Naar de film in Heemstede, dat kon in de jaren vijftig van de vorige eeuw in het Minervatheater Tijdschrift over de geschiedenis van aan de Binnenweg, nu het pand van Sissyboy Homeland. Helaas moest het theater al na zeventien jaar zijn deuren sluiten. Heemstede en Bennebroek In 1950 werd de hele inboedel van Huis te Bennebroek geveild, een opzienbarende gebeurtenis waar belangstellenden uit binnen- en buitenland op af kwamen. Twee krantenartikelen uit die tijd schetsen in ronkende bewoordingen alle ophef rond de veiling. Op de menukaart van De Konijnenberg aan de Herenweg was tot 1973 geen pannenkoek te bekennen. ‘H. der Kinderen’ stond er 34 jaar lang boven de toegangsdeur en in de wandeling was eerlijkHeden het dan ook ‘het cafeetje van Der Kinderen’. Jaargang 42– zomer 2015 – nummer 165 Popke Pruiksma uit het Friese Kollum was vanaf augustus 1939 gemobiliseerd in Heemstede. In H een zakagendaatje hield hij een dagboekje bij, dat ons een inkijkje geeft in het dagelijks leven van Prijs C 4,95 die jonge soldaten, die vaak nog nooit van huis waren geweest. Boekhandel Blokker viert dit jaar z’n zestigjarig bestaan. Van een winkeltje aan huis in 1955 groeide de zaak uit tot een gerenommeerde boekwinkel. Galerie de Bleeker aan de Blekersvaartweg is sinds 1971 het domein van Willem Snitker. Met zijn werk en tentoonstellingen heeft deze veelzijdige kunstenaar een stempel gedrukt op het Heemsteedse culturele leven van de afgelopen vijfenveertig jaar. Verder in dit nummer onder meer ook aandacht voor de bijzondere herontdekking van de grafkelder in de Oude Kerk aan het Wilhelminaplein. En natuurlijk een overzicht van de activiteiten en excursies van de HVHB.

Een avondje naar de film, het Minervatheater in de jaren vijftig ‘Een roman is ten einde: Huis te Bennebroek onder de hamer’ Het cafeetje van Der Kinderen: Van Ouds de Konijnenberg HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de De mobilisatietijd van Popke Pruiksma in Heemstede Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Boekhandel Blokker 60 jaar De grafkelder onder de Oude Kerk Willem Snitker en Galerie de Bleeker NJV De Haven: ‘troephuis’ en vloot met geschiedenis Willem Okhuijzen, slachtoffer van de Ramp van Westkapelle www.hv-hb.nl

Omslag_Heerlijkheden–165_CS6.indd 1 28-07-15 15:18 Inhoud Een avondje naar de film, het Minervatheater in de jaren vijftig 3 Anja Kroon

‘Een roman is ten einde: Huis te Bennebroek onder de hamer’ 8 Martin Bunnik

Het cafeetje van Der Kinderen: Van Ouds de Konijnenberg 14 Marloes van Buuren

De mobilisatietijd van Popke Pruiksma in Heemstede 17 Hillebrand de Lange

Boekhandel Blokker 60 jaar 22 Marloes van Buuren

Een onverwachte ontdekking: de grafkelder onder de Oude Kerk 26 Anja Kroon

Willem Snitker en Galerie de Bleeker 28 Ellen Kerkvliet

NJV De Haven: ‘troephuis’ en vloot met geschiedenis 34 Alexander Senger

Willem Okhuijzen, slachtoffer van de Ramp van Westkapelle 39 Marc de Bruijn

Van het bestuur Verslag voorjaarsbijeenkomst 45 Excursies en Open Monumentendag 48 Voorwegschool maakt tentoonstelling 50

Foto voorzijde omslag De Trambrug in Bennebroek. De stichting MOVE heeft met de Trambrug in juni 2015 de eerste door de HVHB ingestelde David Eliza van Lennep Erfgoedprijs gewonnen.

Voor uw agenda

12 augustus Wandeling langs geveltekens, Haarlem 4 september Tentoonstelling Heemsteedse schatten uit de archieven van t/m 23 oktober de gemeente en de HVHB, burgerzaal raadhuis Heemstede 12 september Open Monumentendag, thema Kunst en ambacht 13 oktober Bezoek aan Noord-Hollands Archief 19 november Najaarsbijeenkomst HVHB, 20.00 u, ’t Trefpunt, Bennebroek

heerlijkheden zomer 2015 |  Redactie HeerlijkHeden Marloes van Buuren (eindredactie) Frans Harm Ellen Kerkvliet-van Holk Anja Kroon-van Helden Klaartje Pompe

Redactieadres Richard Holplein 10 2102 EP Heemstede 023 529 07 56 [email protected]

Ledenadministratie en abonnementen Tjarko Rookmaker Raadhuisplein 6 2101 HB Heemstede © Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek 023 547 07 97 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of worden overgenomen zonder [email protected] voorafgaande schriftelijke toestemming van de Historische Vereniging Heemstede-

Bennebroek (contact: [email protected]). Bestuur HVHB Jaap Verschoor, voorzitter Gerard Bettink, secretaris Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Tjarko Rookmaker, penningmeester en ledenadministratie Doelstelling en activiteiten Daan Kerkvliet, karakterbehoud Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de geschiedenis Marc de Bruijn, communicatie en PR Gerry Weijers-van Vugt, van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het karakterbehoud van evenementencommissie hetgeen van historische, stedenbouwkundige, architectonische en/of Marloes van Buuren, landschappelijke betekenis is. De vereniging geeft het kwartaaltijdschrift redactie HeerlijkHeden HeerlijkHeden en historische publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de jaarlijkse Open Monumentendagen en is alert Secretariaat en contact op de instandhouding van karakteristieke elementen in beide plaatsen. Gerard Bettink Van Merlenlaan 40 2101 GE Heemstede Lidmaatschap en abonnementen 023 528 47 41 Aanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie [email protected] of via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, tenzij u schriftelijk opzegt vóór 1 november. Commissies HVHB De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen geven), na ontvangst van een nota over te maken op NL03 INGB 0000 273506 (IBAN) Commissie communicatie t.n.v. Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek. Marc de Bruijn ([email protected]) Buitenlandse leden betalen een toeslag vanwege de hogere verzendkosten. (Het BIC-nummer is: INGBNL2A.) Commissie karakterbehoud Daan Kerkvliet HeerlijkHeden ([email protected]) HeerlijkHeden verschijnt viermaal per jaar. De naam van het tijdschrift verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, die in de Evenementencommissie voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer stonden. De H, Gerry Weijers-van Vugt ([email protected]) twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan dat het ook ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Het silhouet achter op het omslag Historische commissie geeft van links naar rechts een aantal kenmerkende gebouwen van Ruud Bannink ([email protected]) Bennebroek en Heemstede weer.

Voor meer informatie over de commissies, zie www.hv-hb.nl > Wie we zijn > Commissies

Bestellen uitgaven HVHB (boeken en tijdschriften) [email protected]

Website www.hv-hb.nl Webmaster: Harry Opheikens ([email protected])

Vormgeving HeerlijkHeden Peter Verwey Grafische Produkties bv, Heemstede

Drukwerk HeerlijkHeden Ten Brink, Meppel

 | heerlijkheden zomer 2015

Een avondje naar de film, het Minervatheater in de jaren vijftig Anja Kroon

Het Minervatheater aan de Binnenweg was bekend als een multifunctioneel theater waar bekende artiesten optraden, waar concerten werden gegeven en waar plaatselijke verenigingen hun uitvoeringen hielden. Helaas moest het theater al naar zeventien jaar zijn deuren sluiten. Dit artikel belicht het theater als bioscoop in de jaren vijftig.

en jaar voor de Tweede Wereld- onbebouwd gebied. Dit rechtvaardigde Eoorlog uitbrak, in 1939, verleende een eigen filmtheater. Daarbij was het in de Nederlandsche Bioscoop-Bond een het belang van het Nederlandse film- vergunning aan de N.V. Eindhovensche bedrijf dat de gemeente, die al 20.000 Bioscoop Maatschappij, om een perma- inwoners had die over het algemeen zeer nente bioscoop in Heemstede te bouwen. welvarend waren, een eigen bioscoop Tot dan werden er wel films vertoond, kreeg. Een permanent gebouw genoot bijvoorbeeld in het verenigingsgebouw de voorkeur. Deze bioscoop is er echter St. Bavo aan de Herenweg, maar dat niet gekomen. De plannen verdwenen was incidenteel en niet zo profes- vermoedelijk door de moeilijke tijden in sioneel als in een echte bioscoop. De de ijskast en het verhaal gaat pas verder vergunning werd afgegeven ondanks de in 1950. bezwaren van de Haarlemse bioscopen,  Het braak­ die bang waren klandizie te verliezen. Zalennood liggende terrein De Bioscoop-Bond berekende dat de aan de Binnenweg afstand tot de dichtstbijzijnde bioscoop In 1950 verleende de Bioscoop-Bond aan waar het in Haarlem wel 4,5 km zou bedragen, P.A.M. Hoogeveen vergunning voor Minervatheater waarvoor mensen ‘s avonds langs de het oprichten van een A-bioscoop. Dat zou komen, 1950. Haarlemmerhout moesten en door ander wil zeggen dat hij toestemming kreeg voor het vertonen van een onbepaald aantal voorstellingen. Hoogeveen wilde een gebouw neerzetten met een gemengde exploitatie; op vaste dagen filmvoorstellingen en op andere dagen toneel- of concertuitvoeringen. De directeur verwachtte dat bezoekers die de afstand naar Haarlem te ver vonden, zijn theater zeker zouden bezoeken en dat de vele forensen ook blij zouden zijn met een theater in hun woonplaats. Hoogeveen had niet alleen toestem- ming van de Bond nodig, ook het gemeentebestuur moest instemmen. Dat deed het van harte. Heemstede had dringend behoefte aan een representa- tief gebouw dat ter beschikking stond van het culturele leven in het dorp. Een

heerlijkheden zomer 2015 |  een avondje naar de film, het minervatheater in de jaren vijftig

gebouw waar de lokale verenigingen ver- toneelvoorstelling of film stellen ieder gaderingen konden houden of lezingen hun eigen eisen. Daarbij was in 1951 de konden geven, waar toneel-en muziek- zogenaamde horizontale projectie een verenigingen hun uitvoeringen konden dwingende technische voorwaarde. Dat houden. De wederopbouw was inmiddels wil zeggen dat de projectiecabine tussen zover gevorderd dat er weer voldoende de zaal en het balkon moest komen, bouwmaterialen beschikbaar waren en waardoor het balkon vrij hoog boven de architect W. Ph. van Harreveld kreeg zaal hing. opdracht een multifunctioneel theater te Een andere uitdaging voor Harreveld ontwerpen op een braak­liggend terrein was de grootte van het perceel. De diepte aan de Binnenweg. was slechts 35 meter waardoor er een toneel van 6 meter gerealiseerd kon wor-  Architect den, een absoluut minimum. Gelukkig Harreveld kon door het overkappen van de orkest- besprak zijn bak extra toneelruimte verkregen wor- theaterontwerp den. Met 385 plaatsen in de zaal en nog in het tijdschrift eens 235 op het balkon, konden in totaal Film in 1956. 620 mensen van een voorstelling of film genieten. Boven de hal aan de straatkant was de foyer, die tevens diende als zaal voor muziekuitvoeringen en lezingen. Hier was ruimte voor 150 personen. In de grote zaal zorgden massieve muren van 30 cm dik, dat er geen geluid binnen kon dringen en bij de kleine zaal boven bleek de ver uitstekende luifel aan de voorkant het straatlawaai goed tegen te houden. Het was Harreveld min of meer toevallig gelukt om een bijzonder goede akoestiek in de zaal te krijgen, waardoor deze zelfs geschikt bleek voor plaat- of televisieopnames. Er was Lastige opdracht namelijk nog weinig technische kennis  De foyer op de beschikbaar over hoe akoestiek verbe- eerste verdieping Harreveld stond echter voor een pro- terd kon worden. werd ook gebruikt bleem. Hoe moest hij een zaal ontwer- als zaal voor pen die aan verschillende akoestische lezingen. vereisten voldeed? Een concert, een

 In verband met de brandveiligheid moest de wand tussen de projectie­ cabine en de zaal dicht zijn. Alleen een projectie ­opening en kijkgaten waren toegestaan.

 | heerlijkheden zomer 2015 een avondje naar de film, het minervatheater in de jaren vijftig

Galapremière vergunninghouder moet ervoor zorgen Op 20 december 1951 opende het theater dat de exploitatie niet geschiedt in strijd zijn deuren. Volgens Haarlems Dagblad met de goede zeden. De Filmkeuring die was de belangstelling zo groot dat de uit de jaren twintig stamde, wilde jong politie er aan te pas moest komen om en oud beschermen tegen de negatieve de genodigden in hun avondkleding invloeden van de film die zo gemakkelijk rustig naar binnen te loodsen. Iedereen konden leiden tot zedenverwildering. sprak lovende woorden. De comfortabele In de praktijk kon de Filmkeuring tot zitplaatsen, het ruime toneel, het hele de jaren zestig in grote eensgezindheid, theater kwam prettig over en ademde zonder veel problemen haar taak rust en dat kwam vooral omdat uitoefenen. ‘schreeuwerige ornamentiek’ ontbrak, Directeur Hoogeveen was zich aldus de krant. Het theater was meteen bewust van zijn verantwoordelijkheid. al tot maart 1952 volgeboekt met Hij besefte heel goed dat er mensen voorstellingen. waren die bezwaar konden hebben tegen voorstellingen. ‘Ik heb nooit films willen vertonen waar men zich uit geloofs- of politieke overtuiging aan zou kunnen stoten’, was een bekende uitspraak van hem. Burgemeester Van Rappard vertelde in een raadsverga- dering in 1954 dat Hoogeveen hem in twijfelgevallen zelfs een film vooraf liet zien. Het gemeentebestuur had het recht een door de Filmkeuring goed- bevonden film alsnog af te keuren, maar er zijn geen aanwijzingen dat dat in Heemstede gebeurd is. Hoogeveen heeft zich altijd keurig aan de letter van de wet gehouden. Na zijn dood in 1972 werd hij gememoreerd als een film- en cultuurvriend, die bezield was met een groot idealisme.

 Bij de opening op 20 december 1951 Discutabele film werd de film ‘The Mudlark’ vertoond, in het Nederlands ‘De koningin en het Toen er in 1952 een Franse film beschik- boefje’, een speelfilm over het leven van baar kwam die niet door de filmkeuring koningin Victoria, geschikt voor alle was goedgekeurd, werd deze dan ook leeftijden. niet in het Minervatheater, maar in de zaal van St. Bavo vertoond. Dit gebeur- Man van principes de op initiatief van de Kunstkring Haarlem. Het ging om Les Gueux au De vergunning die Hoogeveen in 1950 Paradis (Twee schelmen voor de hemel­ kreeg, hield in dat hij zich aan de strenge poort), een film uit 1946 met Fernandel. voorwaarden van de Bioscoopwet diende Hij mocht alleen in besloten kring te houden. Dat betekende niet alleen dat worden vertoond vanwege het mogelijk zijn filmzaal aan allerlei voorschriften aanstootgevende karakter. De komische moest voldoen, zoals goede nood­ film handelde over twee pseudo-heili- verlichting, stroeve vloerbedekking en gen die verwarring zaaiden in de hemel. het verbod op roken in de zalen, maar Het publiek kwam in groten getale naar ook dat hij zich moest houden aan het Verenigingsgebouw, maar of zij de de eisen van de Rijksfilmkeuring: De film grappig of godslasterlijk vonden,

heerlijkheden zomer 2015 |  een avondje naar de film, het minervatheater in de jaren vijftig

vertelt de geschiedenis helaas goed geschoold waren en technisch erva- niet. ren. Bij het werk met de brandgevaarlijke Films die wel in het Minervathea- nitraatfilms mocht absoluut niet gerookt ter te zien waren, werden soms echte worden en de apparatuur moest goed klassiekers, zoals Tea for two (1952), onderhouden worden om schade aan de Roman Holiday (1954) of Gone with the films te voorkomen. Diverse Heemste- wind (1956), andere zijn in vergetelheid denaren behaalden in de jaren vijftig een geraakt. The immortal sergeant, een film of meer operateursdiploma’s, waaronder uit 1943 die in 1952 vertoond werd, zal F.A. Lamaître, A. van der Weiden, R. niet veel herinneringen oproepen. Adema en M. Pellemans. Zij werkten onder leiding van Gerard Rodenburg die vanaf de opening chef operateur en toneelmeester was.

 Scene uit ‘Les Gueux au Paradis’, vanaf links St. Nicolaas (Fernandel), St. Antonius, St. Petrus.  Filmoperateur Gerard Rodenburg.  Haarlems Dagblad, 8 mei 1952 Het einde Achter de schermen Het Minervatheater is zeventien jaar Degenen die niet zichtbaar waren in lang het middelpunt van het culturele de filmzaal, maar wel een grote verant- leven in Heemstede geweest. In 1968 woordelijkheid hadden, waren de film- sloot het theater tot grote teleurstelling operateurs. De apparatuur was kostbaar, van idealist Hoogeveen, die hiermee zijn tussen de 10.000 en 30.000 gulden en een levenswerk moest opgeven. De opkomst filmkopie kostte al gauw 2000 à 3 000 gul- van de televisie zorgde ervoor dat steeds den. Het was in de naoorlogse jaren dan minder mensen het theater bezochten en ook van groot belang dat de operateurs uiteindelijk kon Hoogeveen het zonder gemeentelijke subsidie niet meer redden. Het subsidiebedrag liep op tot 60.000 gulden, terwijl Hoogeveen probeerde de exploitatiekosten zo laag mogelijk te houden Zo stond zijn eigen salaris niet op de begroting en controleerde hij zelf de kaartjes om personeelskosten uit te sparen. In 1968 wilde de gemeente niet langer zo’n groot bedrag in het ‘schip  Ook van bijleg’ stoppen en bracht de subsidie deze topper terug tot 30.000 gulden. Hoogeveen kon draaide in het subsidievoorstel van het gemeente- het Minerva- bestuur niet accepteren en ondanks de theater. steun van de ‘Vrienden van Minerva’

 | heerlijkheden zomer 2015 een avondje naar de film, het minervatheater in de jaren vijftig

 Een vrouw bekijkt het pro­ gramma. De film die draait is ‘Een dode danst niet meer’, augustus 1968.

 Kinderen van lukte het niet het theater te redden. Op 6 de volwassenen met De Tien Geboden de Aloysiusschool november 1968 sloot Hoogeveen de deu- van Cecil B. de Mille. Chef-operateur genieten in het ren, nadat ’s middags de jeugd afscheid Rodenburg bleef tot de laatste avond op Minervatheater genomen had met Pietje Bell en ’s avonds zijn post. van de film, 1956.

Bronnen Noord-Hollands Archief: T.2095, inv.nr.24, Notulen Gemeenteraad 1954 T.2095, inv.nr.656, Bioscooptoezicht 1951 J. van der Burg, J.H.J. van den Heuvel, Film en overheidsbeleid. Van censuur naar zelfregulering, Den Haag 1991. www.film-bioscoopbranche.nl www.noord-hollandsarchief.nl/kranten

Een kaartje voor een boom hun manier dan – ook konden praten en in staat Filmproducent en hoofdredacteur van De waren tot lange avonturen in bijvoorbeeld het Filmkrant Jan Heijs (1952-2006) was afkomstig vreemdelingenlegioen. Hun avonturen bleven uit Bennebroek. Hij verhaalde in 1992 in het in zwart-wit, maar ook dat was voor ons gevoel tijdschrift Film hoe hij in zijn jeugd kerstbomen ‘film’. Voor mij, mijn broertje en onze vriendjes van Bennebroek naar Heemstede bracht voor was de jaarlijkse tocht naar Minerva een sensatie. de kerstboomverbranding. Dat leverde een In de eerste plaats om wat we daar in een grote felbegeerd bioscoopkaartje op. ‘Onder barre zaal met heel veel anderen op een heel groot omstandigheden werden in die jaren de bomen doek te zien kregen. Maar ook omdat je voor je opgehaald, weggebracht en verbrand. En in even gevoel in zekere zin iets deed wat niet mocht. barre koude werd dan op een januariochtend Pikant detail bij dit alles is ook dat wij nooit een naar het Minerva-Theater gefietst waar in een kerstboom in huis hadden. Dat kon namelijk ook zaal vol joelende kinderen films werden vertoond. niet, dat was heidens. Bomen ophalen bij anderen Om te beginnen natuurlijk tekenfilms. En het en die inruilen voor een bioscoopkaartje dat kon hoofdprogramma was altijd een Laurel & Hardy, wel. Wat was de wereld toch mooi, overzichtelijk die we wel kenden van ‘Comedy Capers’. Maar en vol verrassingen.’ die filmpjes waren altijd heel kort en daarin liep iedereen veel te snel. Dat was tv. In het Minerva-theater zagen we dat de dikke en de Bron: Film, uitgave van de Nederlandse Federatie voor de dunne net zo gewoon liepen als wij – nou ja, op Cinematografie, nr. 8 december 1992.

heerlijkheden zomer 2015 |  ‘Een roman is ten einde: Huis te Bennebroek onder de hamer’ Martin Bunnik

In 1950 werd de hele inboedel van Huis te Bennebroek geveild, een opzienbarende gebeurtenis waar belangstellenden uit binnen- en buitenland op af kwamen. Twee krantenartikelen in De Telegraaf van 21 en 26 oktober 1950 schetsen in fraaie bewoordingen alle ophef rond de veiling.

unstschatten van vier generaties ‘Kter veiling’ en ‘Einde van een aristocraten-dynastie: “Huis te Ben- nebroek” onder de hamer’. Met deze krantenkoppen kondigde het dagblad De Telegraaf op 21 en 26 oktober 1950 het einde van de ambachtsheerlijkheid Bennebroek aan. De laatste telg van het geslacht Nutges-Willink, Arnoldine Wil- link, was op 25 maart 1950 op 77-jarige leeftijd overleden. Al spoedig na haar overlijden werd het testament geopend waaruit bleek dat de Hervormde Kerk een legaat van het onroerend goed van het Huis te Bennebroek toekwam zoals het huis, koetshuis, bos en weiland. De roerende goederen waren nadruk- kelijk uitgezonderd. Notaris Mr. J.A. de  Arnoldine Willink op jonge leeftijd. la Hayze uit Heemstede kwam met de erfgenamen overeen dat alle roerende Kunstschatten van vier goederen bestaande uit ruim 1700 artike- len zoals antieke meubelen, schilderijen, generaties ter veiling klokken, Chinees porselein, juwelen, gouden en zilveren voorwerpen, via (Van onze speciale verslaggever) een publieke verkoping te gelde zouden BENNEBROEK, 21 Oct. – Zeven maan­ worden gemaakt. De veiling vond plaats den geleden overleed op het stille „Huis tussen 23 en 31 oktober 1950. Belangrijke te Bennebroek’’ als laatste van haar voorwaarde was dat de gekochte goede- geslacht en op hoge leeftijd jonkvrouwe ren contant betaald en direct meegeno- Arnoldine Leonie Willink, ambachts- men moesten worden. De veiling kreeg vrouwe van Bennebroek. Roestrode internationale bekendheid. lindebladeren dekken de steen van de De twee artikelen geven een goede grafkelder, waar vijftien Willinks te impressie van de reuring die de veiling zamen zijn bijgezet, en die nu voorgoed in Bennebroek teweeg bracht. Het taal- is dichtgemetseld. Maar sedert enkele gebruik en de stijl van toen brengen de dagen bewaken 32 man de kamers, lezer van nu terug naar 1950. We nemen waarin alle kunstschatten verzameld beide verhalen integraal over. door vier generaties, te pronk zijn gezet. En wanneer Dinsdag 31 October het laatste van de meer dan 1700 nummers onder de hamer van makelaar Paul Brandt komt, zal één der vreemdste en

 | heerlijkheden zomer 2015 ‘een roman is ten einde: huis te bennebroek onder de hamer’

interessantste nalatenschappen, die ooit vormen – maar ook twaalf onedele  Huis te Ben­ in vijf dagen werden geveild, voor altijd lorgnets in étui. Het wapen der Wil- nebroek; het huis zijn verstrooid. links, drie gouden eikels op een azuren is afgebroken in veld, staat geborduurd op een lap van de 1973. Drie maanden lang heeft de Amster- zwaarste stof, die ooit een borduurnaald damse makelaar Brandt gewerkt in de verdroeg. merkwaardige combinatie van mini- Achter een reusachtige tafel houdt de atuur-museum en rariteitenkabinet, 66-jarige Hester de Graaf de wacht over waarin de Willinks het Huis te Benne- een tiental vierkante meters zilver. Vraag broek - architectonisch wanproduct uit Hester, wie en wat zij is, en zij zal u zeg- de laatste helft der 19de eeuw – hebben gen, dat zij 25 jaar lang „werkmeisje” van herschapen. Ergens hoog op de stoffige de freule” is geweest. Vijf en twintig jaar zolder werd het familiearchief aangetrof- tussen neo-gotieke steunijzers en een fen, waarin de oudste geschriften dateer- hardstenen foeilelijke schouw, maar ook den van den jare 1200. De kamer, waarin tussen de schoonste lederen behangsels de vader van jonkvr. Willink in 1908 en tapijten van een merkwaardig tijdvak. stierf en welke sinds dat jaar gesloten Vandaag, morgen en Maandag zal het bleef, bleek ‘n aantal kasten te bevatten, kijkdag zijn, Woensdag tot en met Vrij- die van onder tot boven gevuld waren dag en ook nog op 30 en 31 October zal met zilveren voorwerpen en kostbare het veiling zijn op Huis te Bennebroek. boeken. De helft van de opbrengst is bestemd Een machtige collectie blauw Chi- voor de familie van jonkvrouwe Arnol- nees porselein uit de Kang-shi-periode, dine Léonie Willink. De andere helft is veel Delfts blauw, Saksisch, Dresdener, testamentair vermaakt aan de Neder- Weens en Sèvres maar ook bibelots lands Hervormde Kerk die ook het huis zonder waarde. Een even uitgebreide als in eigendom ontvangt. Huis te Benne- magnifieke verzameling familiejuwe- broek zal tot rusthuis worden verbouwd: len, waarin een tak met roosdiamanten laatste daad van de laatste der Willinks, en een pendeloque met een 32 karaat die om haar goedertierenheid in wijde diamant wel de kostbaarste stukken omtrek vermaard was.

heerlijkheden zomer 2015 |  ‘een roman is ten einde: huis te bennebroek onder de hamer’

een veiling. Het stenen naaktbeeld. nu nog als een berggodin midden in de verlaten parken, op een trots voetstuk staande, is een nummer van de catalo- gus. De Enkhuizer Almanakken, reis- gidsen, souvenirs uit de Riviera, en de lodereindoosjes van de jonkvrouwe, zijn nummer zo en zoveel. Haar kouseban- den, wel ja, zelfs die staan in dat boek, want ook textiel gaat onder de hamer, evenals het stenen beeld, de geweren van vader, de tinnen koffiepot van grootma. Het is veiling in een heel oud huis. Er komt wat uit en gaat dat zien. Een oude klok deed drie duizend, een kast anderhalf mille, een hoekétagere zes gulden vijftig, en dat gaat zo maar door, 1700 nummers lang, voor tonnen gouds te zamen. Vrouwenstemmen, helder en begerig, roepen cijfers, geldbedragen en  Het boudoir Einde van een aristocraten- de ogen zitten als magneten aan oude in Huis te Ben­ familiejuwelen vast. Wie riep daar dui- nebroek. dynastie: “Huis te zend gulden? Was u dat mevrouw? infor- Bennebroek” onder de meert de stem van de man-met-hamer. hamer One thousand, one hundred, yes……

(Van onze speciale verslaggever) BENNEBROEK, 25 Oct. — De roman van een oud, adellijk geslacht te Benne- broek is geëindigd. Dat lied van roman- tiek, van geluk en strijd, is uit. En ook de historie van het prachtige landgoed, als heerlijk bezit van ouder op ouder. Voorbij! Een klein woord, maar groot van tragiek. Het „Huis te Bennebroek”: villa, orangerie, koetshuis, stallen, bossen, vijvers, weiden, bollenvelden, idyllen onder oude eiken en bij her- tenkampen, eeuwenoud. De Willinks hebben in de bossen gedwaald, te paard de ruiterpaden talloze malen afgelegd, van geslacht op geslacht. Ambachtshe- ren en ambachtsvrouwen, heersers van het dorp, dat hun voor vele procenten toebehoorde, de stille heersers door adel en invloed.

Een roman is ten einde  Marmeren tuinbeeld Die roman, deze dynastie, is wel en voorstellende de deugdelijk voorbij. De familiewapens godin Ceres. worden begluurd, betast en betaald, op

 | heerlijkheden zomer 2015 ‘een roman is ten einde: huis te bennebroek onder de hamer’

bordes een soort circustent doen bouwen om alle kopers aan bod te laten komen. Terwijl de stem van de afslager klinkt (ook in vreemde talen, omdat er een  Artikel 273 uit de veilingcatalogus. paar Amerikanen, Engelsen. Belgen en Fransen zijn, gedistingeerd en zonder de afslagers-ironie, doordat zich edel- lieden en diplomaten onder de kopers bevinden), trekken sommige vrouwelijke kopers een plaid over de knieën. Deze tent staat ten slotte op de koude grond en de temperatuur is laag. Kelners in rok serveren koffie. Hun patroons hebben de bediening gepacht en de keuken van het oude huis is in vol bedrijf. Wel zijn de kaarsen uit de kroon, maar er brandt nu noodverlichting en de kroon wordt toch geveild. Niemand meer voor deze antieke wortelnotenhouten staande klok? Twee duizend, oui monsieur, deux mille deux cents, twee duizend vijfhonderd, elle est trés belle madame... In de parken is het levendig. Er wandelen bekende kunsthandelaren uit Amsterdam; vriendinnen van de ambachtsvrouwe komen nader om vol  Voorblad piëteit een bokaal veilig te stellen met het veilingcatalogus.

 Artikel 173: een Boulle-pendule op console.

Receptie De laatste, hoogstmerkwaardige serie recepties is begonnen. Een „belangrijke inboedel, uitsluitend uit het bezit van wijlen mejonkvrouw A.L. Willink, is in veiling”. Drie kijkdagen. Vijf veilingda- gen. Importante goederen. Honderden juwelen. Antieke serviezen. Unieke meubelen. Schilderijen, zijden borduur- sels, damast, kant, boeken. Boeken, die door hun selectie, door hun karakter, het karakter van de oude familie zijn. Mode, kunst, jacht, heraldiek, oude kookkunst. Op één dag waren er soms vijftien- honderd bezoekers om te kijken, Een lange file drong voetje voor voetje over de tuinpaden. Nu de veiling begonnen is, heeft men over een stuk tuin en het

heerlijkheden zomer 2015 |  ‘een roman is ten einde: huis te bennebroek onder de hamer’

opschrift: „A. Bierens en C. M. Willink in den echt vereend den 12 Augustus 1798”. De glans van kristal op zilveren voet. Hoe moet die eens twee mensen hebben toegestraald? „Vijf en dertig”, wil een koopvrouw roepen, maar de afslager is ieder reeds voor geweest. In commissie gekocht. Volgende nummer. Het koets- huis is rijwielstalling voor deze gelegen- heid en een man heeft er een paar dagen een baantje door. In heel het dorp staan files auto’s. Een weiland is als parkeer- plaats ingericht. Daar heeft ook een man een paar dagen een baantje door. Vracht-  De gedenknaald ter herinnering aan auto’s komen al aanrollen om straks de het bezoek van Koningin Wilhelmina in eerste goederen weg te halen. Vier man 1916. rijkspolitie uit de omgeving is opgeroe- pen om het verkeer te regelen. Zulk een van de familie. Te midden van al de gra- veiling heeft iets te betekenen. ven van de Bennebroekers uit vroegere tijden, is daar het kolossale familiegraf Huis en hof der Willinks: vijftien namen op mar- mer, en dit marmer gemetseld tegen de Huis en hof gaan naar de Ned. Herv. achterkant van de kerk. Meer dan twee Kerk. Nobel doel. Er komt een rustoord eeuwen oude herinneringen staan er bij in. Maar welk een bezit, al dat mysteri- die opschriften, en de laatste is gewijd euze oude geboomte, een hertenkamp aan deze laatste ambachtsvrouwe. En waarin nu drie schapen en een geit luste- ook maakt nog een oude vitrine deel van loos verblijven. het graf uit: een witmarmeren anker, Een prachtige waterpartij, een hoge met boek. „Dierbare echtgenoot...” een duintop, met een ijzeren uitzichttoren, laatste groet, voor een Willink, die in waarvan sinds jaren de onderste trap lang vergleden jaren leefde. Maar het ontbreekt. Want de ambachtsvrouwe anker is nog wit als jonge sneeuw. was hoog bejaard toen zij stierf in Maart jl. Zij was wel rijk maar het leven werd zwaar. Het huis werd haar te veel, te groot, en haast nooit wandelde ze meer naar de stenen gedenknaald in haar park, die zij ter herinnering aan een bezoek door koningin Wilhelmina in het jaar 1916 heeft doen oprichten.

Toekomst De toekomst is: rustoord. Het verleden was: landgoed. Een van de talloze land- goederen die door allerlei oorzaken de oorspronkelijke bestemming hebben ver- loren. En dat is jammer: er zit een stuk historie in. Maar hier stierf het geslacht  Artikel 32: uit, en het woord „voorbij” kwam als  Toegang tot de grafkelder van de wortel­noten­ vanzelf. Tegenover het oude huis staat, familie Nutges-Willink bij de NH-Kerk houten staande eenzaam als het landgoed zelf, de N. H. in Bennebroek. In de marmeren platen klok. kerk van Bennebroek, ook een stichting staan de namen gegraveerd.

 | heerlijkheden zomer 2015 ‘een roman is ten einde: huis te bennebroek onder de hamer’

Animo lagen er nog als onmiddellijk na gebruik. In deze omgeving gaat nu enkele dagen Op de tafel een asbakje, met pijpje en lang de verkoop van een merveilleuze sigaar. Men had die dingen nooit meer inboedel voort. De glorie der wereld aangeroerd. vergaat maar wie zal het niet begrijpelijk Zulk een huis heeft een historie. Een vinden dat een jonge moeder toch vijftig geschiedenis die verweven is met het wel gulden bood op een poppenhuis om van en wee van een gehele dorpsbevolking, te dromen, dat onder de hamer kwam. doch die ook de levensbalans bevat van Weer zal een kind er blij mee spelen. een reeks van generaties, die er haar Veel antiek porselein was er. Al zeiden tehuis heeft gehad, en er de eigen toe- sommige fameuze kunsthandelaren dan komst heeft opgebouwd. ook dat er geen werkelijk importante stukken waren, toch waren er honderden nummers die stuk voor stuk om en bij de vijftig gulden opbrachten en enkele die naar de duizend streefden. Telt u dat maar eens op. Voorts tapijten van om en  Een aantal bij de duizend, juwelen bij vele tiental- geveilde juwelen. len, waarbij flinke briljanten, parels, zeldzame bijous. Het „Huis te Benne- broek” heeft toch van onder tot boven vol precieuze bezittingen gezeten. Al de geslachten door werd er geërfd, en nooit werd iets verkocht. Tot nu…

Eenzaam Jarenlang heeft de ambachtsvrouwe alleen gewoond. Zij was de jongste doch- ter, broers en zusters waren overleden. Voordien, toen die allen en de ouders  Jacob Willink, de vader van Arnoldine. het huis met haar bewoonden, was er vertier genoeg. Er werd gejaagd, gevist Bronnen in de vijver, er werden tochten gemaakt door de mooie, eigen bossen. In de laatste http://www.delpher.nl/nl/kranten tientallen jaren reed de jonkvrouwe nog Catalogus kunst-, antiek- en inboedelveiling uitsluitend uit het bezit vaak per auto uit, naar verre landen, van wijlen mejonkvrouwe A.L. Willink, waar zij relaties had. Zwitserland, Italië, ambachtvrouwe van Bennebroek, 1950, Frankrijk. België. Zij bracht armenvol Veilinghuis Paul Brandt. souvenirs mede die nu geveild worden. M. Verkaik, Het huis te Bennebroek en z’n Maar met de grijze ouderdom vervaagt bewoners, Bennebroek 1992. die energie, en daar zij ongetrouwd was, Op www.hv-hb.nl (Ons tijdschrift Heer- doemde de dag op dat het landgoed de lijkheden / Zoeken en bladeren in Heerlijk- traditie zou beëindigen. In één kamer, heden) kunt u enkele verwante artikelen boven in het huis, was reeds heel lang teruglezen: geleden het laatste geluid van voetstap- ‘Van meubelchits, schellekoorden en pen verklonken. Daar was de vreemde ripsche gordijnen; herinrichting van het Huis te Bennebroek in 1862’, HeerlijkHeden stilte al begonnen, toen de vader van de 146, 2010-4 ambachtsvrouwe stierf, nu meer dan ‘Tehuis voor ouden van dagen uit den veertig jaren geleden. gegoeden stand; het Willinkhuis van De kamer bleef op slot... tot voor enige erfenis tot sloop’ dagen, toen de inventarisatie nodig was. HeerlijkHeden 148, 2011-2 Het hengeltuig en de jachtattributen

heerlijkheden zomer 2015 |  Het cafeetje van Der Kinderen: Van Ouds de Konijnenberg Marloes van Buuren

‘H. der Kinderen’ stond er 34 jaar lang te lezen boven de toegangsdeur van Herenweg 33. Op het dak prijkte reclame voor het getapte bier en verder was er geen naam te bekennen. In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw heette het etablissement dan ook kortweg naar de uitbater: het cafeetje van Der Kinderen.

n 1967 trouwde Sophia der Kinderen en bleef dat doen tot 1948. Toen maakte Ivanuit haar ouderlijk huis, het pandje hij plaats voor zijn zoon Wim, mijn vader. dat we nu kennen als het pannenkoe- Die trok met zijn jonge gezin in de kleine kenrestaurant De Konijnenberg aan de woonruimte achter het café. In 1943 was ik Herenweg. De naam van haar grootvader geboren en in 1946 mijn broertje Wim. De stond op het glas boven de voordeur; Herenweg was op die hoogte in de jaren daaronder een plaatje ‘Tabaksvergun- vijftig nog veel minder bebouwd. Aan de ning’ en rechts van de deur ‘Verlof A’, overkant bij de ingang van Groenendaal de vergunning om licht-alcoholische woonde politieagent Mulder met zijn dranken te mogen schenken. Zoon Wim gezin en naast ons op nummer 35 (toen 19) had het al in 1948 van zijn vader over- de familie J.J. de Winter met een tuinders- genomen, maar had de naam van zijn bedrijf. Verder was het vooral leeg. Ik zat vader altijd laten staan. Sophia groeide op de Voorwegschool en ging daar lopend op in het kleine huis, dat voor meer dan naar toe, dwars door Groenendaal heen. de helft in beslag genomen werd door het Als het in de winter donker was, liep mijn café. Met het fotoalbum op tafel komen moeder samen met de hond een stuk mee. de verhalen vanzelf los. Aanloop was er in het café altijd genoeg, maar ik had geen vriendinnetjes in de Te midden van de bollen buurt. Mijn broertje Wim ging met de bus vanuit de Tempeliersstraat naar de Profes- ‘Mijn opa’, vertelt Sophia, ‘volgde in 1939 sor H. Burgerschool in Amsterdam, een  1967: bruid zijn schoonzoon Arie Timmers op als school voor hardhorende kinderen.’ Sophia stapt over caféhouder in het café aan de Herenweg de drempel van Herenweg 33, het cafeetje van Der Kinderen.

 1967: het café met de bier­ reclame en op de achtergrond Herenweg 35, het huis van hovenier J.J. de Winter.

 | heerlijkheden zomer 2015 het cafeetje van der kinderen: van ouds de konijnenberg

IJs van De Sierkan weer andersom met de gebruikte bor- Een ijsje was een welkome traktatie den, kopjes en glazen. Afwassen ging voor bollentoeristen in het voorjaar of lange tijd nog op de hand. De koperen voor passanten in de zomer. Het ijs, biertappen zagen er altijd picobello uit. geleverd door De Sierkan uit Haarlem, Die poetste mijn moeder iedere veertien stond duidelijk zichtbaar direct langs dagen op maandagochtend vroeg. De de weg. Sophia: ‘Eerst zat het in een caféstoelen werden regelmatig in de was houten bak, gekoeld met staven ijs. gezet. Omdat mijn broer een gehoor- In 1953 hadden we al een elektrisch probleem had en ik problemen met gekoelde kast. Mijn ouders hoopten mijn knieën hebben wij nooit echt in de dat jaar mee te profiteren van de grote zaak meegeholpen. We deden wel kleine toeloop naar de Flora in Groenendaal. klusjes zoals de lege flesjes sorteren.’ Maar helaas had de gemeente strenge regels opgesteld om het verkeer naar de Pinda’s en sigaretten diverse parkeerplaatsen te leiden. Bij het café mochten auto’s niet stoppen! De foto’s van rond 1960 tonen perfect Dat was een flinke tegenvaller.’ het tijdsbeeld: tegen de muur rechts van de bar een glazen kastje met de pakjes  Vader met Een getekende uitsmijter sigaretten, asbakken op de toog, daar- Wim en Sophia, vóór op een tafeltje een pinda-auto- 1949. In het voorjaar kwamen er veel maat, de telefoon aan de wand met het buitenlandse toeristen. De beperkte telefoonboek aan een touwtje eronder, menukaart was in het Nederlands, een rekje met ansichtkaarten en een maar op het randje van de lambrisering stonden heel slim bordjes met kleurige tekeningen: een uitsmijter, diverse broodjes, knakworst, een kop soep. Een jonge student die op de Voorweg woonde, Hans de Jong, had die getekend en zo konden de gasten simpelweg hun keuze aanwijzen. ‘Het is jammer dat mijn vader ze allemaal weggegooid heeft.’ Behalve toeristen kwamen er veel vertegenwoordigers en vrachtwagen- chauffeurs. Het café lag natuurlijk aan een belangrijke doorgaande route. ‘Ze konden bij ons terecht voor sigaretten, een maaltijd, een kop koffie en ook om te bellen. Het was in die tijd eigenlijk een soort wegrestaurantje.’ ‘Mijn ouders hebben altijd hard gewerkt. Zeker in voorjaar en zomer waren het lange dagen: de zaak was open van acht uur ’s ochtends tot acht uur ‘s avonds. Wij kinderen zaten daar letterlijk tussenin. Van de keuken  Tijdens de naar de caféruimte toe moest je door Flora van 1953 de woonkamer heen. Daar liep mijn mochten alleen moeder dus heen en weer met ketels voetgangers en kokend water om de koffie in het café fietsers stoppen op te gieten, gebakken uitsmijters, voor een ijsje. klaargemaakte broodjes en natuurlijk

heerlijkheden zomer 2015 |  het cafeetje van der kinderen: van ouds de konijnenberg

 Wim der Kinderen en Annie Tunker- der Kinderen rond 1960.

ze mochten zijn om te zorgen dat je er net geen precario voor hoefde te betalen.’

 Ca. 1960. Wim klein fonteintje om je handen te wassen. Geen pannenkoeken tot der Kinderen sr. Bovenop de koffieketel stonden de kopjes tapt een biertje. voor te warmen. 1974 Vanaf 1926 was Th. J. Knijnenburg de eigenaar van het café, van 1963 tot 1968 zijn zoon A.C. Knijnenburg. Zij hebben in ieder geval vanaf 1936 het café altijd verpacht en er niet zelf gewoond of gewerkt. Pannenkoeken stonden bij Der Kinderen niet op de kaart, dat kwam pas nadat Wim der Kinderen en zijn vrouw in 1973 na vijfentwintig jaar voor het laatst de deur van hun huis- en werkadres achter zich dicht getrokken hadden.

 Wim jr. bedient zijn vader, 1960.

Buiten waren er aan weerzijden ter- rassen met schelpen. ‘Dat knisperde zo gezellig’, herin- nert Sophia zich. ‘De witte houten terrasstoelen schilderde mijn vader in de winter opnieuw op. Dat vond hij leuk om te doen. De vlaggetjes  De familie Der aan de gevel stikte Kinderen met mijn moeder zelf een kennis uit in elkaar. Ze wist Zweden, ca. 1960. precies hoe groot

 | heerlijkheden zomer 2015 De mobilisatietijd van Popke Pruiksma in Heemstede Hillebrand de Lange

Soms duiken er ineens juweeltjes uit het verleden op. Het dagboekje dat Popke Pruiksma uit het Friese Kollum tijdens zijn mobilisatietijd in Heemstede bijhield, is er zo een.

an 20 augustus 1939 tot 11 juni 1940 Vanaf dat moment komt er in het Vtekent Popke Pruiksma in een hele land een volksverhuizing van zakagendaatje de dagelijkse gebeurte- zo’n 150.000 soldaten op gang. Ook nissen op. Wat ze eten, wanneer ze op Popke Pruiksma uit Kollum van de verlof gaan naar huis, hoe ze de dag lichting 1935 dient zich te melden en doorkomen, waar ze hun vertier vinden, op weg te gaan, samen met nog 180 met wie ze omgaan en waar ze naar de anderen uit Kollum. Via Leeuwarden, kerk gaan. Dat alles speelt zich af in Utrecht/de Meern en Haarlem komt Heemstede. Zijn aantekeningen geven hij uiteindelijk op 7 september terecht ons een inkijkje in het leven van een in de Crayenesterschool in Heemstede. gemobiliseerde soldaat van 24 jaar die Popke was de oudste zoon van de slager eerst is ondergebracht in de Crayenester- van Kollum en sinds twee jaar verloofd school en vervolgens in de bollenschuur met Sipkje Korfmaker, dochter van een van Quirinus van den Berg en Zonen op kleermaker uit Dokkum. Na de mulo de hoek van de Zandvoortselaan en de was hij bij zijn vader in de slagerij gaan Herenweg. werken en leerde er alle kneepjes van het slagersvak, van het kopen van het Zoon van de slager uit vee en het slachten tot het maken en het bezorgen van de vleeswaren. Hij was als Kollum dienstplichtig korporaal ondergebracht Op 28 augustus 1939 kondigt de in het 9de Regiment Infanterie en had regering de algemene mobilisatie af. zich onderscheiden als een goed schutter.

 Groepsfoto van reservisten. Popke Pruiksma zit op de voorste rij rechts.

heerlijkheden zomer 2015 |  de mobilisatietijd van popke pruiksma in heemstede

Veel soldaten in Heemstede bekend met de internationale Heemstede maakte deel uit van het politieke situatie en met de dreiging westfront van de Vesting Holland, die van Duitsland uitgaat. Hun de kuststrook tussen Den Helder en voorstellingswereld beperkt zich tot het Brielse Gat. Als gevolg van de hun eigen omgeving, waar ze opeens Nederlandse neutraliteitspolitiek was uit worden weggerukt. Op goed geloof aan ons leger slechts een defensieve en in blind vertrouwen gaan ze op weg taak toebedeeld. De geringe sterkte naar onbekende bestemmingen. Hun van de Nederlandse troepen maakte enige houvast vormen de reismaatjes het onmogelijk het hele grondgebied uit hun eigen omgeving en de hoop dat te verdedigen. Daarom diende bij een het allemaal niet te lang zal duren en eventuele aanval het hart van het land dat ze spoedig met verlof mogen. De tot het uiterste verdedigd te worden. Dat Nederlandse bevolking wordt op allerlei was de Vesting Holland. Hier zetelde de manieren opgeroepen om de soldaten regering, lagen de meeste vliegvelden en behulpzaam te zijn. Ook dominee lagen de oorlogsvoorraden opgeslagen. Dondorp van de gereformeerde kerk Men begreep natuurlijk wel dat een aan de Koediefslaan vraagt in zijn eventuele aanval uit het oosten zou preek van zondag 10 september aan zijn komen, maar ook de kuststreek diende gemeenteleden om soldaten gastvrij te verdedigd te worden. Dat was de reden onthalen. Op die zelfde zondag wordt dat ook Heemstede werd overspoeld met Popke Pruiksma na de kerkdienst van soldaten. 10.00 uur door de heer Pieter Wolbert Lettinga meegevraagd om bij hem thuis, Een armoedig geheel op de Clivialaan 27, koffie te komen drinken. Na de kerkdienst van 17.00 Probeert u het zich eens voor te stellen! uur – twee diensten op een zondag was Overbevolkte stations waar inderhaast gebruikelijk - wordt Popke opnieuw opgeroepen soldaten afscheid nemen gevraagd om mee te gaan, nu voor  De bollen­ van hun geliefden; in uniformen die de avondmaaltijd. Deze gastvrijheid schuur van uit de mottenballen bij elkaar zijn binnen het gezin Lettinga zal zijn hele Quirinus van den geraapt. In overvolle treinen gaan ze op mobilisatietijd duren. Berg was in 1939- hun geïmproviseerde bestemmingen 1940 onderkomen af, boerderijen, schuren en scholen. Ze Veel brieven over en weer voor gemobili­ zijn slecht of helemaal niet geoefend seerde soldaten. en beschikken ternauwernood over Bij het lezen van de zakagenda word Foto 1969. uitrusting. Ze zijn vaak nauwelijks je iedere keer opnieuw ontroerd als Popke vermeldt dat hij een brief geschreven heeft aan Sippie, zijn verloofde. Het vormt een constante in zijn aantekeningen. Soms ook verstuurt hij een postkaart. Het kan niet anders of het schrijven van brieven moet een intiem moment gevormd hebben in zijn dagelijkse leven. Je kunt het je tegenwoordig nauwelijks meer voorstellen. Je trekt je terug om in alle rust je gevoelens van heimwee en verlangen onder woorden te brengen. Zoals overigens al je dienstmaten brieven schreven. De post werd in die tijd nog twee maal daags bezorgd en was uiterst betrouwbaar. Popke heeft een fraai handschrift. Niet alleen schrijven

 | heerlijkheden zomer 2015 de mobilisatietijd van popke pruiksma in heemstede

de soldaten zelf veel, ze zien ook uit bracht Popke door in de slagerij en met naar de post die ze toegestuurd krijgen. het maken van tochtjes met Sippie. Een brief van thuis vormt een moment van intimiteit in een sleur van dagelijkse Christelijk Militair Tehuis routines. Popke vermeldt dat de dagen veelal Uit de aantekeningen wordt al snel dui- gevuld werden met lange marsen van delijk dat het leven van Popke ligt inge- wel twintig tot dertig kilometer, naar bed in de gereformeerde zuil. De kerk- Zandvoort en door de duinen. Er gang, zowel ’s morgens als ’s middags, worden ook oefeningen gehouden op de bepaalt het ritme van de zondag. De sportterreinen van HFC en ze gaan naar diensten in de kerk aan de Koediefslaan het Sportfondsenbad in Haarlem om vormen voor hem een houvast. Domi- een bad te nemen. De winter is streng nee Dondorp is als vaste predikant aan en langdurig. Al op 22 december wordt deze kerk verbonden. Popke gaat ook op er geschaatst en eind februari ligt er nog catechisatie bij hem en doet op zondag 9 sneeuw. juni, de dag voor zijn definitieve vertrek

Net op tijd terug van verlof Regelmatig mochten de soldaten op verlof. Daar keken ze natuurlijk naar  De gerefor­ uit. Meestal bestond het verlof uit drie meerde kerk aan dagen, twee reisdagen en één volle dag de Koediefslaan, thuis. Omdat Popke helemaal naar vanaf 1962 Kollum moest reizen, was het een Opstandingskerk hele onderneming. Ze vertrokken uit genaamd, is in Haarlem in de late namiddag en reisden 1991 gesloopt. altijd samen met andere dienstmaten, via Zwolle en Leeuwarden. Dat was een gezellige tocht. Maar dan moest Popke nog naar Kollum. Op de terugreis gingen ze zo laat mogelijk van huis uit Heemstede, belijdenis. In het Chris-  Het agendaatje zodat ze rond middernacht weer in de telijk Militair Tehuis aan de Binnenweg dat Popke als bollenschuur terug waren. Soms reisden 160, villa Land- en Spaarnzicht, vinden dagboekje ze via Stavoren en Enkhuizen en namen de gereformeerde soldaten hun vertier gebruikte. ze de boot over het IJsselmeer. Zijn verlof en brengen ze hun avonden door met kaarten, dammen of andere spelletjes. Ze kunnen er van hun karige soldij de gebruikelijke gevulde koek kopen. De kerkgang is een vertrouwde gewoonte. Popke voelt er zich duidelijk goed bij. Hij heeft de familie Lettinga ook via de kerk leren kennen. Ook de bezoekjes aan het Christelijk Militair Tehuis zijn een vanzelfsprekende en vertrouwde gang naar het gereformeerde nest.

Rats, kuch en bonen Het is niet toevallig dat Popke in zijn aantekeningen veel aandacht besteedt aan het eten dat de soldaten voorgezet krijgen. Dagelijks vermeldt

heerlijkheden zomer 2015 |  de mobilisatietijd van popke pruiksma in heemstede

hij wat de pot schaft. Hij is per slot van grammatica van het Bijbels Hebreeuws. rekening een rasechte slager. Vanaf Hij heeft meerdere generaties predikan- januari is hij een van de zes koks en ten opgeleid als professor aan de Theo- is hij medeverantwoordelijk voor de logische Hogeschool in Kampen. Popke maaltijden. Regelmatig gaat hij naar vermeldt ook vaak dat opa en opoe het abattoir in Haarlem om stukken Elffers of een oom Jan op bezoek komen vlees op te halen. Die beent hij dan in en gaat regelmatig naar de grootouders de keukenwagen bij de bollenschuur toe. Zij wonen op de Schouwtjeslaan 102 uit en verwerkt ze tot lapjes, worst, in Haarlem. Enkele dagen voor Kerstmis gehaktballen of hacheevlees. Hij heeft komt Sippie naar Heemstede. Ze logeert goed door dat het vlees en de jus de dan bij de Lettinga’s. De kerstdagen vie- smaak geven. De maaltijden bestaan ren ze in Heemstede. Popke zal er warm- vooral uit aardappelen, bonen en te en gezelligheid gevonden hebben: er grauwe erwten, allerlei soorten kool, wordt gekaart, gedamd en gekwartet en stamppotten en erwtensoep. Hij is goed natuurlijk veel gerookt. Truus leert hem te spreken over wat hij zelf mede bereidt. zelfs borduren. Verder schrijft hij in zijn Hij snapt dat lekker eten de stemming agenda dat hij af en toe naar de weduwe onder de soldaten voor een groot deel Walet gaat op de Eikenlaan. bepaalt. En dat hij er van langs krijgt als het niet goed is.

 Sippie en Popke.

De Duitse inval op 10 mei ’s Morgens in alle vroegte horen ze de  Dit zijn de koks De familie Lettinga vliegtuigen overkomen. Het is vrijdag van regiment II voor Pinksteren en stralend mooi weer. 6- RA, dat ook in Het moet geklikt hebben tussen Popke ‘Het is oorlog’ noteert hij. Hij blijft zijn Heemstede gelegerd en de familie Lettinga. Het gezin telde gewone dingen doen in de keukenwagen. was. Beeldend is vier kinderen: Jan, Truus, Bram en Piet. Maar nu dienen natuurlijk de militaire het allegaartje aan Alle vier leven ze nu nog. Jan Lettinga is posities te worden ingenomen. Er komt kleding. in kringen van predikanten en priesters weer een volksverhuizing van soldaten bekend geworden als auteur van een op gang. Popke’s compagnie gaat naar

 | heerlijkheden zomer 2015 de mobilisatietijd van popke pruiksma in heemstede

Katwijk en Noordwijk en de mannen naar zijn geliefde Sippie aan wie hij worden ingekwartierd bij boeren en onafgebroken brieven schrijft en van wie particulieren. Hij noteert: ‘in een soor- hij onafgebroken brieven ontvangt. tige stal geslapen’. De compagnie trekt vervolgens naar Zoeterwoude. Daar worden ze ingekwartierd in een klooster en bij particulieren. Op dinsdag 14 mei schrijft Popke dat Rotterdam in brand staat en dat Nederland zich heeft overge- geven. ‘We zijn allen verslagen, moeten onze wapens en munitie inleveren.’ De verslagenheid in het bataljon is groot. Ze kunnen immers niets meer doen om het land te verdedigen. Popke noteert verder vooral nog de dagelijkse beslommeringen, het eten en slapen, het sturen en ontvangen van post  Het Christelijk Tehuis voor Militairen en waar ze hun vrije tijd doorbrengen. had zelfs eigen briefpapier. Op donderdag 23 mei gaan ze weer terug naar Heemstede. Op maandag 10 juni gaat hij op verlof naar huis. Daar gaat Toch geen slager hij onmiddellijk een koe slachten. Op dinsdag 11 juni krijgt hij te horen dat Popke is uiteindelijk geen slager gewor- hij definitief gedemobiliseerd is. Dan den. In mei 1941 trouwde hij met Sippie. eindigen ook de notities. In 1943 verhuisden ze met hun eerste kind naar Emmen. Popke werd daar Een harde werker assistent-keurmeester bij de gemeen- telijke vleeskeuringsdienst en promo- Popke zit goed in zijn vel. Hij klaagt veerde achtereenvolgens tot keurmeester, nooit. Veelvuldig schrijft hij: ‘heerlijk opzichter-keurmeester en uiteindelijk geslapen’, ‘lekker gegeten’, ‘eten daar hoofdopzichter. Popke en Sippie kregen heerlijk’, ‘ ’t smaakt best’, ‘de dominee negen kinderen. heeft mooi gepreekt’. Overal stapt In Emmen was Popke jarenlang pen- hij op af, hij weet van aanpakken. ningmeester van de Groen van Prinste- Zodra hij met verlof thuis is, gaat hij rerschool en ouderling en scriba van de meteen aan het werk in de slagerij. En Gereformeerde Kerk. In 1973 werd hij hij onderneemt altijd iets met Sippie. ernstig ziek en overleed hij, 58 jaar oud. Hij weet van het leven te genieten. Sippie overleed in 2003, 88 jaar oud. Praktisch elke avond gaat hij naar het Christelijk Militair Tehuis met zijn boezemvrienden Roel Westra en Andries Spijkerman. Heel vaak gaan ze naar de familie Lettinga. Of naar het Verenigingsgebouw aan Bronnen de Herenweg. Op 28 december is hij daar bij een toneelvoorstelling. De aantekeningen uit de zakagenda, door ‘Rooms toneel’ tekent hij aan. Je kunt zoon Peter Pruiksma overgetypt. Marcel Bulte en Hans Krol, Heemstede niet anders dan sympathie voor hem 1940-1945. Een gemeente in bezettingstijd. koesteren als je zijn aantekeningen Haarlem 1995. doorneemt. Een Fries karakter, een ‘Nederland mobiliseert’, in: Bericht van de harde werker en plichtsgetrouw, de Tweede Wereldoorlog, deel 2. Amsterdam, gezelligheid opzoekend, geworteld in 1970/1975. de gereformeerde zuil, vol heimwee

heerlijkheden zomer 2015 | 

Boekhandel Blokker 60 jaar Marloes van Buuren

Van een winkeltje aan huis in 1955 groeide Boekhandel Blokker uit een gerenommeerde boekwinkel. In dit fotoverslag nemen we u mee door de zestigjarige geschiedenis.

 In 1955 startte Jacob Blokker een boekhandel op de beneden­  Haarlems Dagblad, 25 juli 1956 verdieping van de woning van zijn ouders aan de Bronsteeweg 26. Een jaar later nam hij de winkel/leesbibliotheek van Van Mourik aan de Bronsteeweg 4a over en verhuisde zijn winkel daarheen.

 Het interieur werd ver­ bouwd. Langs de kasten kwa­ men een soort loopbruggetjes. Daaronder werd achter schuifdeuren de voorraad be­ waard. Jacobs vader ging zijn zoon, die in een rolstoel zat, in de zaak assisteren. Deze foto is gemaakt in 1978.

 | heerlijkheden zomer 2015 boekhandel blokker 60 jaar

 Jacobs vrouw, de Deense Bodil Veggerby, was weefster (foto 1978). In de jaren ’60 richtte zij in het erbij getrokken buurpand van banketbakkerij Jaspaer de Boektiek in, met een grote collectie handwerkboeken en handwerkmaterialen. Er stonden zelfs complete weefgetouwen. Boven was Galerie Blokker waar exposities gehouden werden. Deze aparte afdeling werd pas in 1996 opgeheven. De foto van de Boektiek is uit 1982.

 In 1966 kwam Clemens Hoevenaars in dienst  Clemens Hoevenaars en Tosca Heyligers onder­ bij Blokker. Hij was op 17- jarige leeftijd begonnen hielden heel persoonlijke contacten met auteurs, bij een boekhandel in Breda en werkte daarna in uitgeverijen en klanten. Vlaamse auteurs hadden Rotterdam. In 1977 werd Hoevenaars directeur van in de winkel een aparte kast en kwamen regelmatig Blokker BV, vanaf 1994 samen met zijn vrouw Tosca signeren, zoals op 30 september 1978 Hugo Raes, Heyligers ook eigenaar. Deze foto is uit 1978. Ward Ruyslick en Jos Vandeloo.

heerlijkheden zomer 2015 |  boekhandel blokker 60 jaar

 Uiteraard waren er ook volop Nederlandse ­auteurs te gast, zoals Kees van Kooten op 4 april 1981. Hij signeert ‘Koot graaft zich autobio’.

 In 1999 verhuisde de winkel naar de meer cen­  Verrassend was The traal gelegen winkelgalerij. In 2006, veertig jaar na Night Reader in 2010: Erik Hoevenaars’ indiensttreding namen Willeke van van Muiswinkel bracht een der Meer en Arno Koek de zaak over. De zaak bleef nachtje door in Boekhandel en blijft het ‘huis’ van veel beroemde auteurs, die er Blokker voor een ontdekkings­ lezingen houden en komen signeren. Een bijzonder tocht door het assortiment. bezoek was dat van Hans Keilson (1909-2011), die in het voorjaar van 2011 in de winkel geïnterviewd werd door Judith Uyterlinde. In maart 2014 vertrok Willeke van der Meer naar Leiden, waar ze de boekhandel Kooyker overnam.

 | heerlijkheden zomer 2015 boekhandel blokker 60 jaar

 Arno Koek geeft zijn eigen originele invulling aan het boekenvak. Daarmee is de boekhandel, begonnen door Jacob Blokker, nu zestig jaar jong.

heerlijkheden zomer 2015 | 

Een onverwachte ontdekking: de grafkelder onder de Oude Kerk Anja Kroon

De werkzaamheden aan de vloer van de Oude Kerk aan het Wilhelminaplein leidden in mei van dit jaar tot een verassende vondst. Onder een grote sluitsteen vond men de grafkelder waarin vanaf 1636 talrijke voorname mannen, vrouwen en kinderen na hun dood zijn bijgezet. Ook Adriaan Pauw, een van de meest illustere Heemstedenaren, vond hier zijn laatste rustplaats. Na de grote restauratie van 1938 was de grafkelder niet meer open geweest. In 1938 zijn alle stoffelijke resten in twee kisten verzameld. Links en rechts van de centrale nis bevinden zich twee nissen, de een met een stapel oude handvatten, de andere met enkele restanten van oude kistdeksels en een kinderkistje. Ook is een aantal naamplaten bewaard gebleven. De overig twee nissen zijn leeg. In het volgende nummer van HeerlijkHeden kunt u een uitgebreid artikel lezen over deze bijzondere historische locatie.

 In de kelder  Op 9 mei mocht een bevinden zich naast afvaardiging van de be­ elkaar drie nissen. stuur en commissies van de In de rechter nis, HVHB een kijkje komen leunend tegen de nemen in de grafkelder. wand, staat een De heren Burghoorn en kistje uit 1789. Hier­ Hazekamp openen hier het in was een dochter­ tijdelijke houten luik. De tje van de familie zware stenen plaat ligt er Heufft bijgezet, dat rechts naast. slechts twee dagen heeft geleefd. een onverwachte ontdekking: de grafkelder onder de oude kerk

 De ingang van de kelder, met recht tegenover de trap twee grafkisten op een kleine verhoging.

 In de nis aan de noordwestkant heb­ ben oorspronkelijk op de verhogingen ook kisten gestaan.

heerlijkheden zomer 2015 |  Willem Snitker en Galerie de Bleeker Ellen Kerkvliet

Een wapperende vlag aan de gevel en een deur die gastvrij openstaat, zo is Galerie de Bleeker van Willem Snitker bij menigeen bekend. Met zijn werken en de vele tentoonstellingen in zijn galerie heeft de veelzijdige kunstenaar een stempel gedrukt op het Heemsteedse culturele leven van de afgelopen vijfenveertig jaar.

angs de Blekersvaartweg in Heemste- gebeurd. En, om met Reve te spreken: Lde staan nog maar een paar panden Het is gezien en niet onopgemerkt geble- die herinneren aan de tijd dat de bleke- ven.’ rijen er het dorpsgezicht bepaalden. Het – tegenwoordig witgepleisterde – pand op nummer 18 is er daar een van. Ooit Van huis uit was het de strijkerij en mangelzaal van De belangstelling voor kunst en cultuur de wasserij van Adam van der Horst, die heeft Willem van huis uit meegekregen. na overname door de firma Beelen de In het ouderlijk huis aan de Lanckhorst- naam Knapenburg kreeg. Sinds 1971 is laan - daar woont hij nu nog steeds - was het het epicentrum van schilder, teke- hij omringd door duizenden boeken. naar en graficus Willem Snitker. ‘Hier Zijn vader Wim Snitker was journalist gebeurt het, dit is mijn speelkamer, en had een politiek radioprogramma op mijn werkplaats. Het is mijn Centro del zaterdagavond, Echo van het Binnenhof. Mondo.’ Daarnaast maakte en verzamelde zijn Willem is deze zomer 77 jaar geworden, vader rijmprenten. Een rijmprent is een een leeftijd waarop menigeen allang met door een kunstenaar gemaakte afbeel- werken is gestopt. Willem gaat door, al ding met een door een auteur geschreven gaat hij het wel wat rustiger aan doen. tekst op rijm. Willem trok veel met zijn  Buiten hangt ‘Ik ben ziek en leef nu met tijdelijkheid. vader op en al op jonge leeftijd werd dui- steevast de vlag Maar mijn hoofd zit nog vol ideeën en delijk dat hij het pad van de beeldende uit en staat bij zolang het gaat wil ik doorgaan met kunst op zou gaan. mooi weer het kunst maken. Ik stop wel met de ten- ‘Ik kon als kind beter tekenen dan stoeltje van toonstellingen en met de galerie. Er zijn leren. Zo kon ik heel goed de strip van Willem klaar. op deze plek heel veel mooie dingen Eric de Noorman uit de krant nateke- nen. Daarmee scoorde ik bij mijn fami- lie, mijn onvoldoendes voor rekenen en taal vielen daarbij minder op.’ Zijn vader kende veel mensen uit de kunstwereld en was bevriend met de glazenier Frans Balendong. Die maakte glas-in-loodramen voor kerken, onder andere ook voor de Sint Jozefkerk in Bennebroek en Onze Lieve Vrouwe Hemelvaart in Heemstede. ‘Als mijn vader bij hem op bezoek ging in zijn ate- lier aan de Leidsevaart mocht ik als klein jochie mee, achterop de fiets. Ik raakte daar betoverd door al die mooie kleuren

willem snitker en galerie de bleeker en het abstracte lijnenspel van het lood. Balendong inspireerde me en vanaf die tijd wist ik wat ik wilde worden: kunste- naar.’ Toen Willem twaalf jaar was over- leed zijn vader en daarmee verloor hij de belangrijkste leidsman in zijn leven. Gelukkig waren er enkele goede vrien- den van zijn vader bij wie hij te rade kon gaan. ‘Mari Andriessen adviseerde me om na de middelbare school aan de Rijksnormaalschool in Amsterdam de akte MO tekenen te halen. Dat was een goede tip, want dankzij die akte heb ik vijfentwintig jaar lang tekenles kunnen geven op Hageveld.’

De eerste tentoonstelling Als leraar kon Willem zijn liefde voor kunst overdragen. Bovendien bracht een vaste baan hem enige bestaanszekerheid. Maar het vrije kunstenaarschap, dat was zijn echte passie. Toen zijn atelier thuis Lataster, Harm Botman en nog veel meer  Blekersvaart­ aan de Lanckhorstlaan kinderkamer grote namen heeft hij in huis gehad. weg 18 met werd - Willem en zijn vrouw Ingrid Willem is er trots op en kan er boeiend daarachter nog de kregen drie zonen - en hij op zoek moest over vertellen. Zo herinnert hij zich de schoorsteen van naar een geschikte ruimte, klopte hij tentoonstelling over het kunstenaarsmo- de voormalige in 1971 aan bij de gemeente. ‘Al vrij snel del Truus Trompert. Zij heeft voor veel wasserij, 1977. boden ze me dit mooie historische plekje gerenommeerde kunstenaars gepo- aan. Ik was zo blij dat ik als een soort seerd. Hij wist aan wel achttienhonderd eerbetoon iets terug wilde doen.’ Samen tekeningen van haar te komen, gemaakt met Herman Bardeloos, toenmalig door Charlotte van Pallandt tot Jan directeur van het Oude Slot, de zangpe- Sierhuis en Corneille. Zelf heeft Willem dagoge Coby Riemersma en Lies Visser, haar ook meerdere malen nagetekend. nazaat van de blekersfamilie Visser, heeft Die heeft hij toen, in vier rijen map- hij toen een tentoonstelling gemaakt pen boven elkaar, allemaal in de galerie over de geschiedenis van de Blekers- gehangen. Daarmee kreeg De Bleeker vaart, ‘Van Kleerenveer tot Bleekers- ineens landelijke bekendheid. vaart’. Dat zou het begin zijn van een Een ander hoogtepunt was in 2008, lange serie tentoonstellingen. ‘Ik wilde toen hij een tentoonstelling had van niet alleen zelf kunst creëren, maar ook tekeningen van Mari Andriessen. mensen bij elkaar brengen en in aanra- ‘Bij toeval had ik een doos in handen king laten komen met kunst. Van mijzelf gekregen met ontwerptekeningen die hij en van anderen.’ voor de ramen van een kloosterkerk had gemaakt. Die doos heeft jaren op zijn Grote namen zolder gestaan en zat dik onder het stof. Hij was beeldhouwer, maar dat hij ook En zo werd het pand aan de Blekersvaart getekend had wist ik niet. Het werd een niet alleen atelier, maar ook een galerie prachtige tentoonstelling, bij de opening waar decennia lang kunstenaars hun zong een Haarlems koor werken van zijn werken mochten tonen. Werk van Jan broer Hendrik Andriessen. Bijna alle Cremer, Lucebert, Anton Heyboer, Ger tekeningen zijn toen verkocht.’

heerlijkheden zomer 2015 |  willem snitker en galerie de bleeker

Muziek ‘Wat een geweldige sfeer was dat toen, Muziek speelt een belangrijke rol in het tot ‘s avonds laat bleven de mensen met leven van de Heemsteedse kunstenaar. een glaasje in de hand in de tuin hier Zijn vrouw Ingrid is celliste, zijn zoon achter het atelier.’ Dat is, als je de ver- Merlijn speelt saxofoon. Zelf heeft hij wilderde tuin nu ziet, niet meer voor te ook een tijdje saxofoon gespeeld. Wil- stellen. Het gebied achter de Blekersvaart lem houdt van barokmuziek, maar is ook heette vroeger ‘de wildernisse’. Die moet een groot liefhebber van jazz. Het was er ongeveer zo uitgezien hebben, Willem voor hem dan ook een mooie belevenis heeft er de laatste jaren de natuur haar om gedurende tien jaar op het North Sea gang laten gaan. Jazzfestival ‘de groten der jazz’ aan te mogen kondigen. Drukpers In De Bleeker zijn diverse concerten gegeven door bekende en minder beken- Ondanks de weelderige begroeiing in de musici. Met veel plezier denkt Willem de tuin komt er voldoende licht door de er aan terug, zoals aan het optreden van ramen van het aan de achterkant gelegen Hans Dulfer eind jaren negentig. Dat atelier naar binnen. Het atelier is gigan-  Interieur van was bij de opening van een tentoonstel- tisch groot. Een houten plafond, langs de de galerie. ling van schilderijen van Jan Cremer. wanden planken die doorbuigen onder het gewicht van de boeken, mappen en stapels papier. Een drukpers met daar- boven een lijn waaraan vers gedrukte litho’s te drogen hangen. Je ruikt het. Overal flessen inkt, potten met kwasten, verf, potloden, stiften, mesjes. Hier en daar een eigen kunstwerk, een foto van zijn vrouw Ingrid, foto’s van zijn klein- kinderen en een foto van prinses Beatrix toen zij in zijn atelier op bezoek was. Dit is het centrum van Willems bestaan, daar brengt hij de meeste uren door, daar werkt hij tot op de dag van vandaag zijn haast eindeloze stroom van ideeën uit. Bijna dagelijks maakt hij zijn vaste ritje van zijn woning aan de Lanckhorst- laan naar de Blekersvaartweg. Dan gaat de vlag in de houder, bindt hij zijn schort voor en gaat hij aan de slag. Talloze litho’s, etsen, tekeningen, pas- tels en schilderijen heeft hij er gecreëerd. Er zijn ongetwijfeld Heemstedenaren die een ets van hem in huis hebben. Of van de bevriende kunstenaars Jan Willem Post en Paul Koning, met wie hij veertig jaar geleden de uitgave 3x3=9 maakte. Een serie van negen etsen van bekende plekjes in Heemstede, zoals de Blekers- vaart en de brug naar het Oude Slot. Figuratieve kunst maakt hij zelden meer, het meeste werk van Willem kenmerkt

 Willem Snitker bij de drukpers. Aan de lijn hangen gedrukte vellen te drogen. willem snitker en galerie de bleeker

zich door lijnen en abstracte vormen. door gefascineerd dat hij een reeks van  Ets van de Pons Lijnen zoals hij die als kleine jongen in abstracte etsen maakte over de biotopen Pacis bij het Oude de glas-in-loodramen van Balendong van die vogels, de tuinen, struiken en Slot uit de serie zag. Lijnen geïnspireerd op plattegron- bosschages. 3x3=9 gemaakt den van de vele grote steden die hij door Willem. wereldwijd bezocht heeft. ‘Ik ben de man van de lijnen en vlakken.’

Verrassende zijwegen Toch is Willem geen man van de rechte weg, niet iemand die in zijn leven als kunstenaar alleen maar, recht op zijn doel af, op de hoofdweg is gebleven. ‘Het is bij mij altijd een slalom. Juist die onbe- kende zijwegen zijn vaak boeiender. Net zoals je tijdens een vakantie verrast kunt worden als je in plaats van de hoofdroute voor secundaire wegen kiest.’ Willem heeft vele interessante uitstap- jes links en rechts van de hoofdroute gemaakt. Om er een paar te noemen: zijn werk als presentator bij North Sea Jazz, het schrijven van artikelen over kunste- naars voor kranten en tijdschriften en het maken van cartoons en pictogram- men voor televisieprogramma’s van de NOS. Een van de interessantste zijwegen waar hij bij toeval op terecht kwam, leidde naar Thomas Bewick, een Britse ornitholoog en graficus die leefde rond 1800. Bewick maakte kleine houtgravu- res van vogels. Daar raakte Willem zo

 Een van de etsen die Willem maakte naar aanleiding van de houtgravures van Thomas Bewick.

heerlijkheden zomer 2015 |  willem snitker en galerie de bleeker

Verwante zielen schrijft een brief aan Zurbarán, ik laat Een belangrijk onderdeel van het werk me inspireren door het werk dat ik van kunstenaar Snitker zijn de bibliofiele van hem in een museum in Sevilla heb Bleeker Edities. Dat zijn door hemzelf gezien. Van elkaar weten we niet wat we gedrukte boekjes met vier originele doen, het is een soort kruisbestuiving. prenten en teksten van een auteur. Daar- Ik weet hoe Joost schrijft, dat gaat zeker mee pakte hij het spoor van zijn vader goed samen.’ weer op, die met zijn rijmprenten ook Een andere zielsverwant was de drie woord en beeld combineerde. Hij heeft jaar geleden overleden fotograaf Harm ze samen met vele auteurs gemaakt. Met Botman. Met Botman en Dirk Sijmons, Michel van der Plas, Marga Minco (zij hoogleraar landschapsarchitectuur, heeft heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog Willem ook een boekje gemaakt, Zege­ enige tijd ondergedoken gezeten aan de pralend Kennemerland. Die titel is niet Blekersvaartweg), met Lodewijk Wiener, nieuw, maar kennen we van het kostbare Frans Thomése, Geerten Meijsing. ‘Er boek met prenten over de buitenplaatsen zijn best veel schrijvers die ik bewonder. in Kennemerland, dat in het begin van Als ik merkt dat we dezelfde affectie de 18de eeuw is uitgegeven. Het boekje - hebben, dat we als het ware verwante er zijn er een paar honderd van gedrukt zielen zijn, dan stel ik voor om samen - is een drieluik over landgoed Elswout, iets te gaan doen. Hij de tekst en ik het samengesteld uit foto’s, tekst en abstracte beeld. Samen met Geerten Meijsing prenten. Het is een hommage aan het heb ik Ode aan Heemstede gemaakt. duinlandschap waar hij zo van houdt. Meijsing schreef een sonnet en ik maakte een prent geïnspireerd op Groenendaal. Boek ‘Hoofd- en ventwegen’ Daar heb ik er met de hand honderd van gedrukt.’ Bijna vijfenveertig jaar atelier en galerie In het voorjaar van 2015 is hij samen De Bleeker, dat betekent de creatie van met Joost Zwagerman een boekje aan een onafzienbare hoeveelheid kunstwer- het maken over de Spaanse 17de-eeuwse ken, heel veel tentoonstellingen, lezin- schilder Francisco de Zurbarán. ‘Joost gen, concerten. In maar liefst eenentwin-

 ‘Het hakhout rond Berkenrode’ uit Zegepralend Kennemerland.

 | heerlijkheden zomer 2015 willem snitker en galerie de bleeker

tig plakboeken heeft Willem alles wat Onno van Middelkoop, die eerder in het er in De Bleeker is gebeurd nauwkeurig Haarlems Weekblad zijn gepubliceerd. geboekstaafd. Alle krantenknipsels daar- Zijn zoons hebben een half jaar aan over heeft hij bewaard en ingeplakt. het boek gewerkt, eind 2014 is het in een Een jaar geleden stelden zijn drie beperkte oplage, op fraai papier gedrukt, zoons voor een boek over het kunste- uitgegeven. Dit boek is af, voor Willem naarschap van hun vader te maken. ‘Ik Snitker is het boek nog niet dicht. ‘Als was verrast en ontroerd dat dit op mijn ik tijd van leven heb en het boekje dat pad mocht komen. En ik wist meteen dat ik met Joost Zwagerman aan het maken het samenstellen van het boek in goede ben af is, wil ik nog iets samen met een handen zou zijn. Mijn zoon Mark is componist uitgeven. Ik ben een groot architect en kan goed organiseren, Mer- bewonderaar van Monteverdi. Ik heb al lijn is behalve musicus en componist ook wel een lijstje van Nederlandse compo- een goed fotograaf en Michaël is grafisch nisten gemaakt, ik weet nog niet wie ik ontwerper.’ ga benaderen. Ik zit te denken aan de Het lijvige boek met de toepasselijke combinatie van bladmuziek, dus geen titel Hoofd- en ventwegen bestaat uit een tekst, met gravures. Ik ben nog lang niet paar delen. De rechte weg, maar ook de uitgewerkt, kunst maken is mijn werk, interessante zijpaden en ventwegen die mijn leven.’ de kunstenaar heeft bewandeld, komen in het boek aan bod. Zo staan alle 126 Bronnen etsen gebaseerd op het werk van de graficus Thomas Bewick erin afgebeeld. Interview met Willem Snitker op 5 mei Ook staan er enkele pasteltekeningen in 2015. Mark, Michaël en Merlijn Snitker, ‘Willem van het landschap van Umbrië. In kleur, Snitker. Hoofd- en ventwegen’, Bleeker en dat is bijzonder voor de kunstenaar Editie, Amsterdam 2014 die meestal in zwart-wit werkt. Een Hans Krol, ‘Varia Heemstediana (3)’, in: groot deel van de tekst bestaat uit zeer HeerlijkHeden 119, 2004. uitgebreide interviews door journalist

heerlijkheden zomer 2015 | 

NJV de Haven: ‘troephuis’ en vloot met geschiedenis Alexander Senger

Op het terrein van Hageveld ligt het clubhuis van de zeilvereniging NJV De Haven; op het eerste gezicht een gewoon clubhuis met gewone zeilbootjes in een gewoon klein haventje. Bij nadere bestudering blijken er veel verbindingen te liggen met het erfgoed en de geschiedenis van de regio. Ter gelegenheid van het zestigjarig jubileum kijken we wat meer en detail naar dat bijzondere gebouwtje en die bijzondere bootjes.

rieëntachtig jaar geleden, in 1932, Dwerd in Heemstede een padvinders­ troep opgericht voor de jongens van het Triniteitslyceum en het Mendelcollege, de katholieke padvindersgroep St. Jozef. In 1955 veranderde deze groep padvin- ders in zeeverkenners, mede op initiatief van de latere zeilgrootheid Jaap Kramer.1 Van de uiterlijke kenmerken van de scouting was in de tweede helft van de jaren zestig eigenlijk alleen het blauwe hemd met de Franse lelie over. Rond diezelfde tijd waren ook meisjes wel- kom. In 1975 was het ook gedaan met het katholieke karakter. De St. Jozefgroep werd omgedoopt in Nautische Jongeren  Het gebouw NJV De Haven (toen nog Zee­verkennersgroep Vereniging De Haven. NJV De Haven St. Jozef) vlak voor de voltooiing in 1961. bestaat dit jaar dus officieel zestig jaar.2

Het terrein  Hetzelfde clubhuis in 2014. De ‘schipper’ (hopman) Jaap Kramer en de paters in de schoolbesturen had- den natuurlijk goede connecties bij het bisdom Haarlem. Kramer was al eerder betrokken bij een groep die een haventje op het terrein van het kleinseminarie Hageveld voor elkaar had gekregen. Dat was bij uitstek geschikt voor St. Jozef. Samen met Pater van Beurden en ande- ren nam hij al in 1955 contact op met de regent van Hageveld en, hoewel het wel even duurde, met succes. In 1961 kwa- men de zeeverkenners uiteindelijk in het bezit van de grond. Dat was echter maar het halve verhaal.

 | heerlijkheden zomer 2015 njv de haven: ‘troephuis’ en vloot met geschiedenis

7 m. waarop een verdieping van 5 x 7 m.’ Daar heeft de welstandscommissie zich meerdere keren over opgewonden: dit was geen ‘bescheiden gebouwtje’ meer. In een brief van 4 oktober 1957 schreef het college: ‘Het thans ingediende plan geeft echter de bouw aan van een club- huis, met afmetingen, die de rust en de verhoudingen (…) zouden verstoren.’ Het gebouw mocht niet hoger zijn ‘dan begane grond met kap.’ B&W gaf in overweging een nieuw plan in te dienen, ‘waarin rekening is gehouden met de bovengemelde bemerkingen.’ Een nieuw ontwerp werd ingediend, met aanpas- singen van architect Nic. de Jong uit  De padvinders Zichtbare wortels Utrecht. Op 24 januari 1958 deelde B&W van St. Jozef op mee dat zij zich met dat ontwerp wel een buitenlands in de regio verenigen konden. De bovenverdieping, reisje, In een brief van 16 oktober 1955 vroeg de ‘brug’, mocht blijven. In het Haarlems waarschijnlijk in Dr. Modestus van Straaten, rector van Dagblad van 10 september 1959 presen- 1954. het Triniteitslyceum, aan het gemeen- teerde Jaap Kramer trots een maquette tebestuur van Heemstede toestemming van het gebouw. De fundering was die op het terrein van het kleinseminarie zomer al door de leden gelegd. Hageveld, langs het kanaal tegenover de laatste huizen aan de Mozartkade De schouders eronder een ‘bescheiden gebouwtje’ te mogen plaatsen als hoofdkwartier van ‘deze op Ondernemende jongens waren het, te richten Zeeverkennerstroep’. De keuze regelneven avant la lettre, die eerste was gevallen op dit terrein ‘vanwege de zeeverkenners van de St. Jozef groep en daar ter plaatse reeds aanwezige haven’. hun staf. Er moest een ‘troephuis’ komen Het college van B&W van Heemstede en zij zouden dat varkentje wel eens even reageerde in een antwoord aan ‘De heer wassen. Het waren nog niet de dagen Dr. M. van Straalen’ welwillend: ‘Wij zijn van ‘state-of-the-art’-clubhuizen op kos- derhalve bereid onze medewerking daar- ten van de gemeenschap. Gemeentelijke toe te verlenen, onder de voorwaarden subsidie, maximaal 40% van de exploi- dat de afmetingen en de plaats van het gebouwtje aan onze nadere goedkeuring onderworpen zijn.’ Daarmee begon een bouwproces dat pas in 1961 afgerond zou worden.

Ontwerp van het ­Wachtschip­ De eerste tekening van het pand, zo staat in de bestuursnotulen van februari 1957, werd gemaakt door de broer van Pater van Beurden, die architect was. De naam werd ‘Wachtschip’, naar de varende moederschepen die bij veel scouting- groepen in gebruik waren/zijn. De  Schipper Jaap Kramer bij de maquet­ afmetingen werden ‘ongeveer groot 21 x te van het troephuis; 1959.

heerlijkheden zomer 2015 |  njv de haven: ‘troephuis’ en vloot met geschiedenis

tatierekening, was wel beschikbaar, maar alleen als je ‘noodlijdend’ was. Het natio­ naal hoofdkwartier van de Katholieke Jeugdbeweging was bereid een subsidie te verlenen en diverse particulieren droegen bij, maar gedekt was de begroting (ca. 20.000 gulden) geenszins. De materialen en het arbeidsloon moesten de tweeën- dertig leden dus grotendeels zelf regelen. En ook het feitelijke bouwwerk zou, behalve dat wat vanwege de veiligheid door professionals gedaan moest worden, op de overmoedige jongensschouders  De fundering ligt er, nu de rest nog; terechtkomen. Dat het uiteindelijk een 1959. zwaar proces werd, blijkt wel uit het ledenverloop. Van de tweeëndertig leden ring leggen. Grote ovale rioolbuizen, waren, ten tijde van de trotse opening in zogenoemde putringen, moesten zij met 1961, nog slechts twee stafleden en twaalf een hogedrukspuit in de grond brengen. leden over. De rest was het allemaal te Normaal gesproken was één putring veel geworden. voldoende, maar aan de achterkant van het terrein (tegen het land aan van wat nu ‘Gratis’ materialen tuinbouwbedrijf Beliën is), had vroeger een beek gelopen. ‘Daar moesten er wel Gelukkig waren (staf)leden, ouders drie in,’ volgens medeoprichter Fred en bedrijven uit het hechte katholieke Bertholee. De rioolbuizen kwamen als netwerk in de regio bereid een bijdrage overcompleet van een nieuwbouwproject, te leveren, soms met geld, meestal in hoogstwaarschijnlijk de Bloemenwijk ten de vorm van materialen en kennis. De noorden van de Zandvoortselaan. secretaris van de oudercommissie, aan- – De balken waarop de eerste verdie- nemer J.P.A. Nelissen, heeft zich actief ping van het Wachtschip rust zijn afkom- bemoeid met de bouw en de supervisie stig van het uit 1743 daterende Oude op het werk van uitvoerend aannemer Posthuis aan de Herenweg in Heemstede, Marchand. dat in 1958 gedeeltelijk afbrandde. Jaap Het voert te ver om alle goede gaven en Kramer, die aan de Kerklaan 115 woonde, gevers te noemen. Daarom hieronder een stond met zijn neus bovenop de brand en kleine greep: zag mogelijkheden in de tragedie. Aan – Uit de notulen van een vergade- de balken is nu her en der nog de brand- ring van 15 februari 1957 blijkt dat, schade te zien. door bemiddeling van de familie Van – Niet minder bijzonder is de her- Schooten, afgekeurde betonnen straatste- komst van het glas. De kenmerkende nen ‘om niet’ konden worden verkregen kleine ruitjes kwamen van Uitgeve- van ‘een fabriek te Sassenheim’ (Jonker’s rij Spaarnestad. Daar hadden ze een Beton). Dat waren er voldoende (43 m2) eerder leven gehad als glasnegatieven om zowel het ‘ruim’ (de interne boten- van 30 x 40 cm. De vader van een van loods) als een strook aan de voorkant van de leden werkte als fotobeheerder bij het Wachtschip te bestraten. Spaarnestad. Een deel van het archief – De kalkzandstenen voor het gebouw was blijkbaar niet meer nodig. Fred zelf waren, ook ‘om niet’, beschikbaar bij Bertholee herinnert zich nog dat het Kalkzandsteenfabriek Arnoud in Hil- een ‘heidens karwei is geweest om al legom. die ruitjes schoon te maken’. Met een – In de zomer van 1959 kwam er een speciaal oplosmiddel moesten de zee- gedeeltelijke bouwvergunning en konden verkenners de foto-emulsie verwijderen. de leden van St. Jozef alvast de funde- Nu beschouwen we het vernietigen van

 | heerlijkheden zomer 2015 njv de haven: ‘troephuis’ en vloot met geschiedenis

 Via dit simpele oude glasnegatieven als vernietiging van  Postvervoer van Texel naar Vlieland formuliertje erfgoed, maar voor de zeeverkenners met de postvlet. kon je in 1959 was het kale glas veel meer waard. aangeven met – Achter de huidige beschoeiing van kritische evaluatie en een proefvaart welke gift of het haventje, die overigens weer aan echter anders. De zeileigenschappen lening je de bouw vervanging toe is, bevinden zich vijftig waren dermate belabberd, dat die de wilde steunen. oude gevangenisdeuren. De meningen toets der kritiek niet konden doorstaan. lopen uiteen of ze afkomstige zijn van Jaap Kramer is ook bezig geweest met de gevangenis van Enkhuizen, Hoorn of een eigen ontwerp, maar dat is uiteinde- Haarlem. Het feit dat het om vijftig deu- lijk geen succes geworden. Een goedkoop ren gaat lijkt de kleine stadsgevangenis in alternatief werd gevonden in houten Enkhuizen uit te sluiten. De deuren zijn vletten, lichte boten met twee ‘sleep­ van eikenhout met smeedijzeren beslag. lades’ waarover de boot op het land kan Nader onderzoek is nodig. worden getrokken zonder de bodem te In 1961 was het gebouw feitelijk klaar. Gek beschadigen. Door hun geringe diepgang genoeg is in de archieven van NJV De en lichte gewicht zijn die veel gebruikt in Haven niets van een feestelijke opening havens, op de Wadden en rond het IJs- terug te zien. In de bewaarde notulen is selmeer. Ze waren geschikt voor roeien, zelfs nergens een datum te vinden. Zoals wrikken (met één roeispaan achteraan vaak bij dit soort projecten, leverde de de boot) en zeilen. De vletten die NJV De afbouw nog wel wat problemen op. Zo Haven aankocht zijn voorheen gebruikt wordt in notulen van 27 oktober 1961 als reddingsboot bij de strandwacht van nog gesproken van bolstaande ramen en Zandvoort, als roeivlet bij de Koperen een scheur in de schoorsteen, terwijl het Ploeg3 die boten aan- en afmeert in de Wachtschip dan al enige tijd in gebruik Amsterdamse haven, en volgens de over- is.

De vloot Ook de vloot houdt de verbinding met de regio levend. Naast vijf 16-kwadraten voor de oudste leden, de senioren, heeft NJV De Haven de beschikking over zeven houten vletten. Daarin zeilen de mini’s en de junioren. Bij verreweg de  Veilig leren meeste scoutingverenigingen zijn dat zeilen in een stalen Lelievletten, die in de jaren vijftig historische vlet; als standaardboot werden aangeboden. foto 2015. ‘Schipper’ Jaap Kramer besliste na een

heerlijkheden zomer 2015 |  njv de haven: ‘troephuis’ en vloot met geschiedenis

 Een likje levering zelfs als postvlet tussen Vlieland lijnolie voor de en Texel. binnenkant van de vletten. Op de Lekker knoeien met lijnolie achtergrond de huizen van de Naarmate de jaren vorderden raakten de Mozartkade. Foto boten natuurlijk versleten, maar van het maart 2014. model de Helderse vlet wilde NJV De Haven geen afscheid nemen. Ter vervan- ging zijn tegen zeer schappelijke prijzen bij Bouhuijs in Durgerdam nieuwe boten naar historisch model gebouwd. Momenteel heeft de vereniging vijf vletten in de vaart: de Bever, Zeemeeuw, Fuut, Haai en Bruinvis. Twee andere hebben restauratiewerk nodig: de Najade en de Njord. Daaraan wordt in ‘het ruim’ nu hard gewerkt. Oud-lid en vrijwilliger Klaas van Haeringen heeft in de jaren negentig uit enthousiasme een boten- bouwcursus gevolgd en begeleidt tegen- woordig de leden bij groot onderhoud en restauratie. Alle leden, zelfs de klein- tjes, worden sowieso betrokken bij het onderhoud, al was het maar in de vorm van een regelmatig likje lijnolie. Ook dat is namelijk leuk en leerzaam. Gekleed in overall lekker knoeien met druipende kwasten zonder dat papa of mama boos wordt, zou iedereen in zijn jeugd moeten meemaken.

Noten 1 Jaap Kramer werd later heel bekend. Hij schreef een reeks boeken over zeilen en was geruime tijd voorzitter van de Nederlandse bond van Jachtarchitecten.  Het Wacht­ Bronnen Hij ontwierp schepen als de Wadder, schip met de ha­ Pepper en Argo. ven en, rechts op Notulen, akten en archiefstukken NJV De 2 De naam St. Jozef bestaat nog wel in de de achtergrond, Haven Stichting St. Jozef die de eigenaar is van Verenigingsblad Het Spuigat pand, terrein en vloot. De vereniging de koepel van http://leiden.courant.nu (zeilactiviteiten) heet NJV De Haven. Hageveld. http://nl.scoutwiki.org/Wachtschip 3 De Amsterdamse Koperen Ploeg bestaat https://sites.google.com/site/ officieel sinds 1926. De voornaamste taak hoopopwelvaart1923/de-schippers-van- is het helpen bij aanleggen, verplaatsen nieuwpoort/steenfabriek en uitvaren van zeeschepen in de haven. http://www.noord-hollandsarchief.nl/ kranten

Met dank aan Fred Bertholee, Leuny van der Werff, Boudi van Vlijmen, Klaas van Haeringen en Bart-Jan van Gaart.

 | heerlijkheden zomer 2015 Willem Okhuijzen, slachtoffer van de Ramp van Westkapelle Marc de Bruijn

Op de begraafplaats aan de Herfstlaan ligt het graf van Willem Cornelis Okhuijzen, een militair die in 1914 omkwam bij een ramp met een zeemijn bij Westkapelle. Wat was de achtergrond van deze gebeurtenis en wat waren de banden van Okhuijzen met Heemstede?

 Portret Mobilisatie – het belang van Willem Cornelis Okhuijzen (1879- Walcheren 1914) in KNIL- In 1912-1913 liet een wapenwedloop tus- uniform. sen vooral Duitsland en Engeland al zien dat er een grote oorlog zou kunnen komen. Deze brak uit op 28 juli 1914, toen Oostenrijk-Hongarije Servië de oor- log verklaarde. Nederland kondigde als tweede Europees land al op 31 juli 1914 een algehele mobilisatie af. De provincie Zeeland was strategisch erg belangrijk. Zowel Engeland als Duitsland hadden belang bij een neutraal en goed verde- digd Zeeland. Een zwakke verdediging zou als het ware een uitnodiging zijn aan een van de mogendheden om Zeeland te bezetten. Duitsland zou dan duikboot- bases in Vlissingen kunnen bouwen en via Antwerpen troepen richting Noord- et is een van de best bewaard Frankrijk kunnen sturen. Engeland zou Hgebleven graven in sectie 2 van Zeeland juist kunnen bezetten om dit de begraafplaats aan de Herfstlaan. de Duitsers te beletten en zo de Duitse ­‘Willem Cornelis Okhuijzen, kapt. inf. aanvoerlijnen naar het front in Frank- N.I.L’, staat er op, ’geb. te Soerabaja rijk af te snijden. In beide gevallen zou 22 mei 1879 overl. te Westkapelle 16 nov. Nederland bij de oorlog worden betrok- 1914’. Het lijkt niets bijzonders, maar dat ken, terwijl het Nederlandse streven was is het wel: kapitein Okhuijzen werd met neutraal te blijven. acht anderen opgeblazen bij een ramp De defensie van Zeeland was gecon- met een zeemijn aan het begin van de centreerd op de verdediging van Wal- Eerste Wereldoorlog. Om kwart over cheren, dat met havenstad Vlissingen de twee op 16 november 1914 ontplofte bij toegang tot de Westerschelde was. Vlis- de Westkapelsedijk een zeemijn. Negen singen werd bewaakt door de marine mannen werden in stukken uiteengere- met behulp van kanonnen en door de ten en later teruggevonden langs de dijk landmacht met grondtroepen. en in het achterland. Kranten kopten Al op 5 augustus 1914 werd de monding met de ‘Ramp van Westkapelle’ of ‘Het van de Westerschelde afgesloten voor ontzettende ongeval bij Westkapelle’. oorlogsschepen. De Engelsen hadden Hoe zat het eigenlijk met die mijnen de Belgen te hulp willen schieten, maar voor de Nederlandse kust? door de afgesloten Westerschelde was

heerlijkheden zomer 2015 |  willem okhuijzen, slachtoffer van de ramp van westkapelle

militaire hulp onmogelijk. In de nacht gen en grote oorlogsschepen dusdanig van 7 op 8 oktober werd Antwerpen door beschadigen, dat ze een makkelijke prooi de Duitsers zwaar beschoten en kwam werden voor aanvallende onderzeeboten er een stroom vluchtelingen op gang. of oppervlakteschepen. Door een storm Uiteindelijk zouden 450.000 Belgen via konden mijnen losraken van de kabel en Zeeland voor het oorlogsgeweld vluch- dan aanspoelen aan de kust of ontploffen ten. op stranden en dijken. Ze konden ook terechtkomen in vissersnetten of tegen Mijnenoorlog schepen aandrijven, met alle risico’s van dien. De marines van diverse landen zetten vanaf eind oktober driftig zeemijnen Een enorme explosie uit om delen van de kust af te sluiten en speciale, eenvoudig te controleren vaar- Vanaf begin november 1914 dreven er routes te maken. Uiteindelijk zouden er mijnen naar de Nederlandse kust. Het in 1914-1918 maar liefst 235.000 zeemijnen was onbekend of ze van Engelse, Franse worden gelegd. Dat waren contactmijnen, of Duitse makelij waren. Luitenant bolvormige drijvende mijnen die op hun C.C.F. Jager, artillerist bij de marine, plaats onder water werden gehouden door maakte ze als eerste onschadelijk. Bij een gewicht aan een kabel. De drijfmijn het opruimen van mijnen werd eerst had korte uitstekende punten die elk een de kabel tussen de mijn en het gewicht glazen buisje met zuur bevatten. Als zo’n doorgeknipt en daarna de lading punt werd beschadigd, brak het glas en onschadelijk gemaakt. Dat was niet maakte het zuur contact met een droge zonder gevaar, want de werking van de cel die dan een elektrische impuls in de mijnen was onbekend. De in de praktijk lading afgaf, waardoor deze explodeerde. opgedane kennis deelde Jager met ander De mijnen werden via de achtersteven marinepersoneel dat ook aangewezen van een schip overboord gezet. Nadat het was voor dit werk.  Deze gewicht naar de zeebodem was gezon- Luitenant ter Zee 2de klasse Chris- in Renesse ken werd de kabel gevierd tot de mijn toffer Bruinsma was de commandant aangespoelde vlak onder het wateroppervlak zweefde. van de mijnenvisser Zeemeeuw en de zeemijn ziet er Daar was hij een onzichtbaar gevaar. opruimingsploeg die langs de kust in dit tafereeltje Zo’n contactmijn kon een klein schip, van Zeeland opereerde. Die fatale 16de onschuldig uit. bijvoorbeeld een vissersboot maar ook november 1914 in Westkapelle maakte de Schijn bedriegt. een passagiersschip, tot zinken bren- ploeg ’s ochtends twee mijnen onscha- delijk, maar ’s middags om kwart over twee ging het bij het demonteren van de derde mis. De mijn ontplofte. De kracht van de explosie was enorm en de zware dreun was tot ver in de omtrek te horen. ‘Boeren in de omgeving zagen stukken hout, aarde en andere voorwerpen hoog in de lucht boven de dijk vliegen, terwijl een hevige schok werd gevoeld.’ berichtte de Middelburgsche Courant. ‘Naderbij gekomen vonden zij slechts doden.’ Er kwamen negen mannen om: de gehele ruimingsploeg van de marine, de opzichter van de polder Walcheren, een dijkwerker en twee militairen van de landmacht. Dat waren ordonnans Johannes Smits en kapitein Willem C. Okhuijzen, 35 jaar, commandant van het

 | heerlijkheden zomer 2015 willem okhuijzen, slachtoffer van de ramp van westkapelle

Ooggetuige Kornelis Dekker woonde in Westka- pelle en was elf jaar toen de ramp plaats- vond. Met een paar vriendjes ging hij direct na school op de rampplek kijken: ‘Het was een enorme ravage over een groot deel van de dijk. (…) Alles lag bezaaid met stukken steen o.a.  Opgeraapt in 1914 en altijd bewaard: een stukje hout basalt en ook stuk- van een peilstok, stukje stof van de KNIL-broek van Ok­ ken van palen en huijzen en een mijnscherf. andere troep. Ertus- sen zagen we overal stukken van mensen en stukken kleren van de slachtoffers.’ Uiteindelijk werden ze weggestuurd. ‘Voordat we weggingen stak ik een stukje hout van een peilstok, een stukje van een broek en een scherf van de mijn in mijn broekzak.’ Kornelis bewaarde deze drie relikwieën zijn hele leven. Het stukje stof werd in 2014 geïden- tificeerd door het Ministerie van Defensie. Het bleek van de officiersbroek van een uniform van het Koninklijk Nederlandsch-Indische Leger te zijn. Okhuijzen had in het KNIL gediend en KNIL-militairen droegen hun uniform in Nederland gewoon door. Aangenomen mag dus worden dat het stukje stof afkomstig is van de broek van kapitein Willem Okhuijzen.

landweerbataljon op Walcheren en de eigen woonplaats op een R.K. begraaf- hoogste militair in rang. plaats in gewijde grond begraven. Op het graf van de vier marinemannen werd Begrafenis en gedenksteen later een gedenksteen geplaatst en deze is er nog altijd als zichtbare herinnering Vier dagen na de ramp werden zeven aan de ramp met de mijn. slachtoffers met groot eerbetoon begra- ven. Militairen van de marine en de landweer liepen mee in de stoet van de dijk naar de voet van de vuurtoren van Westkapelle. De kisten met de stoffelijke resten waren bezaaid met bloemen en kransen. Er waren vier graven gedol-  In de ellenlange ven. In het eerste graf werd kapitein begrafenisstoet Okhuijzen begraven, in het tweede vier liepen behalve marinemannen, in het derde en vierde militairen met graf de polderopzichter en de dijkwerker. een hoge rang In die tijd moest er verschil zijn: de kist van marine en met Okhuijzen had in de woning van landmacht ook de burgemeester opgebaard gestaan, veel matrozen de andere kisten in het dijkhuis. Twee mee. katholieke militairen, werden in hun

heerlijkheden zomer 2015 |  willem okhuijzen, slachtoffer van de ramp van westkapelle

 Gedenksteen Marine-rampenfonds voor de vier omgekomen In 1921 werd het Marine-rampen- marinemannen. fonds opgericht, een particuliere initiatief om weduwen en wezen van omgekomen marinemensen en loodsen te steunen. Deze kregen van het fonds een miniem pen- sioentje. Een andere doelstelling was ‘om gedenktekenen te stichten op de gemeenschappelijke graven van omgekomen marinemannen’. Inmiddels waren er dergelijke gra- ven in Westkapelle, op Vlieland en in Den Helder. Bij al deze graven is een monument geplaatst. Het fonds gaf een brochure uit om donateurs aan te sporen. De beschrijvingen daarin zijn soms wat sensatiebelust: van de in Westka- pelle omgekomen Bruinsma heeft Pers en politiek men ‘alleen den vinger met den verlovingsring kunnen vinden.’ Ook In de kranten kreeg de ramp bij West­ werd er een loterij georganiseerd. kapelle veel aandacht. Koningin Na wat extra reclame in dagblad ­Wilhelmina betuigde haar deelneming, Het Vaderland lukte het om alle de Eerste Kamer stond stil bij de slacht- ruim 21.000 loten van één gulden offers en in de Tweede Kamer werden te verkopen. Voor de hoofdprijs, vragen gesteld naar de toedracht. Er een automobiel, kwam uiteindelijk kwamen strengere veiligheidsvoorschrif- niemand opdagen. Andere prijzen ten voor het demonteren van mijnen. werden wel opgehaald: schemerlam- Maar al snel raakte de ramp bij West- pen, kamerbellen, bloemvazen en kapelle in de schaduw van het steeds presse-papiers, gemaakt uit gede- bloederiger wordende oorlogsnieuws monteerde mijnen. van de slagvelden en loopgraven van de Grote Oorlog. behaalde in juli 1900 het examen en werd Huwelijk met de toen bevorderd tot luitenant 2de klasse. Een jaar later vertrok het 2de bataljon handschoen­ met Okhuijzen naar Djambi, een provin- Willem Cornelis Okhuijzen werd in cie in het oosten van Sumatra. Zijn latere 1879 geboren in Soerabaja als zoon van vrouw zal hij toen al gekend hebben. In Dirk Anthonij Okhuijzen (1853-1896) en oktober 1903 verloofde hij zich en op 15 Adriana Sophia de Lint (1855-1930). Vader september 1904 trouwde hij met Alida Okhuijzen was majoor in het Koninklijk Maria Frederika (Marie) Pauw. Haar Nederlandsch-Indische Leger, raakte ouders woonden in de nieuwgebouwde in 1896 gewond tijdens de Atjeh-­oorlog villa Welgelegen aan de Linnaeuslaan 2 en overleed later aan wondkoorts. in het Haarlemmerhoutpark, toen nog Zoon Willem was een jaar daarvoor Heemstede. Het huwelijk vond plaats aangenomen aan de Cadettenschool in per volmacht, of ‘met de handschoen’: Alkmaar, een soort vooropleiding voor Willem was in Indië, Marie trouwde in de Koninklijke Militaire Academie te Heemstede in het raadhuis (het oude Breda. Daarna ging hij naar de KMA, Overlaan) en reisde daarna met de trein

 | heerlijkheden zomer 2015 willem okhuijzen, slachtoffer van de ramp van westkapelle

en raakte ook een keer gewond. In oktober 1910 was hij bataljons-adjudant in Semarang. Daarna kon hij in april 1911 voor verlof naar Europa. Tijdens dit ver- lof tot oktober 1912 werd hij gedetacheerd bij het vaste personeel van de Normaal Schietschool in Nederland in Den Haag. Dit was een school waar officieren beter leerden schieten en onderricht kregen in schermen, zwemmen en hardlopen. In deze periode woonde Willem met zijn gezin op Kleine Houtweg 39 in Haarlem. In november 1912 werd hij bevorderd tot kapitein, maar bleef nog steeds gede- tacheerd in Nederland. In mei 1913 werd hij ziek en kreeg hierom zes maanden  Willem verlof. Dat verlof werd nog twee keer Okhuijzen in verlengd tot 27 juni 1914. Willem moest Nederlands-Indië. op 15 augustus 1914 van Amsterdam ver- trekken naar Indië, maar op 1 augustus naar Genua om daar op de SS K­ oning was de Eerste Wereldoorlog uitgebroken. Willem I te stappen die haar naar haar Daags daarvoor had Nederland het leger echtgenoot in Indië bracht. Op 30 okto- gemobiliseerd. Allerlei eerder afgegeven ber gaf het kersverse echtpaar een recep- orders werden ingetrokken en vervangen tie in Kebon Sirih. door andere. Het was nu de bedoeling In 1908 werd er een dochter geboren, dat kapitein Okhuijzen op 23 augustus Jeanne Marie Cornelie (Corry). Hun 1914 met de SS Goentoer naar Oost-Indië tweede kind, Dirk Antony Willem zou vertrekken met acht onderofficieren (Tonny) zou in 1913 in Haarlem geboren en twintig ‘minderen’. Maar op het laat- worden. ste moment kreeg de 35-jarige Willem een telegram, dat hij het bevel over de 4de compagnie van het 39ste landweer- bataljon kreeg en verantwoordelijk werd voor de verdediging van Walcheren. Zo kwam het dat Okhuijzen met een ordon- nans op de fatale dag in Westkapelle aanwezig was bij het onschadelijk maken van de zeemijnen door de marineploeg onder leiding van Bruinsma.

Een graf in Heemstede  Villa Weltevreden Bij de begrafenis van Willem Okhuijzen aan de in Westkapelle sprak zijn schoonvader, Linnaeus­laan 2, majoor W. Pauw, een dankwoord uit vlak voor de namens de weduwe Marie Pauw. Waar- oplevering in 1908. schijnlijk trok Marie met haar twee jonge kinderen in bij haar ouders op de Na verlof in Europa niet Linnaeuslaan en koos zij ervoor om haar man te laten herbegraven op de begraaf- meer naar Indië plaats in Heemstede. Dat gebeurde op 8 Willem maakte in Indië v­ erschillende juli 1915. Drie maanden later werd er een overplaatsingen en bevorderingen mee fraai monument met paaltjes en ket-

heerlijkheden zomer 2015 |  willem okhuijzen, slachtoffer van de ramp van westkapelle

Mulder) na de Tweede Wereldoorlog hun naam laten wijzigen in Okhuijzen Mulder. Herdenking van de ramp Joost Bruinsma uit Soest, achterklein- zoon van Christoffer Bruinsma, de com- mandant van de mijnopruimingsdienst in Westkapelle, maakte een mooie web- site met veel foto’s en verhalen over de ramp te Westkapelle (www.westkapel- le1914.nl). Op 16 november 2014, precies honderd jaar na de ontploffing, werd een herdenkingsbijeenkomst gehouden bij de vuurtoren aan de Westkapelsedijk bij het monument. Deze was georganiseerd door enkele nabestaanden, het Ministe- rie van Defensie, de gemeente en mede- werkers van het museum Polderhuis in Westkapelle. Er werden toespraken gehouden en de Last Post werd geblazen met daarna een minuut stilte. Vervol- gens werden kransen gelegd en na afloop was er een presentatie over de rampza- lige ontploffing in Westkapelle.

 Het graf van tingen geplaatst door de Haarlemsche Bronnen W.C. Okhuijzen Steenhouwerij B. Cn. en L. Radsma. op de Algemene Toen in 1930 Willems moeder overleed, www.westkapelle1914.nl Begraafplaats werd zij bij haar zoon begraven. www.westkapellecultuurbehoud.nl www.noord-hollandsarchief.nl/kranten heeft enig onder­ Op dit moment heeft het graf geen www.delpher.nl houd nodig. beschermde status, maar dat zou het Brochure Marine-rampenfonds, 1921: Wat wel verdienen. Het graf van dr. Willem onze marine in den oorlogstijd heeft gedaan Pauw, schuin tegenover dat van Willem, en wat ons volk thans zou moeten doen, pdf is wel beschermd. te vinden via www.peacepalacelibrary.nl/ 16 20 029 Marie Pauw trouwde in januari pmfiles/G - - .pdf Hans van Lith, Plotseling een vreselijke 1917 met de weduwnaar Willem Stolp knal. Bommen en mijnen treffen neutraal (1875-1949), fabrikant van lak en verf uit Nederland 1914-1918. Europese Bibliotheek Haarlem. Het echtpaar kreeg samen nog 2001. twee kinderen en woonde later op de Mijnramp Westkapelle 1914. Uitgave Wagenweg. Polderhuis Westkapelle, 2014. Op het graf staat dat Okhuijzen is Dank aan Leon Bok, die het onderwerp overleden in Westkapelle, maar niet dat aandroeg, Joost Bruinsma, Ada van dit bij de ramp met de zeemijn gebeurde. Hoof van het Polderhuis Westkapelle, Die was door de meeste mensen allang Peter Okhuijzen Mulder, de Stichting vergeten, maar zal ongetwijfeld nog lang Cultuurbehoud Westkapelle en drs. verhaald zijn binnen de families Pauw, Jeoffrey van Woensel van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie in Den Okhuijzen en Stolp. Om te voorkomen Haag . dat de naam Okhuijzen zou uitsterven hebben nazaten van de familie (de tak

 | heerlijkheden zomer 2015 van het bestuur

Verslag Voorjaarsbijeenkomst en Algemene ledenvergadering van de HVHB op 4 juni 2015

De ongeveer 180 aanwezige leden en belangstellenden worden in het raadhuis van Heemstede verwelkomd door de voorzitter van de HVHB, Jaap Verschoor. Voorafgaand aan de ledenvergadering biedt Hetty van Tongeren het boek Jacoba van Tongeren en de onbekende verzetshelden van Groep 2000 (1940-1945) aan de vereniging aan.

Ledenvergadering 1/2. Opening en mededelingen van het bestuur De voorzitter memoreert enkele belangrijke punten die het afgelopen jaar hebben gespeeld en gaat in op momenteel actuele zaken. De in november uitgebrachte canon Heemstede-Bennebroek stond in 2014 centraal bij de HVHB. De canon wordt door de historische commissie van de HVHB verder uitgewerkt en aangevuld. Op het gebied van karakterbehoud is het voor de vereniging niet eenvoudig om succes te bereiken. Zo dreigt het deels in de 17de eeuw gebouwde rijksmonument Glipperweg 70 te worden afgebroken. De eigenaar heeft het sterk verwaarloosd en de gemeente Heemstede en ook de HVHB hebben dat te laat ingezien. Er ligt nu een plan voor nieuwbouw waarin, op aandringen van de HVHB, de voorgevel qua vorm behouden blijft. Ook voor de monteurswoning naast de Heemsteedse watertoren lijkt sloop niet meer te vermijden. Samen met de directeurswoning en de toren is vormt het een zeldzaam ensemble van industrieel erfgoed. Een klein doekje voor het bloeden is dat er in de nieuwbouw, op aandringen van de HVHB, een oud tegeltableau van de voormalige gasfabriek wordt geplaatst en in er in de buitengevel waarschijnlijk een kunstwerk komt dat verwijst naar het verleden van deze plek. Zorgelijk is de slechte staat van een bollenschuur aan de Manpadslaan. De HVHB heeft de eigenaar gevraagd onderhoud te plegen, maar er wordt niets gedaan in afwachting van duidelijkheid over plannen voor het Manpadslaangebied. Ook met de portierswoning van het voormalige Huis te Bennebroek gaat het niet goed. De gemeente Bloe- mendaal heeft de eigenaar opgedragen maatregelen te nemen om verval te voorkomen. Beter nieuws is er te melden over het door de gemeente opgestelde nieuwe beheerplan 2015-2032 voor Groenendaal. Mede door de inzet van de HVHB bij het plan is cultuurhistorie nu leidend bij het beheer en onderhoud van het wandelbos. De HVHB heeft begin 2015 een visie ontwikkeld over wat moet worden verstaan onder het ‘dorps karakter’ van Heemstede. Deze term wordt in politiek Heemstede frequent gebruikt maar is weinig concreet. Het leek ons goed nu eens de opinie van de HVHB op schrift te stellen. In opdracht van de HVHB werkt architectuurhistoricus Wim de Wagt aan een inventarisatie en beschrij- ving van monumentwaardige gebouwen in Heemstede en Bennebroek uit de wederopbouwperiode (1940- 1965). Ook voor de begraafplaats aan de Herfstlaan heeft de HVHB in 2014 een visie ontwikkeld, die met de gemeente Heemstede zal worden besproken. Het betreft met name het oude deel en enkele bijzondere gra- ven. We gaan hier in 2015 – conform ons beleidsplan - mee verder. Verder geeft de voorzitter een toelichting op het programma voor 2015. Bijzonder onderdeel daarvan is de tentoonstelling ‘schatten’ uit de depots en archieven van de gemeente en de HVHB. Ter gelegenheid van de Open Monumentendag op 12 september biedt de HVHB de gelegenheid in het raadhuis kunst en antiek te laten taxeren door beëdigde taxateurs.

3. Vaststelling verslag Algemene Ledenvergadering 3 juni 2014 Het verslag wordt ongewijzigd door de vergadering vastgesteld.

4. Vaststelling jaarverslag 2014 Ook het jaarverslag wordt ongewijzigd vastgesteld.

heerlijkheden zomer 2015 |  van het bestuur

5. Verslag van de kascommissie over de jaarcijfers 2014 De kascommissie, bestaande uit Ad van Amerongen en Leo van den Raadt, heeft de financiële verantwoor- ding voor 2014 doorgenomen. De presentatie van de jaarcijfers is helder en volledig en er zijn geen onregel- matigheden geconstateerd. Vragen zijn door de penningmeester op bevredigende wijze beantwoord. De kascommissie stelt voor het bestuur en in het bijzonder de penningmeester decharge te verlenen. De verga- dering stemt daarmee in. De kascommissie wijst op het uitstekende werk dat Ton Bruseker, tot 20 november 2014 penningmeester van de HVHB, heeft verricht. De commissie heeft ook gekeken wat de vereniging in 2014 met het geld heeft gedaan en is daar zeer posi- tief over. Het jaarlijkse overschot biedt mogelijkheden voor wat ruimere uitgaven. De voorzitter bedankt de kascommissie en wijst erop dat bijvoorbeeld voor de inhuur van deskundigheid van derden en ten behoeve van het in 2016 uit te brengen boek over Heemstede in de periode 1890-1940 ruim gebruik zal worden gemaakt van de opgebouwde financiële reserves.

6. Vaststelling van de jaarcijfers 2014 en begroting 2015 Met als antwoord op een vraag, dat reservering van € 4000,- voor het boekenfonds onderdeel is van het over- schot in 2014, worden zowel het financieel verslag 2014 als de begroting 2015 vastgesteld.

7. Benoeming nieuwe kascommissie Leo van den Raadt treedt af als lid van de kascommissie en wordt opgevolgd door Aad Lamb. Alexander Koopman stelt zich beschikbaar als reservelid van de kascommissie en wordt door de vergadering als zoda- nig benoemd.

8. Herverkiezing bestuursleden Jaap Verschoor (voorzitter) en Marloes van Buuren (redactie) zijn aftredend en hebben zich herkiesbaar gesteld. De vergadering stemt in met herbenoeming.

9. Rondvraag Van de rondvraag wordt geen gebruik gemaakt.

Video over de tien belangrijkste monumenten van Heemstede Vier leerlingen van College Hageveld, Robbie den Boer, Sven Dalinghaus, Remco van Wees en Mattijs Wen- tinck hebben in het kader van hun maatschappelijke stage les gehad van de televisieproducent Wim Dröge en hebben vervolgens een zeer geslaagde film gemaakt over in de in hun ogen tien belangrijkste monumen- ten van Heemstede. Hun eigen school, Hageveld, zien de leerlingen als het belangrijkste monument. De makers van de film werden onder luid applaus beloond met bij chocolaterie Van Dam te besteden bonnen. De film wordt op de website www.hv-hb.nl geplaatst.

Uitreiking van de eerste Burgemeester David Eliza van Lennep Erfgoedprijs Ter gelegenheid van de 150ste geboortedag van de Heemsteedse burgemeester Van Lennep, die in het begin van de vorige eeuw een belangrijk aandeel had in de ontwikkeling van een dorp van bollenkwekers en wasserijen tot een forensengemeente, heeft de HVHB de David Eliza van Lennep-erfgoedprijs in het leven geroepen. Het legaat van mevrouw Van Zonneveld heeft dat mede mogelijk gemaakt. In het rapport van de jury, voorgelezen door Olga van der Klooster, wordt grote waardering uitgesproken voor de drie genomineerden, te weten: - Raadhuisstraat 42, gebouwd in 1875 en door de eigenaren Renske en Simon Hof op voortreffelijke wijze zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht. - De koepel Mijmer en Focus op Overplaats van De Hartekamp, ontworpen door Marjolein van Eig. - De trambrug in Bennebroek, door de stichting MOVE veranderd in een monument van de tramlijn Haarlem-Leiden, compleet met rails en bovenleiding. De juryleden, Olga van der Klooster, Johannes van der Weiden, René Dessing, Rob Hinse en Wim de Wagt

 | heerlijkheden zomer 2015 van het bestuur

 De vier Hagevelders kozen begrijpelijkerwijs hun eigen school als het belangrijkste monument in Heemstede. hebben de drie genomineerden objecten getoetst aan een aantal van tevoren opgestelde criteria. De prijs gaat naar de Stichting MOVE voor de Trambrug. MOVE bedankt de jury, de HVHB en de gemeente Bloemen- daal die het heeft gedurfd met de stichting in zee te gaan.

Presentatie over landgoederen en buitenplaatsen in de wijde omgeving van Amsterdam René Dessing, directeur van de Stichting Kastelen, Buitenplaatsen en Landgoederen (SKBL) heeft onlangs het boek De Amsterdamse buitenplaatsen, een vergeten stadsgeschiedenis geschreven en gebruikt dat als leidraad voor zijn presentatie.

Afsluiting De bijeenkomst wordt afgesloten met de gebruikelijke hapjes en drankjes. In de burgerzaal is op groot scherm een door HVHB-fotograaf Theo Out gemaakte selectie te bewonderen van zijn foto’s van bijzondere bomen en heesters in de middenberm van de Heemsteedse Dreef. Die bomen en heesters vormen samen het langste arboretum van Nederland. Theo Out publiceerde in mei jl. een boek over de Heemsteedse Dreef, dat verkrijgbaar is bij de Heemsteedse boekhandels.

Voor de door de hierboven genoemde Nota Dorps Karakter, zie www.hv-hb.nl, onder 'Actueel'.

heerlijkheden zomer 2015 |  van het bestuur Excursies en Open Monumentendag

Op de Open Monumentendag, 12 september, bieden we deze keer een paar leuke extra’s: een mooie tentoonstelling, een lezing en de mogelijkheid kustvoorwerpen te laten taxeren. In augustus en okto- ber hebben we weer twee leuke excursies. Let op, de eerste is al op 12 augustus.

Wandeling langs Haarlemse geveltekens, woensdag 12 augustus Op woensdagochtend 12 augustus wandelen wij o.l.v. Peter van Graafeiland, bestuurslid van de Stichting Geveltekens van de Vereniging Haerlem, langs de vele geveltekens en – stenen die Haarlem rijk is. De heer Van Graafeiland geeft ons onderweg uitleg over hoe en waarom deze stenen geplaatst zijn. We eindigen de wandeling in het Klein Heiligland aan de achterkant van het Frans Hals museum om ongeveer 11.30 uur. Het zal een interessante ochtend worden!

Verzamelen: 10.00 uur bij de Hoofdwacht, Grote Markt 17, Haarlem Kosten: leden € 3,-, niet-leden € 5,- (graag vermelden of u lid bent en bij de excursie graag gepast betalen) Aantal deelnemers: 25 personen Opgeven bij: M arijke van Donge, [email protected] of bij mw. Theo Jonckbloedt,02 3-5294499. (Bij verhindering graag tijdig afmelden.)

 De onderste steen bij de Hagestraat 47 in Haarlem, ‘De deegtrapper’, is in 2008 opnieuw gemaakt en geplaatst. De oorspronkelijke steen stamde net als de bovenste uit 1611, maar is halverwege de vorige eeuw verloren gegaan.

Open Monumentendag, zaterdag 12 september Kunst en Ambacht is dit jaar het thema van de Open Monumentendag. Binnen dit thema is er veel aandacht voor de architectuur van de monumenten zelf, de toegepaste kunsten die daarin te zien zijn en de inspiratie- bron die monumenten zijn voor andere kunstvormen.

Op deze zaterdag 12 september is er in het raadhuis weer de traditionele kennismakingsochtend voor de nieuwe bewoners van Heemstede. Hier is in de maanden september en oktober tevens een tentoonstelling ingericht met Heemsteedse schatten uit de archieven van de gemeente en van de HVHB. Op monumen- tendag, 12 september, zullen twee taxateurs in het raadhuis tussen 13.00 en 15.30 uur (kunst)voorwerpen beoordelen en taxeren. Nadere bijzonderheden maken we eind augustus/begin september bekend op onze website, in de e-mail-nieuwsbrief en in de plaatselijke kranten.

 | heerlijkheden zomer 2015 van het bestuur

U bent op 12 september welkom op de volgende locaties in Heemstede:

Pinksterkerk, Camplaan 18 11.00-15.00 uur Rijtuigenmuseum Van Schagen, Achterweg 38 11.00-15.00 uur Bakkershuisje uit 17de/18de eeuw, Blekersvaartweg 23 11.00-15.00 uur Pompstation, Leidsevaartweg 11.00-17.00 uur Doopsgezinde kerk, Postlaan 16 11.00-15.00 uur Molentje Groenendaal bij de kinderboerderij de gehele dag Atelier Guusje Hamelynck, Valkenburgerlaan 8 11.00-15.00 uur

Ook de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan is geopend. Marc de Bruijn, bestuurslid van de HVHB, houdt om 13.00 uur in de aula een lezing getiteld ‘Hier rusten zij, die Heemstede groot maakten’. Na afloop kunt u een wandeling maken over de begraafplaats.

De open monumenten in Bennebroek vindt u op www.onsbloemendaal.nl. Voor de laatste volledige informatie raadpleegt u in september onze website www.hv-hb.nl en de publicaties in de plaatselijke kranten.

Excursie Noord-Hollands Archief, dinsdag 13 oktober 2015 Op dinsdagochtend 13 oktober bent u welkom in het Noord-Hollands Archief in de Jansstraat in Haarlem. We krijgen er een rondleiding door het bijzondere gebouw, de historische Janskerk, die in de mid- deleeuwen de Commanderij van St. Jan heette en een rijk klooster was. We bezoeken het depot, waar een gecontroleerd klimaat heerst met precies de juiste temperatuur en luchtvochtigheid. De excursie is toegespitst op Heemstede. Voorafgaand aan de rondleiding wordt in de inleiding aandacht besteed aan genealogie.

Verzamelen: vanaf 10.00 uur staat in de Jansstraat 40, Haarlem, de koffie voor u klaar. De excursie zelf begint om 10.30 uur. Kosten: l eden € 3,-, niet-leden € 5,- (graag vermelden of u lid bent en bij de excursie graag gepast betalen) Aantal deelnemers: maximaal 16 personen; bij meer aanmeldingen is een tweede groep mogelijk Opgeven bij : J oke Dondorp, [email protected], met vermel- ding van uw telefoonnummer. Bij verhindering graag tijdig op dit zelfde adres afmelden. Parkeren: Parkeergarage Stationsplein, ingang Lange Heren- straat 11, Haarlem.

 Eén van de glas-in-loodramen in de doopsgezinde kerk in de Postlaan.

heerlijkheden zomer 2015 |  van het bestuur

Erfgoedprojecten HVHB goed gebruikt

Onlangs vierde de Voorwegschool zijn 385-jarige bestaan. Reden om een feestje te vieren, maar ook reden om eens in de geschiedenis van Heemstede te duiken.

De leerlingen van alle groepen van de Voorwegschool gingen aan de slag met de Erfgoedprojecten die de HVHB in samenwerking van de basisscholen in Heemstede heeft opgezet. De kinderen waren een hele dag in touw met hun projecten en daarna maakten ze in de school een tentoonstelling van de resultaten. Hierbij een impressie. We zijn verheugd dat de projecten zo goed gebruikt zijn, en natuurlijk ook dat er zo’n mooie tentoonstelling van is gemaakt. Een voorbeeld voor andere scholen!

 De gedenknaald bij Huis te Manpad.

 Tekeningen van groep 7 als resultaat van het project ‘Huis te Manpad, landgoederen in Heemstede’.  Een van de panelen van de tentoonstelling over Adriaan Pauw. Onder de foto staat geschreven: In de kerk kan iedereen bidden, groot en klein In de kerk kan je altijd naar binnen lopen De deuren staan altijd open In de kerk is er voor elke gebeurtenis plek Niets is te gek  | heerlijkheden zomer 2015 In de kerk waakt Adriaan Pauw over jou. van het bestuur

 Tekeningen van de dorpspomp, onderdeel van het project ‘Wonen, werken en winkelen aan de Binnenweg’ (en Raadhuisstraat).

Voor de jeugd De Erfgoedprojecten zijn te vinden op onze site: www.hv-hb.nl. Kijk bij ‘Voor de jeugd’. Ook leuk om een keer met de (klein)kinderen te doen! En kijk op de site dan ook eens bij onze digitale Canon met toegan- kelijk geschreven informatie over de belangrijkste onderwerpen uit de geschiedenis van Heemstede en ­Bennebroek. Bij ieder thema staan foto’s en tips voor verder lezen of om iets te bezoeken. Een andere leuke website, vooral gericht op Haarlem en bestemd voor middelbare scholieren, is http://www.geschiedenislokaal023.nl/.

 Zoals de zon papier verkleurt, zo bleekt hij ook linnen. ‘Zo werkten de blekerijen dus!’ Onderdeel van de tentoonstelling over het project ‘Blekerijen in Heemstede’.

heerlijkheden zomer 2015 |  Illustratieverantwoording

Omslag, voorzijde Boekhandel Blokker 60 jaar Foto Theo Out Blz. 22 (linksboven): collectie HVHB Blz. 25: foto Theo Out Een avondje naar de film, het Minervatheater in de Overige afbeeldingen blz. 22-25: collectie Boekhandel Blokker jaren vijftig Blz. 3, 4 (onder), 7: collectie HVHB Een onverwachte ontdekking: de grafkelder onder de Blz. 4 (boven): overgenomen van Oude Kerk www.film-bioscoopbranche.nl Blz. 26 (boven): foto Marloes van Buuren Blz. 5: overgenomen van www.amazon.com Overige afbeeldingen blz. 26-27: foto’s Theo Out Blz. 6 (boven): overgenomen van www.notrecinema.com Blz. 6 (rechts): foto Iteke Traas-Rodenburg, collectie HVHB Willem Snitker en Galerie de Bleeker Blz. 6 (links): Haarlems Dagblad, Blz. 28: foto Remmert Pels www.noord-hollandsarchief.nl/kranten Blz. 29: collectie HVHB Blz. 6 (onder): overgenomen van www.fineartamerca.com Blz. 30-33: foto’s Theo Out

‘Een roman is ten einde: Huis te Bennebroek onder de NJV De Haven: ‘troephuis’ en vloot met geschiedenis hamer’ Blz. 35: Haarlems Dagblad, 9-10-1959, Blz. 8: overgenomen uit Het huis te Bennebroek en z’n www.noord-hollandsarchief.nl/kranten bewoners, Maarten Verkaik Blz. 37 (rechtsboven): overgenomen van Blz. 9: collectie HVHB www.flickr.com/photos/dirk_bruin_vlieland Blz. 12 (rechtsboven en -onder): foto’s Martin Bunnik Overige afbeeldingen blz. 34-38: collectie NJV De Haven Blz. 13 (rechts): RKD – Nederlands instituut voor kunstgeschiedenis, Den Haag Willem Okhuijzen, slachtoffer van de Ramp van Overige afbeeldingen blz. 10-13: overgenomen uit Westkapelle veilingcatalogus 1950 (zie bronnen) Blz. 40, 41 (onder): Zeeuwse Bibliotheek / Beeldbank Zeeland Blz. 42 (boven): foto Leon Bok Het cafeetje van Der Kinderen: Van Ouds de Blz. 41 (boven): collectie Polderhuis Westkapelle Konijnenberg Blz. 44: foto Theo Out Blz. 14-16: collectie Sophia Schuchhard-der Kinderen Overige afbeeldingen blz.3 9-43: collectie familie Okhuijzen Mulder De mobilisatietijd van Popke Pruiksma in Heemstede Blz. 18, 19 (linksboven): collectie HVHB Van het bestuur Blz. 20 (links): collectie F. Braadbaart Blz. 47, 50-51: foto’s Theo Out Overige afbeeldingen blz. 17-21: collectie Peter Pruiksma Blz. 48-49: foto’s Marloes van Buuren

Nieuw als lid/abonnee Amsterdam Dhr. W. van den Heuvel Hillegom Mw. F.M. Davids - Lemmens Dhr. G. van Houten Dhr. J. van der Aar Dhr. E. Jagtman Dhr. R. van Egmond Dronten Dhr. J.W. Jarings Dhr. J.M.S. Gozeling Dhr. H.A. van Opstal Hoofddorp Dhr. H. Peters Mw. A.F.A. van Straten - de Smit Heemskerk Dhr. P. Postma Mw. H.G. Band Dhr. H. Schaap Vogelenzang Mw. S.H. Schuchhard - der Kinderen Dhr. & mw. W.R. van Kempen - Heemstede Mw. C. Stroomer Mensink Dhr. R. van den Berg Dhr. R. Thuis Mw. M. Beumer Dhr. J.M. van Veen Zwaanshoek Dhr. J. den Boer Mw. T. Vink Mw. B.H. Dirksen-Boot Dhr. E. Eerenberg Dhr. R. Wester Dhr. H. van Enkhuizen Dhr. R. Zoon Dhr. H.L. Hessels

 | heerlijkheden zomer 2015