P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚR O DOW I S KA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŚLESIN (477) Warszawa 2005 Autorzy: Jacek Bajorek *, Andrzej Bogacz *, Izabela Bojakowska ** , Beata Breitmeier*, Aleksandra Dusza ** , Dariusz Grabowski ** , Anna Pasieczna ** , Paweł Ró żański ** , Hanna Tomassi-Morawiec ** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Bogusław B ąk** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska ** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne S.A. w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2005 Spis tre ści I. Wst ęp – B. Breitmeier ....................................................................................................4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Breitmeier .........................................4 III. Budowa geologiczna – B. Breitmeier .............................................................................6 IV. Zło ża kopalin – J. Bajorek .............................................................................................8 1. Węgiel brunatny........................................................................................................10 2. Kruszywo naturalne ..................................................................................................11 3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej .........................................................................12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Bajorek ............................................................12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – J. Bajorek ........................................13 VII. Warunki wodne – P. Ró żański .....................................................................................15 1. Wody powierzchniowe .............................................................................................15 2. Wody podziemne......................................................................................................16 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................18 1. Gleby – A. Pasieczna, A. Dusza ................................................................................18 2. Osady wodne – I. Bojakowska ...................................................................................21 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec .............................................22 IX. Składowanie odpadów – D. Grabowski ........................................................................25 X. Warunki podło ża budowlanego – A. Bogacz ................................................................43 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – W. Woli ński ..............................................................45 XII. Zabytki kultury – W. Woli ński ......................................................................................48 XIII. Podsumowanie – B. Breitmeier ....................................................................................49 XIV. Literatura.....................................................................................................................51 I. Wst ęp Arkusz Ślesin Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w Przed- si ębiorstwie Geologicznym S.A. w Krakowie, zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo- środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja... 2005). Przy jego opracowaniu wyko- rzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Ślesin Mapy geologicz- no-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Jasionowski, Kasi ński, Niczyporuk, 2001), wyko- nanym w Instytucie Geologicznym w Warszawie. Mapa składa si ę z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło żami na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii in ży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga po świ ęcona jest za- gadnieniom zwi ązanym z geochemi ą środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mog ą by ć wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mog ą stanowi ć pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym, o odpadach i prawa ochrony środowiska oraz prawa geologicznego i gospodarczego. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane mi ędzy innymi w Wydziale Ochrony Środowiska Wielkopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego i Starostwie Po- wiatowym w Koninie, w Urz ędach Gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w War- szawie. Informacje archiwalne zweryfikowano w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Kwalifikacj ę sozologiczn ą złó ż uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Mapa posiada wersj ę cyfrow ą, a dane dotycz ące złó ż surowców mineralnych zostały przedstawione w postaci kart informacyjnych, opracowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych złó ż. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Ślesin wyznaczony jest współrz ędnymi geograficznymi: 52º20’ i 52º30’ szeroko ści geograficznej północnej oraz 18º15' i 18º30' długo ści geograficznej wschodniej. W układzie administracyjnym obszar ten prawie w cało ści poło żony jest w północno- wschodniej cz ęś ci województwa wielkopolskiego (gminy Sompolno, Ślesin, Wierzbinek 4 i Wilczyn nale żą ce do powiatu Konin). W północnej cz ęś ci arkusza znajduj ą si ę dwa niewiel- kie fragmenty nale żą ce do województwa kujawsko-pomorskiego (gmina Piotrków Kujawski w powiecie Radziejów oraz gmina Jeziora Wielkie w powiecie Mogilno). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym J. Kondrackiego obszar arkusza nale ży do mezoregionów Pojezierze Kujawskie i Pojezierze Gnieźnie ńskie wchodz ących w skład ma- kroregionu Pojezierze Wielkopolskie (Kondracki, 2001) (Fig. 1). Fig. 1 Poło żenie arkusza Jawor na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 - granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.56 – Równina Wrzesi ńska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.13 – Dolina Koni ńska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.15 – Wy- soczyzna Kłodawska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka Lekko pofalowan ą powierzchni ę wysoczyzny morenowej zwi ązanej ze zlodowaceniami północnopolskimi rozcinaj ą rynny subglacjalne o przebiegu głównie południkowym. Znajduj ą si ę w nich liczne jeziora, bagna, torfowiska i drobne cieki. Urozmaicenie powierzchni stano- wi ą łukowato wygi ęte strefy pagórków morenowych z nieckami wytopiskowymi. Mo żna te ż spotka ć ozy, kemy oraz moreny martwego lodu. W południowej i środkowej cz ęś ci arkusza 5 wyst ępuj ą pola sandrowe. Najwi ększe znajduje si ę mi ędzy rynną Grójeck ą i rynn ą jeziora Ślesi ńskiego, mniejsze le żą w okolicy Zakrzewka (wschodnia cz ęść arkusza) oraz Kobylanek (w cz ęś ci zachodniej). Elewacja omawianego obszaru zmienia si ę od około 80 m n.p.m. do 115 m n.p.m. Pod wzgl ędem klimatycznym obszar arkusza nale ży do regionu wielkopolsko- mazowieckiego (Wiszniewski, Chełchowski, 1975). Średnia roczna temperatura wynosi 8,0ºC suma rocznych opadów to około 500 mm. Pokrywa śnie żna utrzymuje si ę 55-60 dni. Okres wegetacyjny jest dosy ć długi, wynosi 220 dni. Dominuj ą wiatry zachodnie, ich średnia pr ęd- ko ść to 2,7 m/s. Na obszarze arkusza znajduje si ę miasto Ślesin licz ące około 2,9 tys. miesz- ka ńców oraz cz ęść miasta Sompolno maj ącego 3,6 tys. mieszka ńców. Te dwa miasta pełni ą rol ę centrów handlowo-usługowych dla regionu. Nie ma większych zakładów przemysło- wych. W cz ęś ci południowo-zachodniej czynne s ą wyrobiska odkrywkowe „Lubstów” i „Lubstów Północ” nale żą ce do Kopalni W ęgla Kamiennego „Konin”. Elektrownie korzysta- jące z tego surowca znajduj ą si ę ju ż poza granicami arkusza. Obszar obj ęty arkuszem ma dobre warunki komunikacyjne. W Ślesinie krzy żuj ą si ę droga krajowa nr 25 (Ole śnica-Bobolice) i droga wojewódzka nr 263 (Słupca-Dąbie). Wzdłu ż wschodniej granicy arkusza przebiega droga wojewódzka nr 266 z Konina do Ciechocinka. Istnieje równie ż g ęsta sie ć dróg lokalnych o utwardzonej nawierzchni. Obszary le śne zajmuj ą około 15 % powierzchni arkusza. Wa żny potencjał gospodarczy stanowi ą tu grunty orne, w znacznej cz ęś ci (ok. 30 %) stanowi ące u żytki rolne chronione. III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą arkusza Ślesin omówiono na podstawie Szczegółowej Mapy Geo- logicznej Polski arkusz Ślesin (Kozydra, 1993 a) wraz z obja śnieniami (Kozydra, 1993 b). Obszar arkusza Ślesin poło żony jest w obr ębie Ni żu Polskiego, na południowo-zachod- nim skłonie paraantyklinorium kujawskiego i północno-wschodnim skłonie niecki mogile ń- skiej. W podło żu wyst ępuj ą utwory permo-mezozoiczne. Utwory permu s ą wykształcone jako sole, anhydryty i wapienie cechszty ńskie. Trias reprezentowany jest przez piaskowce, mułow- ce i iłowce z wkładkami wapieni i anhydrytów