Numer 2/2017 (9)

Malwina Wojtala

Święte miejsca Shintoizmu

Holy places of Shintoism

Abstract:

Shintoism is a unique religion of existing in symbiosis with Buddhism. Nowhere else in the world is there such a connection, because Shintoism itself has not spread beyond the borders of the Country of Blossoming Cherry. In my article I want to present what is hidden under the exotic name "Shintoism"? Present interesting temples, pay attention to architecture and symbolism, and present the extraordinary pantheon of the god with at the head at Ise Jingu. It is from her that derives its roots from the Imperial family until presenting itself as descendants of the sun goddess.

Keywords: Shintoism, Japan, Amaterasu, Toyoukehime no , Izumo Taisha, Susanoo, Fushimi Inari Taisha, Kamo Jinja, Itsukushima Jinja, Kasuga Taisha,

Abstrakt

Shintoizm jest charakterystyczną religią Japonii istniejącą w symbiozie z Buddyzmem. Nigdzie indziej na świecie nie występuje takie połączenie, gdyż sam Shintoizm nie rozprzestrzenił się poza granicami Kraju Kwitnącej Wiśni. W swoim artykule pragnę zaprezentować co kryje się pod egzotyczną nazwą „Shintoizm”? Przedstawić ciekawe świątynie, z zwrócenie uwagi na architekturę i symbolikę, oraz przedstawić niezwykły panteon bogów z Amaterasu na czele zamieszkującą w Ise Jingu. To właśnie od niej wywodzi swoje korzenie Cesarska rodzina do dzisiaj przedstawiając się jako potomkowie bogini słońca.

Słowa kluczowe: Shintoizm, Japonia, Amaterasu, Toyoukehime no kami, Izumo Taisha, Susanoo, Fushimi Inari Taisha, Kamo Jinja, Itsukushima Jinja, Kasuga Taisha, Futarasan Jinja

str. 1 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Warsztat metodologiczny:

W swoim artykule zastosowałam jako technikę badawczą analizę treści, która służy do analizy komunikatów tekstowych oraz treści pisanych, czyli materiałów zastanych, na których oparłam się w swojej pracy. Dzięki zebranym materiałom mogłam przeprowadzić analizę wpływu Bushido na współczesną Japonię, gdyż „dokumenty dostarczają wyjaśnień zjawisk mikro , mezo i makro ” (Jemielniak 2012: 173). Osobiście uważam, że analiza treści jest jedną z ciekawszych technik badawczych, a przy tym bardzo wymagającą wobec badacza. Dlatego też często korzystam z niej i polecam ją każdemu kto nie boi się pracy z książkami.

Tekst główny:

Shintoizm jest rodzimą religią Japonii, którą można dosłownie przetłumaczyć jako „Droga bogów” (Derenicz 1977: 233). Sam w sobie stanowi mozaikę wielu dawnych wierzeń, stąd też nie posiada żadnej świętej księgi ani też ogólnie obowiązującego kanonu (Derenicz 1977: 233). Fundamentem Shintoizmu jest przede wszystkim japońska mitologia, zwłaszcza koncepcja powstania świata jaką prezentuje. Jednak sama religia nie posiada sztywnych ram dając swoim wyznawcom sporo swobody pod postacią stosowania luźnych form kultu, zazwyczaj łączonych z obrządkami buddystycznymi, o czym świadczą dane statystyczne - 90% Japończyków wyznaje jednocześnie Shintoizm i Buddyzm. Z czego to wynika? Otóż obie religię uzupełniają się nawzajem – Shintoizm koncentruje się przede wszystkim na życiu doczesnym (co zostanie bliżej przedstawione w dalszej części artykułu), natomiast Buddyzm odpowiada na jedno z ważniejszych pytań jakie zadają sobie ludzie: co się stanie ze mną po śmierci? Jest to symbioza dwóch religii, które razem dbają o życie człowieka na ziemi i pośmiertne (Patryas : 122).

Jak Shintozim dba o życie doczesne Japończyków?

Każdy wierzący ma obowiązek czcić kami – „(...) a to nie tylko bóstwa, bogowie, to także duchy, zasiedlające i uduchowiające przyrodę – niebo, ziemię, ciała niebieskie, słońce, burze, piorun, zwierzęta, góry, kamienie, drzewa itp. (…) Kami jest bardzo dużo – według tradycji (…) – yaoyorozu no kami – czyli 8 milionów” (Derenicz 1977: 233), dlatego liczba bóstw w niektórych modlitwach bywa określana jako jaojorodzu, czyli „osiem milionów”. Ma to ochronić modlącego przed pominięciem któregoś z bóstw, co mogło by sprowadzić gniew pominiętego kami. Sama modlitwa nazywana jest , chociaż w Shintoizmie to raczej zaklęcie, stanowiące inwokacje do bóstw, a jej celem jest prośba o ochronę przed złem (zło jest tutaj rozumiane jako doczesne nieszczęścia - pożary, epidemie, trzęsienia str. 2 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9) ziemi). Zaklęcia mogą również służyć wezwaniu deszczu, zapewnieniu urodzaju, umożliwiać rytualne oczyszczenie, itp. „Dla zjednania bogów konieczne są modły, ofiary i różne obrzędy, ich zamiary i wolę przekazują ludziom szamanki – kapłanki, , oraz kapłani, , sprawujący funkcje kultowe – odprawianie modłów i składanie ofiar” (Derenicz 1977: 235). Apele do bogów wspierane są ofiarami mającymi zapewnić przychylne rozpatrzenie prośby. Owymi darami najczęściej są ryby, zboże, owoce, często ryż – w postaci placków oraz sake, którym niebianie oczywiście bardzo sobie cenią.

Obrazek 1: Miko:

https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/be/b2/15/beb21565b7b86cec121e9050d4997ebf.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

str. 3 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 2: Kannushi:

https://c1.staticflickr.com/9/8235/8477140716_345441b2b8.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

Shintoizm praktykowany jest też w domach, jednak modlitwy zwykłych wiernych nie mają stałego, rytualnego brzmienia, lecz składane są stosownie do doraźnych potrzeb, w świątyni lub przed domowym ołtarzem. Po złożeniu wyrażającego szacunek ukłonu, klaska się w dłonie mówiąc modlitwę na głos lub w myślach (Derenicz 1977: 235).

str. 4 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 3: Domowa ołtarz:

http://www.nihonbunka.com/shinto/houseshrinewithshime.JPG (aktywne dnia 26.03.2017r)

Same świątynie często są lokowane na zboczach gór lub w lasach. Odosobnione, ale nie niedostępne. Wejście do nich wyznacza brama - im ważniejsze miejsce tym więcej postawionych jest bram Torii. Samo Torii stanowi od wieków symboliczne przejście ze świata ziemskiego (profanum) do świata bogów (sacrum). Co ciekawe, ta konstrukcja jest zawsze budowana bez użycia gwoździ i może zostać wzniesiona wszędzie, gdzie mieszkać może jakiś duch, czyli w wodzie, na skałach, a nawet we własnym ogrodzie.

str. 5 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 4: Brama Torii:

http://i1.trekearth.com/photos/70358/oomiya-hikawa01.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

Po obu stronach drogi wiodącej do sanktuarium często ustawiane są latarnie, z towarzyszącymi im rzeźbami świętych zwierząt takich jak: ptaki, koty, żółwie (symbol długowieczności). Owe zwierzęta traktowane są z wielkim szacunkiem wierząc w ich wpływ na ludzkie losy.

str. 6 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 5: Brama Torii:

https://sites.google.com/site/brifrancis/47300017.JPG (aktywne dnia 26.03.2017r)

W pobliżu świątyni znaleźć można wielkie naczynie z wodą służącą do rytualnego oczyszczenia, obejmującego opłukanie ust i rąk. Obrzęd ten uwalnia od zmazy rozumianej jako zbrukanie fizyczne i duchowe. Rytualna czystość stanowi podstawowy warunek kontaktów z bóstwami. Obecnie można też znaleźć takie naczynie przy każdym wejściu do ogrodu japońskiego, nawet do tego we Wrocławiu, i służy to zostawieniu gonitwy myśli za sobą, aby otworzyć się na spokój oraz harmonie natury.

Jedną z najważniejszych współczesnych świątyń Shintoistycznych w Japonii jest Atsuta Jingu w Nagoi. Przechowuje się tu Kusanagi – no – Tsurugi – w dosłownym tłumaczeniu „miecz tnący trawę”. Jak głosi legenda, jest to jeden z trzech klejnotów jakie bogini Amaterasu przekazała cesarskiej rodzinie jako dowód jej boskiego pochodzenia. Z tego powodu tylko Cesarz i najwyżsi kapłani mogą oglądać Kusanagi – no – Tsurugi (Derenicz 1977: 233).

str. 7 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 6: Atsuta Jingu w Nagoi:

http://obertoprimo.blogspot.com/2013/06/japonia-nagoja.html (aktywne dnia 26.03.2017r)

„Wielka Bogini Rozświetlająca Niebo”, założycielka rodu cesarskiego występująca w Kojiki, najstarszej kronice japońskiej, to właśnie bogini Amaterasu, najwyższym bóstwo w panteonie Shintoistycznym (Patryas : 122). Jej świątynia, Chram wewnętrzny zwany Naiku w Chramie Ise Jingu w mieście Ise na wyspie Honsiu, powstała w 690 r. „Wtedy prawdopodobnie zrodziła się też tradycja nakazująca odbudowywać shintoistyczne miejsca kultu w Ise co 20 lat. Ceremonia odbudowywania nazywa się Shikinen Sengu i praktykowana jest już prawie od 1300 lat. Bierze w niej udział około 100 cieśli. Większość z nich pochodzi z okolicy, a zaproszenie do udziału w ceremonii jest dla nich tak dużym zaszczytem, że na jej czas odkładają swoją zwykłą pracę. To duże poświęcenie, biorąc pod uwagę, że odbudowa trwa około ośmiu lat. Co ciekawe, przy rekonstrukcji świątyń tradycyjnie nie używa się gwoździ. Ośrodki kultu są budowane na nowo na sąsiednim placu. Tam gdzie stały rozebrane zabudowania, rozsypywane są białe kamienie” (Patryas : 32-33).

str. 8 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 7: Amaterasu:

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3e/Amaterasu_appearing_from_the_cave..jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

Od 2013 roku trwa 62 Shikinen Sengu, dzięki czemu podtrzymywana jest tradycyjna sztuka rzemieślnicza, a ludzie ponownie zyskują błogosławieństwo bogów. Co ciekawe, jeśli chcemy odwiedzić Amaterasu w jej świątyni, to „zwyczaj nakazuje, by nie przychodzić do tego przybytku z własnymi prośbami, ale by wysłuchać woli wielkiej bogini w czystości serca i umysłu” (Demusiak:

132).

str. 9 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 8: Chram Naiku w Chramie Ise Jingu:

http://www.japonia.org.pl/obrazki/2005/Chramy/Chram-Izumo-Taisha.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

W Chramie Naiku przechowywane jest „lustro podarowane przez boginię [Amaterasu] jej wnukowi Ninigi, kiedy wysłała go, by rządził na ziemi. Później było przekazywane z cesarza na cesarza i trzymane w pałacu cesarskim, ale ze względu na jego znaczenie dla całego narodu Japońskiego zostało przeniesione do chramu” (Demusiak: 133). Z tego też powodu w Ise Jingu czci się nie tylko samą Amaterasu ale również oddaje się cześć Cesarzowi i ojczyźnie.

Oprócz Chramu Naiku na terenie Ise Jingu znajduje się też chram zewnętrzny Geku, „w którym czczona jest bogini urodzaju Toyoukehime no kami. Wejście oznaczone jest przez trzy bramy torii. Aleja prowadząca w głąb tereny jest obsadzona wielkimi cedrami japońskimi – kryptomeriami. Wysypaną żwirem ścieżką dochodzi się do rzeki Isuzu, w której zgodnie z tradycją można się obmyć rytualnie” (Demusiak: 132).

str. 10 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 9: Toyoukehime no kami:

http://omamorifromjapan.blogspot.com/2011/11/chigibako-box.html (aktywne dnia 26.03.2017r)

Drugim najważniejszym Chramem po Ise Jingu jest Izumo Taisha poświęcony bóstwom Okuninushi no mikoto (syn boga Susanoo, o którym będzie mowa w dalszej części), Amenominakanushi no kami (bóg rządzący centrum niebios i ogarniający wszystko co w niebiosach się dzieje), Takamimusubi no kami (Najwyższa święta moc życiodajna). Znajduje się on w prefekturze Shimane i słynie z tego, iż „co roku zbierają się tutaj wszystkie bóstwa w liczbie 8 milionów, by omawiać wydarzenia w kraju. Odbywa się to pomiędzy 11 a 17 października. Modlitwy wyglądają tu nieco inaczej niż w pozostałych chramach. W Izumo Taisha klaszcze się w ręce (…) cztery razy – dwa razy we własnej intencji, a dwa w intencji obecnego lub przyszłego partnera życiowego” (Demusiak:

136). str. 11 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 10: Izumo Taisha:

https://tokyobling.files.wordpress.com/2012/07/izumo_taisha_shimane_2386.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

W górach Kii, w miejscowości Kumano znajdują się trzy wielkie sanktuaria „Główne nosi nazwę Hongu – Taisha i jest poświęcone bogu Susanoo” (Patryas: 23), który jest bratem bogini Amaterasu. Zrodził się podczas wydmuchiwania nosa przez no kami, boskiego demiurga, który stworzył świat wraz z mo kami. Z racji swoich niezwykłych narodzin Susanoo został bogiem wiatru i morza. Dwa mniejsze sanktuaria są poświęcone jego rodzicom – Hayatama Taisha i Nachi Taisha. W dawnych czasach Kumano było bardzo popularnym miejscem pielgrzymek, obecnie jego popularność spadła ale wciąż można zastać tam niemałe tłumy wierzących (Patryas: 23).

str. 12 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 17: Hongu – Taisha:

http://www.japan-guide.com/g9/4953_01.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

Obrazek 12: Susanoo:

http://www.cacadoresdelendas.com.br/japao/wp-content/uploads/2014/02/susanoo_orochi_by_yamao- d6ad6cz.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r) str. 13 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

W ramach Shintoizmu czci się też niektórych cesarzy oraz żołnierzy. Chram Meiji Jingu w Tokio poświęcony jest pamięci cesarza Meiji (1852 – 1912) i oblężenie pielgrzymów przeżywa głównie w Nowy Rok. „Składa się z 3 części. Naien to wewnętrzny ogród, w którym skupione są najważniejsze budynki. Gaiten to zewnętrzny ogród, znajduje się w nim galeria portretów i zdjęć sportowców sumo (…). Najważniejsze budynki tworzą główny chram składający się z pawilonu modlitw, wewnętrznego chramu, skarbca i budynku, w którym są przygotowywane dary z żywności” (Demusiak: 134). Wszystkie wymienione budowle zostały wzniesiono z drewna cyprysu japońskiego, co dodatkowo podkreśla ich więź z naturą. Wokół chramu spotkać można aż 365 gatunków drzew, z tego też powodu jest to ulubione miejsce Japończyków, zarówno tych preferujących kontemplacje, jak i wolących bardziej spotkania towarzyskie (Demusiak: 134).

Obrazek 13: Chram Meiji Jingu:

http://obertoprimo.blogspot.com/2013/04/tokio-chram-meiji-jingu.html (aktywne dnia 26.03.2017r)

str. 14 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

„Chram Yasukuni Jinja wzniesiono w 1871 roku ku czci żołnierzy poległych w wojnie domowej, która nastąpiła przed restauracją Meiji. Tu odprawia się modły ku pamięci 3588 wojowników, którzy oddali życie, walcząc o przywrócenie władzy cesarzowi” (Demusiak: 135). Do 1945 roku Chram znajdujący się w Tokio był finansowany z budżetu państwa, aktualnie jest niezależnym ośrodkiem kultu.

Obrazek 14: Chram Yasukuni Jinja:

http://www.japan-guide.com/g16/2321_01.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

W Fushimi Inari Taisha przebywa bóstwo rolnictwa i sił witalnych przyrody Ukanomitama no kami. „Ponadto w tym miejscu czci się kilka innych bóstw znanych pod wspólną nazwą Inari. Są to bóstwa obdarzające ryżem. Ich posłańcami są lisy, dlatego przy głównej bramie spokoju strzeże para lisów trzymających w mordkach klucze do spichlerza z ziarnem. Być może stoją tu one, by chronić przybyszów od strony północno – wschodniej, stamtąd bowiem przychodzą demony i złe mocy” (Demusiak: 139). Fushimi Inari Taisha słynie również z ciągu bram Torii, których jest obecnie ponad 10 tysięcy. Ich przejście stanowi prawdziwie oczyszczające przeżycie dla duszy, a ciało zajmuje około kilku godzin. Aby przeżyć tego typu doświadczenie należy udać się do Kioto.

str. 15 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 15: Fushimi Inari Taisha:

http://www.japanesesearch.com/wp- content/uploads/2013/07/tempio_di_inari_fushimi_inaritaisha_103258.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

Obrazek 16: Ciąg bram Torii w Fushimi Inari Taisha:

http://www.vagabondguide.com/wp-content/uploads/2011/10/MayfieldVisuals-com_tori-1.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r) str. 16 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Również w Kioto znaleźć można Kamo Jinja świątynie składającą się z dwóch chramów. „Pierwszy, w północnej części miasta, zwany jest Kamigano Jinja. Drugi, znajdujący się w zachodniej części miasta, zwany jest Shimogamo Jinja. W obu świątyniach cześć oddaje się groźnemu bogu piorunów Kamowakeikazuchi no kami” (Demusiak: 141). Chram Shimogamo Jinja położony jest w środku „lasu prawdy”, który według legendy nigdy nie uległ żadnemu pożarowi ani nie był wycinany. Natomiast Świątynia Kamigamo Jinja „znana jest głównie z dwóch kopców piasku usypanych przed chramem, które mają symbolizować święte miejsca, na które schodzą bóstwa” (Demusiak: 141).

Obrazek 16: Shimogamo Jinja:

http://i3.stay.com/images/venue/188/06/97c64e04/shimogamo-jinja-shrine.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

str. 17 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 17: Kamigamo Jinja:

http://kyoto.travel/kspc/img/photo/030.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

W prefekturze Hirosima znajduje się świątynia na wyspie stojąca na specjalnych palach wychodzących daleko w morze. Itsukushima Jinja poświęcona Ichikishimahime no mikoto – bogowi szczęścia i dwóm innym bogom patronującym rybakom. „Przed samą świątynią, na pełnym morzu stoi ogromna brama torii. Odsłania się w całości podczas odpływu, tak że można wokół niej spacerować” (Demusiak: 140).

str. 18 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 18: Itsukushima Jinja:

http://moblog.net/media/n/i/c/nickgemesi/miyajima-and-itsukushima-jinja.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

Za miejsca święta w Shintoizmie uważa się też świątynie poświęcone konkretnym rodom japońskm np Kasuga Taisha, która znajduje się w mieście Nara i jest świątynią poświęconą przodkom rodu Fujiwara, „którzy zostali bóstwami opiekuńczymi regionu Yamato. Jej symbolem jest jeleń uważany za posłańca bóstw. W chramie czci się no mikoto - miecz bogów, i no mikoto - generał Amaterasu (Demusiak: 137).

str. 19 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 19: Kasuga Taisha:

https://trooadventure.files.wordpress.com/2013/02/img_5297-copy.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

Kasuga Taisha słynie głównie z alejki latarni gdzie można podziwiać ponad 3000 kamiennych i brązowych latarni idąc wyżwirowaną ścieżką w stronę chramu. Kiedyś były zapalane codziennie wieczorem, obecnie zaledwie kilka razy w roku, między innymi na buddyjskie święto zmarłych Obon. „Główne wejście do chramu znajduje się przy bramie południowej zwanej Minamimon . Zanim przekroczy się próg przybytku, należy dokonać ablucji przy specjalnym budynku zwanym Temizuya. Następnie można oglądać pawilon modlitewny, pawilon główny, w którym przebywa bóstwo oraz skarbiec” (Demusiak: 137).

str. 20 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Obrazek 20: Alejka latarni w Kasuga Taisha:

http://www.japan-guide.com/g7/4102_02.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r)

Obrazek 21: Alejka latarni nocą podczas święta Obon:

http://img12.imageshack.us/img12/8492/p5211326.jpg (aktywne dnia 26.03.2017r) str. 21 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Shintoistą trzeba się urodzić, dlatego ta religia nigdy nie rozprzestrzeniła się poza Kraj Kwitnącej Wiśni. Ściśle połączona z mitologią japońską łączy w sobie szacunek do natury, wiarę w Kami oraz oddawanie czci przodkom. Japończycy przychodzą pod świątynie shintoistyczne z konkretnymi problemami prosząc o pomoc lub mając nadzieje, że dane bóstwo samo zrozumie ich intencję. Wierząc w siłę sprawczą Kami tu i teraz, Japończycy czynią Shintoizm religią wciąż aktualną, odporną na upływ czasu, zmieniają się jedynie potrzeby z jakimi wierni przychodzą – chociaż niektóre są zawsze takie same pomimo upływu wieków.

str. 22 ISSN 2353-6950

Numer 2/2017 (9)

Bibliografia: - Demusiak Katarzyna, „Mitologie świara. Ludy starożytnej Japonii”, Kraków brak daty wydania - Derenicz Michał, „Japonia. Nippon”, brak miejsca wydania 1977 - Jemielniak Dariusz (red):, „Badania jakościowe. Tom 2: Metody i narzędzia”, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2012, - Patryas Magdalena, Miłosz Maciej, Klorek Natalia, „Cuda świata: Japonia”, Kraków brak daty wydania

str. 23 ISSN 2353-6950