OOG

Tijdschrift van het nr.1/2008

Oog in oog met kunst en geschiedenis OTijdschrift van het Rijksmuseumog nr.1/2008

PIERRE BOKMA ‘IK KIJK NIET MEER, IK ZIE’ Jaarverslag Kunst kopen met Ronald de Leeuw Puberen in de 17e eeuw

VAN TEGENWOORDIG2007

2e JAARGANG nr.1/2008 € 5,75

1031114_coverdefnwZB.indd 1 29-01-08 17:43:48 1 Jaarverslag 2007 i Het Nieuwe Rijksmuseum: vergunningen luiden nieuwe fase in Op 13 december 2007 werd in de Philipsvleugel van het Rijks- gemeentelijke commissie voor Welstand en Monumenten is de Het museumgebouw en de tuin geboord. Daar lopen straks onzichtbaar de leidingen die het Rijksmuseum , het Instituut Collectie Nederland en museum de tentoonstelling Karel du Jardin geopend. Niet monumentenvergunning in 2007 verleend. Tegelijkertijd gaf het Meer dan 950.000 bezoekers kwamen in 2007 naar de presenta- klimaat in het museum regelen met lucht van de juiste tempe- de Universiteit van Amsterdam alle aanwezige kennis op het Het Nieuwe alleen hoofddirecteur Ronald de Leeuw hield een toespraak. Dagelijks Bestuur van Oud-Zuid ook de milieuvergunning af. Die tie in de Philipsvleugel van De Meesterwerken. Daar worden tijdens ratuur en vochtigheidsgraad. Die wordt aangevoerd vanuit een gebied van restauratie en conservering van (kunst)voorwerpen. Ook Egbert de Vries, voorzitter van het Dagelijks Bestuur van regelt aan welke voorwaarden het bouwplan moet voldoen op het de sluiting van het hoofdgebouw de topstukken uit de Gouden energiering die ondergronds rond het hoofdgebouw loopt. Cruz y Ortiz hebben vaak ontwerpen gemaakt voor bestaan- het Amsterdamse stadsdeel Oud-Zuid, kwam aan het woord. Zij gebied van lucht, geluid en hinder. Beide vergunningen zijn een Eeuw getoond. Ook het inmiddels ontmantelde hoofdgebouw trekt Voor de andere installaties zijn ook alle plannen tot in detail de gebouwen, en ook veel nieuwe gebouwen ontworpen in een hadden dan ook heuglijk nieuws. Even daarvoor was de door onlosmakelijk onderdeel van de bouwvergunning. veel bekijks. Elke vrijdag bezoeken groepen belangstellenden met bekend. Zo zullen koude en warmte worden opgewekt met fragiele historische omgeving. Dat is goed zichtbaar bij het Rijksmuseum: het stadsdeel afgegeven bouwvergunning voor Het Nieuwe Omdat de renovatie- en nieuwbouwplannen niet geheel overeen- bouwhelm op en met veiligheidsschoenen aan onder leiding van warmtepompen, gekoppeld aan een bodemopslagsysteem. Ateliergebouw, dat oud- en nieuwbouw verenigt. Het voorste Rijksmuseum onherroepelijk geworden. Een feestelijk moment kwamen met het bestaande bestemmingsplan, was voor het ver- een gids de lege museumzalen. Tijdens deze Hard Hat Tours kun- De warmte die in de zomer uit het gebouw wordt afgevoerd deel, in de Hobbemastraat tegenover het Rijksmuseum, is de aan het einde van een jaar waarin gestaag werd doorgewerkt lenen van de bouwvergunning ook een vrijstelling nodig van dit nen ze met eigen ogen de voortgang aanschouwen van de voorbe- wordt in de grond opgeslagen en in de winter weer gebruikt gerenoveerde villa van het voormalige Veiligheidsinstituut. Die aan de realisatie van alle renovatie- en nieuwbouwplannen. bestemmingsplan. Voor deze zogenoemde artikel 19-procedure reidende werkzaamheden voor de verbouwing. Zo hebben mede- om het museum te verwarmen, zodat veel energie kan worden kwam rond 1911 gereed en is gebouwd door Eduard Cuypers vergunningen was een ruimtelijke onderbouwing opgesteld, onder meer op werkers van de Stichting Restauratie Atelier Limburg het afgelopen bespaard. naar de plannen van zijn oom, de ‘grote’ Cuypers die ook het Onder leiding van het Spaanse architectenbureau Cruz y Ortiz grond van de toetsingscriteria in het eerder door het stadsdeel jaar op hoge steigers in de Eregalerij de decoraties van Cuypers in 2007 was ook het jaar waarin architect Jean-Michel Wilmot- Rijksmuseum heeft ontworpen. Daarachter is over een leng- ondergaat het Rijksmuseum een metamorfose. Voor deze vervaardigde Ruimtelijk Afwegingskader en de uitkomsten van de het gewelf en boven de lateien opnieuw aangebracht. Ook in de te het voorlopig ontwerp voor de inrichting van het tentoon- te van bijna 75 meter een nieuw gebouw verrezen, dat door- nieuwbouw en renovatie zijn in totaal meer dan tachtig ver- milieueffectrapportage. Op 31 januari 2007 besloot de stadsdeel- Voorhal, bibliotheek en trappenhuizen zijn de oorspronkelijke stellingscircuit van Het Nieuwe Rijksmuseum presenteerde loopt tot aan de Honthorststraat. De nieuwbouw onderscheidt luiden nieuwe gunningen vereist, waaronder bouw-, milieu- en monumenten- raad een verklaring van geen bezwaar aan te vragen bij Gedepu- wandschilderingen inmiddels gereconstrueerd (zie uitklapper ii). (zie uitklapper iv). En voor de tuin werd onder verantwoor- zich duidelijk van het oude gedeelte, maar sluit daar wel bij vergunning, die in 2007 zijn afgegeven. Nog nooit waren er in teerde Staten van Noord-Holland, waarna op 2 augustus 2007 de In 2006 zijn de binnenhoven van het hoofdgebouw uitgegraven delijkheid van Cruz y Ortiz door tuin- en landschapsarchitect aan. Zo lijken de bakstenen in de lange zijgevels op die van de Nederland voor één gebouw zoveel nodig. De vergunningen bouwvergunning voor het Rijksmuseum kon worden verleend. Na tot een diepte van 8,5 meter onder het straatniveau van de onder- Copijn een definitief ontwerp gemaakt. Omdat ook voor de oudbouw en zijn alle kozijnen net als in het villa-gedeelte van geven niet alleen toestemming voor de renovatie van het hoofd- de vereiste periode waarin deze ter visie lag is de bouwvergunning doorgang. In 2007 konden daarna ondergronds de betoncon- tuin een monumentenstatus is aangevraagd, is het ontwerp in hout. In lijn met de omliggende gebouwen zijn de daken, net fase in gebouw, de Teekenschool en de Villa (de voormalige direc- uiteindelijk onherroepelijk geworden. structies worden aangebracht voor publieksfaciliteiten als loketten, samenspraak met de Monumentencommissie van de gemeente als de korte noord- en zuidgevel uitgevoerd in niet-glanzend teurswoning), maar ook voor de nieuwbouw van het Aziatisch De succesvolle afsluiting van het vergunningentraject markeert museumwinkel en auditorium. Ook zijn in beide binnenhoven de Amsterdam en met de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuur- aluminium. Ondanks de omvang van het Ateliergebouw slui- paviljoen en het Studiecentrum. Al deze gebouwen worden het begin van een nieuwe fase waarin daadwerkelijk aan de bouw contouren van het verdiepte entreeplein al zichtbaar. Dit royale landschap en Monumenten gereedgekomen. Het ontwerp is ten de volumes aan bij de panden in de omgeving. Dat hebben ondergronds verbonden door een energiering in de tuin, waar begonnen kan worden. Ter voorbereiding is tijdens het vergunnin- ontvangstgebied zal zich over beide binnenhoven uitstrekken en gebaseerd op de oorspronkelijke structuren en tuinstijlen van Cruz y Ortiz gerealiseerd door een driedeling van de nieuw- bovendien voorzieningen worden aangebracht voor tuinopslag, gentraject het bestek met onder meer aanvullend onderzoek ver- onder de onderdoorgang de oost- en westvleugel van het museum Cuypers. Die zijn straks net als de beelden en bouwfragmen- bouw, waarbij een laag middenstuk geflankeerd wordt door installaties en fietsenstalling, ook allemaal vergunningplichtig. fijnd. Aan de hand van deze nauwkeurige beschrijving van alle verbinden. Dat wordt een technisch hoogstandje. De onderdoor- ten weer zichtbaar. De tuin zal tijdens openingsuren van het twee hogere gedeeltes met aflopende daken, waarvan de nok- plannen en geraamde kosten is de aanbestedingsprocedure vol- gang met het erboven gelegen museum wordt met vijzels een klein museum vrij toegankelijk zijn voor het publiek. ken tot bijna twintig meter hoogte reiken. Vergunningen gens de Europese richtlijnen gestart. De aanbesteding resulteerde stukje opgetild, zodat nieuwe, veel smallere funderingen kunnen Een groot deel van het Ateliergebouw is intussen in gebruik Het imposante Rijksmuseumgebouw is al tijden een nationaal helaas niet in het verstrekken van een opdracht omdat het door de worden aangebracht. Daartussendoor kunnen bezoekers in de toe- Ateliergebouw geopend genomen. Met de modernste apparatuur en middelen wordt monument. Op verzoek van de minister van vrom zullen de aannemer geoffreerde bedrag te hoog was. In 2008 zal het werk komst via het entreeplein zowel de oostelijke als de westelijke muse- Een van de hoogtepunten in 2007 was op 8 november de ope- gewerkt aan het in stand houden van het Nederlandse cultu- Villa, de Teekenschool en de tuin daaraan worden toegevoegd, daarom opnieuw Europees worden aanbesteed. Wanneer het aan- umvleugel bereiken. ning door minister Plasterk van het Ateliergebouw. Dat is het reel erfgoed, dat het publiek na de voltooiing van de renovatie zodat binnenkort alle bestaande bebouwing binnen de hekken bestedingstraject succesvol is afgerond, bestaat ook inzicht in het Ook de andere voorbereidingen verkeren in een vergevorderd eerste ontwerp van Cruz y Ortiz voor Het Nieuwe Rijksmuse- weer in het Rijksmuseum kan bewonderen. van het museum de status van monument bezit. Na een posi- verdere verloop van de werkzaamheden en de uiteindelijke opleve- stadium. In het museumgebouw zijn van de kelder tot in de um dat is gereedgekomen. In het Ateliergebouw bundelen het tief advies van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de ring van Het Nieuwe Rijksmuseum. torens over bijna alle verdiepingen tientallen sleuven in de muren

Omslag: Op het laagst punt van de bouwput waar de ontvangsthal komt wordt Maquette van het voorlopig ontwerp door Cruz y Ortiz voor Het Nieuwe Rijksmuseum. Het verdiepte entreeplein met de passage onder de onderdoorgang. 3D-design indg Links: Bouwput van een van de binnenhoven, 16 januari 2007. Het Ateliergebouw. Foto René den Engelsman/Rijksmuseum door betonvlechter een staalraster gevlochten, 16 januari 2007. Foto Herman Foto Herman Wouters/Hollandse Hoogte Amsterdam Foto Herman Wouters/Hollandse Hoogte Wouters/Hollandse Hoogte In de Eregalerij worden Cuypers’ decoraties opnieuw aangebracht. Foto Eran Oppenheimer Inhoud

i Het Nieuwe Rijksmuseum: vergunningen luiden nieuwe fase in

6 Schenkers en legatoren

8 Begunstigers

12 Patronen

ii Cuypers’ kleuren keren terug

15 Verslag van de directie

iii Het Ateliergebouw: een uniek expertisecentrum

39 Essays

iv Wilmotte geeft vorm aan de inrichting van Het Nieuwe Rijksmuseum

53 Aanwinsten

v Japanse tempelwachters en 18de-eeuwse loden beelden

71 In English

vi Oog, het nieuwe tijdschrift

101 Bijlagen

vii Zonder verering geen held

151 Financieel overzicht

1 170 Cultural Governance

172 Colofon Schenkers en legatoren van (kunst)voorwerpen

Beeldende kunst Mw. M. Bruno-Bon, Amsterdam Nicolaas Teeuwisse, Berlijn (Duitsland) Gisela van Rossum-Bauknecht, Amsterdam Aziatische kunst Eric Claus, Broek in Waterland Léna Widerkehr, Straatsburg (Duitsland) Wilma Schuhmacher, Amsterdam King Baudouin Foundation us, New York (Verenigde Staten) H. Colijn, Pisqah Forest, nc (Verenigde Staten) Charles Schwartz Ltd, New York (Verenigde Staten) G.J. en A. Korteling, Bennebroek (legaat) Douwe Egberts Nederland, Fotografie Jhr. J.M.A.H. van Vredenburch, Luzern (Zwitserland) Ministerie van Financiën, Den Haag Mattie Boom, J.W. Wingerder, Leusden Beeldhouwkunst niod, Amsterdam Mw. J.J.E. van Campen-de Lange, Blaricum Mw. C.R. Josephus Jitta, Amsterdam; schenking onder Tonny van Renthergem, Sequim, Washington (Verenigde Staten) Mw. S. Crena de Jongh, Amstelveen Documenten en objecten voorbehoud van vruchtgebruik Gerrit Jan Vos, Amsterdam T.D.W. Dibbits en R. Pickles, ter nagedachtenis aan Rutger Jenny Dalenoord, Den Haag Mw. A. Mak van Waay, Amsterdam, ter nagedachtenis aan W.H. Vroom, Amsterdam Noordhoek Hegt Ben Joosten, Dodewaard haar vader, de heer Antonie Mak van Waay Emmy Eerdmans en Ben Joosten, Dodewaard Provincie Noord-Holland, Rijksprentenkabinet Steven Joseph, Brussel (België) Bibliotheek De heren J.C. Uylenberg, Zutphen en P.A. Uylenberg, Tekeningen Stichting Kessler-de Lange, Amsterdam Corus N.V., IJmuiden Hardinxveld-Giessendam M. van Driel, Dieren Paul van der Kolff, Ouderkerk aan de Amstel Stichting Egress Foundation, Amsterdam P. Jonker, Oosterwolde Jacques Koops, Amsterdam Huigen Leeflang, Amsterdam Ceramiek Henk Pander, Portland, Oregon (Verenigde Staten) Erven Theo Kurpershoek, Amsterdam Dr. S.H. Levie, Amsterdam Stichting Hollands Porselein, Den Haag Jkvr. Agnies Pauw van Wieldrecht, Bergh Mw. A. van Rompaey-Van Gansen, Edegem (België) De heer en mevrouw P. Lips, Overveen Prenten, documenten en objecten Erven Henry Pauw van Wieldrecht, Bergh Mw. S. Ueckermeier (Duitsland) E.H. Ariëns Kappers, Amsterdam Hans Rooseboom, Amsterdam Edele metalen A.J.M. Baltussen, Oosterbeek Douwe Egberts Nederland, Utrecht Veiling Galerie Gerda Bassenge, Berlijn (Duitsland) Jenny Dalenoord, Den Haag Kostuums en accessoires Emmy M. Eerdmans, Dodewaard Mw. M. van Soest-Insinger, R. Engers, Amsterdam Irene de Groot, Roelofarendsveen Schilderijen L.C.A. Kahn, Amsterdam Mw. S.M.C. Jüngeling-Windt, Den Haag Huigen Leeflang, Amsterdam Hans van Leeuwen, Amerongen Textiel P.A. Postema en H.J. Greven, Amsterdam Museum Twentse Welle, Enschede R.J.A. te Rijdt, Amsterdam Ron Rooymans, Gellicum Geschiedenis Kunsthandel Helmut H. Rumbler, Frankfurt am Main (Duitsland) Mw. H.J. Baruch, Amsterdam Erven Jozef van Ruyssevelt, Essen (Duitsland) 6 7 Begunstigers

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Economische Zaken Amsterdam Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds door de schenker bepaald specifiek doel, bijvoorbeeld aankoop, - Promotiecampagne Rijksmuseum, De Meesterwerken - Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820, Gerrit Schouten restauratie, onderzoek of educatie. In alle communicatie rondom Het Nieuwe Rijksmuseum de activiteit wordt het Fonds op Naam vermeld. De Staat der Nederlanden The Getty Foundation Paccar Inc. Royal Philips Electronics - Onderzoeksbeurs ‘Dutch paintings of the seventeenth centu- - Restauratieateliers Rijksmuseum Fonds BankGiro Loterij ry in the Rijksmuseum, Amsterdam’, Volume II – Artists born - Digitalisering van het fotoatelier - Aankoop schilderij Het martelaarschap van de zeven broers, ING between 1600 and 1624 de zonen van de heilige Felicitas, 1709, Francesco Trevisani Royal Philips Electronics - Aankoop schilderij De nieuwe mens op weg naar de nationaal­ Rijksmuseum 2007 HGIS-C Ministerie van Buitenlandse Zaken en Ministerie van OCW - Hoofdsponsor tentoonstelling and the Golden Age, socialistische wereldorde, 1939, Henri van de Velde Baker & McKenzie Amsterdam N.V. - De Varia Collectie van het Bataviaasch Genootschap voor Kun- Shanghai - Bijdrage educatieve producten ten behoeve van de vrijdag­ Aankoop foto’s: sten en Wetenschappen avond­openstelling - Bill Brandt, Gezicht over een Londense arbeiderswijk - Atlas of Mutual Heritage Titus Fonds van de Vereniging Rembrandt (‘Rainswept roofs’) - Dummy van een fotoboek en vier foto’s van Sanne Sannes Edwin Vom Rath Fonds - Brassaï, Slapende man op straat, Parijs ING Aankoopfonds voor schilderijen, prenten of objecten in de categorie beeld- - Robert Capa, Boeren tijdens de Chinees-Japanse oorlog (1938); - Rijksmuseum Amsterdam Schiphol Vereniging Rembrandt, mede dankzij Prins Bernhard Cultuurfonds houwkunst en kunstnijverheid. Objecten mogen alleen in Amsterdam wor- Inwoners van Hankou kijkend naar een luchtgevecht tijdens de - Meal Deal, picknickactie in de maand augustus in tuin - Twee Japanse tempelwachters den tentoongesteld. Chinees-Japanse oorlog (1938) Rijksmuseum - Bruce Davidson, Twee leden van een Brooklyn gang in een bar - Stand tefaf in Maastricht VSBfonds M.J. Drabbe Fonds (‘Hands at Counter with Flowers’) - Hoofdsponsor tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age, - Publicatie van Oog, oog in oog met kunst en geschiedenis. Verwerving van kunstvoorwerpen ten behoeve van de afdeling Aziatische - Lewis W. Hine, Krantenverkopend jongetje, New York Shanghai Tijdschrift van het Rijksmuseum kunst van het Rijksmuseum. - E.O. Hoppé, ‘Steel construction, Philadelphia’ - Rembrandtontbijt - Twee Japanse tempelwachters - Gordon Parks, Moeder met kind, Harlem, New York F.G. Waller Fonds - George H. Seeley, Autochrome: stilleven met perziken Familie Loudon - Aankopen Rijksprentenkabinet Paul Huf Fonds - Eugene W. Smith, Moeder met kind dat geboren is met afwijkingen, - Aankoop twee bloempiramides van Delfts aardewerk in 2004 Het realiseren van aankopen voor de Nationale Fotocollectie. veroorzaakt door kwikvergiftiging, Minamata, Japan mede mogelijk gemaakt Rijksmuseum Fonds en Fondsen op Naam - Louis Stettner, Lezende reizigers in de subway, New York; Pennsylva- Het Rijksmuseum Fonds is een onafhankelijke stichting die in de Goslings NieuwBeerta Fonds nia Station, New York (‘Out’) Mondriaan Stichting meest brede zin steun verleent aan het Rijksmuseum. Elke schen- Het in stand houden en het uitbreiden van de collectie Japanse prenten, in - Yukio Tagaki, Station, Tokyo - Onderzoeksbeurs ‘Vroege Noord-Nederlandse schilderkunst in king aan het Rijksmuseum Fonds is zeer welkom. Particulieren die het bijzonder Surimono prenten, ten behoeve van het Rijksprentenkabinet. - Edward Wallowitch, Portret van een jongen het Rijksmuseum 1480-1530’ specifieke verzamelgebieden, collecties of andere activiteiten van - Prent van Totoya Hokei, Courtisane rijdend op een Chinese draak - Twee Japanse tempelwachters het Rijksmuseum willen versterken, kunnen door middel van een - Prenten Utagawa Kunisada, Jo en Uba met bezems en bladhark bij BankGiro Loterij - Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820, Gerrit Schouten financiële bijdrage een Fonds op Naam oprichten. Het Rijksmuse- een oude pijnboom op het strand van Tagasago en Koban Shunga trip- - Twee Japanse tempelwachters um Fonds beheert de gelden en wendt het rendement aan voor een tiek met liefdesparen op terras (drie pendanten) 8 9 Veluvine Molijn de Groot Fonds Manfred & Hanna Heiting Fonds - Nouveau livre du dessein qui contient XXV figures dessinées par le Sara Geertruida Aalders-Huender Fonds Jongeren uit Nunspeet op een inspirerende wijze kennis laten maken De bevordering van fotohistorisch onderzoek door aankomende conserva- célèbre Jean Baptista Piazzeta, ca. 1775 Ten behoeve van de collectie kant. met het nationaal cultureel erfgoed. toren uit binnen- en buitenland aan de hand van originelen uit de Nati- - Photographie sur papier sec, glaces albuminées, collodion, plaques - Bezoek van ruim 500 kinderen uit Nunspeet aan het onale Fotocollectie in het Rijksmuseum. métalliques, 1857 Maria Adriana Aalders Fonds Rijksmuseum op 12, 13 en 15 februari 2007 - Het Rijksmuseum heeft de eerste twee delen gepubliceerd van Ten behoeve van de collectie vaderlandse geschiedenis en de collectie een nieuwe reeks boeken, Rijksmuseum Studies in Photography. Sem Presser Fonds Nederlands cultureel erfgoed. Suman Fonds Gedurende de komende vijf jaar verschijnen in totaal tien delen. Mogelijk maken van een educatief project voor jongeren waarbij het uit- Het bevorderen van de toegankelijkheid van het Rijksmuseum gangspunt is dat jaarlijks een actueel aspect van de Nederlandse samen- J.A.J. en M.A. Risseeuw Fonds voor Engelstalige kinderen. Johan Huizinga Fonds leving in een serie foto’s wordt vastlegt. Het project wordt verbonden met Ten behoeve van aankoop, restauratie en tentoonstellingen van De optimale presentatie van het cultureel historisch erfgoed van Neder- en loopt parallel aan de jaarlijkse foto opdracht Document Nederland. schilderijen en aquarellen uit de periode van de Haagse School. Victor Muller Fonds land in het Rijksmuseum. - Fotoproject door jongeren over Document Nederland, Fans Het bevorderen van betrokkenheid van jongeren tot en met 25 jaar - Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820, Gerrit Schouten Knecht-Drenth Fonds bij het nationaal cultureel erfgoed. Belle10 Fonds Ten behoeve van aankoop Nederlands gelieerde schilderijen 20ste eeuw. - Webproject ten behoeve van de tentoonstelling Held Johanna Kast-Michel Fonds Ten behoeve van kinderen met een beperking. Het ondersteunen van opleidingsmogelijkheden, onderzoek en uitvoering - Uitvoeren van het ‘Rijksmuseum-leest-voor-project’ om de site Migelien Gerritzen Fonds Scato Gockinga Fonds van projecten voor restauratoren. toegankelijk te maken. Ten behoeve van educatieve activiteiten voor de afdeling Het ondersteunen van de collectie scheepsmodellen in het Rijksmuseum Conservering & Restauratie in de breedste zin van het woord. in de meest ruime zin van het woord. Receptuurboeken Fonds A.E. van Kampen Fonds - Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820, Gerrit Schouten - Aankoop, restauratie, onderzoek en onderwijs ten behoeve van Aankoop, restauratie, tentoonstellingen en onderzoek van zilver. Staal aan Zee, Corus Staal B.V. - Catalogus Marinekamermodellen de receptuurboeken en de handleidingen voor de kunstenaar. Ten behoeve van het aanstellen van een conservator Indiase kunst - The art of drawing and painting in water-colours, 1735, J. Peele Bas ten Haaf Fonds Bank ten Cate & Cie Fonds - The art of painting in oil, rendered familiar to every capacity […], Ondersteunen van het optimaal toegankelijk maken van het museum voor Schenkers Aankoop, restauratie en onderzoek ten behoeve van het textiel voor 1798, Robert Laurie and James Whittle mindervaliden en lichamelijk gehandicapten. De heer en mevrouw Van Hulsen-Ognibeni het interieur. - The Collodion Process: being a supplement to part I of Photogenic Bijdragen leveren aan de verzameling Italiaanse tekeningen van Manipulation, 1852, Robert Bingham Van der Vossen-Delbrück Fonds het Rijksmuseum Amsterdam ten behoeve van aankoop, restauratie, Frits en Phine Verhaaff Fonds - The compleat gentleman […], 1661, Henry Peacham Ten behoeve van aankoop, restauratie en onderzoek van kunsttheoretische tentoonstelling en onderzoek. Aankoop en restauratie van, tentoonstellingen over en onderzoek - The knowledge and restoration of oil paintings. The modes of judging en kunsttechnologische bronnen. - Italiaanse tekeningen van Luigi Ademollo naar middeleeuwse kunst. between copies and originals, 1847, T.H. Fielding - 14 publicaties uit de collectie van H.W. van Helsdingen - Italiaanse tekeningen van Fedele Fischetti, Agostino Masucci, - Künstbuechlin gerechten gründtlichen gebrauchs aller kunstbaren - Künstbuechlin gerechten gründtlichen gebrauchs aller kunst­baren Giancinto Calandrucci, Pietro Antonio Novelli Gerhards Fonds Werckleüt, 1535, Heinrich Steiner Werckleüt, Heinrich Steiner Aankoop en behoud van Nederlandse schilderijen uit de 19de eeuw - The method of learning to draw in perspective made easy and fully en de Romantische School. explained, 1735, J. Peele 10 11 Patronen

De heer H.B. van der Ven G.W.E.J Appels, Tilburg - Aankoop schilderij Het martelaarschap van de zeven broers, Mr. F.J.C.M. Baas, Amsterdam de zonen van de heilige Felicitas, 1709, Francesco Trevisani F.J.G. Bakker, Antwerpen (België) - Ondersteuning restauratie van twee schilderijen van Piero Drs. John Harvey S. Bergen, Amsterdam di Cosimo uit de Rijksmuseumcollectie Drs. L.M. Bevers-Reinders, Rotterdam - Twee zesarmige kandelabers van zilver van A.D. Pijzel Notariskantoor Boerekamp & Sypkens, Amsterdam (schenking in 2008) Drs. J.H.E. Bok, Wealth Management Partners N.V. Jan-Maarten en Pauline Boll-Kruseman, Amsterdam en anonieme schenkers S.W. Bremer, directeur Wereldmuseum Rotterdam Mr. J.M. Hessels, Wassenaar Marisa Polin, Den Haag F.M. Brenninkmeijer, Meerbusch (Duitsland) C.F. Hessing, Amsterdam G. van Riemsdijk, Triesen (Zwitserland) Meer informatie Mw. mr. S.G. Brummelhuis, Londen (Groot-Brittannië) Dhr. en mw. Hoogendijk-Bol, Bussum J.G.M. de Rijk-Heeren, Essen (België) Voor meer informatie over sponsor- en partnerships, schenkingen, C.M.J. van der Burg, Noordwijk Dr. S. van Houten, Waalre L.B. Romeyn, Teylingen legaten en Fondsen op Naam kunt u contact opnemen met C.J.R. Capitain, Laren Leo W. Houwen, usg People, Almere Dhr. en mw. Ruding-Hekking, Brussel (België) de afdeling Development, tel. 020 6747 192/335 of de website Christie’s, Amsterdam J.M.J. Jas, Studio Jas, Amsterdam Elisabeth Schep, Amsterdam www.rijksmuseum.nl raadplegen. R. Dattatreya, Amsterdam R. Kahmann, Amsterdam G. Schlick, Blaricum G.J.M. Derksen, Amsterdam B.J.Th. Kastrop, Heemstede, Classicus B.V. Simonis & Buunk, Ede Ir. J.D. Doets, Amsterdam J.S. Klaver, Wormerveer Ir. C.P. van der Slikke, Amsterdam R. Drake, Wassenaar Familie Klerk, Amsterdam G.J.R. Staal, Düsseldorf (Duitsland) M.A. Dreesmann-Beerkens, Brasschaat (België) A.M.C. van der Linden-Taverne, Amsterdam A. Strating, Vinkeveen P.M. Elte, internist, Amsterdam Dhr. en mw. van Lith-Dumont Mr. F.D.E. Sulzer, Breda Arent Fock, Amsterdam Mr. A.A.A.G.M.C. van Loon, Leiden Coen Teulings, Brussel (België) N. Friling, Brasschaat (België) Mr. R.I. Loosen, Amsterdam Mr. A.A.B. Teves, Genève (Zwitserland) W.J. van Geest, Vogelenzang Jhr. mr. A.A. Loudon, ’s-Gravenhage Drs. P. Toorenburgh, Amsterdam C.H. Gerritsen, Oosterbeek Rudy M.J. van der Meer, Emst W.B.I.M. Vehmeijer, Amsterdam Ir. H. de Goederen, Aerdenhout Drs. M.Y. Meijer-Bergmans, Wassenaar H.B. van der Ven, ‘s-Gravenhage Mw. O.E. de Gruijter, IMS/Business Support Group, Rotterdam Mr. Rien H. Meppelink, notaris te Amsterdam Bertijn en Anouk Verhoef-van Spaendonck, Warmond Hans & Manuschka de Haan Koelega, Amsterdam, Willem van C.S. de Meyere, Amsterdam Koen Visser Nus Stichting H.N.Q. Molhuysen, Naarden M.A.J. Voigt, Bussum Familie Han-Crebolder, Amsterdam E. Munnig Schmidt, Loenen Mw. dr. S.C.C.M. van der Wee, Hollandsche Rading Mr. H. den Hartog, Arnhem G.J. Nielsen, Amsterdam P.E. Wessels-van Houdt, Amsterdam A.Ph.J. de Haseth Möller, Amsterdam Marijke van Oordt-Jones, Brussel (België) P.R. de Witte, Blaricum Mr. R.R. Hazewinkel, Bussum C. Paulus van Pauwvliet, Amsterdam 12 13 Patronendiner in de Philipsvleugel, 23 januari 2007. Foto Jeroen Swolfs ii Cuypers’ kleuren keren terug Toen het Rijksmuseum in 1885 zijn deuren opende voor door de verandering van mode, die voorschreef dat kunstwerken schilderwerk hoeft dan niet per se zichtbaar te blijven. Bij restau- verven waarmee de reconstructie plaatsvindt, zodat een terug- en refereren aan het roemrijke vaderlandse verleden. Hoewel het publiek, gaf het een heel andere aanblik dan wij ons uit in een strakke, witte omgeving gepresenteerd dienden te worden. ratie zorg je ervoor dat door herstel het historisch materiaal beter houdend kleurengamma wordt toegepast. De huidige museale Sturm deze werken op doek vervaardigde, waren ze bedoeld Cuypers’ latere jaren kunnen herinneren. Architect Pierre Cuypers had De oorspronkelijke structuur en de decoraties waren daardoor zichtbaar en dus ‘leesbaar’ wordt. Bij een reconstructie wordt aan presentatie staat bovendien niet toe dat de overvloedige deco- als wandschildering. Ze stonden in dienst van de architectuur niet alleen een monumentaal gebouw ontworpen, hij tooide het eind 20ste eeuw zo goed als verdwenen en vrijwel nergens was de hand van onderzoek het schilderwerk met moderne materia- raties in hun totaliteit in het museumgebouw worden terugge- en sloten naadloos aan op Cuypers’ decoraties. Omdat die vlak museum bovendien met talloze ornamenten, tegeltableaus en Cuypers’ Gesamtkunstwerk nog zichtbaar. len opnieuw uitgevoerd. Bij al deze drie mogelijkheden gaat de bracht. Daarom is besloten de decoraties slechts daar terug te waren, omlijnde Sturm zijn figuren en gaf hij nauwelijks diepte wandschilderingen, en gaf het kleur met decoraties. huidige restauratiepraktijk ervan uit dat de ingrepen reversibel brengen, waar zij niet interfereren met de getoonde objecten aan, zodat de wandschilderingen niet driedimensionaal lijken. kleuren Krabvensters zijn: ze moeten weer ongedaan gemaakt kunnen worden zonder van kunst en geschiedenis. Ook Sturms doeken werden al in de eerste helft van de vorige De combinatie van architectuur, kleur en decoratieve elementen Toen men besloot het Rijksmuseum te renoveren onder het mot- schade aan het oorspronkelijke werk. Niet alleen wordt teruggegrepen op de kleuren van Cuy- eeuw verwijderd. Opgerold en in depot gelegd werden ze nog was kenmerkend voor alle bouwwerken die Cuypers eind 19de to ‘Verder met Cuypers’ was studie naar het veelkleurige oor- Uit de bevindingen van sral kwam naar voren dat de decoraties pers, ook de ambachtelijke werkwijze waarmee schilders het af en toe gekeerd, maar verder keek niemand er meer naar eeuw ontwierp. Het Rijksmuseum zag hij bovendien als een spronkelijke palet dan ook noodzakelijk. Cuypers heeft zijn ont- op veel plekken in het museumgebouw geheel waren verwijderd. museumgebouw verfraaiden, wordt nu weer gehanteerd. Hij om. In 2007 zijn ze overgebracht naar het Bonnefantenmu- keren hommage aan de kunsten en de geschiedenis van Nederland. werpen tot in de kleinste details vastgelegd, zodat in zijn archief Waar ze nog wel aanwezig waren, bleken ze beschadigd te raken gebruikte ambachtslieden die in staat waren zijn ontwerp te seum in Maastricht, waar ze door medewerkers van sral zijn Het gebouw zelf moest daarom de schoonheid reflecteren van een schat aan informatie is ontdekt. Maar daarnaast was ook bij het verwijderen van de bovenliggende verflagen. Daarom werd reproduceren. Tegenwoordig voeren leerlingen van SintLucas, gerestaureerd. Tijdens deze restauratie, die voor het oog van de objecten die erin tentoongesteld werden. Bij de opening was onderzoek ter plekke onvermijdelijk. Medewerkers van de Stich- besloten over te gaan tot een reconstructie van Cuypers’ decora- een vakcollege voor restauratie en decoratie in Boxtel, onder het publiek werd uitgevoerd, waren de doeken voor het eerst het museum dan ook niet alleen het grootste bakstenen gebouw ting Restauratie Atelier Limburg (sral) onderzochten door het tieschema, waarbij over de historische verflagen heen de decora- leiding van sral de reconstructies uit. Ze werken niet alleen in jaren weer te zien. terug van Nederland, het werd ook overvloedig gedecoreerd. Want hele museum waar de decoraties onder de witkalk nog aanwezig ties opnieuw werden aangebracht. De nog aanwezige oorspron- met dezelfde kleuren, maar ook met dezelfde schildertechnie- architectuur, vorm en kleur weerspiegelden tezamen de rijke waren en hoe hun conditie was. Bij dit stratigrafisch onderzoek kelijke beschilderingen blijven daaronder behouden en zijn later ken en penseelvoering als in de 19de eeuw. En ze brengen de Cuypers’ decoraties vaderlandse geschiedenis en de rol daarin van kunst en cultuur. werden moderne technieken als infrarood- en röntgenonderzoek altijd weer tevoorschijn te halen. decoraties op dezelfde manier aan met handgesneden sjablo- Enkele jaren geleden is een begin gemaakt met de reconstruc- toegepast. Maar ook krabden zij aan de hand van oude bouwte- nen en doorstuiftekeningen. Zo worden de 19de-eeuwse esthe- tie van de decoraties. In de bibliotheek en de trappenhuizen, De witkwast keningen en foto’s met vergrootglas en scalpel op verschillende Terughoudend kleurengamma tische eigenschappen zeer dicht benaderd en ontstaat weer waar de kunst niet prevaleert, keert Cuypers’ palet volledig Sinds de ingebruikneming van het museum is er voortdurend plaatsen de verf op een klein oppervlak laag voor laag weg, zodat Door microscopisch onderzoek naar de samenstelling van de verf eenheid tussen decor, kleur en architectuur. terug. Ook de Voorhal wordt in zijn geheel gereconstrueerd, aan het gebouw gesleuteld. Al in de jaren ’20 liet Schmidt- een duidelijk beeld van de kleur en het motief ontstond. Hier en – welk bindmiddel is er gebruikt, welke pigmenten –, konden Cuy- inclusief de decoratie op doek van Georg Sturm, die het groot- Degener, toenmalig directeur van het Rijksmuseum, Cuypers’ daar legden zij bovendien grotere oppervlakken vrij om het resul- pers’ kleuren opnieuw worden aangemaakt met moderne verven. Wandschilderingen ste deel van de wanden beslaat. De werkzaamheden vonden in decoraties temperen. Hij vond ze te kleurrijk voor de kunst- taat van het krabwerk te kunnen beoordelen. Dat leidde echter tot de vraag of de ‘bonte kermiskleuren’ niet Aan de wanden van de Voorhal en de Eregalerij liet Cuypers december 2007 een voorlopig hoogtepunt met de oplevering werken die werden getoond. In de jaren erna verdwenen steeds zouden afleiden van de voorwerpen die in het museum worden neogotische schilderingen aanbrengen van Georg Sturm van de gewelven van de Eregalerij. Na de heropening van het meer originele verfraaiingen achter allerlei inbouwsels en werd Reconstructie getoond. Uit een nog aanwezige schildering achter een boeken- (1855-1923), een bevriende leraar aan de Rijksschool voor Rijksmuseum kunnen wij daar de grote meesters uit de Gou- ook de witkwast driftig gehanteerd. Enerzijds door de eisen Er bestaan verschillende manieren om met historisch schilder- kast in de bibliotheek bleek echter dat in de loop der jaren de fel- Kunstnijverheid in Amsterdam. Zij verbeelden traditionele den Eeuw bewonderen in een omgeving die weer recht doet van de tijd, die om steeds meer expositieruimte vroegen waar- werk om te gaan. Als het alleen gaat om het behoud ervan voor heid van de kleuren was verminderd. Op basis van de gevonden ambachten, maar ook meer abstracte allegorieën en deugden, aan de ideeën van Cuypers. door allerlei verbouwingen noodzakelijk werden. Anderzijds toekomstige generaties kun je ervoor kiezen te conserveren. Het pigmenten is dit verouderingsproces nagebootst in de moderne

Omslag: Met sjablonen worden Cuypers’ decoraties weer aangebracht. Links: Anne Rupert (sral) en studenten van de schildersvakschool SintLucas Leerlingen van SintLucas oefenen tijdens een werkcollege het gebruik van oude De doeken van Georg Sturm in het Bonnefantenmuseum, waar ze door mede- Het oostelijke trappenhuis in oude luister hersteld. Foto sral Foto Eran Oppenheimer in Boxtel reconstrueren de decoraties in de Voorhal (de entree tot de Eregalerij). technieken. Foto sral werkers van sral worden gerestaureerd. Foto sral Een restaurator aan het werk in de Eregalerij, januari 2007. Foto sral Rechts: De reconstructie van het gewelf van de Eregalerij werd eind 2007 opgele- Foto Herman Wouters/Hollandse Hoogte Een decoratie in de Eregalerij; rechts het resultaat na het wegkrabben van de erover verd. Foto sral geschilderde verflagen, links een reconstructie. Foto sral Verslag van de directie

16 Inleiding

18 Tentoonstellingen & aanwinstenpresentaties

23 Tentoonstellingen elders

27 Aanwinsten

28 Onderzoek en publicaties

30 Publieksinformatie

32 Vrienden, sponsors en weldoeners

33 Bestuurlijk

33 Personeel

35 Het Nieuwe Rijksmuseum

36 Vooruitblik

14 De presentatie van De Meesterwerken in de Philipsvleugel, sinds 2003 Een maand na de opening van het Ateliergebouw, op 4 december, voor het publiek beschikbaar, heeft gelukkig nog niets aan uitstra- werd in Londen het eerste dubbeldeel van de bestandscatalogus ling verloren. In 2007 werd de vleugel door meer dan 965.000 17de-eeuwse schilderijen van het Rijksmuseum ten doop gehouden. kunstminnenden bezocht, een aantal dat alleen in het Rembrandt- In 2007 werd door minister Plasterk definitief gekozen voor - Arn jaar 2006 nog werd overtroffen. Maar ook buiten de eigen muren hem als vestigingsplaats voor een nieuw te stichten Nationaal His- zocht het Rijksmuseum zijn publiek op. In het filiaal Rijksmuseum torisch Museum, waarnaar ook de steden Amsterdam en Den Haag Amsterdam Schiphol laafden bijna 200.000 reizigers zich aan de hadden meegedongen. Het Rijksmuseum is verheugd dat de minis- exposities en in Amsterdam waren tentoonstellingen van het Rijks- ter dit museum ziet als complementair aan wat elders in ons land museum te zien in het Van Gogh Museum, De Nieuwe Kerk en Huis aan museale geschiedenispresentaties voorhanden is en dat het niet Marseille. Daarnaast presenteerde het Rijksmuseum hoogtepunten de bedoeling is dat er collectievorming plaatsvindt. De verbeelding uit de verzameling schilderijen en kunstnijverheid van de Gouden van de geschiedeniscanon zal centraal staan en het museum mikt Eeuw in twee Noord-Amerikaanse musea en in Japan en China. bovendien op een zeer specifieke doelgroep, de jeugd. Het -Rijks Daarmee was de totale exposure van het museum groter dan in enig museum zal met interesse de totstandkoming van het Nationaal His- ander jaar in zijn geschiedenis. Ook het bezoek aan de website van torisch Museum volgen en denkt dat er met dit nieuwe museum het museum beleefde een opvallende groei met 1,7 miljoen bezoe- een goede afstemming mogelijk is. ken (8,3 miljoen pageviews) tegenover 800.000 bezoeken (4,8 mil- Het Rijksmuseum besloot in dezelfde periode zijn plannen voor een joen pageviews) in 2005. eigen venster op de democratie in Den Haag af te gelasten, hoewel hier- Positief is ook het grote aantal Nederlandse bezoekers, in 2007 bijna voor al een prachtig pand in de onmiddellijke nabijheid van het 35 procent van het totale bezoek. Voor de Nederlandse markt werd Binnenhof was gevonden. Gesprekken werden door de turbulentie een nieuw publiekstijdschrift, Oog, ontwikkeld, dat in november tij- rond het nieuwe Nationaal Historisch Museum doorkruist en het dens een feestelijke bijeenkomst in de Eregalerij van het museum Rijksmuseum vond bij de gemeente Den Haag voor zijn plannen werd gelanceerd. uiteindelijk onvoldoende draagvlak. Met spijt werd van deze ambitie Op het gebied van het collectiebeheer en -onderzoek zijn twee belang- afscheid genomen. Inleiding rijke mijlpalen te melden. Op 8 november opende minister Ronald De discussies rond de gratis entree van (rijksgesubsidieerde) musea Plasterk het nieuwe Ateliergebouw, waarin het Rijksmuseum met de hadden als voorlopige conclusie dat de minister streeft naar vrije Na een lang en roerig voortraject overhandigde de voorzitter van stadsdeel Oud-Zuid op 13 december 2007 de bouwvergunning voor Het Nieuwe Universiteit van Amsterdam en het Instituut Collectie Nederland zal toegang voor kinderen tot en met 12 jaar. De financiering van dit Rijksmuseum aan de hoofddirecteur. Daarmee werd formeel het voortraject voor de integrale renovatie en uitbreiding van het Rijksmuseum afgesloten samenwerken op het gebied van conservering en restauratie, onder- voornemen is echter nog in studie. Voor de bezoekers van het Rijks- en de implementatiefase ingeluid. De realisering van Het Nieuwe Rijksmuseum zal echter nog de nodige jaren vergen. Daarom wordt ernaar gestreefd zoek en de opleiding van restauratoren. De architecten Cruz y Ortiz museum zal niets veranderen: het Rijksmuseum is op eigen initiatief in de periode tot aan de heropening het gemis te verzachten door een zo breed mogelijk aanbod van activiteiten voor de Nederlandse en de internatio- hebben met dit gebouw een overtuigend staaltje van hun kunnen al sinds 2001 gratis toegankelijk voor jongeren tot en met 18 jaar. nale bezoekers. geleverd en de ideale voorwaarden voor een multidisciplinair center of excellence geschapen.

16 17 Foto rvda Tentoonstellingen & aanwinstenpresentaties

Onder de slogan ‘Wegens verbouwing geopend’ heeft het Rijks- demy. Het werd getoond in dialoog met enkele stukken van Jacob museum de afgelopen jaren getracht, ondanks de beperkingen die Isaacksz van Ruisdael en Philips Koninck, de Hollandse voorgan- de ingrijpende verbouwing en renovatie ons opleggen, een stevige gers die Constable zijn leven lang inspireerden. Ruisdaels Land- band met zijn publiek te waarborgen. Naast de tijdelijke presentatie schap met waterval werd voor deze gelegenheid gerestaureerd en van De Meesterwerken werd het aanbod regelmatig verlevendigd door mag in zijn hernieuwde glans zelf een aanwinst heten. Niet minder tentoonstellingen in de Philipsvleugel en elders. opzienbarend is het resultaat van de restauratie van de twee por- Het jaar 2007 werd ingezet met de wintertentoonstelling over Jan tretten van Piero di Cosimo, die dankzij de steun van een mecenas van der Heyden (2 februari-30 april). Het schilderijengedeelte van gerestaureerd konden worden (zie pp. 44-45). Zij zullen in 2008 de tentoonstelling was een beknopte versie van een door Peter Sut- aan het Nederlandse publiek worden gepresenteerd en vervolgens ton samengestelde expositie die in 2006 was getoond in het Bruce ook op enkele internationale tentoonstellingen. Museum in de Verenigde Staten. Voor Amsterdam werd de tentoon- Hoewel de beschikbare ruimte in de Philipsvleugel beperkt is, is stelling uitgebreid met een serie tekeningen en prenten die Van der er ook dit jaar naar gestreefd het aanbod regelmatig te verlevendi- Heyden als uitvinder (van onder meer de brandspuit) belichtte. gen door presentaties van recente aanwinsten. In de daartoe speci- Op 14 december ging de wintertentoonstelling Karel du Jardin aal ingerichte zaal naast de museumwinkel was tot 4 maart de pre- (1626 - 1678) van start. Het was de eerste keer dat aan deze aantrek- sentatie rond Jan Steens ‘Een burgemeester van Delft en zijn dochter’ kelijke kunstenaar een afzonderlijke tentoonstelling werd gewijd. In te zien. Aansluitend werd het schilderij Johannes van Carel Willink de presentatie in de Philipsvleugel werd met name zijn veelzijdig- gepresenteerd. Dit belangrijke zelfportret uit 1937-1938 was tot heid benadrukt. Du Jardin was zowel te bewonderen als portrettist dusver in de nalatenschap van de kunstenaar gebleven. Voortbou- en historieschilder als in zijn specialiteit als vervaardiger van itali- wend op eerdere schenkingen van tekeningen en foto’s van Wil- aniserende landschappen en veestukken. De samenstelling was in link werd ook dit sleutelwerk van de kunstenaar door zijn weduwe handen van de afdeling Beeldende kunst samen met Du Jardin-spe- Sylvia Willink aan de zorgen van het Rijksmuseum toevertrouwd. cialiste Jennifer Kilian, die ook de catalogustekst verzorgde. In mei werd een keuze getoond uit 11 recent verworven fotoal- Na Portret van Catrina Hooghsaet bood het museum in bums en 200 losse foto’s gemaakt door Duitse militairen tijdens de 2007 gastvrijheid aan John Constable’s meesterwerk The leaping jaren 1940-1945, die een interessante dimensie toevoegen aan het horse. Het museum verkreeg dit werk in bruikleen van de Engelse beeld van bezet Nederland vanuit de optiek van de Duitse soldaat. romantische landschapschilderkunst van de Londense Royal Aca- Vier weken later werd deze presentatie uitgebreid met het schilderij 18 19

Jacob Isaacksz van Ruisdael, Landschap met waterval, 1660-1665. Olieverf op doek, Affiche tentoonstellingBrand! Ontwerp Studio Jas, Amsterdam 142,5 x 196 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-C-210 Uitsnede: John Constable, The leaping horse, 1825. Olieverf op doek. Royal Academy of Arts, Londen De nieuwe mens op weg naar de nationaal-socialistische wereldorde van Henri van de Velde, dat een prominente plaats had in de werkka- mer van nsb-voorzitter Anton Mussert. 13 juni was het de beurt aan het grote laat-16de-eeuwse tapijt- karton voorstellende de landing van de Romeinse veldheer Sci- pio op de kust van Afrika, dat al in 2004 werd verworven en inmiddels zorgvuldig is gerestaureerd. Het karton werd getoond in combinatie met een tekening van Bartholomeus Spranger (1546-1611), Hercules en Scipio geleid door op het pad Karel du Jardin (1626-1678) der deugd. Het betreft de voortekening voor een prent door de Amsterdamse graveur Jan Muller (1571-1628) die Spranger van- uit Praag naar Amsterdam had gestuurd. Het blad werd door de opmerkzame staf van het Rijksprentenkabinet gespot op een Brusselse boekenveiling en kon voor een luttel bedrag worden verworven. Parallel aan de tentoonstelling Held in De Nieuwe Kerk werd half augustus de kostbare gouden penningdoos getoond die de voc in 1784 aan de Franse admiraal De Suffren ten geschenke gaf. Vervolgens werden nog Jongkinds zonnige landschap Rue Notre-Dame en Trevisani’s Het martelaarschap van de zeven broers, de zonen van de Heilige Felicitas gepresenteerd. Over deze aanwin- sten werd reeds in het Jaarverslag van 2006 uitgebreid bericht. De aanwinst van het schilderij Beeldenstorm in een kerk (1630) van Dirck van Deelen werd op 13 februari voor het eerst getoond in de context van het Rijksmuseum aan de Hofvijver (Haags Histo- risch Museum).

21 Links: Tentoonstelling Karel du Jardin (1626-1678) tijdens de opening, 13 december Jan Muller naar Bartholomeus Spranger, Hercules en Scipio geleid door Minerva op het 2007. Foto’s Jeroen Swolfs pad der deugd, ca. 1591. Gravure, proefdruk met correcties in pen en penseel door Boven: Hans Blom (rechts), voormalig directeur van het niod, en Rijksmuseum-con- Jan Muller en Bartholomeus Spranger, 238 x 163 mm. Rijksmuseum Amsterdam, servator Gijs van der Ham bekijken de vitrines waarin de geschiedenis over het schil- inv.nr. RP-P-OB-32.203 derij De nieuwe mens op weg naar de nationaal-socialistische wereldorde wordt uitgelegd, Bartholomeus Spranger, Hercules en Scipio geleid door Minerva op het pad der deugd, ca. 30 mei 2007. Foto anp Photo/Olaf Kraak 1591. Pen en penseel, 224 x 160 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-T-2007-25 Tentoonstellingen elders

Voor de tweede achtereenvolgende maal organiseerde het Rijks- tisch land belichtten. Gijs van der Ham was de samensteller van museum aan het einde van de zomer in De Nieuwe Kerk een gro- de tentoonstelling en de catalogus, Kris Callens de projectleider en te tentoonstelling. Na Fashion DNA van 2006 was nu het thema in de vormgeving werd verzorgd door Marcel Schmalgemeijer. Tek- hoofdzaak historisch van aard. Het 400ste geboortejaar van admi- sten van een bonte schare scribenten, variërend van Marnix van raal Michiel de Ruyter werd aangegrepen om een tentoonstelling Sint Aldegonde tot Albert Verlinde vulden de 240 pagina’s van het te wijden aan het thema van de vaderlandse heldenverering. Onder rijk geïllustreerde begeleidende boek dat werd vormgegeven door de titel Held werd het fenomeen van alle mogelijke kanten belicht, Annette van Waaijen en werd uitgegeven in samenwerking met Uit- maar natuurlijk met De Ruyters grafmonument in De Nieuwe Kerk geverij Nieuw Amsterdam. als middelpunt. Hoewel het aantal bezoekers, 40.000, achterbleef Tijdens de tefaf in Maastricht opende in het Bonnefantenmuse- bij de 67.000 van vorig jaar, was de tentoonstelling conceptueel um op 8 maart onder de titel From Vulcan’s Forge de tentoonstelling goed doordacht en was er een breed scala aan voorwerpen bij- van bronzen uit het Rijksmuseum, die eerder onder meer in het eengebracht die de uiteenlopende typen verering in ons calvinis- Museum Palais Liechtenstein in Wenen waren getoond. 23 Uitsnede: Hendrick Cornelisz Vroom, Gevecht tussen Hollandse en Spaanse schepen op het De Amsterdamse wethouder Kunst en Cultuur Carolien Gehrels in de etalage Haarlemmermeer, 26 mei 1573, ca 1630-1640. Olieverf op doek. Rijksmuseum Amster- van De Bijenkorf om de tentoonstelling Held onder de aandacht te brengen. Battle at Schiphol dam, inv.nr. SK-A-602 Foto Michael Jacobs In de loop van 2007 werden vier van de oorspronkelijk tien satelliet- Schiphol geopend, een presentatie rondom een schilderij van Hen- presentaties van collectieonderdelen van het Rijksmuseum beëin- drick Cornelisz Vroom dat een bijna 450 jaar geleden op de plek digd, te weten die in Antwerpen, Apeldoorn, Assen en Dordrecht. van de huidige luchthaven uitgevochten zeeslag uit de Tachtig- De overige zullen in 2008 worden ontmanteld, met uitzondering jarige Oorlog laat zien. Het schilderij was met steun van Schiphol van die in het Bonnefantenmuseum, die in vernieuwde en vergrote gerestaureerd ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van Rijks- vorm als Rijksmuseum Maastricht een vervolg zal krijgen. Ook zal in museum Amsterdam Schiphol. februari 2008 een keuze uit de collectie Aziatische sculptuur in het De in 2006 gestarte tournee langs drie Noord-Amerikaanse musea museum Beelden aan Zee in Scheveningen worden getoond onder werd in 2007 vervolgd met presentaties in Phoenix en Portland. de titel Rijksmuseum aan Zee. De tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age of is in de Evenals vorig jaar gasteerde het prentenkabinet van het Rijksmu- Verenigde Staten met zo veel succes ontvangen, dat voor 2009 nog seum met een tentoonstelling in het Van Gogh Museum. Japanse een vervolgtournee wordt gepland. In een aangepaste versie was geïllustreerde boeken, een recent verworven collectie, vormden de tentoonstelling eind 2007 ook in China te zien. Op 2 novem- het thema. De samenstelling was in handen van tentoonstellings- ber verrichtte minister Plasterk de openingshandeling in het Shang- conservator Kris Schiermeier. hai Museum of Art. Eind 2007 hadden al zo’n 180.000 Chinezen Op 7 december ging in Huis Marseille in Amsterdam de jaarlijk- de Hollandse meesters bewonderd. Founder Philips Electronics en se aflevering van Document Nederland van start, ditmaal gewijd hoofdsponsor ing traden op als sponsors van deze Nederlandse aan het thema van de fancultuur, in beeld gebracht door fotograaf museale primeur in China (zie pp. 49-51). Raimond Wouda. Voorafgaande aan de opening was er een feeste- Qua publieksbelangstelling was de tentoonstelling rond Vermeers lijke bijeenkomst in Felix Meritis, waarbij werd teruggekeken op de Melkmeid die vanaf 25 september in Tokio was te zien de topscorer. inmiddels tienjarige samenwerking met NRC Handelsblad, die tot Bijna 500.000 Japanners dromden rondom Vermeers meesterwerk wederzijds genoegen ook de komende jaren zal worden voortgezet. tezamen, de eerste keer dat dit werk, dat slechts hoogstzelden wordt Parallel aan de tentoonstelling was met hulp van het Sem Presser uitgeleend, in Japan was te zien. Fonds ook weer een expositie van werk van jeugdige amateurfoto- Naast de eigen tentoonstellingsproducties in binnen- en buiten- grafen te zien, die aan hetzelfde onderwerp was gewijd. land was het Rijksmuseum enkele malen met grote bruiklenen pro- Op Schiphol was tot eind februari de in november 2006 begon- minent vertegenwoordigd in exposities elders. Zo leende het muse- nen tentoonstelling Maritime Power te zien. Deze werd op 1 maart um niet minder dan 39 foto’s uit aan de openingstentoonstelling gevolgd door Low Life in the Golden Age, dat het boerenleven in Dutch Eyes die vanaf 18 april in het Rotterdamse Fotomuseum was Nederland in de 17de eeuw toonde. De zomerpresentatie was te zien. Aan het begeleidende boek, een geschiedenis van de foto- onder de titel Dutch gewijd aan magisch-realisten. Naast de grafie in Nederland, leverden conservatoren van het museum een bovengenoemde Johannes van Willink en een werk van Pyke Koch, substantiële bijdrage. Ook voor een fototentoonstelling over klas- beide aanwinsten van het Rijksmuseum, bestond de opstelling uit sieke sculptuur in het Allard Pierson Museum werd royaal uit de acht schilderijen uit de ing-collectie. Op 2 oktober werd Battle at portefeuilles van het Rijksprentenkabinet geput. 24 25 Ronald de Leeuw tijdens de opening van de Vermeertentoonstelling in Japan. Rechts: Fans, fototentoonstelling in Huis Marseille van Raimond Wouda in de serie Rechtsboven: Bruce da Silva Curiel en Laurent Sozzani bereiden transport van Document Nederland, 8 december 2007-24 februari 2008. Foto Raimond Wouda De melkmeid naar Japan voor, 17 september 2007. Foto Marco Hillen Aanwinsten

Graag had het museum in 2007 de aankoop van een meesterwerk De loden beelden hebben lang in de tuin van Welgelegen gestaan, van Rembrandt gemeld, maar de kabinetswisseling gooide helaas maar waren door weer en wind zo gehavend dat dit niet langer ver- roet in het eten, doordat de onder het vorige kabinet voorgenomen antwoord was. De beelden, waaronder een twee meter hoge kopie besluiten hieraangaande werden getemporiseerd. Niettemin werd, naar de beroemde Laocoöngroep, zullen na restauratie een plek in mede door de zeer actieve inspanningen van het Rijksmuseum de overdekte binnenhoven van Het Nieuwe Rijksmuseum krijgen. Fonds, een recordaantal toezeggingen voor steun van fondsen en 2007 was een goed sculptuurjaar. Met als basis het M.J. Drabbe sponsors binnengehaald. Desondanks heeft het Rijksmuseum na Fonds werden twee monumentale houten Japanse tempelwachters meer dan een half jaar onderhandelen toch besloten om van de verworven. Deze schitterende beelden is een prominente plek in aankoop af te zien. De verwachtingen van de verkopende partij het nieuwe Aziatisch paviljoen toebedacht (zie uitklapper v). bleven volgens de experts in het museum te hoog. Aan de al in de collectie aanwezige vier diorama’s met Surinaamse De collectie 17de-eeuwse portretkunst werd intussen op een prach- taferelen van Gerrit Schouten kon zijn diorama van de Waterkant tige manier versterkt met vier portretten door de Haarlemse schil- in Paramaribo (1820) worden toegevoegd (zie pp. 62-66). der Johannes Verspronck (1600/03-1662) die deels ter voldoening De verzamelingen die in het Rijksprentenkabinet worden bewaard van successierechten aan het museum toekwamen. Twee van deze werden op allerlei gebieden verrijkt, vooral dankzij de mogelijkhe- werken waren al sinds 1952 als langdurige bruiklenen in het muse- den die het F.G. Waller Fonds biedt. Er werden tal van Japanse um te zien en zijn nu blijvend voor de rijkscollectie verworven. prenten gekocht, bladen uit de Italiaanse renaissance en ook kreeg De verwerving werd genereus gesteund door de BankGiro Loterij, de periode rond 1800 extra aandacht (zie pp. 67-69). Uit bezit van het Fonds Cleyndert en het Stortenbeker Fonds van de Vereniging de Nederlandse jezuïeten verwierf het museum enkele tekeningen Rembrandt en het Rijksmuseum Fonds (zie pp. 56-58). uit omstreeks 1600 waaronder een zeldzaam werk van Gerrit Pie- Een bijzondere aanwinst vormde de groep van zeven 18de-eeuwse tersz. Dankzij Baker & McKenzie Amsterdam N.V. konden foto’s loden beelden die op 18 juni door de heer Borghouts, Commis- van verschillende fotografen worden verworven, onder wie Brassaï saris van de Koningin van de provincie Noord-Holland, aan het en Robert Capa. Verheugd waren we met de financiële ondersteu- Rijksmuseum werden overgedragen. Het betreft een reeks kopieën ning door het Titus Fonds, een fonds van de Vereniging Rem- naar antieke voorbeelden van de hand van de Romeinse kunste- brandt, bij de verwerving van een aantal losse foto’s en een dum- naar Francesco Righetti (1749-1819). Ze werden in Italië besteld my van het nooit verschenen fotoboek Dagboek van een erotomaan voor het huis Welgelegen van de bankier in Haarlem. door de Nederlandse fotograaf Sanne Sannes. Deze aanwinst mar- Dit monumentale pand werd vervolgens enige tijd de residentie keert het nieuwe beleid waarbij het Rijksmuseum zich nadrukkelij- van koning Lodewijk en vanaf 1838 was hier de collectie ker dan tevoren is gaan toeleggen op het bijeenbrengen van een eigentijdse beeldende kunst van de Nederlandse staat gehuisvest. brede collectie prenten, tekeningen en foto’s uit de 20ste eeuw. 26 27 Brassaï, Slapende man op straat, Parijs, ca. 1934. Ontwikkelgelatinezilverdruk, 235 x Sanne Sannes, Dummy voor Dagboek van een erotomaan, ca. 1962-1967. Ontwikkel­ 177 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-F-2007-226. Aangekocht met steun van gelatinezilverdruk, 354 x 272 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-F-2007-191. Baker & McKenzie Amsterdam N.V. Aangekocht met steun van het Titus Fonds van de Vereniging Rembrandt Universiteit) en Rudi Ekkart (Rijksbureau voor Kunsthistorische Onderzoek en publicaties Documentatie en Universiteit van Utrecht) en wordt voorgezeten door senior conservator Jan Piet Filedt Kok. Vanaf september 2005 werd Jonathan Bikker als wetenschappelijk medewerker in het De publicatie van het nieuwe magazine Oog was zonder meer de de auteur van een aantrekkelijk boekje over het buiten Trompenburg Rijksmuseum met de eindredactie belast. Wij zijn bijzonder veel meest opvallende uitgave van 2007. Dankzij de genereuze steun bij ’s-Graveland, dat het Rijksmuseum sinds 2006 beheert. Voor kin- dank verschuldigd aan het Onderzoeksinstituut van Cultuur en van het VSBfonds is het Rijksmuseum in staat een grootschalig deren verscheen 3, een bijzonder telboek van Ted van Lieshout. Geschiedenis van de Universiteit van Utrecht dankzij wiens finan- experiment aan te gaan met het oogmerk nieuwe groepen geïn- Als eindejaarsgeschenk ontvingen de relaties van het Rijksmuseum zameling zonder twijfel het meest representatieve overzicht van de ciële steun dit eerste deel van de bestandscatalogus mede mogelijk teresseerden op een eigentijdse wijze aan te spreken. De lancering eind 2007 het boekje Los eruit steen terug, waarvoor kunstenaar Pie- schilderkunst van de Gouden Eeuw in de wereld. Gezien de grote werd. Het werk aan de bestandscatalogi schilderijen van het Rijks- van het tijdschrift geschiedde tijdens een feestelijke ontvangst in ter Bijwaard zich liet inspireren door het lege hoofdgebouw. Een belangstelling die binnen de internationale vakwereld voor dit deel museum is een langetermijn- – en vooral kostbaar – project. In het de Eregalerij van het inmiddels geheel gestripte Rijksmuseum. Een van de aanwijzingen voor de werklieden die hij op de muren vond, van de schilderijenverzameling bestaat, is aan de wetenschappe- najaar van 2007 kon, dankzij de steun van onder meer de Getty schare aan Bekende Nederlanders gaf bij de presentatie van het gebruikte hij als titel. lijke ontsluiting daarvan prioriteit gegeven. De bestandscatalogus Foundation en Japanse fondsen, gestart worden met de tweede eerste nummer acte de présence. Gefinancierd dankzij het Manfred & Hanna Heiting Fonds versche- Dutch paintings of the seventeenth century in the Rijksmuseum, Amsterdam. deelcatalogus van de 17de-eeuwse Hollandse schilderkunst, die ca. Met het verschijnen van het eerste nummer van Oog nam het Rijks- nen in 2007 de twee eerste deeltjes in de nieuwe Engelstalige reeks Volume I – Artists born between 1570 and 1600 vormt het begin van 650 schilderijen van kunstenaars geboren tussen 1600 en 1625 zal museum tevens met enige weemoed afscheid van de Kunstkrant, Rijksmuseum Studies in Photography: Christiana Kuhlmann, Richard een nieuwe reeks beredeneerde catalogi waarin de schilderijenver- behandelen, onder wie Rembrandt en zijn leerlingen. waarmee generaties Rijksmuseumbezoekers zijn opgegroeid. Het Tepe: Photography of Nature in the 1900-1940 (Vol. 1), en zameling van het Rijksmuseum in de komende decennia zal worden Voorafgaand aan de opening van het Ateliergebouw vond in de Rijksmuseum Bulletin blijft naast Oog bestaan, maar is meer in het bij- Laetitia Dujardin, Ethics and Trade: Photography and the Colonial Exhi- ontsloten. Met 445 schilderijen van Hollandse kunstenaars geboren Stadsschouwburg een symposium plaats waarin vertegenwoordigers zonder op vakgenoten gericht. Het zal in de toekomst alleen in het bitions in Amsterdam, Antwerp and Brussels (Vol. 2). Deze uitgaven vor- tussen 1570 en 1600 is dit de eerste van vier deelcatalogi waarin van de drie samenwerkende instellingen (Rijksmuseum, Universi- Engels verschijnen. men de neerslag van het onderzoek dat door jonge fotografiehisto- de ruim 2.000 17de-eeuwse Hollandse schilderijen wetenschappe- teit van Amsterdam, Instituut Collectie Nederland) spraken over Het Rijksmuseum geeft sinds 2006 zijn meeste publicaties uit in rici in de afgelopen jaren met een beurs van het Heiting Fonds in lijk worden bewerkt. De Engelstalige uitgave, waarvoor van alle wer- actuele kwesties op het gebied van conservering en restauratie. Ook samenwerking met Uitgeverij Nieuw Amsterdam. Naast de catalogi het Rijksmuseum is verricht. ken nieuwe digitale opnames werden gemaakt, verscheen als dub- bij de tentoonstelling over Jan van der Heyden werd een weten- van de hierboven vermelde tentoonstellingen verscheen ook een aan- Bestandscatalogi vormen de kern van het onderzoek dat in het belband bij Uitgeverij Nieuw Amsterdam en Yale University Press. schappelijk symposium gehouden en het museum participeerde als tal losse publicaties. Senior conservator meubelen Reinier Baarsen museum wordt verricht. Het afgelopen decennium verschenen Bij een beroemde maar omvangrijke verzameling als deze zijn vanouds in de activiteiten van de Amsterdam Summer University, schreef onder de titel Wonen in de Gouden Eeuw een informatief boek catalogi van (delen van) de collecties Nederlandse tekeningen, sommige schilderijen uitgebreid bestudeerd en beschreven in de waarbij het Ateliergebouw nog voor het formeel geopend was al over 17de-eeuwse meubelen in de verzameling van het Rijksmuse- Amsterdams zilver, Nederlandse tapijten en ornamentprenten. vakliteratuur, terwijl andere nauwelijks aan bod kwamen. Daarom gastvrijheid aan de cursisten bood. um. Het boek verscheen in de reeks Rijksmuseum-Dossiers. Peter Daarmee is niet alleen de wetenschappelijke wereld gebaat. Deze is ervoor gekozen om ieder schilderij op gelijksoortige wijze te Geschiedenisconservator Anouk Janssen won met haar proefschrift Sigmond en Wouter Kloek waren de auteurs van een dossier over catalogi vormen het fundament van noodzakelijke kennis waar- behandelen, waardoor ook die werken waar tot op heden weinig Grijsaards in zwart-wit. De verbeelding van de ouderdom in de Nederlandse Zeeslagen en zeehelden in de Gouden Eeuw, dat goed aansloot bij de op ook alle up-to-date informatie voor het publiek is gebaseerd. onderzoek naar is verricht, werden bestudeerd. prentkunst (1550-1650) de Jan van Gelderprijs, een aanmoedigings- herdenking van de 400ste geboortedag van Michiel de Ruyter en De 17de-eeuwse Hollandse schilderkunst vormt de kern van de Om optimaal gebruik te maken van de in Nederland aanwezige prijs van de Vereniging van Kunsthistorici voor een jonge en veel- de tentoonstelling Held in De Nieuwe Kerk. Senior conservator verzameling van ruim 5.500 schilderijen, die vanaf 1800 in het kennis op het gebied van de 17de-eeuwse schilderkunst werd een belovende kunsthistoricus. beeldhouwkunst Frits Scholten wijdde een dossier aan Isabella’s Rijksmuseum door aankoop, schenking en bruikleen zijn bijeen- begeleidingscommissie samengesteld die bestaat uit de professoren Voor de (wetenschappelijke) publicaties van de medewerkers van pleurants. Tien beelden van een Bourgondisch praalgraf. Bert Natter was gebracht. Door omvang, veelzijdigheid en kwaliteit biedt deze ver- Peter Hecht (Universiteit van Utrecht), Volker Manuth (Radboud het Rijksmuseum zij verwezen naar de bijlagen op pagina’s 105-110. 28 29 Omslag van het Rijksmuseum-Dossier Zeeslagen en zeehelden in de Gouden Eeuw door Omslag van deel 1 van Studies in Photography Richard Tepe door Christiane Kuhl- Omslag Dutch paintings of the seventeenth century in the Rijksmuseum Amsterdam. Volume I Omslag van 3 door Ted van Lieshout. Ontwerp Ted van Lieshout Peter Sigmond en Wouter Kloek. Ontwerp Studio Berry Slok mann. Ontwerp Manfred Heiting en Ger Hudepol – Artists born between 1570 and 1600. Ontwerp Studio Berry Slok Omslag van het Rijksmuseum-Dossier Furniture in Holland’s Golden Age door Reinier Baarsen. Ontwerp Studio Berry Slok der manier kan worden gevonden. Voor de tentoonstelling Held van het vierde kwartaal, Feest. Zo kon men zich in bruidsjurk laten werd een speciale website gelanceerd waar bezoekers hun eigen fotograferen voor Het Joodse bruidje of zijn beschermheilige laten held konden vereren in beeld en gesproken woord. Bijzonder om traceren. ing maakte het mogelijk om de meest originele wens die te vermelden is ook de bronzen plak die het chip-team (Cultu- bij het schilderij Het Sint Nicolaasfeest van Jan Steen werd gedaan, ral Heritage Information Presentation) van het Rijksmuseum won in te willigen. De winnaar en zijn familie zullen worden geportret- bij de Internationale Semantic Web Challenge in Korea. Het chip- teerd als een eigentijds huishouden van Jan Steen. project is een onderzoeksproject dat wordt gefinancierd door de Voor het onderwijs werd een tweede interactieve rondleiding geïn- Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en troduceerd rondom het thema ‘Dagelijks leven in de Gouden dat digitale personaliseringstoepassingen met innovatieve techno- Eeuw’. Het gras-project, een op het vmbo gericht samenwerkings- logie voor het Rijksmuseum en de erfgoedsector ontwikkelt. verband tussen het Van Gogh Museum, Rijksmuseum, Amster- Bij de wintertentoonstelling Brand! Jan van der Heyden werd met dams Historisch Museum en Stedelijk Museum werd voortgezet, steun van hoofdsponsor ing een theatrale rondleiding ontwikkeld hetgeen mogelijk werd gemaakt door de drie banken die spon- voor kinderen van 6 tot 12 jaar waarin op spannende wijze via een sor zijn van de drie musea rondom het . In febru- fictieve nazaat van Jan van der Heyden kennis werd gemaakt met ari brachten bijna 500 kinderen uit Nunspeet en omgeving een zijn leven en werk. Inmiddels is een tweede theatrale rondleiding bezoek aan het Rijksmuseum. Het Veluvine Molijn de Groot Fonds beschikbaar die gericht is op de vaste opstelling. Ook deze rond- draagt de kosten voor deze jaarlijkse excursie voor de groepen 8 leiding is mogelijk gemaakt door ing. van de basisscholen in Nunspeet. Tijdens het inmiddels traditionele ontbijt ter ere van Rembrandts In het eerste seizoen dat het Rijksmuseum het buitenhuis Trom- verjaardag op 15 juli kon men wederom genieten van witbrood penburg beheert, konden de publieksopenstellingen en de muziek- en haring. Velen maakten ook gebruik van de mogelijkheid om avonden op een warme belangstelling rekenen. Vooral buurtbewo- Publieksinformatie de Philipsvleugel te bezoeken waar gratis instaprondleidingen ners stelden het erg op prijs om het huis van admiraal Cornelis en audiotours werden aangeboden. Tijdens de MuseumN8 op 3 Tromp, zoon van Maarten Tromp, te kunnen bezoeken. november waren er diverse activiteiten die aansloten op het thema Het Rijksmuseum zette de avondopenstelling op vrijdagavond mogelijkheid om het museum in meer rust te kunnen bezoeken. voort. Tijdens deze avonden werden voor de bezoekers extra activi- Hoewel de website minder vaak werd bezocht dan in het Rem- teiten georganiseerd die in het teken stonden van een per kwartaal brandtjaar 2006, is het aantal unieke bezoekers in 2007 ten wisselend thema. De afdeling Educatie verzorgde daarbij diverse opzichte van 2005 verdubbeld tot meer dan 1,2 miljoen. Veel aan- producten, zoals een tour op papier (een op het thema afgestemde dacht is besteed aan verbetering van de gebruiksvriendelijkheid rondgang door De Meesterwerken), met een speciaal op ouders en van de website. Een nieuwe homepage werd gelanceerd, die een kinderen afgestemde variant. Ook werden verschillende podcasts aantrekkelijke en overzichtelijke etalage is voor de producten, gemaakt, onder anderen met Brigitte Kaandorp rondom het the- diensten en activiteiten van het Rijksmuseum. Voorts is het zoeken ma Moeder. Met name de Nederlandse bezoeker waardeert deze op de website verbeterd waardoor rijkere ‘content’ op een helder- 30 31 Edwin Oudshoorn ontwierp jurken geïnspireerd op de collectie van het Rijksmuseum, Theatrale kinderrondleiding bij tentoonstelling Brand! door actrice Yvonne Kuhfus. Meisjes in bruidsjurk poseren tijdens de MuseumN8 voor Het Joodse bruidje. Fashion Week, juli 2007. Foto Jeroen Swolfs Zij speelde Fikkie van der Heyden, achterachterkleindochter van Jan van der Hey- Foto Taco Anema den, februari 2007. Foto René den Engelsman/Rijksmuseum Vrienden, sponsors en weldoeners Bestuurlijk Personeel

In januari organiseerde het Rijksmuseum een Patronendiner in Onder de hoede van het Rijksmuseum Fonds, de steunstichting In de Raad van Toezicht werden drie nieuwe leden verwelkomd: Nadat in 2006 de nieuwe organisatie van de Sector Collecties was enkele voor de gelegenheid in winterse sfeer omgetoverde zalen van het Rijksmuseum, werden acht nieuwe Fondsen op Naam Maarten van der Lande (partner Baker & McKenzie), Frits van afgerond, is de organisatie van de Sector Presentatie in het afge- in de Philipsvleugel. Voor de Vrienden van het Rijksmuseum wer- opgericht. Diverse deelcollecties kunnen rekenen op speciale Oostrom (Universiteitshoogleraar Universiteit Utrecht en presi- lopen jaar gewijzigd. Aan de Sector Presentatie is naast Tentoon- den diverse activiteiten georganiseerd, zoals speciale kinderrond- steun: het J.A.J. en M.A. Risseeuw Fonds is gericht op aankoop, res- dent van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschap- stellingen en Educatie & Publieksinformatie een derde afdeling leidingen bij de tentoonstelling Brand! en een speciale openstel- tauratie en tentoonstellingen van schilderijen uit de periode van pen) en Margot Scheltema (financieel directeur van Shell Neder- toegevoegd, Publicaties. Deze richt zich niet alleen op traditio- ling, activiteiten die goed werden bezocht. de Haagse School; het Sara Geertruida Aalders-Huender Fonds op land). Daarmee werden de vacatures ingevuld die in 2006 waren nele publicaties op papier, maar omvat ook de website en multi- Het Rijksmuseum mag wederom een gerenommeerde organisa- kant; het Maria Adriana Aalders Fonds op vaderlandse geschiede- ontstaan door het vertrek van Herman Wijffels en het overlijden mediale uitgaven. tie aan de sponsors toevoegen. Baker & McKenzie heeft zich voor nis en Nederlands cultureel erfgoed en het Knecht-Drenth Fonds van Dries Fransen van de Putte. In juni 2007 werd afscheid geno- De organisatie van bb&v (Bewaking, Beveiliging & Veiligheid) drie jaar aan het museum verbonden en dankzij hun genereuze op Nederlands gelieerde schilderkunst die esthetisch en geschied- men van Nelleke Noordervliet, die na het bereiken van de maxi- wordt gewijzigd, mede om de kwaliteit van de beveiliging te ver- steun werden al een aantal prachtige foto’s verworven, onder kundig een beeld geeft van de 20ste eeuw. De Bibliotheek heeft male zittingstermijn van acht jaar uit de Raad terugtrad. hogen in verband met de maatschappelijke ontwikkelingen en meer van Brassaï en Robert Capa. door het Van der Vossen-Delbrück Fonds meer armslag om kunst- De Raad vergaderde viermaal met de directie. De voortgang van de hogere veiligheidsrisico’s. Daarnaast worden meer ontwikke- Dankzij founder Philips en hoofdsponsors BankGiro Loterij en theoretische en kunsttechnologische bronnen aan te kopen, te Het Nieuwe Rijksmuseum was een belangrijk gespreksonderwerp lingsmogelijkheden geboden aan de medewerkers, onder meer ing kon het Rijksmuseum diverse activiteiten organiseren. De al restaureren en te onderzoeken en het Migelien Gerritzen Fonds dat ook centraal stond in een themabijeenkomst van de Raad door functiedifferentiatie en een gevarieerder takenpakket. Met genoemde succesvolle tentoonstelling waarmee het Rijksmuseum maakt het mogelijk om educatieve activiteiten te organiseren voor met het Kernteam (directie en een aantal afdelingshoofden). De de voorbereiding op de samenwerking met de meldkamer van zich voor het eerst in China presenteerde, is mede te danken aan de afdeling Conservering & Restauratie. In maart 2008 werd een leden van de Raad werden tijdens deze bijeenkomst bijgepraat het Van Gogh Museum in een gemeenschappelijke behuizing zijn Philips en ing. Rijksmuseum Amsterdam Schiphol wordt mede overeenkomst met Corus getekend inzake de oprichting van het over ontwikkelingen op het gebied van publieksbenadering en vorderingen gemaakt. mogelijk gemaakt door ing en bezoekers konden dankzij ing in fonds Staal aan Zee, dat het mogelijk maakt om een conservator over de plannen voor de nieuwe geïntegreerde opstelling. Om de bezoekers in de Philipsvleugel beter te kunnen bedienen, augustus opnieuw gebruik maken van de Meal Deal, waarbij men Indiase kunst te benoemen. Het museum had in het afgelopen jaar weer veel profijt van de is besloten om een Frontoffice te gaan vormen. Hierin worden voorafgaand aan of na een museumbezoek kon genieten van een De voortzetting van de samenwerking met het Bonnefantenmuse- Marketing Adviesraad waarvan de leden regelmatig bijeenkomen alle medewerkers ondergebracht die betrokken zijn bij de recht- lunch in de tuin. De genereuze steun van de BankGiro Loterij um onder de naam Rijksmuseum Maastricht werd gevierd met een met de zakelijk directeur en het hoofd Communicatie & Marke- streekse dienstverlening aan het publiek: kassiers, vestiairemede- maakte de aankoop van twee spectaculaire Japanse tempelwach- afterparty na de opening van de tefaf. Het Bonnefantenmuseum ting. Voor hun genereuze en belangeloze inzet is het museum werkers, medewerkers van de publieksbalies en de winkel, maar ters mogelijk (zie uitklapper v). Ontwikkelingen in de kansspel- bood tevens gastvrijheid voor een directors’ dinner dat het Rijksmu- veel dank verschuldigd aan voorzitter Bert Meerstadt (directeur ook de medewerkers die de reserveringen voor bijvoorbeeld groe- sector lijken te gaan leiden tot een restrictiever beleid en minder seum tijdens de tefaf organiseerde. Nederlandse Spoorwegen) en leden Muriel Arts (directeur mar- pen en klassen verzorgen alsmede de medewerkers die belast zijn mogelijkheden voor de goede-doelenloterijen. Het is goed om te keting kpn Consumentenmarkt), Johan Brand (consultant Egon met de uitvoering van evenementen en ontvangsten. De organi- benadrukken hoe belangrijk de steun van de BankGiro Loterij is: Zehnder International), Diederik Karsten (ceo upc Nederland), satie van evenementen en ontvangsten wordt gestroomlijnd door zonder die steun zouden vele aankopen niet meer mogelijk zijn. Eugène Randag (consultant) en Chris Vogelzang (ceo private de betrokken medewerkers die nu verspreid zijn over enkele banking Fortis Bank). afdelingen, onder te brengen in een apart cluster Evenementen & Ontvangsten binnen de afdeling Communicatie & Marketing. 32 33 Patronendiner, 23 januari 2007. Ontvangst van relaties op de tentoonstelling From Vulcan’s Forge in het Bonnefanten Museum na de opening van de tefaf. soneelsbezetting beter kan afstemmen op de personeelsbehoefte en de werknemer zijn werktijd beter kan afstemmen op zijn per- Het Nieuwe Rijksmuseum soonlijke omstandigheden. Niek van Sas, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, is voor een periode van vijf jaar benoemd tot hono- Een belangrijke mijlpaal werd bereikt toen stadsdeelvoorzitter dels is de inhoudelijke en financiële demarcatie van beide deelpro- rair conservator Nederlandse Geschiedenis. Enkele jaren gele- Egbert de Vries op 13 december de bouwvergunning overhandig- jecten afgerond en zijn overlegstructuren gecreëerd waarin afstem- den heeft het Rijksmuseum de functie van honorair conservator de aan de hoofddirecteur, de laatste vergunning die nodig was om ming en coördinatie van bouw en inrichting worden geborgd. ingesteld voor personen die een belangrijke positie bekleden aan met de bouw te kunnen beginnen. Helaas heeft de in 2007 gestar- In maart 2007 werd het Voorlopig Ontwerp van de Franse inrich- een wetenschappelijke instelling en die directie en wetenschap- te Europese aanbesteding niet geleid tot een opdrachtverlening, tingsarchitect Wilmotte gepresenteerd. Het VO was vervolgens pelijke staf van het museum van advies kunnen dienen bij de uit- omdat het verschil tussen de aanbieding van de aannemer en de onderwerp van intensieve bespreking, niet alleen in de Adviesgroep oefening van hun werkzaamheden. Ook worden zij uitgenodigd begroting dermate groot was dat besloten is de aanbieding onaan- Museale Visie (de voormalige Regiegroep Museale Inrichting) en in de gelegenheid gesteld onderzoek te doen in de collectie vaardbaar te verklaren. In februari 2008 is besloten tot een nieuwe maar ook in breder in- en extern verband. Voor de 20ste eeuw is van het museum om zodoende een dialoog tot stand te brengen aanbesteding, waarbij het werk gesplitst in onderdelen zal worden een Adviescommissie in het leven geroepen waarin zitting hebben tussen de museale en de universitaire wereld. Niek van Sas is de aanbesteed. Uitgaande van een geslaagde aanbesteding en een start Carla Boos (eindredacteur Andere Tijden), Jan Debbaut (o.a. oud- tweede honorair conservator, in 2005 werd Volker Manuth, hoog- van de werkzaamheden in de loop van 2009 wordt de openingsda- directeur Van Abbe Museum), Luca Dosi Delfini (o.a. oud- conser- leraar kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit, benoemd tum van Het Nieuwe Rijksmuseum, mits nieuwe tegenslagen uitblij- vator meubelen Stedelijk Museum), Cornelia Homburg (freelance tot honorair conservator 17de-eeuwse schilderkunst. ven, voorzien voor eind 2012 met een mogelijke uitloop naar 2013. kunsthistorica), James Kennedy (hoogleraar Nieuwste Geschiede- Directeuren, conservatoren en andere medewerkers van het muse- Desondanks is er afgelopen jaar wel voortgang geboekt in het nis VU) en Jan Teeuwisse (directeur museum Beelden aan Zee). De afdeling Educatie bestaat na deze wijziging uit de medewer- um waren het afgelopen jaar actief in tal van gremia, zoals moge hoofdgebouw. Nadat in 2006 de binnenhoven waren uitgegraven In de zomer werd het Ateliergebouw in gebruik genomen en ver- kers educatie en de onderwijsmedewerker, en is daardoor beter blijken uit de overzichten elders in dit jaarverslag van de externe ten behoeve van het nieuwe binnenplein, werden in 2007 de beton- huisden de restauratieateliers van het Rijksmuseum en de restau- in staat zich te concentreren op haar kerntaken: het ontwikke- activiteiten en de voordrachten en lezingen. De hoofddirecteur constructies aangebracht voor het grand café, de winkel en het audi- ratoropleiding van de Universiteit van Amsterdam naar het door len van en invulling geven aan het educatieve beleid. Educatie participeerde in conferenties over de toekomst van historische torium die in respectievelijk onder het nieuwe Atrium komen. Ook de Spaanse architecten Cruz y Ortiz ontworpen gebouw. De derde is voorts verantwoordelijk voor de educatieve producten en de musea in Berlijn en over collectiemobiliteit in München, en orga- werd gestaag verder gewerkt aan het terugbrengen van de deco- bewoner, de onderzoeksafdeling van het Instituut Collectie Neder- bediening van de diverse doelgroepen, waarvan het onderwijs niseerde een serie colleges ter gelegenheid van zijn afscheid als raties van Cuypers in onder meer de Eregalerij. Velen volgden de land, zal in de eerste helft van 2008 zijn intrek nemen. Inmiddels een van de belangrijkste is. bijzonder hoogleraar museumbeleid van de Vrije Universiteit. De vorderingen tijdens een zogenoemde Hard Hat Tour, waarbij men zijn gesprekken gestart om te bezien hoe invulling zal worden gege- Naast bovenstaande organisatiewijzigingen is met de Onderne- directeur Collecties nam deel aan een symposium waarin de plan- onder begeleiding en voorzien van helm en veiligheidsschoenen ven aan de inhoudelijke samenwerking, teneinde het streven om mingsraad gesproken over de invoering van ArbeidsTijdenMa- nen voor een Nationaal Historisch Museum in Nederland vanuit een rondgang maakt door het hoofdgebouw. gezamenlijk een center of excellence op restauratiegebied te vormen, nagement (atm) conform de afspraken terzake in de cao voor internationaal perspectief werden bediscussieerd en vertegen- Het project Het Nieuwe Rijksmuseum bestaat nu uit twee deelprojec- waar te maken. Op 8 november werd de formele opening verricht rijksgesubsidieerde musea die met ingang van 1 april werd afge- woordigde het Rijksmuseum bij de heropening van het vernieuw- ten: bouw en inrichting. Het afgelopen jaar is afgesproken dat de door minister Plasterk. sloten. atm heeft als doel het efficiënter en effectiever afstemmen de Prado Museum in Madrid. uitvoering van het deelproject inrichting wordt gedelegeerd aan het Bart van der Pot werd in mei 2007 als Programmadirecteur opge- van vraag en werkaanbod. Dit betekent dat de werkgever de per- Rijksmuseum. Het eigen Projectbureau Huisvesting, ingesteld ten volgd door Etienne Schoenmaeckers, projectmanager van de Rijks- behoeve van het renovatieproject, werd hiervoor uitgebreid. Inmid- gebouwendienst. 34 35 Hoofddirecteur Ronald de Leeuw ontving op 11 augustus 2007 een Honorary Degree of Stadsdeelvoorzitter Egbert de Vries overhandigt de bouwvergunning voor Het Nieuwe Doctor of Letters aan de Universiteit van Melbourne, Australië. Foto Michael Silver Rijksmuseum, voorafgaand aan de opening van de Karel du Jardin-tentoonstelling, 13 december 2007. Foto Jeroen Swolfs bereiding voor het programma van tijdelijke tentoonstellingen na Op 25 februari werd in Scheveningen in het museum Beelden aan de heropening ter hand te nemen. Begin dit jaar heeft de Raad van Zee de laatste satellietpresentatie van het Rijksmuseum geopend Toezicht Wim Pijbes, sinds 2000 directeur van de Kunsthal Rotter- (Rijksmuseum aan Zee), gewijd aan een deel van de collectie Aziati- dam, als nieuwe hoofddirecteur benoemd, aan wie bovengenoem- sche sculptuur die aldaar in dialoog met 20ste-eeuwse beeldhouw- de taken met het volste vertrouwen kunnen worden overgelaten. kunst zal worden gepresenteerd. Hij treedt aan op 1 juli 2008. Begin 2008 kondigde ook directeur Tegelijk met de internationale kunst- en antiekbeurs tefaf opende Collecties Peter Sigmond zijn vertrek aan. Taco Dibbits, al aan het begin maart in Maastricht onder de titel Palazzo de nieuwe presen- museum verbonden als hoofd Beeldende kunst, volgt hem per tatie van het Rijksmuseum Maastricht. Het thema is het verzamelen 1 juni 2008 op. van vroeg-Italiaanse kunst in Nederland in de periode 1900-1940, Voor 2008 liggen intussen de plannen al klaar. Op 8 februari ging met als centrale figuur de Zwitserse verzamelaar Otto Lanz. in Haarlem de tentoonstelling De droom van Piranesi. Eeuwig modern In juni verwelkomt het museum als bijzondere gast het wereld- design van start. Deze tentoonstelling heeft als middelpunt twee beroemde portret van Jacopo Strada van de Venetiaanse groot- topstukken uit de verzameling van het Rijksmuseum, te weten de meester Titiaan (1488-1576). Dit meesterwerk van het Kunsthis- schoorsteen die de Italiaanse graficus en architect Giovanni - Bat torisches Museum verblijft hier als dank voor het bruikleen van tista Piranesi (1720-1778) leverde voor het Amsterdamse huis van werk van Frans Hals dat enige jaren geleden door het Rijksmuse- John Hope, alsmede de zogenoemde Rezzonicotafel. De tentoon- um aan het Weense museum in langdurig bruikleen was gegeven. stelling is voorbereid door een internationaal team van specialis- Jacopo Strada wordt in Amsterdam gedurende enkele maanden ten onder aanvoering van Piranesi-expert John Wilton Ely en werd herenigd met zijn zoon Ottavio Strada van wie het Rijksmuseum georganiseerd door het Cooper-Hewitt National Design Museum een portret bezit van de hand van Titiaans tegenvoeter Tintoret- in New York, waar de expositie op 11 september 2007 in première to (1518-1594). Eveneens in juni zullen de twee beelden van de Vooruitblik ging. De tentoonstelling werd onder auspiciën van het Rijksmu- Japanse tempelwachters worden gepresenteerd in het kader van seum en met Ronald de Leeuw als gastconservator getoond in Tey- een tentoonstelling van de belangrijkste aanwinsten tijdens het lers Museum. De tentoonstelling werd uitgebreid met een hoofd- directoraat van Ronald de Leeuw. In oktober 2007 werd bekendgemaakt dat Ronald de Leeuw heeft In 1998 formuleerde Ronald de Leeuw in de beleidsnota Het Rijks- stuk over de relatie die enkele Nederlandse grand-touristen eind Ook op het gebied van publicaties staan tal van nieuwe titels op besloten in de zomer van 2008 het hoofddirectoraat neer te leg- museum in de 21ste eeuw het concept voor Het Nieuwe Rijksmuseum. 18de eeuw met Piranesi onderhielden. Bij deze tentoonstelling is stapel. Het dossier van Gary Schwartz over de Nachtwacht krijgt gen. Met de voltooiing van het Ateliergebouw en de verlening van Nu het Definitief Ontwerp van Cruz y Ortiz voor het gebouw en ook een symposium belegd. een nieuw jasje en er verschijnt een serie thematische boekjes over de bouwvergunning voor het hoofdgebouw vangt een nieuwe fase Wilmottes ontwerp voor de vormgeving van de museale inrichting Vanaf 23 februari is in Museum Boijmans Van Beuningen te Rot- landschappen, bloemen, en dergelijke. Voor kinderen en jeugdige voor Het Nieuwe Rijksmuseum aan. Ook het Definitief Ontwerp zijn geconcretiseerd, lijkt het moment geschikt om het stokje over terdam een grote tentoonstelling te zien gewijd aan de Vroege Hol- ouders is een uitklapbaar poppenhuisboek in de maak. van de museale inrichting van de hand van Jean-Michel Wilmotte te dragen aan iemand van een volgende generatie die met volle landers. Schilderkunst van de late Middeleeuwen. Werken uit de collec- Maar waar natuurlijk vooral met vurig verlangen naar wordt uitge- nadert medio 2008 zijn afronding. Een voorproefje van Wilmottes energie de nieuwe, geïntegreerde presentatie van het Rijksmuse- tie van het Rijksmuseum vervullen hierin zowel door hun aantal keken is de eerste bouwhandeling voor Het Nieuwe Rijksmuseum. ontwerp werd in maart 2007 aan de pers gepresenteerd en ook in um realiseert en ook aan de introductie van de 20ste eeuw in het als hun belang een centrale rol. Talrijke schilderijen zijn het afge- het Infocentrum tentoongesteld. Rijksmuseum gezicht gaat geven. Ook is het nu mogelijk de voor- lopen jaar speciaal voor deze gelegenheid gerestaureerd. 36 37 Te zien op de tentoonstelling Vroege Hollanders: Lucas van Leyden, Drieluik met de Dans om het gouden kalf, ca. 1530. Olieverf op paneel, middenpaneel 93,5 x 66,9 cm, linker- luik 91,7 x 30,2 cm, rechterluik 91,8 x 30,2 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-3841 iii Het Ateliergebouw: een uniek expertisecentrum Op 8 november 2007 opende minister Plasterk het Atelierge­ dakconstructie en de driehoekige vorm van de ramen in de zijge- samenwerking een belangrijke meerwaarde kan hebben. Zo heeft Rembrandts portret De Oosterling. Mede omdat dit schilderij een andere invalshoek behandeld dan schilderijen uit diezelfde bouw, het eerste voltooide onderdeel van Het Nieuwe Rijks­ vel wordt alleen noorderlicht toegelaten. schilderijenrestaurator Laurent Sozzani zich intensief beziggehou- het topstuk zou worden van de tentoonstelling Rembrandt and periode. Beide soorten objecten zijn meestal bedekt met een Het Atelier­ museum. Het Ateliergebouw is een centrum voor restauratie en In de eerste toren vinden we op de eerste verdieping de afdelingen den met de restauratie van het beschilderde terracotta beeld van the Golden Age; Highlights from the Rijksmuseum in Shanghai werd beschermende afwerklaag; bij een bronzen beeld is dat veel- conservering, wetenschapsbeoefening, onder zoek en opleiding, voor textielrestauratie, glas & keramiek en het archeologisch en his- Johan van der Schardt, dat vanwege een breuk in de klei in het het onderworpen aan een complete restauratie. De verwijde- al een organisch lakpatina (een mengsel van harsen), bij een waar onder optimale omstandigheden wordt gewerkt aan het torisch metaal. Op de tweede verdieping zitten de restauratoren voor atelier van de keramiekrestaurator was beland. Voor de restauratie ring van de vergeelde vernislagen en oude restauraties (nage- schilderij vernis. Nu wordt de beschermlaag van bronzen beel- behoud en beheer van Nederlands cultureel erfgoed. boeken, papier en fotografische materialen. Zij houden het materi- van de ebbenhouten lijst van Lucas van Leydens Dans om het gou­ donkerde olieverfretouches uit de 19de en 20ste eeuw) brach- den niet snel verwijderd, omdat ze wordt gezien als een ouder- gebouw: aal van het Rijksprentenkabinet in stand en werken aan de schitte- den kalf is door een team van lijstenrestauratoren intensief samen- ten aan het licht dat de kop, de turban en het kostuum van de domskenmerk en dus als historisch belangrijk. Vernislagen van In het Ateliergebouw bundelen het Rijksmuseum, het Instituut rende verzameling fotografie van het museum. In de tweede toren gewerkt met Iskander Breebaart, senior restaurator van de meu- oosterling in uitstekende conditie verkeerden maar dat de don- schilderijen daarentegen worden in de loop der tijd steeds Collectie Nederland (icn) en de Universiteit van Amsterdam zijn op de tweede verdieping de restauratieafdelingen voor meubels belafdeling. Adriaen Coortes wonderschone Stilleven met asperges kere achtergrond behoorlijk beschadigd was. De verf was hier geler en donkerder, en benemen daardoor het zicht op het (UvA) hun kennis op het gebied van restauratie en conserve- en voor maritieme modellen gehuisvest. De verdieping daarboven is bleek, heel ongebruikelijk, op papier geschilderd; schilderijenres- verpoetst, sleets als gevolg van minder subtiele restauraties uit werk. Bovendien biedt een verouderde vernislaag steeds min- een uniek ring van kunstvoorwerpen. Met onderzoek, onderwijs en prak- ingericht voor de restauratie van schilderijen en schilderijlijsten. taurator Erika Metz kon niet alleen gebruikmaken van natuurwe- het verleden. Ook kwam met de huidige schoonmaak aan het der bescherming. Dergelijk vernis wordt dan juist wel verwij- tijk onder één dak is het Ateliergebouw een expertisecentrum tenschappelijke analyses, maar ook van de expertise van senior res- licht dat er zich naast de turban een kwast bevindt. Deze kwast derd, maar dat is niet zo erg, want het betreft vrijwel nooit een in ontwikkeling dat niet alleen uniek is voor Nederland, maar Partners taurator papier Idelette van Leeuwen. En voor de bestudering van was voor de restauratie niet zichtbaar maar was wel te zien op oorspronkelijke vernis. ook op internationaal niveau. De restauratoren van het Rijksmuseum zijn niet de enige gebrui- een 18de-eeuws Aziatisch ivoren beeldje konden op korte termijn de röntgenfoto van het schilderij. De kwast was duidelijk door Tenminste, dat is usance in Nederland. Onze collega’s van de expertise­ Het gebouw zelf, ontworpen door het Spaanse architectenduo kers van het Ateliergebouw. Ook de opleiding Conservering en materiaalanalyses worden gedaan. Deze lijst van grensoverschrij- Rembrandt geschilderd. Of het ook Rembrandts bedoeling was Hermitage uit Sint-Petersburg hebben een andere aanpak, zoals Cruz y Ortiz, speelt in die ontwikkeling een belangrijke rol. De restauratie van cultureel erfgoed van de Universiteit van Amster- dende samenwerking is eindeloos uit te breiden, en zal ongetwij- geweest de kwast zo duidelijk in het zicht te laten, was nog te wij in november tijdens een uitgebreide kennismaking met hele architectuur is gericht op de vorming van een inspireren- dam (UvA) is er gehuisvest. feld nog veel langer worden wanneer de UvA en het icn zich, tot bezien. Microscopisch onderzoek wees uit dat Rembrandt de hen ontdekten. Zij verdunnen het oude vernis tot een micro- de omgeving waarin een open, levendige, en vruchtbare samen- Opleiding, zeker op universitair niveau, kan niet zonder onder- wederzijds voordeel, op volle sterkte bij ons voegen. kwast inderdaad had weggeschilderd met donkere verf. Net als dun laagje, verwerken op dit laagje de benodigde retouches, centrum werking tussen de verschillende restauratiedisciplines kan ont- zoek. Daarom is het verheugend dat vanaf mei 2008 de onder- de donkere verf van de achtergrond was ook deze donkere verf en brengen daaroverheen dan een dekkende nieuwe vernislaag staan. Dit schept de voorwaarden om nog beter dan vroeger te zoeksafdelingen van het Instituut Collectie Nederland (icn) onze Conserveren en restaureren verpoetst. Er waren nog maar een paar restjes van over. De op op. Kennis nemen van verschillende invalshoeken en werkwij- zorgen voor de Rijksmuseumcollectie en de resultaten daarvan gelederen komen versterken. Voor het icn is de begane grond Nadat de verhuizing was afgerond, konden de bijna dertig res- elkaar liggende verflagen hadden dezelfde kenmerken. Rem- zen is niet alleen inspirerend, maar leidt ook tot een sterker bij een groter publiek onder de aandacht te brengen. gereserveerd, evenals de twee verdiepingen daaronder, die zijn tauratoren van het Rijksmuseum zich alvast weer gaan richten op brandt had dus in dit schilderij, net als in veel van zijn ande- onderbouwd debat in het continue proces van kennisuitwisse- gevuld met onderzoekslaboratoria, studie- en opslagruimtes. Er hun kerntaken: het conserveren, restaureren en onderzoeken van re schilderijen, een verandering aangebracht (een zogenoem- ling en kennisontwikkeling dat ons in het nieuwe expertisecen- Functionaliteit zullen dan zo’n honderd mensen een werkplek in het Atelierge- kunstobjecten. Bij een conserverende behandeling staat behoud de pentimento, Italiaans voor spijt). De donkere schildering op trum voor ogen staat. Het nieuwe Ateliergebouw gaat schuil achter de wat sombere bouw hebben. Het Rijksmuseum, de UvA en het icn profiteren van het object centraal. Denk hierbij bijvoorbeeld aan preventieve de kwast is nu weer voorzichtig hersteld. Kijk je in strijklicht Het oude, wat sombere gebouw van het Veiligheidsinstituut is bakstenen voorgevel van het monumentale Veiligheidsinstituut van elkaars aanwezigheid en hebben samen de beschikking over maatregelen om ervoor te zorgen dat het materiaal in het object dan herken je de kwast nog aan de impasto van de verf maar op elegante wijze met een nieuw bouwwerk geïntegreerd tot uit 1912. Daarachter verrijzen twee torens, die door een hel- de modernste faciliteiten op het gebied van onderzoek en labora- niet, of ten minste zo weinig mogelijk door de tand des tijds wordt de kwast speelt geen grote rol meer in de compositie. Met het een transparant en werkzaam geheel. We verwachten dat deze dere atriumachtige ruimte met elkaar zijn verbonden. Functio- toria. Op deze manier wordt een ambitieuze omgeving gecreëerd aangetast. In het geval van restaureren speelt behoud uiteraard afnemen van vergeelde vernis en oude restauraties en met het functionaliteit tot goede en plezierige interdisciplinaire samen- naliteit staat in het gebouw, dat een oppervlakte heeft van ruim voor uitwisseling tussen opleiding, onderzoek en praktijk. ook een belangrijke rol, maar wordt daarnaast ook nog onder- vinden en vooral met het weer wegwerken van de kwast zijn we werking, mooie en levendige discussies, verstandig en diep- 9000 m2, voorop. Alle ateliers, maar ook alle gangen, deuren en zocht hoe het werk er oorspronkelijk uitzag en wat de bedoeling teruggegaan naar de bedoeling van de kunstenaar. gaand wetenschappelijk onderzoek, maar vooral tot prachtig liften zijn extra hoog en breed, zodat grote kunstvoorwerpen Grensoverschrijdend van de kunstenaar kan zijn geweest. Overigens kent elk restauratiespecialisme eigen regels. Zo wor- gerestaureerde kunst zal leiden. makkelijk kunnen worden getransporteerd. Door de ‘getande’ Inmiddels is al duidelijk geworden dat de multidisciplinaire Een recent voorbeeld van deze werkwijze is de restauratie van den bijvoorbeeld bronzen beelden uit de renaissance vanuit

Omslag: Het Ateliergebouw, ontworpen door Cruz y Ortiz. Om lichtreflecties te voorkomen zijn alleen in het restauratieatelier voor schilderij- Thea van Oosten in haar nieuwe laboratorium bezig met een monstername. Links: Medewerkers van het Ateliergebouw. Foto Victor van Bergen Henegouwen Opening van het Ateliergebouw door minister Ronald Plasterk, 8 november Foto Jose Manuel Ballester en de wanden donkergrijs geschilderd. Foto Luuk Kramer 2007. Foto Pepijn Vanthoor Essays

41 Ronald de Leeuw over het belang van de BankGiro Loterij voor het Rijksmuseum

44 Portretpendanten van Piero di Cosimo gerestaureerd en opnieuw ingelijst

47 Eeuwig modern design van Giovanni Battista Piranesi

49 Rijksmuseum in China

38 Ronald de Leeuw over het belang van de BankGiro Loterij voor het Rijksmuseum

Ronald de Leeuw wordt door buitenlandse collega’s wel eens benijd vanwege de manier waarop het Rijksmuseum kan handelen bij grote aankopen. Dat voorrecht heeft het Rijksmuseum voor een aanzienlijk deel te danken aan de BankGiro Loterij, die voor een lange termijn miljoenen euro’s steun aan het museum heeft toegezegd.

‘In het buitenland is vaak sprake van uitgebreide commissies die niet te hoog stellen. Het geld van de loterij heeft dat veranderd.’ zich met een aankoop bemoeien. Dan moet zo’n voorstel een heel De nadruk op topstukken komt ook voort uit het besef dat de aan- traject doorlopen en blijft lang onduidelijk of het vereiste geld bij koop van het ene schilderij bij wijze van spreken een ander schil- elkaar kan worden gebracht,’ aldus De Leeuw. Het Rijksmuseum derij van de muur drukt. ‘Want we zijn niet van plan het museum daarentegen kan dankzij de BankGiro Loterij beschikken over groter te maken. Kwaliteitsverbetering is het motto.’ Het is daarbij een redelijk constante en overzichtelijke geldstroom en kan zono- wel zo prettig dat het museum niet onder druk staat om met een dig slagvaardig – dus zonder bureaucratische beslommeringen – bepaalde frequentie aankopen te doen. ‘Het is theoretisch moge- optreden als er een interessant stuk op de markt komt. lijk dat we drie jaar lang niets uitgeven en dan toeslaan bij een De samenwerking dateert van 2004. De Leeuw: ‘Maar voor die tijd hele grote aankoop. Juist die vrijheid om zelf keuzes te maken, vin- werden we ook al gesteund door z’n voorganger: de Sponsor Bingo den we erg belangrijk.’ Loterij.’ Gevraagd naar het concrete belang van de BankGiro Lote- Het initiatief voor de steun is uit de loterij zelf voortgekomen. rij voor het Rijksmuseum houdt De Leeuw twee vingers omhoog: ‘Toen ze hadden gehoord hoe pover de aankoopbudgetten waren ‘Ten eerste: we kunnen sneller beslissen. Ten tweede: we kunnen waarmee toonaangevende Nederlandse musea moesten werken, op een hoger niveau aankopen doen.’ Ter illustratie noemt hij het hebben ze gezegd: ons geld kan daar een verschil maken.’ schilderij Adolf en Catharina Croeser aan de Oude Delft (vroeger bekend De loterij is tevens een van de hoofdbegunstigders van Het als ‘Een burgemeester van Delft en zijn dochter’) van Jan Steen, dat in Nieuwe Rijksmuseum. ‘De overheid financiert de infrastructuur en 2004 kon worden verworven. ‘Een beroemd schilderij met een het gebouw zelf. Maar voor de museale inrichting zijn we op spon- hoge vraagprijs. Die aankoop zou niet mogelijk zijn geweest zonder sors en begunstigers aangewezen. En daar krijgen we ook een ste- het geld van de loterij.’ Omgekeerd heeft zo’n spraakmakende aan- vige bijdrage van de loterij.’ De Leeuw hamert op het belang te koop weer een goede uitstraling op het imago van de loterij. ‘De investeren in cultuur. ‘Ik bespeur een zekere gemakzucht op dat deelnemers van de loterij kunnen daar met recht trots op zijn.’ terrein. Terwijl ik denk dat je er goed aan doet cultuur structureel In overleg is de intentie uitgesproken het geld niet over veel ver- te steunen en méér te doen. Kijk hoe men daar in Oostenrijk mee schillende terreinen te versnipperen. ‘We gebruiken het vooral omspringt. Net als het Mozart-imago wordt de Weense kunst van voor in het oog springende aankopen. Op dat terrein was de boel rond 1900 daar echt gepusht. Dat is een positieve cultuurpolitiek in voorgaande jaren wat ingezakt. We konden nog wel een servies waarvan ze op allerlei terreinen de vruchten plukken. In Neder- of een goed stuk kunstnijverheid aankopen, maar een topschilderij land vegeteren we een beetje op onze luxe: we hebben Rembrandt, zat er niet in.’ De Leeuw roept in herinnering hoe hij bij het door- Vermeer, Van Gogh en Mondriaan. Ik denk dat je op een actieve bladeren van veilingcatalogi de pagina’s met topstukken moest manier met dat rijke erfgoed moet omgaan. Het geld van de Bank- overslaan. ‘Daar was simpelweg geen geld voor. Je moest je ambities Giro Loterij stelt ons daartoe in staat.’ 41

Uitsnede: Jan Steen, Adolf en Catharina Croeser aan de Oude Delft, bekend als ‘Een burgemeester van Delft en zijn dochter’, 1655. Olieverf op doek. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4981. Aanwinsten mede mogelijk gemaakt door Sponsor Bingo Loterij en BankGiro Loterij

1998 - Anne Louis Girodet de Roucy Trioson, Portret van Hortense - Nicolaas Eliasz Pickenoy, Portret van Johanna Le Maire - Pietro Longhi, Portret van een Venetiaanse familie met een - Gouden penningdoos geschonken aan de Franse vice-admiraal de Beauharnais, koningin van Holland, echtgenote van koning (1600/01-1660), 1622-1625. Olieverf op paneel, bediende die koffie serveert, ca. 1752. Olieverf op doek, De Suffren voor bewezen diensten en ontwerptekening van de Lodewijk Napoleon, 1805-1809. Olieverf op doek, 105,2 x 77,7 cm, inv.nr. SK-A-4957. 60,2 x 48,2 cm, inv.nr. SK-A-4980. penningdoos, 1784. Diameter penningdoos 8,9 cm, inv.nr. 60,9 x 49,8 cm, inv.nr. SK-A-4943. - Avalokitesvara, eind 8ste eeuw. Staand beeld met vier armen 2004 - Jan Steen, Adolf en Catharina Croeser aan de Oude Delft, NG-2006-30 a en b. 1999 - Kabinet met pietre dure plaquettes, ca. 1660-1670. Bekleed van Avalokitesvara, hoogte 79 cm, inv.nr. AK-RAK-2000-15. bekend als ‘Een burgemeester van Delft en zijn dochter’, 1655. - J.B. Jongkind, Rue Notre-Dame, 1866. Olieverf op doek, met ivoor en versierd met verguld zilveren beslag, hoogte 2001 - Jacob Jordaens, Portret van Magdalena de Cuyper, moeder Olieverf op doek, 82,5 x 68,5 cm, inv.nr. SK-A-4981. 39 x 47 cm, inv.nr. SK-A-4996. 81 cm, inv.nr. BK-1999-85. van Rogier Le Witer, 1635-1636. Olieverf op doek, 2005 - Jan Mostaert, Portret van een Afrikaanse man, ca. 1525-1530. - Carel Willink, Johannes, 1937-1938. Olieverf op doek, 2000 - Johan Gregor van der Schardt, Zelfportret, ca. 1573. Terra- 152 x 118 cm, inv.nr. SK-A-4973. Olieverf op paneel, 30,8 x 21,2 cm, inv.nr. SK-A-4986. 90 x 68 cm, inv.nr. SK-A-4991. cotta van witbakkende klei met oorspronkelijke olieverf- - Jacob Jordaens, Portret van Catharina Behaghel (1597-1666), - Piet Mondriaan, Oostzijdse molen aan het Gein bij maan- - François Spierinx, Drie wandtapijten ‘De geschiedenissen van polychromie, hoogte 23 cm, inv.nr. BK-2000-17. echtgenote van Rogier Le Witer, 1635. Olieverf op doek, licht, ca. 1903. Olieverf op doek, 63 x 75,4 cm, inv.nr. Diana’, ca. 1593-1600. Wol en zijde, 360 x 260 cm; - Giovanni Battista Caccini, Christus de Verlosser, afkomstig 152 x 118 cm, inv.nr. SK-A-4972. SK-A-4987. 360 x 400 cm; 360 x 470 cm, inv.nr. BK-2006-75, 76 en 77. van het tabernakel van de familie Benedetti in de Santa Maria - Jacob Jordaens, Portret van Rogier Le Witer (1591-1678), - Fotocollectie Diepraam-Kempadoo, inv.nr. RP-F-2005-107. - Jan Toorop, Portret van mevrouw Marie Jeannette de Lange Novella te Florence, ca. 1598. Marmer, hoogte 71 cm, koopman in Antwerpen, 1635. Olieverf op doek, 522 20ste-eeuwse foto’s (vintage prints) van onder ande- (1865-1923), echtgenote van Jan Bouman, 1900. Olieverf inv.nr. BK-2000-8. ca. 152 x 118,4 cm, inv.nr. SK-A-4971. ren Robert Capa, Brassaï, László Moholy-Nagy, André Ker- op doek, 70,5 x 77,4 cm, inv.nr. SK-A-4989. - Nicolaas Eliasz Pickenoy, Portret van Pieter van Son 2002 - Aankoop ca. 300 topstukken uit de 17e-eeuwse tész, Edward Weston, Cas Oorthuys, Eva Besnyö. 2007 - Beeld van Misshaku kongo (Agyo) en Beeld van Naraen kongo (1589/90-1654), 1622-1625. Olieverf op paneel, wapencollectie van de heer H.L. Visser. 2006 - Dirck van Delen, Beeldenstorm in een kerk, 1630. Olieverf (Ungyo), ca. 1300-1400. Hout met resten van polychromie, 105,5 x 79,3 cm, inv.nr. SK-A-4956. 2003 - Claude Gellée, Havengezicht bij zonsopgang, 1637-1638. op paneel, 50 x 67 cm, inv.nr. SK-A-4992. hoogte 220 cm, inv.nr. AK-RAK-2007-1-A en B. Olieverf op doek, 74 x 98,3 cm, inv.nr. SK-A-4977. 42 43 Jacob Jordaens, Portret van Magdalena de Cuyper, moeder van Rogier Le Witer, 1635-1636. Avalokitesvara, eind 8ste eeuw. Staand beeld met vier armen van Avalokitesvara, hoogte Richard Tepe, Tak met abrikozen, 1900-1930. Ontwikkelgelatinezilverdruk, 227 x 164 Gouden penningdoos geschonken aan de Franse vice-admiraal De Suffren voor bewezen Olieverf op doek, 152 x 118 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4973 79 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. AK-RAK-2000-15 mm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-F-2005-107-109. Uit fotocollectie Diep- diensten, 1784. Diameter 8,9 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. NG-2006-30 raam-Kempadoo museum gesloten was, de portretten niet behoefden te worden ten- zichtbaar is, is een toevoeging, die een eerder doek – in een ver- toongesteld. Dankzij deze twee factoren kon een grondiger en meer gelijkbare maar niet exact dezelfde kleur – aan het oog onttrekt. tijd vergend onderzoek – zowel technisch als kunsthistorisch – en Het verdwijnpunt van het perspectief van de banen van die eerdere een wat rustiger uitvoering van de restauratie zelf worden verricht stof lag in het gelaat van Giuliano. Dat geeft aan dat dit portret oor- dan anders mogelijk zou zijn geweest. Ze boden het Rijksmuseum spronkelijk als zelfstandig werk was geschilderd, en niet als linker- bovendien de gelegenheid een beroep te doen op externe deskun- deel van een geïntegreerd tweeluik. Bovendien zijn de pen en de digen, met name Ian McClure van het Hamilton Kerr Instituut van passer – de attributen die aangeven dat de geportretteerde archi- de Universiteit van Cambridge, dat zich sedert lang bezighoudt met tect is – pas toegevoegd nadat het nieuwe rode doek was geschil- de conservering van vroege Italiaanse panelen, en Laurence Kantor derd (afb. 2). Het portret van Francesco Giamberti vertoont zulke van het Metropolitan Museum in New York, een erkende autoriteit veranderingen niet. Hier is het perspectief opgezet zoals wij het nu op het gebied van schilderijlijsten uit de Italiaanse renaissance. zien, met een verdwijnpunt links buiten de lijst. Pas na voltooiing Bij het eerste materiële onderzoek in 2003 bleken de lindehouten van Giamberti’s portret heeft Piero di Cosimo de voorgrond van het panelen in uitzonderlijk goede staat te verkeren – alleen het gezicht oudere werk aangepast om de twee portretten in één schilderkun- van Giuliano da Sangallo vertoonde enige slijtage. Toen de werken stige ruimte onder te brengen. Toen heeft hij ook de boom rechts Portretpendanten van Piero uit hun jaren 50-lijsten waren bevrijd, kon bovendien een dikwijls aan de rand van het linkerportret toegevoegd, om de panelen vloei- geopperde, maar ook wel eens betwiste veronderstelling worden ender op elkaar te laten aansluiten. bevestigd: ofschoon de portretten afzonderlijk zijn vervaardigd, Na diepgaand overleg werd besloten de portretten weer als twee- di Cosimo gerestaureerd en opnieuw ingelijst waren ze onmiskenbaar bedoeld om als ensemble te worden beke- luik in te richten, zodat de beschouwers de door de schilder bedoel- ken, met een optimale tussenruimte van circa 2,5 cm. Bij die tussen- de compositie te zien zouden krijgen. Aangezien maar weinig Itali- In november 2007 is een nieuwe, speciaal ontworpen en vervaardigde lijst aangebracht om twee pendanten van Piero di Cosimo: het por- ruimte is de empirische perspectiefconstructie, die wordt aangege- aanse portretten uit de 15de eeuw – en niet één tweeluik – nog in tret van de vermaarde Florentijnse architect Giuliano da Sangallo en dat van zijn vader, die musicus was. Dat was de triomfantelijke ven door de banen in de stof op de voorgrond, het overtuigendst. de oorspronkelijke lijst zitten, was het niet eenvoudig om een voor- bekroning van een langdurig, nauwgezet restauratie- en onderzoeksprogramma dat ten doel had deze topstukken van de Italiaanse renais- Bovendien sluiten diverse elementen dan goed op elkaar aan – zoals beeld te vinden. Uiteindelijk viel de keuze op het profiel van de lijst sance in hun oorspronkelijke glorie te herstellen. het pad op het middenplan, tussen de schouders van de geportret- van het trompe-l’oeil zelfportret waarmee Pietro Perugino zijn fres- teerden, en de wolk die de twee panelen verbindt –, waardoor de co’s in de beurs van Perugia heeft gesigneerd (afb. 4). Perugino Sinds lang was duidelijk dat deze twee portretten – veruit de belang- zozeer als de dikke vergeelde vernislaag en de hinderlijk verkleurde werken tot één compositie worden verenigd. bewoog zich in hetzelfde artistieke milieu als Piero di Cosimo en rijkste schilderijen uit de Florentijnse renaissance in Nederland – oude retouches die het oppervlak van de portretten bedekten. Naarmate onder de bekwame handen van senior restaurator Wil- Giuliano da Sangallo, en naar zijn voorbeeld kon met slechts gerin- aan restauratie toe waren. Nadat ze in 1948 in het Rijksmuseum Het buitengewoon geslaagde eindresultaat is te danken aan twee lem de Ridder de restauratie vorderde, werd bovendien duidelijk ge aanpassingen een geschikte dubbele lijst worden ontworpen. In waren gekomen in het kader van een langdurige ruil met het Mau- omstandigheden. Daar was ten eerste de generositeit van de heer dat de stukken niet gelijktijdig waren geschilderd. Niet alleen waren de nieuwe lijst is het tweeluik van vader en zoon, met hun attribu- ritshuis, zijn ze begin jaren vijftig voor het laatst behandeld; toen H.B. van der Ven, een liefhebber van de Italiaanse kunst in het de panelen vóór het schilderen verschillend geprepareerd, het por- ten die verwijzen naar de muziek en de architectuur – kunstvormen zijn ze ook voorzien van bruine, doosachtige lijsten in brutalistische Rijksmuseum, die met een schenking niet alleen de restauratie, tret van Giuliano da Sangallo (links) vertoont bovendien een ingrij- die beide berusten op harmonie van proporties – wederom in volle trant (afb. 3). Die sloten weliswaar aan bij de toenmalige smaak, maar ook de nieuwe lijst mogelijk heeft gemaakt. De tweede gun- pend pentimento, waaruit blijkt dat het was opgezet en voltooid schoonheid te bewonderen (afb. 1). maar belemmerden het kunstgenot van de beschouwer bijna net stige omstandigheid was dat zolang het hoofdgebouw van het Rijks- als zelfstandig werkstuk. Het rode doek dat thans op de voorgrond 44 45 1. Piero di Cosimo, De portretten van Giuliano en Francesco Giamberti da Sangallo, 2. Links: Fotografische reconstructie van het portret van Giuliano da Sangallo voor- 4. Pietro Perugino, Zelfportret (detail van de wandschildering in de beurs te Perugia) ca. 1485. Olieverf op lindehout, elk 47,5 x 33,5 cm, als tweeluik in hun dat het portret van zijn vader werd toegevoegd. Fresco. Collegio del Cambio, Perugia nieuwe lijst. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nrs. SK-C-1367 en 1368 3. Het portret van Francesco Giamberti in de lijst uit ca. 1950. Eeuwig modern design van Giovanni Battista Piranesi

Onder de titel Piranesi as Designer werd in het New Yorkse Cooper-Hewitt, National Design Museum van 14 september 2007 tot 21 januari 2008 een tentoonstelling gewijd aan de activiteiten van Giovanni Battista Piranesi als baanbrekend ontwerper en architect. Twee van de topstukken van de tentoonstelling waren afkomstig uit het Rijksmuseum. Aansluitend werd de tentoonstelling in in Haarlem gepresenteerd.

Visionair genie Objecten en ontwerpen Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) was een van de belangrijk- Piranesi’s marmeren schoorsteenmantel voor de Nederlandse ste Italiaanse kunstenaars van de 18de eeuw. Hij is tegenwoordig bankier John Hope en de druk vormgegeven vergulde wandtafel vooral bekend als virtuoos etser van gefantaseerde voorstellingen voor kardinaal Rezzonico, beide uit het Rijksmuseum, behoorden van kerkers (Carceri d’invenzione) en monumentale gezichten op tot de topstukken op de tentoonstelling. Daarnaast werden drie- Rome (Vedute di Roma). De tentoonstelling wierp een geheel nieuw dimensionale uitwerkingen van Piranesi’s papieren ontwerpen en licht op dit visionaire genie. Voor het eerst kon een breed publiek die van navolgers getoond. Bovendien gaven diverse prestigieuze zien dat hij een buitengewoon veelzijdig en invloedrijk ontwerper objecten, zoals vergulde pronkvazen, wijnkoelers en monumentale was van gebouwen, interieurs en meubelen. De essentie van zijn kandelabers, alsook bijzondere meubelstukken, zoals een klok en ontwerpmethode bestond uit het eclectisch samensmelten van een bank in Egyptische stijl, een beeld van Piranesi’s stijl en van bestaande elementen tot iets geheel nieuws. Hij putte zijn inspi- zijn invloed op andere kunstenaars. Uiteraard waren er ook wer- ratie uit de architectuur en vormgeving van het oude Rome, die ken uit zijn bekende serie Vedute di Roma te zien. hij hoogschatte om de ongebreidelde creativiteit en de onuitput- Op een flatscreen was Piranesi’s megalomane ontwerp voor een telijke variatie in vormen. Op zijn beurt combineerde Piranesi ele- nooit uitgevoerde verbouwing van de San Giovanni in Laterano menten uit de Romeinse, Egyptische, Griekse en Etruskische oud- te zien. Dit virtuele hoogstandje werd uitgevoerd door de special heid tot vernieuwende ontwerpen met zeggingskracht. effects -specialisten van de Harry Potter -films. Daarnaast werd op een Piranesi was zijn tijd bovendien vooruit door zijn opvatting over beeldscherm in vogelvlucht een reconstructie getoond van het stijl. Stijl was voor hem de persoonlijke uitdrukking van de kun- antieke Rome zoals ook te zien was in het opengeslagen boek Il stenaar en belangrijker dan klassieke en academische normen. Campo Marzio dell’Antica Roma van Piranesi uit de collectie van het Uiteraard waren de regels van de kunst ook bij hem op de achter- Rijksmuseum. grond aanwezig; hij hechtte aan uitgangspunten als evenwicht in Aangezien de tentoonstelling in ons land wegens de verbouwing een compositie of het vermijden van overdaad. Maar Piranesi was niet in het Rijksmuseum zelf kon plaatsvinden, werd voor de in staat bestaande grenzen op te rekken en te overschrijden, en Nederlandse presentatie naar een geschikte locatie gezocht. Die zo veel verder te reiken dan zijn behoudender tijdgenoten. Zijn werd gevonden in Teylers Museum, volgens Ronald de Leeuw, die radicale opvattingen over architectuur en vormgeving riepen bij als gastconservator optrad, een ‘parel van design’ en de ideale tijdgenoten zowel grote bewondering als ongemeen heftige weer- plek voor deze expositie. In de Haarlemse versie van de tentoon- stand op. stelling werd extra aandacht besteed aan de invloed van Piranesi in Nederland. Zo werd ingegaan op Nederlanders die in de 18de 47 Wandtafel naar ontwerp van Giovanni Battista Piranesi, ca. 1768. Vervaardigd voor kardi- naal Giovanni Battista Rezzonico. Verguld hout en marmer, 90,2 x 149,9 x 74,3 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. BK-1971-14 eeuw tijdens hun Grand Tour contact hadden gehad met Pirane- Antoine Bodar, vormgever en hoogleraar Charles Jencks en archi- si zelf of door hem waren beïnvloed, de plaatsen die zij hadden tect Ben van Berkel (producent Jord den Hollander, 2008). Daar- bezocht en de souvenirs die zij meenamen, zoals antieke of quasi- naast was de film Piranesi en The discovery of heaven te zien, waarin antieke cameeën en gesneden stenen, die zich nu bevinden in de Jeroen Krabbé vertelt over zijn inspiratiebron Piranesi (Van der collectie van het Geldmuseum in Utrecht. Hoop Filmproducties i.s.m. Teylers Museum). Net als in New York werd verder aandacht besteed aan de impact Bezoekers konden lezingen bijwonen en deelnemen aan speciale die Piranesi als visionair architect en ontwerper heeft gehad op inleidingen. Voor leerlingen van middelbare scholen was er boven- architecten en designers van nu aan de hand van video-interviews dien een speciale kijkwijzer gemaakt langs enkele topstukken. en ontwerpen van toonaangevende hedendaagse architecten en Bij de tentoonstelling verscheen de door internationaal gerenom- ontwerpers als Michael Graves, Daniel Libeskind en Peter Eisen- meerde specialisten en architecten geschreven Engelstalige catalo- man. In Teylers Museum werd de selectie uitgebreid met enkele gus Piranesi as Designer, met John Wilton Ely als hoofdauteur. Daar- aansprekende voorbeelden van Nederlandse architecten en ont- naast gaf Teylers Museum het magazine De droom van Piranesi uit. werpers unStudio (Ben van Berkel en Caroline Bos), Kas Ooster- Met het nai en de tu Delft werd op 3 maart 2008 een symposium huis en Ilona Lénárd (onl [Oosterhuis_Lénárd]) en Studio Job Piranesi en de hedendaagse Nederlandse architectuur en design gehou- Rijksmuseum in China (Job Smeets en Nynke Tynagel). den, waarin werd gediscussieerd over de mate waarin hedendaag- se architecten en ontwerpers in Nederland schatplichtig zijn aan Op 2 november 2007 opende minister Plasterk de tentoonstelling Rembrandt and the Golden Age; Highlights from the Rijks- Inrichting en publieksbegeleiding Piranesi. Sprekers waren Marjan Scharloo (Teylers Museum), museum in het Shanghai Museum. Voor het eerst in de geschiedenis presenteerde het Rijksmuseum zich hiermee in China en konden De 18de- en 19de-eeuwse interieurs van Teylers Museum vormden Ronald de Leeuw (Rijksmuseum), Ole Bouman (nai), Kas Ooster- de Chinezen in eigen land Rembrandt en andere Hollandse meesters van nabij aanschouwen. De tentoonstelling werd gehouden in een prikkelende architectonische achtergrond voor de revolutio- huis (onl), Wim van der Beek (kunstrecensent), Ben van Berkel een aparte vleugel van het Shanghai Museum. Speciaal voor de tentoonstelling werd De Oosterling van Rembrandt gerestaureerd. naire ideeën van Piranesi. Met behulp van de gratis audiotour werd (unstudio), Jord den Hollander (architect en filmmaker) en Piet Naast dit fantasieportret was van Rembrandt De verloochening van Petrus en een twintigtal etsen te zien. de bezoeker door de tentoonstelling geleid, waarbij het museum Vollaard (ArchiNed). Dagvoorzitter was Koen Ottenheym (Univer- zelf ook als tentoonstellingsobject fungeerde. Vormgever Siebe Tet- siteit van Utrecht). Gastconservator Ruud Priem, samensteller van de tentoonstelling zullen worden getoond en de bezoekers besef van tijd en gevoel tero en lichtontwerper Henk van der Geest gaven Teylers’ nieuwe en auteur van de catalogus, maakte samen met de conservatoren voor schoonheid wordt meegegeven. tentoonstellingszaal een spannende uitstraling in aansluiting op De droom van Piranesi. Eeuwig modern design was de eerste tentoonstel- van het Rijksmuseum een selectie van schilderijen, beeldhouwwer- In een aantal thema’s wordt het leven in de Republiek ‘door de het theatrale karakter van het werk van Piranesi. ling in Europa die aandacht besteedde aan de betekenis en invloed ken en voorwerpen van zilver, glas en Delftse faience. De tentoon- ogen van de schilder’ over het voetlicht gebracht. De Nederlandse Speciaal voor de tentoonstelling was een introductiefilm gemaakt van het eigenzinnige genie Piranesi als ontwerper. De tentoonstel- stelling is samengesteld in lijn met de presentatie in Het Nieuwe fijnschilders beeldden het dagelijks bestaan zo levendig af dat zelfs met interviews met Ronald de Leeuw, kunsthistoricus en priester ling was in Teylers Museum te zien van 9 februari tot 19 mei 2008. Rijksmuseum, waarin bovengenoemde disciplines geïntegreerd in het heden onze perceptie van Nederland, onze gewoonten en 48 49

Schoorsteenmantel naar ontwerp van Giovanni Battista Piranesi, ca. 1769. Vervaardigd Detail van Wandtafel naar ontwerp van Giovanni Battista Piranesi, ca. 1768. Het Shanghai Museum, China voor John Hope. Wit marmer, 133 x 167,6 x 27,9 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. BK-15449 sociaal leven nog steeds sterk zijn beïnvloed door het in de 17de Het Nieuwe Rijksmuseum financierden het project en droegen bij eeuw geschilderde beeld. De tentoonstelling begint met de schil- aan de organisatie, waarvoor het Rijksmuseum veel dank verschul- der zelf in enkele kunstenaarsportretten, waarna de bezoeker via digd is. Zo ontwikkelde de e-businessafdeling van ing in Hong het stilleven als het ware in het atelier van de kunstenaar terecht- Kong een speciale Chinese website, www.rembrandtinchina.com. komt. Vervolgens ontrolt de presentatie zich via ‘de stad’, ‘het Philips en ing lanceerden een pr-campagne waarbij een korte tea- landschap’, ‘religie’, ‘burgers, regenten en aristocraten’, ‘de Repu- ser werd getoond in de liften van bijna alle zakelijke kantoren in bliek en de Verenigde Oostindische Compagnie’ en ‘genre’ om Shanghai. Met de vier weken durende campagne werden in totaal in de laatste twee zalen met de etsen van Rembrandt te eindigen. circa 6,5 miljoen mensen bereikt. Het resultaat mocht er zijn. In Behalve van Rembrandt zijn er werken van andere 17de-eeuwse totaal hebben tot het einde van de tentoostelling op 13 februari meesters als Frans Hals, Jacob van Ruisdael, Pieter de Hooch en 2008 ruim 279.000 Chinezen de tentoonstelling bezocht. Jan Steen te zien – in totaal ruim 75 topstukken. Teneinde de Chinezen ook naar Amsterdam en het Rijksmuse- Een vergelijkbare tentoonstelling reisde eerder naar het Hyogo um in het bijzonder te dirigeren, werden er ruim tachtig Chinese Prefectural Museum of Art in Kobe (Japan) en de National Gal- touroperators ontvangen in het Shanghai Museum. Anticiperend lery of Victoria and Art in Melbourne in 2005. Daarop volgde nog op deze ontwikkeling heeft het Rijksmuseum een Chinese verta- een tweede tournee, door de Verenigde Staten, die voerde langs ling uitgebracht van de gids bij de Meesterwerken-presentatie in het Dayton Art Institute, het Phoenix Art Museum en het Portland de Philipsvleugel. Art Museum in 2007. In 2009 zal er opnieuw een Gouden-Eeuw- tentoonstelling op reis gaan, dan naar het Fine Arts Museum in Uitwisseling San Francisco en de Vancouver Art Gallery in Canada. Het Shanghai Museum, opgericht in 1952 en sinds 1996 gehuis- vest in een gebouw naar ontwerp van de Chinese architect Xing Visitekaartje Tonghe, is een van de meest toonaangevende musea van Chine- De aanwezigheid van het Rijksmuseum in China, juist nu, staat niet se kunst. Het huisvest een aantal keurcollecties op het gebied van op zichzelf. Ook andere Nederlandse culturele instellingen tonen onder andere schilder- en beeldhouwkunst, brons en keramiek. Al op dit moment initiatieven in die richting en daarnaast worden de tijdens een eerste verkennend bezoek in 2006 bleek dat dit de ide- handelsbetrekkingen met China geïntensiveerd. De belangrijkste ale locatie was voor ons eerste Chinese avontuur. reden dat het Rijksmuseum zich op China richt, is gelegen in het Het museum oogt als een kroon midden in het gloednieuwe cen- feit dat Chinese toeristen massaal naar Europa en Amsterdam zul- trum van booming Shanghai (20 miljoen inwoners), dat zich in rap len komen. Een goed moment dus om alvast een visitekaartje af te tempo ontwikkelt tot een van de belangrijkste metropolen op aar- geven in het Verre Oosten. de. Tijdens de door het Rijksmuseum groots opgezette opening De directe aanleiding voor het organiseren van de tentoonstelling van de tentoonstelling in Shanghai hebben de directies van beide was een verzoek van Philips en ing, die beide aanzienlijke belan- musea de intentie uitgesproken om in de toekomst samen te wer- gen hebben in China. Founder respectievelijk hoofdsponsor van ken door uitwisseling van kennis en collecties. 50 51 Affiche van de tentoonstelling Minister Plasterk en Rijksmuseum-conservator Pieter Roelofs bekijken De Oosterling. Foto ANP Photo/Frans Schellekens iv Wilmotte geeft vorm aan de inrichting van Het Nieuwe Rijksmuseum Wanneer het Rijksmuseum na de renovatie weer opengaat, kan gemaakt. Allereerst om kunst en geschiedenis in hun samenhang want alle museale functies die niet direct van belang zijn voor het ling van een standaardvitrine voor het Rijksmuseum. Die moet met een totale lengte van 4,5 kilometer, waaraan de schilderij- het publiek de voorwerpen bezichtigen in een presentatie waarin tentoon te stellen als een doorlopend verhaal. Dit chronologisch tonen van de collecties zijn uit het gebouw verbannen en elders aan een aantal eisen voldoen. De belangrijkste voorwaarde is en aan staalkabels worden opgehangen. Wilmotte kunst en geschiedenis samen worden getoond. In een chronolo- circuit is opgedeeld in verschillende tijdvakken die lopen vanaf de ondergebracht. Ook het voorlopig ontwerp van Wilmotte laat het dat een vitrine de erin tentoongestelde voorwerpen beschermt gisch circuit dat loopt van de late middeleeuwen tot en met de 12de eeuw tot het heden. Want ook de 20ste eeuw wordt getoond, door Cruz y Ortiz herstelde, oorspronkelijke grondplan van Cuy- tegen diefstal, maar ook tegen invloeden van buitenaf. Daarom Het jaar van de teksten 20ste eeuw ondergaat de bezoeker een ‘besef van tijd en gevoel een voor het Rijksmuseum nieuw onderdeel. Een tocht langs alle pers’ gebouw intact. is ervoor gekozen de vitrines geheel op te bouwen uit metaal en Al in de aanloop naar het voorlopig ontwerp hebben diverse voor schoonheid’. Dat motto vormt de kern van de inrichtings- 3.500 objecten die de tijdvakken bevolken, zou al snel een dag- De lage keldergewelven in het souterrain worden in het tentoon- glas. Die materialen beschermen en wasemen zelf geen schade- interne en externe werkgroepen en commissies zich over de geeft vorm plannen die expositiearchitect Jean-Michel Wilmotte 23 maart taak opleveren. Daarom bestaat de mogelijkheid verspreid over stellingscircuit opgenomen. Daar zijn straks de objecten uit mid- lijke stoffen uit. Door de keuze voor de allerbeste glassoort in plannen gebogen. En ook nu Wilmottes ontwerp gereed is, 2007 in zijn voorlopig ontwerp presenteerde. het museumgebouw een gedeelte van het circuit te bezoeken. deleeuwen en 20ste eeuw te zien. Bij de presentatie van de mid- combinatie met een uitgekiende belichting wordt bovendien de wordt het grondig geëvalueerd. De belangrijkste doelstelling Bovendien voert een snelle route haastige bezoekers direct langs deleeuwen blijven de bakstenen gewelven zichtbaar en worden kans op spiegeling grotendeels teniet gedaan. Daarnaast heeft hierbij is om de presentatie een zodanig ritme te geven dat Wilmotte & Associés werkt over de hele wereld aan architec- Rembrandts Nachtwacht en de andere meesterwerken uit de Gou- in de gewelfbogen panelen aangebracht. De objecten worden Wilmotte door de keuze voor glas en metaal kans gezien een bezoekers als vanzelf hun weg door het tentoonstellingscircuit aan de tuurprojecten, industriële en stedelijke ontwerpen, binnen- den Eeuw in de Eregalerij. belicht vanuit de vitrines waarin ze zijn uitgestald, zodat een rus- heel slanke vitrine te ontwerpen, die heel onnadrukkelijk aan- zullen vinden. Een tijdpad door acht eeuwen kunst en geschie- huisarchitectuur en museale inrichtingsprojecten en werd Binnen de tijdvakken zijn de objecten gegroepeerd in thematische tige, schatkamerachtige sfeer ontstaat. Voor de presentatie van de wezig is, zodat alle aandacht naar de objecten kan uitgaan. denis dat de nodige aandacht en interesse voor de objecten kan onder meer bekend om zijn ontwerpen voor de inrichting van ensembles die een beeld van Nederland geven in een internatio- 20ste eeuw is een aparte oplossing bedacht. Vanwege het karakter Op basis van die standaardvitrine heeft de expositiearchitect oproepen en vasthouden, maar dat toch overzichtelijk is. Die verschillende delen van het Louvre in Parijs. De doorslag bij nale context. De objecten van kunst en geschiedenis in het ensem- van de objecten is daar juist niet de bakstenen constructie te zien, een complete ‘familie’ van vitrines ontworpen, die het hoofd- overzichtelijkheid is gediend bij een goede, maar kernachtige inrichting de keuze voor Wilmotte gaf diens overtuigende visie, waarin ble vormen niet alleen een verband, ze versterken elkaar ook door maar is gekozen voor een moderne uitstraling met strak gestuukte circuit een harmonieuze eenheid verleent. Ze verschillen in uitleg die de objecten verduidelijkt. Want het mag beslist geen de geringe mate van interventie in de architectuur van zowel onderlinge samenhang of juist contrast. Zo zal de rol van Neder- wanden. Beelden en schilderijen worden er in een lichte omge- grootte, en er zijn verscheidene soorten ontwikkeld, die bijvoor- ‘leesmuseum’ worden, maar bezoekers moeten wel handvatten Cuypers als van Cruz y Ortiz vooropstaat. Zo wil Wilmotte, voor land als zeemacht in de 17de eeuw een thema vormen. In dat ving gepresenteerd, de omvangrijke collectie fotografie juist in beeld tegen een wand of midden in een zaal geplaatst kunnen aangereikt krijgen, die als gids fungeren. Daarom heeft hoofd- wie een duidelijk verband bestaat tussen het museumgebouw ensemble hangen portretten van beroemde vlootvoogden en schil- een donkere. De andere tijdvakken, waaronder de Gouden Eeuw, worden. Maar qua uiterlijk passen ze allemaal bij elkaar. In lijn directeur Ronald de Leeuw 2007 uitgeroepen tot ‘het jaar van van en de inrichting, het kleurenschema van Cuypers laten terugke- derijen van grote zeeslagen, maar wordt ook een groot model van zullen in de hoge zalen op de hogere verdiepingen te zien zijn. met het ontwerp van de vitrines heeft Wilmotte bovendien bij- de teksten’. Conservatoren hebben met man en macht gewerkt ren. Maar op een onnadrukkelijke, haast onzichtbare manier. een schip getoond. Hierdoor ontstaat een spannende presentatie Omdat kunst en licht elkaar moeizaam verdragen moet een groot passende tentoonstellingselementen in een aantal formaten en aan de onderbouwing van de korte toelichting die de ensem- Want hoewel het inrichtingsontwerp het museumgebouw zo met bovendien een visueel sterk aandachtspunt. Zulke blikvangers deel van de ramen in deze zalen worden afgedekt. Een aantal types ontworpen. Display-tafels met en zonder glas, sokkels en bles en objecten in de toekomstige tentoonstelling begeleidt. veel mogelijk zichtbaar laat, zal door de evenwichtige vormge- moedigen de bezoeker aan van het ene ensemble naar het volgen- ramen blijft echter open en omdat bovendien door de dakvensters piëdestals voor kunstvoorwerpen die vrij in de ruimte staan of Niet alleen op tekstborden, maar ook met moderne middelen Het Nieuwe ving van Wilmotte ook de collectie maximaal tot haar recht de te gaan en een logische weg door het museum af te leggen. daglicht naar binnen valt, zal het publiek toch voeling hebben met juist tegen een muur, en tekstborden. Maar ook afscheidings- als audiotour en op internet gebaseerde hulpmiddelen. komen, zodat de voorwerpen die straks getoond worden voor Het nieuwe museum zal daarnaast een afwisseling te zien geven wat zich buiten afspeelt. hekjes die zorg dragen voor voldoende afstand tot de objecten De spin-off van het voorlopig ontwerp van Wilmotte is ook zichzelf kunnen spreken. van schilderijen, kunstnijverheid en historische objecten. Kunst en en banken waarop het publiek straks even kan uitrusten. Voor op een ander, niet onbelangrijk terrein al op gang gekomen. geschiedenis zullen elkaar in deze nieuwe opstelling versterken. Tentoonstellingselementen de uitzonderlijk grote of kleine en voor uiterst kostbare objec- Bezoekers van de Philipsvleugel kunnen nu een klein deel bekij- Rijksmuseum Chronologisch circuit Om eenheid in de verschillende zalen te creëren heeft Wilmotte ten zijn bovendien aparte voorzieningen ontwikkeld. ken van de objecten van kunst en geschiedenis die straks zijn te Conservatoren en restauratoren van het Rijksmuseum zijn al Het voorlopig ontwerp op elkaar afgestemde tentoonstellingselementen ontwikkeld, die Niet alle objecten worden in vitrines tentoongesteld. De schil- zien, maar het merendeel is opgeslagen in het depot van het jaren bezig met het voorbereiden van de toekomstige presen- In de vorige eeuw zijn de binnenhoven van het Rijksmuseum vol- de harmonie binnen het museum versterken. Het liefst zou hij de derijen bijvoorbeeld komen aan de wand te hangen zonder glas Rijksmuseum in Lelystad. Inmiddels is een begin gemaakt met tatie. Al deze inpassingsstudies en schetsontwerpen hebben gebouwd met tentoonstellingszaaltjes. Die zijn inmiddels verwij- objecten vrij in de ruimte presenteren, maar dat is uit beveiligings- ervoor. Een isolatielaag die aan de binnenzijde van het muse- het restaureren en conserveren van de 3.500 voorwerpen die geresulteerd in Wilmottes voorlopig ontwerp voor de expositie- derd, zodat het gebouw weer aan Cuypers’ ideeën voldoet. Toch is en conserveringsoverwegingen niet altijd mogelijk. Al een aantal um wordt aangebracht verhindert echter een directe bevesti- straks het hart vormen van het Rijksmuseum, zodat het publiek inrichting van het hoofdcircuit. Hierbij zijn ingrijpende keuzes het volume van de tentoonstellingszalen nagenoeg gelijk gebleven, jaren geleden is dan ook een begin gemaakt met de ontwikke- ging aan de muren. Daarom wordt een railsysteem aangelegd ze bij heropening in optimale conditie kan bewonderen.

Omslag: Ontwerp voor een zaal afdeling 17de eeuw. Ontwerp voor souterrain afdeling middeleeuwen; de bakstenen muren Rechts: Ontwerp voor een zaal afdeling 18de eeuw. Ontwerp voor souterrain afdeling 20ste eeuw; aan de witte wanden zal Ontwerp Wilmotte & Associés, Parijs blijven hier zichtbaar. Ontwerp Wilmotte & Associés, Parijs Ontwerp Wilmotte & Associés, Parijs (beeldende) kunst worden getoond, aan de zwarte fotografie. Ontwerp Wilmotte & Associés, Parijs Aanwinsten

56 Vier portretten door Johannes Cornelisz Verspronck

59 Carel Visser Acht gestapelde balken

62 Paramaribo in 1820

67 Kunst op papier omstreeks 1800

52 54 55 Vier portretten door Johannes Cornelisz Verspronck

Tentoonstellingen zijn vaak bij uitstek geschikt om werken te traceren die zich in particuliere verzamelingen bevinden. Met een beetje zijn, weten we van ongeveer 40 wie er is afgebeeld. Het meren- geluk en een welwillende eigenaar kan het publiek dan even genieten van schatten die anders aan het oog onttrokken blijven. De legen- deel van deze geportretteerden is afkomstig uit Haarlem en darische tentoonstelling Drie eeuwen portret in Nederland, die in 1952 in het Rijksmuseum plaatsvond, is daar een goed voorbeeld behoort tot calvinistische regentengeslachten. Zo ook de families van. Er waren zo’n 250 portretten tentoongesteld, waarvan er maar liefst zo’n 150 uit particulier bezit kwamen. Van Strijp en Wallis.

Johannes Verspronck (Haarlem 1600/03-1662) werd vertegen- (afb. 3) en van een van de broers van Eduard Wallis (afb. 4) te Adriana Croes woordigd met een vroeg portret uit het museum in Rijsel en twee zijn, beide ook door Verspronck geschilderd! Zich bewust van het Toen Adriana Croes (afb. 3) zich in 1644 door Verspronck liet bijzonder fraaie maar onbekende pendanten, het echtpaar Eduard belang van deze kleine ‘familiegalerij’ bespraken de erfgenamen portretteren was zij 45 en al vijf jaar weduwe. Zij werd in 1599 Wallis en Maria van Strijp (afb. 1 en 2). Het was de eerste keer in en het museum al snel hoe deze werken een definitieve plaats in in Haarlem geboren als dochter van Vincent Croes en Catharina de precies 300 jaar na hun ontstaan, dat de twee panelen die zich het openbaar kunstbezit konden krijgen. Dankzij de mogelijkheid Moens. In 1618 huwde zij op 19-jarige leeftijd te Haarlem met de hoogtepunt van zijn carrière voortbracht. De geraffineerde en zelfs nog in hun oorspronkelijke lijst bevinden de familie verlieten die er sinds 1997 in Nederland bestaat om kunst die een belangrij- 9 jaar oudere Hendrick Pietersz van Strijp (Haarlem 1590-1639). ingetogen schilderstijl waarmee Verspronck levendigheid aan zijn om aan het publiek getoond te worden. Daar zij op de tentoonstel- ke verrijking van het openbaar kunstbezit is, aan de staat te geven De familie Van Strijp was actief in de lakenhandel en had zich modellen verleent, bereikt hier zijn climax. ling veel belangstelling trokken, spande het museum zich in om ter voldoening van successierechten en dankzij de steun van de omstreeks 1600 vanuit ’s-Hertogenbosch in Haarlem gevestigd, Eduard Wallis werd in 1621 in Haarlem geboren als zoon van Wil- ze na de tentoonstelling in langdurig bruikleen te krijgen. Dank- BankGiro Loterij, het Fonds Cleyndert en het Stortenbeker Fonds op dat moment een bloeiend centrum van de lakenhandel in de lem Wallis en Suzanna van Wisselt. Wallis was een geslacht van zij de generositeit van de toenmalige eigenaresse, maken zij nu van de Vereniging Rembrandt en het Rijksmuseum Fonds, kon dit Republiek. Adriana Croes en Hendrick van Strijp kregen vijf doch- Schotse wolhandelaren, die in de 16de eeuw via Zeeland naar al meer dan 50 jaar deel uit van de vaste opstelling in het muse- unieke ensemble van vier portretten onlangs voorgoed aan de ver- ters. Adriana Croes stierf 17 jaar na het overlijden van haar man, Haarlem gingen en waar ze vanaf ongeveer 1600 in de archieven um. Slechts één keer verlieten zij het gebouw om in 1979 naar zameling van het Rijksmuseum worden toegevoegd. in 1656 op 57-jarige leeftijd. Haar oudere broer Willem Croes worden vermeld. In 1647 huwde Eduard met zijn 6 jaar jongere de monografische tentoonstelling over Verspronck in het Frans (overleden 1666) werd in de eerste helft van de jaren ’60 gepor- stadsgenote Maria van Strijp (Haarlem 1627-1707), dochter van Hals Museum te gaan. Tegenwoordig behoren de twee portretten Johannes Cornelisz Verspronck tretteerd door Frans Hals (Alte Pinakothek, München). Hendrick van Strijp en Adriana Croes, die ook in de textiel zaten. tot de selectie van circa 100 meesterwerken van de Nederlandse Johannes Verspronck behoorde met Frans Hals en Jan de Bray tot Het portret van Adriana Croes uit 1644 is een goed voorbeeld van Evenals zijn vader was Eduard lakenkoper te Haarlem, vanaf 1665 17de-eeuwse schilderkunst die in de Philipsvleugel gepresenteerd de belangrijkste portretschilders van Haarlem in de Gouden Eeuw. het rond 1640 door Verspronck ontwikkelde type vrouwenpor- samen met Catharina van Strijp, zijn schoonzuster en weduwe van wordt. Daar hangen zij in de nabijheid van topstukken van andere Zijn werk karakteriseert zich door een eigen, relatief sobere en tretten. In vergelijking met Versproncks vroegere werk en dat van zijn broer Johannes Wallis. Haarlemse schilders, zoals Frans Hals. rustige stijl. Hij geeft veel ruimte aan zijn modellen, die hij meest- diens tijdgenoten, is het lichaam van de geportretteerde wat meer Behalve het portret van Verspronck uit 1652 werd Eduard ook Bruiklenen die al sinds jaar en dag tot de vaste opstelling van het al niet centraal op het beeldvlak zet, waardoor de achtergrond afgewend van de kijker, en bevinden de handen zich veel meer afgebeeld op een groepsportret uit 1658 door Jacob van Loo van museum behoren, gaan willens en wetens een beetje deel uitma- een belangrijke rol gaat spelen, zoals men in het vroege werk van links in het beeldvlak dan gebruikelijk. de regenten van Aalmoezeniers-, Arm- en Werkhuis te Haarlem ken van de verzameling. Juist daarom is het belangrijk ons continu Frans Hals vaak ziet. Ook bij drie van de vier onderhavige portret- (, Haarlem). Eduard Wallis overleed in Haar- te realiseren dat deze werken er zijn bij de gratie van de particu- ten gaat de opzet met de van achter geziene stoelleuning terug op Eduard Wallis en Maria van Strijp lem in 1684. Zijn echtgenote Maria van Strijp overleefde hem 23 lieren die het publiek willen laten meegenieten van hun bezit. Na Hals’ composities, maar in tegenstelling tot zijn stadsgenoot koos Waarschijnlijk was de keuze van Eduard Wallis en zijn vrouw Maria jaar. Zij stierf in 1707. Uit de boedelinventaris die werd opgemaakt het overlijden van de dochter van de oorspronkelijke bruikleen- Verspronck ervoor de stoel steeds uit het midden te plaatsen. Ver- van Strijp om zich door Verspronck te laten portretteren, ingege- na haar dood, waar deze pendanten in genoemd worden, blijkt dat geefster, die de bruikleen van haar moeder had voortgezet, zoch- spronck onderscheidt zich ook van Hals door de nauwkeurigheid ven door het portret dat hij acht jaar daarvoor van Maria’s moe- het echtpaar een schilderijenverzameling van tientallen stukken ten de erfgenamen kort daarop contact met het museum. In hun en gedetailleerdheid waarmee hij zijn modellen schildert. der Adriana Croes had geschilderd. Een goede keuze, want het had, vrijwel uitsluitend door Haarlemse kunstenaars geschilderd. familie bleken ook een portret van de moeder van Maria van Strijp Van de ongeveer 100 portretten die er van Verspronck bekend resulteerde tot het fraaiste portrettenpaar dat Verspronck op het

56 57 1. Vorige pagina, linkerafbeelding: Johannes Cornelisz Verspronck, Portret van 2. Vorige pagina, rechterafbeelding: Johannes Cornelisz Verspronck, Portret van 3. Johannes Cornelisz Verspronck, Portret van Adriana Croes, 1644. Olieverf op Eduard Wallis, 1652. Olieverf op paneel, 97 x 75 cm. Rijksmuseum Amsterdam, Maria van Strijp, 1652. Olieverf op paneel, 97 x 75 cm. Rijksmuseum Amsterdam, doek, 93 x 75 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4998 inv.nr. SK-A-4999. Verworven ter voldoening van successierechten en met steun inv.nr. SK-A-5000. Verworven ter voldoening van successierechten en met steun van de BankGiro Loterij, het Fonds Cleyndert en het Stortenbeker Fonds van de van de BankGiro Loterij, het Fonds Cleyndert en het Stortenbeker Fonds van de Vereniging Rembrandt, en het Rijksmuseum Fonds. Vereniging Rembrandt, en het Rijksmuseum Fonds. In tegenstelling tot het portret van Adriana Croes uit 1644, dat op doek is, zijn de schilderijen van de jongere generatie uit 1652-1653 op paneel geschilderd. Panelen komen bij Verspronck tussen 1636 en 1650 slechts sporadisch voor, terwijl zijn meeste portretten na 1650 weer op paneel zijn geschilderd. Alle vier de werken zijn ongeveer op hetzelfde formaat, dat groter is dan de gemiddelde afmetingen van Versproncks portretten. Ze zijn voluit gesigneerd en gedateerd.

Verspronck in het Rijksmuseum Het Rijksmuseum was al in het bezit van vier portretten van Ver- Dirck, Johannes of Jacobus Wallis spronck, waaronder zijn beroemdste schilderij, het Meisje in het De banden tussen de families Wallis en Van Strijp waren innig. blauw (1641), dat in 1928 met steun van de Vereniging Rembrandt Behalve Eduard traden ook twee van zijn drie broers in het huwe- werd verworven. Met de nieuwe aanwinst van nog eens vier por- lijk met dochters Van Strijp. Johannes Wallis (Haarlem 1617-1665), tretten worden niet alleen belangrijke werken uit het hoogtepunt regent van het Haarlemse Oudemannenhuis en in die functie van Versproncks carrière (de jaren ’50) toegevoegd. De portret- geportretteerd door Frans Hals, trouwde met Catharina van Strijp ten van Eduard Wallis vertegenwoordigen eveneens een wezenlijk Carel Visser Acht gestapelde balken (Haarlem, geb. 1621), de oudere zus van Maria. Jacobus van Strijp aspect van zijn oeuvre en van de Nederlandse 17de-eeuwse portret- (Haarlem 1619-1675) liet zich in de echt verbinden met haar zus kunst in het algemeen: dat van de pendanten. Een ‘familiegale- Carel Visser (1928) geldt volgens zijn biograaf Carel Blotkamp als ‘een van de zeer weinige grote Europese beeldhouwers van na de Hester van Strijp (Haarlem 1625-1662). Eduard Wallis’ derde rij’ als deze is niet alleen binnen Versproncks oeuvre een unicum, Tweede Wereldoorlog’. Het spreekt dan ook vanzelf dat wanneer het Rijksmuseum de ambitie heeft om de Nederlandse kunst van de 20ste broer, Dirck (Haarlem, geb. 1612), bleef waarschijnlijk ongehuwd. maar ook binnen de portretschilderkunst van de Gouden Eeuw is eeuw op het hoogste niveau te presenteren, een beeldhouwwerk van Visser niet kan ontbreken. Met de recente aankoop, rechtstreeks van Het is niet zeker wie van de drie broers zich een jaar na Eduard liet het bijzonder dat vier portretten van deze kwaliteit al die eeuwen de kunstenaar zelf, van een sculptuur uit Vissers belangrijkste en rijpste periode – eind jaren ’50 tot het midden van de jaren ’60 – heeft portretteren door Verspronck (afb. 4). Als het Johannes of Jacobus in de familie tezamen bewaard zijn gebleven. die ambitie fraai gestalte gekregen. zou zijn, dan zou het voor de hand liggen dat er oorspronkelijk een Nu, 55 jaar nadat de portretten van Eduard Wallis en Maria van tegenhanger van hun echtgenote bij het portret was die nu verlo- Strijp in bruikleen werden gegeven, heeft dit prachtige ensemble Acht gestapelde balken is een sculptuur uit 1964 en heeft het con- Schrale tekens in de ruimte ren is gegaan. Maar omdat de familie deze vier portretten zo zorg- voorgoed een onderkomen gevonden en kan het publiek genieten structivistische karakter dat veel van Vissers werk uit deze jaren ‘De grond zinkt weg onder je voeten als je ziet dat de laatste die vuldig bij elkaar heeft bewaard, lijkt het onwaarschijnlijk dat een van deze sprekende beelden van Haarlemse regenten uit de 17de kenmerkt. Omdat dit ogenschijnlijk rigide aspect een belangrij- met form and space sculpture gewerkt heeft… Phidias was. Met dit vijfde verloren zou zijn gegaan. Vandaar dat het wel erg verleidelijk eeuw die vanuit historisch perspectief onlosmakelijk met elkaar ke karakteristiek van het Nederlandse modernisme in zijn geheel laatste ben ik lange tijd bezig en ik bemerk dat ik hierdoor zelf is om Dirck als kandidaat voor het losse mansportret aan te wijzen. verbonden zijn. is, staat Vissers Acht gestapelde balken in het Rijksmuseum voor veel die hele achterstand moet inhalen. Alles moet nog onderzocht meer. Het is een monumentaal pars pro toto voor de Nederlandse worden’, aldus Carel Visser in een brief uit 1958 aan zijn vakbroe- 20ste-eeuwse kunst in ruimere zin – de traditie van Berlage, Eisen- der Baljeu. In deze uitspraak typeert de kunstenaars zich als een loeffel, Mondriaan, Rietveld en Schoonhoven, om enkele van de ware beeldhouwer, die het onderzoeken van de relatie vorm/holle belangrijkste vertegenwoordigers te noemen. ruimte centraal stelt. Acht gestapelde balken is representatief voor die 58 59 4. Johannes Cornelisz Verspronck, Portret van Dirck, Johannes of Jacobus Wallis, 1653. Carel Visser, Acht gestapelde balken, 1964. Gelast ijzer, ca. 1 meter hoog. Rijksmuseum Olieverf op paneel, 84 x 68 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. SK-A-4997 Amsterdam, inv.nr. BK-2008-4. Foto’s Fleur Visser. Aangekocht met steun van het Rijksmuseum Fonds. wiens atelier Visser al in 1952 bezocht) en, ten slotte, het minimale kante blokken die onderling verschoven zijn maar samen dezelfde en de antiklassieke compositiewetten zonder duidelijke hiërarchie lengte hebben als de onverzaagde balk waaraan ze hangen. (Minimal Art). Vormend voor zijn artistieke ontwikkeling was ook Pas na het midden van de jaren ’60 wordt het werk van Carel Visser het bezoek aan de tentoonstelling 13 beeldhouwers uit Parijs in het lyrischer, minder streng van compositie; het geheel en de samen- Stedelijk Museum (1948-1949), waar Visser onder andere kennis- hang der delen in dat geheel is dan minder essentieel. Alles wordt maakte met het werk van Giacometti en Gonzalez. In Acht gestapelde losser, instabieler en er is plaats voor anekdotiek. Assemblage van balken komen veel van de bovengenoemde aspecten samen, waar- bijeengescharrelde bestaande voorwerpen en vormen, vaak met door deze krachtige sculptuur zo representatief is voor het interna- zeer persoonlijke details, vormt het uitgangspunt voor de werken tionale karakter van zijn werk. uit de jaren ’80 en ’90. Het beeld is in de eerste plaats typerend voor Vissers zoektocht naar Er bestaan drie varianten van het thema Acht gestapelde balken. De balans en evenwichtige compositie. De vierkante of rechthoekige vroegste is nog volstrekt symmetrisch en gekruist; de balken blij- essentiële zoektocht van Visser en neemt daarmee ook een centrale minimalisme van Sol LeWitt, Don Judd of Carl Andre. Rudi Fuchs kubus blijft daarbij in deze jaren steeds als denkbeeldige buiten- ven op hun plek zonder constructieve ingrepen. De volgende fase plaats in zijn oeuvre in. Het beeld ontstond kort na het begin van typeerde Vissers werk, juist vanwege deze sporen van het hand- vorm van zijn sculpturen bestaan. Met andere woorden: Acht gestapel- is instabieler: de balken steken, weliswaar volgens een vaste orde- een nieuwe creatieve fase in zijn loopbaan, die omstreeks 1962-1963 werk, ooit als expressionistisch en dus tegengesteld aan het steriele de balken is ook te lezen als een manier om van binnenuit een drie- ning, om en om verder uit. Ze veroorzaken zo een spanning tus- inzette en die wordt beschouwd als een hoogtepunt in zijn artistie- abstract constructivisme van de Minimal Art-beweging waaraan Vis- dimensionale rechthoekige vorm te beschrijven; de lege vorm om sen balans en zwaartekracht en drukken zelfs een zekere rotatie uit ke ontwikkeling. Het was het moment waarop Carel Visser ook bui- sers ontwikkeling in chronologische zin overigens deels voorafgaat. het beeld is even essentieel als de gematerialiseerde vormen in ijzer. rond de verticale middenas. De Rijksmuseum-aanwinst behoort tot ten de landsgrenzen erkenning verwierf als een prominent abstract Door het gebruik van het aardse materiaal ijzer, dat door langdu- Doordat het beeld, zoals steeds het geval is bij Vissers werk uit de eer- deze variant. In de derde en laatste fase lijken de balken volstrekt beeldhouwer; vanaf circa 1960 gold hij met Tajiri, Volten en Cou- rig verblijf buiten, een fraai gecorrodeerde, roestbruine huid heeft ste helft van de jaren zestig, vanuit een as of een gesloten kubusvorm intuïtief geordend, waarbij de balans niet langer onderling bestaat zijn als een van de boegbeelden van de Nederlandse beeldhouw- gekregen, heeft Acht gestapelde balken zelfs romantische kwaliteiten. is geconcipieerd, is het betrekkelijk neutraal in de ruimte. Het is dus maar alleen in het totaal. kunst en figureerde hij in verschillende buitenlandse handboeken Het wortelen in de natuur, in het aardse – en niet in de techniek – niet voor een bepaalde plek vervaardigd en kan net zo gemakkelijk Zoals gebruikelijk bij Visser bestaan er van één thema uitvoeringen over moderne sculptuur. Zijn ‘schrale tekens in de ruimte’, zoals is eigen aan Vissers werk. Daarom staat het beeld ook op de grond, binnen als buiten fungeren. in verschillende formaten. Eén jaar na Acht gestapelde balken maakte vakbroeder Marius van Beek het beeldhouwwerk uit deze jaren zonder sokkel. Zelf verwoordde de kunstenaar zijn verhouding de beeldhouwer een grotere versie, die sinds 2005 staat opgesteld fijnzinnig karakteriseerde, werden op diverse biënnales, van Vene- tot de natuur in een van zijn zeldzame ‘manifesten’, een bijdrage Serieel componeren in de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum in Otterlo. tië tot Tokio, gepresenteerd. Na een tentoonstelling in New York aan Structure in 1959, het tijdschrift van geestverwant Joost Baljeu. Acht gestapelde balken is ook een goed voorbeeld van Vissers wijze van Met het beeld van het Rijksmuseum deed Carel Visser mee aan de in 1961 hadden ook verzamelaars in de Verenigde Staten zijn beel- Natuur vormde volgens Visser de hechte basis voor de kunst, ‘that serieel componeren. Aanvankelijk, in de vroege jaren ’50, zijn dat tentoonstelling Sculptuur in Amsterdam, die Willem Sandberg in 1965 den ontdekt; zo verwierf de bekende architect I.M. Pei verschillen- is to say nature’s structures, not the imitation or copy of nature’. composities van figuratieve stapelingen, zoals ruggegraatvormige in het organiseerde ter gelegenheid van het 100-jarig de sculpturen van Visser. ladders, en herhalingen van natuurlijke vormen, bijvoorbeeld in de bestaan van het park. Drie jaar later behoorde het tot de Neder- Acht gestapelde balken is opgebouwd uit acht gelijke balken, die aan- Internationaal karakter beelden van parende of boven het water spiegelende vogelvormen. landse inzending aan de biënnale van Venetië. Het beeld is sinds- eengelast zijn uit platen ijzer. De lassporen zijn duidelijk zichtbaar, Vissers werk uit de jaren ’50 en ’60 raakt aan uiteenlopende moder- Geleidelijk wordt het werk abstracter, maar symmetrie blijft een con- dien altijd in bezit van de kunstenaar gebleven en bezette steeds waardoor het beeld een sterk ambachtelijk karakter heeft en het nistische tradities in de westerse kunst: de stapeling (Brancusi), de stante: via dubbelvormen en ‘luchtschepen’ naar stapels – waartoe een prominente plek in de tuin rond zijn ateliers in Ravenswaay en zich, ondanks de strakke snit, duidelijk onderscheidt van verge- assemblage (Picasso), het constructieve (Rietveld, Mondriaan), het Acht gestapelde balken behoort – en ten slotte, vanaf het midden van Castelnau. Acht gestapelde balken werd in nauw overleg met de kunste- lijkbare constructieve kunst in en buiten Nederland – zoals het gebruik van ijzer (Gonzalez), de dunne lijnvoering (Giacometti, de jaren ’60, de zogenoemde salami’s, hangende stapels van vier- naar voor de collectie van het Rijksmuseum geselecteerd. 60 61 In de deuropening van de winkel staan rollen stof met bonte stre- heeft en druk in de weer is met een stel laarzen. Ernaast, bij her- Paramaribo in 1820 pen en ruitjes, en op de uitklapvensterbanken zijn borden en berg de Zwaan, drinkt men op de goede zaken. We zijn in Parama- schalen uitgestald. Het is de winkel van A.H. de Vries die, gelet ribo, aan de Waterkant, in het jaar 1820. Een diorama van de Waterkant door Gerrit Schouten op zijn uithangbord, bestek en andere huishoudelijke zaken ver- koopt. Een groep indianen met hun drie papegaaien en een rood- De Waterkant In 2007 heeft de afdeling Geschiedenis met enthousiaste steun van diverse fondsen een diorama van de Waterkant in Paramaribo ver- blauwe ara op een stok, staat op de stoep. Een blanke man en zijn De Waterkant was een centrale plek in de stad. Hier kwamen de worven. Het diorama is met de vele figuren en de verzorgde uitvoering van de winkels, karren en kleding zo gedetailleerd dat je steeds bepakte huisslavin lopen net voorbij en ook de dominee, met zijn koopvaardijschepen van over de oceaan aan, maar ook de klei- weer nieuwe dingen ziet en de verhalen als vanzelf boven komen. De indrukwekkende kijkkast werd in 1820 vervaardigd door Gerrit groene parasol onder de arm geklemd, passeert zojuist. Lopen we nere tentboten waarmee plantage-eigenaren en hun gezinsleden Schouten (1779-1839) in opdracht van de Engelse koopman William Leckie (1779-1824) en is een prachtige aanvulling op de vier een stukje met de dominee mee, dan komen we langs Thomas Mil- zich over de Surinamerivier verplaatsten. Evenals de pondo’s, een- diorama’s van dezelfde kunstenaar die het Rijksmuseum al in zijn collectie had. ler, de schoenmaker die zijn werkplaats net over de Engelse brug voudige schepen met een dek van bananenblad die door de loka- 62 63 Detail van het Diorama van de Waterkant van Paramaribo Zuikerkalk, Zout &c &c &c.’ We vinden Leckie ook terug in de Suri- Schat aan informatie naamsche Almanak van 1820 als administrateur op diverse planta- Van Gerrit Schouten zijn ongeveer 40 diorama’s bekend, alle ver- ges en als geprivilegieerd kruidenverkoper. Leckie heeft zijn suc- vaardigd in Suriname waar hij was geboren en getogen als zoon ces mogelijk willen bekronen met de opdracht voor een bijzonder van een Nederlandse vader en een moeder die afkomstig was uit diorama. Het zal een kostbare opdracht zijn geweest; een dergelijk een welgestelde Surinaamse familie. De kleurling Schouten was als gedetailleerd exemplaar van dit formaat was tot nu toe niet bekend. beeldend kunstenaar autodidact. Zijn diorama’s kunnen in twee Vergelijking met stadsplattegronden en andere afbeeldingen van de groepen worden verdeeld. De eerste groep bevat voorstellingen Waterkant in deze periode toont aan dat Schouten dit deel van de van indianenkampen (meestal Caraïben- of Arowakkendorpen) en stad zeer waarheidsgetrouw en gedetailleerd heeft vertaald in papie- van slavendansen. Deze diorama’s waren bedoeld als souvenirs voor le bevolking werden gebruikt voor het vervoer van goederen. De groene luiken. Leckie was het Verenigd Koninkrijk ontvlucht van- ren figuren, huizen en transportmiddelen. Het diorama is daardoor reizigers of repatrianten. Schouten vervaardigde ze naar een vast Waterkant was een levendig trefpunt van de handel over zee en de wege zijn onwetmatige relatie met de getrouwde Gill. In Surina- niet alleen een visueel aantrekkelijk voorwerp, maar ook een inte- patroon, met hooguit enige afwisseling in het aantal figuren en hun binnenvaart over de rivieren richting de plantages. Het huisje op me hoopte het stel een nieuw leven op te kunnen bouwen, ver van ressante historische bron. De naam William Leckie is geregeld in uitdossing. De tweede groep bestaat uit topografische diorama’s de kade rechts op het diorama is het douanekantoor of tolhuis, roddels en gekrenkte familieleden. Leckie werd een succesvol zaken- Nederlandse en Surinaamse archieven terug te vinden en ook zijn met een specifieker thema, bijvoorbeeld een portret van een planta- ernaast zien we de landingsplaats Plattebrug, waar kleine schepen man. De Firma Wm. Leckie & Comp. importeerde diverse goederen testament is bewaard gebleven. Hierin liet hij vastleggen dat hij zijn ge. De vijf diorama’s die het Rijksmuseum nu bezit, zijn een mooie bij eb konden laden en lossen. zoals blijkt uit een advertentie in de Surinaamse Courant van 1825 twee huisslaven Bruno en Henry hun vrijheid gunde na een dienst- afspiegeling van het oeuvre van Schouten en brengen tegelijkertijd Ook voor de opdrachtgever en eigenaar van het diorama was dit waarin de komst van een nieuwe lading goederen wordt aangekon- periode van zeven jaar bij Jane Ann Gill. uiteenlopende aspecten van de Surinaamse samenleving in beeld: een belangrijk stuk van de stad. William Leckie was in 1800 met digd: ‘Nieuwe Bakkeljaauw in vaten en kisten, Haring, Mackrelen, Vier jaar na de opdracht overleed Leckie op 45-jarige leeftijd. Het het gouvernementspaleis, het gedenkteken voor de oud-gouver- zijn minnares Jane Ann Gill in Paramaribo aangekomen en samen supra fijne Blom, Tabak, Spermacetie, Kaarsen en Planken. En nog diorama vond zijn weg naar Engeland, waar de directe nazaten van neur en plantagehouder J.F. de Friderici, de Waterkant in Parama- met hun dochter woonden ze aan de Waterkant in het huis met de voorradig Vleesch en Spek, kompositie Kaarsen, Zeep, Pik, Thee, Leckie het zomer 2007 op de markt brachten. ribo, een plantage en een slavendans. In Het Nieuwe Rijksmuseum 64 65 Detail van het Diorama van de Waterkant van Paramaribo met de winkel van Gerrit Schouten, Diorama van de Waterkant van Paramaribo, 1820. Papier, hout, A.H. de Vries. 70,7 x 102 x 40 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. NG-2007-50. Aangekocht met steun van de Mondriaan Stichting, Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds, Johan Huizinga Fonds en Scato Gockinga Fonds Kunst op papier omstreeks 1800

De basis van het Rijksprentenkabinet werd gelegd in 1807 toen Lodewijk Napoleon, de toenmalige koning van Holland, de superieure prentverzameling aankocht van Pieter Cornelis Baron van Leyden (1717-1788). Ofschoon daar ook tal van bladen van eigentijdse kun- stenaars toe behoorden, lag het accent toch bij de grote meesters uit de 15de tot en met de 17de eeuw. Dat betekent dat de grafiek uit de tweede helft van de 18de eeuw niet of onvoldoende vertegenwoordigd was. Al sinds decennia zijn conservatoren zich bewust van de nood- zaak de collectie juist met kunst uit deze periode te verrijken. Zo werd het complete prentoeuvre van de Tiepolo-familie aangekocht, de etsen van Marco Ricci en veel meer. De laatste jaren hebben we ons toegelegd op het werk van kunstenaars die tot het neoclassicisme worden gere- kend met Antonio Canova als centrale figuur.

zullen de kijkkasten een prominente plek krijgen in de opstelling ari 1821 ontstond er brand op het achtererf van een huis aan de De architect Giacomo Quarenghi (1744-1817) stond in contact Het ziet ernaar uit dat ons exemplaar door de kunstenaar zelf over de 19de eeuw. Waterkant. Het vuur sloeg al snel over naar een achterliggend pak- met Canova en er is een boeiende briefwisseling tussen de twee met de pen is gesigneerd. We zien een zonovergoten stuk van Het diorama van de Waterkant van Paramaribo behoort tot de topo- huis, waarna het zich, aangewakkerd door de wind, snel verspreidde. bewaard gebleven. Quarenghi kreeg een opleiding tot schilder bij Rome, strak weergegeven, in een trant die verwantschap vertoont grafische diorama’s van Schouten, maar neemt hierbinnen tegelij- In totaal werden 400 woonhuizen en 800 pakhuizen en bijgebou- Anton Raphael Mengs in Rome en werd pas later tot de architec- met die van Canaletto’s vedute. De ets is klein van formaat maar kertijd een uitzonderlijke positie in vanwege de omvang, de gede- wen verwoest. Ook openbare gebouwen als kerken, de schouwburg, tuur aangetrokken. In 1779 zou hij in dienst worden genomen vertoont een enorme diepte, toepasselijk voor een architect die tailleerdheid en de topografische correctheid. Hierdoor levert het Waag en Weeskamer gingen in rook op. Van het stuk Waterkant dat door keizerin Catherina II van Rusland en hij werkte decennia- met ruimte moet kunnen spelen. Er is een grote belangstelling een schat aan informatie op: over de diverse winkels, het samen- Schouten voor William Leckie vastlegde, bleef nauwelijks iets over. lang aan haar hof waar hij bepalend was voor de architectuur van vandaag de dag voor olieverfschetsen waarin plein-air schilders leven van de verschillende bevolkingsgroepen en niet te vergeten Leckie moest opnieuw beginnen, maar het diorama bleef gelukkig zijn tijd. Er is slechts een enkele prent van hem bekend, Gezicht uit de periode rond 1800 het Italiaanse licht proberen te vangen. het uiterlijk van dit deel van de stad. Een jaar later zou de Water- gespaard en gunt ons nu een blik op Paramaribo anno 1820. op de Porta Salaria in Rome, en we zijn gelukkig dat we erin zijn De ets van Quarenghi is een zeldzaam – en vroeg – voorbeeld van kant grotendeels verloren gaan bij een brand. Op zondag 21 janu- geslaagd een afdruk van die uiterst zeldzame ets te bemachtigen. een kunstenaar die hetzelfde in een prent probeert te doen. 66 67

Gerrit Schouten, Diorama van een slavendans, 1830. Papier, hout, 61 x 69,8 x 17,1 cm. Giacomo Quaerenghi, Gezicht op de Porta Salaria in Rome, ca. 1775. Ets, 13,5 x 20,5 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. NG-2005-24 Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. RP-P-2007-255. Aangekocht met steun van het F.G. Waller Fonds Een andere architect die een aantal zeer gezochte prenten op zijn boek vermeldde hij dat het slot een diepe indruk op hem maakte naam heeft, is de Duitser Karl Friedrich Schinkel (1781-1841). en kennelijk wilde hij daar, jaren later, met deze litho uiting aan In 2007 wist het Rijksmuseum een van zijn meesterwerken aan te geven. kopen, de weergave van Slot Prediama tussen de rotsen bij Triëst, Uiteraard vormde het figuurstuk de grootste uitdaging voor kun- een litho uit 1816. Het was een lang gekoesterde wens dit blad stenaars uit het neoclassicisme. Dankzij de steun van de heer en te verwerven en het stemt tot tevredenheid een perfecte afdruk mevrouw Van Hulsen-Ognibeni konden we een grote, zorgvuldig te hebben gevonden op lichtgelig papier die geheel beantwoordt uitgevoerde tekening aankopen van Luigi Ademollo (1764-1849). aan wat de kunstenaar bij het maken van deze prent voor ogen Het is tot nu toe niet gelukt de voorstelling thuis te brengen. De heeft gestaan. Schinkel was een groot tekenaar, iets wat ook blijkt handeling is gesitueerd in een klassiek mausoleum waar een over- bij aanschouwing van zijn architectuurontwerpen en bij de weer- leden vrouw naar een sarcofaag wordt gedragen waar twee man- gaven van zijn theaterdecors. Zijn gevoel voor monumentaliteit nen het deksel vanaf tillen. De compositie is mooi doordacht, de komt duidelijk naar voren in de nieuw verworven litho, die getui- mannen vertonen hun spierkracht en drukken onverschrokken- ge het onderschrift door Schinkel zelf op de steen is getekend. heid uit, terwijl de vrouwen groot verdriet beleven. De belichting Het hoofdmotief is de overweldigende kracht van de natuur. Rot- is door middel van witte hoogsels aangeduid. Het is mogelijk dat sen, bomen, bebouwing en het water zijn suggestief weergege- de tekening een ontwerp is voor een schilderij, maar dat is voor- ven. Evenals in de ets van Quarenghi is ook hier de belichting van alsnog niet teruggevonden. Gezien de halfronde bovenkant zou groot belang. De tekening waarop deze litho teruggaat was 1803 het blad kunnen samenhangen met een sopraporte of een lunet- gedateerd. In dat jaar ondernam Schinkel een reis naar Italië te als onderdeel van een schildering. De tweevoudige echo van de waarbij hij van Triëst in de richting van Aquileia trok. In zijn dag- boogvorm in de compositie heeft een effectief ritme opgeleverd. 68 69 Karl Friedrich Schinkel, Het slot Prediama in Crein, twaalf uur van Triëst, 1816. Litho op Luigi Ademollo, Antieke begrafenisscène in een mausoleum, ca. 1795. Pen en penseel in gelig papier, op eigentijdse montage, 39,3 x 31,1 cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. bruin over een schets in potlood, wit gehoogd, 39,2 x 56 cm. Rijksmuseum Amster- RP-P-2007-257. Aangekocht met steun van het F.G. Waller Fonds dam, inv.nr. RP-T-2007-61. Aangekocht met steun van de heer en mevrouw Van Hul- sen-Ognibeni v Japanse tempelwachters en 18de-eeuwse loden beelden In 2007 verwierf het Rijksmuseum monumentale sculptuur Vanaf de late 12de eeuw werd boeddhistische sculptuur in Japan in 1794 naar Engeland was gevlucht voor de Franse bezet- De oorspronkelijke loodwitverf van de beelden is in de jaren van uiteenlopende origine. Een groep van zeven loden beelden niet langer uit één blok hout gesneden, maar in toenemende mate Zeven beelden van ting, werd het pand, inclusief Righetti’s beelden, verkocht zestig van de 20ste eeuw verwijderd. Men dacht toen namelijk Japanse kwam uit Haarlem naar het museum; een paar Japanse tempel- samengesteld uit verschillende uitgeholde delen. Deze techniek aan koning Lodewijk Napoleon. Na het vertrek van de Fran- dat de verf er pas tijdens de Tweede Wereldoorlog ter camou- wachters maakte de verre reis uit hun land van oorsprong naar maakte het mogelijk met grotere formaten te werken en leende Francesco Righetti sen kwam het buitenhuis in handen van de Staat der Neder- flage van het lood was opgebracht om inbeslagname door de Nederland. In beide gevallen gaat het om beelden die in de open- zich beter voor het uitdrukken van expressieve poses. Ook deze landen. Van 1838 tot 1885 was een van de voorlopers van het Duitsers tegen te gaan. Ook werd vermoed dat een bestand- lucht de tand des tijds hebben doorstaan en daar nog de sporen beelden laten die levendige stijl zien, waarbij de lichamen met Een tweede monumentale aanwinst betreft een unieke groep van Rijksmuseum in Welgelegen gevestigd, het Museum van leven- deel uit de verf was ontleed tot een zuur dat het lood ernstig tempel- van dragen. In Het Nieuwe Rijksmuseum zullen ze een promi- meer naturalisme zijn weergegeven dan voorheen gebeurde. De zeven 18de-eeuwse loden beelden, geschonken door de provincie de Nederlandsche Meesters. had aangetast. Tien jaar na het verwijderen van de – water- nente plek krijgen: de Japanse tempelwachters in het Aziatische krachtige musculatuur komt goed naar voren en de lichaamshou- Noord-Holland. De beelden stonden tot voor kort in de tuin van Het grootste en bekendste van de zeven loden beelden – de dichte – verf bleek helaas dat de ijzeren wapening in de beel- paviljoen, de loden beelden in het Atrium. dingen zijn vol beweging neergezet. Paviljoen Welgelegen in Haarlem, dat tegenwoordig dienst doet overige gingen bijna allemaal verloren – is de Laocoön-groep. den was verroest door regenwater dat het poreuze lood was Het paar dateert uit de 14de eeuw en is gemaakt voor de tempel als Provinciehuis, maar in 1786 -1789 werd gebouwd als buiten- Deze stond dan ook op de meest prominente plek, in het mid- binnengedrongen. Daardoor zou langer opstellen in de bui- wachters en Twee imposante tempelwachters staan in een dreigende, afwe- Iwayaji in de West-Japanse prefectuur Shimane, waarschijnlijk ten huis voor de Nederlandse bankier Henry Hope. den van het voorplein van Welgelegen. Opmerkelijk is dat het tenlucht de beelden noodlottig zijn geworden. Ze ondergaan rende houding. Hun afschrikwekkende blik is gericht op de tijde van de bloeiperiode van de tempel in het midden van de 14de Hope had in 1781 twaalf loden kopieën van beroemde, groten- beeld een afgietsel is op ware grootte: van de Laocoön-groep nu een grondige restauratie bij een gespecialiseerd atelier in toeschouwer, die tussen dit paar het tempelterrein binnengaat. eeuw. Een inscriptie in een van de hoofden vermeldt dat de beel- deels antieke beelden laten gieten door de Romeinse beeldhou- werden sinds de ontdekking in 1506 weliswaar vele kopieën Duitsland, zodat ze voor de toekomst behouden blijven. Deze Niô (hemelse generaals) bewaken de tempel en houden den in 1539 zijn gerestaureerd, hetgeen door documenten van de wer en metaalgieter Francesco Righetti (1749 -1819), in aanvulling gemaakt, maar de meeste daarvan zijn beduidend kleiner dan De beelden zullen worden geplaatst in het Atrium van Het 18de-eeuwse het kwaad – alles wat het boeddhisme bedreigt – buiten de tempel wordt gestaafd. Bij onlusten ten tijde van een burgeroorlog op de groep van deze meester die hij al eerder had gekocht. De het marmeren origineel. De andere loden beelden zijn een Nieuwe Rijksmuseum, de ontvangsthal in de voormalige bin- deur. De respectievelijk open en dichte mondhouding symbo- die Japan teisterde, werd de Iwayaji in 1518 ernstig beschadigd, beelden waren wit geschilderd en leken daardoor op hun marme- Apollo, een Amor, een Bacchus met Amphelos, een Euterpe, nenplaats, net als vroeger in Henry Hope’s Welgelegen dus liseren de eerste en de laatste tekens van het Japanse schrift- om vanaf 1520 weer opgebouwd te worden. Een beeldhouwer uit ren voorbeelden. De uitvoering in lood was in die tijd gewild van- een Ganymedes met adelaar en een vliegende Mercurius. Dat in de ruimte waar de bezoekers van de kunstcollectie het systeem, a en un, en staan zo voor alle klanken en geschrif- Kyoto, Kôshû, voerde in 1539 herstelwerkzaamheden uit en voor- wege enkele belangrijke voordelen: lood was goedkoper, sneller te laatste beeld is overigens geen kopie van een antiek marmer, gebouw binnenkomen. Als tegenprestatie voor de schenking loden ten: kennis. De gelovige die door de tempelwachterpoort het zag de wachters van polychromie. Gepland onderzoek naar de verwerken en, mits beschilderd, beter bestand tegen weer en wind maar van een beroemd bronzen beeld van de 16de-eeuwse van de beelden krijgt de provincie Noord-Holland van het tempelterrein betreedt, verkrijgt symbolisch die kennis, ofwel samenstelling van de lagen polychromie zal moeten uitwijzen in dan marmer of gips. Hierdoor waren loden beelden geschikt om beeldhouwer Giambologna. De groep is van groot kunsthisto- Rijksmuseum een bronzen afgietsel van Righetti’s Laocoön- verlichting. welke mate deze beschildering nog resteert. Op grond hiervan zal in de tuin te plaatsen, waar ook de beelden van Hope in de 19de risch belang, te meer daar er bijna geen ensembles van loden groep, die wordt teruggeplaatst op het voorplein van het Pro- Beide figuren houden in hun linkerhand een vajra, een oor- een plan voor restauratie worden opgesteld. eeuw terechtkwamen. beelden meer bestaan en het de enige bekende kopieën op vinciehuis. beelden spronkelijk uit India overgenomen attribuut dat in het Japanse In het Aziatisch paviljoen van Het Nieuwe Rijksmuseum zullen de Aanvankelijk vond het merendeel van de beelden een bestem- ware grootte zijn van Francesco Righetti. boeddhisme symbool is voor het vermorzelen van onwetend- tempelwachters een prominente rol spelen. De collectie Japanse ming als decoratie van de grote hal van het neoclassicistische heid. De oorsprong van tempelwachterbeelden ligt eveneens in sculptuur kende voorheen alleen exemplaren in ingetogen stijl. ‘paleis’ Welgelegen van Hope, dat niet alleen diende als verblijf India, van waaruit ze via China naar Japan kwamen. De groene Deze wachters zijn met hun grote formaat en energieke uitstra- voor hemzelf en zijn gasten, maar waar hij ook zijn kunstcollec- en blauwe heupgewaden in Indiase stijl onderstreepten voor ling aansprekende voorbeelden van de meer uitbundige kant van tie onderbracht en dat hij beperkt openstelde voor publiek. Hope de Japanse tempelganger nog eens het exotische karakter van de Japanse sculptuur. Bovendien vormen ze een belangrijke toe- liet de omgeving van het buiten aanpassen in Engelse landschaps- deze bovennatuurlijke wezens. voeging aan het museale bezit; tot nog toe waren er geen tempel- stijl, zodat Welgelegen in alle opzichten voldeed aan wat men van wachterbeelden in Europese instellingen. een heer van stand in die tijd mocht verwachten. Nadat Hope

Omslag: Anoniem, Beeld van Misshaku kongo (Agyo) en Beeld van Naraen kongo Artist impression van de toekomstige opstelling van de Righetti-beelden (v.l.n.r. de Rechts: Detail van Beeld van Naraen kongo (Ungyo). Francesco Righetti, Laocoön, hoogte 224 cm; Cupido met boog, hoogte 133 cm; Gany- (Ungyo), Japan, ca. 1300-1400. Hout met sporen van polychromie, hoogte ca. 220 Laocoön-groep, Mercurius, Bacchus) in het Atrium van Het Nieuwe Rijksmuseum. medes met adelaar, hoogte 135 cm, Rome. Lood. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. cm. Rijksmuseum Amsterdam, inv.nr. AK-RAK-2007-1-A en B. Aangekocht met BK-2006-13, 9, 7. Eigendomsoverdracht van de Provincie Noord-Holland. steun van de BankGiro Loterij, het M.J. Drabbe Fonds, de Mondriaan Stichting Foto’s Willem Noyons en de Vereniging Rembrandt, mede dankzij het Prins Bernhard Cultuurfonds. In English

72 Management report

80 Fold-Outs

90 Essays

94 Acquisitions

70 Management report

On 13 December 2007, after a long and unsettled preliminary phase, the chairman of the district council of Amsterdam Oud‑Zuid pre- specialist Jennifer Kilian, who also wrote the The New Man, a work that had had a prominent ly, the pivotal work. Although visitor numbers sented the director general with the building permit for The New Rijksmuseum. This formally concluded the preliminary phase of the text for the catalogue. place in the study of Dutch National Socialist were lower than the previous year – 40,000 entire restoration and expansion of the Rijksmuseum and marked the beginning of the implementation phase. However, the final comple- After having presented Rembrandt’s Catrina Movement (nsb) leader, Anton Mussert. compared to 67,000 in 2006 – the exhibition tion of The New Rijksmuseum is still several years away. So until the museum reopens, attempts are being made to make up for this by Hooghsaet, the museum extended its hospital- 13 June saw the presentation of a carefully was well-conceived, combining a wide range of offering national and international visitors as broad a selection of activities as possible. ity in 2007 to a further work, The leaping horse, restored work acquired in 2004 – the large, objects that shed light on the various modes of a masterpiece by the English romantic land- late 16th-century tapestry cartoon depicting veneration in our Calvinistic country. Curator Fortunately, the presentation of The Master- thus created the ideal conditions for a multi- children under 12 free of charge. The fund- scape artist John Constable, on loan from the the landing of Scipio on the coast of Africa. of the exhibition and author of the catalogue pieces in the Philips Wing, open to the public disciplinary centre of excellence. ing of this proposal is currently being studied. Royal Academy in London. The painting was The cartoon was displayed in combination was Gijs van der Ham, Kris Callens was project since 2003, has lost nothing of its lustre. Over On 4 December, one month after the opening It will have no effect on Rijksmuseum visitors, displayed alongside works by Constable’s Dutch with a drawing by Bartholomeus Spranger manager, and Marcel Schmalge­meijer was 965,000 art devotees visited the Wing in 2007, of the Ateliergebouw, the first double edition of as the Rijksmuseum has already been admit- predecessors Jacob Isaacksz van Ruisdael and (1546-1611), Hercules and Scipio being led by responsible for the design. Designed by a number surpassed only during the 2006 the comprehensive catalogue of the Rijksmuse- ting young people under the age of 18 free of Philips Koninck, whose works inspired him Minerva along the path of virtue. It is a design Annette van Waaijen and published in associa- Rembrandt year. But the Rijksmuseum also um’s 17th-century painting collection was pre- charge since 2001. throughout his life. Specially for this occasion, for a print by Amsterdam-based engraver Jan tion with Nieuw Amsterdam Publishers, the sought out an audience outside the museum’s sented in London. Ruisdael’s Landscape with waterfall was exten- Muller (1571‑1628), which Spranger had sent richly illustrated, 240-page catalogue accompa- own walls. Almost 200,000 travellers lapped up In 2007, Minister Plasterk finally chose Arn- sively restored and, in the light of its renewed to Amsterdam from Prague. The drawing was nying the exhibition contained texts by a col- exhibitions at the Rijksmuseum’s Amsterdam hem as the city where the new National History Exhibitions & splendour, may itself be considered an acquisi- discovered by an observant Rijksmuseum ourful host of writers ranging from Marnix van Airport Schiphol annexe, and in Amsterdam, Museum – for which the cities of Amsterdam acquisition presentations tion. The result of the restoration of two por- curator at a book auction in Brussels and Sint Aldegonde to Albert Verlinde. Rijksmuseum exhibitions were on show at the and The Hague had also been bidding – is to Under the slogan ‘Open for renovation’, traits by Piero di Cosimo, made possible thanks purchased for a trifle. On 8 March, during the tefaf in Maastricht, Van Gogh Museum, De Nieuwe Kerk and Huis be established. The Rijksmuseum is delighted the museum was committed to consolidat- to the support of a patron of the arts, is no less In mid-August, parallel to the Hero exhibition the Bonnefantenmuseum opened From Vulcan’s Marseille. In addition, the Rijksmuseum pre- that the Minister regards this museum as a com- ing its close links with the public, despite lim- sensational. These two works will be presented held in De Nieuwe Kerk, the Rijksmuseum dis- Forge, an exhibition of bronzes from the Rijks- sented highlights from its collection of Golden plement to everything else the Netherlands has its imposed on us in the last few years by the to the public in 2008, and after that, at several played a precious golden metal case presented museum that had previously been on display at Age paintings and arts and crafts in two muse- to offer in the way of museological history extensive renovation work. In addition to the international exhibitions. to the French admiral De Suffren by the voc various locations including the Museum Palais ums in North America as well as in Japan and presentations and that the National History temporary presentation of The Masterpieces, Although the space available in the Philips in 1784. This was followed by Jongkind’s sun- Liechtenstein in Vienna. China. As a result, the museum’s total expo- Museum will not be building up a collection. exhibitions in the Philips Wing and elsewhere Wing is limited, this year, too, every effort has drenched landscape Rue Notre-Dame and Trevisa- Four of the original ten satellite presentations sure was larger than in any other year in its his- Representing the national history canon is to regularly enlivened the programme. been made to enliven the Rijksmuseum pro- ni’s The martyrdom of the seven sons of St Felicity. An of parts of the Rijksmuseum collection closed tory. Visits to the museum’s website went up to be the museum’s pivotal task, and in addition, 2007 took off with a winter exhibition about gramme by presenting recent acquisitions. Until extensive description of these acquisitions can in the course of 2007, namely Antwerp, Apel- 1.7 million (8.3 million page views), compared the focus is on a very specific group, namely Jan van der Heyden (2 February - 30 April). 4 March, a gallery next to the museum shop be found in the 2006 Annual Report. The acqui- doorn, Assen and Dordrecht. The remaining to 800,000 (4.8 million page views) in 2005. the young. The Rijksmuseum will be monitor- The painting section of the exhibition was a was specially appointed to house the presenta- sition of the painting The Iconoclastic outbreak of six will be dismantled in 2008, with the excep- A further positive development was the large ing the progress of the Museum with interest condensed version of an exposition curated tion of Jan Steen’s ‘The burgomaster of Delft and 1566 (1630) by Dirck van Deelen went on pub- tion of the one in the Bonnefantenmuseum, number of Dutch visitors, representing almost and is convinced that it will be possible to estab- by Peter Sutton and on show in 2006 at the his daughter’. After that came the presentation of lic view for the first time on 13 February in the which is to be continued in renewed and 35 per cent of all visitors in 2007. In addi- lish a good rapport between the two. Bruce Museum in the United States. A series of a painting entitled Johannes by Carel Willink, an exhibition Rijksmuseum at the Hofvijver (The enlarged form as Rijksmuseum Maastricht. In tion, a new popular magazine, Oog (Eye), was During that same period, the Rijksmuseum drawings and prints highlighting Van der Heyden important self-portrait made in 1937-38, which, Hague Historical Museum). February 2008, the Beelden aan Zee Museum launched on the Dutch market in November, decided to call off its own window on democracy as an inventor (of the fire engine, among other until then, had remained part of the artist’s in Scheveningen will be presenting a selection at a party held in the Gallery of Honour. in The Hague, despite the fact that perfect things) was included in the Rijksmuseum estate and was not on public view. Building on of Asian sculptures entitled Rijksmuseum aan Zee Two important milestones are to be reported accommodation was found in the direct vicin- exhibition. previous donations of drawings and photos by Exhibitions elsewhere (Rijksmuseum by the Sea). in the field of collection management and ity of the Binnenhof, the building that houses The winter exhibition Karel du Jardin (1626- Willink, this key work was entrusted to the care For the second time running, the Rijksmuseum As it did last year, the Van Gogh Museum once research. On 8 November, Minister Ronald the Dutch parliament. These talks were scup- 1678) was launched in the Philips Wing on of the Rijksmuseum by Sylvia Willink, the art- organised a large exhibition in De Nieuwe Kerk again hosted work from the print room of the Plasterk opened the new Ateliergebouw (conser- pered by the turbulence accompanying the 14 December. This was the first, separate exhi- ist’s widow. In May, a selection of eleven recently in the late summer. After Fashion DNA in 2006, Rijksmuseum. Organised by curator Kris vation centre) where the Rijksmuseum will be new National History Museum. Finding insuffi- bition devoted entirely to this arresting artist, acquired photo albums and 200 photos made the theme chosen this time was basically a his- Schiermeier, the exhibition featured a recently working with the University of Amsterdam and cient support for its plans from The Hague city with particular emphasis on his versatility. The by German servicemen between 1940 and 1945 torical one. Prompted by Admiral Michiel de acquired collection of illustrated Japanese books. the Netherlands Institute for Cultural Heritage council, the Rijksmuseum unfortunately had public admired Du Jardin’s work as a portrait- went on display. Seen from the perspective of Ruyter’s 400th birthday, this exhibition was The annual instalment of the photo exhibi- (icn) on conservation and restoration, research to abandon this ambition. ist, historical painter and as specialist in Ital- these soldiers, these photos add an interesting devoted to the subject of national hero wor- tion Document Nederland was launched in Huis 72 and the training of restoration professionals. The provisional conclusion of the discussions ianate landscapes and ‘cattle’ scenes. The exhi- dimension to the image of the occupied Neth- ship. Under the title Hero, the phenomenon Marseille in Amsterdam on 7 December. This 73 This building is a convincing example of the about free admission to (state-subsidised) bition was curated by the Fine & Decorative erlands. Four weeks later, a painting by Henri was highlighted from various angles. De year’s theme was fan culture, as portrayed by expertise of architects Cruz y Ortiz, who have museums was that the Minister aims to admit Arts department in association with Du Jardin van de Velde was added to this display, entitled Ruyter’s burial vault in the church was, obvious- photographer Raimond Wouda. The opening was preceded by a festive gathering at a venue nese flocked to see Vermeer’s masterpiece, a dert Fund and the Stortenbeker Fund of the various photographers, including Brassaï and the authors of a Dossier on Sea battles and naval Golden Age painting in the world. Considering in Amsterdam, Felix Meritis, looking back on work seldom on loan and on view for the first Rembrandt Society, and the Rijksmuseum Fund. Robert Capa, were purchased. We were delight- heroes in the 17th-century Dutch Republic, providing the amount of interest there is in this particu- ten years of collaboration with NRC Handelsblad time in Japan. One exceptional acquisition was an ensemble ed with the financial support of the Titus Cir- a good complement to the commemoration of lar part of the painting collection among inter- newspaper, which, to the delight of both par- In addition to its own exhibitions in the Neth- of seven 18th-century lead figures presented to cle, a group of Rembrandt Society members, Michiel de Ruyter’s 400th birthday and the Hero national experts, scientific study of the Golden ties, is set to continue in the years to come. erlands and abroad, the Rijksmuseum was the museum by Mr Borghouts, Queen’s Com- which has enabled us to acquire several photos exhibition in De Nieuwe Kerk. Senior sculpture Age is given priority. The collection catalogue Thanks to the Sem Presser Fund, work by strongly represented on several occasions with missioner for the province of Noord-Holland and a dummy of a photo book by Dutch pho- curator Frits Scholten devoted a Dossier to Isa- Dutch paintings of the seventeenth century in the young amateur photographers on the same sub- substantial loans at exhibitions elsewhere. on 18 June. This is a series of copies of classi- tographer Sanne Sannes, Diary of an erotomani- bella’s weepers. Ten statues from a Burgundian tomb. Rijksmuseum, Amsterdam. Volume I – Artists born ject was shown alongside the exhibition. Among these were no fewer than 39 photos cal sculptures made by Roman artist Francesco ac, which was never published. This acquisition Bert Natter was the author of a delightful book- between 1570 and 1600 marks the start of a new The exhibition Maritime Power was on display loaned for the opening exhibition Dutch Eyes Righetti (1749-1819). They were commissioned marks a new policy whereby the Rijksmuseum let about Trompenburg, a country estate near series of annotated catalogues aimed at open- at Amsterdam Airport Schiphol from Novem- that was launched on 18 April at the Nether- for banker Henry Hope’s Villa Welgelegen in intends, more explicitly than it has done to ’s-Graveland that is managed by the Rijksmu- ing up the Rijksmuseum’s collection of paint- ber 2006 to February 2007, followed on 1 lands Photo Museum in Rotterdam. The con- Haarlem, a monumental building which later date, to bring together a substantial collection seum. A counting book for children entitled 3 ings in the decades to come. This study of 445 March by Low Life in the Golden Age, an exhibi- tribution of Rijksmuseum curators towards became, for a time, the residence of Louis I of 20th-century prints, drawings and photos. was also published. As an end-of-year gift, Rijks- paintings by Dutch artists born between 1570 tion depicting rural life in 17th-century Hol- the book on the history of photography in the Napoleon Bonaparte, King of Holland. After museum friends and associates were given the and 1600 is the first of four scientific cata- land. Dutch Realism, the summer presentation, Netherlands accompanying this exhibition was 1838, Villa Welgelegen housed the state col- booklet Los eruit, steen terug by Pieter Bijwaard, logues studying well over 2,000 17th-century was devoted to the magic realists. In addition substantial. A wealth of material from the Rijks- lection of contemporary art. The lead figures Research and publications who drew his inspiration from the empty main Dutch paintings in the museum. The English- to Willink’s Johannes mentioned above, and a museum print room was also on loan to the had been outside in the garden for a long time, The new magazine Oog was, without doubt, the building. The words he used as a title refer to language edition, for which new digital pho- work by Pyke Koch – both Rijksmuseum acqui- Allard Pierson Museum for an exhibition about exposed to all kinds of weather. This was no most noticeable publication of the year. Thanks the instruction for workers which he found writ- tographs were taken of all the works, was pub- sitions – the display contained eight paintings classical sculpture. longer deemed wise, as they were very much to the generous support of the VSB Fund, the ten on a wall. lished as a double volume by Nieuw Amsterdam from the ing collection. Opening on 2 Octo- the worse for wear. After restoration, these fig- Rijksmuseum was able to embark on a large- Funded with the support of the Manfred & Publishers and Yale University Press. With ber, the Battle at Schiphol was a presentation cen- ures, one of which is a two-metre tall copy of the scale experiment of contemporary design Hanna Heiting Fund, the first two parts of the such a famous and wide-ranging collection as tring around a painting by Hendrick Cornelisz Acquisitions famous Laocoön group, will be placed in the cov- aimed at appealing to new groups of potentially new English-language series Rijksmuseum Stud- this, some paintings have been studied and Vroom of a sea battle during the Eighty Years’ The museum would have liked to have been ered courtyards of The New Rijksmuseum. interested readers. The magazine launch took ies in Photography came out in 2007: Christiana described extensively in the specialist litera- War that was fought on the site of the present able to report the purchase of a masterpiece 2007 was a good year for sculpture. With the place at a party held in the Gallery of Honours Kuhlmann’s Richard Tepe: Photography of Nature ture while others have received only marginal airport almost 450 years ago. With the help of by Rembrandt in 2007, but a cabinet change help of the M.J. Drabbe Fund, Mondrian Foun- in what was, by then, an entirely stripped Rijks- in the Netherlands 1900-1940 (Vol. 1), and Laeti- attention. It has therefore been decided to Schiphol, the painting was restored to mark the threw a spanner in the works by deferring dation, Rembrandt Society and BankGiro museum. A host of Dutch celebrities attended tia Dujardin’s Ethnics and Trade: Photography address each painting in a similar manner, giv- fifth anniversary of the Rijksmuseum Amster- decisions to that effect taken by the previous Loterij, the museum acquired two monumental the presentation of the first issue. and the Colonial Exhibitions in Amsterdam, Ant- ing more prominence to works that have, until dam Schiphol. cabinet. Nevertheless, thanks to active efforts wooden Japanese temple guards. These superb At the same time as the publication of the first werp and Brussels (Vol. 2). These works are the now, hardly been researched. An advisory com- The tour of three North American museums especially on the part of the Rijksmuseum sculptures are to be given a prominent place in edition of Oog, the Rijksmuseum bid a rather outcome of research conducted at the Rijks- mittee was set up to make optimum use of the that started in 2006 continued with presenta- Fund, the museum received a record number the new Asian pavilion (see fold-out v). wistful farewell to the Kunstkrant, a magazine museum by young photography historians with expertise on 17th-century painting available in tions in Phoenix and Portland. The successful of pledges from trusts and sponsors. Even so, A new diorama, Waterkant in Paramaribo with which generations of visitors had grown scholarships awarded by the Heiting Fund. the Netherlands. It includes professors Peter Rembrandt and the Golden Age exhibition was so after negotiating for over six months, the Rijks- (1820), has been added to the four Surinam up. The Rijksmuseum Bulletin will continue Collection catalogues are the core of the muse- Hecht (University of Utrecht), Volker Manuth enthusiastically received that a follow-up has museum decided not to go ahead with the pur- scenes by Gerrit Schouten already in the collec- alongside Oog but will focus on fellow profes- um’s research work. Over the years, catalogues (Radboud University) and Rudi Ekkart (Neth- been planned for 2009. Opened on 2 Novem- chase; according to museum experts, the sell- tion (see pp. 62-66). sionals and appear in English only. of the collections of Dutch drawings, Amster- erlands Institute for Art History and University ber 2007 by Minister Plasterk, a modified ver- ers’ expectations were far too high. Works of various kinds have been added to col- Since 2006, the Rijksmuseum has published dam silver, Dutch tapestries and ornamental of Utrecht) and is chaired by senior curator Jan sion of the exhibition went on show at the Meanwhile, the collection of 17th-century por- lections held in the Rijksmuseum print rooms, most of its books in association with Nieuw prints have been published. Not only of use Piet Filedt Kok. Rijksmuseum research curator Shanghai Museum of Art. By the end of the traits was significantly enhanced by the addi- thanks in particular to the possibilities offered Amsterdam Publishers. As well as catalogues in scholarly circles, these catalogues also form Jonathan Bikker has been responsible for final year, some 180,000 Chinese visitors had already tion of four portraits by Harlem painter Johan- by the Waller Fund. Purchases included numer- of exhibitions referred to above, several other an essential knowledge base on which all up- editing since September 2005. We owe a debt taken the opportunity to admire the Dutch nes Verspronck (1600/03-1662), to which the ous Japanese and Italian Renaissance prints, books have been published. Entitled Furniture to-date information for the general public is of thanks to the Research Institute for Culture Masters. Sponsors of this Dutch museum exclu- museum was entitled in view of a settlement of with special emphasis placed on the period in Holland’s Golden Age, senior furniture curator founded. The collection of 17th-century paint- and History of Utrecht University for fund- sive were founder Philips Electronics and main inheritance taxes. Two of these works have been around 1800 (see pp. 67-69). The museum Reinier Baarsen has written a book that brims ings forms the core of over 5,500 paintings ing the first part of the catalogue. Work on the sponsor ing (see pp. 49-51). on display at the museum since 1952, on long- acquired several drawings from around 1600 with information about the Rijksmuseum’s col- bought by the Rijksmuseum and donated or catalogue of the Rijksmuseum painting collec- 74 In terms of public interest, the exhibition of term loan, and are now part of the permanent from the Dutch Jesuits, including a rare work lection of 17th-century Dutch furniture. It is loaned to it since 1800. Because of its size, ver- tion is not only a long-term project, it is also a 75 Vermeer’s Milkmaid from 25 September in collection. They were purchased with the gener- by Gerrit Pietersz. With the support of Baker & published as part of the Rijksmuseum-Dossiers satility and quality, this collection undoubtedly costly one. Work on the second part of the cata- Tokyo was the top scorer. Some 500,000 Japa- ous support of the BankGiro Loterij, the Cleyn­ McKenzie Amsterdam N.V., photos by series. Peter Sigmond and Wouter Kloek were represents the most comprehensive overview of logue on 17th-century Dutch painting, cover- ing some 650 paintings by artists born between Although there was less website traffic than in ish Bride, or find out who their patron saint is. sponsors BankGiro Loterij and ing enabled the After the opening of the tefaf, the art and sumer Market at kpn), Johan Brand (consul- 1600 and 1625, including Rembrandt and his the Rembrandt year 2006, compared to 2005, With the help of ing, the most original wish Rijksmuseum to organise various activities. The antiques fair, an after-party was held to cel- tant at Egon Zehnder International), Diederik pupils, started in the autumn of 2007 with sup- the number of unique visits in 2007 had dou- expressed by visitors admiring Jan Steen’s paint- successful exhibition in China mentioned above, ebrate our continued collaboration with the Karsten (ceo, upc Netherlands), Eugène Ran- port from the Getty Foundation and Japanese bled to 1.7 million. A great deal of effort has ing of The Feast of St Nicolas was made to come made possible by courtesy of Philips, gave the Bonnefantenmuseum under the title Rijks- dag (consultant) and Chris Vogelzang (ceo foundations. been made to improve the user-friendliness of true – a portrait of the winner and his family at Rijksmuseum the opportunity to present itself in museum Maastricht. The Bonnefantenmuseum private banking, Fortis Bank). Before the opening of the Ateliergebouw, a sym- the website. A new homepage was launched, home, in a similar present-day setting. that country for the very first time. also hosted a directors’ dinner organised by the posium attended by representatives of the three providing a clearly arranged window display A second interactive tour was introduced for The Rijksmuseum annexe at Amsterdam Air- Rijksmuseum during the fair. collaborating institutions (Rijksmuseum, Uni- for the Rijksmuseum’s products, services and schools on the subject of ‘Daily life in the port Schiphol was made possible thanks to ing. Personnel versity of Amsterdam, Netherlands Institute for activities. Improvements were also made to the Golden Age’. The gras project for pre-voca- In August, ing again enabled visitors to enjoy a After the completion of the reorganisation of Cultural Heritage) was held in the Stadsschouw- search function on the site so that there are tional secondary education is a collaborative Meal Deal lunch in the garden before visiting Administration the Collections Sector in 2006, last year saw burg theatre to discuss current conservation and clearer ways of finding richer content. A spe- venture between the Van Gogh Museum, the the museum. The purchase of two spectacular Three new members were welcomed to the the reorganisation of the Presentation Sector. restoration issues. A scholarly symposium was cial website was launched for the Hero exhibi- Rijksmuseum, the Amsterdam Historical Muse- Japanese temple guards was made possible with Supervisory Board: Maarten van der Lande This sector, which previously consisted of Exhi- also organised in conjunction with the Jan van tion for visitors to ‘honour’ their special heroes um and the Stedelijk Museum. The project generous support from the BankGiro Loterij (partner of Baker & McKenzie Amsterdam), bitions and Education & Public Information, der Heyden exhibition and, as always, the muse- using words and pictures. The bronze medal was made possible with the help of three banks (see pp. 40-43). It looks as if developments in Frits van Oostrom (university professor at was expanded with a third department called um took part in the activities of the Amsterdam won by the Rijksmuseum’s chip team (Cul- that sponsor the three museums around Muse- the lottery sector are going to result in a more Utrecht University and president of the Royal Publications. This new department focuses not Summer University. Course participants were tural Heritage Information Presentation) at umplein square. In February, some 500 chil- restrictive policy and fewer opportunities for Netherlands Academy of Arts and Sciences) and only on traditional hard-copy publications, but welcomed at the Ateliergebouw even before it was the International Semantic Web Challenge in dren from Nunspeet and the surrounding com- charity lotteries. This is a good opportunity Margot Scheltema (financial director of Shell is also responsible for the website and multi- officially opened. Korea is worth a mention here. Funded by the munities visited the Rijksmuseum. This annual therefore to emphasise how important the Nederland). With their appointment, vacancies media publications. History curator Anouk Janssen won the Jan van Dutch Organisation for Scientific Research, excursion for all senior classes of primary BankGiro Loterij’s support is: without it, many open since 2006 due to the departure of Her- BB&V (Surveillance, Security & Safety) is to Gelder award for her thesis on the representa- chip is a research project aimed at developing schools in Nunspeet is paid for by the Veluvine acquisitions would not be possible. man Wijffels and the death of Dries Fransen van be reorganised, partly to raise the quality of tion of Old Age in Netherlandish prints, Grijs- digital personalisation applications using inno- Molijn de Groot Fund. Eight new trusts were established under the de Putter have now been filled. We also took security in light of recent social developments aards in zwart-wit. De verbeelding van de ouderdom vative technology for the Rijksmuseum and the This was the first season in which the Rijksmu- auspices of the Rijksmuseum Fund. Various leave of Nelleke Noordervliet in June 2007, and the increase in security risks. Employees in de Nederlandse prentkunst (1550-1650). This heritage sector. seum managed the Trompenburg estate and elements of several of the museum’s collec- who resigned her position on the Board having will be offered more opportunities to develop incentive prize is awarded by the Association of With funds from the museum’s chief sponsor the public showed a lively interest, visiting the tions can count on special support: the J.A.J. fulfilled the maximum eight-year term of office. by introducing job differentiation and a more Art Historians to young promising art historians. ing, an exciting theatrical tour coinciding with estate and attending the musical evenings. The and M.A. Risseeuw Fund supports purchases, The Supervisory Board held four meetings varied set of tasks. Progress has been made on For the (scientific) publications by Rijksmu- the winter exhibition Fire! Jan van der Heyden was neighbours appreciated the chance to visit the restorations and exhibitions of paintings of with the board of management. The progress the preparations for a joint operation with the seum staff, please refer to the appendices on organised for children aged 6 to 12, introduc- house of famous admiral Cornelis Tromp. The Hague School period; the Sara Geertruida of The New Rijksmuseum was an important Van Gogh Museum incident room in a com- pp. 125-130. ing them to Jan van der Heyden through one Aalders-Huender Fund supports lace; the Maria point of discussion that was also the key topic munal centre. of his fictitious descendants. A second theatrical Adriana Aalders Fund supports national history in a special meeting the Board held with the To be able to help visitors to the Philips Wing tour has since been developed, which focuses Friends, sponsors and benefactors and Dutch cultural heritage; and the Knecht- Core Team (management and a number of more effectively, it has been decided to set up Information for the public on the permanent collection. This, too, has In January, the Rijksmuseum invited its Drenth Fund supports Dutch-related paintings department heads). During this meeting, the a front office, where all staff directly involved The Rijksmuseum continued its practice of been made possible thanks to ing funding. ‘Patrons’ to a dinner laid out in several galler- that illustrate the 20th century from the point members of the Board received the latest infor- with the public will work: cashiers, cloakroom extended opening hours on Friday evenings. Once again, white bread and herring were ies in the Philips Wing, which had been spe- of view of aesthetics and history. With the help mation regarding developments in the area of staff, public counter staff and the shop. It will Extra activities for visitors were organised on served at the now traditional annual celebra- cially transformed for the occasion to capture of the Vossen-Delbrück Fund, the library has the approach to the public and the plans for also house staff responsible for group and these evenings, highlighting a different topic tion of Rembrandt’s birthday on 15 July. Many a traditional winter atmosphere. Various activi- more opportunity to purchase, restore and the new, integrated set-up. school bookings, as well as employees charged every three months. For instance, the Education of the breakfast guests took the opportunity to ties were organised for the Museum ‘Friends’. research source works on the theory and tech- In the past year, the museum again benefited with carrying out events and receptions. The department developed various programmes, visit the Philips Wing where they could make The Rijksmuseum is pleased to be able to add nology of art, while the Migelien Gerritzen considerably from the Marketing Advisory organisation of events and receptions will be including a tour on paper (the topic focused on use of free introductory tours and audio tours. the name of a renowned organisation to its spon- Fund has made it possible to organise educa- Council, whose members regularly meet with more efficient, because the staff involved – The Masterpieces) and a special tour for parents Several activities were organised during Muse- sors. Baker & McKenzie have entered into an tional activities for the Conservation & Resto- the commercial director and the head of Com- who are currently spread over a number of and children. Several podcasts were made, one umN8, the museum’s annual night time open- association with the museum for three years, and ration department. An agreement was signed munication & Marketing. The museum is departments – will be centralised in a sepa- featuring stand-up comedienne Brigitte Kaan- ing on 3 November, linked directly to Party, the with their generous support, the Rijksmuseum with Corus in March 2008 concerning the extremely grateful for the generous, voluntary rate cluster called Events & Receptions that 76 dorp on the subject of Mothers. Dutch visitors main highlight of the last quarter of the year. has been able to purchase several superb photo- establishment of a special fund, Staal aan Zee efforts of chairman Bert Meerstadt (director will be part of the Communication & Market- 77 in particular like being able to visit the museum Visitors could have their photo taken wearing graphs, including works by Brassaï and Robert (Steel by the Sea), enabling the appointment of the Dutch Railway Company NS) and mem- ing department. After the change, the Educa- when it is not so busy. a wedding dress in front of Rembrandt’s Jew- Capa. The support of founder Philips and main of a curator for Indian art. bers Muriel Arts (marketing director Con- tion department will comprise the education staff and the staff member for schools, which lection mobility in Munich, as well as organis- a guided tour of the main building. In May 2007, Bart van der Pot was succeeded lections Peter Sigmond also announced his to part of the collection of Asian sculpture that will enable it to focus more closely on its core ing a series of lectures on the occasion of his The New Rijksmuseum project consists of two as Programme Director by Etienne Schoen- departure. Taco Dibbits, already working for is to be presented there in dialogue with 20th- tasks: the development and detailing of educa- departure as professor of museum policy at sub-projects: building and furnishing. In 2007, maeckers, project manager of the Government the museum as head of the department of century sculpture. tional policy. Education will also be responsi- the VU University Amsterdam. The Collections it was agreed that the latter sub-project would Buildings Agency. Fine & Decorative Arts, will succeed him as Concurrent with the international art and ble for the educational products and for look- director attended a symposium held to discuss be delegated to the Rijksmuseum. The muse- of 1 June 2008. antiques fair tefaf, the new presentation of ing after the various target groups, schools plans for a National History Museum in the um’s Accommodation Office, which was set up The plans for 2008 are now ready. On 8 Feb- Rijksmuseum Maastricht entitled Palazzo opened comprising one of the most important. Netherlands from an international perspective for the renovation project, was expanded to A look ahead ruary, the exhibition entitled Piranesi’s dream. in Maastricht at the beginning of March. The In addition to the organisational changes and was present at the opening of the renovat- assume the new responsibilities. The content In October 2007, it was announced that Eternal modern design opened in Haarlem. At the theme is the collecting of early Italian art in the referred to above, the works council was con- ed Prado Museum in Madrid. and financial demarcation of both sub-projects Ronald de Leeuw had decided to stand down heart of this exhibition are two master-pieces Netherlands in the period 1900-40, with Swiss sulted on the introduction of Working Hours is now complete and consultation platforms as director general in the summer of 2008. The from the Rijksmuseum collection – the man- collector Otto Lanz as the central figure. Management (atm) in accordance with the designed to guarantee the co-ordination of completion of the Ateliergebouw and the issue telpiece produced by Italian graphic artist and In June, the museum will be exhibiting the agreements reached in the collective labour The New Rijksmuseum building and furnishing have been created. of the building permit for the main building architect Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) world-famous portrait of Jacopo Strada by agreement for state-subsidised museums An important milestone was achieved when The Provisional Design by French interior heralds a new era for the New Rijksmuseum. for the Amsterdam residence of John Hope, Venetian Grand Master Titian (1488-1576). concluded as of 1 April. atm is intended to on 13 December, district council chairman architect Wilmotte was presented in March In mid-2008, the Final Design of the muse- and the ‘Rezzonico Table’. The exhibition This masterpiece, which forms part of the col- achieve more efficient and effective co-ordina- Egbert de Vries handed the building permit to 2007. The PD became the subject of intensive um’s furnishing by Jean-Michel Wilmotte will was put together by an international team of lection of the Kunsthistorisches Museum, will tion between the supply and demand of work. the director general. This was the final permit discussion, not only in the Advisory Group for be nearing completion. A taste of Wilmotte’s specialists headed up by Piranesi expert John be on display at the museum as a show of This allows the employer to gear staff capacity required to commence construction. Unfor- Museological Vision (the former Co-ordination design was presented to the press in March Wilton-Ely, and was organised by the Cooper- thanks for the loan of work by Frans Hals, to the staff requirements more effectively and tunately, the European call for tenders proce- Taskforce Museological Design), but also in 2007 and also exhibited in the Information Hewitt National Design Museum in New York, which the Viennese museum had been given staff themselves to gear their working hours to dure that was started in 2007 has not resulted a broader, internal and external context. An Centre. where it opened for the first time on 14 Sep- on long-term loan by the Rijksmuseum some their personal situation. in the award of a contract, because the differ- Advisory Committee was set up for the 20th In 1998, Ronald de Leeuw formulated the con- tember 2007. The exhibition went on display years ago. In Amsterdam, Jacopo Strada will be Niek van Sas, professor of history at the Uni- ence between the amount of the contractor’s century, whose members are Carla Boos (chief cept for the New Rijksmuseum in the policy in Teylers Museum under the auspices of the reunited for a few months with his son Ottavio versity of Amsterdam, has been appointed tender and the available budget was so large editor of Andere Tijden), Jan Debbaut (various document The Rijksmuseum in the 21st century. Rijksmuseum and with Ronald de Leeuw as the Strada, whose portrait by Titian’s opposite Tin- honorary curator of Dutch History for a peri- that a decision was made to declare the tender appointments including former director of the Now that the Final Design for the building by guest curator. The exhibition, which will also toretto (1518-1594) is part of the Rijksmuseum od of five years. The Rijksmuseum created the unacceptable. In February 2008, it was decid- Van Abbe Museum), Luca Dosi Delfini (various Cruz y Ortiz and Wilmotte’s design for the comprise a symposium, has been expanded with collection. The two statues of the Japanese tem- position of honorary curator a few years ago ed to launch a new call for tenders, in which appointments including former furniture cura- museum furnishings have been concretised, a chapter on the relations between Piranesi and ple guards will be on show at the same time in for people who occupy an important position the work will be split into parts. Assuming that tor at the Stedelijk Museum), Cornelia Hom- the time seems ripe to hand over leadership a number of Dutch Grand Tourists at the end of June, as part of an exhibition of the key works in an academic institute and who can advise the call for tenders results in a contract and burg (freelance art historian), James Kennedy to someone from the next generation who can the 18th century. acquired under Ronald de Leeuw’s director- the museum management and academic staff that work can get underway sometime in 2009, (professor of Recent History at the VU Univer- realise the new, integrated presentation of the From 23 February, Museum Boijmans Van Beu- ship. in the performance of their duties. They are the opening date for the New Rijksmuseum is sity Amsterdam) and Jan Teeuwisse (director Rijksmuseum and organise the introduction ningen in Rotterdam has staged an exhibition A whole range of new publications is also also invited and given the opportunity to con- planned for late 2012, with a possible exten- of the Beelden aan Zee Museum). of the 20th century in the Rijksmuseum. It is on the Early Hollanders. Paintings from the late planned. Gary Schwartz’s Dossier on the Night duct research into the museum collection, sion to 2013, provided no new setbacks occur. When the Ateliergebouw was opened for use now also possible to tackle the preparations Middle Ages. Works from the Rijksmuseum col- Watch is to be revamped and a series of theme in order to build a bridge between the muse- Nevertheless, progress has been made on the in the summer, the Rijksmuseum restoration for the programme of temporary exhibitions lection play a key role, because of both their booklets about landscapes, flowers, love and um and the academic world. Niek van Sas is main building in the past year. After excava- studios and the restoration course run by the after the reopening. At the beginning of 2008, quantity and their significance. In the past year, women, is to be published. A fold-out doll’s the second honorary curator, following the tion of the inner courts in 2006 for the con- University of Amsterdam moved to this new the Supervisory Board appointed Wim Pijbes, a great many paintings have been specially house book was made for children and young appointment in 2005 of Volker Manuth, pro- struction of the new quadrangle, 2007 saw building designed by Spanish architects Cruz director of the Kunsthal Rotterdam since 2000, restored for this occasion. parents. fessor of art history at Radboud University, as the erection of the concrete structures for y Ortiz. The third resident, the research as the new director general, and he can be left On 25 February, the Beelden aan Zee Museum But of course, the most exciting event of the honorary curator of 17th-century painting. the grand café, the shop and the auditorium, department of the Netherlands Institute for to assume the aforementioned duties with the in Scheveningen opened the last of the Rijks- year will be the start of construction on The In the past year, management, curators and which will all be situated underneath the new Cultural Heritage, will be moving in the first fullest of confidence. He will assume his duties museum’s satellite presentations (Rijksmuseum New Rijksmuseum. other museum staff have been active on a Atrium. Work also gradually progressed on half of 2008. Talks are already underway on on 1 July 2008. In early 2008, director of Col- aan Zee, or Rijksmuseum by the Sea), dedicated variety of committees, as is evidenced in the the return of the decorations by Cuypers to the details of the collaboration designed to overviews of external activities, presentations the Gallery of Honour and other parts of the create the conditions for the formation of a 78 and lectures (see pp. 131-142). The director museum. Many people followed the progress centre of excellence in the restoration field. 79 general took part in conferences on the future during Hard Hat Tours, when visitors are The building was officially opened by Minister of historical museums in Berlin and on col- given hard hats and safety shoes to make Plasterk on 8 November. Fold-outs

The New Rijksmuseum: mendation given by the Department for the will be clear how the work is to proceed and have been bored into the walls on almost eve- existing as well as new buildings that are situ- decorative elements was characteristic of all permits herald new phase Preservation of Historic Buildings and Sites The New Rijksmuseum can finally be com- ry floor, from the cellar to the towers. These ated in fragile historical environments. This is the buildings Cuypers designed at the end At the opening of the exhibition Karel du Jar- and the municipal aesthetics committee for pleted. slots will house the pipes that will regulate the clearly visible in the Ateliergebouw, which unites of the 19th century. Moreover, he regarded din on 13 December 2007 in the Philips Wing, Buildings and Monuments, the monument museum’s climate with the correct air tem- the old and the new. The foremost section, the Rijksmuseum as a homage to the arts and director general Ronald de Leeuw was not the permit was granted in 2007. The Executive The museum building and the garden perature and humidity, which will be supplied opposite the Rijksmuseum in the Hobbema- the history of the Netherlands. The building only person to make a speech. He was joined Board of Oud-Zuid issued the environmental In 2007, more than 950,000 visitors came via a subterranean energy ring that will circle straat, is the renovated façade of the former itself therefore had to reflect the beauty of the by Egbert de Vries, chairman of the Execu- permit at the same time, outlining the condi- to the presentation of The Masterpieces in the the main building. Plans for the other installa- Safety Institute, which was built around 1911 by objects displayed in it. At its opening, the Rijks- tive Board of Amsterdam Oud-Zuid district. tions to which the building plan must adhere Philips Wing, where the masterpieces from tions are also known to the last detail. Cooling Eduard Cuypers and designed by his uncle, the museum was not only the largest brick build- And they had good news – the building per- in terms of air, noise and nuisance. Both per- the Golden Age are on display while the main and warmth will be generated with heat pumps legendary Cuypers who also designed the Rijks- ing in the country, it was also lavishly deco- mit issued by the district for The New Rijks- mits are an inextricable part of the building building is closed. Even in its dismantled state, linked to an underground storage system. As museum. Behind it, a new, almost 75-metre rated. Together, architecture, form and colour museum had become irrevocable. A reason to permit. the main building is attracting lots of atten- an energy-saving measure, the warmth that is long building has emerged that extends to the reflected the country’s rich national history celebrate at the end of a year in which steady Because the renovation and new development tion, with groups of interested visitors donning diverted from the building in the summer will Honthorststraat. This new building is distinct and the part art and culture played in it. progress has been made to finish the renova- plans were not entirely in accordance with the hard hats and safety shoes for a guided tour of be stored underground and re-used in the win- from the old one although the two can be per- tion and new development plans. existing zoning plan, a zoning plan exemp- the empty museum every Friday. During these ter to heat the museum again. ceived as a coherent whole. The bricks on the The whitewash brush tion was necessary before the building permit Hard Hat Tours, visitors can see for themselves 2007 was also the year in which architect Jean- long side walls resemble those of the old build- Work has been ongoing in the museum since Under the supervision of the Spanish archi- could be granted. A spatial substantiation was the progress that is being made in preparing Michel Wilmotte presented the provisional ing and all the door and window frames are the day it opened. As early as the 1920s, then tecture firm Cruz y Ortiz, the Rijksmuseum prepared for this article 19 procedure, based the building for the renovation. Staff from the design for the layout of The New Rijksmuse- made of wood, as they are in the villa section. director Schmidt-Degener had Cuypers’ deco- is undergoing a metamorphosis. More than partly on the testing criteria in the Spatial Limburg Conservation Institute in Maastricht um’s exhibition circuit and landscape architect In keeping with the surrounding buildings, the rations toned down as he regarded them as far eighty permits are required for the develop- Assessment Framework previously produced by (sral) have spent the last year on scaffolds in Copijn drew up the final design for the garden roofs, like those on the short north and south too colourful for the works of art on display. ment and renovation including the building, the district and the results of the environmen- the Gallery of Honour re-applying decorations under the aegis of Cruz y Ortiz. Because monu- walls, are covered with non-reflective alumin- In the following years, more and more embel- environmental and monument permits that tal impact assessment. On 31 January 2007, originally introduced by Cuypers onto the arch ment status has also been requested for the gar- ium. Despite the size of the Ateliergebouw, the lishments disappeared behind all manner of were granted in 2007. Never before have so the district council decided to apply for a cer- and above the lintels. The original murals in den, the design was only completed after dis- dimensions are in keeping with the surround- built-in constructions and much use was made many permits been required for a single build- tificate of no objection from the Provincial the front hall, library and stairwells have also cussions with the Monuments Committee of the ings, something Cruz and Ortiz achieved by of the whitewash brush. For one thing because ing in the Netherlands. The permits not only Executive in the province of Noord-Holland, been reconstructed. Amsterdam municipal council and the National dividing the new building into three and creat- the requirements of the day demanded more allow permission for the renovation of the which meant that the building permit for the In 2006, the inner courtyards of the main Service for Archaeology, Cultural Landscape ing a low central section flanked by two high- and more exhibition space, necessitating main building, the Drawing School (Teeken- Rijksmuseum could be granted on 2 August building were excavated to a depth of 8.5 and Built Heritage. The design is based on er sections with sloping roofs and ridges that various refurbishments; for another, because school) and the Villa (the former director’s 2007. After the required period in which it metres below the level of the underground the original structures and landscape styles extend to almost 20 metres in height. changing fashions dictated that works of art quarters), but also for the new development of was open to inspection had lapsed, the build- passage. In 2007, concrete structures were employed by Cuypers, which, like the sculptures A large proportion of the Ateliergebouw is should be presented in stark white spaces. As the Asian pavilion and the study centre. Every ing permit finally became irrevocable. placed underground for such public facilities and building fragments, will also become visible already in use, with the latest equipment a result, the original structure and decorations building will be connected by means of a sub- The successful completion of the permit pro- as ticket offices, the museum shop and an audi- again. The garden will be open to the public and resources being utilised to maintain the had all but disappeared by the end of the 20th terranean energy ring in the garden, which cedure marks the beginning of a new phase torium. The contours of the sunken entrance during visiting hours. nation’s cultural heritage. On completion of century and Cuypers’ Gesamtkunstwerk (total will feature facilities for a garden storage in which construction can begin in earnest. square are already visible in both inner court- the renovation work, the public can look for- work of art) was almost nowhere to be seen. space, installations and a bicycle shed – In preparation for this, the specifications were yards. This spacious reception area will extend Ateliergebouw opened ward to once again admiring it. all of which also require a permit. refined by means of additional research dur- over both inner courtyards and will link the One of the highlights of 2007 took place on 8 Scraping ing the permit procedure. Based on this accu- east and west wings beneath the underground November when Minister Plasterk opened the Once it had been decided to renovate the Rijks- Permits rate description of all plans and estimated passage in what will be an engineering tour de Ateliergebouw – the first of Cruz y Ortiz’s designs Cuypers’ colours return museum under the slogan ‘Continuing with The imposing Rijksmuseum building has been costs, the tendering procedure was initiated force. Both the underground passage and the for The New Rijksmuseum to be completed. When the Rijksmuseum opened to the public Cuypers’, it became essential to study the origi- a national monument for a very long time. At according to European guidelines. Unfortu- museum above it will be elevated slightly with The Ateliergebouw will see the Rijksmuseum in 1885, it looked completely different than nal multi-coloured palette. Cuypers had record- the request of the Minister for Housing, Spa- nately, the call for tenders did not result in a lifting jacks so that new, far smaller foundations Amsterdam, the Netherlands Institute for Cul- how we remember from later years. Not only ed his designs in great detail and a wealth of tial Planning and the Environment (VROM), commission being issued due to the fact that can be introduced. Through the underground tural Heritage and the University of Amsterdam had architect Pierre Cuypers designed a monu- information was discovered in his archive. Nev- the Villa, the Drawing School and the garden the sum quoted by the contractor was too passage, future visitors can then enter both the pull together all available knowledge in the mental building, he decorated it with countless ertheless, research in situ was unavoidable. Staff 80 will be added so that every existing building high. In 2008, a call for tenders will again be east and west wings via the entrance square. field of restoration and conservation of (art) ornaments, tile tableaux and wall paintings, of the Limburg Conservation Institute (sral) 81 within the museum’s grounds will soon have issued Europe-wide. Once the tendering pro- Other preparations are also at an advanced works. and used decorations to bring colour into it. surveyed the entire museum to look for decora- monument status. After the positive recom- cedure has been successfully rounded off, it stage. In the museum building, dozens of slots Cruz and Ortiz have often made designs for The combination of architecture, colour and tions that had been covered over with distem- per and find out in what condition they were objects on display. However, a painting uncov- decorations. Sturm outlined his figures, giving (icn) and the University of Amsterdam (UvA) graphs. The restoration departments for furni- wonderful Still life with asparagus was painted on in. Modern technologies such as infrared and ered on the wall behind a bookcase in the them little or no depth so that the wall paint- are pooling their expertise in the field of res- ture and maritime models are situated on the paper: painting restorer Erika Metz was able to x-ray tests were used to conduct stratigraphic library revealed that the dazzle of the colours ings did not appear three-dimensional because toration and conservation of art objects. With second floor of the second tower, and the floor conduct scientific analyses but also take advan- research. But with the help of old construction had dulled over the years. Based on the pig- the decorations themselves were flat. research, education and practical application above is equipped for the restoration of paint- tage of the expertise of paper restorer Idelette drawings and photos, and using a magnifying ments found, this ageing process was copied in Sturm’s paintings had already been removed under the same roof, the Ateliergebouw is a cen- ings and frames. van Leeuwen. And in order to study an 18th- glass and a scalpel, small areas of paint were the modern paints used for the reconstruction, in the first half of the 20th century; rolled up tre of expertise in progress that is unique not century Asian ivory statue, material analyses scraped away by hand, layer by layer, to reveal a with a more restrained colour spectrum as a and stored in the depot, they were turned occa- only in the Netherlands, but also internation- Partners were made possible at short notice. The list of clear picture of the colours and motifs that lay result. Moreover, today’s museum presentations sionally, but nobody bothered to look at them. ally. The Rijksmuseum restorers are not the only cross-border collaborations can go on indefi- beneath. Here and there, larger surfaces were make it impossible to bring back the lavish dec- They were transferred to the Bonnefantenmu- The building itself, designed by Spanish archi- users of the Ateliergebouw – they share it with the nitely and will doubtless become much long- also exposed to assess the result of the scraping. orations throughout the building. The decision seum in Maastricht in 2007, where they were tect duo Cruz y Ortiz, plays a key role in that Conservation and Restoration of Cultural Heri- er, and to our mutual benefit, once the UvA was subsequently taken to restore the decora- restored by sral staff. During the restoration development. It seems almost natural that the tage course offered by the University of Amster- and the icn have joined us and we are at full Reconstruction tions only in places where they would not inter- work, which was being conducted in public, architecture should focus on shaping an inspi- dam (UvA). This enables students to quickly get strength. There are various ways of handling historic fere with the art and history objects on display. visitors were able to see the paintings for rational environment in which an open, ani- to know the practical side of the work. paintwork. If the aim is merely to maintain it Not only are Cuypers’ colours being reused, the first time in years. mated and fruitful collaboration between the Training at university level in particular is not Conserving and restoring for future generations, you can opt to conserve the craftsmanlike methods painters used to various restoration disciplines can take place. possible without research. It is therefore very Once the move was complete, the thirty or so it. It does not necessarily have to be exposed decorate the museum building are also being Cuypers’ decorations This creates the conditions for even better care fortunate that in May 2008, the research insti- restorers of the Rijksmuseum were able to settle for that. If the paintwork is to be restored, how- employed again. Cuypers took on craftsmen A few years ago, a start was made on the recon- and management of the Rijksmuseum collec- tutes of the Netherlands Institute for Cultural down to their core tasks: conserving, restoring ever, you need to make the historic material who were able to reproduce his designs. Stu- struction of the decorations. Cuypers’ colour tion and for bringing the results to the atten- Heritage (icn) will be joining our ranks. The and researching works of art. Preserving a work more visible and hence ‘readable’. Reconstruct- dents at Sint Lucas, a specialist college for res- palette is to be restored in full in the library tion of an even larger public than before. ground floor and the two storeys below have is the central task of conservation work, and ing the paintwork involves studying it and then toration and decoration in Boxtel, are today and the stairwells, where art does not domi- been set aside for these research departments, involves taking measures to prevent or at least using modern materials to recreate it. Current working on the reconstruction under the guid- nate. The Entrance Hall is also being fully Functionality and this is where research laboratories, study minimise damage caused by the effects of time restoration practice goes on the theory that in ance of the sral. They are using the same col- reconstructed, as are the decorations on Georg The new Ateliergebouw is hidden behind the room and storage space are also located. About to the material of which the artwork is made. all three cases, any work done has to be reversi- ours as in the 19th century as well as the same Sturm’s canvas, which covers most of the walls. somewhat sombre brick elevation of the monu- a hundred staff will be working in the Atelierge- In the case of restoration, preservation obvi- ble: it must be possible to undo any procedures painting techniques and brushstrokes. And In December 2007, the work reached a provi- mental Safety Institute building (Veiligheidsin- bouw. The Rijksmuseum, the UvA and the icn ously also plays a key role, but the work is also carried out without damaging the original. they are applying the decorations in the same sional climax in the completion of the vaults of stituut) constructed in 1912. Two towers rise will benefit from each other’s presence and all studied closely to find out what it looked like The tests conducted by sral revealed that way, using handmade stencils and drawings the Gallery of Honour. Once the Rijksmuseum up behind the elevation, a translucent central have access to state-of-the-art research and labo- originally and what the artist’s intentions may decorations had been fully removed in several made using a pouncing technique. In so doing, reopens, we will be able to admire the great court linking the two. With a surface area of ratory facilities, creating an ambitious atmos- have been. places in the museum building. Any decora- it was possible to come close to 19th-century Masters of the Golden Age in surroundings over 9,000 m2, functionality is at the forefront phere in which to facilitate exchange between A recent example of this method of work is the tions still in place had been damaged by remov- aesthetics, creating a unity of décor, colour and that once again do justice to Cuypers’ ideas. of this building. All the studios, but also all training, research and practice. restoration of Rembrandt’s portrait The Orien- ing the layers of paint covering them. It was architecture. the corridors, doors and lifts have been pro- tal. One of the reasons for the complete res- then decided to reconstruct Cuypers’ decora- portioned to give extra height and width, so Cross-border toration was the fact that the painting was to tive patterns, which entailed re-applying the Wall paintings The Ateliergebouw: that large art objects can be easily transported. Over time, it has become clear that multidisci- be the highlight at the exhibition Rembrandt decorations to the historic paint layers. Any Cuypers commissioned Georg Sturm a unique centre of expertise Because of the ‘serrated’ roof construction and plinary collaborations offer real added value. and the Golden Age. Highlights from the Rijksmu- original paintings are thus conserved under- (1855-1923), a friend and teacher at the On 8 November 2007, Minister Plasterk the triangular shape of the windows in the side Take painting restorer Laurent Sozzani, for seum in Shanghai. The removal of the yellowed neath and can always be exposed in future. School for Applied Arts (Rijksschool voor opened the Ateliergebouw, the first part of The elevation, the only light entering the building is example; he has been intensely involved with varnish layers and old restorations (darkened Kunstnijverheid) in Amsterdam, to make neo- New Rijksmuseum to be completed. As a centre from the north, thus avoiding direct sunlight. the restoration of a painted terracotta statue of oil retouching work done in the 19th and Restrained colour spectrum gothic paintings on the walls of the Entrance of restoration and conservation, scientific prac- On the first floor of the first tower are the Johan van der Schardt, which was sent to the 20th centuries) revealed that the man’s head, After conducting microscopic tests of the com- Hall and the Gallery of Honour. They repre- tice, research and education, the Ateliergebouw departments for textile restoration, glass and ceramic restorer’s studio because of a crack turban and costume were in excellent condi- position of the paint, i.e. to ascertain which sented traditional crafts but also more abstract offers a venue for the preservation and man- ceramics as well as archaeological and historic in the clay. Picture frame restorer Huub Baija tion but that the dark background was rather binding agents and which pigments had been allegories and virtues, referring to the nation’s agement of Dutch cultural heritage under the metal. Book restorers and restorers of paper worked closely on the restoration of the ebony damaged. The paint had been rubbed off used, Cuypers’ colours were reproduced using illustrious past. Though Sturm had painted very best conditions. and photographic materials are housed on picture frame of Lucas van Leyden’s Dance and had become worn as a result of less sub- 82 modern paints. That did, however, raise the these works on canvas, they were intended as the second floor. They maintain the world- around the golden calf with Iskander Breebaart, tle restorations in the past. After cleaning was 83 question of whether the vibrant ‘fairground’ wall paintings, serving to underline the archi- In the Ateliergebouw, the Rijksmuseum, the renowned National Print Collection and work senior restorer at the furniture department. It finished, a tassel came to light next to the tur- colours might deflect attention from the tecture and blend in smoothly with Cuypers’ Netherlands Institute for Cultural Heritage on the museum’s splendid collection of photo- emerged that, very unusually, Adriaen Coorte’s ban, which was not visible prior to the restora- tion but could be seen on the x-ray photo of with them at a meeting in November. They to the presentation of art and history. Special time spans would take up the greater part being included in the exhibition circuit and and metal chosen by Wilmotte has enabled the painting. It was clearly painted by Rem- dilute the old varnish until only a micro-thin collections, for instance of silver exhibits and of an entire day, an opportunity is being exhibits from the Middle Ages to the 20th him to design a trim, low-key showcase, so that brandt. Whether it was his intention that the layer remains, on which the necessary retouch- large dinner and tea sets, are to be displayed created to visit a part of the circuit, spaced century will eventually be on display there. all attention goes to the exhibits it contains. tassel be so clearly visible remained to be seen. ing is done, after which a new layer of varnish in the museum towers. A new Asian pavilion over the entire museum building. Moreover, The brick vaults will remain visible in the pre- Based on the standard showcase, the exhibi- Microscopic testing revealed that Rembrandt is applied on top of that. Getting to know new will be home to the collections of Asian art. a fast-track route is being mapped out for visi- sentation of the Middle Ages with panels set tion architect has designed a complete ‘family’ had indeed painted it over with darker paint, lines of approach and new methods is not Cruz y Ortiz will be furnishing both the towers tors who wish to go directly to Rembrandt’s up in the vaulted arches. The exhibits are lit of showcases, thus lending the main circuit a which, like the darker paint in the background, only inspiring, it leads to better substantiated and the pavilion. In May 2004, after an open Night Watch and the other Golden Age master- up from the showcases in which they are dis- sense of harmonious unity. Although they vary had also been rubbed off. Only a few traces debates in the ongoing process of knowledge European tendering procedure, a selection pieces in the Gallery of Honour. played, creating a serene, treasury-like effect. in size and type and can be positioned either remained. The overlying layers of paint had exchange and development, which is what our committee chose the interior design plans put In the individual time spans, exhibits are A special solution has been found for present- against a wall or at the centre of a gallery, they the same features. What Rembrandt had done centre of expertise is aiming for. forward by Wilmotte & Associés, a French firm grouped in thematic ensembles that portray ing the 20th century. Given the nature of the match in terms of exterior. In line with the here therefore, was what he had done in so The old, rather sombre Safety Institute building of architects. the Netherlands in an international context. exhibits, preference was given to a modern, showcase model, Wilmotte has also designed many of his other paintings, and that was to has been elegantly integrated into a new build- Wilmotte & Associés takes on architectural The art and history exhibits in the ensem- sparsely designed space with plastered walls matching exhibition elements in various for- make a change (a pentimento, from the Italian ing to create a transparent and workable whole. projects, industrial and urban designs, inte- ble not only form a bond, they enhance each rather than the brick construction. Statues and mats and types, such as display tables with or for repent). The dark painting on the tassel has We anticipate that this functionality will lead to rior design and museum design projects all other either because they are interconnected paintings are to be displayed in a light setting, without glass, bases and pedestals for free- now been carefully restored. Look at the paint- effective and pleasant interdisciplinary collabo- over the world and is known, among other or because of the contrast between them. One and in contrast, the extensive photography standing exhibits or exhibits against walls, and ing in raking light, and you will recognise the rations, lively discussions, intelligent, in-depth things, for its designs of various sections of theme is the role played by the Netherlands collection is set in dark surroundings. Other information signs. He also designed partition- tassel in the impasto of the paint although it scientific research and above all, to wonderfully the Louvre in Paris. The deciding factor was as a maritime power in the 17th century. That time spans, including the Golden Age, will ing to ensure that the public is kept at a suffi- no longer plays a major part in the composi- restored works of art. Wilmotte’s convincing vision, in which a mini- ensemble will contain portraits of famous be on display in the high-ceilinged galleries cient distance from the exhibits as well as seats tion. By removing the yellowed lacquer and the mum of intervention in both Cuypers’ and admirals and paintings of major naval bat- at the higher levels. Because art and light do for the public to rest on. Moreover, special old restorations, finding the tassel and notably Cruz y Ortiz’ architecture is key. Wilmotte sees tles as well as a large ship’s model. This gives not agree, most of the windows in these gal- facilities have been designed for exceptionally removing it again, we have restored it as the art- Exhibition architect Wilmotte designs a clear link between the museum building an exhilarating presentation with a visually leries have to be covered. However, a few will large, small, or valuable exhibits. ist originally intended. the layout of The New Rijksmuseum and the interior design and therefore wants to powerful focal point. Such eye-catchers invite remain uncovered and because daylight enters Not everything will be displayed in showcases. Each restoration specialism does, of course, Once the Rijksmuseum reopens after renova- re-instate Cuypers’ colour scheme, but in an visitors to go from one ensemble to the next, through dormer windows, visitors will still be Paintings, for example, will be mounted with- have its own rules. Bronze renaissance stat- tion, the public will be able to see the exhibits understated, almost invisible way. Although the following a logical trail through the museum. in touch with what is going on outside. out glass and arranged on walls. Because of an ues for example, are taken to hand in quite a in a presentation that unites art and history. interior design gives the museum as much visi- In addition, the new museum will offer a var- insulation layer on the inside of the museum, different way than paintings dating from the Following a chronological circuit that runs bility as possible, Wilmotte’s balanced style also ied mix of paintings, applied art and histori- Exhibition elements they cannot be directly attached to the walls. same period. Generally, both are covered with from the late Middle Ages up to the end of allows the collection to have full play so that cal exhibits. In this new layout, art and history To create a unity between the different galler- Instead, a rail system with a total length of 4.5 a protective finishing layer, which, in the case the 20th century, visitors will experience an the exhibits on display speak for themselves. enhance each other, giving visitors a sensation ies, Wilmotte has devised co-ordinated exhi- kilometres will be installed along the walls and of a bronze statue, is usually an organic var- ‘awareness of time and a sensation of beauty’. of beauty and an awareness of time. bition elements that enhance the harmony the paintings hung from steel cables. nish patina (a mixture of resins), and varnish That slogan lies at the core of the provisional Chronological circuit within the museum. He would rather have on paintings. Nowadays, the protective layer on design for the layout plans presented on 23 Curators and restorers of the Rijksmuseum The Provisional Design free-standing exhibits displayed in the rooms The year of texts bronze statues is not so readily removed as it is March 2007 by exhibition architect Jean-Michel have for years been busy preparing the future During the last century, the inner courtyards but for security and conservation reasons that Whilst the Provisional Design was being devel- regarded as a sign of age and hence historic sig- Wilmotte. presentation. The outcome of the many inte- in the Rijksmuseum were blocked up with is not always possible. Some years ago, a start oped, several internal and external work nificance. Varnish layers on paintings, however, gration studies and sketch plans is Wilmotte’s small galleries that have now been removed, was made with a design for a standard cabinet groups and commissions studied the plans. turn yellow and darken with age, thus obscur- The monumental Rijksmuseum built by archi- provisional design for the exhibition layout of so that the building once again reflects Cuy- or showcase for the Rijksmuseum. The cabi- Now that Wilmotte’s design is ready, it will be ing the picture. Moreover, old layers of varnish tect Pierre Cuypers is being renovated and the main circuit. Some very radical choices pers’ ideas. Nonetheless, the actual volume of net has to meet certain requirements: it has to thoroughly assessed again. The main objective offer less and less protection. These old layers modernised. Under the direction of Spanish have been made, the first of which is to display gallery space has remained more or less the be theft-proof and protect the exhibits from is to give the presentation a certain rhythm so of varnish are therefore removed, which does architects Cruz y Ortiz, the museum is prepar- art and history in coherence with each other same, as all museum functions that are not outside influence. For this reason it was decid- that visitors find their way instinctively through not really matter as they are very seldom the ing to welcome millions of visitors. The archi- as in a continuing narrative. This chronologi- immediately relevant for displaying the muse- ed to construct the cabinets using metal and the exhibition circuit – a time line covering original varnishes anyway. tects intend to bring back a number of spatial cal circuit is divided up into various time spans um collections have been relocated elsewhere. glass, materials that provide protection and do eight centuries of art and history that captures Having said that, while that is the custom in elements that were part of Cuypers’ original ranging from the 12th century to the present Wilmotte’s Provisional Design also keeps Cruz not give off any harmful substances. By select- people’s attention and interest in the exhib- 84 the Netherlands, our colleagues in the Her- designs, and in various places they will also be day. This includes the 20th century, which is a y Ortiz’ reinstatement of Cuypers’ original ing the very best type of glass combined with its and holds it, but one that is nonetheless 85 mitage in St Petersburg take a quite different reintroducing his original decoration scheme. new departure for the Rijksmuseum. Because ground plan intact. ingenious lighting, the risk of reflection has clearly arranged. A good but concise clarifi- approach, as we discovered when we met up Almost the entire building will be given over a tour past all 3,500 exhibits covered by the The low cellar vaults in the basement are been virtually eliminated. In addition, the glass cation of the exhibits is necessary to achieve this. The museum must definitely not become gaze is directed towards the viewers passing intends to find out what remains of this paint- had the surroundings of his country house ing the statues outside any longer would have the magazine offers the possibility of presenting a ‘reading’ museum, although visitors do need between them to enter the temple site. These ing. This information will then form the basis designed in the English landscape style, so that had a devastating effect. To preserve them for subjects and topics of discussion to the readers something that serves as a handle and acts as Niô (heavenly generals) guard the temple and for a restoration plan. in all respects, Welgelegen represented what future generations, they are currently under- and thereby facilitating the interaction between a guide. That is why director Ronald de Leeuw keep evil – everything that threatens Buddhism The temple guards will be given a prominent one might expect of a gentleman of means of going thorough restoration in a specialist the museum and its public. has declared 2007 the ‘year of texts’. Curators – at bay. The guards’ mouths, one open, the place in The New Rijksmuseum’s Asian pavil- the day. After Hope fled to England ahead of workshop in Germany. Oog is aimed at everyone with an interest or have worked hard on the underpinning of the other closed, symbolise the first and the last ion. Until recently, all the items in the Japa- the French occupation, the house, including The statues will stand in the ‘Atrium’ of The latent interest in art and history, with two short explanations that are to accompany the letters of the Japanese script, a and un, and so nese sculpture collection were of a modest Righetti’s statues, was sold to Louis I Napoleon New Rijksmuseum, the reception hall in the demographics constituting the key target ensembles and the exhibits in the future exhi- represent all sounds and symbols: knowledge. style – with their huge size and vigorous radi- Bonaparte, King of Holland. After the French former covered courtyard, in the same man- groups: educated women between the ages of bition, explanations not only set out on infor- The believer entering the temple site past ance, these guards are excellent representa- retreat, the residence came into the hands of ner as at the entrance to Henry Hope’s Welge- 30 and 49, and educated and reasonably pros- mation signs but communicated to the pub- these sentry posts symbolically acquires this tives of a more exuberant side of Japanese cul- the Dutch State. From 1838 to 1885, one of legen, i.e. the room through which the visi- perous ‘empty nesters’ between the ages of 50 lic by means of modern media such as audio knowledge, or enlightenment. ture. Besides, they are a significant addition the Rijksmuseum’s predecessors, the Museum tors to the art collection enter the building. and 65. The first group is busy combining work, tours and internet-based applications. Each figure holds in its left hand a vajra, an to museological collections – until now, there of Living Dutch Masters, was housed in Wel- In exchange for the donation of the statues, family and social contacts, and while rarely vis- A spin-off of Wilmotte’s Provisional Design attribute originally adopted from India that were no statues of temple guards anywhere in gelegen. the Rijksmuseum will be giving the province iting museums, they understand the value that is already being put to use in another, not symbolises the destruction of ignorance in Japa- European institutions. The largest and most well-known of the seven of Noord-Holland a bronze copy of Righet- passing on an interest in our cultural heritage unimportant field. Visitors to the Philips Wing nese Buddhism. The statues of temple guards lead figures – almost all the others were lost ti’s Laocoön group, so that it can once again has in the context of raising children. Besides, can now see a small section of all the art and also go back in origin to India, from where they Seven statues by Francesco Righetti – is the Laocoön group, which stood on the stand on the forecourt of the provincial gov- these women enjoy reading magazines. The sec- history exhibits that will be on display later, travelled to China and on to Japan. In the eyes A second monumental acquisition is that of a most prominent spot at the centre of the fore- ernment house. ond group has the time, interest and means to though the majority of exhibits are still in stor- of the Japanese temple visitor, the Indian-style unique ensemble of seven 18th-century lead court of Welgelegen. Remarkably, the statue is more completely immerse itself in art and cul- age at the Rijksmuseum’s depot in Lelystad. In green and blue cloths about the hips under- figures donated by the province of Noord- a full-scale cast: though many copies had been ture. Both target groups consider the Rijksmu- the meantime, a start has been made restor- lined once more the exotic character of these Holland. Until recently, the figures had their made of the Laocoön group since its discov- Oog, seum to be a safe and reliable guide to discover- ing and conserving the 3,500 exhibits that will supernatural beings. home in the garden of Pavilion Welgelegen in ery in 1506, most were considerably smaller the new Rijksmuseum magazine ing and experiencing art and history. eventually form the core of the Rijksmuseum, From the late 12th century on, Buddhist stat- Haarlem, built in 1786-89 for Dutch banker than the marble original. The other lead stat- On 22 November 2007, the Rijksmuseum so that when the museum reopens, the public ues in Japan were no longer fashioned from Henry Hope as a country house and currently ues represent Apollo, Cupid, Bacchus with Amsterdam launched the first edition of Oog, ‘Room and the Rijks’ will see them in optimum condition. a single block of wood but were increasingly home to the provincial government. Ampelos, the muse Euterpe, Ganymede with an art and history magazine aimed at the gen- 2007 was a year in which we worked hard to created from hollowed-out parts, a technique In 1781, Hope commissioned Roman sculp- eagle and a flying Mercury. The latter is not eral public. The museum would like this maga- perfect Oog, refining the formula after produc- that made it possible to work with larger-sized tor and metal founder Francesco Righetti a copy of a classical marble though, but of a zine to be a surprising and inspiring way of ing a trial issue and conducting an extensive Japanese temple guards objects and that was more effective for convey- (1749-1819) to cast twelve lead copies of famous bronze statue made by 16th-century introducing art and history to a new public in survey of (potential) readers. The VSB Fund and 18th-century lead figures ing expressive poses. These statues also depict- famed, mostly classical statues as addition to sculptor Giambologna. The ensemble is of sig- the Netherlands. The Rijksmuseum is one of made the launch possible by providing the In 2007, the Rijksmuseum acquired several ed this lively style, with bodies that were more the ensemble he had already purchased from nificant art-historical value, the more because the first museums in the world to publish such Rijksmuseum with a guaranteed grant. The monumental sculptures of wide-ranging prov- naturalistic than was previously the case – the this master. The statues were painted white, there are almost no groups of lead statues left an extensive general-interest magazine. And as magazine should generate sufficient income enance. An ensemble of seven lead figures muscles are powerful and well-defined and the which made them similar to their marble mod- and these are the only known life-size copies such, Oog attracted significant media attention. through advertisements, counter sales and sub- arrived at the museum from Haarlem, and a postures agile. els. There were several reasons why casting by Francesco Righetti. scriptions over the next three years to support couple of Japanese temple guards completed The pair dates from the 14th century and them in lead was popular in those days: lead The original white lead paint on the statues The Rijksmuseum oversees and develops a large itself thereafter. the long journey from their country of origin was made for the Iwayaji temple in Shimane, was cheaper and faster to work with and if was removed in the 1960s. It was thought at collection of art and historical objects and sees Oog is published in collaboration with Studio to the Netherlands. In both cases, these are a Western Japanese prefecture, probably dur- painted, it was less susceptible to weather con- the time that the statues had been painted itself duty-bound to present its collection to Room, an agency that also publishes successful sculptures that have suffered the ravages of ing the temple’s Golden Age in the mid-1400s. ditions than marble or plaster. This made lead over during the Second World War to cam- as wide an audience as possible and to inspire magazines such as Linda and La Vie en Rose. The time – and have the scars to prove it. They will An inscription on one of the guards’ heads statues ideal for gardens, and that is where ouflage them and prevent them from being them with it. The publication of an art and his- collaboration between a broad museum project be given a prominent spot in The New Rijks- tells us that the statues were restored in 1539, Hope subsequently put them. seized by the Germans. It was also assumed tory magazine is an important step in opening group (with curators and staff from the Com- museum: the Japanese temple guards in the a fact also evidenced by temple documents. Originally, most of the statues had been used that a certain ingredient in the paint had been up the collection still further. From the comfort munication and Marketing department) and Asian pavilion and the lead figures in the cov- After it had been seriously damaged in 1518 in to decorate the grand hall of Hope’s neo-clas- degraded into an acid that seriously eroded of their own homes, the magazine can tempt the magazine publishers from Studio Room has ered courtyard. troubles that ravaged Japan during a civil war, sicist ‘palace’ Welgelegen, which served not the lead. Ten years after the – water-resistant – (potential) visitors into visiting the Rijksmu- put the spotlight on the museum’s collection 86 Iwayaji was rebuilt in 1520. Kôshû, a sculptor only as a residence for himself and his guests, paint had been removed, it emerged that the seum (or taking part in activities organised by in an attractive and accessible manner. Maga- 87 Two imposing temple guards assume a threat- from Kyoto, carried out repair work in 1539, but as a repository for his art collection which iron armature of the statues had rusted due to the museum) and experiencing the splendour zine expert Sak van den Boom wrote: ‘In terms ening, defensive stance. Their terrifying polychroming the guards. Planned research was, occasionally, open to the public. Hope rainwater seeping into the porous lead. Leav- and strength of the collection. Furthermore, of typography, it’s a treat, in terms of photog- raphy, a breath of fresh air. … It wouldn’t sur- organised in the Gallery of Honour in the main tions cost €25 and an issue purchased over the heroes, folk heroes, controversial heroes and the tombs in the church themselves became Baas B about victims of senseless violence. prise me if Room and the Rijks have hit upon a building, where a presentation was also set up counter is €5.75. A free copy of Oog will be sent personal heroes – and various types of worship exhibits. Designer Marcel Schmalgemeijer For the duration of the exhibition, readings winner here. Congratulations.’ of the objects selected by the eight celebrities. to all ‘Friends’ of the Rijksmuseum. For more – entrance ceremonies, funerals and person- lent the thematic ensembles a fitting, theatri- were held in De Nieuwe Kerk every Thursday This exhibition remained open to the public information, please visit www.oogmagazine.nl al relics as souvenirs of heroes, merchandise, cal presence, by placing them as detached ele- evening and an event entitled the ‘Loftrompet’, The first issue for a week, with four groups of interested visi- propaganda, statues and portraits, fan collec- ments in space, as temporary monuments. He an accolade, was organised every Saturday Oog aims to look at the collection from a dif- tors donning hard hats and safety shoes to join tions, decorations and awards. Objects in all designed the entrance to the exhibition as a afternoon, during which guest speakers regaled ferent perspective, which is why we asked eight daily guided tours of the installation and get a No heroes without hero worship shapes and sizes were on display, not embed- raised gallery with a gateway, which also figured the audience with tales about their particular famous Dutch celebrities to choose their favour- sneak preview of the renovation work. To mark the 400th birthday of Holland’s ded in any aesthetic or historic context but as the framework for the subtheme ‘Entrance heroes. And Amsterdam City Walks organised ite works from the collection for the first issue. Although some devotees of Kunstkrant, Oog’s famous sea hero Michiel de Ruyter, the Rijks- arranged associatively, based on the role they ceremonies’. Visitors then walked over an walks past memorials in the city centre specially Director Paul Verhoeven, TV presenter and predecessor, felt that the magazine was rather museum collaborated with De Nieuwe Kerk on played in worship. orange carpet, the end of which was capped by for the exhibition. actress Daphne Bunskoek, Netherlands director too popular, the first issue was well received an exhibition entitled Hero, celebrating hero- a gallery, at whose centre was a medal that act- Advertising agency KesselsKramer devised a of the World Bank Herman Wijffels, photog- by both public and press alike. The newspaper ism and hero worship in the Netherlands. Is Self-glorification ed as a signpost and a mirror. publicity campaign that built on the abstract rapher Viviane Sassen, singer Marco Borsato, NRC Handelsblad wrote: ‘The first Oog looks it wise to stick your neck out in the Nether- Room was set aside for the transience and rela- The information for the public comprised an term hero, using the exhibition itself as a television producer Paul de Leeuw, writer Nae- like a real glossy, but is full of artworks rather lands? The exhibition shows that there real- tivity of hero worship and hence the status of introductory text about the exhibition at the brandname with its own logo. The campaign ma Tahir and TV presenter Filemon Wesselink than fashion reports’, and de Journalist wrote: ly are heroes in the Netherlands: legendary the hero. For instance, displaying Goltzius’ entrance, a brochure with a floor plan on the responded to the phenomenon of hero wor- spent hours rooting around in the archives ‘Whether the reader is an art enthusiastic, heroes and unsung heroes, dead heroes and portrait of Haarlem merchant Johannes Colter- five themes, texts for each ensemble on the ship by using a white pedestal during guerrilla and the depot, looking through countless cata- expert or layman, the Rijksmuseum’s new mag- living heroes, saints and idols, heroes past and man as Hercules (Frans Hals Museum) next to panels and showcases and short texts next to marketing across the Netherlands and in the logues, and being inspired and enlightened by azine is immediately captivating. The slightly present. a portrait of muscular gymnast Yuri van Gelder the exhibits. All information was as neutral as exhibition. For the first time, the Rijksmuseum the stories and knowledge of the curators in the matt paper does justice to the many artworks. showed that the functional significance of hero possible to enable visitors to draw their own used a campaign without an object, with the Rijksmuseum. A selection of their choices was […] In addition to the fact that leafing through Held in 2007, a year after Fashion DNA, Hero worship was basically a way of stroking egos. conclusions. result that the traditional exhibition public was presented in Oog along with an explanation of Oog is both relaxing and enriching, there are represented the second joint project between Besides focusing on the veneration of the Neth- The website www.held.nl containing informa- less inclined to visit the exhibition. why they chose what they chose. also many handy tips and tricks.’ The newspa- the Rijksmuseum and De Nieuwe Kerk, with erlands’ quintessential hero, Michiel de Ruyter, tion about the exhibition and the heroes was Nonetheless, a sizeable and assorted public Sassen, for example, surprised us with pho- per Het Parool was also positive: ‘The very acces- the prime responsibility for content and organi- the public were shown documents left behind launched specially for the exhibition. There attended the exhibition and the media dis- tos and drawings about death. ‘Death is a tre- sible nature of Oog, with its cool design and arti- sation resting with the museum. Under the at commemorative locations for Pim For- was space on the site for visitors to honour, cussed the subject at length, though not so mendously fundamental theme in life and art. cles, written in everyday language, helps us for motto ‘no heroes without hero worship’, his- tuyn, making it clear that there is a great gap commemorate or evoke their own heroes, much was said about the actual exhibition. The Nobody can escape it. Death makes life mean- a while to forget about all the beautiful works tory curator Gijs van der Ham and exhibition between the classic, self-sacrificing hero and an opportunity used by many. line of approach, the scope and the immediate ingful, and it is precisely this paradox that that we are missing.’ curator Kris Callens organised an exhibition the way in which heroism is interpreted today. Finally, Hero, a publication edited by Gijs van relevance of the exhibition was appreciated by inspires so many artists. What struck me dur- The exhibition in the Gallery of Honour and that showed how the Netherlands worshipped This wide-ranging exhibition showed how and der Ham and published by the Rijksmuseum many, others were less happy with the idea. ing the selection were the many guises in which the selection made by the eight celebrities also its heroes in the past and how it does so today. with the help of which attributes countless peo- and Nieuw Amsterdam Publishers formed an The effect of all this was perhaps that the exhi- death appears.’ Wijffels saw the essence of life made the news – both in the newspapers and It was not the organisers’ aim to provide ple were and are worshipped as heroes by the in-depth supplement to the exhibition in words bition itself became a real contemporary hero: reflected in Vermeer’s Milkmaid. ‘For me, this magazines and on television – and this cover- answers or to identify Dutch heroes by name Dutch, deliberately leaving the value judge- and pictures. Five essays discussed heroism and admired but also despised, and – thanks to work symbolises the respectful association with age exposed the new Rijksmuseum magazine to – it was up to the public to take on the role of ment to the visitors themselves by presenting hero worship from five different angles, and extensive media coverage – famous for a while. life. Such devotion is scarce these days. How a wide audience. In the coming years, we will hero worshipper and to ask themselves: when is the authority implicit in each theme, object four columnists articulated their visions of con- many people still eat with attentiveness?’ In continue to endeavour to attract the attention someone a hero? What do people have to do to and hero in a neutral way. temporary heroism. Poems from the last four Hero was made possible by founders Fortis and addition, the issue also contains stories about of potential readers with marketing campaigns become a hero? Is someone who is worshipped centuries were also included, in themselves a Corporate Express (formerly Buhrmann) and the recently opened Ateliergebouw, an interview on the shop floor, by making deals with part- automatically a hero? The public was to assume Information and events form of hero worship, such as the ‘Wilhelmus’, KPMG, main sponsor of De Nieuwe Kerk, news- with singer and composer Henny Vrienten, an ners such as the magazine Hollands Diep and a fundamentally different role than that of pas- Form and content were fused together in the the Dutch national anthem, poems by Vondel paper NRC Next, the Hilton Hotel Amsterdam, essay on beauty by Nelleke Noordervliet, as well by generating free publicity. And particularly, sive enjoyer. Like Fashion DNA, Hero was basi- exhibition layout. De Nieuwe Kerk temporarily about Frederik Hendrik, by Multatuli about the Mondrian Foundation and the Victor Mul- as lighter subjects such as a shopping page and of course, by continuing to produce a magazine cally about identity. fulfilled the function of national pantheon, and Michiel de Ruyter, and by Lange Frans and ler Trust. Knipoog (Wink), a section for children. that is surprising and inspiring, in terms From the perspective of worship, the exhibi- of both content and aesthetics. tion was divided into five themes: National 88 Reactions Hero, Folk Hero, Personal Hero, Hero or Not, 89 Oog hit the shelves on 22 November 2007, and Oog is co-sponsored by the VSB Fund. Five and De Ruyter. Classifying them into groups in celebration of the launch, a huge party was issues will be published every year, subscrip- threw up various types of heroes – official Essays

Ronald de Leeuw on the importance money mainly for acquisitions of outstanding the kind of positive cultural politics that cre- also the provision of new frames. The second conceived and finished as an independent Giovanni Battista Piranesi’s of the BankGiro Loterij for the Rijks- quality. In that respect, things have slackened ates benefits in all kinds of fields. Here in the is that the works were not required for display work. The red cloth now visible in its fore- eternal modern design museum off somewhat in recent years; we were able to Netherlands, we tend to rest on our luxury during the period of the closure of the main ground is an addition that covers an earlier Before moving to Teylers Museum in Haarlem, Colleagues from abroad sometimes envy buy a dinner service or a good piece of crafts- laurels a bit because we’ve got Rembrandt, building of the Rijksmuseum. Both of these one, of similar but not identical colour, the the exhibition Piranesi as Designer, devoted to Ronald de Leeuw for the leeway afforded manship but nothing like a top-class painting.’ Vermeer, Van Gogh and Mondriaan. I think factors allowed a more thorough and time- perspective stripes of which converged onto the works of the revolutionary designer and to the Rijksmuseum when it comes to large De Leeuw recollects glancing through auction we should take an active approach to our rich consuming research programme (both techni- Giuliano’s face. This indicates that this por- architect Giovanni Battista Piranesi, was held acquisitions. The Rijksmuseum owes that catalogues and having to skip the pages show- heritage, and the BankGiro Loterij helps us to cal and art-historical) than would otherwise trait was originally painted as an independent between 14 September 2007 and 21 January privilege largely to the BankGiro Loterij, ing top-of-the-range work. ‘There was quite do that.’ have been possible. They also enabled the work, not as the left-hand element of a unified 2008 in the Cooper-Hewitt National Design which has promised to support the museum simply not enough money for that. We had to Rijksmuseum to draw on outside expertise, diptych. Furthermore, the pen and compasses, Museum in New York. Two of the masterpieces with millions of euros over a long-term period. rein in our ambitions. The money from the notably that of Ian McClure of the Hamilton the attributes that indicate that the sitter is an on show were from the Rijksmuseum. lottery changed all that.’ The restoration and reframing Kerr Institute at the University of Cambridge, architect, were added only after the new red ‘In other countries, you often get very large The emphasis on world-class works also stems of Piero di Cosimo’s portraits which has a long-running project concerned cloth was painted. There are no such changes Visionary genius committees dealing with acquisitions. A pro- from the realisation that the purchase of one of Giuliano and Francesco with the conservation of early Italian panels, to the portrait of Francesco Giamberti. In the Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) was posed purchase then has a long way to go and painting forces another from the wall, so to Giamberti da Sangallo and Laurence Kantor of the Metropolitan latter, the perspective was planned as we now one of the most important Italian artists of it remains unclear for a long time whether speak. ‘It’s not our intention to enlarge the In November 2007 a new, specially designed Museum, New York, a recognised authority on see it, with a vanishing point beyond the left the 18th century. He is predominantly known the required funds can be found or not,’ De museum. Our motto is to improve its quality.’ and crafted frame was placed around Piero di the framing of Italian Renaissance paintings. edge of the frame. Only after the latter por- as a virtuosic etcher of imaginary depictions Leeuw says. By contrast, thanks to the Bank- That the museum is not compelled to make Cosimo’s pair of pendant portraits showing The initial physical examination in 2003 trait had been finished did Piero di Cosimo of dungeons (Carceri d’invenzione) and of mon- Giro Loterij, the Rijksmuseum is in a position purchases at regular intervals is a decided Giuliano da Sangallo, the celebrated Floren- showed the lime-wood panels to be exception- adapt the foreground of the earlier picture to umental views of Rome (Vedute di Roma). The to access a relatively constant, transparent flow plus. ‘In theory, we can spend nothing for tine architect, and his musician father. This ally well preserved, only the face of Giuliano create a single pictorial space across the two exhibition cast a new light on this visionary of money and, where necessary, it can respond three years and then splash out on a really brought to a triumphant finish the long and da Sangallo having suffered abrasion in the works. At the same time he added the tree at genius, allowing the public to see this extraor- promptly – and without bureaucratic hurdles – great work. It is precisely this freedom to make careful programme of restoration and research past. Once the works had been liberated the right edge to soften the transition between dinarily versatile and influential designer of as soon as an interesting object hits the market. our own choices that we value so much.’ that has sought to return these superb prod- from the 1950s frames, it was also possible to the two works. buildings, interiors and furniture for the first The collaboration started in 2004. De Leeuw The initiative for the backing came from the ucts of the Italian Renaissance to their original establish what had often been speculated but After much debate it was decided to return time. The essence of his design method origi- continues: ‘Mind you, before that we already lottery itself. ‘Once they had heard just how splendour. sometimes doubted: despite being executed the two panels to their intended diptych- nated in the eclectic fusion of existing ele- enjoyed the backing of the BankGiro’s pre- meagre the acquisition budgets were that lead- It had long been realised that the two por- separately, the portraits were clearly intended format, so that the unified composition that ments into something completely new. He decessor, the Sponsor Bingo Loterij.’ Asked ing Dutch museums had to contend with, they traits, which are by far the most important to be seen as a single entity with an optimal the painter had given them would be clear to drew his inspiration from the architecture and about the concrete significance of the Bank- said: our money can make all the difference.’ Florentine Renaissance paintings in the Neth- space between them of approximately 2,5 cm. viewers. As few Italian 15th-century portraits design of ancient Rome, which he revered for Giro Loterij for the Rijksmuseum, De Leeuw The lottery is also one of The New Rijksmuse- erlands, were in need of restoration. They At this distance the empirical perspectival con- retain their original frames, and none with its unbridled creativity and inexhaustible varia- puts up two fingers: ‘Firstly, we can decide um’s main patrons. ‘The government pays for entered the Rijksmuseum in 1948 as part struction, as indicated by the stripes on the a diptych format, the choice of a model was tion of forms. For his part, Piranesi combined much faster. Secondly, we can make pur- what I call the “hardware”, the infrastructure of a long-standing exchange with the Mau- cloth in the foreground, is at its most convinc- not easy. In the end, the profile of the frame elements of Roman, Egyptian, Greek and chases at a much higher level.’ To illustrate and the building itself. But we are dependent ritshuis, but had not been treated since the ing. In addition, various features, such as the in which Pietro Perugino placed the trompe Etruscan antiquity into designs that were as this point, he refers to the painting Adolf on sponsors and patrons for the contents of early 1950s, when they were also furnished path in the middle-ground that runs between l’oeil self-portrait with which he signed his innovative as they were eloquent. and Catharina Croeser on Oude Delft (formerly the museum itself. And the lottery provides us with brown box-like frames of brutalist design. the sitters’ shoulders and the cloud that spans frescoes in the stock-exchange at Perugia, Piranesi was ahead of his time primarily known as ‘The burgomaster of Delft and his daugh- with a handsome sum for that.’ Although appropriate to the taste of the time, the panels, join up satisfactorily at this dis- was selected as the most appropriate. Peru- because of his ideas concerning style, which, ter’ ) by Jan Steen, which the museum was able De Leeuw hammers away at the importance of these frames hindered enjoyment of the por- tance, uniting the two works into a single com- gino was an artist in the same milieu as Piero for him, was the personal expression of the to purchase in 2004. ‘A famous painting with investing in culture. ‘I perceive a certain lazi- traits’ pictorial qualities almost as much as the position. di Cosimo and Giuliano da Sangallo, and it artist and, therefore, more important than a high asking price. The purchase would not ness in that respect, in the sense that things thick and yellowed dirty varnish and the dis- As restoration work progressed under the required little adaptation to design an appro- classical and academic standards. Of course, have been possible without the lottery money.’ are going alright so there’s no need for more. turbingly discoloured old retouchings that expert touch of senior restorer Willem de Rid- priate double-frame from this example. In this does not mean that he was immune to Conversely, such a renowned acquisition also Whereas I think that supporting culture struc- covered and compromised their surfaces. der, it also became clear that the works had the new frame, the diptych of father and son, artistic rules; he clung to such basic princi- reflects back positively on the lottery’s image. turally, and actually doing more, has got to Two circumstances have contributed to an been painted at different times. Not only had with their attributes of music and architecture ples as balanced composition and avoided ‘The lottery punters have every right to be be a good thing. Look at how they’re going extraordinarily successful result. The first is the panels been prepared in different ways – both arts which are based on harmony and extravagance. But Piranesi was capable of 90 proud of it.’ about it in Austria – they are really promoting the generosity of H.B. van der Ven, ardent sup- before they were painted, but the portrait of proportion – can once again be seen in their pushing and exceeding existing boundaries 91 The parties have agreed not to chop up funds turn-of-the-century Viennese art just as they porter of Italian art in the Rijksmuseum, who Giuliano da Sangallo (on the left) contains a full beauty. much further than his more conservative con- for use in several different areas. ‘We use the did with the Mozart image. That makes for not only paid the costs of the restoration, but major pentiment indicating that it had been temporaries, in whom his radical ideas about architecture and design evoked both profound him, the places they visited or the souvenirs The exhibition was accompanied by Piranesi as The Rijksmuseum curators and guest cura- ria and Art in Melbourne. This was followed by es. The four-week campaign reached a total admiration and extraordinarily fierce resis- with which they returned, such as antique or Designer, an English-language catalogue writ- tor Ruud Priem, who curated the exhibition a second tour through the United States, stop- of close on 6.5 million people. The result was tance. quasi-antique cameos and cut stones, which ten by internationally renowned specialists and and authored the catalogue, together selected ping off at the Dayton Art Institute, the Phoe- quite impressive – over 279,000 Chinese visi- are now housed in the collection of the Geld- architects and edited by John Wilton-Ely. In paintings, statues, silver and glass objects and nix Art Museum and the Portland Art Museum tors came to see the exhibition. Objects and designs museum (Money Museum) in Utrecht. addition, Teylers Museum published the maga- faience pottery from Delft. The exhibition was in 2007. In 2009, another Golden Age exhibi- In order to tempt the Chinese to come to Piranesi’s marble mantelpiece for the Dutch As in New York, video interviews and designs zine Piranesi’s dream. organised along the presentation lines envis- tion is to go on tour to San Francisco’s Fine Amsterdam, and to the Rijksmuseum in partic- banker John Hope and the intricately by leading contemporary practitioners such as On 3 March 2008, the NAI and Delft Univer- aged by The New Rijksmuseum, in which the Arts Museum and Vancouver Art Gallery in ular, some eighty Chinese tour operators were designed gilt pier table for Cardinal Rezzo- Michael Graves, Daniel Libeskind and Peter sity of Technology held a symposium entitled disciplines mentioned above are to be integrat- Canada. invited to the Shanghai Museum. In anticipa- nico, both from the Rijksmuseum, were two of Eisenman were used to illustrate Piranesi’s Piranesi and Contemporary Dutch Architecture and ed in a display that instils in the visitors a sen- tion of this development, the Rijksmuseum the masterpieces on show in the exhibition. impact as a visionary architect and designer Design, discussing the extent to which contem- sation of beauty and an awareness of time. Visiting card published a Chinese translation of the bro- In addition, three-dimensional elaborations of on today’s architects and designers. In Tey- porary architects and designers in the Nether- Several themes highlight life in the Dutch The fact that the Rijksmuseum is in China at chure accompanying the Masterpieces presen- Piranesi’s designs on paper – as well as those lers Museum, several notable examples of lands are indebted to Piranesi. The speakers Republic ‘as seen through the eyes of the this particular moment in time is not an iso- tation in the Philips Wing. of his followers – were also exhibited. Further- Dutch architects and designers such as UNStu- were Marjan Scharloo (Teylers Museum), painter’. The Dutch ‘fine painters’ depicted lated occurrence. Other Dutch cultural insti- more, various prestigious objects such as deco- dio (Ben van Berkel and Caroline Bos), Kas Ronald de Leeuw (Rijksmuseum), Ole Bou- everyday life in so animated a way that our per- tutions are currently developing initiatives in Exchange rative gilt vases, wine coolers and monumental Oosterhuis and Ilona Lénárd onl [Ooster- man (NAI), Kas Oosterhuis (onl), Wim van ception of the Netherlands, as well as its cus- that direction and trade relationships with Chi- Established in 1952 and housed in a build- candelabras, as well as unique pieces of furni- huis_Lénárd] and Studio Job (Job Smeets and der Beek (art critic), Ben van Berkel (UNStu- toms and social life are, to this day, profoundly na are being intensified. The main reason why ing designed by Chinese architect Xing Tong- ture such as a clock and an Egyptian-style sofa, Nynke Tynagel) were added to the selection. dio), Jord den Hollander (architect and film- influenced by the images painted in the 17th the Rijksmuseum is at present focusing on Chi- he since 1996, the Shanghai Museum is one gave an impression of Piranesi’s style and of maker) and Piet Vollaard (ArchiNed). The century. The exhibition starts with several por- na is because Chinese tourists are set to come of China’s leading art museums. It contains his influence on other artists. Naturally, works Set-up and public information presiding chair was Koen Ottenheym (Univer- traits of the painters themselves, continues past to Europe and Amsterdam in large numbers – choice collections of art including painting, from his most renowned series, Vedute di Roma, The 18th- and 19th-century interiors in Tey- sity of Utrecht). still lifes and then enters the artist’s workshop, making this an ideal moment to hand the Far sculpture, bronze and ceramics. Since a first were also on display. lers Museum created a stimulating architectur- as it were. The presentation then unfolds past East our visiting card. exploratory visit in 2006, it was clear that this Piranesi’s megalomaniacal design for the al backdrop for Piranesi’s revolutionary ideas. Piranesi’s dream. Eternal modern design was the ‘the town’, ‘the landscape’, ‘religion’, ‘bur- It was a request from Philips and ing, both was an ideal location for our first Chinese renovation of the San Giovanni in Laterano Visitors were guided round the exhibition by first European exhibition to focus on the sig- ghers, regents and aristocrats’, ‘the Republic with keen interests in China, that prompted adventure. that was never carried out was shown on a flat means of a free audio tour, with the museum nificance and influence that the self-willed and the United East India Company (voc)’ the museum to organise this exhibition. These The museum looks like a crown at the centre screen television. This virtual tour de force itself acting as an exhibition piece. Designer genius Piranesi had as a designer. The exhibi- and ‘genre’, ending in the two final galleries companies, respectively founder and main of brand-new booming Shanghai (20 million was completed by the special effects team Siebe Tettero and lighting designer Henk van tion was held in Teylers Museum between with Rembrandt’s etchings. Apart from Rem- sponsor of The New Rijksmuseum, funded the inhabitants), which is fast on its way to becom- who worked on the Harry Potter films. In addi- der Geest gave Teylers’ new exhibition room 9 February and 19 May 2008. brandt, over 75 major artworks by other 17th- project and contributed towards the organisa- ing one of the most important cities on earth. tion, a bird’s-eye view of the reconstruction of an exciting atmosphere that was in close keep- century masters are also on show, including tion, for which the Rijksmuseum is very grate- At the grand opening of the exhibition organ- ancient Rome was also shown on the screen – ing with the theatrical nature of Piranesi’s work by Frans Hals, Jacob van Ruisdael, Pieter ful. ing’s e-business department in Hong Kong ised by the Rijksmuseum, the directors of both the same one that features in Piranesi’s open work. Rijksmuseum in China de Hooch and Jan Steen. developed a special Chinese website, www.rem- museums expressed their intention to work book Il Campo Marzio dell’Antica Roma from the An introductory film specially made for the On 2 November 2007, Minister Plasterk Before that, in 2005, a similar exhibition was brandtinchina.com. Philips and ing launched towards future collaborations by exchanging Rijksmuseum collection. exhibition featured interviews with Ronald de opened the exhibition Rembrandt and the Gold- held at Japan’s Hyogo Prefectural Museum of a pr campaign with a short teaser displayed in knowledge and collections. Given the fact that the Dutch exhibition could Leeuw, art historian and priest Antoine Bodar, en Age. Highlights from the Rijksmuseum in the Art in Kobe and the National Gallery of Victo- elevators in almost all Shanghai business offic- not be held in the Rijksmuseum due to the designer and professor Charles Jencks and Shanghai Museum. For the first time in his- renovation work, an alternative venue was architect Ben van Berkel (producer of Jord den tory, the Rijksmuseum showcased itself in sought. According to Ronald de Leeuw, who Hollander, 2008). In addition, Piranesi and The China, giving the Chinese public the oppor- was the guest curator, Teylers Museum is a Discovery of Heaven was shown, a film in which tunity to take a close look at Rembrandt and ‘design pearl’ and the ideal place for this exhi- Jeroen Krabbé talks about Piranesi as his other Dutch masters in their own country. The bition. In the Haarlem-based version of the source of inspiration (Van der Hoop Filmpro- exhibition was held in a separate wing of the exhibition, extra focus was placed on Pirane- ducties in collaboration with Teylers Museum). Shanghai Museum. Rembrandt’s Oriental was si’s influence in the Netherlands, with atten- Visitors were able to enjoy lectures and partici- restored specially for the exhibition. In addi- 92 tion being paid to those Dutchmen who had pate in special readings, and a specially made tion to this fantasy portrait, Rembrandt’s 93 had contact with him during their Grand Tour guide was placed alongside several of the mas- Denial of St Peter was also on show, as well in the 18th century or who were influenced by terpieces for secondary school students. as some twenty etchings. Acquisitions

Four portraits by Johannes Cornelisz tacted the museum. It appeared that their fam- Adriana Croes mentioned in the archives around 1600. In candidate for the single male portrait. of 20th-century Dutch art, it is only logical that Verspronck ily also owned a portrait of Maria van Strijp’s When Verspronck painted Adriana Croes 1647, Eduard married Maria van Strijp (Haar- In contrast to the portrait of Adriana Croes a work by Visser should not be lacking. With Exhibitions often provide outstanding oppor- mother and one of Eduard Wallis’ brother, in 1644, she was 45 and had already been a lem 1627-1707), six years his junior and the from 1644, which is on canvas, the paintings the purchase of one of Visser’s outstanding tunities to track down works that are housed both painted by Verspronck! Conscious of the widow for five years. She was born in Haar- daughter of Hendrick van Strijp and Adriana of the younger generation from 1652-53 are sculptures dating from his most important and in private collections. With a bit of luck and a importance of this small ‘family gallery’, the lem in 1599, the daughter of Vincent Croes Croes, who were also in the textile business. painted on panels, which Verspronck only used most mature period – from the late 1950s to benevolent owner, the public are then able to heirs and the museum promptly discussed and Catharina Moens. She married Hendrick Like his father, Eduard was a textile salesman sporadically between 1636 and 1650. Most of the mid-1960s – and acquired directly from the enjoy treasures that would otherwise remain how best to give these works a definitive place Pietersz van Strijp (Haarlem 1590-1639), in Haarlem, and from 1665 on, he worked with the portraits after 1650, however, were painted artist himself, this ambition has taken shape. behind closed doors. The legendary exhibi- in the national art collection. Recently, this who was 9 years her senior, at the age of 19 in Catharina van Strijp, his sister-in-law and his on panel. All four works are roughly the same tion Three Centuries of Portraits in the Netherlands, unique group of four portraits was added to Haarlem in 1618. The Van Strijp family was brother Johannes’ widow. size – larger than Verspronck’s usual portraits. The sculpture Eight stacked beams dates from which was held in the Rijksmuseum in 1952, the Rijksmuseum collection on a permanent active in the textile trade and had moved from Apart from the Verspronck portrait from 1652, They are all signed and dated. 1964 and has the constructivist quality of much is a perfect example of this. Of the some 250 basis thanks to the possibility that has existed ’s-Hertogenbosch to Haarlem around 1600 Eduard was also portrayed in Jacob van Loo’s of the work Visser did during this period. portraits exhibited, as many as 150 came from in the Netherlands since 1997 of giving works because of Haarlem’s position at that time as group portrait from 1658 of the regents of the Verspronck in the Rijksmuseum Because the seemingly rigid appearance is a private collections. that constitute an important addition to the a flourishing centre for the textile trade in Almoners, Poor and Workhouse in Haarlem The Rijksmuseum already has four of Ver����- key feature of Dutch modernism as a whole, national art collection to the State in lieu of the Republic. Adriana Croes and Hendrick (Frans Hals Museum, Haarlem). Eduard Wal- spronck’s portraits, including his most famous Visser’s Eight stacked beams stands for much Johannes Verspronck (Haarlem payment of inheritance tax, and also thanks van Strijp had five daughters. Adriana Croes lis died in Haarlem in 1684. His wife Maria painting, Girl in Blue (1641), which was more in the Rijksmuseum. It is a monumen- 1606/03-1662) was represented at the exhibi- to support from the BankGiro Loterij, the died aged 57 in 1656, seventeen years after van Strijp survived him by 23 years and died in acquired in 1928 with the support of the Rem- tal pars pro toto for 20th-century Dutch art in a tion with an early portrait from the museum Rembrandt Association’s Cleyndert Fund and her husband. Her elder brother Willem Croes 1707. The inventory list that was drawn up on brandt Association. The acquisition of four broader sense – the tradition of Berlage, Eisen- in Lille and with two exceptionally fine but Stortenbeker Fund, and the Rijksmuseum (died 1666) sat for Frans Hals in the early her death, in which these companion pieces new portraits not only adds important works loeffel, Mondriaan, Rietveld and Schoonhoven, unknown companion pieces, Eduard Wallis and Fund. 1660s (Alte Pinakothek, Munich). are named, shows that the couple had dozens from a period when Verspronck’s career was to mention a few of the most prominent repre- Maria van Strijp. It was the first time in the 300 The portrait of Adriana Croes from 1644 is a of paintings in their collection, almost exclu- at its peak (the 1650s), but the portrait of sentatives. years since they were painted that the two pan- Johannes Cornelisz Verspronck good example of the type of female portrait sively by painters from Haarlem. Eduard Wallis is also an essential aspect of his els had left the family to be put on public dis- Along with Frans Hals and Jan de Bray, Johan- that Verspronck was developing around 1640. oeuvre and of 17th-century portraiture in the Lean signs in space play. After attracting substantial attention dur- nes Verspronck was one of Haarlem’s most In comparison to his earlier work, and that Dirck, Johannes or Jacobus Wallis Netherlands in general: that of the compan- ‘The ground sinks away under your feet when ing the exhibition, the museum made every important portrait painters during the Golden of his contemporaries, the subject’s body is The relationship between the Wallis and Van ion piece. Not only is such a ‘family gallery’ you realise that the last person to work with effort to get them on long-term loan after the Age. His work is characterised by a unique, turned away from the viewer, with her hands Strijp families was profound. Aside from Edu- unique within Verspronck’s oeuvre, but the fact form and space sculpture ... was Phidias. I’ve exhibition ended. Thanks to the generosity of relatively sparing and laid-back style. He gave placed far more to the left than was common- ard, two of his three brothers also married that four portraits of this quality from the por- been busy with him for a long time now and the former owner, they have now been part of his models lots of space, often placing them place at the time. daughters from the Van Strijp family. Johannes traiture of the Golden Age have been kept by because of that I can tell that I am going to the museum’s permanent collection for over off-centre, thereby increasing the importance Wallis (Haarlem 1617-1665), regent of the Old the family throughout the ensuing centuries is have to catch up on all the lost ground myself. 55 years. Only once, in 1979, have they left the of the background in the same way as Frans Eduard Wallis and Maria van Strijp Man’s House in Haarlem and painted as such unique in itself. Everything still needs looking into’, Carel Vis- museum, as part of a monographic exhibition Hals was seen to do in his early works. Three The choice by Eduard Wallis and his wife by Frans Hals, married Catharina van Strijp Now, 55 years after the portraits of Eduard ser wrote in a letter to his colleague Baljeu in of Verspronck in the Frans Hals Museum. They of the four portraits in question also feature a Maria van Strijp to be painted by Verspronck (Haarlem, b. 1621), the elder sister of Maria. Wallis and Maria van Strijp were given to the 1958. In this statement, the artist characterises are currently among the selection of around chair viewed from the rear – an arrangement was probably inspired by the portrait that he Jacobus van Strijp (Haarlem 1619-1675) mar- museum on loan, this wonderful group of por- himself as a true sculptor for whom the study of 100 masterpieces of 17th-century Dutch paint- also found in some of Hals’ compositions. had painted of Maria’s mother Adriana Croes ried her sister Hester (Haarlem 1625-1662). traits has become part of the permanent col- the relationship between shape/hollow space ing in the Philips Wing, alongside works by However, in contrast to Hals, Verspronck often eight years earlier. And it was a good choice, Eduard Wallis’ third brother, Dirck (Haarlem, lection, allowing the public to enjoy these strik- is crucial. Eight stacked beams is representative other Haarlem painters such as Frans Hals. chose to place his chair off-centre. He also resulting in one of the finest pairs of portraits b. 1612), probably never married. The iden- ing images of 17th-century regents in Haarlem of Visser’s essential quest and hence occupies Loaned works that hang in the museum year distinguished himself from his peer through that Verspronck, who was at the height of his tity of the brother that Verspronck painted a that, from a historical perspective, are insepa- a central position in his oeuvre. The sculp- after year do gradually tend to become part the accurate and detailed nature in which he career, ever produced. The refined and modest year after Eduard is uncertain (fig. 4). If it was rable. ture was made shortly after he had entered a of the collection. This is why it is important painted his models. style that Verspronck used to bring his subjects Johannes or Jacobus, then we can presume new creative phase in his career in 1962-63, a that we constantly remind ourselves that we Of the approximately 100 portraits that Ver- to life reached its climax here. there was also a companion piece of that par- period which is generally regarded as the high have these works thanks to the generosity of spronck is known to have painted, we know the Eduard Wallis was born in Haarlem in 1621, ticular brother’s wife that has now been lost. Carel Visser’s Eight stacked beams point of his artistic development. This was also their owners, who want to share them with the subjects of roughly 40. The majority of those the son of Willem Wallis and Suzanna van Wis- However, since the family was so careful in According to his biographer Carel Blotkamp, when Carel Visser gained international recog- 94 public. Shortly after the death of the original portrayed hailed from Haarlem and belong to selt. Wallis was descended from Scottish wool keeping these four portraits together, the loss Carel Visser (1928) is ‘one of the few great nition as a prominent abstract sculptor; from 95 lender’s daughter, who had continued the loan the families of Calvinist regents. The Van Strijp merchants who had travelled via Zeeland to of a fifth would seem unlikely, thereby making post-war sculptors in Europe’. Given the Rijks- 1960 on, he was seen as one of the standard originally given by her mother, the heirs con- and Wallis families were no exception. Haarlem in the 16th century. They were first it extremely tempting to see Dirck as the likely museum’s ambition to present the cutting edge bearers of Dutch sculpture, with Tajiri, Volten and Couzijn, and his name appeared in several tive (Rietveld, Mondriaan), the use of iron ligned relative to each other yet still of the Paramaribo in 1820 made of banana leaf, were also used by local William Leckie crops up frequently in Dutch foreign works on modern sculpture. His ‘lean (Gonzalez), the lean outlines (Giacometti, same length as the unsawn beam from which A diorama of the ‘Waterkant’ people to transport goods. The ‘Waterkant’ and Surinam archives. In his last will, which signs in space’, as colleague Marius van Beek whose workshop Visser had visited in 1952) they are suspended. by Gerrit Schouten was a lively meeting point for sea traders and has also been preserved, he stipulated that so subtly named them, were shown at various and, finally, the minimal and anti-classical It was not until the late 1960s that Carel Vis- In 2007, with the enthusiastic support of vari- inland traders on the rivers to and from the his two house slaves Bruno and Henry should biennales from Venice to Tokyo. After an exhi- composition laws without apparent hierarchy ser’s work became more lyrical, less severe in ous trusts, the History department was able plantations. The little house on the quay on be set free after working for Jane Ann Gill for bition in New York in 1961, American collec- (Minimal Art). The visit to the exhibition 13 composition; the whole and the cohesion of to acquire a diorama of the ‘Waterkant’ (the the right in the diorama is the customs office seven years. tors started discovering his work, renowned sculptors from Paris in the Stedelijk Museum the separate parts in that whole are less essen- waterfront) in Paramaribo, Surinam. The dio- or toll house; next to it is Plattebrug, a landing Leckie died, aged 45, four years after commis- architect I.M. Pei, for instance, bought several (1948-49), where he encountered the work tial. Everything becomes looser, less stable and rama depicts several figures and beautifully stage where boats loaded and unloaded their sioning the diorama. It found its way to Eng- of Visser’s sculptures. of Giacometti and Gonzalez, was a formative with room for the anecdotal. The assembly of rendered shops, carts and clothing, all in such goods at low tide. land, where Leckie’s direct descendants put it Eight stacked beams consists of eight identical moment in Visser’s artistic development. Many existing objects and shapes, often featuring detail that you keep on discovering new things This was an important part of the town for Wil- up for sale in 2007. beams soldered together from sheets of iron. of the aspects referred to above converge in very personal details, forms the basis of Vis- and stories keep emerging as if from nowhere. liam Leckie, the man who commissioned and The soldering seams are clearly visible, lend- Eight stacked beams, making this powerful object ser’s work of the 1980s and 1990s. This impressive miniature showpiece made by owned the diorama. He had arrived in Para- Wealth of information ing the sculpture a vigorously hand-crafted so representative of the international charac- There are three variations on the subject of Gerrit Schouten (1779-1839) and commis- maribo in 1800 with his mistress, Jane Ann About forty dioramas by Gerrit Schouten are appearance, which, despite its stark cut, clearly ter of his work. Eight stacked beams. The earliest is still entirely sioned by English merchant William Leckie Gill, and they lived with their daughter on the known to exist, all made in Surinam where he distinguishes it from similar constructivist art The object is first of all typical of Visser’s quest symmetrical and crossed; the beams stay in (1779-1824) is a marvellous addition to the ‘Waterkant’, in the house with the green shut- was born and bred as the son of a Dutch father, in the Netherlands and elsewhere, such as the for balance and poised composition. During place without constructional support. The four dioramas by the same artist that were ters. Leckie had fled England because of his and a mother who came from a well-to-do Suri- minimalism of Sol LeWitt, Don Judd or Carl that period, the square or rectangular cube next phase is less stable; every other beam already in the Rijksmuseum collection. unlawful liaison with Gill, who was a married nam family. Schouten was a self-taught artist. Andre. Precisely because of these traces of continued to form the notional outer shape sticks out further, although still in a fixed woman. The couple hoped to start a new life He made two types of dioramas; the first group handwork, Rudi Fuchs once characterised of his work. In other words: Eight stacked beams arrangement, creating a tension between bal- Bales of brightly striped and check fabric are in Surinam, far away from gossip and aggrieved contained pictures of Indian camps (mostly Visser’s work as expressionist and hence the can also be read as a way of describing a three- ance and gravity, even expressing a certain standing in the doorway of the shop, and relatives. Leckie became a successful business- Carib and Arawak villages) and of slave dances. opposite of the sterile abstract constructivism dimensional, rectangular shape from the rotation around the vertical central axis. The plates and bowls are displayed on the fold-out man, which can be seen from an advertise- These were intended as souvenirs for travellers of the Minimal Art movement, which, in a inside out; the empty shape around the sculp- work acquired by the Rijksmuseum belongs to window sills. This is A.H. de Vries’ shop and ment in the newspaper Surinaamse Courant in or repatriates. Schouten made them following chronological sense, Visser’s development did ture is as essential to the work as the materi- the latter variety. In the third and final phase, the sign above the shop tells us that he sells 1825 announcing the arrival of a new cargo a fixed pattern, the only variation being in the indeed partly precede. alised shapes in iron are. Because the shape the arrangement of the beams appears to be cutlery and other household wares. On the of goods. The firm of Wm. Leckie & Comp. number of figures and their attire. The second Because Visser used iron, a down-to-earth is conceived from an axis or a closed cube – completely intuitive, with no balance between pavement stands a group of Indians with their imported all kinds of things: ‘New cod in bar- group consisted of topographical dioramas on material which because it has been outside for as was always the case in Visser’s work in the the individual beams but only in the whole. three parrots and a red and blue macaw on a rels and chests, herring, mackerel, very fine a more specific theme, for instance a picture so long has acquired a fetching russet skin, early 60s – it is relatively neutral in space. It is There are several versions of Visser’s works on stick. A white man and his household slave car- flour, tobacco, spermaceti, candles and planks. of a plantation. The five dioramas now in the Eight stacked beams even has romantic qualities. not intended for a particular location and can a single theme but in various sizes, which was rying a heavy load are walking past, as is a pas- And also in stock, meat and bacon, compo- Rijksmuseum’s collection are a good reflec- A typical feature of Visser’s work is that it is therefore function equally well indoors as out. typical for him. A year after Eight stacked beams, tor with his green parasol held tightly under sition candles, soap, pitch, tea, sugar chalk, tion of Schouten’s work, and represent a com- rooted in nature, in earthly things – and not the sculptor made a larger version which has his arm. If we walk along a short stretch with salt, etc, etc, etc.’ We also find a reference to bination of various aspects of Surinam society: in technology, and that is why the sculpture is Serial composition been in the sculpture garden of the Kröller- the pastor we pass Thomas Miller, the cobbler Leckie in the Surinaamsche Almanak of 1820, the government palace, the memorial plaque on the ground and not on a plinth. In one of Eight stacked beams is also a good example of Müller Museum in Otterlo since 2005. whose workshop is just on the other side of the as administrator on several plantations and to former governor and plantation owner J.F. his rare ‘manifestos’ written in 1959 for Struc- Visser’s serial compositions. Initially, in the Carel Visser exhibited the Rijksmuseum work English bridge and who is busy working on a privileged spice dealer. It is quite possible that de Friderici, the ‘Waterkant’ in Paramaribo, a ture, a magazine belonging to kindred spirit early 1950s, these were compositions of figura- at the Sculpture in Amsterdam exhibition organ- pair of boots. Next door, at the Swan Inn, peo- Leckie commissioned an exclusive diorama to plantation and a slave dance. The showpieces Joost Baljeu, the artist described his relation- tive stacks such as backbone-shaped ladders, ised by Willem Sandberg in the Vondelpark ple are bringing out a toast to good business. crown his success. It must have been an expen- will be given a prominent spot in The New ship with nature. It was, he said, a solid base and repetitions of natural shapes, for example in 1965 in celebration of the park’s cente- We are in Paramaribo, on the waterfront, and sive commission: until then, dioramas of such Rijksmuseum’s 19th-century display. for art, ‘that is to say nature’s structures, not in the statues of mating bird shapes or bird nary. Three years later, it was one of the Dutch the year is 1820. size and detail were unknown. If you com- Although the ‘Waterkant’ in Paramaribo is the imitation or copy of nature’. shapes reflected in the water. Gradually, his entries at the Venice Biennale. The work has pare it to town plans and other illustrations one of Schouten’s topographical dioramas, work became more abstract, although symme- since been in the artist’s possession, always a The ‘Waterkant’ of the ‘Waterkant’ at that time, you see that on account of its size, its detail and its topo- International character try remains a constant factor, evolving from prominent feature in the garden of his work- The ‘Waterkant’ was a focal point in town to Schouten’s paper figures, houses and means of graphical accuracy it occupies an exceptional The work Visser made in the 50s and 60s double shapes and ‘airships’ to stacks -– to shops in Ravenswaay and Castelnau. Eight which merchant ships came from overseas, as transport represented a veracious and detailed position in the collection. Consequently, it pro- 96 touches on disparate modernist tradi- which Eight stacked beams belongs – and, finally, stacked beams was selected for the Rijksmuse- well as smaller tent boats that plantation own- rendering of this part of town. This makes vides a wealth of information about the range 97 tions in western art: the stacking (Brancu- from the mid-60s on, the so-called ‘salamis’, um’s collection after close consultation with ers and their families used to travel down the the diorama not only visually attractive but an of shops, the co-existence of various groups si), the arranging (Picasso), the construc- hanging stacks of square blocks that are una- the artist. Surinam river. Pondos, simple boats with decks interesting historical source as well. The name of people and, last but not least, the outward appearance of this part of town. The greater The architect Giacomo Quarenghi be seen in his architectural designs and the part of the ‘Waterkant’ was lost in a fire a year (1744-1817) was in contact with Canova, and reproductions of his theatre decors. His sense after the diorama was made. On Sunday, 21 a lively correspondence between the two has of monumentality comes clearly to the fore in January 1821, a fire started in the backyard of been preserved. Quarenghi was trained as a the newly acquired lithography, which, judging a house on the ‘Waterkant’, moved to a ware- painter by Anton Raphael Mengs in Rome and by the signature, was drawn by Schinkel him- house behind it and, fanned by the wind, soon was attracted to architecture only much later. self on the stone. The central motif is nature’s spread out, destroying a total of 400 houses He was taken into service at the court of Rus- overpowering force. Rock, trees, buildings and and 800 warehouses and outbuildings. Public sian Empress Catherine II in 1779 where he water are evocatively represented. Lighting is buildings such as churches, the theatre, the worked for decades, playing a pivotal role in of great importance here, as it is in Quareng- town scales building and the orphanage also the architecture of the day. Only one print by hi’s etching. The drawing on which the litho- went up in flames. Little was left of the part his hand is known, View of the Porta Salaria in graph is based dates to 1803, the year in which of the ‘Waterkant’ that William Leckie had Rome, and we are pleased to have been able to Schinkel travelled to Italy, going from Triest depicted. He had to start all over again and obtain a copy of this extremely rare plate. It to Aquileia. He noted in his diary how very luckily, the diorama was preserved, giving us a appears that our print was signed by the artist impressed he was by the castle and years later, good impression of what Paramaribo looked himself. We see a sun-drenched part of Rome, he was obviously looking to express this in the like in 1820. starkly outlined, in a manner that is similar lithograph. to those of Canaletto’s vedute. The etching is It goes without saying that figure studies pre- small but reveals an incredible depth, as befits sented the greatest challenge to neoclassical Art on paper circa 1800 an architect who should be able to play with artists. Thanks to funds from Mr and Mrs Van The foundations of the National Print Collec- space. Nowadays, there is a great deal of inter- Hulsen-Ognibeni, we were able to purchase tion were laid in 1807 when Louis Napoleon, est in oil sketches from around 1800 by plein a large, carefully rendered drawing by Luigi then king of the Netherlands, purchased a air painters who attempted to capture the Ital- Ademollo (1764-1849). To date, it has not superior collection of prints from Pieter Cor- ian light. Quarenghi’s etching is a rare – and been possible to place this picture in context. nelis Baron of Leyden (1717-1788). Although very early – example of an artist who tried to The action takes place in a classical mauso- it contained several prints by contemporary do the same thing in a print. leum; a dead woman is being carried to a sar- artists, the main emphasis of the collection was Another architect with several sought-after cophagus, two men are lifting up the lid. The on 15th- to 17th-century masters, which meant prints to his name is the German Karl Frie- composition is well-considered, the men are that there was little or no graphic work dating drich Schinkel (1781-1841). In 2007, the demonstrating their muscular prowess and from the second half of the 18th century. For Rijksmuseum was able to purchase one of his expressing their fearlessness while the women decades, curators have been aware of the need masterpieces, a picture of Prediama castle set are stricken with grief. White highlights suggest to augment the collection with more works among the rocks near Trieste, a lithography light. The drawing may have been a sketch for from this period. So the entire print oeuvre of from 1816. The museum has long had the a painting, but as yet, that has not been found. the Tiepolo family was purchased, as were Mar- wish to acquire this print and it is very gratify- Given the semicircular top edge, the print may co Ricci’s etchings and much more besides. ing to have found a perfect copy on light yel- have been connected to a sopraporte or a lunette In recent years, we have concentrated on the low paper that shows exactly what the artist as part of a picture. The dual echo of the curve work of neoclassical artists, focusing on the was trying to achieve when he made this work. in the composition establishes an effective figure of Antonio Canova. Schinkel was an excellent draughtsman, as can rhythm.

98 99 OOG OOG OOG OOG OOG

Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2008

Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2008 Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1 winter 2007 Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1 winter 2007

Tijdschrift van het Rijksmuseum nr.1/2008

Oog in oog met kunst en geschiedenis Oog in oog met kunst en geschiedenis Oog in oog met kunst en geschiedenis Oog in oog met kunst en geschiedenis Oog in oog met kunst en geschiedenis OTijdschrift van het Rijksmuseumog nr.1/2008 OTijdschrift van het Rijksmuseumog nr.1/2008 OTijdschrift van het Rijksmuseumog nr.1 OTijdschrift van het Rijksmuseumog nr.1 OTijdschrift van het Rijksmuseumog nr.1/2008 vi Oog, het PIERRE BOKMA ‘IK KIJK NIET MEER, IK ZIE’ PIERRE BOKMA ‘IK KIJK NIET MEER, IK ZIE’ PIERRE BOKMA ‘IK KIJK NIET MEER, IK ZIE’ Kunst kopen met Ronald de Leeuw Kunst kopen met Ronald de Leeuw Kunst kopen met Ronald de Leeuw nieuwe tijdschrift Puberen in de 17e eeuw Puberen in de 17e eeuw NIEUW NIEUW Puberen in de 17e eeuw 4,95 4,95 Herman Wijffels is Herman Wijffels is VAN TEGENWOORDIG VAN TEGENWOORDIG VERLIEFD OP VERLIEFD OP VAN TEGENWOORDIG de melkmeid de melkmeid DAPHNE BUNSKOEK KIEST EIGENZINNIGE VROUWEN DAPHNE BUNSKOEK KIEST EIGENZINNIGE VROUWEN Paul de Leeuw schopt Bob Ross Paul de Leeuw schopt Bob Ross MARCO BORSATO HUILT OM DE KINDERMOORD MARCO BORSATO HUILT OM DE KINDERMOORD PAUL VERHOEVEN: SEKS & GEWELD PAUL VERHOEVEN: SEKS & GEWELD

00107 00107

8 710966 007167 8 710966 007167 2e JAARGANG nr.1/2008 € 5,75 2e JAARGANG nr.1/2008 € 5,75 WINTER 2007 € 5,75 nu € 4,95 WINTER 2007 € 5,75 nu € 4,95

1031114_coverdefnwZB.indd 1 29-01-08 17:43:48 1031114_coverdefnwZB.indd 1 29-01-08 17:43:481029976_Covernieuw.indd 1 02-11-07 10:21:041029976_Covernieuw.indd 1 02-11-07 10:21:04 2e JAARGANG nr.1/2008 € 5,75

1031114_coverdefnwZB.indd 1 29-01-08 17:43:48 Herman Wijffels essentie van leven EN ZE

Het Rijksmuseum Amsterdam lanceerde op 22 november 2007 museumbezoek, maar realiseert zich dat juist ook in het kader Het eerste nummer Reacties bekende Nederlanders waren volop in het nieuws, zowel in het eerste nummer van Oog, een publiekstijdschrift over kunst van de opvoeding het doorgeven van aandacht en interesse voor Oog wil de collectie van het museum ‘met andere ogen’ bekijken. IS NIET Op 22 november lag Oog voor het eerst in de winkels. Ter ere kranten en tijdschriften als op televisie. Daardoor is bij een Oog, en geschiedenis. Met dit tijdschrift wil het museum op een ver- ons culturele erfgoed van wezenlijk belang is. Deze vrouwen Daarom werd meteen voor het eerste nummer aan acht beken- van de lancering was een groot feest georganiseerd op de Ere- groot publiek bekend geworden dat het Rijksmuseum een rassende en inspirerende manier een nieuw Nederlands publiek lezen bovendien graag tijdschriften. De tweede groep heeft de de Nederlanders gevraagd uit die aanzienlijke collectie hun favo- galerij in het hoofdgebouw, waarbij tevens een presentatie was nieuw magazine uitgeeft. Precieze verkoopcijfers zijn nog niet betrekken bij kunst en geschiedenis. Het Rijksmuseum is een tijd, belangstelling en middelen om zich nadrukkelijker in kunst riete werken te kiezen. Regisseur Paul Verhoeven, presentatrice ingericht naar aanleiding van de objecten die de acht beken- bekend, maar het is zeker dat het eerste nummer goed ver- van de eerste musea ter wereld die een dergelijk breed publieks- en cultuur te verdiepen. Voor beide doelgroepen geldt dat ze het Daphne Bunskoek, bewindvoerder van de Wereldbank Herman de Nederlanders voor Oog hadden geselecteerd. Deze expositie kocht is, ook de speciale verpakking in een doos met toegangs- het nieuwe tijdschrift op de markt brengt. Oog kreeg dan ook veel aandacht Rijksmuseum beschouwen als een zekere en betrouwbare gids bij Wijffels, fotografe Viviane Sassen, zanger Marco Borsato, televi- EENS bleef daarna nog een week open voor publiek. Met een bouw- kaarten en museumgadgets. Het eerste nummer van de twee- in de media. het ontdekken en ervaren van kunst en geschiedenis. siemaker Paul de Leeuw, schrijfster Naema Tahir en presentator helm op en bouwschoenen aan bezochten dagelijks vier groe- de jaargang, dat eind februari 2008 verscheen, had als thema Filemon Wesselink hebben uren in de archieven en het depot pen geïnteresseerden de installatie op de Eregalerij en namen ‘De jeugd van tegenwoordig’, waarbij vooral geconstateerd Het Rijksmuseum beheert en ontwikkelt de grootste collectie Room en het Rijks geneusd, catalogi bekeken en zich laten inspireren en informe- tegelijk een kijkje bij de verbouwing. werd dat de huidige generatie altijd een tikje tegenvalt. Daar- tijdschrift van kunst- en geschiedenisvoorwerpen in Nederland en ziet In 2007 is hard gewerkt aan het vervolmaken van Oog. Na de ren door de verhalen en kennis van conservatoren van het Rijks- Hoewel sommige liefhebbers van de Kunstkrant, de voorganger naast een interview met Rob Birza en een schitterende mode- het als zijn taak om met die collectie zo veel mogelijk mensen productie van een nulnummer en een uitgebreid (potentieel) museum. In Oog werd een selectie van hun keuzes gepresenteerd MIJN van Oog, lieten weten moeite te hebben met het in hun ogen al reportage gemaakt met accessoires uit het Rijksmuseum. Aan aan te spreken en te inspireren. Het uitgeven van een publieks- lezersonderzoek is de formule aangescherpt. Het VSBfonds heeft en lichtten ze hun voorkeur toe. te populaire blad, is het eerste nummer zowel door lezers als fotografie wordt in elk nummer ruim aandacht besteed, deze tijdschrift over kunst en geschiedenis is een belangrijke stap het Rijksmuseum door middel van een garantiesubsidie in staat Sassen bijvoorbeeld verraste met foto’s en tekeningen over de de pers goed ontvangen. NRC Handelsblad schreef: ‘De eerste keer aan foto’s van Paul Huf. in het verder openen van de collectie voor een zo breed moge- gesteld met het uitgeven van Oog te starten. Het is de bedoeling dood. ‘De dood is een ontzettend basaal thema in het leven en de Oog oogt als een echte glossy, maar dan vol kunstvoorwerpen De komende jaren zullen we ons blijven inspannen om Oog lijk publiek. De (potentiële) bezoeker kan thuis op zijn gemak dat het tijdschrift na drie jaar voldoende inkomsten verwerft uit kunst. Niemand kan eromheen. De dood maakt het leven waar- in plaats van modereportages’, en de Journalist oordeelde: ‘Of onder de aandacht te brengen van potentieel geïnteresseerden, met elke editie worden verleid om (activiteiten van) het Rijks- advertenties, losse verkoop en abonnees om zichzelf te bedruipen. devol, het is die tegenstrijdigheid die zo veel kunstenaars inspi- TYPE de lezer nu kunstliefhebber, deskundige of een totale leek is, onder andere met acties op de winkelvloer, door deals te sluiten museum te bezoeken en de pracht en kracht van de collectie Oog wordt gemaakt in samenwerking met Studio Room, een reert. Wat me tijdens de selectie opviel, is dat de dood in zo veel het nieuwe tijdschrift van het Rijksmuseum boeit direct. Op met partners zoals het tijdschrift Hollands Diep en door free publi- te ervaren. Bovendien biedt het tijdschrift de mogelijkheid om bureau dat ook succesbladen als Linda en La Vie en Rose uitbrengt. verschillende gedaantes opdoemt.’ Wijffels zag in De melkmeid van het ietwat doffe papier komen de vele kunstwerken goed tot city te generen. En vooral natuurlijk door een inhoudelijk en onderwerpen en vraagstukken aan de lezers voor te leggen en Juist de samenwerking tussen een brede museumprojectgroep Vermeer de essentie van het leven verbeeld. ‘Voor mij staat dit hun recht. […] Naast het feit dat bladeren door Oog bijzonder visueel verrassend en inspirerend tijdschrift te blijven maken. zo de interactie tussen het museum en zijn publiek concreet (met conservatoren en medewerkers van de afdeling Communica- werk symbool voor een respectvolle omgang met het leven. Die ontspannend en verrijkend is, zijn er ook goede tips en trucs.’ inhoud te geven. tie & Marketing) en tijdschriftenmakers van Studio Room heeft toewijding van haar, waar zie je die nog? Hoeveel mensen zitten Het Parool was positief: ‘Het zeer toegankelijke Oog, met een Oog wordt mede mogelijk gemaakt door het VSBfonds. Per jaar Oog richt zich op iedereen met (latente) belangstelling voor erin geresulteerd dat de collectie van het museum op zo’n aan- nog aandachtig te eten?’ Daarnaast bevatte het nummer onder swingende vormgeving en artikelen, die in gewone mensentaal verschijnen vijf nummers, een abonnement kost € 25,-, een los kunst en geschiedenis. Twee doelgroepen zijn de belangrijk- trekkelijke en toegankelijke manier voor het voetlicht komt. Tijd- meer verhalen over het net geopende Ateliergebouw, een inter- zijn geschreven, doet ons het gemis aan al die prachtige stuk- nummer € 5,75. Vrienden van het Rijksmuseum krijgen Oog ste peilers: hoger opgeleide vrouwen tussen 30 en 49 jaar, en schriftdeskundige Sak van den Boom schreef: ‘Typografisch is het view met Henny Vrienten en een essay van Nelleke Noordervliet ken even vergeten.’ gratis thuisgestuurd. Zie voor meer informatie www.oogmaga- hoger opgeleide en redelijk welgestelde empty nesters tussen 50 een feest, fotografisch een verademing. … Het zou me niet ver- over schoonheid, maar ook luchtige onderdelen, zoals een shop- Ook de expositie op de Eregalerij en de keuze van de acht zine.nl. en 65 jaar. De eerste groep is druk met het combineren van bazen als Room en het Rijks een succesvolle titel hebben gelan- pingpagina en Knipoog, een rubriek voor kinderen. werk, gezin en sociale contacten, en komt nauwelijks toe aan ceerd. Proficiat.’

Uitsnede van Omslag: Covers eerste nummer Oog, november 2007, tweede nummer Oog, febru- Boven: Feest ter ere van de lancering van Oog op de Eregalerij. Foto’s rvda De Melkmeid ari 2008. Ontwerp Studio Room Johannes Vermeer ca. 1660

1029976_HermanWijffels.indd 43 01-11-07 07:15:34 Bijlagen

102 Aanwinsten

116 Conservering en restauratie

119 Bruiklenen

121 Tentoonstellingen en presentaties

123 Publicaties van het Rijksmuseum

125 Publicaties van medewerkers

131 Externe activiteiten

136 Voordrachten en lezingen

144 Organogram

145 Personeelsgegevens

100 Aanwinsten

Tenzij anders vermeld zijn de aanwinsten door Bartolini, Lorenzo Marmeren portret van een Kostuums en accessoires afgewerkt met Indisch ebbenhout, Fakenham Anoniem Demonstratie van o.a. kunstenaars Foto’s en albums van Duitse soldaten aankoop verworven. onbekende dame, Florence, ca. 1825. BK-2007-9 Anoniem Avondjurk van crêpe georgette; (GB), 2007. SK-L-6040 en 6043 tegen de oorlog in Vietnam te Amsterdam, Anoniem Foto’s van Duitsers tijdens de Duit- Curtius, Philippe Guillaume Mathé Stervende Zijden onderjurk; Onderrok van paardenhaar; Diptieklijst Modern, verguld hout, gebaseerd 25 december 1966. Schenking mevrouw se bezetting, Nederland, mei 1940-1944.

Beeldende kunst man, ‘The Dying Socrates’, Voltaire (?), Parijs, Avondjapon van crèmekleurige satijn, ca. 1935. op een Italiaans 15de-eeuws profiel. SK-L-6050 H.J. Baruch, Amsterdam. NG-2007-17 NG-2007-5 1 t/m 227 Aziatische kunst ca. 1778. Ceroplastiek. Schenking mevrouw Damesmantel van naturelkleurig linnen, Bennekom, Kors van De redactie van het dag- Anoniem Abrechnungsintendantur van de Anoniem Beeld van Misshaku kongo (Agyo) A. Mak van Waay, Amsterdam, ter herinnering ca. 1925-ca. 1930. Schenking mevrouw M. van Textiel blad De Waarheid, Amsterdam, 1958. Schen- Wehrmacht Leiden, Apeldoorn, 1941-1942.

en Beeld van Naraen kongo (Ungyo), Japan, aan haar vader, de heer Antonie Mak van Waay Soest-Insinger, Bilthoven. BK-2007-5 t/m 10 Anoniem Servet met voorstellingen van drie king mevrouw H.J. Baruch, Amsterdam. NG-2007-34 ca. 1300-1400. Aankoop met steun van de (1902-1980). BK-2007-10 van de vier seizoenen, Kortrijk, ca. 1650-ca. NG-2007-16 Anoniem Kriegsmarine-album, Nederland, BankGiro Loterij, het M.J. Drabbe Fonds, Keyser (I), Hendrick de (toegeschreven aan) Meubelen 1675; Servet met een galante voorstelling, Broek, Joost van den Verkiezingen Tweede 1940. NG-2007-36 de Mondriaan Stichting en de Vereniging Buxushouten kopje van een huilend kind Kick, Willem (toegeschreven aan) Kistje van Kortrijk, ca. 1700; Servet met een voorstel- Kamer 2006, Nederland, oktober-november Anoniem ‘Vriendinnetjes uit Holland’, Kriegs�������-

Rembrandt, mede dankzij het Prins Bernhard dat door een bij wordt gestoken, Amsterdam, gelakt eikenhout met het monogram VM en ling van een boerderij (geboortehuis van 2006. NG-2007-6 -1 t/m15 marine-album, Nederland, Duitsland, België, Cultuurfonds. AK-RAK-2007-1-A en B. ca. 1610-ca. 1620. Schenking onder voorbe- het jaartal 1618, Amsterdam, 1618. BK-2007-6 Andrew Carnegie) en twee wapens, Dunferm- Huf, Paul Serie portretfoto’s van meer of Frankrijk, Italië, Polen, ca. 1933 - ca. 1944. Anoniem Portret van Catharina Cornelia houd van vruchtgebruik van mevrouw Koning, D. de, naar ontwerp van Hendri- line, 1919. Schenking Museum Twentse Welle, minder bekende Nederlanders, Nederland, NG-2007-37

Geertruida van Braam Houckgeest geboren C.R. Josephus Jitta, Amsterdam. BK-2007-24 kus Mattheus Horrix, Wandreliëf van noten- Enschede. BK-2007-19 t/m 21 1944-1985. NG-2007-10-1 t/m 65 Anoniem Album van een lid van de Schutz-Staf������������- van Reede van Oudtshoorn en haar dochter Righetti, Francesco (toegeschreven aan) hout met jachttrofee, Den Haag, ca. 1870. Oorthuys, Cas Verjaardag van de schilder fel (SS) Apeldoorn, Frankrijk, Hongarije, Françoise, Kanton, Qianlong-periode, vier- Ganymedes met Adelaar; Bacchus en BK-2007-23 Langdurige bruiklenen J.J. Voskuil, Amsterdam, ca. 1935. Schenking ca. 1939-1945. NG-2007-38 de kwart 18de eeuw. Achterglasschildering. Am­phelos; Cupido met boog; Apollino; Meester van Joachim en Anna Maria met kind, mevrouw H.J. Baruch, Amsterdam. NG-2007-14 Anoniem Kriegsmarine-album van Heinrich Schenking King Baudouin Foundation United Euterpe; Mercurius; Laocoön, Rome, Schilderijen eikenhouten beeld, Noord-Brabant, ca. 1470. Roemers, Martin Portretten van Nederlandse Clausen Vlaardingen, Rotterdam, Duitsland, States, New York (USA). AK-RAK-2007-6 vierde kwart 18de eeuw. Loden tuinbeelden. Trevisani, Francesco Het martelaarschap van Bruikleen erven prof. mr. A.M. Stuyt, Velp. militairen in Kabul, Afghanistan, december 1941-1990. NG-2007-40

Anoniem Schotel, achtlobbig, beschilderd met Eigendomsoverdracht van de Provincie Noord- de zeven broers, de zonen van de Heilige Feli- BK-C-2007-2 2002. NG-2007-7-1 t/m 11 Anoniem Fotoalbum Wehrmacht, Duitsland,

een boeket, Kanton, tweede kwart 18de eeuw. Holland. BK-2006-7 t/m13 citas, 1709. Aankoop met steun van de heer Pijzel, A.D. Twee zesarmige kandelabers van Rozenburg, Roel Verkiezingen Tweede Kamer ca. 1938-ca. 1941. NG-2007-42 AK-RAK-2007-7 Visser, Carel Acht gestapelde balken, 1964. H.B. van der Ven, Den Haag en het Rijksmu- zilver, met het alliantiewapen Von Nagell van 2006; Kabinetsformatie 2006-2007; Crisis Anoniem Duitse soldaten in Zandvoort en Anoniem Zes tsubas, Japan, 17de, 18de en Aankoop met steun van het Rijksmuseum seum Fonds. SK-A-4995 Gartrop-Van Nagell van Ampsen, Den Haag, Verdonk - Hirsi Ali, Nederland, 2006-2007. het Olympisch Stadion te Amsterdam, 1941.

19de eeuw. AK-RAK-2007-10 t/m 15 Fonds (2008). BK-2008-4 Verspronck, Johannes Cornelisz Portret van 1842. Bruikleen de heer H.B. van der Ven, NG-2007-11 t/m 13 Schenking Gerrit Jan Vos, Amsterdam. Gyokusen, Mochizuki Twee kamerschermen, Maria van Strijp (1627-1707) en Portret van Den Haag. BK-C-2007-3-A en B Tules, S. Het Rode Plein in Moskou op 1 NG-2007-21 met een voorstelling van een prunusboom met Ceramiek Eduard Wallis (1621-1684), 1652. Verworven mei 1933, Moskou, 1 mei 1933. Schenking Anoniem Ongebruikt Duits militair album maan resp. een met sneeuw bedekte pijnboom Tête-à-Tête Porselein, Höchst, beschilderd ter voldoening van successierechten en met Geschiedenis mevrouw H.J. Baruch, Amsterdam. NG-2007-15 Tweede Wereldoorlog, Nederland, 1939-1945. en bamboe, Japan, eerste helft 19de eeuw. te Schrezheim door Louis Victor Gerverot steun van de BankGiro Loterij, het Fonds Beeldhouwkunst NG-2007-9 AK-RAK-2007-2-A en B voor Johannes de Mol te Loosdrecht. Cleyndert en het Stortenbeker Fonds van de Claus, Eric Kop van Johan Cruijff; Johan Fotoalbums Ippô, Mori De dichter Bashô, Japan, tweede Gedateerd 1773-11-12. Schenking Stichting Vereniging Rembrandt, en het Rijksmuseum Cruijff als ‘voetballende regisseur’, Broek Anoniem Een reisalbum van de familie van Foto’s en albums Nederlands-Indië/Indonesië en kwart 19de eeuw. Schildering. Legaat G.J. Hollands Porselein, Den Haag. BK-2007-8 Fonds (2008). SK-A-5000 en 4999 in Waterland, 2007. Schenking Eric Claus, den Broek, Utrecht (?), Europa, 1936-1937. Curaçao en A. Korteling, Bennebroek. AK-RAK-2007-8 Verstraten, Willem Jansz (atelier, toegeschre- Verspronck, Johannes Cornelisz Portret van Broek in Waterland. NG-2007-32 en 33 NG-2007-22 Anoniem Een frater op Celebes, ca. 1930- Sosen, Mori Drie makaken en een wesp. ven aan) Schotel van faïence met een voorstel- Adriana Croes, 1644. SK-A-4998 (2008) Anoniem Album van de Amsterdamse studen- ca. 1939. NG-2007-39 Japan, tweede kwart 19de eeuw. Schildering. ling van Salomon’s Oordeel, Haarlem, Verspronck, Johannes Cornelisz Portret van Foto’s tenvereniging ASV, 1930-1939. NG-2007-23 Anoniem Politionele acties op Borneo, Legaat G.J. en A. Korteling, Bennebroek. ca. 1650-1660. Schenking de heer en Dirck, Johannes of Jacobus Wallis, 1653. ADN-Zentralbild (uitgever) Veertigjarige her- Anoniem Album Esperanto-congres, ca. 1935. 1947-1950. NG-2007-4 AK-RAK-2007-9 mevrouw P. Lips, Overveen. BK-2007-12 SK-A-4997 (2008). denking van de capitulatie van nazi-Duits- NG-2007-59 Anoniem Persfoto’s van de politionele acties, land in 1945 in de voormalige DDR (Berlijn Anoniem coc-cabaret van 1968 tot (ver- Indonesië, ca. 1947-ca. 1948. NG-2007-47 Beeldhouwkunst Edele metalen Schilderijlijsten en Torgau), 1985. Schenking mevrouw H.J. moedelijk) 1974 Nederland, 1968-ca. 1974. Anoniem Fotoalbum van de Tijgerbrigade op

Anoniem De nederdaling van de Heilige Douma, Fonger (toegeschreven aan) Zilve- Cassettelijst Hout, zwart geschilderd met Baruch, Amsterdam. NG-2007-18 -1 t/m 12 NG-2007-24 Java (politionele acties), ca. 1947. NG-2007-48 Geest (Pinksteren), Utrecht, ca. 1450-1470. ren theepot met deksel, bekroond door een gouden arabesken, Noord-Italië, ca. 1600. Anoniem ‘Holland weer op de klomp’, Fotobureau Stevens Jaarfeesten van het Corps Anoniem Fotoalbum: De Tijgerbrigade tijdens Eikenhouten beeldengroep. Schenking meerman die op een hoorn blaast, Stavoren, SK-L-6033 Apeldoorn, november 1941. NG-2007-19 M.T.S. te Haarlem, Haarlem, 1935-1936. de politionele acties in Indonesië, 1946-1948. 102 J.C. Uylenberg, Zutphen en P.A. Uylenberg, 1752. Schenking Douwe Egberts Nederland, Davies, John Eikenhouten lijst afgewerkt met Anoniem De NSB en Jeugdstorm NSB NG-2007-20 NG-2007-43 103

Hardinxveld-Giessendam. BK-2007-7 Utrecht. BK-2007-22 Indisch ebbenhout; Zwarte eikenhouten lijst Nederland, 1933-1944. NG-2007-35-1 t/m 207 Combier, A.W.; Combier, J. Lombok-expeditie en Atjeh, 1872-1898. NG-2007-57 Ego, Polidorus Carolus Joannes Fotoalbum Anoniem Fotoboek: In ’t verleden ligt het Nederland, 17de eeuw ‘Jubileumtentoonstelling Hollandsche Kunste- (Spanje), 1975. Aankoop met steun van het Huigen Leeflang, Amsterdam. RP-P-2007-477

Curaçao, 1931-1934. NG-2007-49 heden, Nederland, 1940-1945. NG-2007-58 Bramer, Leonaert Staande Oosterling. naarskring, Stedelijk Museum 15 jan.-6 febr. F.G. Waller Fonds. RP-T-2007-26 t/m 29 en 45 t/m 479 Anoniem Kalender 1943 ‘Neues Volk’, RP-T-2007-47 1938’ en ‘Hordijk bij Buffa, 20 nov.-18 dec. *Dolendo, Bartholomeus Willemsz (toege-

Munten en penningen Duitsland, 1942. NG-2007-60 Feddes (van Harlingen), Pieter (toegeschre- 1948’. RP-T-2007-2 t/m 3 Engeland, 19de eeuw schreven aan), naar Isaac van Swanenburgh, Anoniem Eerste regeringsjaar van Koningin- Anoniem Indiaan met pijp Reclamebeeld, ven aan) Rust op de vlucht naar Egypte. Nab, Dirk Jan (Dirck) Duinlandschap, 2005. Smith, William Collingwood Landschap De gelijkenis van het onkruid tussen het koren. regentes Emma, 1891. NG-2007-53 Nederland (?), 18de/19de eeuw. Schenking RP-T-2007-62 RP-T-2007-38 met kunstenaars drinkend en werkend RP-P-2007-369 Engelbregt, Martijn Eerste slag: Michiel de Douwe Egberts Nederland, Utrecht. NG-2007-64 Pynas, Jacob Landschap met de verstoting Pander, Hendrik Pieter (Henk) Acht tekenin- (‘The Sketching Party’). RP-T-2007-104 Dolendo, Zacharias Het oordeel van Paris. Ruyter Vijfje, Koninklijke Nederlandse Munt, Biesiot, H.M. Biesiots Holland’s Roem Album, van Hagar. RP-T-2007-40 gen en dertien schetsboeken, waaronder zelf- Schenking Veiling Galerie Gerda Bassenge, Amsterdam/Utrecht, 24 maart 2007. Schen- Leiden, in of na 1901. Schenking mevrouw portretten, portretten van relaties en vrien- Frankrijk, 17de eeuw Berlijn. RP-P-2007-476 king ministerie van Financiën. NG-2007-8 M. Bruno-Bon, Leiden. NG-2007-55 Nederland, 18de eeuw den, getekende herinneringen aan de Tweede Sueur, Eustache le Het visioen van de *Furnius, Pieter Jalhea, naar Gerard P. Groen- Luns, Huib; Brinkgreve, Geurt Der Vaderen De Standaard ‘Dr. H. Colijn 70 jaar’. Extra Anoniem (omgeving Aart Schouman) Rode Wereldoorlog in Haarlem, straattaferelen in H. Bruno. RP-T-2007-49 ning, Acht scènes uit de Trojaanse oorlog.

Erf Nederland, 1938. NG-2007-28 nummer, 22 juni 1939. Schenking H. Colijn, bergamotplant in landschap. RP-T-2007-1 Portland, Oregon, waaronder anti-oorlogde- RP-P-2007-154 t/m 161 Kutterink, Marinus Bevrijding 1945; Waters- Pisqah Forest, NC (USA). NG-2007-31 Fokke, Simon Ontwerptekening voor de titel- monstraties, Black Panther Trial, Ground Zero Italië, 17de-18de eeuw *Gheyn, Jacob de (II) en Zacharias Dolendo, nood Zuid-Holland, 1953; Dijkherstel na waters- Drie almanakken Nationaal Socialistische prent bij ‘De Wiskunstenaars of ’t gevluchte Juf- in november 2001, Brandweer, en vele studies Ademollo, Luigi Antieke begrafenisscène naar Karel van Mander, De Passie van Chris- nood, 1953. NG-2007-45, NG-2007-25 en 26 almanakken 1942, 1943, 1944. NG-2007-62 fertje’ door Pieter Langendijk. RP-T-2007-58; voor schilderijen; 1964-2004. Schenking van de in een mausoleum. Aankoop met gelden tus. Gemonteerde, gekleurde en ingebon-

Menger, Johan Philip Mathias; Jünger, Ludwig Mes & Bronkhorst (uitgever) ‘De nieuwe mens Gezicht op de kermis op de Botermarkt te kunstenaar. RP-T-2007-30 t/m 37 en 67 t/m 79 van de heer en mevrouw Van Hulsen-Ognibeni, den prentenreeks van 12 bladen en titelblad. Overlijden van J.A. Alberdingk Thijm, 1889. op weg naar de nationaal-socialistische wereld- Amsterdam (het huidige ), Rädecker, Johannes Anton (John) Zelfportret Amsterdam. RP-T-2007-61 RP-P-2007-725 NG-2007-52 orde’, briefkaart, Haarlem, 1942. Schenking bij avond. RP-T-2007-103 (ca. 1950); Ontwerp Nationaal Monument Calandrucci, Giacinto (toegeschreven aan) *Jode, Gerard de ‘Icones Revelationum S Pauw, Maarten Watersnood 1953. NG-2007-27 Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumenta- Strij, Abraham van Ontwerp voor een neoclas- op het Weteringplantsoen (1946); Gezicht De opstanding van Christus. Aankoop met gel- Johannes Evangeliste in Pathmo’. Vijfentwintig Wienecke, Johannes Cornelis Vijftigjarig tie (niod), Amsterdam. NG-2007-30 sicistische schoorsteenspiegel. RP-T-2007-46; op het kerkhof te Blaricum (ca. 1950-1955). den van de heer en mevrouw Van Hulsen-Ogni- gravures, inclusief titelblad met voorstellingen

bestaan van de Stoomvaart Maatschappij Roorda van Eysinga, Sicco Ernst Willem Allegorie op de vrede in de Nederlanden onder RP-T-2007-64 t/m 66 beni, Amsterdam. RP-T-2007-56 van de Openbaringen van Johannes op Patmos.

Nederland, 1920. NG-2007-54 Uit het leven van koning Gorilla, Amsterdam, Oranje. RP-T-2007-53 Strik, Ludovicus Arnoldus (Lou) Landschap Fischetti, Fedele Koning Phuillippus II van RP-P-2007-383 t/m 407 Wiener, Karel 100-jarig bestaan van het Bata- 1887. Schenking W.H. Vroom, Amsterdam. Wandelaar, Jan Twee ontwerptekeningen voor met ruïnes; Drie surrealistische koppen in Macedonië schenkt zijn zoon Alexander het *Wierix, Hieronymus Het lichaam van de

viaasch Genootschap in 1878, Brussel, 1878. NG-2007-2 de titelprent bij ‘Krelis Louwen, of Alexander landschap. RP-T-2007-4 t/m 5; ‘De tuin van Lou paard Bucephalus. Aankoop met gelden van dode Christus, gedragen door twee mannen. NG-2007-51 Schouten, Gerrit Diorama van de Waterkant de Groote op het Poëetemaal’ door Pieter Strik’. Schenking de heer P. Jonker, de heer en mevrouw Van Hulsen-Ognibeni, RP-P-2007-175

Zegveld, J.Ph. van Hulde Engelandvaar- van Paramaribo, Suriname, 1820. Aangekocht Langendijk. RP-T-2007-59 t/m 60 Oosterwolde. RP-T-2007-63 Amsterdam. RP-T-2007-54 ders aan Wilhelmina Nederland, 1948. met steun van het Johan Huizinga Fonds, het Verweij, Kees Zelfportret, met opdracht Masucci, Agostino (toegeschreven aan) Nederland, 17de eeuw NG-2007-46 Scato Gockinga Fonds, de Mondriaan Stichting Nederland, 19de eeuw aan Godfried Bomans, 1956. RP-T-2007-43 De H. Drieëenheid en de Zondeval. Aankoop *Anoniem, naar Joachim von Sandrart, en Stichting Dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Dijsselhof, Gerrit Willem 19 ontwerpschets- Vos, Petrus Antonius Carolus Augustinus met gelden van de heer en mevrouw Van De twaalf maanden. RP-P-2007-152 Schilderijen Fonds. NG-2007-50 jes, voor pendules, vignetten en ex-libris. (Peter) Zelfportret, tekenend, 1958. Hulsen-Ognibeni, Amsterdam. RP-T-2007-55 *Anoniem, naar Maerten de Vos, Vijf prenten

Velde, Henri van de De nieuwe mens op weg Tasman-Krohn, Hilke Panies dagboek van RP-T-2007-6 t/m 24 RP-T-2007-39 Novelli, Pietro Antonio (III) Een gesluierde uit Royaal Bijbel: Abraham en de drie enge- naar de nationaal-socialistische wereldorde, Roel van Duyn; Dummy voor Panies dagboek Tom, Jan Bedijs 4 schetsboeken en 19 studie­ vrouw met een rozenkrans in haar hand. Aan- len; De dood van Absalom; De Annunciatie; Nederland, 1939. Aankoop met steun van van Roel van Duyn; Ontwerp omslag Panies bladen, voornamelijk met dier- en landschap­ Vlaanderen, 17de eeuw koop met gelden van de heer en mevrouw Van Christus en de overspelige vrouw; Ecce Homo.

het Rijksmuseum Fonds. NG-2007-1 dagboek, Nederland, 1971. NG-2007-41 studies. Schenking de heer M. van Driel, Anoniem Ontwerp voor een grafmonument. Hulsen-Ognibeni, Amsterdam. RP-T-2007-57 RP-P-2007-429 t/m 433

Velde, Henri van de De overwinnaar, Dieren. RP-T-2007-80 t/m 102 RP-T-2007-41 *Anoniem, naar Abraham Bosse, De zeven Nederland, ca. 1942-1943. NG-2007-29 Rijksprentenkabinet Vletter, Samuel de Sabina van Beieren smeekt Diepenbeeck, Abraham van Een koning Prenten werken van barmhartigheid; De rijke man Tekeningen de Hertog van Alva het leven te sparen van haar op zijn troon krijgt geschenken aangeboden. De met een * gemerkte werken zijn verworven en de arme Lazarus. RP-P-2007-191 en192 Varia Nederland, 16de eeuw man, de graaf van Egmond. RP-T-2007-44 RP-T-2007-50 met steun van het F.G. Waller Fonds. *Anoniem, in de stijl van Bartholomeus Spran- Anoniem Losse figuren uit een diorama, Mander, Karel (I) van (toegeschreven aan) Jode, Pieter(I) de Hercules en Mars. ger, Sine Cerere et Baccho friget Venus. 19de eeuw (?). NG-2007-63 Prediking van Johannes de Doper. RP-T-2007-52 Nederland, 20ste eeuw RP-T-2007-51 Nederland, 16de eeuw RP-P-2007-465 Anoniem Een pet en drie dassen van Tonny Pietersz, Gerrit Judith met het hoofd van Hartog, Hendrik Marinus (Henk) Illustra- *Anoniem Zuid-Nederlands, Allegorie op Anoniem De jacht op zeeschildpadden, uitg. 104 van Renterghem, 1945-1999. Schenking Holofernes. RP-T-2007-48 ties bij een gedicht m.b.t. Willem Royaards. België, 20ste eeuw de arbeid en de rust. RP-P-2007-370 Claes Jansz Visscher. Schenking Kunsthan- 105 Tonny van Renterghem, Sequim, Washington Spranger, Bartholomeus Hercules en Scipio geleid RP-T-2007-42 Ruyssevelt, Jozef van Vijf landschappen, Collaert, Adriaen Drie prenten uit de del Helmut H. Rumbler, Frankfurt am Main.

(USA). NG-2007-61-1 t/m 4 door Minerva op het pad der deugd. RP-T-2007-25 Hordijk, Gerard Twee ontwerpen voor affiches: bij Quinson, in de Auvergne, bij Puigcerdá serie ‘De vier Evangelisten’. Schenking RP-P-2007-727 Anoniem Winterlandschap met schaatsers en twaalf zeefdrukken en een blad met tekst. *Joosten, Ben De intocht van het alfabet Duitsland, 18de en 19de eeuw *Dunkarton, Robert John, naar Matthew (Le Grand Chiffonnier-Critique du salon poort, uitg. Claes Jansz Visscher. Schenking RP-P-2007-434 in Rome. RP-P-2007-483 *Bodenehr, Gabriel (II), naar Jakob Löscher, William Peters, Jonge dame in boudoir. 1806). RP-P-2007-381 Huigen Leeflang, Amsterdam. RP-P-2007-728 *Berserik, Herman ‘Circusartiesten’ en ‘Horlo- *Kruyder, Herman Twee houtsneden. Portret van Johann Daniel Hertz (I), met RP-P-2007-275 *Anoniem Twee prenten met de luchtbal- *Anoniem Portret van Willem II. ges boven het Westland’. RP-P-2007-445 en 446 RP-P-2007-454 en 455 schedel en tekenattributen. RP-P-2007-274 Gillbank, H., naar H. Singleton, Coriolanus, lon van Monsieur Montgolfier l’Aîné’ en twee RP-P-2007-462 *Boosten, Gèr Vijf etsen. *Leusden, Willem van Berglandschap. *Dies, Albert Christoph Een landschap Hersilia, Thimoclea. Schenking E.H. Ariëns met de vliegmachine van Monsier Blanchard.

*Frisius, Simon, naar Joos Goeimare, De RP-P-2007-447 t/m 451 RP-P-2007-456 met Rinaldo en Armida en een met Medea. Kappers, Amsterdam. RP-P-2007-489 t/m 491 RP-P-2007-737 t/m 740

verdrijving uit het paradijs. RP-P-2007-428 *Cramer, Rie Promenade Nederland. *Nab, Dirck Twee spijkers. RP-P-2007-371 RP-P-2007-252 t/m 253 Hogarth, William The battle of the pictures. *Alix, Pierre Michel, naar Jean-Guillaume Hooghe, Romeyn de Willem III, prins van RP-P-2007-452 *Pieck, Anton Duinen. RP-P-2007-457 *Eisen, Charles Joseph Dominique Schenking Huigen Leeflang, Amsterdam. Moitte, Twee neo-classicistische friezen: Oranje, erfstadhouder, in harnas met rechts Dalenoord, Jenny Ezelmarkt in Granada; Pontiac, Peter Allegorie op de Rolling Stones De drie Gratiën. RP-P-2007-710 RP-P-2007-200 pendanten. RP-P-2007-723 en 724 de belegering van een stad. Schenking Hans Aloës en geiten Schenking Jenny Dalenoord, in de vorm van een ganzenbordspel, ter gele- *Haid, Johann Elias Portret van Jean Le *Murphy, John, naar Benjamin West, *Baron, Bernard, naar Anthony van Dijck, van Leeuwen, Amerongen. RP-P-2007-742 Den Haag. RP-P-2007-242 en 243 genheid van hun concert in de Arena, 1998. Rond d’Alembert; (naar Johannes Kupezky), Marcus Antonius. RP-P-2007-492 Portret Anne Sophia, gravin van Carnarvon. *Lauwers, Nicolaes, naar Gerard Seghers, *Dijck, Bruno Van Zeven prenten met land- Schenking R.J.A. te Rijdt, Amsterdam. Portret van de schilder Johannes Kupezky. *Sandby, Paul Ruines bij Agrigentum op RP-P-2007-374 Rokende en drinkende gewapende mannen schappen en ateliers in aquatint en droge RP-P-2007-461 RP-P-2007-180 en RP-P-2007-254 Sicilië. RP-P-2007-102 *Carrée, Antoine, naar Benoît Prévost,

in een herberg. RP-P-2007-276 naald. RP-P-2007-730 t/m 736 Rooymans, Ron 135 prenten in verschillende *Heermann, Erich Portret van Adolph Menzel, *Woollett, William, naar George Stubbs, Portret van de prenthandelaar *Savery, Salomon (toegeschreven aan), Dongen, Kees van Reeks ‘Femmes’ 1927: technieken. Schenking van de kunstenaar. slapend. RP-P-2007-273 Vier jachtscènes in landschappen. Jacques-François Chéreau. RP-P-2007-741

Lente en Winter, uit serie ‘De vier seizoenen’. vijf litho’s in kleur; Affiche ‘Le Livre des RP-P-2007-1-100; RP-P-2007- 202 t/m 216. *Kilian, Georg Christoph Portretten van RP-P-2007-494 t/m 497 Claussin, Ignace Joseph de Montelbaanstoren. RP-P-2007-471 en 472 Mille Nuits et une Nuit’. Schenking R. Engers, Ruyssevelt, Jozef Van 220 etsen. Schenking Philippus Andreas Kilian en Georg Kilian. Schenking P.A. Postema en H.J. Greven,

*Snijders, Michael Studieblad met teken- Amsterdam. RP-P-2007-340 t/m 345 en van de erven van de kunstenaar. P-P-2007-334 RP-P-2007-178 en 179 Frankrijk, 16de en 17de eeuw Amsterdam. RP-P-2007-246

voorbeelden: koppen, dieren en vruchten. RP-P-2007-350 t/m 339; RP-P-2007-480 t/m 482; *Koch, Joseph Anton Twee scènes uit Dante’s *Anoniem 16de eeuw, La Nourrice. *Copia, Jacques Louis, naar Louis Marie Sicar-

RP-P-2007-473 *Dongen, Kees van ‘Femme jouante’; ‘Les RP-P-2007-500 t/m 705 Inferno. RP-P-2007-332 en 333 RP-P-2007-148 di, Erotische scène met meisje en Pierrot. *Somer, Jan van Socrates en Xantippe; cheveux courts’ (1924); ‘Les cheveux courts’ Schonk, Jan Drie linosnedes uit de Steltloper- *Orlik, Emil Ein Windstoss. RP-P-2007-706 *Anoniem 17de eeuw, Kostuumprent. RP-P-2007-470 Boer bij viskraam, uitgescholden door vrouw. (1926); 49 Illustraties in ‘La Princesse de Baby- serie. Schenking L.C.A. Kahn, Amsterdam. *Ponheimer, Kilian (I) Zes landschappen Madame la Princesse de Conty. RP-P-2007-464 *Hennequin, Philippe Auguste Diana en

RP-P-2007-474 en 475 lone’ van Voltaire, Parijs 1948. RP-P-2007-347 RP-P-2007-366 t/m 368 en titelblad in album gebonden. *Bouchet, Louis François du Reeks van twaalf Endymion. RP-P-2007-147

t/m 349 en RP-P-2007-351 *Strube, Jan Enkhuizen; Poppenkast. RP-P-2007-263 t/m 269 etsen met figuren in landschappen, uitgegeven *Moncornet, Balthazar Livre de Fleurs &

Nederland, 18de en 19de eeuw Donker, Charles Portret van Moesman. Schen- RP-P-2007-226 t/m 227 *Quaglio, Domenico (II) Stifts-Kirche zu door Nicolas Langlois. RP-P-2007-163 t/m 174 de Feullies pour servir a l’art d’orfèverie... *Anoniem Bewijs van betaling van het king Irene de Groot, Roelofarendsveen, ter *Vlag, Cees Zelfportret II. RP-P-2007-228 unser Frauen en slot Schönberg in Ober­­­‑ *Boyvin, René Reeks met twaalf portretten van RP-P-2007-244 Amsterdamse Boekverkopers, Boekdrukkers gelegenheid van haar afscheid als conserva- *Vos, Peter Drie zelfportretten; Zelfpor- wesel am Rhein; Stadt Esslingen am Neckar, Griekse en Romeinse filosofen. RP-P-2007-352 *Peyron, Jean François Pierre De dood

en Kunstverkopers gilde voor Herman Veel- tor bij het Rijksprentenkabinet, 29 juni 2007. tret met de armen van een tweede persoon. oud gekleurd. RP-P-2007-277 en 278 t/m 363 van Socrates. RP-P-2007-103 waard, ca. 1764. RP-P-2007-708 RP-P-2007-498 RP-P-2007-458 en 459 *Schadow, Gottfried Zes spotprenten op *Brebiette, Pierre Fortuna gekroond *Simonet, Jean Baptiste Blaise, naar Jean

Bakker, B. de, naar A. Zurcher, Gekruisigde *Duyvis, Debora Drie vrouwen aan het werk. *Westerik, Co Zelfportret 1998. RP-P-2007-460 Napoleon. RP-P-2007-375 t/m 380 door Jupiter, met Pluto en Neptunus. Michel Moreau, La Déesse Myrionime, Isis, Christus met Maria en Johannes, oud gekleurd, RP-P-2007-224 *Zwart, Piet Typografische compositie “����Hom- *Schinkel, Karl Friedrich Het slot Prediama RP-P-2007-101 ou La Nature Personifiée. Illustraties voor met kalligrafie in de marge. Schenking A.J.M. *Dijsselhof, Gerrit Willem Adreskaart van Dijs- mage à une jeune fille” 1925; Typografische in Crein, twaalf uur van Triëst. RP-P-2007-257 *Corneille, Claude De kindermoord te Delaunaye, ‘L’Histoire générale et particulière

Baltussen, Oosterbeek. RP-P-2007-247 selhof en vignetten in houtsnede. compositie 1926. RP-P-2007-426 en 427 *Sintzenich, Heinrich, naar Anthoni Schoon- Bethlehem. RP-P-2007-258 des réligions’, 1792. RP-P-2007-193 t/m 196

*Slingelandt, Pieter Cornelisz van Portret RP-P-2007-217 t/m 223 jans, De Vestaalse Maagden offerend bij een *Monogrammist DO Cosse-de-pois ornament. *Thévenin, Charles De bestorming van de van een vrouw, mogelijk Trijntje van Polanen. *Eekman, Nico Verstoppertje Nederland. Duitsland, 16de en 17de eeuw altaar. RP-P-2007-469 RP-P-2007-420 Bastille, 14 juli 1789, Parijs. RP-P-2007-201 RP-P-2007-331 RP-P-2007-225 *Dürer, Albrecht Christus als Man van *Stölzel, Christian Friedrich, naar Johann *Rivard, Claude Vier cosse-de-pois en bloemen-

*Snijers, Peter Rivierlandschap met figuren, Eerdmans, Emmy M. Vader en zoon; Hijskraan. Smarten. RP-P-2007-149 Eleazar Schenau, Daedalus en Icarus. ornamenten. RP-P-2007-421 t/m 424 Frankrijk, 19de en 20ste eeuw boten en een molen. RP-P-2007-199 Schenking Emmy M. Eerdmans, Dodewaard. *Heckenauer, Jakob Wilhelm Portret RP-P-2007-270 *Savoye, Daniel de Rust op de vlucht naar *Duvivier, Ignace Man vluchtend voor slang. RP-P-2007-484 en 485 van Bartholomeus Kilian. RP-P-2007-177 *Wagner, Joseph, naar Rosalba Carriera, Egypte. RP-P-2007-259 RP-P-2007-373 Nederland, 20ste eeuw *Hartog, Henk Zelfportret, tekenend. *Stuerhelt, François Serie van tien prenten Portret van Rosalba Carriera. RP-P-2007-271 *Vallet, Pierre Zelfportret. RP-P-2007-425 *Jacob, Nicolas Henri ‘L’imagination’. *Asselbergs, Jan Tien rotaprints: zelfportret RP-P-2007-453 met het leven van Christus, naar ontwerpen RP-P-2007-712 106 en portretten van vrouw en kind van de kunste- *Homan, Reinder ‘Jonge lijsterbes’, 45 etsen. van Peter Paul Rubens, Johannes Thomas e.a. Engeland Frankrijk, 18de eeuw *Peytavin, Jean-Baptiste Een Vestaalse 107

naar. RP-P-2007-435 t/m 444 RP-P-2007-104 t/m 143 en RP-P-2007-713 RP-P-2007-181 t/m 190 *Begbie, Patrick Twee series met antieke vazen. *Anoniem Leda en de zwaan. RP-P-2007-198 maagd met kind wordt levend begraven.

*Asselbergs, Gustave ‘Met oorlog’: mapje met t/m 716 RP-P-2007-408 t/m 419 *Anoniem Spotprent op een kunstcriticus RP-P-2007-711 *Villon, Jacques Avenue du Bois de Boulogne. *Pitteri, Giovanni Marco Portret Christiaan *Hokushû, Shunkôsai De acteur Ichikawa *Shunsen, Natori De acteur Nakamura Ganjiro het vertrekpunt te Berlijn-Schmargendorf. Anoniem Portret van een vrouw en twee kinde-

RP-P-2007-346 VI, koning van Denemarken en Noorwegen. Ebijiro als Teraoka Heiemon. RP-P-2007-718 II in de rol van Kamiya Jihei in het toneelstuk RP-F-2007-57 t/m 64 ren. RP-F-2007-136 RP-P-2007-197 *Kazue, Yamagishi Senso fukei: landschap ‘Kamiji’. Uit de serie ‘Shinban: Butai no sugata Anoniem Panoramafoto: molens te Kinderdijk. Anoniem Genrescène van een oude vrouw Italië, 16de en 17de eeuw *Quarenghi, Giacomo Gezicht op de Porta met soldaten en kanonnen. RP-P-2007-499 e’. RP-P-2007-486 RP-F-2007-65 bij een raam. RP-F-2007-137 Anoniem 17de eeuw, naar Titiaan, Heilige Salaria in Rome. RP-P-2007-255 *Kiyonaga, Torii Jonge courtisane en klant *Yoshitoshi, Tsukioka Triptiek waarop de Anoniem (Frans) Fotoalbum met portret- Anoniem Portret van vijf vrouwen in een tuin, Familie met heiligen. Schenking Léna����������� Wider- *Zilotti, Don Bernardo, naar Francesco bedrijven de liefde. Uit de serie ‘Twelve Holds acteur Ichikawa Danjuro IX als Benkei; Sei- ten, topografie en militaria (1883-1886). met naaiwerk. RP-F-2007-139

kehr, Straatsburg. RP -2007-709 Simonini, Ruiters bij een ruïne in Venetië. in the Way of Sex’; Twee prenten met paren gen en Sakurahime. RP-P-2007-743A t/m C en RP-F-2007-66 Anoniem (Nederlands) Album met foto’s *Anoniem 17de eeuw, De dood als maaier. RP-P-2007-272 die de liefde bedrijven. Uit de reeks ‘Sode no RP-P-2007-150 Anoniem (Frans) Albumblad met twee foto’s gemaakt tijdens een reis door de Verenigde RP-P-2007-162 *Verzamelalbum uit de collectie Liechtenstein maki’. RP-P-2007-230 en 231-232 van het kasteel te Blois. RP-F-2007-67-1 en 2 Staten (ca. 1928). RP-F-2007-140 *Capitelli, Bernardino Brug over de met 53 prenten van verschillende hand, waar- *Kokei, Tsuruya Shimadatsu bushi kapsel in Fotografie Anoniem (Frans) Albumblad met twee foto’s Anoniem (Duits) Kabinetfoto: voorstelling met Ombrone bij Buonconvento. RP-P-2007-245 onder een reeks van 30 met titelblad door het toneelstuk ‘Toshima’; Genroku Katsu­ Albrecht, Herm. Portret van een vrouw en van Franse kastelen: Azay-le-Rideau en Che- een groot aantal klokken die de lokale tijd in *Caraglio, Giovanni Jacopo, mogelijk naar Francesco Zuccarelli naar Andrea del Sarto. yama kapsel in het toneelstuk ‘Ninin Wankyu’. vier kinderen bij een zandbak. RP-F-2007-135 nonceaux. RP-F-2007-68-1 en 2 vele steden aangeven, waaronder Parijs, Lon-

Titiaan, Portret Pietro Aretino. RP-P-2007-248 RP-P-2007-279 t/m 330 RP-P-2007-487 en 488 Alphen, Oscar van Vijf foto’s uit de serie Anoniem (Frans) Stereofoto: gezicht op Bourg, den, Leipzig, Batavia, Berlijn, Lissabon, Dres- David, Jerôme Homere Poete Greco Vero *Kunisada, Utagawa (II) Sumowedstrijd. ‘Het rijke onvermogen’: bijeenkomst van neo- Frankrijk. RP-F-2007-70 den, Constantinopel, Hamburg, New York, Ritratto Cavato dal Natural. Schenking Nico- Scandinavië RP-P-2007-151 fascisten; jongen tijdens schietles; demonstratie Anoniem Groepsportret van vijf mannen in een Sint-Petersburg, et cetera (‘Die Weltuhr. La laas Teeuwisse, Berlijn. RP-P-2007-249 *Ilsted, Peter Vilhelm Jong meisje aan een *Kunisada, Utagawa (I) Badhuis met spelende tegen het Berufsverbot; twee anti-sociaaldemo- interieur Schenking Jacques Koops, Amster- montre du monde’). RP-F-2007-142 *Mazza, Giovanni Batista De boetvaardige halfronde tafel. RP-P-2007-372 en vrijende bezoekers, Triptiek met omslag. cratische affiches; man die Bild Zeitung leest. dam. RP-F-2007-109 Anoniem Twee foto’s van mensen en auto’s op

Maria Magdalena. RP-P-2007-382 RP-P-2007-241-A t/m D Schenking Paul van der Kolff, Ouderkerk aan Anoniem Groepsportret in een interieur. het strand en de boulevard bij Scheveningen.

*Santis, Orazio de, naar Pompeo Cesura, Japan *Kunisada Utagawa Triptiek: De acteurs Naka�����- de Amstel. RP-F-2007-384 t/m 388 Schenking Jacques Koops, Amsterdam. RP-F-2007-143 en 144 Christus verschijnt als tuinman aan Maria *Eiri, Chokyosai Een paar bedrijft de liefde mura Utaemon IV, Onoe Kikugoro III en Angerer, A. & V. Stereofoto: gezicht op een RP-F-2007-111 Anoniem (Nederlands) Groepsportret van

Magdalena. RP-P-2007-250 onder een muskietennet. RP-P-2007-236 Ichikawa Ebizo V. RP-P-2007-707A t/m C toren en brug aan een meer. RP-F-2007-69 Anoniem Kabinetfoto: stadsgezicht. zes vrouwen rondom een tafel in een bos. *Scultori, Adamo Hercules met knots. *Eisen, Keisai Een paar in een boot bedrijft Kunisada, Utagawa Jo en Uba met bezems en Anoniem (Nederlands) Henry Pauw van Wiel- RP-F-2007-117 RP-F-2007-145 RP-P-2007-153 de liefde onder een paraplu. RP-P-2007-239 bladhark bij een oude pijnboom op het strand drecht op de treeplank van zijn eerste auto. Anoniem Groepsportret van elf jonge mannen. Anoniem (Nederlands) Groepsportret van tien *Eizan, Kikugawa (toegeschreven aan) van Tagasago; Koban Shunga triptiek met Schenking jkvr. Agnies Pauw van Wieldrecht, RP-F-2007-119 mannen en vrouwen in een bos. RP-F-2007-146 Italië, 18de en 19de eeuw Vrijend paar in kimono. RP-P-2007-237 liefdesparen op terras (3 pendanten). Schen- Bergh. RP-F-2007-22 Anoniem Kabinetfoto: groepsportret in een Anoniem Fietsers op straat (Utrecht?). *Ademollo, Luigi Scènes uit de Trojaanse *Enkatsu, Noguchi Ichikawa Danjuro IX king uit het Goslings NieuwBeerta Fonds. Anoniem Album van een onbekende ama- tuin of park. RP-F-2007-123 RP-F-2007-147

oorlog; Vier scènes uit de Trojaanse oorlog; als Kusunoki Masatsura bij de strijd van Shijon�������- RP-P-2007-717 en -720 t/m 722 teurfotograaf met foto’s van onder ande- Anoniem (Nederlands) Lezende man in Anoniem Portret van Abraham Kuyper. Een scheepsgevecht in een Romeins circus. awate. RP-P-2007-364 *Kuniyoshi, Utagawa Het verhaal van scheeps- re de Exposition Universelle, Parijs 1900. interieur. RP-F-2007-124 RP-F-2007-149 RP-P-2007-176, RP-P-2007-466, RP-P-2007-493 *Harunobu, Suzuki Man en vrouw bedrij- kapitein Yojibei. RP-P-2007-365 RP-F-2007-23 Anoniem (Nederlands) Portret van twee kin- Anoniem (Frans) Gezicht in Rouen, Frankrijk: *Bartolozzi, Francesco, naar Benjamin West, Por- ven de liefde onder een muskietennet terwijl *Sadahide, Utagawa Vrouw met twee handspie- Anoniem (Nederlands) Album met fotografi- deren die als volwassenen zijn uitgedost. Rue de l’Épicerie, met de kathedraal op de tret van Prins William Henry aan boord van een de vrouw een kind stil houdt met speelgoed. gels; Beschutting zoeken tijdens een plotse- sche reproducties van gekalligrafeerde bladen: RP-F-2007-125 achtergrond. RP-F-2007-155 oorlogsschip van de Royal Navy. RP-P-2007-251 RP-P-2007-229 linge onweersbui in de avond. RP-P-2007-145 Afstamming van Zijne Majesteit Koning Willem Anoniem (Frans) Personeel van de Renault- Anoniem (Frans) Publiek op een tribune *Boni, Giovanni-Martino dei, naar Antonio *Hanzan, Matsukawa Parade van drie mannen en 146 den Derde, van Keizer Karel en Groote, langs fabriek. RP-F-2007-126 langs een paardenracebaan (?), Frankrijk. Canova, De dood van Adonis. RP-P-2007-256 en een vrouw. RP-P-2007-463 *Shigenobu, Yanagawa Sater en nimf bedrijven de Hertogen van Limburg, die begraven liggen Anoniem Gezelschap op het dek van een RP-F-2007-156 *Buffagnotti, Carlo Antonio, naar Ferdinando *Hirosada, Utagawa, Hasegawa Sadanobu de liefde. Vermoedelijk naar westers voorbeeld. te Rolduc. RP-F-2007-25 zeilboot. RP-F-2007-129 Anoniem (Frans) Carte-de-visite: gezicht Galli-Bibiena, Twee ontwerpen voor toneelde- I, Utagawa Kunimasu e.a. Album met 74 Osaka Uit album met 12 prenten. RP-P-2007-240 Anoniem (Nederlands) Gezicht op menigte Anoniem Gezicht op het Paleis op de Dam op de kust bij Le Havre, Frankrijk. cors. RP-P-2007-467 en 468 chuban en twee schilderingen. RP-P-2007-729 *Shunsho, Katsukawa Minamoto no Yoritomo bij een toren op onbekende plek in Neder- vanaf een balkon aan de Raadhuisstraat, RP-F-2007-162 *Cunego, Domenico Portret van Antonius Hokei, Totoya Courtisane rijdend op een Chi- en Yuki Onna in de sneeuw. RP-P-2007-144 land. RP-F-2007-26 Amsterdam. RP-F-2007-130 Anoniem (Frans) Carte-de-visite: gezicht Raphael Mengs. RP-P-2007-260 nese draak. Schenking uit het Goslings Nieuw- *Shuncho, Katsukawa (toegeschreven aan) Anoniem (Nederlands) Twee autochromes: Anoniem Portret van een vrouw, twee kinderen op de haven van Granville, Frankrijk. *Galliari, Gasparo Twee architectuur-capricci. Beerta Fonds. RP-P-2007-719 Rover bedrijft de liefde met jonge reizigster; portret van een meisje, en bloemstilleven en een baboe. RP-F-2007-131 RP-F-2007-163 RP-P-2007-261 en 262 *Hokusai, Katsushika Man bedrijft liefde met Jonge man en vrouw bedrijven de liefde. Uit de (ca. 1925). Schenking Mattie Boom, Leiden. Anoniem Gezicht in Rotterdam. RP-F-2007-132 Anoniem (Frans?) Stereofoto: stilleven met 108 Gandolfi, Gaetano Heilige Familie. Schenking getrouwde vrouw. Naast hen een geopen- serie van 12 ‘Fashionable Methods of Seduc- RP-F-2007-45 en 46 Anoniem (Nederlands) Blad met vijf foto’s gevogelte. RP-F-2007-164 109 Kunsthandel Helmut H. Rumbler, Frankfurt de naaidoos, uit album met 12 prenten. tion’; Paar in omstrengeling, de liefde bedrij- Anoniem (Duits) Acht foto’s van de Gordon van een vrouw in het kraambed. Anoniem (Frans) Stereofoto: vrouw staand bij

am Main. RP-P-2007-726 RP-P-2007-238 vend. RP-P-2007-233 t/m 235 Bennett Race met luchtballonnen (1908), bij RP-F-2007-134 een paard. RP-F-2007-165 Anoniem (Frans) Stereofoto: drie geestelijken tafel, o.a. Louis Adolphe Thiers en Jules Favre. Paul van der Kolff, Ouderkerk aan de Amstel. Doisneau, Robert Straat in Marseille of Aix- Groot, Godfried de Drie portretten van Jacoba Jonkers, P. Kabinetfoto: portret van een man in een tuin, staand en zittend om een tafel. RP-F-2007-161 RP-F-2007-378 en 379 en-Provence, Frankrijk, met de schrijver Blaise Went (1909-1999). Schenking mevrouw J.J.E. en vrouw. RP-F-2007-121 RP-F-2007-166 Battaglia, Letizia Vrouw en kind in een huis Brassaï, Willem van de Poll, Emmanuel Sou- Cendrars. RP-F-2007-201 van Campen-de Lange, Blaricum. RP-F-2007-49 Kessler, G.A., en Aug. B. Kessler Groep van

Anoniem (Frans?) Stereofoto: ‘La vieille Horlo- dat op instorten staat na een aardbeving, Paler- gez e.a. (foto’s), Gevaert Photo-Producten N.V. Durandelle, Louis-Emile 50 foto’s uit het port- t/m 51 foto’s, fotoalbums en glaspositieven, gemaakt ge’ of ‘Le gros horloge’ (klok), Rouen, Frank- mo Schenking T.D.W. Dibbits en R. Pickles ter (samensteller en uitgever). Fotografisch geïl- folio Le Nouvel Opéra, Parijs Schenking Paul Hajek-Halke, Heinz Luzidogramm (‘ikono-gra- in o.a. Nederland, Engeland, Roemenië, de rijk. RP-F-2007-167 nagedachtenis aan Rutger Noordhoek Hegt. lustreerde kalenders voor de jaren 1938, 1940 van der Kolff, Ouderkerk aan de Amstel. fisches’). Schenking Paul van der Kolff, Ouder- Verenigde Staten en Nederlands-Indië

Anoniem Album met foto’s van kinderen RP-F-2007-377 en 1941. RP-F-2007-204 t/m 206 RP-F-2007-380 kerk aan de Amstel. RP-F-2007-383 (ca. 1895-1925). Schenking Stichting Kessler-

en vrouwen en topografie, uitgegeven of Bennekom, Kors van (foto’s), en Theo Kur- Busenbender & Co. Groepsportret van een Eerdmans, Emmy, Ben Joosten en Mart Joos- Helios Stereofoto: toegangshek en oprijlaan de Lange, Amsterdam. RP-F-2007-1 t/m 19 verspreid door een chocoladefabrikant. pershoek (samenstelling) Foto’s en ontwerp elftal van Oliveo, kampioen van Batavia in ten Album met foto’s van het gezin Joosten- van het landgoed De Wildenborch, Vorden, Kitajima, Keizo Invisible City, Tokyo 1989. RP-F-2007-168 voor het nooit uitgevoerde boek Rembrandts 1905, omringd door een grote menigte. Eerdmans. Schenking Emmy Eerdmans en Ben Nederland (bezit van de familie Staring). Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-174 Anoniem Stereofoto: groep mannen en vrou- Amsterdam 1969. Schenking erven Theo Kur- RP-F-2007-138 Joosten, Dodewaard. RP-F-2007-21 RP-F-2007-178 KLM (foto’s), Fré Cohen (vormgeving) Foto- wen rondom een tafel met een beeldhouwwerk pershoek. RP-F-2007-40 Calavas, A. (uitgever) Drie foto’s van publiek Eilers, Bernard F. Album met foto’s van de Edi- Hine, Lewis W. Krantenverkopend jongetje, grafisch geïllustreerde brochure Het vertrek- (?) op een tentoonstelling. RP-F-2007-177 Berseret & Cie., A. (drukker) Prentbriefkaart: bij de paardenraces van Longchamps (1912). son Lichtweek, Amsterdam 1929. RP-F-2007-20 New York. Aankoop met steun van Baker & sein. Schiphol. Gemeente-luchthaven van Amster-

Anoniem Zoutdruk: de Vleeshal, Haarlem. vrouw met camera. RP-F-2007-127 RP-F-2007-195 t/m 197 Elink Schuurman, Gerrit Album met foto’s; McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-326 dam. Geïllustreerde gids, Amsterdam (Dienst RP-F-2007-343 Besnyö, Eva, e.a. Groep foto’s van o.a. de Capa, Robert Boeren tijdens de Chinees-Japan- Zelfportret. Schenking mevr. S. Crena de Hisgen, F. Portret (verlovingsfoto) van Pètrus der Gemeente Handelsinrichtingen) z.j. [ca. Anoniem (Frans) Twee gezichten in een schilder Wim Schuhmacher (1894-1986). se oorlog (1938); Inwoners van Hankou kij- Jongh, Amstelveen. RP-F-2007-333 en 334 Jan Rienstra van Stuyvesande (1905-1980) en 1931]. RP-F-2007-200 fabriek. RP-F-2007-346 en 347 Schenking Wilma Schuhmacher, Amsterdam. kend naar een luchtgevecht tijdens de Chinees- Endicott, Charlotte M., W.D. Walter Veatch, Jacoba Went (1909-1999). Schenking mevrouw Lindeman, Foto-Bureau Groepsportret in een Anoniem Vier foto’s van bouwwerkzaamheden RP-F-2007-366 Japanse oorlog (1938). Aankoop met steun van Doug Wade, diverse anonieme fotografen J.J.E. van Campen-de Lange, Blaricum. interieur (Veiligheidsmuseum?). Schenking

bij de Eiffeltoren, Parijs. RP-F-2007-348-1 t/m 4 Bleuzé, Willem 37 foto’s van bouwwerkzaam- Baker & McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-331 Cyanotypieën: portretten, architectuur, land- RP-F-2007-48 Jacques Koops, Amsterdam. RP-F-2007-108

Anoniem (Amerikaans) Auto (cabriolet) met heden in Rotterdam. Eigendomsoverdracht en 445 schappen, kunstreproducties. RP-F-2007-54 t/m Holland, Fotopersbureau Groepsportret Schen- Loewy & Puiseux Twee maanlandschappen.

een kind op de achterbank. RP-F-2007-413 Gemeentearchief Rotterdam. China Pictorial Vier nummers uit de jaargang 56, 176, 179, 232, 233, 240, 241, 247 t/m 252, king Jacques Koops, Amsterdam. Schenking Paul van der Kolff, Ouderkerk aan

Anoniem (Amerikaans) Auto (cabriolet), met RP-F-2007-71 t/m 107 1963. RP-F-2007-150 t/m 153 254, 256, 264, 266 t/m 269, 272, 273, 276, RP-F-2007-110; Gezicht in een tentoonstellings- de Amstel. RP-F-2007-389 en 390

een vrouw op de achterbank. RP-F-2007-415 Boston Tent Gallery, Chicago Ferrotype Co., Coppens, Martien Groep van 18 foto’s, o.a. 288, 292, 303 t/m 305, 308, 316, 317, 344, zaal van het Brandweermuseum te Utrecht. Loti, Pierre Les trois dames de la Kasbah. Illus-

Anoniem (Amerikaans) Auto (Ford Model A Ed. Fischer, Jordan Bro’s Ferrotype Rooms, de veemarkt in ’s-Hertogenbosch, een gezicht 368, 375, 393 t/m 396, 399, 404, 410, 427 RP-F-2007-128 trations directes d’après nature par Gervais-Cour- Coupe) met een vrouw en kind (meisje?) in E. Lothrop, G.W. Stevens, T. Taylor, Taylor & op de rivier de Amer, leerlingen van LTS De Ephraïm Portret van een man. RP-F-2007-133 Hoppé, E.O. ‘Steel construction, Philadelphia’. tellemont, z.pl. 1896. Fotografisch geïllustreerd badkleding. RP-F-2007-416 Co., Urlin & Beckley, diverse anonieme foto- Brug in Eindhoven, de Philips-fabriek en een Fonteyn, Jean Fotoalbum van een onbekende Aankoop met steun van Baker & McKenzie, boek. RP-F-2007-43 Anoniem (Amerikaans) Auto (Ford Model grafen. Ferrotypieën: portretten, architectuur, fabrieksarbeider Schenking J.W. Wingender, Nederlandse priester. RP-F-2007-24 Amsterdam. RP-F-2007-332 Lubschez, Ben Judah Manhattan. The Magical

A) met twee kinderen ervoor poserend. landschappen. RP-F-2007-180 t/m 186, 227 t/m Leusden. RP-F-2007-207 t/m 224 Frantz Cartes-de-visite: verzameling (moza- Hustinx, Alphons (foto’s) Fotografisch geïllus- Island. One Hundred and Eight Pictures of Manhat-

RP-F-2007-417 230, 234 t/m 239, 242 t/m 246, 253, 255, 257 Davidson, Bruce Twee leden van een Brook- ïek) van koppen van Duitse (Pruisische) mili- treerd vouwblad bij de film De zeven wonderen tan, New York 1927. Fotografisch geïllustreerd

Anoniem (Amerikaans) Auto (Studebaker) met t/m 259, 261 t/m 263, 265, 270, 271, 274, 275, lyn gang in een bar (‘Hands at Counter with tairen ten tijde van de Frans-Duitse oorlog. van Afrika, z.pl., z.j. [ca. 1935]. RP-F-2007-113 boek. RP-F-2007-175

de vaudeville-zangeres Trixie Friganza (pseudo- 277 t/m 287, 289 t/m 291, 293 t/m 302, 306, Flowers’). Aankoop met steun van Baker & RP-F-2007-159 en 160 Jacquet, E. The������������������������ London and Continen- Match, losse nummers uit de jaargangen 1928

niem van Delia O’Callaghan) ernaast staand. 307, 309 t/m 315, 367, 369 t/m 374, 376, 391, McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-336 Fryes e.a. Album met foto’s gemaakt in Enge- tal Photographic Copying Company, Jules en 1929. RP-F-2007-335

RP-F-2007-418 392, 397, 398, 400 t/m 403, 405, 407 t/m 409, Delboy-Baer Dubbelportret van twee meisjes. land, Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Robuchet e.a. Groep van 98 cartes-de-visite. Maufsaise, C. Album met 37 foto’s Granada

Anoniem (Amerikaans) Auto (Dodge) met 411, 412, 414, 420 t/m 426, 428 t/m 442 RP-F-2007-141 Zwitserland, Zweden, Spanje en Afrika, in RP-F-2007-112 (met name het Alhambra), afkomstig uit het bestuurder op de oprit van een huis, van Brandt, Bill Gezicht over een Londense arbei- Desmaisons, E. e.a. Album met reproducties 1897 geschonken aan Alfred Henry Fryes. Jong Pz, J. [?] de, e.a. Album met foto’s bezit van de fotograaf. RP-F-2007-41 opzij gezien. RP-F-2007-419 derswijk (‘Rainswept roofs’). Aankoop met op carte-de-visite-formaat van beroemde vrou- RP-F-2007-154 van Nederlandse steden en landschappen Meijboom, Marius Portret van drie meisjes. Anoniem (Engels of Amerikaans) Albumblad steun van Baker & McKenzie, Amsterdam. wen en mannen, onder wie Marie-Antoinette, Garrigues, J. Portret van W. van Haersolte in (ca. 1907). RP-F-2007-202 RP-F-2007-120 met twee foto’s van Nederlanders in kleder- RP-F-2007-225 Mary Stuart, koningin Hortense, Louis XIV, oriëntaals kostuum. RP-F-2007-118 Jonker, Henk (foto’s) en S. Leuw (tekst) Menschen auf der Strasse. ��������������������Zweiundvierzig Vari- dracht. Schenking Hans Rooseboom, Amster- Brassaï Slapende man op straat, Parijs. Louis XV, Louis XVI en Madame de Staël. Gervais-Courtellemont, Jules Mon voyage a la Fotografisch geïllustreerd ‘filmstripverhaal’ ationen über ein einfaches Thema, Stuttgart 1931. dam. RP-F-2007-444 Aankoop met steun van Baker & McKenzie, RP-F-2007-169 Mecque, Parijs 1896; Voyage au Yunnan, Parijs Doe wat voor ze, Den Haag z.j. [ca. 1950-1955]. Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-42 Anyámnak, Édes Portret van een jongen. Amsterdam. RP-F-2007-226 Disdéri, André-Adolphe-Eugène Carte-de-visi- 1904. Fotografisch geïllustreerde boeken. RP-F-2007-114 Merkelbach, J. Twee portretten van Pètrus Jan 110 RP-F-2007-116 Brassaï Nachtscène, Parijs (‘L’emplacement te: verzameling (‘mosaïque’) van portretten RP-F-2007-44 en 47 Jonker, Henk en Aart Klein (foto’s) Fotogra- Rienstra van Stuyvesande (1905-1980). Schen- 111 Appert, Ernest Carte-de-visite: fotomontage de l’ancien Bal Bullier’);����������������������� Cactus (‘Echinocac����������- van bekende Franse vrouwen (‘Sommités’). Gilde, C.J. de Panoramafoto: huizen aan de fisch geïllustreerde uitgave De zegetocht van king mevrouw J.J.E. van Campen-de Lange, van negen mannen (politici) rondom een tus, Jardin Exotique de Monaco’). Schenking RP-F-2007-158 Van Boetzelaerlaan, Den Haag. RP-F-2007-443 Churchill, Haarlem z.j. [1946]. RP-F-2007-115 Blaricum. RP-F-2007-52 en 53 Meurisse, Paul Twee mannen en een vrouw op Rossum-Bauknecht, Gisela van Drie foto’s: Schenking Charles Schwartz Ltd., New York. text, z.pl. z.j. [1866]. Fotografisch geïllustreerd Rochet, Charles Mon frère et la vérité sur la sta- Kunstboek, tweede helft 17e eeuw, verguld straat op de rug gezien, Vincennes, Parijs (‘Élé- marktscènes te Rome. Schenking Gisela van RP-F-2007-321-2 boek. RP-F-2007-453 tue équestre en bronze de Charlemagne exposée bruin leer met opdruk ‘Hendrick Aldegraef ‘ gantes à Vincennes’). RP-F-2007-345 Rossum-Bauknecht, Amsterdam. RP-F-2007- Wijnman, J., e.a. Groep van 13 vroege Neder- Anoniem Mother Goose of ’93. Photographic����������������� illus- au Champs-de-Mars, Parijs (Ve Jules-Juteau et en ‘A’. RP-D-2007-39

Mey, G. van der Album met foto’s gemaakt in 171 t/m 173 landse cartes-de-visite. Schenking Mattie Boom, trations by Mrs. N. Gray Bartlett, Boston, Mass. Fils) 1878. Fotografisch geïllustreerd boek. Uitnodiging voor de overzichtstentoonstelling

Canada, de Verenigde Staten, op het S.S. Zee- Sannes, Sanne Man en vrouw in omarming; Leiden. RP-F-2007-27 t/m 39 (Joseph Knight Company) 1893. Fotografisch RP-F2007-465 van Piet Zwart in het Haags Gemeentemuseum, land en in Nederland (1902). RP-F-2007-203 Vrouw in close-up; Kussend paar; Vrouw en Witte, J.C.C. Kabinetfoto: portret van een man, geïllustreerd boek. RP-F-2007-454 Spielhagen, Fr. Goethe-Gallerie. Nach Original- 30 maart - 8 juli 1973. RP-D-2007-40 Moerkerken, Emiel van Paartje op bankje in profil; Ontwerp (‘dummy’) voor het nooit ver- vrouw en twee kinderen. RP-F-2007-122 Anoniem Niagara Falls. Illustrated in albertype, Cartons von Wilhelm v. Kaulbach, München/ Briefje van Piet Zwart aan Hr. Stigter: Soho, Londen, met een poes op de voorgrond. schenen fotoboek Dagboek van een erotomaan; New York (A. Wittemann) 1890. Fotografisch Berlijn (Fr. Bruckmann) z.j. [ca. 1870]. Foto- ‘Goedendag/Wil deze 2 drukken aan den Schenking Mattie Boom, Leiden. RP-F-2007-198 Groep foto’s (gedeeltelijk los, gedeeltelijk als Schenking Steven Joseph, Brussel: geïllustreerd boek. RP-F-2007-455 grafisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-466 Hr. Neumann doen toekomen/ik groet u/ Oosterhuis, Pieter Vier foto’s van de schutsluis dummy op kartons geplakt). Aankoop met L’Algérie artistique et pittoresque. Revue mensu- Anoniem Scenes on board U.S.S. Enterprise, New Thompson, J.P. (inleiding) Die Geschichte der PZ’. RP-D-2007-41

bij Veere in aanbouw. RP-F-2007-327 t/m 330 steun van het Titus Fonds van de Vereniging elle illustré, Algiers (J. Gervais-Courtellemont). York (E.H. Hart) z.j. [ca. 1880]. Fotografisch Jubiläums-Sänger von der Fisk-Universität in Nash- Archiefstukken Paulus Josephus Gabriël en Parks, Gordon Moeder met kind, Harlem, Rembrandt. RP-F-2007-187-194 Nummer van dit tijdschrift gewijd aan Tlemcen geïllustreerd boek. RP-F-2007-456 ville (Ver. Staaten von Amerika), Berlijn 1878. Paul Joseph Constantin Gabriël: brieven, New York; Exemplaar van het nummer van Seeley, George H. Autochrome: stilleven met (1891). Fotografisch geïllustreerd tijdschrift. Anoniem Voyage de M. le Président������������������ de la Républi- Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-467 drukwerk en enkele foto’s. RP-D-2007-42 Life waarin een reportage is opgenomen waar- perziken. Aankoop met steun van Baker & RP-F-2007-446 que en Russie. Août 1897, z.pl. z.j. Fotografisch Valoys, H. Les voyages du président������������������� Casimir-Per- van deze foto deel uitmaakt. Aankoop met McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-318 L’Algérie de nos jours. Alger – Boufarick – geïllustreerd boek. RP-F-2007-457 rier. Voyage de Chateaudun. Septembre 1894. […] Bibliotheek steun van Baker & McKenzie, Amsterdam, resp. Smith, W. Eugene Moeder met kind dat gebo- Blidah – Oran –Tlemcen – Kabylie – Constantine Braun, Thomas Ma vie! A mes enfants & petits- Illustrations de Pierre Petit et Fils. Photographes de Selectie van bijzondere aanwinsten schenking Charles Schwartz Ltd, New York. ren is met afwijkingen, veroorzaakt door kwik- - Biskra, Algiers (J. Gervais-Courtellemont) enfants à l’occasion du 80me anniversaire de ma la Présidence et des Ministères, Châteaudun (Ed. Antiquitatum romanarum corpus absolutissi- RP-F-2007-322-1 en 2 vergiftiging, Minamata, Japan. Aankoop met z.j. [1893]. Fotografisch geïllustreerd boek. naissance célébré au Château de Wetteren le 5 aout Laussedat) z.j. [1894]. Fotografisch geïllus- mum in quo praeter ea quae Ioannes Rosinus Pauw van Wieldrecht, Henry Portret van Agnes steun van Baker & McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-447 1894, z.pl. (Elzevir) 1894. Fotografisch geïllus- treerd boek. RP-F-2007-468 delineaverat, infinita supplentur, mutantur, Renée en Irène Heloïse Pauw van Wieldrecht, RP-F-2007-320 Anoniem Annuaire pour l’an 1879, publié par le treerd boek. RP-F-2007-458 adduntur. Ex criticis, et omnibus utriusque dochters van de fotograaf, in een pose die ont- Souvenir Post Card Co. (uitgever) Prentbrief- Bureau des Longitudes, Parijs (Gauthier-Villars) Daviau (ed.) Paysages et monuments du Poitou. Documenten en objecten lingua auctoribus collectum: poëtis, oratoribus, leend is aan de putti op de Sixtijnse Madonna kaart: Savin Rock Park, New Haven, Con- z.j. [1878]. Fotografisch geïllustreerd boek. Photographiés par Jules Robuchon, Parijs 1884. Affiches voor verschillende tentoonstellingen historicis, iurisconsultis, qui laudati, explicati, van Rafaël (Dresden, Galerie Alte Meister). necticut, Verenigde Staten, met links het fer- RP-F-2007-448 Vijf afleveringen van dit fotografisch geïllus- van de kunstenaar Kees van Dongen. Schenking correctique Thoma Dempstero à Muresk, I.C.

Schenking jhr. J.M.A.H. van Vredenburch, rotypie- of tintype-atelier van C. Homan (?). Anoniem The Book of Praise for Children, Londen treerde boek. RP-F-2007-459 R. Engers, Amsterdam. RP-D-2007-10 t/m 28 Scoto, auctore. Geneva, sumptibus Samuelis Luzern (CH). RP-F-2007-323 RP-F-2007-406 (H.K. Lewis) 1875. Fotografisch geïllustreerd Edwards, Zachary Primitiae, Londen (Provost Affiche voor de tentoonstelling Oude Kunst in Chouët, 1558. Aankoop uit het Van der Vos- Pauw van Wieldrecht, Henry Groep van foto’s, Stettner, Louis Lezende reizigers in de sub- boek. RP-F-2007-449 & Co.) 1869. Fotografisch geïllustreerd boek. het Rijksmuseum, 1929, door Martin Monnick- sen-Delbrück Fonds. BI-2007-1455 fotoalbums en glaspositieven, gemaakt in o.a. way, New York; Pennsylvania Station, New Anoniem Congregatio prima primaria. Photographi- RP-F-2007-460 endam met zes proefdrukken. RP-D-2007-29-35 The art of drawing, and painting in water-col- Nederland, Frankrijk, Italië, Spanje, Oosten- York (‘Out’). Aankoop met steun van Baker & ce illustrata. In honorem B.M.V. ab Angelo Saluta- Harrington, John Saint George’s Chapel. Wind- Affiche voor de Tentoonstelling van Oude ours. Whereby a stranger to those arts may be rijk, Duitsland, Finland, Rusland, Noorwegen, McKenzie, Amsterdam. RP-F-2007-324 en 325 tae sub cuius patracinio ab hinc ccc anos in aedibus sor. Eighteen views, printed in permanent pigments Kunst in het Rijksmuseum, 1936, door S.H. de immediately rendered capable of delineating IJsland (ca. 1888-1910); Vier handgeschreven Tagaki, Yukio Station, Tokyo. Aankoop met collegii Romani Societatis Iesu canonice fuit erecta. by the Woodbury process, with descriptive letterpress, Roos; Affiche voor de Art & Antique Dealer’s any view or prospect with the utmost exact- reisverslagen. Schenking erven Henry Pauw steun van Baker & McKenzie, Amsterdam. MDLXXXIV-MDCCCLXXXIV, Florence 1884. Londen (Sampson, Low, Marston, Low, and Fair in het Prinsenhof Delft, 1950, door een ness; of colouring any print or drawing in the

van Wieldrecht, Bergh. RP-F-2007-349 t/m RP-F-2007-319 Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-450 Searle) 1872. Fotografisch geïllustreerd boek. onbekende kunstenaar. RP-D-2007-36 en 37 most beautiful manner; and of taking off med-

361 en 362 t/m 365 Tepe, Richard De jacht met de camera, Anoniem Hand-book to the Cathedral + Church, RP-F-2007-461 Affiche voor de tentoonstelling Arti Shock als instantly, by various ways, never before Philips Gloeilampenfabrieken, N.V. Nijmegen (P.A. Geurts), 1909. Fotografisch with some account of the monastic buildings, &c., [Hemans] The Poetical Works of Mrs. Hemans. 50 jaar, Soest 2007, door Ben Joosten. Schen- made publick; intermix’d with several curi- Werknemers bij het uitgaan van de fabriek. geïllustreerd boek. Schenking Mattie Boom, at Ely: illustrated by engravings and ground plans. Reprinted from the early editions. With memoir, king van de kunstenaar. RP-D-2007-38 ous receipts for the use of painters, statuaries, RP-F-2007-148 Leiden. RP-F-2007-170 New edition, revised, Ely/Londen (T.A. Hills and explanatory notes, &c., Londen/New York Dalenoord, Jenny Acht stukken linoleum voor founders, &c. With instructions for making Pottier, Emmanuel L. Zes foto’s van de aanleg Vermeulen, J.H.C. Schaatsers op de Kra- Son/Simpkin, Marshall and Co.) z.j. [1891]. (Frederick Warne and Co.) 1889. Fotografisch de linosneden ‘Ezelmarkt te Granada’, ‘Stie- transparent colours of every sort; partly from

van de metro te Parijs. RP-F-2007-337 t/m 342 lingseplas, Rotterdam. RP-F-2007-199 Fotografisch geïllustreerd boek. RP-F-2007-451 geïllustreerd boek. RP-F-2007-462 rengevecht’, ‘Alois en de geiten’, ‘Dansende some curious personages in Holland, France, Renger-Patzsch, Albert Gezicht in een che- Wallowitch, Edward Portret van een jongen. Anoniem Kaiser Wilhelm II. Ereignisse und Gestal- Motteroz Essai sur les gravures chimiques en relief, zigeuners’, ‘Sierra Nevada’. Schenking Jenny and Italy; but chiefly from a manuscript of the

miefabriek, Oberhausen; Kerk. Schenking Aankoop met steun van Baker & McKen- ten aus den Jahren 1878-1918, Leipzig/Berlijn Parijs (Gauthier-Villars) 1871. RP-F-2007-463 Dalenoord, Den Haag. RP-D-2007-1 t/m 8 great Mr. Boyle; particularly a receipt of that Paul van der Kolff, Ouderkerk aan de Amstel. zie, Amsterdam. RP-F-2007-321-1; Vergezeld (K.F. Koehler) 1922. Fotografisch geïllustreerd Preston, Margaret J. A Handful of Monographs. Geelkoperen houder van een tekenstift uit gentleman’s for making a blue colour equal to 112 RP-F-2007-381 en 382 door My Appalachia. A reminiscence by Rebec- boek. RP-F-2007-452 Continental and English, New York (Anson D.F. put aan het Rokin t.g.v. graafwerkzaamheden, ultramarine. Fourth edition. London, printed 113 Rommel & Martin (drukkers) Prentbriefkaart: ca Caudill. Photographs by Edward Wallowitch, Anoniem [diverse, ongenoemde auteurs] Randolph & Company) 1886. Fotografisch gemerkt met een kroontje en versierd met for J. Peele, 1735. Aankoop uit het Receptuur- tak met drie kevers. RP-F-2007-157 New York/Chicago/San Francisco 1966. Molins fontän i fotografi af Johannes Jaeger. Med geïllustreerd boek. RP-F-2007-464 zigzag- en bloemmotieven. RP-D-2007-9 boeken Fonds. BI-2007-2024 The art of painting in oil, rendered familiar Hieroglyphica, sive de sacris aegyptiorum, alia- Aankoop uit het Receptuurboeken Fonds. Aankoop uit het Van der Vossen-Delbrück bloemen en meer andere diergelijke aardighe- - Arlis news-sheet (1991- ) to every capacity, extracted from the works of rumque gentium litteris, commentariorum libri BI-2007-2025 Fonds. BI-2007-1452c den, die tot vermaak en tijdkorting verstrek- - Les cahiers d’histoire de l’art (2003 - ) the most eminent masters of the Italian, Flem- LVIII. Cum duobus alijs ab eruditissimo viro Mundus symbolicus, in emblematum universi- Recueil des ouvrages en serrurerie, que�������� Sta- ken door Simon Witgeest. t’Amstelredam, Jan - Cahiers du château et des musées de Blois ish, and English schools; to which is prefixed annexis Ioannis Pierii Valeriani Bellunensis. tate formatus, explicatus, et tam sacris, quam nislas le Bienfaisant, Roy de Pologne, Duc de ten Hoorn, 1701. Schenking mevrouw S. Uec- (2003 - ) the method of mixing the colours to the vari- Coloniae Agrippinae, ex Officina Hieratorum, profanis eruditionibus ac sententiis illustratus Lorraine et de Bar, a fait poser sur la Place kermeier (DE). BI-2007-2488 - The French Porcelain Society journal (2003-) ous teints used both for portraits, landscapes, 1631. Aankoop uit het Van der Vossen-Del- idiomate Italico conscriptus à Philippo Pici- Royale de Nancy, à la gloire de Louis le Bien- Vite dei pittori antichi scritte ed illustrate da - Historians of Netherlandish Art newsletter etc by the author of The art of drawing in per- brück Fonds. BI-2007-1452a nello, nunc vero justo volumine auctus et in Aimé composé et exécuté par Jean Lamour Carlo Ruberto Dati. Padova, Tipografia e Fon- (1983 - ) spective. London, Robert Laurie and James Hieroglyphicorum collectanea, ex veteribus et latinum traductus à Augustino Erath. Coloniae son serrurier ordinaire, avec un discours sur deria della Minerva, 1821. Aankoop uit het - Land of water : tijdschrift voor de toekomst/ Whittle, 1798. Aankoop uit het Receptuurboe- neotericis descripta, in sex libros ordine alpha- Agrippinae, sumptibus Thomae et Henrici l’art de la serrurerie et plusieurs autres dessins Van der Vossen-Delbrück Fonds. BI-2007-1449 Zuiderzeemuseum Enkhuizen (2007-) ken Fonds. BI-2007-1757 betico digesta Ionannis Pierri Valeriani. Colo- Theodori, 1715. Aankoop uit het Van der Vos- de son invention. Nancy, chez l’auteur, [1767]. Die Waffensammlung des österreichischen Kai- - Magyar iparmuvészet = Hungarian applied Le breviere des courtisans, enrichy d’un grand niae Agrippinae, sumptibus Antonij et Arnoldi sen-Delbrück Fonds. BI-2007-1456a-b Schenking Corus NV, IJmuiden. BI-2007-4029 serhauses im K.K. Artillerie-Arsenal-Museum arts (1994-) nombre de figures par le S. de la Serre. A Hierati, 1631. Aankoop uit het Van der Vossen- Mythographi latini. C. Jul. Hyginus, Fab. Plan- Über die Malerei der Alten, ein Beitrag zur in Wien hrsg. von Quirin Leitner mit Zeich- - Newsletter IFLA Section of Art Libraries Brusselles, chez François Vivien, 1630. Gra- Delbrück Fonds. BI-2007-1452b ciades Fulgentius, Lactantius Placidus, Albri- Geschichte der Kunst veranlasst von B. Rode; nungen von J.G. Fahrnbauer. Wien, Verlag von (1981-) vures door Petrus Iode (Pieter de Jode), Cor- Iconologia di Cesare Ripa Perugino. Siena, cus Philosophus Thomas Munckerus. Amste- verfasst von A. Riem. Berlin, Friedrich Maurer, H. Martin, 1866-1870. Schenking Corus NV, - Oog : oog in oog met kunst en geschiedenis nelis Galle en Ph. De Mallery naar Van der gli heredi di Matteo Florimi, 1613. Aan- lodami, ex Officina viduae Joannis à Someren, 1787. BI-2007-4003 IJmuiden. BI-2007-4024 (2007 - ) Horst. Schenking Huigen Leeflang, Amster- koop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds. 1681. Aankoop uit het Van der Vossen-Del- Het verbeterd en vermeerderd natuurlyk - Perspective : actualités de la recherche en dam. BI-2007-0186 BI-2007-1451 brück Fonds. BI-2007-1448 toover-boek, of ’t nieuw speel-toneel��������������������� der kon- Lijst van nieuwe tijdschriften histoire de l’art (2006-) The compleat gentleman: fashioning him abso- The knowledge and restoration of oil paint- Mythologiae sive explicationis fabularum libri sten; verhandelende ontrent sestien hondert - Animo Italo-Tedesco : Studien zu den Italien- - Saillant : kwartaalbericht van de Stichting lute in the most necessary and commendable ings. The modes of judging between copies decem: in quibus omnia propè naturalis et natuurlijke tover-konsten, so uyt de goochel- Beziehungen in der Kulturgeschichte Thürin- Menno van Coehoorn (1999-) qualities, concerning mind, or body, that may and originals: and a brief life of the princi- moralis philosophiae dogmata contenta fuisse tas, als kaart-speelen, mathematische konsten, gens = Studi sulle relazione con l’Italia nella - V & A magazine (1998-) be required in a person of honor. To which is pal masters in the different schools of paint- demonstratur Natalis Comitis. Hanoviae, Typis ook de verligt-teikenkunde en afsetten van storia della cultura di Turinga (1995 -) added the gentlemans exercise or, an exqui- ing by T.H. Fielding. London, Ackermann and Wechelianus, apud Claudium Marrium, et hae- site practice, as well for drawing all manner Co, 1847. Aankoop uit het Receptuurboeken redes Iohannis Aubrii, 1605. Aankoop uit het of beasts, as for making colours, to be used Fonds. BI-2007-1756 Van der Vossen-Delbrück Fonds. BI-2007-1446 in painting, limming, & c. by Henry Peacham. Künstbuechlin gerechten gründtlichen Opera omnia, duobus tomis distincta, com- Third impression, much enlarged. London, gebrauchs aller kunstbaren Werckleüt. Von plectentia historiam de deis gentium, musis et Richard Thrale,1661. Aankoop uit het Recep- Ertzarbait… Von jeden farbe zuberaiten… Hercule, rem nauticam, sepulcralia, et varios tuurboeken Fonds. BI-2007-2026 Augsburg, Heinrich Steiner, 1535. Aankoop sepeliendi ritus Lili Gregori Gyraldi. Lug- De litteratorum infelicitate, libri duo uit het Receptuurboeken Fonds en het Van der duni Batavorum, apud Hackium, Boutesteyn, Ioannis Pierii Valeriani Bellunensis. [S.l., s.n., Vossen-Delbrück Fonds. BI-2007-2163 Vivie, Vander Aa et Luchtmans, 1696. Aan- ca. 1631]. Aankoop uit het Van der Vossen-Del- The method of learning to draw in perspective koop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds. brück Fonds. BI-2007-1452d made easy and fully explained. As also, the art BI-2007-1453 Emblemata Andreae Alciati cum commentariis of painting upon glass, and drawing in crayons, Nova Polyanthea, hoc est opus suavissimis Andrea Alciatus, Claudius Minois. Raphelengii, with receipts for making them after the French floribus celebriorum sententiarum tam Grae- ex Officina Plantiniana, 1608. Aankoop uit and Italian manner. Likewise a new and curious carum quam Latinarum refertum per Domi- het Van der Vossen-Delbrück Fonds. method of japaning, either upon glass, wood, nicum Nanum Mirabellium, Bartholomaem BI-2007-1450 or any metal, so as to imitate China; and to Amantium �����������������������������et Franciscum Tortium. Vene- English and Scottish wrought ironwork: a make black or gilt Japan-ware, as beautiful and tiis, apud Ioannem Guerilium, 1607. Aan- series of examples of English ironwork of light as any brought from the East-Indies; with koop uit het Van der Vossen-Delbrück Fonds. the best periods, together with most of the proper directions for making the hardest and BI-2007-1454 examples now existing in Scotland with most transparent varnishes. And particularly Pro sacerdotum barbis, ad clariss: Cardinalem 114 descriptive text by Bailey Scott Murphy. the way to cast amber in any shape chiefly from Hippolytum Medicem declamatio. Accesserunt 115 London, B.T. Batsford, 1904. Schenking the mss. of the great Mr. Boyle; third edition, varia poemata Ioannis Pierii Valeriani Bellu- Corus NV, Ijmuiden. BI-2007-4025 corrected. London, printed for J. Peele, 1735. nensis. Coloniae Agrippinae, [s.n.], 1631. Conservering en restauratie

Beeldende kunst Zilveren folie, achterliggend in miniatuur. Vergulde kaarsenkroon Noordelijke Nederlan- Paepe, J. de Venus en Adonis Omslagdoek zijde en gouddraad, 1700-1800. 45 werken op papier gereed gemaakt voor de Aziatische kunst SK-A-4366, gereinigd den, 1750-1770. BK-16035 (Gwendolyn Boeve-Jones). SK-A- 2961 BK-NM-12185-c tentoonstelling Held in De Nieuwe Kerk. Wierookdoos lakwerk, Japan, 16de eeuw. Strij, Abraham van De Ketelschuurster Kussenblad wol en zijde, 1680-1710. BK-15787 AK-MAK-139 t.b.v. het bruikleenverkeer: Schilderijen (volledige restauratie) (Lisa Elbers). SK-C-237 Letterlap linnen en wol, 1863. BK-2005-6 Conservering en berging fotodepot Schrijfdoos lakwerk, Japan, 17de eeuw. - Tentoonstelling Scheveningen, Beelden aan 7 miniaturen Portretten van leden van het huis Sturm, G. ca. 78 schilderingen, restauratie- Avondjapon zijdevelours, 1936. BK-1984-81 - Grote formaten. C-formaat objecten; ber- AK-MAK-141 Zee, Aziatische kunst, 41 objecten Oranje-Nassau. SK-A-4313, 4341, 4366, 4372 project Rijksgebouwendienst voor Het Nieuwe Hofjapon zijde en zilverkant, 1928. gingsmaterialen bestellen, bergingsmethode

Schrijfdoos lakwerk, Japan, 18de eeuw. - Tentoonstelling Maastricht, Bonnefantenmu- t/m 4374 en 4450 Rijksmuseum (SRAL, Maastricht). BK-1984-79 bedenken en opstarten (protocol+instructie AK-MAK-148 seum, tentoonstelling Palazzo, 82 objecten Graat, Barent Familiegroep in een landschap. Vanmour, Jean Baptiste Man van Kythnos; Avondjapon zijde, kloskant, stras, 1916. voor behoudsmedewerker). Documentendoos lakwerk, Japan, eind 19de - Tentoonstelling Parijs, Institut Néerlandais, SK-A-1911 Vrouw van Kythnos; Groot Vizier; Ambassadeur BK-1974-11 - objecten; inventariseren, verpakken trans- eeuw. AK-MAK-149 3 objecten Hondecoeter, Melchior d’ De filosoferende op Audiëntie (Gwendolyn Bouvé). SK-A-2047, Japon linnen en zijde, kant, tule, 1906-1912. port Lelystad, uitpakken en plaatsen Lelystad Wierookdoos lakwerk, Japan, 18de eeuw. - Tentoonstelling Neurenberg, 2 objecten Ekster; Jachtbuit bij een bordes; De Menagerie. 2048, 2018 en 4080 BK-15259 (albumstandaards, ceramiek, meubels, stereo- AK-MAK-700 - Tentoonstelling Shanghai, 9 objecten SK-A-170, 171 en 173 Vermeyen, J.C. Portret van Erard de la Marck Trouwjapon zijde, Nederland. BK-1967-79-A kijkers etc.). Tabaksdoos lakwerk, Japan, 18de eeuw. - Afbouw tentoonstelling Held, 34 objecten Ketel, Cornelis Het korporaalschap van kapi- (Mireille te Marvelde, Frans Hals Museum). Robe à la française bizarre zijde, derde kwart - Glaspositieven en -negatieven; inventariseren, AK-MAK-703 - Afbouw tentoonstelling Tokio, 7 objecten tein Dirck Jacobsz Rosecrans en luitenant SK-A-4069 18de eeuw. BK-KOG-13 bergingsmaterialen bestellen, conservering Schrijfdoos lakwerk, Japan, 19de eeuw. Pauw. SK-C-378 Versteegh, Michiel Vrouw in Keuken bij Kaars- Avondjapon zwarte tule met kleurige pailletten, opstarten (protocol + instructie conservering AK-MAK-874 Meubelen Maris, Matthijs Keukeninterieur. SK-A-2991 licht (Gwendolyn Boeve-Jones). SK-C-256 1925. BK-1973-370 naar behoudsmedewerker) Doos lakwerk, Japan, 18de eeuw. AK-MAK-886 Armstoel van eikenhout met huifkap, Noorde- Meester van het A’damse sterfbed van Maria Vroom, H.C. Gevecht tussen Hollandse en Bruidsjapon witte satijn met gaze de soie en - Albums + schetsboeken (Rijksprentenkabinet- Schrijfdoos lakwerk, Japan, 19de eeuw. lijke Nederlanden, 1560-1580. BK-KOG-1777 Het sterfbed van Maria. SK-A-3467 Spaanse schepen op het Haarlemmermeer kloskant, 1909. BK-1967-79 tekeningen); meten, bergingsmaterialen AK-MAK-888 Commode Noordelijke Nederlanden, Metsu, Gabriel Man en vrouw aan de maaltijd. (Annetje Boersma). SK-A-602 bestellen. Schrijfdoos lakwerk, Japan, eind 18de eeuw. 1700-1725. BK-1959-24 SK-A-249 Geschiedenis - Ingelijste objecten geïnventariseerd en ‘tijde- AK-MAK-890 Commode met beslag in Chinese stijl, Frank- Rijn, Rembrandt van De Oosterling. SK-A-3340 Schilderijlijsten (volledige restauratie) Scheepsmodellen lijke’ plek gegeven. Stapeldoos lakwerk, Japan, 18de eeuw. rijk, 1735-1745. BK-16651 Ruisdael, Jacob Isaacksz van Landschap met SK-L-5461 lijst bij Anthonis Mor, Portret van MC 1, maquette van de haven van Hellevoet- - Ompakken objecten; oude mappen en dozen AK-NM-6206 Cressent, Charles Commode, Parijs, waterval. SK-C-210 Sir Thomas Gresham (SK-A-3118) sluis: diverse scheepsmodellen gemaakt als aan- vervangen voor nieuwe dozen. Nieuwe map- 1735-1745. BK-16650 Steen, Jan Havicksz De Ketelschuurster; SK-L-5459 lijst bij Anthonis Mor, Portret van kleding van de maquette pen maken. Beeldhouwkunst Hainhofer, Philipp Kunstkabinet, Augsburg, Het dronken paar. SK-A-391 en SK-C-232 Anne Fernely (SK-A-3119) NM 11530, fregat Kamp en Eere Quast, Pieter Jansz Reliëf van terracotta, 1625-1635. BK-NM-7325 Werff, Adriaan van der Zelfportret. SK-A-465 MC 265, halfmodel Zeeuws oorlogsschip, Onderhoud aan de collectie ‘Twist tussen twee mannen’. BK-1966-2 Kick, Willem (toegeschreven) Kistje met Externe restauratie schilderijlijst vermoedelijk de Goes, 54 stukken Ruim 1900 prenten uit de Nederlandse 17de lakwerk, Noordelijke Nederlanden, 1618. Externe restauraties schilderijen SK-L-3585 lijst bij Cornelis Ketel, Het korpo- MC 1269, model van een vuurtoren eeuw, de Belgische school en de Duitse hout- Ceramiek, glas en steen BK-2007-6 Brekelenkam, Quiringh. Moeder en Kind raalschap van kapitein Dirck Jansz. Rosecrans MC 663, model van het fregat Euridice sneden en 338 Nederlandse 19de-eeuwse teke- Schotel van Italiaans majolica met het wapen Kist met taferelen uit de geschiedenis (W. Khoudiakov). SK-C-113 en luitenant Pauw (SK-C-378) ningen werden behandeld. van Paus Leo X, ca. 1513 tot ca. 1520. van Suzanna, Noordelijke Nederlanden, Israëls, Jozef Het Naaistertje (Jasja IJff). SK-A-2661 Rijksprentenkabinet BK-17302 1625-1650. BK-NM-9670 Jardin, K. du Portret van Joan van Reynst Herinlijstingen Aanwinsten Projecten Stroopkan van Italiaans majolica, ca. 1520 tot Meester van de Utrechtse vrouwenkop Blaas- (Herman van Putten). SK-A-191 Dyck, Anthony van (kopie naar) Portret van Ca. 800 prenten en tekeningen en ca. 100 Björklund Album ca. 1540. BK-15343 balg met de vlucht naar Egypte, Utrecht, Lairesse, G. de Allegorie op de milddadigheid Philip le Blon. SK-A-205 foto’s werden waar nodig gerestaureerd, gecon- Alle in het album aanwezige prenten werden Kop van Meissen porselein (onderdeel van een 1510-1520. BK-NM-66 (Ruth Hoppe). SK-A-4175 Metsu, Gabriel Man en vrouw aan de maaltijd. serveerd en opgezet zodat ze in de collectie eruit losgemaakt en gerestaureerd. De pren- theeservies), ca. 1725 tot ca. 1730. BK-17420-E Piranesi, Battista Vergulde wandtafel, Italië, Meulemans, Adriaan Keuken bij Lamplicht SK-A-249 konden worden opgenomen. ten werden opgezet in mappen. Bij de conser- Schotel van Meissen porselein (onderdeel van 1770-1780. BK-1971-14 (Herman van Putten). SK-A-1174 Ruisdael, Jacob Isaacksz van Landschap met vering werd een nieuwe manier van fixeren een theeservies), ca. 1725 tot ca. 1730. Roentgen, Abraham en David Bureau voor Ochterveld, Jacob De Speellieden waterval. SK-C-210 Bruiklenen van stempelinkten onderzocht en toegepast. BK-17420-N de keurvorst van Trier, Neuwied, 1760-1765. (Annetje Boersma). SK-A-2144 In 2007 werden 497 werken op papier en De manier waarop de prenten oorspronkelijk BK-16676 Odekercken, Willem van De Dienstmaagd Textiel foto’s behandeld ten behoeve van bruiklenen waren opgezet werd zorgvuldig gedocumen- Metalen (vanaf 1 september) Roentgen, David Tafel, Neuwied, 1780-1785. (Ruth Hoppe). SK-A-3334 Hofjapon zijden tule en goudlamé, Frankrijk aan ca. 40 musea (waar nodig geconserveerd teerd met behulp van geannoteerde kopieën, 116 Chrismatorium zilver. BK-NM-2357 BK-1965-40 Os, G.J. van Stilleven met jachtbuit; ca. 1806. BK-NM-12310 en voorzien van een passe-partout, ingelijst, zodat terugplaatsen op de oorspronkelijke 117 Putto brons. BK-NM-12141 Tafel versierd met Sèvres porselein, Frankrijk, Stilleven met bloemen (Eneida Parreira). Japon katoen, bedrukt en beschilderd, verpakt, uitgelijst en weer teruggezet op hun wijze mogelijk blijft. Beeldje brons. BK-16946l 1775-1780. BK-16668 SK-A-1104 en 1105 Nederland, 1860-1865. BK-NM-13104 oorspronkelijk opzet vel of map) en werden ca. Bruiklenen

Pastelproject Bibliotheek 147 x plak- en snijwerk In 2007 werden 223 schilderijen, 21 voorwerpen van Nederlandse geschiedenis, 78 beelden, 6 meubelstukken, 27 voorwerpen van De conserveringsbehoefte van de pastels voor Boeken 1065 stofomslagen ingezet aardewerk, porselein en glas, 1 porseleinen serviesje, 21 zilveren voorwerpen, 1 kristallen dwarsfluit, 22 kostuumstukken, 1 tegeltableau, Het Nieuwe Rijksmuseum werd geïnventari- 41 boeken gerestaureerd 162 conserveringmappen voor veilingcatalogi 39 voorwerpen van kunstnijverheid, 39 voorwerpen van Aziatische kunst, 7 schilderingen, 218 prenten, diverse materialen voor het seerd. Alle pastels van Liotard en Tischbein 195 reparaties uitgevoerd gemaakt vervaardigen van prenten, 80 tekeningen, 4 documenten, 2 albums, 2 schetsboeken, 2 aquarellen, 64 foto’s en 13 boeken in bruikleen werden daartoe uitgelijst en met en zonder 42 boeken ingebonden Tape van ca. 500 boeken uit de collectie afgestaan aan 91 tentoonstellingen in musea en instellingen in binnen- en buitenland: lijst van voor- en achterzijde gefotografeerd. 60 portefeuilles gemaakt schoolboeken verwijderd Lijst, drager en medium werden onderzocht Schimmelbegeleiding boeken bibliotheek A - Belluno, Palazzo Crepadona: Tiziano: - Dordrecht, Dordrechts Museum: en beschreven, alsmede de conditie ervan. Overige werkzaamheden Nabewerking schimmelschade - Aken, Suermondt-Ludwig-Museum: l’Ultimo Atto Vom Adel der Malerei, Holland um 1700 Hiervoor werd een nieuw conditierapport spe- 15 boeken van een band voorzien (winkel) 10 foedraaldozen Willem Kalf - Berlijn, Deutsches Historisches Museum: ciaal voor pastels ontwikkeld. Een aantal proef- 5 Holstein boeken ingebonden (Rijksprenten- - Amsterdam, Allard Pierson Museum: Novos Mundos – New Worlds E restauraties werd uitgevoerd. Een opzet werd kabinet) Beeld voor Beeld - Berlijn, Kunstgewerbemuseum: - Eisenach, de Wartburg: gemaakt voor onderzoek aan modellen om vast 3 boekjes ingebonden (infobalie) - Amsterdam, Amsterdams Historisch Museum: Möbelkunst von Abraham und David Roentgen Elisabeth von Thüringen – eine europäische te kunnen stellen welke materialen en welke 10 grote portefeuilles gemaakt (Van der Vossen De Engelse Kerk op het Begijnhof 400 jaar - Berlijn, Schloss Charlottenburg: Heilige methode van inlijsten het meest geschikt zijn collectie) - Amsterdam, Amsterdams Historisch Museum: Raffinesse & Eleganz - Evreux, Musée de l’ancien Evêché: nadat de werken zijn geconserveerd. 6832 ronde etiketten gestanst Modepaleizen 1890-1960 - Bologna, Museo di Palazzo Poggi: Philippe de Champaigne, le problématique - Amsterdam, Bibliotheca Philosophica Herme- Il viaggio tra mito e scienza de l’atelier tica: Jacob Böhmes weg in de wereld - Brugge, Onthaalkerk Onze-Lieve-Vrouw: - Amsterdam, Foam: De Schoonheid en de Waanzin G BinnensteBuiten - Brussel, Museum van Elsene: - Groningen, Groninger Museum: - Amsterdam, Museum Amstelkring: Alle wegen leiden naar Rome. Reizende kunste- Japans porselein Verborgen Vrouwen naars van de 16de tot de 19de eeuw - Amsterdam, Stadsarchief: - Brussel, Paleis voor Schone Kunsten: H Het aanzien van Amsterdam Het meesterlijke atelier. Europese Kunstroutes - Haarlem, Frans Hals Museum: - Antwerpen, Museum Plantin-Moretus: (5de-18de eeuw) Israels aan Zee – Hollandse en Italiaanse De ark van Plantin strandtaferelen van Isaac Israels - Apeldoorn, coda Museum: D - Haarlem, Frans Hals Museum: Zomertentoonstelling - Den Bosch, Noordbrabants Museum: Jan Cornelisz Vermeyen - Apeldoorn, Nationaal Museum Paleis Meesters en Molens. Van Rembrandt tot - Haarlem, Teylers Museum: Het Loo: Kinderen van Oranje Mondriaan Bloemen onder de loep - Arnhem, Gemeentemuseum: - Den Haag, Gemeentemuseum: - Hillerød, Danish Museum of National Jan Mankes Om blommen in te steken History: Pieter Isaacsz., Court Painter, - Assen, Drents Museum: - Den Haag, Gemeentemuseum: Art Trader and Spy Jan Mankes Haagse Hofmode - Houston, Texas, Museum of Fine Arts: - Assen, Drents Museum: - Den Haag, Mauritshuis: Jan van Huysum Max Liebermann Meesterwerken van de Hollandse 17de-eeuwse - Assen, Drents Museum: portretkunst K Meesters en Molens. Van Rembrandt tot - Den Haag, Museum Bredius: - Karlsruhe, Staatliche Kunsthalle Karlsruhe: Mondriaan Meesters en Molens. Van Rembrandt tot Grünewald und seine Zeit Mondriaan - Kassel, Gemäldegalerie Alte Meister: B - Den Haag, Museum Mesdag: Vom Adel der Malerei, Holland um 1700 - Barcelona, Fundación la Caixa: Goed bekeken! 118 The art of devotion - Den Haag, Museum Mesdag: L 119 - Bedburg-Hau, Museum Schloss Moyland: Dwars door de stad. Stadsgezichten - Laren, Singer Museum: 700 Jahre Schloss Moyland uit de 19de eeuw Oosters Avontuur, Marius Bauer 1867-1932 Tentoonstellingen en presentaties

- Leeuwarden, Fries Museum: P V Rijksmuseum Amsterdam Philipsvleugel 12 juni – 13 augustus 2007 1 maart – 5 juni 2007

Pier Pander - Parijs, Institut Néerlandais: - Valencia, Museo de la Ciudad: t/m 2010 Aanwinsten: Tapijtkarton/Een tekening van Low Life in the Golden Age - Leeuwarden, Princessehof: Louis-Napoléon, premier roi de Hollande Op zoek naar het Gulden Vlies De Meesterwerken Bartholomeus Spranger projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn Hollands porselein - Parijs, Musée d’Art et d’Histoire du Judaïsme: - Valletta, Malta, Museum of Fine Arts: projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra, Ubink - Lissabon, Museu nacional do azulejo: Rembrandt et la nouvelle Jérusalem Malta drawings by W. Schellinks 13 oktober 2006 – 21 januari 2007 Simone van Elst inhoudelijk Lieneke Nijkamp, Taco Dibbits João Miguel dos Santos Simões - Phoenix, Arizona, Phoenix Art Museum: - Veere, Museum De Schotse Huizen: Rembrandt 400, Alle tekeningen van inhoudelijk Marijn Schapelhouman, Ebeltje - Londen, Barbican Centre: Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art De Zeeuwse tijd van Dirk van Gelder Rembrandt in het Rijksmuseum Hartkamp, Huigen Leeflang 7 juni – 26 september 2007 Intimate Relations: Art and Sex - Portland, Oregon, Portland Art Museum: - Venlo, Limburgs Museum: Deel 2: De waarnemer Dutch Realism - Londen, The National Gallery: Masterpieces Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art Zwerkballen, grobbebollen en toverkollen projectleiding Simone van Elst, 14 augustus – 16 oktober 2007 projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn Ubink of 17th-Century Dutch Portrait Painting - Vlissingen, Zeeuws Maritiem MuZEEum: Jan Rudolph de Lorm Aanwinst: Doosje van admiraal De Suffren inhoudelijk Renske Suijver, Jenny Reynaerts - Londen, The National Gallery: R De trots van Zeeland, de wereld van Michiel inhoudelijk Marijn Schapelhouman (in relatie tot Held, De Nieuwe Kerk) Renaissance Siena – Art for a City - Rhenen, Museum het Rondeel: de Ruyter projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra 2 oktober 2007 – 14 januari 2008 - Los Angeles, The J. Paul Getty Museum: Rhenen in oude tekeningen 29 november 2006 – 29 april 2007 inhoudelijk Gijs van der Ham, Merel Munne Battle at Schiphol Oudry’s painted menagerie - Rotterdam, Kunsthal: W Te gast: Rembrandt, Portret van Catrina projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn Ubink Willem Roelofs 1822-1897. De adem der natuur - Weimar, Residenzschloss Weimar: Hooghsaet 20 september – 16 december 2007 inhoudelijk Hester Koers, Kees Zandvliet M - Rotterdam, Kunsthal: Ereignis Weimar projectleiding Taco Dibbits, Pauline Kintz Te gast: Constable, ‘The leaping horse’ - Maastricht, Bonnefantenmuseum: Dierenstreken. Japanse schilderingen - Wenen, Gemäldegalerie der Akademie inhoudelijk Taco Dibbits projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra, Gastpresentaties, Rijksmuseum op/aan/in From Vulcan’s Forge - Rotterdam, Nederlands Architectuur Insti- der bildenden Künste: Traum vom Süden Simone van Elst projectleiding Kris Callens, Simone van Elst - Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza: tuut: P.J.H. Cuypers (1827-1921) - Williamstown, Massachusetts, The Sterling 21 december 2006 – 4 maart 2007 inhoudelijk Marrigje Rikken, Renske Suijver Dürer and Cranach - Rotterdam, Nederlands Fotomuseum: and Francine Clark Art Institute: Aanwinst: Jan Steen, ‘Een ‘burger’ van Delft’ 3 februari 2004 – 14 januari 2007 - Middelburg, Zeeuwse bibliotheek: Dutch Eyes Dutch Crossings projectleiding Kris Callens, Simone van Elst 17 oktober – 17 december 2007 Rijksmuseum aan de Brink J.C. van der Meer Mohr (1821-1876) - Woerden, Stadsmuseum Woerden: inhoudelijk Taco Dibbits, Frans Grijzenhout, Aanwinst: Jongkind, ‘Rue Notre Dame, Paris’ Drents Museum, Assen - Modena, Galleria Estense: S Herman van Swanevelt Niek van Sas projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra La ragazza alla spinetta di Johannes Vermeer - Sarasota,������������������������������������������� Florida, The John and Mable Ring- inhoudelijk Jenny Reynaerts 2 maart 2004 – maart 2008 e gli artisti di Delft ling Museum of Art Z 2 februari – 30 april 2007 Rijksmuseum aan de Maas - Schallaburg, Oostenrijk, Schloss Schallaburg: - Zoetermeer, Stadsmuseum: Wintertentoonstelling: Brand! Jan van der 14 december 2007 – 18 maart 2008 Bonnefantenmuseum, Maastricht N Die Kreuzfahrer Vive les Gueux! Een tentoonstelling Heyden i.s.m. Bruce Museum, Greenwich, USA Wintertentoonstelling: Karel du Jardin 8 maart – 8 september 2007 - Namen, Musée provincial des Arts anciens du - Schwerin, Staatliches Museum: over ‘bouffen en piraten’ projectleiding Kris Callens, Simone van Elst (1626-1678) From Vulcan’s Forge. Bronssculptuur uit Namurois: Pierre de Lumière. Le cristal de roche Nicolaas Pietersz. Berchem - Zürich, Kunsthaus: inhoudelijk Pieter Roelofs, Marijn Schapelhouman projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra het Rijksmuseum Amsterdam 1450-1850 dans l’art et l’archéologie - Shanghai, The Shanghai Museum: Nicolaas Pietersz. Berchem inhoudelijk Pieter Roelofs, Marrigje Rikken projectleiding Kris Callens - Neurenberg, Germanisches Nationalmuseum: Rembrandt and the Golden Age. Highlights from - Zutphen, Museum Henriette Polak: 6 maart – 1 mei 2007 inhoudelijk Frits Scholten Nürnberger Goldschmiedekunst the Rijksmuseum Amsterdam Henk Pander: Amerikaanse landschappen Aanwinst: Carel Willink, Zelfportret 20 december 2007 – 18 februari 2008 - New York, Cooper-Hewitt National Design - Spanbroek, Scheringa Museum voor Realis- als Johannes Aanwinst: Francesco Trevisani, ‘Het martelaar- 10 april 2004 – 2008 Museum: Piranesi as Designer me: Jan Mankes En aan de volgende musea voor langere tijd: projectleiding Kris Callens, Simone van Elst schap van de zeven broers, de zonen van hei- Rijksmuseum aan de Grens - New York, The Bard Graduate Center: - Spanbroek, Scheringa Museum voor Realis- - Apeldoorn, Nationaal Museum Paleis inhoudelijk Jenny Reynaerts, Robert-Jan te Rijdt lige Felicitas’ Rijksmuseum Twenthe, Enschede Fragile Diplomacy. Meissen Porcelain for Courts me: De magie van Carel Willink Het Loo: 221 miniaturen projectleiding Kris Callens, Flore Diekstra - New York, The : - Laren, Singer Museum: 1 schilderij 2 mei – 13 juni 2007 inhoudelijk Duncan Bull 20 mei 2004 – 28 mei 2007 Gabriel de Saint-Aubin T - Muiden, Muiderslot: 16 voorwerpen Aanwinsten: Nederland tijdens de Tweede Rijksmuseum aan de Merwede - New York, The Metropolitan Museum of Art: - Tokio, National Art Centre: Nederlandse geschiedenis Wereldoorlog in fotoalbums en ansichtkaarten Rijksmuseum Amsterdam Schiphol Dordrechts Museum, Dordrecht Threads of Splendor Milkmaid by Vermeer and Dutch Genre Painting van Duitse soldaten/Henri van de Velde, 10 november 2006 – 27 februari 2007 - Nijmegen, Museum het Valkhof: - Toulouse, Musée des Augustins: ‘De Nieuwe Mensch’ Maritime Power 12 juni 2004 - 2008 120 Antoon van Welie Jacques Stella projectleiding Kris Callens, Simone van Elst projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn Rijksmuseum aan de Vecht 121 - Trier, Rheinisches Landesmuseum: inhoudelijk Wim de Bell, Jet Baruch Ubink Gemeentemuseum, Weesp Konstantin der Grosse inhoudelijk Wouter Kloek Publicaties van het Rijksmuseum

25 september 2004 – 2 september 2007 De Nieuwe Kerk, Amsterdam Portland Art Museum, Portland, USA Bulletin van het Rijksmuseum Dutch paintings of the seventeenth century in the Isabella’s pleurants. Tien beelden van een Bour- Rijksmuseum op de Veluwe 11 augustus – 11 november 2007 26 mei – 16 september 2007 Jrg. 54 (2006), nr. 4 Rijksmuseum, Amsterdam. Volume I – Artists born gondisch praalgraf/Isabella’s weepers. Ten statues CODA Museum, Apeldoorn Held Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art – Jrg. 55 (2007), nr. 1 en nr. 2-3 between 1570 and 1600 from a Burgundian tomb Samenwerkingsproject Rijksmuseum en Treasures from the Rijksmuseum Amsterdam: Rijksmuseum; Zwolle: Uitgeverij Jonathan Bikker, Yvette Bruijnen, Gerdien Frits Scholten 9 oktober 2004 – januari 2008 De Nieuwe Kerk projectleiding Wendela Brouwer, Simone van Elst Waanders Wuestman, Everhard Korthals Altes, Jan Piet Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- Rijksmuseum aan de Schelde projectleiding Kris Callens, Roosmarijn Ubink inhoudelijk Ruud Priem, Taco Dibbits, Jan Piet ISSN 0165-9510 Filedt Kok, Taco Dibbits dam, 2007 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, inhoudelijk Gijs van der Ham Filedt Kok Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- 64 p. (Rijksmuseum-Dossiers) Antwerpen Oog. Oog in oog met kunst en geschiedenis. dam; New Haven, Londen: Yale University ISBN 978 90 8689 005 7 (Nederlands) Van Gogh Museum, Amsterdam Shanghai Museum, Shanghai, China Tijdschrift van het Rijksmuseum Press, 2007 ISBN 978 90 8689 015 6 (Engels) 28 november 2004 – 2008 12 oktober 2007 – 6 januari 2008 3 november 2007 – 13 februari 2008 Jrg. 1 (2007), nr. 1 2 dl.; 584 p. en [420] p. € 14,95 Rijksmuseum in Duitsland Rijksmuseum te gast: Japanse geïllustreerde Rembrandt and the Golden Age – Amsterdam: Rijksmuseum Tijdschrift bv ISBN 978 90 8689 027 9 Museum Kurhaus Kleve, Kleve boeken, 17de-20ste eeuw Highlights from the Rijksmuseum € 345,- Karel du Jardin 1626-1678 projectleiding Kris Schiermeier, Roosmarijn Ubink projectleiding Kris Schiermeier, Flore Diekstra, Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 2006 Jennifer Kilian 25 juni 2005 – 2008 inhoudelijk Menno Fitski, Ger Luijten Simone van Elst Amsterdam: Rijksmuseum Ethnics and Trade: Photography and the Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- Rijksmuseum in de Abdij inhoudelijk Ruud Priem, Huigen Leeflang 148 p. Colonial Exhibitions in Amsterdam, dam, 2007 Museum voor Religieuze Kunst, Uden CODA Museum, Apeldoorn Antwerp and Brussels 79 p. 16 december 2006 – 2 september 2007 Tokyo Shimbun Museum, Tokio, Japan Rijksmuseum Kunstkrant Laetitia Dujardin ISBN 978 90 8689 030 9 (Nederlands/ 2 september 2005 – 2009 Japanse theeceremonieceramiek en 26 september – 17 december 2007 Jrg. 33 (2007), nrs. 1-5 Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- Engels) Rijksmuseum aan de Hofvijver Japans lakwerk Milkmaid by Vermeer and the Dutch Genre Amsterdam: Rijksmuseum, afdeling Educatie dam, 2007 € 17,95 Haags Historisch Museum, Den Haag projectleiding Simone van Elst Painting en publieksinformatie 62 p. (Rijksmuseum Studies in Photography, 2) 14 februari 2007– 2009 inhoudelijk Menno Fitski, Jan van Campen projectleiding Kris Schiermeier, Flore Diekstra, ISBN 978 90 8689 020 0 The leaping horse, Constable Aanwinst: Dirck van Delen, De beeldenstorm Simone van Elst 3 Amsterdam: Rijksmuseum, 2007 6 juni – 2 september 2007 inhoudelijk Taco Dibbits, Huigen Leeflang Ted van Lieshout Held 30 p. (Te gast) Huis Marseille, Stichting voor Fotografie, Japan: bloesem, verlangen en krijgsgeweld. Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amsterdam, Gijs van der Ham (red.) Gratis Amsterdam Schilderijen, prenten en foto’s 1750-1950 2007 Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- 9 december 2006 – 4 maart 2007 projectleiding Kris Callens, Simone van Elst, [63] p. dam, 2007 Los eruit steen terug Document Nederland: Schraal Flore Diekstra ISBN 978 90 8689 026 2 (Nederlands/ 240 p. Pieter Bijwaard Geert van Kesteren fotografeert verborgen inhoudelijk Menno Fitski Engels) ISBN 978 90 8689 025 5 Amsterdam: Rijksmuseum, 2007 armoede in Nederland € 12,50 € 25,- 41 p. (Eindejaarsgeschenk) Foto-opdracht afdeling Geschiedenis & Cooper-Hewitt National Design NRC Handelsblad Museum, New York, USA Brand! Wandelgids door Amsterdam. Jan van der Heyden, schilder/artist, brand! = De meesterwerken/The Masterpieces projectleiding Roosmarijn Ubink, Ellen Borger 12 september 2007 – 13 januari 2008 Jan van der Heyden, schilder en uitvinder Jan van der Heyden, uitvinder/inventor, fire! Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- inhoudelijk Jet Baruch Piranesi as Designer Toon Vugts Amsterdam: Rijksmuseum, 2007 dam, 2007 projectleiding Kris Schiermeier, Flore Diekstra Amsterdam: Rijksmuseum, 2007 15 p. (Keerdruk) 1 dvd 8 december 2007 – 24 februari 2008 inhoudelijk Ronald de Leeuw 47 p. Gratis ISBN 978 90 8689 016 3 Document Nederland: Fans e 3,- € 12,50 Raimond Wouda fotografeert gepassioneerd Phoenix Art Museum, Phoenix, USA Catrina Hooghsaet, Rembrandt Nederland 27 januari – 6 mei 2007 Amsterdam: Rijksmuseum, 2007 Foto-opdracht afdeling Geschiedenis & NRC Rembrandt and the Golden Age of Dutch Art – 23 p. (Te gast) Handelsblad Treasures from the Rijksmuseum Gratis (Nederlands/Engels) projectleiding Roosmarijn Ubink projectleiding Wendela Brouwer, Simone van Elst 122 inhoudelijk Jet Baruch, Pieter Eckhardt inhoudelijk Ruud Priem, Taco Dibbits, Jan Piet 123 Filedt Kok Publicaties van medewerkers

Richard Tepe: Photography of Nature in the Nether- Wonen in de Gouden Eeuw. 17de-eeuwse Nederland- Zeeslagen en zeehelden in de Gouden Eeuw/ R.J. Baarsen lande von 1550 bis 1800, The Burlington Maga- Amsterdam 2007, pp. 31-34; lands 1900-1940 se meubelen/Furniture in Holland’s Golden Age Sea battles and naval heroes in the 17th-century - Wonen in de Gouden Eeuw, 17de-eeuwse zine 149 (2007), p. 114; - ‘Het ongeziene zichtbaar’, (nr. 57) Nieuwsbrief Christiane Kuhlmann Reinier Baarsen Dutch Republic Nederlandse meubelen, Amsterdam 2007, - recensie van: Hollandse meesters. Catalogus van de NFg, december 2007, pp. 28-29; Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- Peter Sigmond, Wouter Kloek Rijksmuseum-Dossier (Engelse editie: schilderijen van Hollandse meesters. Zeventiende en - [met Hans Rooseboom en Ger Luijten] dam, 2007 dam, 2007 Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- Furniture in Holland’s Golden Age); achttiende Eeuw. Museum Mayer van der Bergh, redactie van Christiane Kuhlmann, Richard 61 p. (Rijksmuseum Studies in Photography, 1) 224 p. (Rijksmuseum-Dossiers) dam, 2007 - Recensie van: Daniëlle Gisluk-Grosheide, collectie Schmidt van Gelder Antwerpen, The Tepe: Photography of Nature in the Netherlands ISBN 978 90 8689 019 4 ISBN 978 90 8689 013 2 (Nederlands) 175 p. (Rijksmuseum-Dossiers) Wolfram Koeppe en William Rieder, Euro- Burlington Magazine 149 (2007), p. 114; 1900-1940, Amsterdam 2007, Rijksmuseum ISBN 978 90 8689 014 9 (Engels) ISBN 978 90 8689 022 4 (Nederlands) pean furniture in the Metropolitan Museum of - entry cat. nr. 21 in Q. Buvelote e.a., cat. tent. Studies in Photography Vol. 1; Trompenburg € 29,95 ISBN 978 90 8689 028 6 (Engels) Art, Highlights of the collection, New York, New Hollanders in beeld: portretten uit de Gouden - [met Hans Rooseboom en Ger Luijten] redac- Bert Natter € 29,95 Haven en Londen 2006, The Furniture History Eeuw, Londen (The National Gallery), Den tie van Laetitia Dujardin, Ethnics and Trade: Amsterdam: Rijksmuseum/Nieuw Amster- Society Newsletter 166 (mei 2007), pp. 16-17; Haag (Koninklijk Kabinet van Schilderijen Photography and the Colonial Exhibitions in dam, 2007 - ‘Sèvres in Brussels: the collection of Charles Mauritshuis), 2007; Amsterdam, Antwerp and Brussels, Amsterdam 72 p. of Lorraine’, The French Porcelain Society Journal - redactie van en 204 entry’s in Dutch paint- 2007, Rijksmuseum Studies in Photography ISBN 978 90 8689 024 8 3 (2007), pp. 45-57; ings of the seventeenth century in the Rijksmuseum Vol. 2. € 14,95 - bespreking van: tentoonstelling Biedermeier, Amsterdam: volume I – Artists born between 1570 Die Erfindung der Einfachheit, Milwaukee (Art and 1600, Amsterdam 2007 K.J.R. Callens Museum), Wenen (Albertina), Berlijn (Deut- - Een verleden landschap? Erfgoedzorg vandaag sches Historisches Museum) en Parijs (Musée Mw. M. Boom en morgen, nieuwe uitdagingen, Hasselt 2007. du Louvre) 2007-2008, The Burlington Maga- - [met Menno Fitski] ‘Japan: bloesem, verlan- zine 149 (2007), pp. 568-570; gen en krijgsgeweld’, Rijksmuseum Kunstkrant J. van Campen - ‘Een kabinet voor Amalia van Solms: Europe- 33 (2007), nr. 3, pp. 14-17; - ‘Aanwinst; het theeservies van Maurits van se meubelkunst in Den Haag’, Leids Kunsthis- - ‘Fotografie van rond 1900’, Aziatische Kunst Aerden en Constantia Helena ten Damme’, torisch Jaarboek 14 (2007), pp. 63-90; 37 (2007), nr. 2, pp. 33-43; Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 1, pp. 32-37; - ‘Sculptor and chairmaker? Throne chairs - [met Frits Gierstberg] ‘Dutch Eyes. Een nieu- - ‘Aanwinst; man met olifantstand’, Aziatische from the workshop of Jan Baptist Xavery’, we geschiedenis van de fotografie in Neder- Kunst 37 (2007), nr. 1, pp. 38-44; Furniture History 43 (2007), pp. 101-113. land’, Holland, Historisch Tijdschrift 39 (2007), - ‘Chinese “schudebolle”; beschilderde knik- nr. 2, pp. 107-113; poppen uit de 18e eeuw’, Aziatische Kunst 37 Mw. A.M.F. Barth - ‘De ‘geheimen van licht en bruin’: vroege (2007), nr. 3, pp. 18-35; - [met H. Piena] redactie van Houttechnologie fototentoonstellingen in Amsterdam’, pp. - ‘Aanwinst; een grote schotel met bloemtak- voor meubelrestauratoren. Handelingen zevende 64-67; ‘De vrouwelijke lijn: rondom Tinne, ken’, Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 4, pp. Nederlandse symposium hout- en meubelrestauratie, Behrend en Andriesse’, pp. 94-97; [met Sas- 26-31. Amsterdam 2002. kia Asser en Hans Rooseboom], ‘Fotografie in de 19de eeuw: een nieuwe kunst, een nieuw Mw. A.H. Coerdt D.J. Biemond beroep’, pp. 57-101, in: Dutch Eyes: nieuwe - ‘Zum Leimen zu gebrauchen- Untersuchun- - ‘Een 18de-eeuwse bedieningsdoos uit Gees- geschiedenis van de fotografie in Nederland, Zwol- gen zu kaltflüssigen Glutinleimen, Teil 1’, teren’, in: L. van den Bergh-Hoogterp (red.), le 2007; Restauro 113 (2007), nr. 1, pp. 32-38; De Stavelij, jaarboek 2007, Bilthoven 2007, pp. - ‘Asser, Eduard Isaac (1809-1894), Dutch pho- - ‘Zum Leimen zu gebrauchen- Untersuchun- 69-75. tographer and advocate’, pp. 86-88; ��������‘Socie������- gen zu kaltflüssigen Glutinleimen, Teil 2’, ties, groups, institutions and exhibitions in Restauro 113 (2007), nr. 3, pp. 191-197. J. Bikker the Netherlands’, pp. 1301-1303, in: Encyclo- - ‘Reeksen van militairen ontrafeld’, Bulletin van pedia of Nineteenth-Century Photography, New J.D. van Dam 124 het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp. 413-426; York/Londen 2007; - ‘João Miguel dos Santos Simões, Historiador 125 - recensie van: Suermondt-Ludwig-Museum - ‘Verhaal’, Fotovoorkeuren. 50 Auteurs kiezen een da Azulejaria Holandesa’, in João Miguel dos Aachen, Bestandskatalog der Gemäldegalerie Nieder- foto uit de collectie van het Leids Prentenkabinet, Santos Simões 1907-1972, cat. tent. Lissabon (Instituto dos Museus e da Conservação - Washington and Antwerp, The Burlington Mw. E. Hartkamp-Jonxis sentation of Old Age in Netherlandish Prints de keerzijde van schilderijen’, Bulletin van - [met C. van der Elst] ‘Triptych with Museu Nacional do Azulejo) 2007, pp. 67-80. Magazine 149 (2007), pp. 121-24; - ‘Puzzelen met de goden’, Rijksmuseum Kunst- (c. 1550-1650)’, in: H. Fangerau et al. (red.), het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp. 428-449. ‘The Dancing Shepherds’: Unravelling - bespreking van: tentoonstelling Patinir - krant 33 (2007), nr. 5, pp. 20-23; Alterskulturen & Potentiale des Alter(n)s, Berlijn mysteries of production and construction’, T.D.W. Dibbits Madrid, The Burlington Magazine 150 (2008), - Catalogusteksten in: Thomas P. Campbell 2007, pp. 59-80; r.j.c.h.m. van Langh Art Matters, Netherlands Technical Studies in Art, - ‘Girolamo Muziano, A Prophet’, in: In Arte pp. 54-55. (ed.), Tapestry in the Baroque: threads of splendour, - ‘The Good, the Bad and the Elderly. The Rep- - Eindredactie pre-prints METAL 07, ICOM- deel 4, Zwolle 2007, pp. 6-18; Venustas. Studies on Drawings in Honour of Terèz New York/New Haven 2007. resentation of Old Age in Netherlandish Prints CC, Metal working Group, congresbundel; - ‘Verborgen portretten, onderzoek naar schil- Gerzsi, Budapest 2007, pp. 40-41; M. Fitski (c. 1550-1650)’, in: A. Classen (red.), Old Age - [met Frits Scholten] ‘Een digitale kijkopera- derijen van Joos van Cleve en zijn atelier’, - cat. tent., Milkmaid by Vermeer and Dutch Gen- - ‘Japan: bloesem, verlangen en krijgsgeweld: J.F. Heijbroek in the Middle Ages and the Renaissance. Interdis- tie’, Kunstschrift 51 (2007), nr. 5, pp. 31-33. Kunst en Wetenschap, 16 (winter 2007/2008), re Painting. Masterworks from the Rijksmuseum Schilderingen, prenten en foto’s, 1750-1950’, - [met A.Th.P. van Griensven] Kunst, kennis en ciplinary Approaches to a Neglected Topic, in de nr. 4, pp. 11-12; Amsterdam, Tokyo (The National Art Centre), Aziatische Kunst 37 (2007), nr. 2, pp. 2-32; kwaliteit. De Vereeniging van Handelaren in Oude serie Fundamentals of Medieval Culture and Liter- H. Leeflang - ‘Christelijke kunst: Bekeken vanuit het ont- Tokyo 2007 (essay ‘The Milkmaid’, pp. 4-13); - [met Mattie Boom] ‘Japan: bloesem, verlangen Kunst in Nederland 1911-heden, Zwolle 2007. ature, Berlijn/New York 2007, pp. 437-483; - Redactie van en bijdragen in: Léna Wider- staansproces’, Catharijnebrief 100 (december - ‘Caspar de Crayer’, Disegni fiamminghi e olande- en krijgsgeweld’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 - Grijsaards in zwart-wit. De verbeelding van kehr, Jacob Matham. The New Hollstein. Dutch 2007), pp. 11-12. si del Gabinetto Disegni e Stampe degli Uffizi, Flo- (2007), nr. 3, pp. 14-17; A.J. Hoving de ouderdom in de Nederlandse prentkunst and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts rence (Uffizi) (verschijnt in 2008); - Recensies van: ‘Handmade culture’ – ‘Raku - Inleiding in: H. van der Biezen (red.), Scheeps- (1550-1650), dissertatie Zutphen 2007. 1450-1700:, 2 dln., Ouderkerk aan den IJssel R. de Leeuw - entry’s in: J. Bikker e.a., Dutch paintings of the potters, patrons and tea practitioners in Japan historie 1, Het schaalmodel als reconstructie, 2007; 2007; - ‘Het Clubgevoel van Ronald de Leeuw’, seventeenth century in the Rijksmuseum, Amster- & Kyoto ware’ – ‘Ceramic designs and tech- - Recensie van: H. van der Biezen (red) W.T. Kloek - Inleiding in: De Meseta. Noord-Spaanse land- De commissaris, 1 (2007), nr. 3, pp. 32-33; dam, Volume I – Artists born between 1570 and niques of the Capital’, Aziatische Kunst 37 Scheepshistorie 1. Het Schaalmodel als Reconstruc- - ‘Ter herinnering aan Rob Noortman’, schappen. Tekeningen van Rein Dool, [Harder- - ‘Director’s foreword’, in: J. Bikker e.a., Dutch 1600, Amsterdam 2007. (2007), nr. 3, pp. 39-43; tie’, Tijdschrift voor Zeegeschiedenis nr. 26 (2007) Bulletin van het Rijksmuseum 55 (2007), wijk] 2007, pp. 9-20; paintings of the seventeenth century in the Rijksmu- - ‘De Japanse theeceremonie’, Rijksmuseum nr. 1, pp. 75-76; nr. 1, pp. 71-77; - ‘Hendrick Goltzius met toevoegingen van seum, Amsterdam, Volume I – Artists born between P. Eckhardt Kunstkrant 33 (2007), nr. 2, pp. 16-19; - ‘Dutch Shipdesign in the 17th and 18th Cen- - [met J.P. Sigmond] Zeeslagen en zeehelden in de Jacob de Wit. Sine Cerere et Baccho friget Venus’, 1570 and 1600, Amsterdam 2007; - ‘Geestesziek in Nederlands-Indië – vier psy- - ‘Japanse geïllustreerde boeken, 17de-20ste turies’, in: Horst Nowacki en Wolfgang Lefè- Gouden Eeuw, Amsterdam 2007, Rijksmuseum- in: Stefaan Hautekeete (red.), cat. tent. Teke- - ‘Een Museumwet voor de Collectie Neder- chiatrische syndromen: amok, latah, koro eeuw’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 (2007), vre (red.), Creating Shapes in Civil and Naval Dossier (Engelse editie: Sea Battles and Naval ningen uit Nederlands Gouden Eeuw, in de verza- land’, Erfgoedverhalen voor Charlotte van Rap- en tropenneurasthenie’, Nederlandsch Tijd- nr. 5, pp. 16-19. Architecture, a Cross-Disciplinary Comparison, Heroes in the 17the century Dutch Republic). meling van Jean De Grez, Brussel (Koninklijke pard-Boon, Den Haag 2007, pp. 30-34; schrift voor Geneeskunde 151 (2007), nr. 51, pp. Max Plank Institut fur Wissenschaftsgeschich- Musea voor Schone Kunsten van België), - ‘Foreword’, in: Laetitia Dujardin, Ethnics 2845-2851. G. van der Ham te, reprint 338, Volume II, pp. 177-189; Mw. H. Koning Amsterdam (Museum Het Rembrandthuis)/ and trade. Photography and the colonial - ‘Een kloekmoedige zeeleeuw - Michiel de Ruy- - [met Alan Lemmers] ‘Drawing the line or - verslag van de AIC Photographic Materials Gent 2007, pp. 14-17, nr. 1; exhibitions in Amsterdam, Antwerp and J.P. Filedt Kok ter: heldhaftig symbool van Hollandse moed Why the Rotterdam Shipwrights Would Not Group/ICOM CC Winter Meeting voor de - ‘De verfijnde prentkunst van Dirck de Bray’, Brussels, Amsterdam 2007 (Rijksmuseum - [met Ewoud Mijnlieff] ‘De vroegste cartons en eenvoud’, Kleio 48 (april 2007), nr. 2, pp. Adopt the Amsterdam (English) Drafting Nieuwsbrief van het Nederlands Fotogenoot- Kunstschrift 51 (2007), nr. 1 (Themanummer studies in photography, 2); terug in Gouda’, in H. Pennock e.a. (red.), 4-8; Techniques’, Nautical Research Journal 52 schap en voor de PMG van het AIC. Familie De Bray), pp. 42-46; - ‘Voorwoord’, in: Gijs van der Ham (red.), Erfgoedverhalen voor Charlotte van Rappard-Boon, - ‘Musea en geschiedenis’, in: Valentijn Byvanck (2007), nr. 2, pp. 67-81; - ‘Jozef van Ruyssevelt in Zutphen’, Kunstschrift Held, Amsterdam 2007; Den Haag (Erfgoedinspectie) 2007, (red.), Zeeuws Imago, Middelburg 2007, pp. - ‘Restauratie van het model van de Utrecht’, G.-J. Koot 51 (2007), nr. 5, p. 49; - ‘Voorwoord. Foreword’, in: Jennifer Kilian, pp. 176-184; 113-118; een 17de-eeuws kerkmodel’, in: H. van der - ‘Het mooiste online plantenboek ter wereld? - ‘Rein Dool in Teylers Museum’, Kunstschrift Karel du Jardin 1626-1678, Amsterdam 2007; - ‘The 17th-century Dutch paintings in het - ‘Keuze uit de aanwinsten: 20ste-eeuwse pen- Biezen (red.), Scheepshistorie 3. Het schaalmodel Het ingekleurde Cruijdeboeck van Rembert 51 (2007), nr. 4, p. 50; - ‘Message’, in: Milkmaid by Vermeer and dutch

Rijksmuseum: two centuries of collecting and ningen’ (aanwinsten nrs. 1 t/m 13), Bulletin van als reconstructie, september 2007, pp. 7-30; Dodoens uit 1554’, Rijksmuseum Kunstkrant - ‘Een teruggevonden tekening van Bartholo- genre painting. Masterworks from the Rijksmu- cataloguing’ in: J. Bikker e.a., Dutch paintings het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 1, pp. 78-91; - Recensie van: Herman Ketting, Fluitschepen 33 (2007), nr. 4, pp. 16-19; meus Spranger’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 seum Amsterdam, cat. tent. National Art Center of the seventeenth century in the Rijksmuseum, - ‘Heldenverering’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 voor de VOC. Balanceren tussen Oncostelijkheijt - ‘’t Zijn al boeken waer men ziet. De geschie- (2007), nr. 4, pp. 8-10; Tokyo 2007, pp. 14-15; Amsterdam, Volume I – Artists born between 1570 (2007), nr. 4, pp. 4-7; en Duurzaemheijt, Tijdschrift voor Zeegeschiedenis denis van de bibliotheek van het Rijksmuse- - ‘Bijzondere vondsten tijdens de Avonduren’, - ‘Voorwoord’, in: Oog. Oog in oog met kunst en and 1600, Amsterdam 2007, pp. 9-38 en ca. - samenstelling, redactie, artikel ‘Zonder ver- nr. 26 (2007)2, pp. 180-181; um’, in: Roman Koot e.a. (red.), Kunstbiblio- Rijksmuseum Kunstkrant 33 (2007), nr. 1, pp. geschiedenis. Tijdschrift van het Rijksmuseum, 1 20 entry’s met biografieën over A. Arentsz., ering geen held’ (pp. 12-28) en vijf beeldver- - Appendix in de vierde druk van G.C. Dik: theken in Nederland. 10 korte schetsen, Leiden 24-25. (2007), nr. 1, p. 5; H. Avercamp, A. van Breen, P. Claesz., F. van halen in Held, Amsterdam 2007; e 7 Provinciën, Een poging tot reconstructie, etc…. 2007, pp. 34-52. - ‘Dealer and Cicerone. Piranesi and the grand Dijck, W.C. Heda, F. van Schooten, pp. 45-48, - ‘Nederland en zijn helden’, Geschiedenis maga- Van Wijnen, Franeker 2007, pp. 183-185. Mw. M. Leeflang tour’, in: Sarah E. Lawrence (ed.), Piranesi as 126 52-55, 84-86,116-17, 100-04, 188-190, 352-53; zine 42 (september 2007), nr. 6, pp. 30-31; M.A.A.M. van de Laar - ‘Uytnemende Schilder van Antwerpen’ Joos van Cleve: designer, Cooper-Hewitt National Design Muse- 127 - bespreking van: tentoonstelling Prayers and - ‘Een uniek schilderij over de Beeldenstorm’, Mw. A. Janssen - [met Yvette Bruijnen] ‘Geschreven, gestem- atelier, productie en werkmethoden (dissertatie), um, Smithsonian Institution, New York 2007, Portraits – Unfolding the Netherlandish Diptych - Rijksmuseum Amsterdam Jaarverslag 2006, p. 63. - ‘Going Grey in Black and White. The Repre- peld of geplakt; verscholen informatie op Rijksuniversiteit Groningen, Enschede 2007; pp. 241-267; - ‘Foreword’, in: Ruud Priem, Rembrandt and Rijksmuseum 55 (2007), nr. 2-3, pp. 258-279; Mw. J. Reynaerts - [met Boudewijn Bakker en Erik Schmitz] - Isabella’s pleurants. Tien beelden van een Bourgon- Dossier (Engelse editie: Sea Battles and Naval the Golden Age. Highlights from the Rijksmuse- - Redactie van: H. Mielke en U. Mielke, Peeter - [met Ger Luijten en Kees Zandvliet] ‘Kunst Het Aanzien van Amsterdam, Amsterdam 2007, disch praalgraf, Amsterdam 2007, Rijksmuse- Heroes in the 17the century Dutch Republic); um Amsterdam, cat. tent. Shanghai Museum, van der Borcht. ���������������������������������Book illustrations. The New Holl- en geschiedenis in het interbellum. Schilde- pp. 139-140, 239-244, 251-257. um-Dossier (Engelse editie: Isabella’s weepers. - ‘Maritieme geschiedenis in het De Ruyter- Shanghai 2007; stein. Dutch and Flemish Etchings, Engravings rijen van Carel Willink en Henry van de Velde, Ten statues from a Burgundian tomb) jaar’, Rijksmuseum Kunstkrant 33 (2007), nr. - ‘Foreword’, in: Christiane Kuhlmann, Richard and Woodcuts 1450-1700, deel 5 en 6, Ouder- een tekening van Pyke Koch’, Rijksmuseum M. Schapelhouman - cat. tent. ‘A la Búsqueda del Toisón de oro, 2, pp 4-8; Tepe. Photography of Nature in the Netherlands kerk aan den IJssel 2007; Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 72-75; - ‘Een ontspannende inspanning. Buiten La Europa de los príncipes, la Europa de las - ‘Eerbetoon aan een Franse admiraal’, Rijksmu- 1900-1940, (Rijksmuseum Studies in Photog- - [met Jenny Reynaerts en Kees Zandvliet] - ‘Rue Notre Dame, Paris, Johan Bartold Jong- tekenen in de zeventiende eeuw’, Kunstschrift ciudades’ (eds. A. Mira & A. Delva), Valencia, seum Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 64-67; raphy, 1), Amsterdam 2007; ‘Kunst en geschiedenis in het interbellum. kind’, Bulletin van de Vereniging Rembrandt, 51 (juni/juli 2007), nr. 3, pp. 8-15; Museo de la Ciudad, 2007, entry nr. 74; - ‘De geschiedenis herhaalt zich niet ...,’ in: - ‘Verslag directie’, Rijksmuseum Amsterdam Jaarver- Schilderijen van Carel Willink en Henry van 17 (2007), nr. 3, pp. 27-29; - ‘Victor Boucquet, The Descent from the - ‘Quellinus’s burgomasters: a portrait gallery Het Groene Boekje, Leiden 2007, pp. 3-6; slag 2006, pp. 16-39; de Velde, een tekening van Pyke Koch’, Rijks- - ‘Een zonovergoten schilderij’, Rijksmuseum Cross’, in: In Arte Venustas. Studies on Drawings of Amsterdam republicanism’, Simiolus 32 - ‘Over Verzamelen. Authenticiteit en emo- - ‘Voorwoord’, in: Bert Natter, Trompenburg, museum Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 72-75. Kunstkrant 33 (2007), nr. 5, pp. 12-13; in Honour of Teréz Gerszi, Budapest 2007, pp. (2006), nr. 2/3, pp. 87-126; tie’, Nieuwsbrief Nederlands Fotogenootschap 57 Amsterdam 2007; - ‘Wie was August Allebé?’, Opinio, nr. 42, 182-183; - ‘Gezichten van de republiek, Gebeeldhouwde (december 2007), pp. 4-10; - Columns Rijksmuseum Nieuws 16 (2007): nr. 4 Mw. P.C.M. Lunsingh Scheurleer 2 november 2007, p. 5. - Bijdragen aan en eindredactie van: Uit Muse- regentenportretten in Amsterdam en Vene- - Columns Rijksmuseum Nieuws 16 (2007): nr. 2 ‘Langjarige subsidie voor een bondige missie’; - ‘Collecting Javanese Antiquities. The appro- um In ’t Houten Huis, [De Rijp/Wormerveer] tië’, Leids Kunsthistorisch Jaarboek 2007, pp. ‘Verborgen schatten’; nr. 5 ‘Is naburig gras nr. 7 ‘Berichten van een jonge doctor’; nr. 10 priation of a newly discovered Hindu-Buddhist W. de Ridder 2007. 116-129; altijd groener?’; nr. 8 ‘Stapjes’; nr. 11 ‘Iden- ‘Opwaaiend stof’. civilization’, in: Pieter ter Keurs (ed.), Colonial - [met Everhard Korthals Altes] ‘De onderte- - bespreking van: tentoonstelling Georg Petel titeit’. Collections Revisited, Leiden 2007, pp. 71-114. kening van Adam Willaerts’ Schepen voor een Mw. S.J.S. Scheltjens (Haus der Kunst, München), The Burlington Mw. I. van Leeuwen rotsachtige kust’, Bulletin van het Rijksmuseum 54 - [met M. Nijhof en R. Koot] (red.), Kunstbiblio­ Magazine 149 (2007), pp. 570-572; Mw. E. Sint Nicolaas - ‘De ark van Noach’ in: Praktijkboek Instandhou- Mw. B.M.A.M. du Mortier (2006), nr. 4, pp. 382-399. theken in Nederland. 10 korte schetsen, Leiden - [met Anne Berk] Caspar Berger Imago, Den - ‘Drie ‘Indische kanonnen’ en hun geschiede- ding Monumenten 31 (juli 2007), Signalemen- - ‘Mode op maat, over naaisters, coupeuses 2007. Haag (Museum Beelden aan Zee) & Zwolle nis’, Bulletin van het Rijksmuseum 55 (2007), ten 14, pp. 25-28. en gesloten huizen in Amsterdam’, in Mode- R.J.A. te Rijdt 2007; nr. 1, pp. 40-57; - ‘Haaienleer’, in: Door banden verbonden. Bundel paleizen Amsterdam 1880-1960, Bussum 2007, - ‘Constan/Constant Gabriël (1828-1903), niet K. Schoemaker - ‘Spiriti veramente divini: sculptors from the - ‘A Tribute To A Great Amateur d’Armes’, Bon- ter herinnering aan het afscheid van dr Jan Storm pp.104-116. Paul Gabriël. Met enkele brieven’, Bulletin van - ‘Schenken aan musea, een geringe belasting’, Low Countries in Italy, 1500-1600’, in: Ingrid hams Catalogue of Fine Antique Arms and Armour van Leeuwen van de Koninklijke Bibliotheek in het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 2-3, pp. 243-256; in: H. Pennock et al. (red.), Erfgoedverhalen Alexander-Skipnes (red.), Cultural exchange from the Henk L. Visser Collection Wednesday 28 Den Haag, Amsterdam 2007, pp. 73-90. Mw. L. Nijkamp - ‘Jacques de Gheyn II. Two Studies of a Nude voor Charlotte van Rappard-Boon, Den Haag between the Low Countries and Italy (1400-1600), November 2007 Knightsbridge, pp. 4-6. - [met Zeph Benders] ‘Nieuw licht op een Woman’, in: In Arte Venustas. Studies on Draw- 2007, pp. 39-43. Turnhout 2007, pp. 225-238; J.R. de Lorm nachtstuk van Frans van Mieris’, Bulletin ings in Honour of Teréz Gerszi, Budapest 2007, - recensies van: Marion Boudon-Machuel, Mw. I. Verslype - ‘Rembrandt-Caravaggio, “A once in a lifetime van het Rijksmuseum 55 (2007), nr. 2-3, pp. 114-116. F.T. Scholten François du Quesnoy (Parijs 2005) en Estelle - [met Yvette Bruijnen] ‘Sophia de Vervou in exhibition”’, Rijksmuseum Amsterdam Jaarver- pp. 209-217. - ‘Scheibe/Stèle door Ulrich Rückriem’, in: Lingo, François Duquesnoy and the Greek ideal haar oorspronkelijke omlijsting’, Bulletin van slag 2006, pp. 42-45; Mw. M. Rikken Merel van Tilburg, Beelden van Amsterdam, (New Haven/Londen 2007), The Burlington het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp. 370-381; - ‘ by ’, Rijksmu- W. Ouwerkerk - [met E.E.P. Kolfin] ‘A Very Personal Copy: Amsterdammers vertellen, Amsterdam 2006, Magazine 149 (2007), pp. 862-864. - [met Gerdien Wuestman] ‘Een groepspor- seum Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 46-47; - ‘Sonderbare Museumsbesuche’, AKMB-NEWS Pieter van Veen’s Illustrations to Montaigne’s pp. 110-111; - [met Robert van Langh] ‘Een digitale kijk- tret met een bewogen geschiedenis: moderne - ‘Fashion DNA, Het Rijksmuseum in De Nieu- 13 (2007), nr. 1, p. 79-81. Essais’, in: Paul J. Smith, Karl A.E. Enenkel, - ‘“Daar krijgen we ’n hoop gedonder mee”, de operatie’, Kunstschrift 51 (2007), nr. 5, pp. onderzoekstechnieken leiden tot nieuwe toe- we Kerk in Amsterdam’, Rijksmuseum Amster- Montaigne and the Low Countries (1580-1700), affaire van de beeldengroep uit Boekoel’, Bul- 31-33. schrijving’, Bulletin van het Rijksmuseum 54 dam Jaarverslag 2006, pp. 48-49. Mw. I.R. Parthesius-Carachon Intersections 8, Leiden 2007, pp. 247-262; letin van het Rijksmuseum 54 (2006), nr. 4, pp. (2006), nr. 4, pp. 400-411. - Geactualiseerde versie van ‘Voorzichtigheid - Entry in: Bettina Neumann, M.M. Lommen en 460-467; J.W. Sieburgh G.C.M. Luijten is de moeder van de porseleinkast’ in digitale Judith Clara Engelina Belinfante, Bijzondere col- - Judith Pfaeltzer, het beeld als landschap, the sculp- - Columns Rijksmuseum Nieuws 16 (2007): nr. - Henk Pander. Amerikaanse landschappen/Ameri- vorm geplaatst in maart 2007 op de site van lecties naar een nieuwe bibliotheek, Zwolle 2007, ture as landscape, Zwolle 2007; 3 ‘Het Rijksmuseum op het web’; nr. 6 ‘Port- can landscapes, Zutphen 2007; www.collectiewijzer.nl; nr. 63. - Recensie van: P.M. Fischer, Ignatius en Jan van land’; nr. 9 ‘Ronald weg en andere verrassin- - ‘De Meester W met de sleutel: volmaakt mid- - ‘Le rôle d’un restaurateur dans un musée aux Logteren, Beeldhouwers en stuckunstenaars in het gen’. deleeuws vormgevoel’, Rijksmuseum Amsterdam Pays-Bas’, Actes du colloque sur les métiers du patri- P. Roelofs Amsterdam van de achttiende eeuw, Alphen aan 128 Jaarverslag 2006, pp. 60-61; moine en Europe, Institut National du Patrimoi- - [met Karin van Lieverloo] Antoon van Welie den Rijn 2005, in: Oud Holland 119 (2006), J.P. Sigmond 129 - [met H. Leeflang e.a.] ‘Keuze uit de aanwin- ne, www.inp.fr. (1866-1956). De laatste decadente schilder, nr. 4, pp. 197-199; - [met W.T. Kloek] Zeeslagen en zeehelden in de sten. Prenten en tekeningen’, Bulletin van het Zwolle/Nijmegen 2007; Gouden Eeuw, Amsterdam 2007, Rijksmuseum- Externe activiteiten

A. Wallert C.J. Zandvliet - ‘Museum ging slordig om met Sooreh Hera’, Mw. M.T.W. Albers D.J. Biemond T.D.W. Dibbits - ‘Het schilderen van lucht: reflectie, Rayleigh - ‘Art and Cartography in the VOC Governor’s NRC Handelsblad (12 december 2007); - bestuurslid Stichting Textielcommissie - lid commissie voor voorwerpen van - bestuurslid Stichting Rembrandt Research verstrooiing en Tyndall effect’, kM Kunste- House in Taiwan’, in: P. van Gestel-van het - ‘Ayutthaya seen through Dutch Eyes in the Nederland. geschiedenis en kunst van het KOG; Project; naarsmaterialen, 61 (2007), pp. 21-23; Schip and P. van der Krogt (red.), Mappae Seventeenth Century’, in: Dhiravat na Pom- - lid keuringscommissie PAN Amsterdam; - lid adviescommissie Rembrandtonderzoek, - ‘The scientific examination of a seventeenth- Antiquae. Liber Amicorum Günter Schilder, bejra e.a. (red.), Proceedings of the International R.J. Baarsen - lid keuringscommissie Kunst- en Antiekbeurs Musée du Louvre, Parijs; century masterpiece’, Zeitschrift für Kunsttech- ’t Goy-Houten 2007, pp. 579-594; Symposium ‘Crossroads of Thai and Dutch His- - visiting professor in de geschiedenis van de kunst- Den Bosch; - lid adviescommissie Pieter Isaacsz, Frederiks- nologie und Konservierung 21 (2007), - ‘Via paalworm naar drukpers’. Recensie tory’, Bangkok 2007, pp. 101-120; nijverheid, Universiteit Leiden (sinds juli); - lid keuringscommissie TEFAF Maastricht. borgmuseet, Frederiksborg, Denemarken; pp. 38-51; van: Wim Blockmans en Herman Pleij (red.), - [met Ger Luijten en Jenny Reynaerts] ‘Kunst - bestuurslid Stichting Huis Doorn; - lid International Council for Curators of - ‘A peculiar emblematic still-life painting from Plaatsen van herinnering. Nederland van prehis- en geschiedenis in het interbellum. Schilde- - bestuurslid Stichting Museum van Loon; J. Bikker Dutch and Flemish Art. Johannes Torrentius’, Art Matters, 4 (2007), torie tot Beeldenstorm, Amsterdam 2007, NRC rijen van Carel Willink en Henry van de Vel- - voorzitter Stichting Van Pallandt van Eerde; - redactielid Simiolus, Netherlands Quarterly for pp. 54-67; Handelsblad (16 maart 2007); de, een tekening van Pyke Koch’, Rijksmuseum - bestuurslid Stichting tot bevordering van de the History of Art. P.H.J.C. van Duin - ‘“…ut supra pulchrum pavonatium inve- - ‘De Nieuwe Mensch – Historische topstukken Amsterdam Jaarverslag 2006, pp. 72-75. bestudering van de kunstnijverheid (tevens - bestuurslid ICOM-Nederland; nies..”, kleur in het alchemistisch proces en van het Rijksmuseum’, Historisch Nieuwsblad 5 jury Mr. J.W. Frederiksprijs); Mw. M.M. Boom - lid projectteam restauratie empire meubilair kleur in miniaturen’, in: De Wijze en de Dwaas, (juni 2007), pp. 46-49; T. Zeedijk - bestuurslid Stichting Hollands Porselein; - lid adviescommissie Nederlands Fotoarchief, Koninklijk Paleis op de Dam; De alchemist in woord en beeld, Hasselt, 2007, - ‘De Nieuwe Mensch van Henri van de Velde’, - ‘“Tot voordeel en genoegen”. De schilderij- - lid Raad van Advies Stichting het Nederland- Rotterdam; - adviseur conservering boekenkast Anne Frank pp. 5-20; Neuengamme Bulletin (september 2007), pp. enverzameling van Gerrit van der Pot van se Interieur; - redactielid Lexicon Geschiedenis van de Huis, Amsterdam; - ‘Relics in Medieval Altarpieces? Combin- 32-34; Groeneveld’, Bulletin van het Rijksmuseum 55 - lid adviesraad Stichting Nederlands Centrum Nederlandse Fotografie, Universiteit Leiden; -����������������������������������������� lid examencommissie voor Mw. T. Hagels- ing X-ray Tomographic, Laminographic and - ‘Jan Hendricksz. Tim’, in: S. de Meer (hoofd- (2007), nr. 2-3, pp. 129-207. voor Dendrochronologie; - lid redactieraad publicatie Dutch Eyes, kamp, Opleiding Diplomrestaurator, Fach- Phase-Contrast Imaging to Visualise Thin red.), Het zeekaartenboek. Vroege zeekaarten uit - lid Arts Panel, the National Trust, Engeland; Engelstalige Geschiedenis van de Nederlandse hochschule Potsdam, Potsdam. Organic Objects in Paintings’, Journal of Syn- de collectie van het Maritiem Museum Rotterdam, - reviews editor van de Newsletter van de Furni- fotografie; chrotron Radiation, 14 (2007), pp. 1-7. Zutphen 2007, pp. 85-90; ture History Society. - lid adviescommissie foto-opdrachten Hoge P.P. Eckhardt Snelheidslijn, Amsterdam; - redacteur binnenland NOS Journaal; H. Baija - adviseur Commissie Structurele Aankopen - secretaris Vereniging Geschiedenis, - gastdocent ICN, SRAL en UvA; Mondriaan Stichting, Amsterdam, Beeld en Geluid. - docent Conservation of Gilded Wooden 1 en 2 oktober, t.b.v. Nederlands Instituut Objects, Campbell Center for Historic van het Nabije Oosten (NINO), Leiden, J.P. Filedt Kok Preservation Studies, Mount Carroll, IL, USA; betreffende de fotocollectie Frank Scholten. - hoogleraar Atelierpraktijken en materieel- - mede-organisator ICOM-CC-conferentie van technisch kunsthistorisch onderzoek, UvA; drie werkgroepen (Upholstery; Leather; Wood, J. van Campen - lid stuurgroep Opleiding Conservatie en Furniture and Lacquer) in Krakau, Polen als - redactielid Aziatische Kunst; restauratie, UvA; assistent-coördinator van de Wood, Furniture - redactielid Vormen uit Vuur. - voorzitter begeleidingscommissie restauratie and Lacquer group; van de cartons van de Goudse glazen, Gouda; - lid Peer Review Committee voor de Interna- Mw. A.H. Coerdt - lid voorbereidingswerkgroep tentoonstelling tional ICOM-CC Conference on the Heri­ - lid examencommissie voor T. Seyer, en catalogus Vroege Hollanders – Schilderkunst tage of the Naqada and Qus region, Naqada, Bacheloropleiding Restaurator, Hochschu- van de late Hollanders, Museum Boijmans Van Egypte. le für Angewandte Wissenschaft und Künste, Beuningen, Rotterdam; Fachhochschule Hildesheim/Holzminden/ - medeprojectleider van het NWO-gehono- Mw. A.M.F. Barth Göttingen, Hildesheim. reerde onderzoeksproject: ‘The impact of - lid organisatiecomité van Stichting Ebenist oil – a history of oil painting in the Low voor het 9th International Symposium on J.D. van Dam Countries and its consequences for the Wood and Furniture Conservation; - bestuurslid Stichting Fries Aardewerk, visual arts, 1350-1550’ van de Universiteit 130 - lid organisatiecomité Masterclass Painted statutair gevestigd te Makkum; van Utrecht (prof. dr. J. Stumpel) en de 131 Furniture, analysis and conservation, - bestuurslid Stichting De Vuurslag, statutair Universiteit van Amsterdam; Rijksmuseum. gevestigd te Breda. - lid Print Quaterly Publications; - lid International Council for Curators of Mw. E. Hartkamp-Jonxis - lid voorbereidingscommissie tentoonstel- - lid Kernbestuur Vereniging Rembrandt; Comités van Aanbeveling (keuze) J.R. de Lorm Dutch and Flemish Art: CODART; - bestuurslid Stichting Kasteel Duivenvoorde ling Het Aanzien van Amsterdam, Stadsarchief, - lid Raad van Commissarissen N.V. Stadsher- - SPKO (Postuniversitair Kunsthistorisch - bestuurslid Museum Jacobs van den Hof, - redactielid publicatie over onderzoek en res- (Voorschoten); Amsterdam; stel Amsterdam; Onderzoek); Amersfoort; tauratie van de Oranjezaal op Huis ten Bosch; - lid begeleidingscommissie tentoonstelling Mar- - adviseur tentoonstelling Disegni fiamminghi - bestuurslid Stichting Rembrandt 400; - Nationaal Muziekinstrumenten Fonds; - bestuurslid Honig Breethuis, Zaandijk. - bestuurslid Onderzoeksfonds voor de geschie- garita Van Varick’s East India Goods, New York e olandesi del Gabinetto Disegni e Stampe degli - lid Amsterdam Partners; - Stichting De Witte Adelaar (Nederland-Polen); denis van het Rijksmuseum; Historical Society en The Bard Graduate Cen- Uffizi 2008; - lid Landeskunstbeirat Baden-Württemberg; - Stichting Nederlands Studenten Kamer G.C.M. Luijten - lid Onderzoekscommissie van de Onderzoeks- tre for Studies in Decorative Arts, New York. - lid begeleidingscommissie catalogus van schil- - bestuurslid Holland Art Cities Orkest (NESKO); - redactielid Simiolus. Netherlands Quarterly school Kunstgeschiedenis, coördinator sectie derijen tot 1800 van het Amsterdams Histo- - promotor van mw. F. Kuyvenhoven, - Stichting Vrienden van de Nederlandse for the History of Art; atelierpraktijken; J.F. Heijbroek risch Museum. VU Amsterdam, 28 november. Muziek; - lid redactieraad Print Quarterly; - initiatiefnemer contactgroep Vroege Neder- - redactielid De Boekenwereld; Het Nieuwe Rijksmuseum - The Young Pianist Foundation; - lid redactieraad Master Drawings; landse kunst, bijeenkomsten 26 januari en - voorzitter Stichting Historie Koninklijke Mw. H. Koning - lid Opdrachtgevers-Opdrachtnemer-Overleg - Stichting Nederlandse Kunst & Antiekbeurs - redactielid Rijksmuseum Studies in Photography; 14 december; Kunstzaal Kleykamp; - lid vakgroep fotografie van Restauratore- (O3); ’s-Hertogenbosch; - redactielid reeks Studies in Prints and - organisatie Diptieken-symposium, Onder- - bestuurslid Stichting Pieter Haverkorn Nederland. - lid Architectuurcommissie. - Stichting Amsterdam Monumentenstad; Printmaking; zoeksschool Kunstgeschiedenis en Museum van Rijsewijk; Adviseurschappen - Stichting Librije Walburgskerk, Zutphen; - redactielid Hollstein’s Dutch and Flemish voor Schone Kunsten Antwerpen, 25 mei; - bestuurslid Stichting Museum Nieuwenkamp; G.-J. Koot - voorzitter Group of Consultants on Council - Stichting Kunst en Culturele Samenwerking, Etchings, Engravings and Woodcuts 1450-1700. - lid promotiecommissies Micha Leeflaag - juryvoorzitter Stichting Menno Hertzberger- - bestuurslid internationale consortium of Europe Art Exhibitions; Rotterdam; (promotie 20 september 2007), Annelies prijs. Artlibraries.net (voorheen Virtueller - lid UNESCO International Advisory Commit- - Poorters van Venetië; Mw. S.L. Meijer van Loon en Piet Bakker, UvA; Katalog Kunstgeschichte VKK); tee for the Hermitage, Sint Petersburg; - De Beyerd. Museum voor grafische - hoofddocent ICN, Textielrestauratie; - begeleiding OSK-onderzoekbeurs (drs. M. Mw. C. Holz - lid bibliotheekcommissie Koninklijk Oudheid- - adviseur Vereniging van Vrienden der Aziati- vormgeving; - docent Textielconservering en restauratie, Prins over A.F.E. van Schendel) en diverse - gastles over leerconservering aan studenten kundig Genootschap; sche Kunst; - International Honorary Committee UvA (tot 1 juli); promoties; Textielrestauratie, ICN; - lid dagelijks bestuur Adamnet - adviseur Museum Chabot Rotterdam; Amici dell’Opificio, Florence; - adviseur reconstructie wandbespanning in - deelname excursie Codart Noord-Frankrijk, - begeleiding studenten Textielrestauratie, ICN, (consortium van Amsterdamse bibliotheken); - lid Raad van Advies NEXUS; - Museale herinrichting Rijksmuseum stijlkamer, Oude Kerk, Amsterdam; maart. tijdens module interieurtextiel. - lid Adamnet-projectgroep Digitale Biblio- - voorzitter Wetenschappelijke Adviesraad Muiderslot; theek Amsterdam; Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch - Hugo de Groot Penning; Mw. B.M.A.M. du Mortier M. Fitski J.G.A. de Hond - lid Adamnet-projectgroep marketing Instituut in Florence (NIKI); - Vijftig jaar NIKI 2008; - vice-voorzitter ICOM Costume Committee; - vice-voorzitter Vereniging voor Japanse Kunst; - advies en interviews voor de documentaire en communicatie. - lid World Society of Skippers KLM; - Jan Cremer Museum Enschede; - adviseur ‘Verre verwanten’, Teleac; - voorzitter Heinz Kaempfer Fund; De fantastische harem van LUCA film, - voorzitter jury Sacha Tanja Prijs; - Amsterdam World Book Capital 2008; - deelname expert meeting ter voorbereiding van - secretaris Nederlands Genootschap voor uitgezonden door de AVRO op 28 H. Leeflang - lid Wetenschappelijke Adviesraad Koninklijk - Rijksmuseum Muiderslot; onderzoeksprogramma ‘Dutch Fashion Iden- Japanse Studiën; december 2007. - bestuurslid Werkgroep Zeventiende Eeuw; Nederlands Instituut in Rome; - Nederlands Architectuurinstituut, tity in a Globalised World’ (Radboud Univer- - bestuurslid Hulsewé-Wazniewski Stichting; - lid sollicitatiecommissie en coördinator MA - lid Wetenschappelijke Adviesraad tentoonstel- tentoonstelling P.J.H. Cuypers (2007-2008); siteit Nijmegen), Arnhem, 21 september. - redactielid Aziatische Kunst. A.J. Hoving Museumconservator in opleiding VU en UVA. ling Dolci inganni, Palazzo Strozzi, Florence - Stichting Kunstweek; - lid/adviseur initiatiefgroep 2008; - Comité cd-opnamen Elly Ameling; P.M. Poldervaart G. van der Ham Scheepsmodellen in de Oude Kerk; R. de Leeuw - bijeenkomst concept Nationaal Historisch - Cultureel erfgoed Portugees-Israëlitische - adviseur conservering cartons van de - secretaris/penningmeester Stichting - lid bouwcommissie De 7 Provinciën, - bijzonder hoogleraar museumbeleid en Museum, gemeente Amsterdam, 27 april; Gemeente Amsterdam; Goudse glazen. Onvergetelijk; Bataviawerf, Lelystad. geschiedenis van het verzamelen aan de - redactieadviezen Niets gaat verloren, ICN/ - 50 -jarig jubileum Nederlands Interuniversitair - secretaris/penningmeester Stichting Vrije Universiteit, Amsterdam; Boekman; Kunsthistorisch Instituut in Florence. Mw. J. Reynaerts Historisch Onderzoek Vrouwenlevens; Mw. A. Janssen - bestuurslid Stichting Het Rijksmuseum Fonds; - lid begeleidingscommissie gebrandschilderde - lid redactieraad Kunst, Amsterdam University - commissielid Munt- en Penningkabinet van - gastconservator tentoonstelling Grijsaards in - bestuurslid Onderzoeksfonds voor de geschie- ramen St. Bavo, Haarlem; Mw. I.M. van Leeuwen Press; het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap; zwart-wit, Museum Boijmans Van Beuningen, denis van het Rijksmuseum; - museale inrichting Huis met de Hoofden/ - lid papierwerkgroep Calamiteiten Opvolging - lid adviescommissie Kunst, Prins Bernhard - lid expertgroep Tolhuistuin, Gemeente Rotterdam. - lid werkgroep Nationale Fotocollectie; Bibliotheca Philosophica Hermetica, voor de Inspectie Cultuur; Cultuurfonds; Amsterdam (tot eind augustus); - lid Steering Committee of Organizers of Amsterdam; - lid examencommissie opleiding tot papierres- - lid promotiecommissie van mw. F. Kuyvenho- 132 - bestuurslid Stichting Charema, fonds voor W.T. Kloek International Exhibitions; - heroriëntatie beleid Centraal Museum, taurator van het ICN; ven, VU Amsterdam, 28 november. 133 geschiedenis en kunst; - lid aankoopcommissie Museum Het Valkhof, - vice-voorzitter bestuur Vereniging Rijksgesub- Utrecht. - dagvoorzitter sessie Kunsttechnologie I tijdens - voorzitter Stichting Mompou. Nijmegen; sidieerde Musea (VRM); het 11e IADA congres in Wenen. R.J.A. te Rijdt - redactielid publicatie en website Overleg - lid museumcommissie van het Singer Mw. M.E. Smallegange Mw. R.W. Ubink - lid begeleidingscommissie tentoonstelling - conservator Atlas van Amsterdam van het Kunsthistorische Bibliotheken Nederland Museum, Laren; - lid vakjury Sponsorringen 2007, - projectleiding kunstproject ‘Natuurlijk Margarita Van Varick’s East India Goods, New Koninklijk Oudheidkundig Genootschap; (OKBN*ARLIS/NL); - voorzitter Stichting Nederlandse Kunsthistori- categorie Kunst. Museum’, Witte de Withstraat 139, York Historical Society en The Bard Gradu- - redactielid Delineavit et Sculpsit. Tijdschrift voor - lid subsidiecommissie archieven, sche Publikatiën. Amsterdam, 2-30 juni 2007. ate Centre for Studies in Decorative Arts, New Nederlandse prent- en tekenkunst tot omstreeks 1850; bewaarbibliotheken en documentatiecentra L.S.G. Sozzani York. - lid Kuratorium van de Stiftung ‘B.C. Koekkoek- van de Vlaamse Gemeenschap. J.W. Sieburgh - lid projectgroep Utrechtse Caravaggisten, Mw. I.E. Verslype Haus’, Kleef; - lid Afstemmingsoverleg Het Nieuwe Rijksmu- samenwerkingsproject Centraal Museum - lid werkgroep Restauratiegeschiedenis Mw. M. Zeldenrust - bestuurslid Stichting Cornelis Bakker Collectie, Mw. K.E.M.B. Schiermeier seum; Utrecht, ICN Amsterdam; Nederland. - lid begeleidingscommissie restauratie Rem- Amsterdam. - bestuurslid Society for Japanese Arts; - lid Operationele Stuurgroep Het Nieuwe - deelname Picture meeting (ICN Amsterdam); brandts Portret van Nicolaas Bambeek te Brussel, - bestuurslid Heinz Kaempfer Fund; Rijksmuseum; - lid RestauratoreNederland, lid commissie A. Wallert uitgevoerd in het Koninklijk Kunstpatrimo- P.J.A. Roelofs - lid Nederlands Genootschap voor - voorzitter Stichting MuseumN8; Toelating; - redacteur Art Matters, Netherlands Technical nium te Brussel; - lid International Council for Curators of Dutch Japanse Studiën; - bestuurslid Vereniging Digitaal Erfgoed Neder- - lid AIC, lid werkgroep Certification; Studies in Art. - lid begeleidingscommissie restauratie schilde- and Flemish Art; - lid Nederland-Japan Vereniging; land (DEN); - lid begeleidingscommissie Onderzoek en rijen omloop Burgerzaal, Koninklijk Paleis, - redactielid verzamelwerk De Twintig Dagen van - lid Vereniging van Vrienden der - lid Overleg Amsterdamse Musea. Restauratie Wapenborden van de Vliesridders C.J. Zandvliet Amsterdam; Nijmegen; Aziatische Kunst; uit de Grote of Sint Jacobskerk Den Haag. - lid Nederlandse Maatschappij voor Letter- - lid begeleidingscommissie restauratie schilde- - lid voorbereidingscommissie tentoonstel- - lid tentoonstellingscommissie Dierenstreken, J.P. Sigmond kunde; rijen Ferdinand Bol, in langdurig bruikleen ling Het Aanzien van Amsterdam, Stadsarchief, Japanse schilderingen 1700-1950, Kunsthal, - lid Operationele Stuurgroep Het Nieuwe Mw. G.M. Tauber - lid Raad van Toezicht Rijksmuseum Mui- aan het Vredespaleis, Den Haag, uitgevoerd Amsterdam. Rotterdam. Rijksmuseum; - adviseur restauratie Trippenhuis derslot; door SRAL, Maastricht. - projectleider beeldbank Atlas Mutual (juni-augustus); - bestuurslid Stichting Museum Cruquius; H.T. Rooseboom K. Schoemaker Heritage; - bestuurslid RestauratoreNederland met - bestuurslid Stichting Historische stadsplatte- - freelance onderzoeker in opdracht van het - penningmeester Stichting Publicaties - projectleider HGIS-project ontsluiting en portefeuille educatie. gronden; Nationaal Archief, Den Haag; Conservering en Restauratie (SPCR), uitgever conservering Atlas van het Bataviaasch - lid wetenschappelijke begeleidingscommissie - voorbereiding fototentoonstelling in museum van het interdisciplinair vakblad Cr ; Genootschap te Djakarta; van de Atlas of Dutch Brazil; Beelden aan Zee, Scheveningen; - lid redactiecommissie Nederlands/Vlaamse - lid Ethische Commissie van de Inspectie - lid ballotagecommissie Bondsmeesterklasse vertaling van MDA’s Spectrum, handboek Cultuurbezit; (BMK) van de Bond van Nederlandse Amateur- voor collectiebeheer; - lid Comité-Visser; fotografenverenigingen (BNAFV), 10 februari. - lid gebruikerscommissie interuniversitair - lid Programmaraad NWO/CHIP-project; onderzoeksprogramma ToKen; - lid Commissie Vaderlandse Geschiedenis E.J.M. van Rooij - secretaris Onderzoeksfonds voor de van de Maatschappij voor Letterkunde; - bestuurslid Stichting Federatief Pensioenfonds geschiedenis van het Rijksmuseum. - lid Onderzoeksschool Kunstgeschiedenis; (SFP). - lid Adviescommissie Reinwardt Academie; F.T. Scholten - lid Commissie voor Werving en Bevordering M. Schapelhouman - redactielid Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek; van de wetenschappelijke instelling - bestuurslid Stichting Behoud Rijper Glazen, - redactielid Wallraf-Richartz-Jahrbuch; van het Koninklijk Museum van het Leger De Rijp; - redactielid Kunstschrift; en de Krijgsgeschiedenis van België; - bestuurslid Museum In ’t Houten Huis, - redactielid Studies in Netherlandish Art and - bestuurslid Erfgoed Nederland. Museum voor het Schermereiland; Cultural History; - redactielid publicatie Wijnberg (te verschijnen - lid ‘advisory board’ The Sculpture Journal; Mw E. Sint Nicolaas in oktober 2008). - lid French Bronze Study Group; - bestuurslid Koninklijk Oudheidkundig - bestuurslid (ex officio) Museum voor Genootschap (KOG); Mw. S.J.S. Scheltjens Religieuze kunst, Uden; - lid Schutterijcommissie van het KOG; 134 - redactielid Bibliotheek- en Archiefgids; - lid adviescommissie restauratie praalgraf - secretaris Justus Lipsius prijs; 135 - docente Kunsthistorische Bibliografie, Menno van Coehoorn te Wyckel (tot novem- - deelname ICOM en ICOMAM-congres,

Bibliotheekschool Gent; ber 2007); Wenen, 19 t/m 24 augustus. Voordrachten en lezingen

R.J. Baarsen J. Bikker - ‘Wapenporselein in het Rijksmuseum’, voor- - Over de bestandscatalogus Vroege Nederland- - lezingenreeks tentoonstelling, J.F. Heijbroek - ‘De meubelen van Karel van Lotharingen: - ‘Jan van der Heyden langs de Rijn’, Amster- dracht bij de presentatie van het boek Chinese se schilderijen van het Rijksmuseum, Contact- 6 september (lezing/rondleiding); - toespraak bij de presentatie van het boek kunstnijverheid als kunst in het achttiende- dam, Felix Meritis, 20 april. armorial porcelain for the Dutch market; Chinese dag Vroeg Nederlandse kunst, Utrecht, - ‘Een kijkje in de keuken’, Sectie Histori- Kunst, kennis en kwaliteit, De Industrieele eeuwse Brussel’, Universiteit Leiden, porcelain with coats of arms of Dutch families door 14 december 2007. sche en Archeologische Musea Nederlandse Groote Club, Amsterdam, 31 oktober. 2 maart (tijdens de Studiedag Historische Mw. M. M. Boom Jochem Kroes, Rijksmuseum, 6 november; Museum Vereniging, 12 september (inleiding Binnenruimten); - ‘Foto’s verzamelen in het Rijksmuseum’, t.g.v. - ‘ 18de-eeuwse Chinese verzamelingen’, lezin- M. Fitski en presentatie met Kris Callens over beheer J. de Hond - ‘State rooms in the age of Louis XIV’, Chats- 100 jaar Haagse Amateur Fotografen Vereni- genmiddag voor de Vereniging van Vrienden - ‘De Japanse theeceremonie’, Museum CODA, objectenlijsten); - ‘Hoe oosters mag Jezus zijn? Bijbels oriënta- worth, Derbyshire, 25 maart (bij de opening ging, Den Haag, 6 maart; der Aziatische Kunst en de Vereniging van Apeldoorn,18 maart; - studenten MA Cultureel Erfgoed UU, lisme in de negentiende en vroege twintigste van het gerestaureerde State Apartment); - ‘Street scène and plein air’, lezing Collo- Vrienden van Ceramiek en Glas, Gemeente- - ‘Japan: bloesem, verlangen en krijgsgeweld: 13 september (toelichting + discussie); eeuw’, congres Oost-West: christelijk en isla- - ‘De interieurs en meubelen van het paleis quium XIXe. Histoire de l’art du XIXe siècle museum Den Haag, 1 december; Schilderingen, prenten en foto’s, 1750-1950’, - docenten VMBO/HAVO/VWO, mitisch cultureel erfgoed, Radboud Universi- te Brussel’, Koninklijke Musea voor Kunst (1848-1914) bilans et perspectives, École du - ‘Imagining China and Japan; the creation of Museum CODA, Apeldoorn, 23 juni, 29 en 13 september (toelichting); teit Nijmegen, 23 november; en Geschiedenis, Brussel, 9 juni (tijdens het Louvre/Musee d’Orsay, Parijs, 14 september; curiosity collections by Dutch East India serv- 30 augustus; - studenten MA Museumconservator UvA/VU, - ‘Schrijven in museale context’, gastcollege colloquium ‘De ateliers van Karel van Lotha- - ‘Het ongeziene zichtbaar’, gesproken column ants’, conferentie ‘Canton and Nagasaki com- - ‘Japanse geïllustreerde boeken, 17de – 20ste 14 september (toelichting + discussie); wetenschapsjournalistiek, Radboud Universi- ringen’); op het congres ‘Korrels en pixels. Over ver- pared, 1730-1830’, Guanzhou en Macao, 4 eeuw’, Van Gogh Museum, Amsterdam, - freestylebattle, improvisatierap georganiseerd teit Nijmegen, 12 december. - rede bij het afscheid van C. Willemijn Fock zamelen van fotografie in Nederland’, Neder- december. 21 oktober en 16 november; door GRAP/Amsterdam Pop Music, als hoogleraar kunstnijverheid, Universiteit lands Fotomuseum, Rotterdam, 5 oktober. - ‘De collectie van Isaac Alfred Ailion’, Muse- 11 oktober (introducties van helden); Mw. A. Janssen Leiden, 14 juni; T.D.W. Dibbits um voor Volkenkunde, Leiden, 31 oktober. - debat over zin en onzin van heldenverering, - ‘Oude mensen en het verlangen naar de - ‘Roentgen und die Niederlande’, Kunstge- I.L. Breebaart - ‘Jan van der Heyden, enige vragen over de 25 oktober (deelname, met Herman Vuijsje, dood in Nederlandse prenten uit de 16de en werbemuseum, Berlijn, 7 juli (tijdens het - [met P.H.J.C. van Duin] ‘The conservation chronologie van zijn schilderijen’, symposium Mw. C. Hagelskamp Peter-Jan Margry en Hans Kennepohl 17de eeuw’, verhaal op zaal, Rijksmuseum, symposium ‘Präzision und Hingabe, Möbel- of a late seventeenth-century floral marque- Jan van der Heyden, Amsterdam, 20 april; - ‘Ray Skin- an introduction to the material o.l.v. Rindert de Groot); 9 februari; kunst Roentgean’); try cabinet, attributed to Jan van Mekeren, - ‘The Milkmaid’, Nederlandse Kamer van and its application on furniture’, 1st Students - Tv-interviews over Held: NOS-journaal - ‘Grijsaards in zwart-wit’, opening van de ten- - ‘Het kunstwerk als bron: nieuw onderzoek Amsterdam’, tijdens Marquetry – Past and Koophandel in Japan en de ‘Japan Nether- Conference on Objects Conservation, Fach- (9 augustus), RTL-nieuws (9 augustus), Eén toonstelling, Rotterdam, Museum Boijmans naar Nederlandse zeventiende-eeuwse meu- Present, 2nd Scandinavian Symposium on lands Society’, Tokio, 28 september; hochschule Köln, 6 oktober; Vandaag (9 augustus), AT5 (9 augustus), Van Beuningen, 27 april; belen’, Universiteit Leiden, 11 september Furniture Technology & Design, Slottsflygeln, - ‘The Milkmaid’, The National Art Center, - ‘Ein holländischer Kabinettschrank um Lijn 4 (RTL 4, 13 augustus), Café De Buren - ‘The good, the bad and the elderly. The (Van de Waallezing); Vadstena, Zweden, 10 mei. Tokio, 29 september. 1690-1710 kombiniert met japanischen (BVN, opname 31 augustus, internationale representation of old age in 16th and 17th - ‘Het Nederlandse interieur in de achttiende Exportlackarbeiten’, Diplomtag Fach- uitzending 24 oktober); prints from the Netherlands’, college Amster- eeuw’, Rijksmuseum Twenthe, Enschede, D. Bull P.H.J.C. van Duin hochschule Potsdam, 19 oktober. - Radio-interviews over Held (selectie): dam Summer University, 17 augustus; 11 november; - ‘Italian paintings in the Rijksmuseum: - [met I. Breebaart] ‘The conservation of a late BNR-nieuwsradio, In de ban van de week, - ‘De verbeelding van de ouderdom in de - ‘Wonen in de Gouden Eeuw’, Museum research, display and collection policy’, 17de seventeenth-century floral marquetry cabinet, G. van der Ham 4 augustus; Met het oog op morgen, NOS Nederlandse prentkunst’, college Universiteit van Loon, Amsterdam 19 november. symposium ‘Italy and the Low Countries’ van attributed to Jan van Mekeren, Amsterdam’, - toelichting op inrichting Philipsvleugel voor Radio 1, 7 augustus; Tros Nieuwsshow, Radio Utrecht, 13 december. het Nederlands Internuniversitair Kunsthis- tijdens Marquetry – Past and Present, 2nd masterstudenten Museumstudies UvA, 16 1, 11 augustus; Amsterdam FM, 17 augustus; H. Baija torisch Instituut Florence, bij de Universiteit Scandinavian Symposium on Furniture Tech- mei; De Avonden, VPRO, Radio 6, 27 augustus; Mw. H. Koning - ‘Consolidation of Insect-damaged Wood’, van Utrecht, 12 november; nology & Design, Slottsflygeln,Slottsfl ygeln, Vadstena, Zwe-Zwe- - panellid symposium ‘Het Nationaal Histo- Wat Nou...?!, Nederlandse Moslim Omroep, - ‘Fotoconservering in het Rijksmuseum in conferentie Wood and Cultural Heritage, - ‘The New Rijksmuseum’, voor Patrons of the den, 10 mei. risch Museum: erfgoed of pretpark?’, georga- Radio 5, 14 september Amsterdam’ voor restauratoren van het Florence, Italië. Dulwich Picture Gallery, 12 oktober; niseerd door Universiteit Utrecht MA Cultu- Metropolitan Museum in New York, - deelnemer aan de ‘round-table’ bij de studie- J. P. Filedt Kok reel Erfgoed, Universiteitsmuseum Utrecht, Mw. E. Hartkamp-Jonxis 8 november; Mw. A.M.F. Barth dag verbonden aan de tentoonstelling ‘British - Diverse colleges voor de studenten van de 7 september; - gastcolleges Opleiding Restauratoren, - ‘Het Effect van Waterige Behandelingen op - ‘Conservation treatment of the Amalia Vision’, Museum van Schone Kunsten, Gent Minor conservatie en restauratie, en coördi- Over de tentoonstelling Held voor: 3 oktober en 23 november; Foto’s, een Literatuurstudie’, symposium cabinet: a masterpiece of XVIIth-century (B), 5 oktober. natie modules, Universiteit van Amsterdam, - pers, 9 augustus (toelichting); - ‘Baroque or classicist? Some Netherlandish Wat?er van de vakgroep papier van Restaura- Dutch cabinetmaking’, tijdens Marquetry – najaar 2007; - Vrienden van het Mauritshuis, Den Haag, tapestries reconsidered’, symposium ‘Tapestry toreNederland, Den Haag, 8 en 9 november Past and Present, 2nd Scandinavian Symposi- J. van Campen - Master onderzoekswerkgroep met prof. dr. C. 14 augustus (lezing); in the Baroque: Threads of Splendour’, (lezing werd gepresenteerd door Herman 136 um on Furniture Technology & Design, - ‘Verzamelaars van Chinese schatten’, college A. Chavannes- Mazel over laatmiddeleeuwse - Vrienden van het Rijksmuseum en Metropolitan Museum of Art, New York, Maas vanwege het verblijf van Mw. Koning in 137 Slottsflygeln, Vadstena, Zweden, 10 mei. Universiteit Leiden, 15 maart; kunst van de Noordelijke Nederlanden, Uni- Vrienden van De Nieuwe Kerk, 20 oktober. New York). versiteit van Amsterdam, febr.-mei 2007. 3 september (introductie); G.-J. Koot R.J.C.H.M. van Langh R. de Leeuw - tafelrede opening Piranesi as designer, J.R. de Lorm La catalogazione informatizzata delle raccolte grafi- - presentatie ‘Dodendans en begrafeniscere- - ‘Pitfalls in the research of renaissance bronz- - nieuwjaarstoespraak, Amsterdam, 8 januari; Cooper-Hewitt National Design Museum, - Presentatie ‘Voorlopig ontwerp hoofdcircuit che, Florence, Kunsthistorisches Institut in monies in boeken’, vrijdagavond in het Rijks- es’, Institute of fine Arts, Conservation Cen- - toespraak bij aanbieding boek Erfgoedverhalen New York, 11 september; Het Nieuwe Rijksmuseum’, Cuypersbibliotheek Florenz. Max Planck-Institut, 14 december. museum, 2 februari; ter, New York, 24 maart; voor Charlotte van Rappard-Boon, Amsterdam, - openingstoespraak tentoonstelling Milkmaid Rijksmuseum, 22 en 23 maart; - The Rijksmuseum renovation and reloca- - lezing op symposium naar aanleiding van de 18 januari; by Vermeer and the Dutch Genre Painting, The - Idem in sessie Rijksmuseum onder het mes, Felix Mw. P.C.M. Lunsingh Scheurleer tion of the Research Library 2003-2012. Art tentoonstelling ‘From Vulcan’s Forge’ Bonne- - toespraak bij Patronendiner, Amsterdam, National Art Center, Tokio, 25 september; Meritis, 22 mei; - college ‘Boeddhistische kunst van Indonesië’, Libraries North America (ARLIS/NA) New fanten museum, Maastricht, 2 mei; 23 januari; - openingstoespraak tentoonstelling The Battle - ‘Het Nieuwe Rijksmuseum’, Rotary Westzaan, Universiteit Leiden, 16 april; York Chapter in het Metropolitan Museum of - deelname meeting georganiseerd door de - openingstoespraak tentoonstelling Rembrandt of Schiphol, Rijksmuseum Amsterdam Schip- 6 juni; - ‘The narrative reliefs on the base of Candi Art, 3 oktober te New York; Mellon Foundation te Londen, 24 en 25 mei and the Golden Age of Dutch Art: Treasures from hol, 1 oktober; - ‘Building The New Rijksmuseum’, ING Real Kidal and its missing episode’, Colloquium on - Het OKBN in breder perspectief. Jubileum- - lezing Paul Sherrer instituut over de invloed the Rijksmuseum, Phoenix , 26 januari; - openingstoespraak tentoonstelling Rembrandt Estate, Philipsvleugel, 13 september; Asian Art and Archaeology ter gelegenheid dag van het Overleg Kunsthistorische Biblio- van natuurwetenschappelijk onderzoek op - openingstoespraak tentoonstelling Brand! Jan and the Golden Age of Dutch Art: Treasures from - ‘The Masterpieces’, ontvangst Pon, Philips- van de pensionering van Dr. Nandana Chu- theken op 14 december, Museum Boijmans het cultureel erfgoed, 15 juni; van der Heyden, Amsterdam, 1 februari; the Rijksmuseum in China, Shanghai Museum, vleugel, 26 september; tiwongs als conservator bij het Rijksmuseum van Beuningen te Rotterdam. - lezing voor Kennis Platform Oppervlakte - openingscollege afscheidsreeks Vrije Univer- Shanghai, 2 november; - ‘Van het oude naar Het Nieuwe Rijksmuse- voor Volkenkunde te Leiden, 12 november. Technologie, ‘recent onderzoek naar siteit, Amsterdam, 6 februari; - dankwoord bij aanbieding eerste exemplaar um’, Back to the Roots, Challenge the Tradition, M.A.A.M. van de Laar renaissance bronzen’, 27 juni; - toespraak bij presentatie aanwinst Dirck van boek Jochem Kroes, Chinese Armorial Por- Nationale Conventie Junior Chamber Inter- Mw. S.L. Meijer

- ‘De schildertechniek van Willem Roelofs’, - ICOM congres METAL’07, 17 t/m Delen, De Beeldenstorm, Haags Historisch celain, Amsterdam, 6 november; national, Mövenpick Hotel, Amsterdam, 6 - gastcollege m.b.t. de conservering van waai- voor de vrienden van het Museum Jan Cunen 21 september; Museum, Den Haag, 13 februari; - lezing Het Nieuwe Rijksmuseum, Genoot- oktober; ers t.b.v. studenten papierrestauratie van het te Oss, als onderdeel van het lezingpro- - oppositie verdediging proefschrift Bart Schot- - tafelrede directors’ dinner, Bonnefanten schap Gijsbert Karel van Hogendorp, Rotter- - ‘Rembrandt and the Golden Age at the Shang- Instituut Collectie Nederland, 3 september. gramma bij de tentoonstelling Willem Roelofs te te Gent, 31 oktober; Museum, Maastricht, 9 maart; dam, 7 november; hai Museum’, Chinese journalisten, Infocen- 1822-1897 De adem der natuur, Oss, 19 januari; - opening Ateliergebouw, gastheer bijeenkomst - toespraak aanwinstpresentatie Carel Willink, - toespraak bij opening Ateliergebouw, trum Het Nieuwe Rijksmuseum, 9 oktober; Mw. B.M.A.M. du Mortier - Optreden als ‘expert’ in de stand van het in Stadsschouwburg, ‘het object centraal’, Johannes, Amsterdam, 7 maart; Amsterdam, 8 november; - ‘Bouwen aan Het Nieuwe Rijksmuseum’, - ‘Fashion DNA’, voor Mexx Baby & Youth Rijksmuseum op de RAI beurs Zin, de Beurs. 8 november; - ‘The Dutch Golden Age: History through - ‘Tussen kunst en geschiedenis: kunstnijver- Amstelclub, Amsterdam, 6 november; Division, Mexx Hoofdkantoor Amsterdam, Amsterdam 9 maart; - Tohoku University, Yamagata, Japan. Art’, lezing op symposium The Memory of heid in Het Nieuwe Rijksmuseum’, bijdrage - ‘Het Nieuwe Rijksmuseum’, Raad van Toezicht 5 januari; - [Samen met Marga Altena] ‘Arnold van de ‘The delamination of mercury gilded surfac- Nations? New National Historical and Cultural aan symposium Ottema-Kingma Stichting, Rijksmuseum, 12 november; - ‘Accessoires’, studenten ICN, 12 januari; Laar 1886-1974. Schilderijenrestaurator in es’, 14 december; Museums: Conceptions, Realizations and Expecta- Leeuwarden, 16 november (uitgesproken - ‘Op weg naar Het Nieuwe Rijksmuseum’, - ‘Dress to impress’, Philipsvleugel, 28 juli; ’s-Hertogenbosch’, Picture Meeting ICN, tions, Deutsches Historisches Museum, en aangevuld door Peter Sigmond); Rotary Amsterdam Zuid, 26 november. - ‘Past, Present & Future, Why fashion keeps 28 maart; H. Leeflang Berlijn, 16 maart; - speech bij presentatie eerste exemplaar revolving’, ICOM Costume Committee Meet- - ‘Constructieleer schilderijen’, les voor de - ‘Prentkunst en prentverzamelingen in de - toelichting bij presentatie Voorlopig Ont- Oog Tijdschrift van het Rijksmuseum, G.C.M. Luijten ing, Wenen, 21 augustus; behoudsmedewerkers van het Rijksmuseum 16de eeuw’ college werkgroep studenten UU, werp Het Nieuwe Rijksmuseum, Jean-Michel Amsterdam, 22 november; - ‘Wo sind wir? Druckgraphik und Kunstge- - Paneldiscussie in het kader van ’Power Dres- binnen een cursus van het ICN, 3 april; Rijksprentenkabinet, Rijksmuseum, 18 oktober; Wilmotte, Amsterdam, 23 maart; - laudatio bij promotie Fransje Kuyvenhoven schichte 1960 bis heute’, Regensburg 21. sing’, Philipsvleugel, 7 september; - ‘Restaureren van schilderijen’, voor de Kunst - ‘Introductie op de verzamelingen van het - lezing ‘Lending to Europe’ op symposium De Staat koopt kunst, Vrije Universiteit, Kongress für deutsche Kunsthistoriker, - Podcast over ‘Power Dressing’ met Francisco in de kamer, kring Twente, Delden, 10 okto- Rijksprentenkabinet’, college eerstejaars stu- Mobility of Collections: Crossing Borders, Pinako- Amsterdam, 28 november; Universität Regensburg, 15 maart; van Benthum, augustus. ber; denten UvA, Rijksprentenkabinet, Rijksmuse- thek der Moderne, München, 16 april; - speech bij presentatie bestandcatalogus - ‘Erotische Graphik im 17. Jahrhundert. Wie - ‘Restaureren van schilderijen’, voor de con- um, 5 en 6 november; - afscheidscollege Vrije Universiteit Amster- Dutch paintings of the seventeenth century in the weit ist man gegangen?’. Festrede München, Mw. J. Reynaerts servatoren en restauratoren van het Shang- - ‘Tekenvoorbeelden’, college studenten werk- dam, 15 mei; Rijksmuseum Amsterdam. Volume I – Artists born Zentralinstitut für deutsche Kunstgeschichte, - ‘Romantische schilderkunst’, St. Oelbertgym- hai Fine Arts Museum, Shanghai, 25 okto- groep VU, Rijksprentenkabinet, Rijksmuse- - presentatie aanwinst tapijtkarton, Amster- between 1570 and 1600, Londen, 4 december; 30 mei; nasium, Oosterhout, 15 februari; ber; um,12 november; dam, 13 juni; - openingstoespraak bij tentoonstelling Fans, - ‘Henk Pander. Amerikaanse landschappen’, - ‘Talks on art/Praatjes over kunst. William - ‘Restaureren van schilderijen’ voor de Kunst - ‘De artistieke uitdaging in de prentkunst’ drie - perspresentatie overdracht loden beelden Huis Marseille, Amsterdam, 7 december; openingstoespraak tentoonstelling Zutphen, Morris Hunt en de praktijk van het schilde- in de kamer, kring Zaanstreek, Zaandam, 30 colleges werkgroep Visuele Analyse studenten Francesco Righetti, Amsterdam, 18 juni; - dankwoord bij overhandiging bouwvergun- Museum Henriette Polak, 8 juli; ren in de 19de eeuw’, symposium ‘Regels van november; UVA, 19 november; - rede aanvaarding eredoctoraat University of ning voor Het Nieuwe Rijksmuseum, Amster- - ‘Ben Joosten. Finissage’, Borken, Stadtmuse- de Kunst’, Stichting Haagse School, Haags - ‘Constructieleer/schadeherkenning schilde- - ‘Introductie op de verzamelingen van het Melbourne, Melbourne, 11 augustus; dam, 13 december; um, 30 september; gemeentemuseum, 25 mei; 138 rijen’, les in het kader van de door het Rijks- Rijksprentenkabinet’, college werkgroep stu- - speech ontvangst ambtelijke top Ministerie - openingstoespraak tentoonstelling Karel Du - ‘Learning to insert. About false starts and - ‘Breitner, Keizersgracht hoek Reguliers- 139 museum voor medewerkers georganiseerde denten VU, Rijksprentenkabinet, Rijksmuse- van OCW, Amsterdam, 29 augustus; Jardin (1626-1678), Amsterdam, 13 december. other handicaps while putting prints and gracht’, Christie’s Amsterdam, Museum van cursus Koerieren, Amsterdam,11 december. um, 21 november. drawings on line’, workshop Lines online. Loon, 10 oktober; - ‘Georg Sturm en de 19de-eeuwse historieschil- context van de 17de-eeuwse Nederlandse lied- Mw. K.E.M.B. Schiermeier J.W. Sieburgh of Captain Dirck Jacobsz. Rosecrans and lieu- - ‘The authenticity of heraldic arms on Olycan derkunst’, ter gelegenheid van opening ten- en embleembundels’, college bij de module - Presentatie ‘Piranesi as Designer’ aan Neder- - ‘Mobiliteit en Non-Insurance’, gastcollege Vrije tenant Pauw by Cornelis Ketel restored’, Picture family portraits by Frans Hals: the importance toonstelling ‘Verder met Cuypers en Sturm’, ‘Alleen uyt soeticheyt. Het Noordnederlandse landse pers, New York, 8 september 2007; Universiteit in serie afscheidscolleges Ronald Meeting ICN, 28 juni; of context in weighing the object vs. the image. Bonnefantenmuseum, Maastricht, geïllustreerde liedboek 1600-1700’ aan de - ‘Werken bij het Rijksmuseum’, gastcollege de Leeuw, 6 maart; - [met Barbara Schoonhoven] ‘Cornelis Ketel’s Part 1, pendant portraits: Maritge Claesdr. 23 november. Universiteit van Amsterdam, 5 april; voor studenten en alumni Japanse Taal en - lezing ENCORE-Conferentie 2007 ‘Creativity ‘Het korporaalschap van Dirck Jacobsz Rose- Voogt and Pieter Jacobsz. Olycan in context’, - ‘A Very Personal Copy: Pieter van Veen’s Illus- Cultuur, Universiteit Leiden, 18 oktober 2007; and Competition’: ‘Competition in Ads and crans en luitenant Pauw’, restauratie en onder- Glasgow, Schotland, 14 september. P. Roelofs trations to Montaigne’s Essais’, presentatie - ‘Rembrandt and the Golden Age. Highlights Arts’, Schouwburg, Den Haag, 12 april. zoek’, Infocentrum Het Nieuwe Rijksmuseum, - [met Laurent Sozzani], lezing en discussie - zondagmiddaglezingen Catharina Hooghsaet, bij de bundel Montaigne and the Low Countries from the Rijksmuseum Amsterdam’ rondleiding 14 oktober. ’Retouching and Ethics’, SRAL VI Maastricht, Infocentrum Het Nieuwe Rijksmuseum, (1580-1700) in Amsterdam, 30 mei; in Shanghai Museum, China, 2 november 2007. J.P. Sigmond 19 maart. 11 februari; - ‘Het raadsel in het gezongen woord: Lied- - toespraak bij presentatie aanwinst Carel L. Sozzani - openingslezing tentoonstelling Gerry Dobbe- bundels binnen het corpus van 17de-eeuwse K. Schoemaker Willink, Zelfportret als Johannes, Amsterdam, - ‘Surface��������������������������������������������� Characteristics of Paint: An Investi- Mw. I.E. Verslype laer, Galerie Stills, Nijmegen, 3 maart; Noord-Nederlandse geïllustreerde literatuur’, - ‘De plannen voor het Nieuwe Rijksmuseum’, 7 maart; gation into the Surface Characteristic(s) of - ‘Inleiding in de restauratie van schilderijen’, - lezing Jan van der Heyden, Mauritshuis, Den lezing op het congres ‘Klank van de Stad’ Rotary Amstelveen, 19 september. - voordracht over Het Nieuwe Rijksmuseum, Damaged and Undamaged Paint Layers. An gastcollege Universiteit Utrecht, oktober. Haag, 13 maart; van de Werkgroep De Zeventiende Eeuw te Rotaryclub Wassenaar, 12 maart; evaluation of purposefully damaged paint sur- - zondagmiddaglezing Jan van der Heyden, Info- Antwerpen, 24 augustus; F.T. Scholten - studiereis Frankfort, Kassel, München, Bruns- faces as an aid to understanding the visual Mw. M.M.A. van Voorst Vader-van Deth centrum Het Nieuwe Rijksmuseum, - ‘Constable’s ‘The Leaping Horse’ geconfron- - Moderator bijeenkomst Contactgroep Vroege wijk, St. Petersburg, 15 maart-30 mei; effect isolated areas of superficial abrasion - ontvangsten voor touroperators en wederver- 18 maart (2x); teerd met Ruisdael’, college in de Philipsvleu- Nederlandse Kunst, Uden, Museum voor - toespraak bij presentatie aanwinsten Tweede have on the reading of a picture’, Paintings kopers in Amsterdam (Philipsvleugel) op - lezing Antoon van Welie, Immanuel-kerk, gel bij de module ‘Visuele Analyse’ aan de Religieuze Kunst, 26 januari; Wereldoorlog, Amsterdam, 2 mei; Group, ICN, Amsterdam, 17 januari; 9 oktober, Shanghai (Shanghai Museum) op Druten, 15 april; Universiteit van Amsterdam, 27 september; - Toespraak bij de opening van de tentoonstel- - voordracht over Het Nieuwe Rijksmuseum, - ‘Pushing The Border of Retouching and 5 november en Londen (Holland Paviljoen - lezing ‘De Amsterdamse stadsgezichten van Jan - Interview met Koen Vermeule bij een vrijdag- ling Judith Pfaeltzer, het beeld als landschap, Infocentrum Het Nieuwe Rijksmuseum, 8 mei; Reconstruction: Can enough ever be too op World Travel Market) op 13 november. van der Heyden’, Symposium Jan van der Hey- avondopenstelling van de Philipsvleugel, Het Depot, Wageningen, 4 februari; - An international Perspective on the Dutch National much?’, BAPCR/ICON Conference on den, Felix Meritis, Amsterdam, 20 april; 19 oktober; - ‘Brons, de mythologie van een metaal’, lezing History Museum, discussie, georganiseerd door Retouching Complex Surfaces, Courtauld A. Wallert - lezing Fantasie en werkelijkheid in de Neder- - ‘Ruisdael als inspiratiebron voor Constable’s op het symposium van de Onderzoekschool SICA in Felix Meritis op 23 mei; Institute, Londen, 20 april; - ‘Jan van der Heyden: Verfijnde Technieken landse kunst van de zeventiende eeuw, CU@ “The Leaping Horse”’, college in de Philips- Kunstgeschiedenis te Maastricht, Bonnefan- - ‘Over Verzamelen. Authenticiteit en emotie’, - ‘Historic Overview of Backing Protection’; of Speciale Trucs’, Jan van der Heyden Sympo- Christie’s, Christie’s Amsterdam, 30 mei; vleugel bij de module ‘Jatwerk’ aan de Univer- tenmuseum, 2 mei; lezing symposium Korrels en Pixels, Nederlands ‘Modern Applications of Backing Protection’; sium, Felix Meritis, Amsterdam, 20 april; - inhoudelijk commentator derde gebroeders siteit van Amsterdam, 2 november; - ‘Bronze, a living metal’, lezing voor de Fotomuseum, Rotterdam, 5 oktober; ‘The Micro-climate Vitrine for Panel Paint- - ‘Schildertechniek in de Zeventiende eeuw’, Van Limburg festival Nijmegen, 26 augustus - ‘Karel du Jardin (1626-1678)’, lezing bij het Honours class 2006-2007, Universiteit Leiden - lezing ‘Tussen kunst en geschiedenis: kunst- ings’; ‘Practical Applications of Backing Pro- Amsterdam Maastricht Summer University; - interview met Ger van Elk m.b.t. Constable- event ‘Het beste van Italië’ in het Hilton hotel & TU Delft, 3 mei; nijverheid in Het Nieuwe Rijksmuseum’, bij- tection’, Instituto Centrale per di Restauro, - ‘Pigments and colorants, their preparation and Ruisdael, vrijdagavond openstelling RMA, te Amsterdam, 3 november. - ‘Neutronenradiografie als instrument voor de drage aan symposium Ottema-Kingma Stich- Rome, 27 en 28 november. use in 17th century painting’, Amsterdam Sum- 12 oktober; studie van Renaissance brons’, Centre of Art ting, Leeuwarden, 16 november (lezing van mer University; - lezing ‘Dutch Art of the Seventeenth Century M. Schapelhouman and Archeological Sciences (Universiteit Lei- Ronald de Leeuw, met aanvullingen van Mw. E. Sint Nicolaas - Practicum: synthese historische anorganische from the Rijksmuseum Amsterdam’, Shanghai - Opening tentoonstelling NicolaasWijnberg den & TU Delft), Leiden, Faculty Club, Peter Sigmond); - ‘Jean Baptiste Vanmour en Cornelis Calkoen’ pigmenten; synthese historische organische Museum, Shanghai, China, 3 november; (1918-2006), een retrospectief, Museum Rijswijk, 6 december. - openingstoespraak tentoonstelling Held, in het kader van de tentoonstelling Istanbul. pigmenten; gepolariseerd licht microsco- - lezing ‘Het Rijksmuseum brengt Rembrandt Rijswijk (ZH), 2 december; De Nieuwe Kerk, Amsterdam, 9 augustus; De stad en de Sultan in De Nieuwe Kerk, pie (PLM); microchemische analyse (MCA); naar China’, Dutch Club Shanghai Museum, - Werkcollege Bestudering van tekeningen Mw. B. Schoonhoven - voordracht ‘Zeeslagen en Zeehelden’, Amsterdam, 24 maart; onderzoek cross sections, Universiteit van Shanghai, China, 3 november; (voor derdejaars studenten VU Amsterdam), - [met Erika Smeenk-Metz] ‘Black paint resi- Trompenburg, 26 september; - presentatie van de diorama’s uit de collectie Amsterdam; - college ‘Dutch Painting in the time of Rem- 13 december. dues: pentiment or overpaint ? The Company - toespraak bij presentatie aanwinst schilderij van het Rijksmuseum op de Erfgoeddag Suri- - ‘Historische pigmenten in de zeventiende brandt and Vermeer’, Emerson College Bos- of Captain Dirck Jacobsz. Rosecrans and lieu- Het martelaarschap van de zeven zonen van de name van het Centrum Internationale Erf- eeuw’, Opleiding restauratoren SRAL Maas- ton, European Center, Well (USA), Mw. S.J.S. Scheltjens tenant Pauw by Cornelis Ketel restored’, Heilige Felicitas door F. Trevisani, Amsterdam, goedactiviteiten, Den Haag, 27 december. tricht. 26 november. - Gastcollege ‘Kunstbibliotheken in internatio- Picture Meeting ICN, 28 juni; 20 december. naal perspectief’, zaterdagochtend in de Uni- - [met Erika Smeenk-Metz] ‘Cornelis Ketel’s ‘Het Mw. G. Tauber C.J. Zandvliet 140 Mw. M. Rikken versiteit Gent, departement Kunstgeschiede- korporaalschap van Dirck Jacobsz Rosecrans en Mw. E. Smeenk-Metz - ‘De Heilige Maagschap van Geertgen tot Sint - ‘Rijkdom in de Gouden Eeuw’, lezing voor 141 - ‘‘‘Vermaeckt u daer mede in eerlijcke vro- nis, 15 december. luitenant Pauw’, restauratie en onderzoek’, Info- - [met Barbara Schoonhoven] ‘Black paint resi- Jans’, RMA themamiddag, Amsterdam, Van abonnees van het Historisch Nieuwsblad, Rijksmu- lijckheyt” Het Zang-Prieeltjen in de centrum Het Nieuwe Rijksmuseum, 14 oktober. dues: pentiment or overpaint ? The Company Gogh Museum, 26 april; seum, 9 februari; Bezoekcijfers

- ‘De Rijkscanon’, twee zondagmiddaglezingen, T. Zeedijk - ‘De (ietwat) bijgestelde Canon van Neder- Bezoekers per maand Bezoekers per maand Rijksmuseum, 25 februari; - ‘De opstelling in Het Nieuwe Rijksmuseum: land en Het Nieuwe Rijksmuseum’, Fontys 2007 2006 2005 - ‘De Nieuwe Mensch’, lezing, Rijksmuseum, gevoel voor schoonheid en besef van tijd’, Hogeschool voor de Kunsten, Tilburg, 125.000 Januari 54.719 56.570 44.036 Nationaal 10 juni; zondagmiddaglezing in Infocentrum Het 21 december. Februari 61.278 74.061 47.493 Internationaal - ‘Belast erfgoed’, lezing en rondetafeldiscussie Nieuwe Rijksmuseum, 1 april; 100.000 Maart 72.413 97.859 69.222 in het kader van het symposium ‘Erfgoed van - ‘Het Nieuwe Rijksmuseum en de Canon van April 106.822 143.006 87.520 Mei 98.706 12.555 87.574 de Tweede Wereldoorlog’, Koninklijke Neder- Nederland’, Fontys Hogeschool voor de 75.000 Juni 77.954 96.839 69.271 landse Akademie van Wetenschappen, Kunsten, Tilburg, 8 juni; Juli 100.600 103.283 89.506 50.000 19 december. Augustus 110.228 118.234 98.562 September 81.623 87.455 66.982 25.000 Oktober 77.011 96.918 73.860 November 65.973 74.901 55.406 0 December 62.234 67.501 53.154

jan feb mrt apr mei jun jul aug sept okt nov dec Totaal 969.561 1.142.183 812.102

Bezoekers overzicht Verdeling volwassenen en kinderen 2007 2007 2006 2005

Betalende bezoekers Volwassenen 594.269 600.529 528.559 6% 2% 8% 4% Volwassenen in groepsverband 95.314 113.091 86.833 80% Houders MK 71.338 84.093 51.044 MK NS en RABO (niet meer in 2006) 0 0 11.459 Gereduceerd individueel 13.637 152.749 20.310 subtotaal 774.558 950.462 698.205

Gratis bezoekers Kinderen 76.204 96.282 62.618 Kinderen in groepsverband 4.045 2.675 8.100 Volwassenen Volwassenen MK Kinderen MK Kinderen Scholen Schoolverband en museumles 37.033 43.071 34.724 Avondontvangsten 6.449 6.421 2.150 Relaties 8.785 24.003 7.418 Bezoekers studiezaal 3.742 4.031 3.320 Sponsoren 24.711 7.832 1.418 overigen 34.034 7.405 24.633 Overzicht Overzicht verschillendeverschillende tarieven tariefen 2007 2007 subtotaal 195.003 191.720 144.381 Totaal 969.561 1142182 842.586

19% 8% 61% 12% Bezoekcijfers Rijksmuseum-website 2007 2006 2005

Pageviews 8.348.046 10.435.959 48.193.24 Bezoeken 1.703.376 2.041.313 806.920 Unieke bezoekers 1.269.841 1.445.837 619.939 Pageviews: pagina’s van de website www.rijksmuseum.nl die bekeken zijn. Een unieke bezoeker kan de site meerdere malen bezocht hebben (Bezoeken). Volledig Tarief Gereduceerd Tarief Overig Kinderen 142 143 Organogram Personeelsgegevens (per 31 december 2007)

Directie Projectbureau Huisvesting Mw. C.M. Klinkert projectmedewerker

Hoofd- R. de Leeuw hoofddirecteur D. Mooij hoofd projectbureau catalogisering directeur J.W. Sieburgh zakelijk directeur Mw. H.S. Schrawangen projectcoördinator Mw. M. Knops projectmedewerker registratie J.P. Sigmond directeur collecties P.H.J.C. van Duin projectleider bouw Mw. T.M.G. Komar projectmedewerker I. Santhagens projectleider museale inrichting registratie Directieteam Directiesecretariaat H.M.A. van Beek scanoperator/ Directeur Zakelijk Collecties Directeur Mw. M.P. van de Wiel directiesecretaris reproductiefotograaf Mw. H.S.C. Crebolder projectleider/juridisch Sector Collecties D. Hogers scanoperator/reproductiefotograaf Projectbureau adviseur Bibliotheek J. de Boer beeldbewerker Huisvesting Mw. C.L. Goedhart directiesecretaresse G.J.M. Koot hoofd bibliotheek R. Schouten beeldbewerker Mw. K.K.A. Hamilton of Silvertonhill Mw. S.J.S. Scheltjens coördinator bibliotheek A.J.H. van Mourik behoudsmedewerker Directie- Communicatie & Secretariaat Marketing directiesecretaresse M. de Rooy applicatiebeheerder A.W. Bakker chauffeur Mw. L.M. Blokhuizen-van der Werff Registratie & Documentatie

Pers en publiciteit Mw. A. Ettekoven medewerker oud-archief en medewerker bibliotheek Mw. X.I. Henny applicatiebeheerder Fondsenwerving Coördinatie Sales archiefcollecties Mw. C.M. ten Brug medewerker bibliotheek Mw. A. Schrier assistent applicatiebeheerder Sponsorwerving Mw. I. Peterse medewerker dynamisch archief T.J. Dirksen medewerker bibliotheek R.E. Blekman documentalist Vrienden Mw. M.P.M. Falke medewerker bibliotheek Mw. S. van Gelderen documentalist Communicatie & Marketing W.M. Ouwerkerk medewerker bibliotheek Mw. E.L. van Kaam documentalist Mw. J.M.G. Schuerveld Schrijver hoofd G.E. Peters medewerker bibliotheek B. Nederveen documentalist communicatie en marketing Mw. C.H. Wittop Koning documentalist

Sector Sector Zakelijke Mw. J.J. Schneider afdelingsassistent Studiezaal Bibliotheek Mw. N. Bloemberg registratiemedewerker Collecties Presentatie Sector Mw. M.H.A. van Oranje-Nassau adviseur Mw. M. Stijkel coördinator studiezaal Mw. M.E. Valeton registratiemedewerker Vrienden van het Rijksmuseum L.P.J.C. Vosters assistent coördinator studiezaal Mw. E. Kamphuis senior medewerker pers en J.H.M. Bersee medewerker studiezaal Registrar’s Office

Bureau Tentoon- Educatie & Bibliotheek Publicaties publiciteit bibliotheek Mw. W. Brouwer hoofd subafdeling registrar’s Collecties stellingen Publieksinformatie A.H.B. de Munnick senior medewerker pers en Mw. J.P. Breidel medewerker studiezaal office Educatie publiciteit bibliotheek Mw. F.A. Koens administratief secretarieel Evenementen Publieksinformatie Mw. M.E. Smallegange senior medewerker J. Durrfeld medewerker studiezaal bibliotheek medewerker externe betrekkingen M.J. Rozestraten medewerker studiezaal Mw. C.E.J. Duits registrar

Conservering & Beeldende Rijksprenten- Geschiedenis Mw. E.C. Martens medewerker externe bibliotheek Mw. J.A.A.M. Asselbergs medewerker Restauratie Kunst kabinet betrekkingen J.R. Schindler medewerker studiezaal collectielogistiek

Inrichtings- Tentoonstellings- Financiële Facilitair Commerciële Personeel & Automatisering Mw. B.L.A. Ruding senior medewerker bibliotheek Mw. C.J. Meffert-van Weele medewerker projecten projecten Zaken Bedrijf Zaken Organisatie marketing en sales collectielogistiek Mw. M.M.A. van Voorst Vader-van Deth Bureau Collecties Mw. A.S. Swart medewerker collectielogistiek medewerker marketing en sales Mw. C. Jager hoofd bureau collecties W.A.P. Hoeben hoofd fysiek collectiebeheer Bewaking, Rooster- Inkoop Beveiliging & Kassadienst Backoffice Techniek planning Mw. E. Kalis medewerker particuliere K. Schoemaker collectiesecretaris Mw. G. de Beer behoudsmedewerker Veiligheid schenkingen Project prentenkabinet online: J.J. Couprie behoudsmedewerker Mw. M. le Coultre administratief medewerker Mw. G.W. Jacobs projectleider M.J. van Heerden behoudsmedewerker Mw. A.A.N. van der Chijs projectmedewerker Mw. K.D. Botke projectmedewerker E. Kriger behoudsmedewerker dag- en avondontvangsten catalogisering Mw. K. Oosthoek-Dmochowska Mw. A. Förster-Termeulen projectmedewerker Mw. A.L.H. van den Eerenbeemd behoudsmedewerker 144 dag- en avondontvangsten projectmedewerker catalogisering Mw. J. Pugh behoudsmedewerker 145 Mw. M.B. Jansen projectmedewerker B. da Silva Curiel behoudsmedewerker catalogisering D. Kemper depotbeheerder I.P. Rijkers depotbeheerder J. Bikker conservator onderzoek Mw. M.C.M. van Schinkel senior restaurator Sector Presentatie Evenementen Financiële Zaken J.A. Cok gedetacheerd projectleider inrichting, Mw. Y.C.J. Bruijnen wetenschappelijk ceramiek en glas Tentoonstellingen Mw. D. Schreurs medewerker evenementen E.J.M. van Rooij hoofd financiële zaken verhuizing en logistiek bij Programmadirectie medewerker schilderijen Mw. B. Lamain restaurator ceramiek en glas J.R. de Lorm hoofd tentoonstellingen M.J. Omtzigt medewerker rondleidingen & R.P. van Roessel financieel controller a.i. Het Nieuwe Rijksmuseum E.P.J.M. de Groot wetenschappelijk Mw. J.W. van Bennekom senior restaurator Mw. M.E. Janknegt eerste secretariaats- cursussen Mw. J.J.A. Plomp-Agterberg coördinator medewerker schilderijen metaal medewerker tentoonstellingen financiële administratie Beeld R. Harmanni wetenschappelijk medewerker Mw. S.J. Creange restaurator metaal K.J.R. Callens conservator tentoonstellingen Publieksinformatie Mw. J.H. van Frederikslust senior medewerker Mw. C.V.M. van der Harten hoofd subafdeling schilderijen P.H.J.C. van Duin hoofd restauratieratelier Mw. K.E.M.B. Schiermeier conservator Mw. T.S. Balian coördinator publieksbalies financiële administratie beeld G.R. Korevaar wetenschappelijk medewerker meubelen tentoonstellingen Mw. W.P.C. Bellaar Spruyt medewerker J.V. Groot senior medewerker financiële Mw. I. Cedee accountmanager schilderijen I.L. Breebaart senior restaurator meubelen Mw. F.E.M. Diekstra projectcoördinator informatiebalie administratie Mw. T.C. Greven accountmanager Mw. M. Leeflang wetenschappelijk medewerker Mw. A.M.F. Barth restaurator meubelen Mw. S. van Elst projectcoördinator Mw. M.C. Broekema medewerker Mw. Y.V. Courtar medewerker financiële Mw. I. Labeur accountmanager schilderijen Mw. A.H. Coerdt restaurator meubelen Mw. R.W. Ubink projectcoördinator informatiebalie administratie Mw. A.L. van Lingen accountmanager Mw. J.M. Niessen wetenschappelijk medewerker Mw. C. Hagelskamp restaurator meubelen W.T. Kloek hoofdconservator inhoudelijk team Mw. L.A.H. van Egmond medewerker J. Eggink medewerker financiële administratie M.J. den Engelsman fotograaf schilderijen A.J. Hoving hoofd restauratieatelier T. Zeedijk projectmedewerker inhoudelijk team informatiebalie R.J. Muntslag medewerker financiële H.J. Klein Gotink fotograaf scheepsmodellen Mw. G.M.E. Franceschini medewerker administratie F.P.H. Pegt fotograaf Geschiedenis Mw. M. Zeldenrust hoofd restauratieatelier Inrichtingsprojecten informatiebalie Mw. N. van Proosdij medewerker financiële Mw. C.M. van Wijk fotograaf C.J. Zandvliet hoofd geschiedenis schilderijen S.J. Tettero hoofd subafdeling museum- M.J. van Heerden medewerker informatiebalie administratie Mw. S. Rebers scanoperator/ G. van der Ham conservator H. Baija senior restaurator schilderijen inrichting a.i. Mw. N. Kraaikamp medewerker informatiebalie H.A.M. van Roij medewerker financiële reproductiefotograaf J.G.A. de Hond conservator M.A.A.M. van de Laar senior restaurator B.O. Huininga medewerker groenvoorziening Mw. M. Lammertse-Cats medewerker administratie Mw. E. Sint Nicolaas conservator schilderijen C. Kriger medewerker inrichtingsprojecten informatiebalie S. Soudagar medewerker financiële Beeldende Kunst P.P. Eckhardt junior conservator W. de Ridder senior restaurator schilderijen P.J.J. Wullems medewerker inrichtingsprojecten Mw. A.V. Ostrovskaja medewerker administratie T.D.W. Dibbits hoofd beeldende kunst Mw. A.N.P. Janssen junior conservator L.S.G. Sozzani senior restaurator schilderijen J.T.M. Muller assistent inrichtingsprojecten informatiebalie J.W.R. van der Linden junior medewerker Mw. D.V. Riabokon-Muller secretaresse Mw. H.J. Baruch assistent conservator Mw. G.M. Tauber senior restaurator Mw. W.R.M. Peters medewerker vaste collectie Mw. C. Silveira De Sousa Oliveira medewerker financiële administratie J.P. Filedt Kok senior conservator schilderijen schilderijen informatiebalie 15e & 16e eeuw Rijksprentenkabinet F.P.L.J. Benders restaurator schilderijen Publicaties Mw. G. van der Woude medewerker Automatisering P.J.A. Roelofs conservator schilderijen 17e eeuw G.C.M. Luijten hoofd rijksprentenkabinet Mw. E.M.E. Smeenk-Metz restaurator P.H.M. Pronk uitgever informatiebalie R. Hendriks hoofd automatisering Mw. J.A.H. Reijnaerts conservator schilderijen M. Schapelhouman senior conservator schilderijen Mw. E. Slob eerste secretariaatsmedewerker Mw. K. Popovic medewerker informatiecentrum P. van Kooten netwerkbeheerder 19e & 20e eeuw tekeningen Mw. I.E. Verslype restaurator schilderijen Mw. X. van Gelder hoofdredateur OOG F.A.M. van ’t Hoff systeembeheerder/ Mw. M.E. Rikken junior conservator R.J.A. te Rijdt conservator tekeningen Mw. A.A. Krekeler junior restaurator Mw. L.A.M. ’t Hoen redacteur applicatieprogrammeur schilderijen 17e eeuw J.F. Heijbroek conservator prenten schilderijen Mw. M.M. Soethout redacteur Zakelijke Sector J. van Kempen medewerker helpdesk D.R. Bull senior conservator buitenlandse H. Leeflang conservator oude prentkunst P.M. Poldervaart hoofd restauratieatelier P.J.G.M. Gorgels webeditor Personeel & Organisatie scholen en 18e eeuw Mw. M.M. Boom conservator fotocollectie tekeningen, prenten en foto’s Mw. I.E. Willlemsen assistent webeditor G. Hoek hoofd afdeling personeel en Commerciële Zaken Mw. P.C.M. Lunsingh Scheurleer senior H.T. Rooseboom conservator fotocollectie Mw. I.M. van Leeuwen senior restaurator organisatie P.C. Hofman hoofd commerciële zaken conservator Aziatische kunst Mw. P.L.M. Verhaak assistent conservator tekeningen en prenten Educatie & Publieksinformatie M.H.A. Rietveld arbo-adviseur M.A.G. Bakker coördinator inkoop en logistiek J. van Campen conservator Aziatische kunst D.R. Horst wetenschappelijk medewerker Mw. H. Koning restaurator fotografie Mw. A.V. van Dorssen waarnemend hoofd Mw. I.M. Horvath secretaris ondernemingsraad Mw. P.H. Ipenburg administratief medewerker M. Fitski conservator Aziatische kunst H.J. Dolmans medewerker restauratie educatie en publieksinformatie Mw. J.H. Jansen personeelsadviseur inkoop R.J. Baarsen senior conservator Conservering & Restauratie tekeningen en prenten Mw. P.A.M. Kintz wetenschappelijk medewerker Mw. A. van der Leest personeelsadviseur Mw. I. Lichtenwagner stafmedewerker beeldhouwkunst & kunstnijverheid R.J.C.H.M. van Langh hoofd conservering en Mw. S.L. Meijer hoofd restauratieatelier textiel T. van der Meer wetenschappelijk medewerker Mw. J.A. van Veen personeelsadviseur H.U.M. Stiller medewerker J.D. van Dam senior conservator restauratie Mw. M.T.W. Albers senior restaurator textiel en Mw. R. Meijer wetenschappelijk medewerker H.P. Boot adviseur personeels- en beeldhouwkunst & kunstnijverheid Mw. M. Krabshuis secretaresse wandtapijten Mw. C.J. van Meggelen algemeen medewerker salarisadministratie Winkel Philipsvleugel F.T. Scholten senior conservator A. Wallert natuurwetenschappelijk Mw. C. Holz restaurator textiel Mw. H.M.M. Merbis medewerker vrijdag- Mw. S.A. van Kernebeek coördinator P.J.J. Wessels chef museumwinkel beeldhouwkunst & kunstnijverheid onderzoeker avondontvangsten personeelsadministratie Mw. M.G.M. Smit plaatsvervangend chef 146 D.P.J. Biemond conservator edele metalen A. Ames senior restaurator boeken Mw. A.A. Dekker medewerker museumwinkel 147 Mw. B.M.A.M. du Mortier conservator kostuums Mw. I.R. Parthesius-Garachon hoofd personeelsadministratie Mw. L. Ayal verkoper Mw. E. Hartkamp-Jonxis conservator textiel restauratieatelier ceramiek en sculptuur Mw. C. Bersabal verkoper Mw. W.B. Day verkoper F.G. Wessels bode/medewerker postkamer T. Kuijpers, A. el Messaoudi, N.J. van der V. Schenkius, G.M. Schipper, Stagiairs (1 januari – 31 december 2007) Maatwerker/Pantar I.S. Schutz verkoper Mw. C.M. van Luit-Heijne telefonist/ Meulen, J.H. Oomen, S. Poeran, B. Suring- Mw. D. Schuller, Mw. R. Silleman-Broos, Communicatie & Marketing E.J. Gondi conservering en restauratie Mw. D. Sijnke verkoper receptionist broek, C.P. Toby, D. Usenki M.J. Sinester, S.J. Sintjago, P.J. van der Slot, Mw. R.C. Cohen Tervaert, Mw. S. Dirksmeier, H.W. de Vries conservering en restauratie Mw. J.C. Wolters-van Rooijen verkoper Mw. P. Plomp-Besse telefonist/receptionist Mw. C.W. Sopamena, Mw. M. Stankovic- Mw. J. Kapitein, Mw. R.F. Wessels Mw. C.E. van Nispen medewerker verkoop Mw. H.L. Smit-van Hemert telefonist/ Surveillancedienst Aperlic, Mw. M. Steijn, R.T. Strijder, Bibliotheek Personeelsvereniging S.F. Tjan medewerker verkoop receptionist M.A.A. Giesen chef surveillance/facilitair Mw. B.M. Tirbeni-Gajadhar, K. Tirbeni, T.M.A. D’Haenens Bestuur Mw. J.S. Tjon medewerker verkoop H. Boot huismeester coördinator F. Topal, J.W.R. Visser, Mw. R.J. Visser, Bureau Collecties Mw. J.A. van Veen voorzitter C.J.T. van der Hulst huismeester Mw. H.M. Kruse chef surveillance/facilitair R.B. van der Voorn, T.E. Wildner, Mw. N. Mw. I. Korthagen, F.A. de Vries, Mw. H.L. Smit-van Hemert secretaris Winkel Schiphol Mw. C. Bersabal medewerker telcentrum coördinator van Wolferen, R. Yilmaz, Mw. I.C.G. Youssef- Mw. M.C.R. van Vugt J. van Kempen penningmeester Mw. H. Lenting chef museumwinkel M. Holkamp medewerker telcentrum J.J. Stuifbergen chef surveillance/facilitair Katerberg, Mw. R. Youssef-Silleman Beeldende Kunst Mw. A. Barth Mw. D. Occelli-Hulscher plaatsvervangend chef Mw. Y.J.M. Limburg-van Vliet medewerker coördinator E. Bijzet, mw. J. Bogers, Mw. M.D. Boom- Mw. D. Djuric museumwinkel telcentrum G. Terlouw chef surveillance/facilitair Techniek kamp, Mw. E. Dullaart, Mw. F.A. Geurdes, Mw. A.S. Swart Mw. S. Bakker medewerker verkoop Mw. T. Meser-van Geemen medewerker coördinator R.L. Meerman hoofd techniek J.J. Hillegers, M. Jonker, Mw. L.J. Modderkolk, D. Usenki R.K. de Boer medewerker verkoop telcentrum R.C.P. de Leeuw plaatsvervangend chef B.R. Beekman coördinator cpc Mw. J. Oosterheert, Mw. M.C. von Schmidt auf Mw. M. Kohler medewerker verkoop S. Soudagar medewerker telcentrum surveillance/facilitair coördinator R. Förster begeleider nieuwbouw Altenstadt, Mw. I.J. van Tuinen Ondernemingsraad Mw. H.H. Peereboom medewerker verkoop Mw. R. Rens-Stenekes plaatsvervangend chef E.J. Hermelink electromonteur Geschiedenis Mw. I.M. van Leeuwen voorzitter J.S. Schaeffers medewerker verkoop Kassadienst surveillance/facilitair coördinator P.H. Lammers installatiemonteur Mw. H.M.G. Koers Mw. I. Horvath ambtelijk secretaris Mw. N.J. Slingerland medewerker verkoop Mw. M.H.M. van der Venne chef kassadienst B.P. Swemle installatiemonteur Rijksprentenkabinet K.B. Kuijpers P.J.C. Veerhuis medewerker verkoop Mw. H.H. Cosar-Swart plaatsvervangend chef Buitendepot Lelystad A.F. Tomasouw installatiemonteur Mw. M. Munne, Mw. L. Nijkamp, Mw. E.A.M. J.H. Oomen Mw. R.P.J.M. Verpalen medewerker verkoop kassadienst K. Dekker portier/beveiligingsmedewerker Leermakers, Mw. F. Roos Rosa de Carvalho, A.M. Plomp P.J. de Vries medewerker verkoop J.G. Vontenie portier/beveiligingsmedewerker Overige Museumdocenten Mw. R. Suijver Mw. M. Stijkel Mw. A. van Zandwijk-Cascio medewerker Kassiers Mw. I.A. de Bruijne, Mw. E. Cnossen, Conservering & Restauratie Mw. A.S. Swart verkoop S. Balbahadoer, Mw. E.T. Bruin, Mw. S. Daher, Surveillancemedewerkers Mw. A.I. Gay-Liemburg, Mw. D.A.E. de Groot, Mw. K.R. de Ghetaldi, Mw. C. Hagelskamp, W.A. G. Terlouw Mw. H. Milde, Mw. W. Oosterbroek, A.E.G.F. Mw. M. von Aesch-Baas, R.A. von Aesch, Mw. T. Koldewij, V. Leloux, Mw. C.N. Pols, Khoudiakov, S.P. Lucchetta, Mw. J.A. Moody, Facilitair Bedrijf Romero, S.R. Tirbeni, J. Veerling, W. Visser, L. Al Gam, Mw. T. Alakhramsing-Chinnoe, Mw. K.E.J. Ravers, J.S. van Schie, Mw. H.J.M. Mw. E.R. Oberhumer, Mw. J.S. Roeders, Mw. C.R.M.C. Keeman facilitair manager O.D.J.D.J. Willig, Mw. N. van Wolferen A.C. van Axel Dongen, Mw. M.E. Baeten-Romero, Schueler Mw. I. Schnittker Mw. M.M. Mariee administratief medewerker Mw. P. Balak, Mw. R.B. Balbahadoer-Sewtahal, Educatie & Publieksinformatie Mw. E.M.L. Faucon inkoper Bewaking, Beveiliging & Veiligheid Mw. M.F. Banen, Mw. M. Baranic-Deda, Mw. C. Rondleiders Mw. C.E. Alveres, Mw. J.L.M. Goossens, Mw. R. van Leth-Elemia medewerker W. Hekman hoofd bewaking, beveiliging en Birambie, A.H. Bouanani, F. van den Braak, Mw. A.E. Aegeter, Mw. F. Alonso de Florida Mw. A. Witherow-Block, Mw. C. Zeeman kantinedienst veiligheid a.i. Mw. D. Cadjo, J.C. Calderon Garcia, Mw. M. Rivero, Mw. A.J. Breebaart, Mw. K. Christof, Automatisering Mw. H.M.W. de Haas roosterfunctionaris Mw. H.A. Tomasouw administratief medewerker Cupac-Sopic, Mw. S. Daher, T.A. Dahmen, Mw. M. Ciuraj, Mw. C.I.M. Giel-Cossais, M. Sinester Mw. J.F.W. van Mill roosterfunctionaris R.J. Deutekom, Mw. D. Djuric, Mw. A.M. Mw. G.M.E. Francesschini, Mw. L.B.M. van Facilitair Bedrijf en Surveillancedienst W. Visser roosterfunctionaris Bureau bedrijfshulpverlening Dosljak-Steblaj, P. Durrfeld, Mw. C.H. Eggink, Grieken, R.F.M. Kassenaar, Mw. N.G. Kuik, W.W. Bil, B.H. Felix, Mw. M.M. Mariee, P.J.M. Donker coördinator brandwacht P.M. Falet, B.H. Felix, Mw. J.S. Gomes-Monteiro, Y.D.E. van der Linden, Mw. V. Steijn-Lorin, Mw. A. Melgers, J. van Nierop, Mw. K.E.C. Backoffice P.A. Sarafopoulos medewerker BHV/ H. Heimens, Mw. W.J. Holkamp, F.W. Jongerden, M.V. Quint, Mw. M.C.H. Snijders, Mw. M.L. Ruiter-Reus, R.B. van der Voorn, C.G.M. Langemeijer manager backoffice brandwacht Mw. D. Joosten, Mw. A. Kartopawiro, P.I. Keizer, van Soest, R. Uterwijk, B.E. Michels-Viergever Mw. C.B. Wijnstijn, Mw. L. Wisman H.J. Hilhorst 1e magazijnmedewerker Mw. D.C. Klanke-Heil, H.J. Knukkel, Mw. M.H. W.B.J. Taal magazijnbeheerder Centrale meldkamer Koster-Lankheet, Mw. W.T. Kroes, K.B. Kuijpers, Vrijwilligers D. Bakker magazijnmedewerker H.A. Panhuysen chef meldkamer N.M. Lankhaar, Mw. L. Liche, H. van Lierop, G. van der Hoek bibliotheek K.J. van Beek magazijnmedewerker D.P. Dekker wachtcommandant Mw. A. Melgers, M. Nauta, Mw. A.C.M. Nellen, Mw. M.L. van der Jagt rijksprentenkabinet R.J. Gasper medewerker servicedesk A.M. Plomp wachtcommandant J. van Nierop, Mw. D.M.C. den Ouden-van J. Reesing beeldende kunst 148 Mw. D. Roosendaal medewerker servicedesk Ierssel, Mw. D. Pantelic, M. Pantelic, Mw. P. Mw. K.A.L. Schuckink-Kool rijksprentenkabinet 149 P.L.A. Buffing bode/medewerker postkamer Operators meldkamer Plomp-Besse, J.A. Quintero, K. Ramlal, F.A.L. Reijnders bode/medewerker postkamer C.A. Bekkenutte, L. El Asri, R.R. Giesen, P.T. Roelvink, Mw. E.M. Schadee-Plaggenburg, vii Zonder verering geen held Naar aanleiding van de 400ste geboortedag van Michiel de De tentoonstelling werd vanuit het perspectief van de verering gelaten op de herdenkingsplekken voor Pim Fortuyn; ze maakten neutraal mogelijk gehouden, opdat de bezoeker zelf zijn con- Reclamebureau KesselsKramer bedacht de campagne, die Ruyter maakte het Rijksmuseum in samenwerking met De Nieu- ingedeeld in vijf thema’s: Held van de staat, Held van het volk, duidelijk dat er een grote afstand is tussen de klassieke, zichzelf clusies kon trekken. voortbouwde op de abstractie van het begrip held. De tentoon- Zonder we Kerk een tentoonstelling over heldendom en heldenverering in Held van jezelf, Held of niet en De Ruyter. Via deze indeling kwa- opofferende, held en de manier waarop er vandaag de dag invul- Speciaal voor de tentoonstelling werd de website www.held.nl stelling werd als merknaam met een eigen logo ingezet. Door Nederland: Held. Kun je in Nederland beter je kop niet boven men verschillende soorten helden aan bod – officiële helden, ling aan wordt gegeven. Het museum toonde zo breed moge- geopend. Hierop was informatie te vinden over de tentoon- gebruik van een witte sokkel tijdens guerrillamarketing door het maaiveld uitsteken? De tentoonstelling liet zien dat Neder- volkshelden, controversiële helden en persoonlijke helden – en lijk hoe en waarmee tal van mensen door Nederlanders als held stelling en over de vereerden. Ook konden de bezoekers hun heel Nederland en in de tentoonstelling speelde de campagne land toch echte helden heeft: bekende en onbekende helden, dode verschillende vormen van verering: van intochten, begrafenis- werden en worden vereerd, maar liet het waardeoordeel bewust eigen held vereren, gedenken of in herinnering roepen. Veel in op de verering. Voor het eerst gebruikte het Rijksmuseum verering en levende helden, heiligen en idolen, helden van vroeger en hel- sen en persoonlijke relieken als aandenken aan helden, tot mer- aan de bezoeker door de thema’s, objecten en helden, vanuit de bezoekers maakten van deze mogelijkheid gebruik. een campagne zonder object, waardoor het traditionele ten- den van nu. chandise en propaganda, standbeelden en portretten, fanverza- inhoudelijke autoriteit, neutraal te presenteren. De publicatie Held ten slotte, onder redactie van Gijs van der toonstellingspubliek minder geneigd was de tentoonstelling te melingen, onderscheidingen en prijzen. Objecten werden niet in Ham en uitgegeven door het Rijksmuseum en Nieuw Amster- bezoeken. Na Fashion DNA in 2006 was Held in 2007 het tweede samenwer- een esthetisch of historisch verhaal ingepast, maar kregen meer Informatie en evenementen dam, vormde in woord en beeld een aanvulling en verdieping De tentoonstelling werd door een aanzienlijk en gevarieerd geen held kingsproject van het Rijksmuseum en De Nieuwe Kerk, waarbij een functioneel en associatief kader. De tentoonstelling had geen In de inrichting van de tentoonstelling smolten vorm en inhoud op de tentoonstelling. In vijf essays komen vanuit verschillende publiek bezocht. Media gingen uitvoerig in op het onderwerp, de inhoudelijke en organisatorische verantwoordelijkheid pri- chronologisch verloop en kende geen vaste route. Dit kwam ook samen. De Nieuwe Kerk zelf kreeg tijdelijk de functie van natio- gezichtspunten heldendom en verering aan bod en vier colum- minder op de concrete tentoonstelling zelf. Vele bezoekers mair bij het museum lag. Conservator geschiedenis Gijs van der voort uit de ruimte van de kerk zelf, die tijdelijk de functie van naal pantheon, waarbij de aanwezige grafmonumenten tentoon- nisten geven hun visie op hedendaags heldendom. Bovendien waardeerden de invalshoek, de breedte en de actualiteit van de Ham en conservator tentoonstellingen Kris Callens maakten een nationaal pantheon kreeg, waarbij de bestaande grafmonumenten stellingsobjecten werden. Vormgever Marcel Schmalgemeijer gaf zijn er gedichten uit de laatste vier eeuwen in opgenomen die tentoonstelling, anderen hadden meer moeite met het opzet. tentoonstelling die liet zien hoe in Nederland helden werden tentoonstellingsobjecten werden. de thematische ensembles een bijpassende, theatrale uitstra- zelf een vorm van heldenverering zijn, zoals het Wilhelmus, En zo was de tentoonstelling misschien wel een echte held van en worden vereerd, met als motto ‘zonder verering geen held’. ling en plaatste ze als losse elementen in de ruimte, als tijdelij- Vondel over Frederik Hendrik, Multatuli over Michiel de Ruy- vandaag: vereerd maar soms ook verguisd, en dankzij veel aan- De makers wilden zelf geen antwoorden geven en niet aange- Zelfverheerlijking ke monumenten. Hij ontwierp als toegang tot de tentoonstelling ter maar ook Lange Frans en Baas B over slachtoffers van zin- dacht van de media korte tijd beroemd. ven: dit zijn de helden van Nederland. De bezoeker moest in de De tijdelijkheid en betrekkelijkheid van heldenverering en dus een tribune met poort, die tevens drager was van het subthema loos geweld. rol van vereerder kunnen treden en zich afvragen: wanneer is van de heldenstatus kregen uitdrukkelijk de ruimte. Zo hing Golt- Intochten. Vervolgens liep de bezoeker over een oranje tapijt dat Gedurende de tentoonstelling werd in De Nieuwe Kerk elke Held werd mogelijk gemaakt door founders Fortis en Corporate iemand een held? Waar moet een held aan voldoen? Is iemand zius’ portret van de Haarlemse koopman Johannes Colterman als weer door een tribune werd afgesloten, met als middelpunt een donderdagavond een lezing gegeven en vond elke zaterdag- Express (voorheen Buhrmann) en hoofdsponsor kpmg van De die wordt vereerd per definitie een held? Het publiek kreeg zo Hercules (Frans Hals Museum) naast een foto van de gespierde medaille die tevens wegwijzer en spiegel was. middag de Loftrompet plaats, een bijeenkomst waarin gast- Nieuwe Kerk, door NRC Next en Hilton Hotel Amsterdam, en een fundamenteel andere rol dan die van passieve genieter. Het turner Yuri van Gelder, en reveleerde zo zijn functionele beteke- De publieksinformatie bestond uit een inleidende tekst over de sprekers vertelden over hun helden. Speciaal voor de tentoon- door de Mondriaan Stichting en het Victor Muller Fonds. werd uitgenodigd, aangezet en uitgedaagd tot nadenken en tot nis als streling van het ego. Naast uitgebreide aandacht aan de tentoonstelling bij de ingang, teksten over de vijf thema’s op een stelling bood Amsterdam City Walks een stadswandeling aan beleving van de tentoonstelling. Net als Fashion DNA ging Held verering van de Nederlandse held bij uitstek, Michiel de Ruyter, folder-met-plattegrond, teksten per ensemble op de panelen en langs verschillende heldenmonumenten in de binnenstad. in essentie over identiteit. waren er bijvoorbeeld ook documenten te zien die waren achter- vitrines en korte teksten bij de objecten. Alle informatie werd zo

Omslag: Affiche en campagnebeeldHeld. Ontwerp KesselsKramer Overzicht van Held. Foto Marcel Schmalgemeijer Links: Stacey Rookhuizen, jonge Held, geeft als enige platenbaas van Nederland Website Held. Gerealiseerd door TWV Media, techniek Driebit. Boven: Bezoeksters Held. Foto Jeroen Swolfs jong talent een kans. Foto Amaury Miller/Hollandse Hoogte Financieel verslag

152 Bericht van de Raad van Toezicht

153 Verslag van de directie

153 Toelichting op de verschillende resultaten

156 Geconsolideerde balans

157 Geconsolideerde categoriale exploitatierekening

157 Geconsolideerd kasstroomoverzicht

158 Waarderingsgrondslagen

159 Toelichting op de geconsolideerde balans

164 Toelichting op de geconsolideerde categoriale exploitatierekening

166 Overige gegevens

167 Raad van Toezicht

168 Meerjarenoverzicht Financieel Verslag

Bericht van de Raad van Toezicht verlaat. De Raad is de heer De Leeuw veel dank verschuldigd voor teur van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie. Samenvatting exploitatiesaldo Jaarrekening en bestemming van het exploitatieresultaat alles wat hij in de afgelopen twaalf jaar heeft betekend voor het Bij de werving van de nieuwe directeur heeft de Raad zich laten (bedragen x € 1.000) 2007 2007 verschil uitkomst begroting De door de directie opgestelde jaarrekening over het boekjaar Rijksmuseum. bijstaan door een extern bureau. In een van de vergaderingen 1. Resultaat op gewone 2007 is gecontroleerd door Deloitte Accountants B.V. (conform De Raad heeft in februari 2008 de heer drs. W.M.J. Pijbes, sinds zonder de directie heeft de Raad het eigen functioneren en het bedrijfsuitoefening 74 -2.470 2.544 artikel 13.3 van de statuten). De verklaring van de accountants 2000 directeur van de Kunsthal Rotterdam, benoemd tot hoofddi- functioneren van de directie geëvalueerd. Voorts is gesproken 2. Resultaat op aankopen -450 -450 - is opgenomen bij de overige gegevens. De directie heeft de jaar- recteur. De heer Pijbes was sinds 2005 lid van de Raad en is begin over de remuneratie van de directie. 3. Resultaat op huur en kosten Het Nieuwe Rijksmuseum (hnr) 334 220 114 rekening ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht. 2008 in verband met deze benoeming teruggetreden uit de Raad, De Financiële Commissie, waarin de Raad wordt vertegenwoor- 4. Resultaat op project De Raad heeft mede op grond van de accountantsverklaring en waarvoor hij zijn werk de facto al had neergelegd op het moment digd door mevrouw Scheltema, heeft driemaal vergaderd, waar- samenwerkende meldkamers - - - het bijbehorende verslag de jaarrekening goedgekeurd waarna dat hij kandidaat werd voor de vacature van hoofddirecteur. bij de belangrijkste gespreksonderwerpen werden gevormd door 5. Resultaat op reizende tentoon- stellingen en exploitatiebijdrage hnr - 2.700 -2.700 deze door de algemeen directeur van de Stichting is vastgesteld de financiële resultaten, de begroting 2008, het financiële kader

(conform artikel 13.4 van de statuten). In overleg met de direc- Toezicht van Het Nieuwe Rijksmuseum en de vernieuwde resultatenanalyse. Totaal exploitatiesaldo -42 - -42 tie is besloten het exploitatiesaldo verminderd met de volgens het De Raad heeft in het verslagjaar regelmatig overleg gevoerd met Een van de vergaderingen van de Financiële Commissie werd bij- Handboek Verantwoording Cultuursubsidies Musea verplichte toe- de directie. De Raad heeft viermaal met de directie vergaderd en gewoond door de externe accountant. Om een beter inzicht te geven in de omvang en samenstelling van voeging aan het bestemmingsfonds ocw toe te voegen aan de alge- driemaal zonder de directie. Daarnaast was sprake van tussentijds het resultaat is in het boekjaar 2007 een vernieuwde resultatenana- mene reserve. Tevens is conform de hierover in 2006 met de direc- overleg tussen individuele leden van de Raad en de directie. In De Raad van Toezicht bedankt de directie en medewerkers voor lyse opgesteld. Hierbij wordt het resultaat uitgesplitst naar de ver- tie gemaakte afspraken 30% van het op publieksgebied behaalde november is er een ‘themabijeenkomst’ geweest van de Raad met hun bijdragen in het afgelopen jaar. schillende onderdelen van het resultaat. Het resultaat op gewone positieve resultaat toegevoegd aan de reserve kunstaankopen. het Kernteam (directie en een aantal afdelingshoofden) waarin bedrijfsuitoefening (1) betreft het resultaat behaald met de regu- de plannen voor Het Nieuwe Rijksmuseum centraal stonden. Amsterdam, 9 april 2008 liere museale activiteiten. De resultaten (2) tot en met (5) betref- Mutaties en benoemingen Een vast agendapunt tijdens de vergaderingen met de directie De Raad van Toezicht fen de (soms) minder beïnvloedbare (projectmatige) onderdelen In 2007 werden door de minister van Onderwijs, Cultuur en was in het afgelopen jaar wederom Het Nieuwe Rijksmuseum. van het resultaat waarbij soms grote afwijkingen aan de kosten- en Wetenschap drie nieuwe leden in de Raad benoemd. Mevrouw Voorts is overlegd over de financiële gang van zaken en de begro- Dhr. mr. A. Ruys, voorzitter batenkant optreden tussen begroting en realisatie maar die uitein- Scheltema, financieel directeur van Shell Nederland, trad in maart ting 2008. De jaarrekening over 2006 werd besproken in aanwe- Mw. mr. A. Deveci-Kesmer delijk wel een budgettair neutraal resultaat opleveren. toe tot de Raad waar zij de plaats inneemt van een lid met speci- zigheid van de externe accountant. Conform de aanbevelingen Dhr. W. Kok fieke kennis van financiën en economie die vacant was geworden van de Code Cultural Governance zijn Reglementen opgesteld Dhr. Mr. M.L.B. van der Lande Een nadere cijfermatige toelichting op de diverse onderdelen van door het vertrek van de heer dr. H.H.F. (Herman) Wijffels. voor de Raad respectievelijk de directie. Het sociale beleid en Dhr. prof. dr. F.P. van Oostrom het resultaat en de samenstelling hiervan is hieronder opgenomen: In juni werden de heer mr. M.L.B. van der Lande, partner bij het personeelsbeleid kwamen regelmatig aan de orde, waarbij Mw. drs. M.A. Scheltema advocatenkantoor Baker & McKenzie, en de heer prof. dr. F.P. met name aandacht is besteed aan organisatiewijzigingen op het Toelichting op de verschillende resultaten van Oostrom, Universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht gebied van beveiliging, evenementen & ontvangsten en educatie Verslag van de directie 1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening en President van de Koninklijke Nederlandse Akademie van en aan de vorming van een Frontoffice, waarin de medewerkers Het boekjaar 2007 was opnieuw een succesvol financieel jaar. Het boekjaar 2007 was het vierde jaar van een reeks van jaren waar- Wetenschappen, lid van de Raad. Zij zijn de opvolgers van de die in de Philipsvleugel direct bij het bedienen van het publiek Met name door de hoge bezoekersaantallen werd het resultaat in alleen de Philipsvleugel toegankelijk is voor publiek. In 2007 heer mr. A.S. Fransen van de Putte die op 11 juni 2006 overleed betrokken zijn, worden samengebracht. Raad en directie spra- op de gewone bedrijfsuitoefening uiteindelijk afgesloten met werd de Philipsvleugel 969.561 (2006: 1.142.182) keer bezocht en mevrouw drs. P.M. (Nelleke) Noordervliet, die de Raad in ken enkele malen over het – inmiddels beëindigde – initiatief een positief resultaat van € 74.000 ten opzichte van een begroot tegenover een begroot bezoekersaantal van 870.000. De verhou- juni 2007 verliet vanwege het bereiken van de maximale zittings- om een vestiging in Den Haag te openen alsmede over de plan- negatief resultaat van € 2.470.000. Daarnaast bleven de overige ding van het nationale en internationale bezoek was 34%/66% termijn van acht jaar. De Raad is de heer Fransen van de Putte, nen van de overheid om (rijksgesubsidieerde) musea gratis toe- onderdelen van het resultaat binnen de begroting. Hierdoor kon (begroot 2007: 35%/65%, werkelijk 2006: 38%/62%). De Muse- mevrouw Noordervliet en de heer Wijffels veel dank verschuldigd gankelijk te maken en om een Nationaal Historisch Museum op voor 2007 worden afgezien van de opbrengst reizende tentoon- umnacht op 3 november 2007 trok ca 5.400 bezoekers (2006: cir- voor hun belangrijke bijdragen aan het werk van de Raad. Met te richten. Diverse conservatoren presenteerden recente aanwin- stellingen en de exploitatiebijdrage Het Nieuwe Rijksmuseum. ca 5.500). Ook in 2007 werd in het kader van het doelgroepen- deze benoemingen is invulling gegeven aan de in de profielschets sten aan de Raad. Deze kunnen in reserve worden gehouden voor de nog komen- beleid gratis toegang voor jongeren (t/m 18 jaar) gecontinueerd. opgenomen eisen dat een lid van de Raad beschikt over speci- De vergaderingen van de Raad zonder de directie waren groten- de jaren van het renovatietraject. Het hierna resterend negatief Dit heeft geresulteerd in 97.606 individuele jeugdige bezoekers fieke kennis en deskundigheid op juridisch terrein en dat een deels gewijd aan de opvolging van de hoofddirecteur. De Raad resultaat van € 42.000 wordt gedekt door de in 2005 en 2006 (2006: 116.109 ) en 37.033 bezoeken in klassikaal verband (2006: ‘leading intellectual’ deel uitmaakt van de Raad. De Raad is ver- heeft voor dit traject een Benoemingscommissie ingesteld, die behaalde positieve resultaten van in totaal € 244.000. Het cumu- 43.071). Al met al was 14% van het totale bezoek jeugd (2006: heugd dat hij mevrouw Scheltema en de heren Van der Lande en aanvankelijk bestond uit de heren Ruys, Van der Lande en Pijbes. latief exploitatiesaldo over de cultuurnotaperiode 2005-2008 14%). Als percentage van het totale nationale bezoek stegen de 152 Van Oostrom als nieuwe leden kon verwelkomen. Op het moment dat de heer Pijbes kandidaat werd voor de vaca- bedraagt € 202.000 positief. De omvang en de samenstelling van Museumkaartbezoeken: 21% tegenover 20% in 2006. Rijksmuse- 153 Begin oktober 2007 is bekendgemaakt dat de heer prof. dr. R. de ture van hoofddirecteur is hij uit de commissie teruggetreden. het resultaat over 2007 ten opzichte van de begroting is in het um Amsterdam Schiphol op luchthaven Schiphol ontving 192.844 Leeuw, sinds 1996 hoofddirecteur, medio 2008 het Rijksmuseum Zijn plaats is ingenomen door de heer dr. R.E.O. Ekkart, direc- staatje rechsboven samengevat. bezoekers in 2007 (2006: 222.350). Als gevolg van de hoger dan begrote bezoekersaantallen zijn de 1. Resultaat op gewone bedrijfsuitoefening liquiditeitsbeheer en een gunstig rentearrangement met hoofd- 3. Huur en kosten Het Nieuwe Rijksmuseum € € € inkomsten uit entree 833.000 hoger dan begroot. De gemiddel- (bedragen x € 1.000) 2007 2007 verschil sponsor ing werd 633.000 meer aan rentebaten gerealiseerd (bedragen x 1.000) 2007 2007 verschil uitkomst begroting de entreeopbrengst per bezoeker bedroeg in 2007 € 6,98 (begroot uitkomst begroting dan begroot. Baten Baten 2007: € 6,73, 2006: € 6,90). De gemiddelde opbrengst per bezoe- Entreegelden 6.900 6.067 833 Subsidie ocw huur 9.976 9.985 -9 ker is gestegen omdat een groter deel van het nationale bezoek Rijksmuseumwinkel 1.562 1.461 101 2. Aankopen Subsidie ocw eerste-keer (volbetalende) bezoekers waren. Overige winkels 491 501 -10 De verschillende posten met betrekking tot kunstaankopen (aan- Het Nieuwe Rijksmuseum 14.626 19.470 -4.844 ICN/UvA inzake Ateliergebouw 293 1.038 -45 De inkomsten uit de verkopen van de museumwinkel zijn als Sponsoring 450 750 -300 kopen, bijdragen en mutatie bestemmingsfonds) zijn per saldo Overige opbrengsten 2.597 2.591 6 Som der baten 24.895 30.493 -5.598 gevolg van de hogere bezoekersaantallen hoger dan begroot Exploitatiesubsidie ocw 16.596 16.463 133 budgettair neutraal. De omvang van deze uitgaven en bijdragen (€ 101.000). Relatief gezien bleven deze inkomsten echter achter Bijdrage ocw voor aankopen kunnen per jaar zeer verschillend zijn. In 2007 Lasten ten opzichte van de hogere bezoekersaantallen omdat de gemid- inzake vut/Prepensioen - 252 -252 zijn deze ongeveer op het begrote niveau uitgekomen. Huren rgd structureel 6.878 7.566 -688 Overige bijdragen 967 547 420 Overmaking saldo subsidie huur en delde besteding per bezoeker in 2007 (€ 2,57) lager was dan de Totaal baten 29.563 28.632 931 structurele huren rgd aan project hnr 3.999 3.700 299 € € begroting ( 2,75) en 2006 ( 3,07). Mogelijke verklaring is dat bij 2. Aankopen Declarabele kosten het volbetalende nationale bezoek een substitutie-effect optreedt Lasten (bedragen x € 1.000) 2007 2007 verschil Het Nieuwe Rijksmuseum 13.421 18.500 -5.079 uitkomst begroting Afschrijving inrichting tussen entreeprijs en winkelbesteding. Tevens lijkt de grote drukte Salarislasten en inhuur derden 17.766 18.563 -797 Afschrijvingen 2.166 2.344 -178 Baten Ateliergebouw deel icn/UvA 47 59 -12 in de winkel aan de kassa een rol te spelen. Tentoonstellingen 1.683 1.810 -127 Bijdragen voor aankopen 2.167 2.543 -376 Servicekosten Ateliergebouw De inkomsten uit sponsoring zijn € 300.000 lager dan begroot. Algemeen onvoorzien - 225 -225 Sponsoring voor aankopen 102 - 102 deel icn/UvA 51 150 -99 Dit betreft de niet gerealiseerde sponsoring voor de tentoonstel- Overige huisvestingslasten 1.435 1.797 -362 Totaal baten 2.269 2.543 -274 Exploitatiekosten Ateliergebouw deel icn/UvA 120 246 -126 ling Held in De Nieuwe Kerk. De prijs- en looncompensatie over Oog 417 - 417 Overige lasten 7.073 6.781 292 Lasten Opening Ateliergebouw 2007 inzake de subsidie ocw was hoger dan begroot. Omdat ulti- Totaal lasten 30.540 31.520 -980 Aangewend voor aankopen 2.678 2.993 -315 deel icn/UvA 45 52 -7 mo 2006 vanwege de toevoeging aan de voorziening overgangs- Operationeel resultaat Mutatie bestemmingsfonds aankopen 41 - 41 Som der lasten 24.561 30.273 -5.712 maatregel vut en prepensioen alle nog voor deze overgangsmaat- uit bedrijfsuitoefening -977 -2.888 1.911 Totaal lasten 2.719 2.993 -274 Totaal saldo 3. Resultaat op huur en kosten regel en prepensioen gereserveerde gelden van ocw in het geheel rentebaten en -lasten 1.051 418 633 2. Resultaat op aankopen -450 -50 - Het Nieuwe Rijksmuseum 334 220 114 zijn vrijgevallen ten gunste van de exploitatie, was er vanaf 2007 geen vrijval meer van deze middelen terwijl deze nog wel waren 1. Resultaat op gewone 3. Huur en kosten Het Nieuwe Rijksmuseum 4. Project Samenwerkende Meldkamers begroot voor 2007. De subsidie ocw is hierdoor per saldo lager bedrijfsuitoefening 74 -2.470 2.544 Het resultaat met betrekking tot de huur, de dienstverlenings- (bedragen x € 1.000) 2007 2007 verschil dan begroot (€ 119.000). De hogere overige bijdragen betref- overeenkomst met Universiteit van Amsterdam (UvA) en Instituut uitkomst begroting fen een niet begrote subsidie van de gemeente Amsterdam voor tal projecten (bijvoorbeeld het crm-pakket [customer relations Collectie Nederland (icn) voor het Ateliergebouw en de kosten Baten Subsidie ocw de internationale promotie van de Meesterwerken (€ 225.000), management] en de beeldbank) is nog onderhanden of later in van Het Nieuwe Rijksmuseum zijn per saldo € 114.000 hoger dan Samenwerkende Meldkamers 350 306 44 de garantiestelling van het VSBfonds voor het tijdschrift Oog gebruik genomen dan begroot waardoor hierop nog geen of een begroot. Dit hogere resultaat ten opzichte van de begroting is het Doorberekende kosten (€ 100.000) en bijdragen van het Rijksmuseum Fonds voor diver- lagere afschrijving heeft plaatsgevonden. gevolg van in voorgaande jaren genomen kosten die in 2007 als- Samenwerkende Meldkamers 350 306 44 se projecten. De onderschrijding op de post gebouwen en terreinen betreft nog konden worden gedeclareerd bij het project. Som der baten 700 612 88 De loonkosten over 2007 zijn € 1.217.000 lager dan begroot. Hier- vooral de lager uitgevallen huisvestingslasten van het Atelierge- De verschillen tussen de begrote kosten en de werkelijke kosten Lasten in is begrepen de voordelige pensioenafrekening over 2006 van bouw als gevolg van de latere oplevering. Het uitgavenniveau betreffen vooral afwijkingen van inschattingen van de declarabe- Huur Paulus Potterstraat 10 (PP10) 185 180 5 € 295.000. Verder zit het grootste gedeelte van de onderschrij- met betrekking tot tentoonstellingen was vrijwel gelijk aan de le projectkosten die een even grote afwijking tussen begrote en Advies en overige exploitatiekosten ding ten opzichte van de begroting in de roostergebonden func- begroting. werkelijke subsidiebaten van ocw ten gevolg hebben. Dit betreft Samenwerkende Meldkamers 487 315 172 Rente en afschrijving PP10 28 117 - 89 ties. Slimmer roosteren en het zich nog steeds doorzettende lage De lancering van het nieuwe tijdschrift Oog was niet voorzien in de met name de door de Rijksgebouwendienst (rgd) in rekening te Som der lasten 700 612 88 ziekteverzuim zijn positief van invloed geweest op de hoogte van begroting 2007 en leidde daarom ten opzichte van de begroting brengen klantbijdrage voor het Hoofdgebouw en Ateliergebouw deze personele kosten. Tevens was door de latere oplevering van tot een extra kostenpost van € 417.000. Hier staan extra adverten- die bij het project worden gedeclareerd. Hiervoor was een bedrag- 4. Resultaat op project Samenwerkende Meldkamers - - - het Ateliergebouw de inzet van extra bewaking en beveiligingsper- tie-inkomsten en inkomsten uit abonnementen en losse verkoop van € 16.000.000 begroot terwijl in 2007 slechts een bedrag van soneel pas op een later moment noodzakelijk. Ook was een aantal tegenover (€ 132.000), naast de eerder genoemde garantiestelling € 11.100.000 is gefactureerd. De overige verschillen zijn een vacatures niet ingevuld. Hierdoor is wel meer beroep gedaan op van het VSBfonds. gevolg van de latere oplevering van het Ateliergebouw (1 juli 2007 4. Project Samenwerkende Meldkamers 154 inhuur derden en uitzendkrachten (€ 420.000) maar per saldo is De overige posten van de exploitatie ontwikkelden zich ongeveer in plaats van 1 april 2007) en de (inmiddels herziene) keus van Het project Samenwerkende Meldkamers betreft een samenwer- 155 sprake van een onderbesteding van € 797.000. op begroting. Mede hierdoor hoefde de post algemeen onvoor- icn om het Ateliergebouw niet te betrekken. Per saldo pakken king tussen het Rijksmuseum en het Van Gogh Museum (vgm). De afschrijvingslasten zijn € 192.000 lager dan begroot. Een aan- zien in 2007 niet te worden aangesproken. Door een zorgvuldig deze verschillen budgettair neutraal uit. Doelstelling van deze samenwerking is om middels de gezamenlij- ke huisvesting van beide meldkamers en een opleidingsprogram- Geconsolideerde balans (na resultaatbestemming) Geconsolideerde categoriale exploitatierekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht ma dat tot pac-certificering (Particuliere Alarm Centrale)moet lei- den, te komen tot een kwaliteitsverbetering van deze activiteiten. Geconsolideerde balans (na resultaatbestemming) Geconsolideerde categoriale exploitatierekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht Voor dit traject is een subsidie van ocw verkregen ter dekking van (bedragen x € 1.000) 31-12-2007 31-12-2006 (bedragen x € 1.000) 2007 2007 2006 (bedragen x € 1.000) 2007 2007 2006 uitkomst begroting uitkomst uitkomst begroting uitkomst de aanloopkosten, de opleidingen en de eenmalige investerings- Vaste activa A. Opbrengsten Kasstroom uit operationele activiteiten kosten van dit project. Bij de begroting 2007 werd uitgegaan van I. Immateriële vaste activa 1 55 Directe opbrengsten (A.1. t/m A.5.) 11.768 12.871 15.916 Exploitatieresultaat -42 0 244 een oplevering van de meldkamers rond september 2007. Wegens II. Materiële vaste activa 9.076 4.613 Indirecte opbrengsten (A.6. t/m A.8.) 977 1.743 487 technische tegenvallers in dit complexe traject wordt momenteel totaal opbrengsten 12.745 14.614 16.403 Aanpassingen voor: Vlottende activa - Afschrijvingen immateriële en verwacht dat de ingebruikname in mei 2008 kan plaatsvinden. IV. Voorraden 729 652 B. Bijdragen materiële vaste activa 2.213 2.403 2.019 De uitkomsten van dit project zijn vanwege de verkregen subsidie V. Vorderingen 8.046 16.843 Subsidie Ministerie ocw (B.1. t/m B.3.) 37.549 43.576 37.236 - Vrijval egalisatiereserve budgettair neutraal. VI. Liquide middelen 33.830 28.021 - B.1. Subsidie Ministerie ocw: investeringsbijdragen -164 -93 -138 51.682 50.184 huren en services 10.258 10.249 10.097 - Mutatie bestemmingsfonds - B.2. Subsidie Ministerie ocw: kunstaankopen 41 - 188 5. Reizende tentoonstellingen en exploitatiebijdrage HNR Passiva exploitatiebijdrage 16.314 16.199 15.962 - Mutatie voorzieningen 98 228 3.286 (bedragen x € 1.000) 2007 2007 verschil VII. Groepsvermogen 7.140 7.182 - B.3. Subsidie Ministerie ocw: bruto kasstroom uit uitkomst begroting - VII.1. Algemene reserve 5.240 5.430 incidenteel 10.977 17.128 11.177 operationele activiteiten 2.146 2.538 5.599 Baten - VII.2. Bestemmingsfonds ocw 112 138 Overige subsidies en bijdragen Subsidie ocw: - VII.3. Reserve bedrijfsinstallaties 654 708 (B.4. t/m B.10.) 3.134 3.090 3.874 Mutatie in voorraden -77 - 51 exploitatiebijdrage hnr - 800 -800 - VII.4. Reserve kunstaankopen 1.134 906 totaal bijdragen 40.683 46.666 41.110 Mutatie in vorderingen 8.797 - -10.021 Opbrengst reizende VIII. Bestemmingsfonds kunstaankopen 308 267 som der baten 53.428 61.280 57.513 Mutatie in kortlopende schulden -2.215 -900 3.056 tentoonstellingen - 1.900 -1.900 IX. Voorzieningen 6.645 6.313 netto kasstroom uit X. Langlopende schulden 22.442 17.060 Lasten operationele activiteiten 8.651 1.638 -1.315 5. Resultaat op reizende tentoonstel- XI. Kortlopende schulden 17.147 19.362 C. Personeelslasten 17.766 18.563 19.314 lingen en exploitatiebijdrage HNR - 2.700 -2.700 51.682 50.184 D. Afschrijvingen op Kasstroom uit investeringsactiviteiten (im)materiële vaste activa 2.213 2.403 2.019 Investeringen in vaste activa -6.660 -1.548 -755 E. Huur 7.272 7.942 5.972 Desinvesteringen in vaste activa 38 - 5 5. Reizende tentoonstellingen en exploitatiebijdrage hnr F. Kunstaankopen 2.678 2.993 3.821 Ontvangen egalisatiereserve Door de ten opzichte van de begroting 2007 gunstige ontwik- G. Overige lasten 24.551 29.797 26.284 investeringsbijdragen 3.780 3.334 3.510 keling van de diverse onderdelen van het resultaat kon in 2007 som der lasten 54.480 61.698 57.410 kasstroom uit investeringsactiviteiten -2.842 1.786 2.760 geheel worden afgezien van de begrote (incidentele) inkomsten H. Saldo rentebaten en -lasten 1.051 418 329 Kasstroom uit financieringsactiviteiten uit hoofde van de opbrengst reizende tentoonstellingen en de saldo uit gewone bedrijfsuitoefening -1 - 432 Ontvangen bijdrage ocw exploitatiebijdrage van Het Nieuwe Rijksmuseum. Deze blijven I. Mutatie bestemmingsfonds inzake (pre)pensioen - - 5 hierdoor beschikbaar voor de resterende periode van de renovatie kunstaankopen -41 - -188 Toevoeging inzake jubilea-uitkeringen - - 97 en zullen worden ingezet als de ontwikkeling van de exploitatie in Exploitatiesaldo -42 - 244 Ontvangen op langlopende schuld Stichting Wachtgeldfonds - - 13 de toekomst dit noodzakelijk maakt. Vrijval Stichting Wachtgeldfonds - - -119 Vrijval bijdrage ocw inzake De directie (pre)pensioen - -252 -509 kasstroom uit financieringsactiviteiten - -252 -513 Prof. dr. R. de Leeuw, hoofddirecteur

J.W. Sieburgh, zakelijk directeur mutatie liquide middelen 5.809 3.172 932 Dr. J.P. Sigmond, directeur collecties Liquide middelen begin boekjaar 28.021 28.021 27.089 Liquide middelen einde boekjaar 33.830 31.193 28.021 Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode.

156 157 Waarderingsgrondslagen 4. Kunstcollectie 6. Grondslagen voor de bepaling van het resultaat en de overige lasten 2006 in de jaarrekening 2007 beiden met een 1. Algemeen De kunstcollectie is eigendom van de Staat der Nederlanden en is 6.1. Buitengewone resultaten gelijk bedrag van € 154.000 zijn opgehoogd. Het effect van deze De geformuleerde grondslagen hebben betrekking op de jaarreke- daarom niet in de balans opgenomen. De collectie is niet verzekerd. Buitengewone baten en lasten vloeien voort uit handelingen en aanpassing op het resultaat 2006 bedraagt nihil. ning als geheel en daarmee tevens op de geconsolideerde jaarre- gebeurtenissen die zich onderscheiden van de normale bedrijfsac- kening die daarvan een onderdeel vormt. De waardering en bepa- 5. Grondslagen voor de waardering van activa en passiva tiviteiten en zijn derhalve van incidentele aard. Toelichting op de geconsolideerde balans ling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten. 5.1. Immateriële vaste activa 6.2. Kunstaankopen en bijdragen ten behoeve van kunstaankopen I. Immateriële vaste activa Voorzover niet anders is vermeld zijn de activa en passiva opgeno- De kosten van programmeren, vormgeven en overige bijkomende De onderdelen van de subsidie, de schenkingen en overige bijdra- De Rijksmuseum-website is in 2004 in zijn geheel vernieuwd. men tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend kosten inzake de website van het Rijksmuseum, worden geactiveerd gen die bestemd zijn voor het doen van kunstaankopen worden De hierop betrekking hebbende kosten zijn geactiveerd. Het af- aan het jaar waarop ze betrekking hebben, ongeacht of ze tot ont- als ‘website’ tot ten hoogste de aan derden gedane uitgaven vermin- evenals de kunstaankopen zelf, in de exploitatierekening verant- schrijvingspercentage van de website is gebaseerd op de economi- vangsten of uitgaven hebben geleid. Baten worden slechts opge- derd met de afschrijvingen. De afschrijvingen vinden lineair plaats woord. De bedragen verkregen van derden ten behoeve van kunst- sche levensduur en bedraagt 33,3 %. nomen voorzover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Lasten en en zijn gebaseerd op een economische levensduur van 3 jaar. aankopen die ultimo boekjaar nog niet zijn besteed aan de verwer- I. Immateriële vaste activa risico’s die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslag- 5.2. Materiële vaste activa ving van kunstaankopen, worden ultimo boekjaar toegevoegd aan (bedragen x € 1.000) website jaar, worden in acht genomen indien zij voor het maken van de De materiële vaste activa worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs, het bestemmingsfonds kunstaankopen. Bij aankoop van kunstvoor- jaarrekening bekend zijn geworden. verminderd met de cumulatieve afschrijvingen. De afschrijvingen werpen in latere jaren, vallen deze bedragen vrij ten gunste van de stand 1 januari zijn gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden exploitatie. Deze mutatie in het bestemmingsfonds kunstaankopen Aanschafwaarde 194 Cumulatieve afschrijvingen -139 2. Criteria voor consolidatie berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs. wordt separaat verantwoord in de exploitatierekening. Het bestem- boekwaarde 1 januari 55 In de geconsolideerde jaarrekening zijn de financiële gegevens Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. mingsfonds aankopen maakt geen deel uit van het eigen vermogen. opgenomen van Stichting Het Rijksmuseum en van de groeps- De in 2005 overgedragen bedrijfsinstallaties van de Rijksgebou- 6.3. Opbrengst reizende tentoonstellingen mutaties boekjaar: maatschappijen waarin Stichting Het Rijksmuseum direct of indi- wendienst worden gewaardeerd op de geraamde aanschaf- en De opbrengsten van deze tentoonstellingen dienen ter dekking Investeringen 0 Afschrijvingen -54 rect meer dan de helft van het stemgerechtigde kapitaal houdt boekwaarden herleid aan de hand van de lijsten van het geplande van teruglopende exploitatieopbrengsten in de periode van de -54 of waarin Stichting Het Rijksmuseum op grond van aanvullende planmatig onderhoud. Deze lijsten zijn ook de basis geweest voor renovatie en zijn bedoeld als aanvulling op de in deze periode in stand per 31 december regelingen beschikt over de beslissende zeggenschap ter zake van de (her)verdeling van de servicebedragen en worden door het te zetten exploitatiebijdrage van Het Nieuwe Rijksmuseum. De rei- Aanschafwaarde 194 Cumulatieve afschrijvingen -193 het bestuur en het financiële beleid. De activa, passiva, resultaten Ministerie van Financiën geaccepteerd ter bepaling van de door zende tentoonstellingen zijn niet bedoeld als reguliere, algemene boekwaarde 31 december 1 en kasstromen van deze groepsmaatschappijen zijn in de conso- het ministerie van ocw verschuldigde overdrachtsbelasting. bron van opbrengsten voor het Rijksmuseum. De baten die voort- lidatie betrokken onder eliminatie van de onderlinge verhoudin- 5.3. Voorraden vloeien uit de inzet van het instrument van de reizende tentoon- II. Materiële vaste activa gen en transacties. De voorraden worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs of stellingen worden gematcht met de gevolgen die de renovatie kent De afschrijvingspercentages van de materiële vaste activa zijn geba- De opgenomen groepsmaatschappijen, gevestigd te Amsterdam, lagere netto-opbrengstwaarde. voor de exploitatie van het Rijksmuseum (afnemende bezoekers- seerd op de economische levensduur. Bij aanschaffingen in de zijn: 5.4. Vorderingen aantallen). Dit betekent dat op het moment waarop de ontwik- loop van het jaar worden de afschrijvingspercentages pro rata toe- - Rijksmuseum Holding B.V. (deelname 100%) De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde, keling van het exploitatiesaldo dit noodzakelijk maakt de gepas- gepast. De verbouwing en de inrichting van het tijdelijk museum - Rijksmuseum Merchandising B.V. (deelname 100%) onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor siveerde bedragen inzake de inzet vanreizende tentoonstellingen worden afgeschreven over een periode van 52 maanden hetgeen - Rijksmuseum E-Commerce B.V. (deelname 100%) oninbaarheid. Deze voorzieningen zijn bepaald op basis van een ten gunste van het resultaat worden gebracht. Een eventueel reste- overeenkomt met de huidige geplande duur van de tijdelijke pre- - Rijksmuseum Schiphol B.V. (deelname 100%) beoordeling van de individuele vorderingen. rend saldo na renovatie zal worden aangewend voor de inrichting sentatie De Meesterwerken in de Philipsvleugel. In verband met de - Rijksmuseum Publishing B.V. (deelname 100%) 5.5. Voorzieningen van Het Nieuwe Rijksmuseum. tegenvallende exploitatieresultaten van de vestiging op Schiphol - Rijksmuseum Tijdschrift B.V. (deelname 100%) De voorziening vut en overgangsmaatregel prepensioen, en de 6.4. Omzet en kosten Rijksmuseum Publishing B.V. heeft ultimo 2004 een afwaardering naar lagere bedrijfswaarde voorziening inzake jubilea-uitkeringen, zijn conform RJ 271 vol- De omzet van de in Rijksmuseum Publishing B.V. ondergebrachte plaatsgevonden. In 2006 hebben hierop geen correcties plaats- 3. Omrekening van vreemde valuta gens de actuariële ‘Projected Unit Credit Method’ berekend. De uitgeverij-activiteiten worden verantwoord onder de overige directe gevonden. In 2005 zijn de bedrijfsinstallaties van de Rijksgebou- Vorderingen, schulden en verplichtingen in vreemde valuta wor- overige voorzieningen worden op nominale waarde gewaardeerd. opbrengsten. De kosten die samenhangen met betreffende activi- wendienst overgedragen aan het Rijksmuseum. De geraamde aan- den omgerekend tegen de koers per balansdatum. Transacties in 5.6. Investeringsbijdragen teiten worden als kosten van publicaties opgenomen onder de ove- schaf- en boekwaarden zijn bepaald aan de hand van de lijsten van vreemde valuta gedurende de verslagperiode zijn in de jaarreke- Ontvangen investeringssubsidies en bijdragen ten behoeve van de rige lasten. In de jaarrekening 2006 waren de omzet en kosten van het geplande planmatig onderhoud. Deze lijsten zijn ook de basis ning verwerkt tegen de koers van afwikkeling. De uit de omre- aanschaf van materiële vaste activa worden verantwoord onder de deze activiteiten nog per saldo opgenomen als kosten van publica- geweest voor de (her)verdeling van de servicebedragen en worden kening per balansdatum voortvloeiende koersverschillen worden langlopende schulden onder de post investeringsbijdragen. Deze ties. In de jaarrekening 2007 zijn de vergelijkende cijfers 2006 aan door het Ministerie van Financiën geaccepteerd ter bepaling van 158 opgenomen in de exploitatierekening. post valt vrij ten gunste van de exploitatierekening overeenkom- de gehanteerde methode van presenteren aangepast. Ten opzichte de door het Ministerie van ocw verschuldigde overdrachtsbelas- 159 stig de afschrijving op de met deze subsidies en bijdragen verkre- van de jaarrekening 2006 heeft dit geleid tot een reclassificering ting. Investeringen op tijdelijke locaties worden afgeschreven over gen materiële vaste activa. van de betreffende cijfers waardoor de directe opbrengsten 2006 de geraamde periode van de tijdelijke huisvesting. II. Materiële vaste activa VII. Groepsvermogen (bedragen x € 1.000) Vooruitbetaald Verbouwingen Inventaris, Museale Overige vaste Totaal (bedragen x € 1.000) Reserve Reservebedrijfs- Bestemmingsfonds Algemene Totaal op materiële apparatuur inventaris bedrijfsmiddelen- Kunstaankopen Installaties OCW reserve vaste activa en inrichting stand 1 januari 906 708 138 5.430 7.182 stand 1 januari - Overboeking 0 -54 0 54 0 Aanschafwaarde 643 6.333 4.306 1.529 52 12.863 - Uit bestemming van het resultaat 228 0 0 -228 0 Cumulatieve afschrijvingen 0 -4.849 -2.780 -619 -2 -8.250 - Uit bestemming van het resultaat 0 0 -26 -16 -42 boekwaarde 1 januari 643 1.484 1.526 910 50 4.613 d per 31 december 1.134 654 112 5.240 7.140

mutaties boekjaar: VII. Groepsvermogen wordt toegevoegd aan de Reserve kunstaankopen. Dit geldt voor Aanschafwaarde desinvesteringen 0 0 0 0 -52 -52 Algemene reserve de onderdelen inkomsten uit entree (inclusief toeslagen bijzonde- Cumulatieve afschrijvingen desinvesteringen 0 0 0 0 14 14 Investeringen 3.073 174 2.970 390 53 6.660 De algemene reserve is het gedeelte van het eigen vermogen waar- re tentoonstellingen), de brutomarge op museumwinkelverkopen Afschrijvingen 0 -1.235 -623 -282 -19 -2.159 over zonder belemmering door wettelijke of statutaire bepalingen en de kosten van tentoonstellingen. Hierbij is als randvoorwaar- 3.073 -1.061 2.347 108 -4 4.463 kan worden beschikt voor het doel waarvoor het Rijksmuseum is de opgenomen dat het positieve resultaat uit deze berekening de

opgericht. in reserve gehouden post opbrengst reizende tentoonstelling niet stand per 31 december Aanschafwaarde 3.716 6.507 7.517 1.919 53 19.712 overschrijdt. Aanwending van deze reserve zal pas kunnen geschie- Cumulatieve afschrijvingen 0 -6.084 -3.644 -901 -7 -10636 Bestemmingsfonds ocw den na afronding van het project Het Nieuwe Rijksmuseum. boekwaarde 31 december 3.716 423 3.873 1.018 46 9.076 Subsidie ocw die nog niet is besteed aan doeleinden waarvoor de subsidie is verstrekt (zie artikel 26 van het Bekostigingsbe- Functies van het groepsvermogen (exclusief Bestemmingsfonds ocw) V. Vorderingen sluit) dient opgenomen te worden in het Bestemmingsfonds De functie van het groepsvermogen (exclusief Bestemmingsfonds ocw. Over de bestemming van de resterende middelen in het ocw) bestaat uit: (bedragen x € 1.000) 31-12-2007 31-12-2006 Bestemmingsfonds ocw zal aan het eind van de betreffende cul- - A. Bufferfunctie voor toekomstige risico’s aan de uitgaven- en/of V.1. Debiteuren 596 313 tuurnotaperiode een beslissing worden genomen. Wanneer de inkomstenkant van de exploitatie. V.2. Stichting Het Rijksmuseum Fonds 552 1.327 V.3. Vooruitbetaalde pensioenpremie 2.575 2.310 met de minister overeengekomen prestaties in die vier jaar kwali- - B. Financieringsfunctie voor vaste activa. V.4. Te declareren projectgelden tatief en kwantitatief zijn gerealiseerd, kan de minister besluiten Het Nieuwe Rijksmuseum 0 9.073 in te stemmen met de aanwending van het saldo in een volgende A. Bufferfunctie - Voor toekomstige risico’s in de exploitatie han- V.5. Belastingen en sociale premies 1.546 2.430 periode, alleen en voorzover deze middelen besteed worden voor teert het Rijksmuseum een horizon van een jaar; het benodigd V.6. Overige vorderingen 1.937 904 V.7. Overlopende activa 840 486 het doel waarvoor deze zijn verstrekt. vermogen dient een omvang te hebben om maximaal een jaar dis- 8.046 16.843 continuïteit in de exploitatie op te kunnen vangen. Als praktische Reserve bedrijfsinstallaties vertaling van dit uitgangspunt kan de dan benodigde omvang van V.2. Stichting Het Rijksmuseum Fonds heeft een medewerker particuliere schenkingen in dienst van wie De Reserve bedrijfsinstallaties is ontstaan door de overdracht van het groepsvermogen (exclusief Bestemmingsfonds ocw) berekend Stichting Het Rijksmuseum Fonds is opgericht op 8 december 1994 de werkzaamheden geheel ten behoeve van Stichting Het Rijks- de bedrijfsinstallaties door de Rijksgebouwendienst in 2005. De worden op de in een jaar te derven inkomsten van entree- en win- en heeft tot doel: museum Fonds zijn. De kosten hiervan worden door Stichting over dracht van de bedrijfsinstallaties is een gevolg van de in 1999 kelinkomsten. Gedurende de periode van de renovatie bedraagt - het aantrekken, het beheren en het beleggen van gelden welke Het Rijksmuseum Fonds vergoed. Het Rijksmuseum Fonds is per doorgevoerde stelselwijziging bij de Rijksgebouwendienst. De dit circa € 7 miljoen. door schenkers ten bate van het Rijksmuseum te Amsterdam aan 1 oktober 2005 gecertificeerd door het Centraal Bureau Fond- waar de van de in 2005 overgedragen bedrijfsinstallaties is samen B. Financieringsfunctie - Het Rijksmuseum is voor de financiering de stichting zijn geschonken; senwerving (cbf). De jaarrekening van Stichting Het Rijksmu- met het bedrag uit hoofde van niet gepleegde vervangingsinveste- van de vaste activa aangewezen op het eigen vermogen omdat door - het uitkeren van gelden aan het Rijksmuseum, waarbij in begin- seum Fonds wordt opgesteld conform richtlijn 650 Fondsenwer- ringen in het kader van het serviceprogramma van de Rijksgebou- het ontbreken van langjarige subsidietoezeggingen geen beroep sel de ter beschikking gestelde gelden niet worden aangesproken, vende instellingen en kan worden opgevraagd bij Stichting Het wendienst aan deze reserve toegevoegd. De reserve valt in 15 jaar gedaan kan worden op de kapitaalmarkt. Het benodigd vermogen tenzij zulks in andere zin met schenkers is overeengekomen; Rijksmuseum. vrij ten gunste van de algemene reserve en vervult een deel van de voor financiering van de vaste activa komt overeen met de gemid- - het verlenen van steun in de meest uitgebreide zin des woords financieringsfunctie van vaste activa van de algemene reserve. delde boekwaarde van de vaste activa gedurende een zekere peri- aan het Rijksmuseum. VI. Liquide middelen ode. Gedurende de periode van de renovatie bedraagt dit circa Het Rijksmuseum verleent huisvesting aan Stichting Het Rijksmu- De banktegoeden zijn direct opeisbaar. De stichting beschikt over Reserve Kunstaankopen € 7 miljoen. 160 seum Fonds. Ook de administratie wordt gevoerd door het Rijks- een kredietfaciliteit van € 2.000.000 waarbij een rente verschuldigd Met ingang van 2006 is besloten dat 30% van een ten opzichte 161 museum. Het Rijksmuseum berekent geen kosten door voor de is gelijk aan de ing Basisrente verhoogd met een opslag van 1%. van de begroting positief resultaat behaald op de publieksgerela- Voor genoemde functies kan het groepsvermogen in zijn geheel administratieve dienstverlening en huisvesting. Het Rijksmuseum teerde onderdelen van de begroting, bij de resultaatbestemming worden ingezet met uitzondering van het bestemmingsfonds ocw. VIII. Bestemmingsfonds kunstaankopen Jubilea-uitkeringen Niet in de balans opgenomen verplichtingen (bedragen x € 1.000) 31-12-2007 31-12-2006 De verplichting inzake jubilea-uitkeringen is evenals de voorzie- Huurverplichtingen ning vut en overgangsregeling prepensioen berekend volgens de Stichting Het Rijksmuseum is met ingang van 1 januari 2001 stand 1 januari 267 79 actuariële methode ‘Projected Unit Credit Method’. Voor de hier- gebruikersovereenkomsten aangegaan met de Rijksgebouwen- Bij: Ontvangen bijdragen bij gehanteerde uitgangspunten wordt verwezen naar de toelich- dienst voor de huur van de gebouwen. De jaarlijkse huur hiervan - BankGiro Loterij 372 2.051 ting op de voorziening vut en overgangsregeling prepensioen. bedraagt € 10,0 miljoen. De looptijd van de contracten bedraagt 15 - Sponsoring Baker & McKenzie 102 0 jaar. In het kader van het project Het Nieuwe Rijksmuseum zijn voor - Overige bijdragen en schenkingen 1.795 1.508 X. Langlopende schulden 2.269 3.559 tijdelijke huisvesting aanvullend enkele panden gehuurd. De huur (bedragen x € 1.000) 31-12-2007 31-12-2006 van deze panden bedraagt in totaal € 4,1 miljoen per jaar. Af: Kunstaankopen X.1. Investeringsbijdragen 20.442 16.826 - Aankoop kunstvoorwerpen -2.678 -3.821 X.2. Overige langlopende schulden 0 234 Asbest - Eigen middelen 450 450 20.442 17.060 -2.228 -3.371 In de gebouwen gehuurd door het Rijksmuseum is in april 2003 Mutatie bestemmingsfonds kunstaankopen 41 188 X. Langlopende schulden asbestverontreiniging geconstateerd. Tot op heden zijn geen stand per 31 december 308 267 Tot het moment van aanvang van de inrichting van Het Nieuwe claims op grond van gezondheidsproblemen van (ex-)medewer- Rijksmusuem medio 2007 zijn de ontvangen bijdragen van de kers ingediend. IX. Voorzieningen founder Philips en de twee hoofdsponsoren BankGiroLoterij en (bedragen x € 1.000) VUT en over- Huisvesting Wachtgelden Suppletie- Jubilea- Totaal ING uitgezet op een depositorekening. De op deze depositoreke- Stichting Federatief Pensioenfonds gangsregeling en afkoop- uitkeringen prepensioen regelingen ning ontvangen rente werd tot 1 juli 2007 toegevoegd aan de ont- Stichting Het Rijksmuseum is voor de pensioenregeling aange- vangen bijdragen. sloten bij Stichting Federatief Pensioenfonds (SFP). SFP wordt stand 1 januari 4.253 1.289 471 300 0 6.313 Dotatie boekjaar 576 113 0 40 0 729 Toevoeging uit servicekosten X.1. Investeringsbijdragen en huisvestingsubsidie 0 139 0 0 0 139 (bedragen x € 1.000) Inrichting Inventaris, Museale Totaal Aangewend in boekjaar -525 0 -107 -111 0 -743 Het Nieuwe apparatuur Inventaris Rijksmuseum en inrichting Overgeboekt van langlopende schulden 0 0 0 0 234 234 Vrijval ten gunste van resultaat 0 0 -16 0 -11 -27 stand 1 januari 16.218 31 577 16.826 stand per 31 december 4.304 1.541 348 229 223 6.645 Ontvangen investeringsbijdragen 3.069 460 0 3.529 Toevoeging ontvangen rente 251 0 0 251 Vrijval ten gunste van de exploitatierekening 0 -82 -82 -164 IX. Voorzieningen Huisvesting stand per 31 december 19.538 409 495 20.442 vut en overgangsregeling prepensioen De dotaties aan de voorziening huisvesting vinden plaats conform Naar aanleiding van de wijzigingen in de RJ271, het amende- een hiervoor vastgesteld schema. Tevens zullen in de periode X.2. Overige langlopende schulden gekwalificeerd als een bedrijfstakpensioenfonds in de zin van IAS ment-Vendrik en de cao-afspraken ten aanzien van vut, prepen- van de renovatie aan de voorziening worden toegevoegd de niet (bedragen x € 1.000) 19 en RJ 271. Voor de aangesloten ondernemingen geldt dat er sioen en levensloop is de berekening van de voorziening vut en voor vervangingsinvesteringen benodigde servicebedragen. geen andere verplichting bestaat bij een tekort dan het accepte- Jubilea-uitkeringen overgangsregeling prepensioen in 2006 bijgesteld. Met ingang Tevens wordt aan deze voorziening toegevoegd het verschil tus- Stand 1 januari 234 ren van een hogere bijdrage. De dekkingsgraad ultimo 2007 op van 2006 worden in de berekening van de voorziening zowel de sen de ontvangen subsidie ocw voor huisvesting en de aan Af: overgeboekt naar voorzieningen -234 basis van de rentetermijnstructuur bedraagt 116,4 % (ultimo 2006 voorwaardelijke als onvoorwaardelijke aanspraken meegenomen. de Rijksgebouwendienst betaalde huren. Verschillen tussen de huis- Stand per 31 december 0 117,7%). Hierbij dient opgemerkt te worden dat de dekkings- De voorziening vut en overgangsregeling prepensioen is in 2006 vestingssubsidie en de te betalen huur ontstaan door een verschil- graad ultimo 2007 is gebaseerd op de nieuwe strengere financi- XI. Kortlopende schulden berekend volgens de actuariële methode Projected Unit Credit lende manier van indexeren van de huur en de huisvestingssubsidie. ele eisen van toezichthouder en actuaris. Zouden de oude eisen (bedragen x € 1.000) 2007 2006 Method. Bij de actuariële berekening wordt rekening gehouden Het saldo van de voorziening huisvesting zal worden aangewend ter zijn gehanteerd dan was de dekkingsgraad circa 5%-punt hoger met geaggregeerde blijfkansen waarin onder meer zijn begrepen dekking van de bijdrage van het Rijksmuseumvan € 27,2 miljoen XI.1. Belastingen en sociale premies 578 451 geweest (121,4%). de sterfte-, arbeidsongeschiktheid- en vertrekkansen. Deze kan- voor de inrichtingskosten van Het Nieuwe Rijksmuseum. XI.2. Pensioenpremies 78 107 Door de lage rendementen als gevolg van het slechte beursklimaat XI.3. Rijksgebouwendienst inzake 0 787 sen zijn afhankelijk van leeftijd en geslacht. Voor de indexering project Het Nieuwe Rijksmuseum en de nieuwe strengere eisen van de toezichthouder en de actu- van de verplichting is uitgegaan van 3,0% bestaande uit een alge- Personeelsverplichtingen: wachtgelden en suppletie- en afkoopregelingen. XI.4. Te betalen projectgelden 703 0 aris van het fonds stond de dekkingsgraad van sfp het afgelopen 162 mene loonontwikkeling van 2,5% en een carrièreontwikkeling Deze voorzieningen betreffen de geschatte verplichtingen voor Het Nieuwe Rijksmuseum jaar onder druk. Het gedeeltelijk afdekken van het renterisico in 163 XI.5. Crediteuren 4.415 12.454 van 0,5%. De verplichtingen zijn contant gemaakt op basis van de wachtgelden en suppletie- en afkoopregelingen personeel. Deze 2007 heeft er toe geleid dat het fonds ultimo 2007 niet meer in XI.6. Overige schulden 429 577 rentetermijnstructuur ultimo boekjaar. voorzieningen hebben een langlopend karakter. XI.7. Overlopende passiva 10.944 4.986 een situatie van reservetekort verkeert. Als gevolg van de strenge- 17.147 19.362 re financiële eisen zal de premie voor 2008 naar verwachting een cbf-keur Stichting Het Rijksmuseum Fonds Lasten lichte stijging (circa 3 %) laten zien. In oktober 2005 heeft Stichting Het Rijksmuseum Fonds het keur- (bedragen x € 1.000) 2007 2007 2006 Uitkomst Begroot Uitkomst merk van Stichting Centraal Bureau Fondsenwerving (cbf) verkre- C. Personeelslasten 17.766 18.563 19.314 Niet in de balans opgenomen activa gen. Als gevolg hiervan is afgesproken dat met ingang van 2006 C.1. Lonen en salarissen 13.473 14.295 12.621 Subsidie alle charitatieve geldstromen zullen verlopen middels tussenkomst C.2. Sociale lasten 1.770 1.745 1.398 Voor de periode 2005 tot en met 2008 is door het Ministerie van van Stichting Het Rijksmuseum Fonds. C.3. Pensioenlasten 1.903 2.323 4.709 C.4. Inhuur derden/uitzendkrachten 620 200 586 ocw aan Stichting Het Rijksmuseum een totaal bedrag aan subsi- die verleend van € 26 miljoen per jaar. D. Afschrijvingen op (im)materiële vaste activa 2.213 2.403 2.019

E. Huur 7.272 7.942 5.972

F. Kunstaankopen 2.678 2.993 3.821

G. Overige lasten 24.551 29.797 26.284 G.1. Directie en secretariaat 479 588 489 G.2. Communicatie en Marketing 1.015 1.004 1.076 G.3. Tentoonstellingen 1.683 1.810 3.144 G.4. Vaste presentatie 110 88 63 G.5. Publicaties 1.141 718 450 G.6. Educatie en Publieksinformatie 843 761 941 G.7. Collectiebeheer 328 148 295 G.8. Onderzoek en documentatie 427 342 283 Toelichting op de geconsolideerde categoriale exploitatierekening G.9. Conservering en restauraties 367 487 166 G.10. Financiële Zaken 237 204 239 G.11. Personeel en Organisatie 561 636 559 Baten G.12. Automatisering 351 537 375 (bedragen x € 1.000) 2007 2007 2006 G.13. Commerciële zaken 305 435 374 Uitkomst Begroot Uitkomst G.14. Kantoorkosten 543 401 494 A. Opbrengsten G.15. Bewaking en beveiliging 156 130 177 Directe opbrengsten (A.1. t/m A.5.) 11.768 12.871 15.916 G.16. Overige huisvestingslasten 2.093 2.508 1.946 A.1. Inkomsten uit entreegelden en museumkaart 6.900 6.067 10.041 G.17. Het Nieuwe Rijksmuseum 13.912 19.000 15.213 A.2. Directe sponsoring 552 750 1.210 Som der lasten 54.480 61.698 57.410 A.3. Inkomsten horeca exploitatie 217 264 387 A.4.1. Inkomsten uit verkopen Rijksmuseumwinkel 1.562 1.461 1.997 A.4.2. Inkomsten uit verkopen Museumplein winkel 165 187 277 Overige gegevens met betrekking tot de personele lasten len gefinancierde topinkomens in werking getreden. Deze wet ver- A.4.3. Inkomsten uit verkopen via Internet 23 25 33 Het gemiddelde aantal personeelsleden in 2007 op fulltime basis plicht organisaties in de (semi)publieke sector in hun jaarrekening A.4.4. Inkomsten uit verkopen via Schipholwinkel 303 289 318 bedroeg 327 (2006: 304). De totale bezoldiging, inclusief pensi- of jaarverslag informatie te verstrekken over de bezoldiging van A.5.1. Opbrengst fotodienst 152 150 194 A.5.2. Overige directe opbrengsten 1.894 3.678 1.460 oenlasten, van de drie directieleden in 2007 bedroeg € 496.970 personen van wie het belastbaar loon uitstijgt boven het vastgestel- Indirecte opbrengsten (A.6. t/m A.8.) 977 1.743 487 (2006: € 455.019). De bezoldiging aan de leden van de Raad van de gemiddelde belastbaar loon van een minister (voor 2007 is dit A.8. Overige indirecte opbrengsten 977 1.743 487 Toezicht in 2007 bedroeg nihil (2006: eveneens nihil). vastgesteld op € 169.000). Voor het verslagjaar 2007 betreft dit de Totaal opbrengsten 12.745 14.614 16.403 Per 1 maart 2006 is de Wet openbaarmaking uit publieke midde- volgende functionarissen: B. Bijdragen Subsidie Ministerie ocw (B.1. t/m B.3.) 37.549 43.576 37.236 B.1. Subsidie Ministerie ocw: huren en services 10.258 10.249 10.097 Overige gegevens met betrekking tot de personele lasten B.2. Subsidie Ministerie ocw: exploitatiebijdrage 16.314 16.199 15.962 B.3. Subsidie Ministerie ocw: incidenteel 10.977 17.128 11.177 Functie Belastbaar Loon Belastbaar Loon Betalingen Totaal Duur Overige subsidies en bijdragen (B.4. t/m B.10.) 3.134 3.090 3.874 Vast Variabel t.b.v. voorziening voor van het dienstverband B.9.1. Bijdragen inzake kunstaankopen 2.167 2.543 3.559 beloning op termijn 164 B.9.2. Overige subsidies en bijdragen 803 454 177 Hoofddirecteur 165 B.10. Vrijval egalisatiereserve investeringsbijdragen 164 93 138 - 2007 133.167 23.800 39.831 196.798 voltijdbasis Totaal bijdragen 40.683 46.666 41.110 - 2006 124.162 23.611 37.712 185.485 voltijdbasis Som der baten 53.428 61.280 57.513 Overige gegevens Bestemming van het exploitatiesaldo de onderdelen inkomsten uit entree (inclusief toeslagen bijzonde- van Toezicht Het Muziektheater Amsterdam; voorzitter Raad van Aan de Raad van Toezicht van Stichting Het Rijksmuseum te Bestemmingsfonds ocw re tentoonstellingen), de brutomarge op museumwinkelverkopen Toezicht Anne Frank Stichting; lid Raad van Commissarissen TNT, Amsterdam Het deel van de subsidie ocw dat nog niet is besteed aan de doelein- en de kosten van tentoonstellingen. Hierbij is als randvoorwaar- ING, KLM en Royal Dutch Shell; lid bestuur Stichting Start Foun- den waarvoor de subsidie is verstrekt (zie artikel 26 van het Bekosti- de opgenomen dat het positieve resultaat uit deze berekening de dation, Eindhoven. Accountantsverklaring gingsbesluit) dient opgenomen te worden in het bestemmingsfonds in reserve gehouden post opbrengst reizende tentoonstelling niet Opdracht ocw. Voor deze toerekening van het exploitatiesaldo moet worden overschrijdt. Aanwending van deze reserve zal pas kunnen geschie- Mr. M.L.B. van der Lande (1950) Wij hebben gecontroleerd of het in dit jaarverslag op de pagina’s uitgegaan van de verhouding subsidie ocw ten opzichte van het den na afronding van het project Het Nieuwe Rijksmuseum. partner Baker & McKenzie 126 tot en met 139 opgenomen financieel verslag van Stichting totaal van de baten. De incidentele subsidies kunnen bij deze toere- Het Rijksmuseum te Amsterdam over 2007 op de juiste wijze is kening buiten beschouwing worden gelaten. Deze voorschriften lei- Raad van Toezicht Prof. dr. F.P. van Oostrom (1953) ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2007 van den tot de volgende bestemming van het exploitatiesaldo: Mr. A. Ruys (1947) Universiteitshoogleraar Universiteit Utrecht en President Konink- Stichting Het Rijksmuseum. Bij die jaarrekening hebben wij op 9 Voormalig voorzitter Raad van Bestuur Heineken N.V. lijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen april 2008 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. De Exploitatiesaldo Nevenfuncties - Vice-voorzitter Raad van Commissarissen Schip- Nevenfuncties - Voorzitter commissie Canon van Nederland / directie van de stichting is verantwoordelijk voor het opstellen van hol Group; lid Raad van Commissarissen Lottomatica SpA, ABN Stichting entoen.nu; lid Raad van Toezicht Muiderslot en Muse- Totale baten 53.428 het financieel verslag in overeenstemming met de grondslagen Amro NV, British American Tobacco plc en Janivo Holding BV; um Meermanno zoals gehanteerd in de jaarrekening 2007 van Stichting Het Rijks- af: Incidentele subsidie -10.977 voorzitter Raad van Toezicht Aidsfonds en Stop Aids Now; voorzit- museum. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverkla- ocw Het Nieuwe Rijksmuseum ter Raad van Toezicht Stichting Madurodam. Mevrouw drs. M.A. Scheltema (1954) Totale baten exclusief 42.451 100,00% ring inzake het financieel verslag te verstrekken. Financieel directeur Shell Nederland incidentele subsidie ocw Werkzaamheden Subsidie ocw 26.572 62,59% Mw. mr. A. Deveci-Kesmer (1973) Nevenfuncties - Lid Raad van Commissarissen en voorzitter Audit- Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Exploitatiesaldo 2006 -42 Jurist en directeur Rhythm of Reason Arnhem commissie Triodos Bank NV; lid Auditcommissie GasTerra BV; lid Nederlands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze controle Toegevoegd aan -26 62,59% Nevenfuncties - Adviseur voor diverse gemeenten, organisaties en Commissie Financiële Verslaggeving AFM; vice-voorzitter Curato- bestemmingsfonds ocw zodanig in te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van instellingen rium Postdoctorale Controllersopleiding Vrije Universiteit. Toegevoegd aan algemene reserve -16 37,41% zekerheid wordt verkregen dat het financieel verslag op de juiste -42 100,00% wijze is ontleend aan de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de Dit voorstel is reeds verwerkt in de balans ultimo 2007. W. Kok, vice-voorzitter (1938) door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is Minister van Staat; oud-Minister-President als basis voor ons oordeel. Reserve Kunstaankopen Nevenfuncties - Voorzitter Raad van Toezicht Het Nederlands Oordeel Met ingang van 2006 is besloten dat 30% van een ten opzichte Kanker Instituut/Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis Amster- Naar ons oordeel is het financieel verslag in alle van materieel belang van de begroting positief resultaat behaald op de publieksgerela- dam; voorzitter Raad van Toezicht Het Nationale Ballet; lid Raad zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening. teerde onderdelen van de begroting, bij de resultaatbestemming Toelichting wordt toegevoegd aan de Reserve kunstaankopen. Dit geldt voor Rooster van aftreden Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is De berekening is als volgt Geboortedatum Benoemd Herbenoemd Herbenoeming Max. zittingsduur tot: voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële Begroting Realisatie Uitkomst Mw. Deveci-Kesmer 20-4-1973 2006 - 2009 2014 positie en de resultaten van de stichting en voor een toereikend Dhr. Kok 29-9-1938 2003 2006 - 2009 inzicht in de reikwijdte van onze controle het financieel verslag Inkomsten uit entree 6.067 6.900 833 Dhr. Van der Lande 29-12-1950 2007 - 2010 2015 (inclusief toeslagen uit bijzondere tentoonstellingen) Dhr. Van Oostrom 15-5-1953 2007 - 2010 2015 dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarreke- Brutomarge museumwinkel 1.461 1.562 101 Dhr. Ruys 20-7-1947 2004 2007 2010 2012 ning, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij Sponsoring tentoonstellingen 300 - -300 Mw. Scheltema 17-11-1954 2007 - 2010 2015 op 9 april 2008 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Kosten tentoonstellingen -1.810 -1.683 127 Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel. Resultaat publieksgerelateerde 6.018 6.779 761 onderdelen begroting

Den Haag, 23 mei 2008 Toegevoegd 228 Deloitte Accountants B.V. aan reserve kunstaankopen 30% Saldo reserve kunstaankopen 906 166 1 januari 167 Toevoeging boekjaar 228 Saldo reserve kunstaankopen 1.134 31 december Dit voorstel is reeds verwerkt in de balans ultimo 2007. Meerjarenoverzicht

Meerjarenoverzicht Bezoekers (aantal) Rijksmuseum Amsterdam

(bedragen x € 1.000) 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2007 2006 2005 2004 2003 2002

Resultaten Totaal aantal bezoekers 969.561 1.142.182 842.586 812.102 833.450 1.100.488 Entreegelden 6.900 10.041 5.443 5.278 4.575 6.298 Nationaal 332.836 431.858 293.116 220.150 322.624 387.081 Winkels 3.478 4.511 3.498 3.287 2.850 3.015 Internationaal 636.725 710.324 549.470 591.952 510.826 713.407 Fotodienst 152 194 145 122 163 205 Betalende bezoekers 790.614 950.462 698.205 674.523 672.107 939.441 Sponsoring 552 1.210 288 155 372 417 Gratis bezoek 178.947 191.720 144.381 137.579 161.343 161.047 Bijdragen inzake kunstaankopen 2.167 3.559 2.168 13.211 4.431 9.124 Schoolverband 37.033 43.071 26.573 30.649 27.556 42.230 Subsidie OCW 37.549 37.236 30.459 48.285 26.230 25.011 Bezoekers Museumkaart 71.338 84.093 62.503 65.295 95.955 149.919 Vrijval investeringsbijdragen 164 138 91 100 3.861 1.024 Jeugd tot en met 18 jaar 134.639 159.180 105.442 102.922 129.857 153.641 Overige opbrengsten 3.891 2.511 2.162 1.698 1.295 1.016 Totaal opbrengsten 54.853 59.400 44.254 72.136 43.777 46.110 Rijksmuseum Amsterdam Schiphol, Rembrandt-Caravaggio, Fashion Dna en Held Totaal aantal bezoekers Schiphol 192.844 222.350 174.279 182.007 131.952 5.000 Totaal aantal bezoekers Rembrandt-Caravaggio 400.783 Personeelslasten 17.766 19.314 16.975 19.068 16.400 15.842 Totaal aantal bezoekers Fashion DNA 67.054 Inkoop winkels 1.425 1.886 1.394 1.331 1.182 1.156 Totaal aantal bezoekers HELD 39.095 Afschrijvingen vaste activa 2.213 2.019 2.050 2.732 6.325 1.976 Totaal bezoek Rijksmuseum 1.201.500 1.832.369 1.016.865 994.109 965.402 1.105.488 Kunstaankopen 2.678 3.821 2.578 14.259 4.547 10.584 Huisvestingslasten 9.365 7.939 7.961 8.732 7.774 11.350 Reizende tentoonstellingen Kosten Het Nieuwe Rijksmuseum 13.912 15.367 8.273 22.778 1.426 162 Overige lasten 8.546 8.950 5.203 3.797 5.411 6.273 Kobe (Japan) 100.000 Totaal lasten 55.905 59.296 44.434 72.697 43.065 47.343 Melbourne (Australië) 208.000 The Dayton Institute of Art (USA) 52.000 Financiële baten en lasten 1.051 329 220 157 -2 281 Phoenix (USA) 135.000 Saldo uit gewone bedrijfsuitoefening -1 432 40 -404 710 -952 Portland (USA) 95.923 Mutatie bestemmingsfonds kunstaankopen -41 -188 -40 598 -334 1.010 Tokyo (Japan) 493.886 Exploitatiesaldo -42 244 0 194 376 58 Shanghai (China) 178.249 Vermogen Totaal reizende tentoonstellingen 903.058 52.000 308.000 Vaste activa 9.077 4.668 5.937 7.024 8.194 8.294 Vlottende activa 42.605 45.516 34.614 43.598 24.989 18.506 Kortlopende schulden 17.147 19.362 16.306 30.298 15.959 7.977 Kengetallen (in %) Eigen vermogen 7.140 7.182 6.938 6.122 5.928 5.552 Bestemmingsfonds kunstaankopen 308 267 79 39 637 303 Subsidie ocw/totale baten 68,5% 62,7% 68,8% 66,9% 59,9% 54,2% Voorzieningen 6.645 6.313 3.027 3.008 2.656 4.371 Eigen inkomsten/totale baten 31,5% 37,3% 31,2% 33,1% 40,1% 45,8% Langlopende schulden 20.442 17.060 14.201 11.155 8.003 8.597 Eigen inkomsten/totale baten exclusief subsidie Totaal vermogen 51.682 50.184 40.551 50.622 33.183 26.800 ocw huur en ocw incidenteel 51,5% 58,1% 46,5% 59,8% 51,4% 57,4% Personeelslasten/subsidie ocw 47,3% 51,9% 55,7% 39,5% 62,5% 63,3% Medewerkers (aantal) Personeelslasten/totale lasten 31,8% 32,7% 38,2% 26,2% 38,1% 33,5% Vlottende activa/kortlopende schulden 248,5% 235,1% 212,3% 143,9% 156,6% 232,0% Gemiddeld aantal medewerkers (FTE’s) 327 304 312 330 345 349 Eigen vermogen/totaal vermogen 13,8% 14,3% 17,1% 12,1% 17,9% 20,7% Gemiddelde loonsom 51.604 50.941 50.670 50.807 46.345 42.103 Brutomarge winkels 59,0% 58,2% 60,2% 59,5% 58,5% 61,7% Nationaal bezoek/totaal bezoek 34,3% 37,8% 34,8% 27,1% 38,7% 35,2% Internationaal bezoek/totaal bezoek 65,7% 62,2% 65,2% 72,9% 61,3% 64,8%

168 169 Cultural Governance * Statuten en Reglement Raad van Toezicht: - Licht wijziging/keuze besturingsmodel toe in jaarverslag - Werf nieuwe toezichthouders ook buiten eigen netwerk Stichting Het Rijksmuseum wordt sinds de verzelfstandiging per o Benoeming, ontslag en schorsing directieleden De keuze voor het Raad-van-Toezichtmodel is toegelicht in bovengenoem- – Reglement Raad van Toezicht – Bij benoemingen wordt ook 1 juli 1995 bestuurd volgens het Raad-van-Toezicht-model. De Raad van Toezicht benoemt de hoofddirecteur, de Minister de uitgave. gebruik gemaakt van externe expertise op het gebied van werving Stichting Het Rijksmuseum onderschrijft de Principles en Best- c.q. Staatssecretaris van OCW gehoord hebbend. De hoofddirec- - Gebruik profielschetsen bij werving en selectie directieleden – van toezichthouders. Practice-bepalingen van dit model, zoals beschreven in de Code teur benoemt na overleg met de Raad de overige directeuren. Directiereglement – Bij de recente werving van een nieuwe hoofddirec- - Stel Raad evenwichtig samen passend bij doelstelling instel- Cultural Governance, pas toe of leg uit en past deze toe, tenzij o Vaststelling arbeidsvoorwaarden directieleden teur en directeur Collecties zijn profielschetsen gebruikt. ling Reglement Raad van Toezicht – De Raad richt zich bij (her) onderstaand anders is aangegeven. De onderstaande Principles De Raad van Toezicht stelt de arbeidsvoorwaarden van de - Overweeg inschakelen deskundigen bij vervulling directiefunc- benoemingen ook naar deze richtlijn. en Best-Practice-bepalingen zijn vastgelegd bij de verzelfstan- hoofddirecteur vast. De hoofddirecteur stelt na overleg met de tie – Directiereglement – Bij de werving van de nieuwe hoofddirecteur - Raad van Toezicht stelt gefaseerd rooster van aftreden vast diging en/of in de statuten van de Stichting, het Reglement Raad de arbeidsvoorwaarden van de overige directeuren vast. is gebruik gemaakt van een extern bureau. Reglement Raad van Toezicht – Er is een gefaseerd rooster van Raad van Toezicht, het Directiereglement en de Profielschets o Toezicht houden op directie en algemene gang van - Voer, versla en archiveer jaarlijks functioneringsgesprekken aftreden. Raad van Toezicht. zaken met directieleden – Directiereglement – Een vertegenwoordiging van - Raad van Toezicht beraadt zich op wenselijkheid herbenoe- In onderstaand overzicht wordt per principle en best practice o Adviseren directie de Raad van Toezicht voert jaarlijks een functioneringsgesprek met de ming Reglement Raad van Toezicht – Dit gebeurt bij iedere herbe- aangegeven waar deze is vastgelegd en – voorzover nodig – hoe o Vaststellen directiereglement hoofddirecteur. Hiervan wordt verslag gedaan in een vergadering van noeming. deze in de praktijk wordt toegepast. o Wijzigen statuten – een statutenwijziging is onderworpen aan de Raad van Toezicht. - Hanteer benoemingsperiode van drie of vier jaar met res- voorafgaande goedkeuring van de Raad van Toezicht en de - Bezoldiging sluit aan bij karakter instelling, wettelijke voor- pectievelijk twee- of eenmalige herbenoeming – Statuten – Minister c.q. Staatssecretaris van OCW schriften en subsidievoorwaarden – Directiereglement – Bij de vast- De maximale zittingsduur is acht jaar. Checklist Principles o Vertegenwoordigen van de instelling bij belet directie stelling van de arbeidsvoorwaarden richt de Raad van Toezicht zich op - Indien geboden treden leden Raad van Toezicht tussentijds af - Verantwoord naleving Code in jaarverslag – Reglement Raad Bij belet of ontstentenis van zowel de hoofddirecteur als diens de hier genoemde voorschriften en kaders. – Reglement Raad van Toezicht van Toezicht – paragraaf in jaarverslag dat op de website van het plaatsvervanger(s) gedurende een periode van meer dan vier - Raad van Toezicht stelt Directiereglement vast - Benoem voorzitter Raad van Toezicht in functie – Statuten museum wordt geplaatst weken kan de Raad van Toezicht een tijdelijke voorziening tref- Directiereglement – Op 10 december 2007 heeft de Raad van Toezicht en Reglement Raad van Toezicht – De Raad benoemt uit zijn mid- - Alle bevoegdheden bij directie tenzij anders vastgelegd – Sta- fen door de benoeming van een waarnemend algemeen directeur. het Directiereglement vastgesteld. den een voorzitter. tuten en Directiereglement o Benoeming externe accountant - Directieleden melden relevante nevenfunctie(s) aan Raad van - Leden van Raad van Toezicht melden relevante - Directie bestuurt instelling en legt daarover verantwoording De benoeming van de registeraccountant is onderworpen aan de Toezicht – Directiereglement – Naast de melding wordt een overzicht nevenfunctie(s) aan Raad van Toezicht – Reglement Raad af - Statuten en Directiereglement voorafgaande goedkeuring van de Raad van Toezicht. van relevante neven(functies) opgenomen in het jaarverslag. van Toezicht – Een overzicht van relevante nevenfunctie(s) wordt - Raad van toezicht houdt toezicht op en adviseert directie – o Inzage in boeken - Gebruik profielschetsen bij werving en selectie leden Raad van opgenomen in het jaarverslag. Statuten en Reglement Raad van Toezicht - Veranker principes code in statuten en meld en verklaar Toezicht – Reglement Raad van Toezicht – Bij benoeming van nieuwe - Raad van Toezicht draagt jaarlijks zorg voor zelfevaluatie - De volgende onderwerpen vereisen goedkeuring raad van afwijkingen in jaarverslag – Dit principe wordt onderschreven en leden en herbenoemingen wordt de (her)benoeming getoetst aan de pro- en legt deze vast – Reglement Raad van Toezicht – Minimaal toezicht – Statuten en Reglement Raad van Toezicht: nagevolgd. fielschets en de daarin vervatte (deskundigheids)eisen die aan de indivi- eenmaal per jaar vergadert de Raad over het eigen functioneren. o Strategie duele leden worden gesteld. Hiervan wordt een verslag gemaakt. o Financiering - Evalueer profielschetsen periodiek – Reglement Raad van Toezicht - Directie voorziet Raad van Toezicht van alle relevante infor- o Voorzieningen voor een risicobeheersings- en Checklist Best-Practice-bepalingen – Bij (her)benoemingen wordt bekeken of de in de Raad de gewenste matie – Directiereglement controlesysteem - Maak analyse van gewenste besturingsmodel deskundigheid nog voldoende is vertegenwoordigd en of de profielschets - Directie en Raad van Toezicht voeren periodiek overleg o Jaarplan en begroting Dit is gebeurd ten tijde van de verzelfstandiging (zie Verzelfstandi- aanpassing behoeft. over gang van zaken binnen instelling – Statuten, Reglement o Jaarverslag en jaarrekening ging Rijksmusea c.a. Achtergronden en documenten, een uitgave - Leden Raad van Toezicht functioneren onafhankelijk – Statuten Raad van Toezicht en Directiereglement – De Raad vergadert o Belangrijke samenwerkingsverbanden van het Ministerie van WVC, juli 1994). en Reglement Raad van Toezicht – In de statuten zijn enkele categorie- minimaal eenmaal per kwartaal met de Directie volgens een tevo- o Rechtshandelingen zoals aangaan leningen, aan- en ver- - Overleg met belanghebbenden bij wijzigen besturingsmodel ën met (mogelijke) tegenstrijdige belangen uitgesloten van het lidmaat- ren vastgesteld rooster. koop registergoederen Dit zal worden gedaan wanneer er aanleiding is om het besturings- schap van de Raad. o Arbeidsvoorwaarden- en vrijwilligersbeleid model te wijzigen. - Maximaal één voormalig directielid in Raad van Toezicht en o Aanvaarden nevenfuncties door directie - Maak implementatieplan bij wijzigen besturingsmodel niet als voorzitter – Reglement Raad van Toezicht – Er zijn geen - Raad van Toezicht heeft volgende bevoegdheden Dit zal in voorkomende gevallen worden gedaan. voormalige directieleden lid van de Raad van Toezicht. 170 171

* Voor deze paragraaf is als leidraad genomen het ‘Hulpmiddel verantwoording afleggen over Code Cultural Governance in jaarverslag’, gepubliceerd op de website www.culturalgovernance.nl. Colofon

Auteurs Samenstelling en redactie Het Nieuwe Rijksmuseum: vergunningen luiden nieuwe fase in Wieneke ’t Hoen en Pia van der Wiel Toon Vugts Fotografie Cuypers’ kleuren keren terug Afdeling Beeld Rijksmuseum en andere instanties die in bijschriften Toon Vugts zijn vermeld.

Het Ateliergebouw: een uniek expertisecentrum Tekstredactie Robert van Langh Aggie Langedijk, Amsterdam

Ronald de Leeuw over het belang van de BankGiro Loterij voor het Rijksmuseum Vertaling Erik Spaans Language Unlimited, Utrecht

Portretpendanten van Piero di Cosimo gerestaureerd en opnieuw ingelijst Ontwerp Duncan Bull, vertaling Jaap Engelsman Studio Jas bv, Amsterdam

Eeuwig modern design van Giovanni Battista Piranesi Druk Kris Schiermeier Drukkerij Lecturis bv, Eindhoven

Rijksmuseum in China © 2008 Rijksmuseum Amsterdam Jan Rudolph de Lorm Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbe- Wilmotte geeft vorm aan de inrichting van Het Nieuwe Rijksmuseum stand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, het- Toon Vugts zij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of eni- ge andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming Vier portretten door Johannes Cornelisz Verspronck van de uitgever. Taco Dibbits (met dank aan Rudi Ekkart en Pieter Roelofs) Voor meer informatie over de activiteiten van het Rijksmuseum, Carel Visser Acht gestapelde balken zie www.rijksmuseum.nl Frits Scholten

Paramaribo in 1820 Eveline Sint Nicolaas

Kunst op papier omstreeks 1800 Ger Luijten

Japanse tempelwachters en 18de-eeuwse loden beelden Menno Fitski en Margreet Boomkamp

Oog, het nieuwe tijdschrift Xandra van Gelder en Jildou van der Bijl

Zonder verering geen held Kris Callens en Gijs van der Ham www.rijksmuseum.nl