Metropool in Transitie Metropoolregio

Oktober 2018

1 Amsterdam Edam-Volendam Haarlemmerliede- Laren Lelystad Ouder- Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort AalsmeerInhoudso Almere Amstelveen Amsterdam Beemsterpg Beverwijkave Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Voorwoord Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen1 Voorwoord Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Ontwikkelingen in de wereld gaan ongelooflijk snel: op Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer uiteenlopende terreinen volgen veranderingen elkaar in Heemskerk Heemstede Hilversum HuizenFemke Halsema, Landsmeer burgemeester Laren Lelystad van Amsterdam Oostzaan Ouder-Amstel hoog tempo op. Bijzondere aandacht vragen de transities Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal die we meemaken op het gebied van energie, circulaire Diemen Edam-Volendam Gooise Meren2 Concentratie Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude OV Knooppunten Haarlemmermeer economie, klimaatadaptatie, bouwen, digitalisering en Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel mobiliteit. Purmerend Uitgeest Uithoorn VelsenDick vanWaterland Hal, voorzitter Weesp IVBN Wijdemeren en CEO Bouwinvest Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer De transities gaan zo snel, dat ze zich ongezien lijken te Heemskerk Heemstede Hilversum6 HuizenVrijplaatsen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel voltrekken. In zo’n tijd ontstaat de behoefte aan overzicht, aan Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad het vastleggen van het moment. Zodat zichtbaar wordt waar we Oosterwold: pioniers in de Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal ons bevinden. Foto’s leggen deze momenten vast. Wanneer je Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel de stillevens van verschillende momenten in de tijd naast elkaar Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad legt, wordt de beweging zichtbaar. Als een transitie in slow Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen12 Groene Amsterdam Scheggen Beemster en Parken Beverwijk Blaricum Bloemendaal motion. Diemen Edam-Volendam Gooise MerenAdriaan Haarlem Geuze, Haarlemmerliede-Spaarnwoude landschapsarchitect Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Deze krant is gemaakt ter gelegenheid van het MRA Congres op 19 oktober 2018. Dit congres markeert een belangrijk moment Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen10 Gebiedsontwikkeling Amsterdam Beemster MRA Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer tegen de achtergrond van de grote transities waar we voor Heemskerk Heemstede Hilversum HuizenOntwikkellocaties Landsmeer in kaart Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel staan. We staan aan de vooravond van ingrijpende keuzes. Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Hoe we omgaan met de veranderingen, hoe we de risico’s Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal willen beheersen en de kansen willen benutten die daaruit Diemen Edam-Volendam Gooise MerenVerstedelijking Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Randen Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Hilversum16 Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel voortkomen, komt tot uiting in de volgende MRA Agenda. Purmerend Uitgeest Uithoorn VelsenORAM, Waterland ondernemersorganisatie Weesp Wijdemeren regio Amsterdam Wormerland Zaanstad De acties in deze agenda zullen erop zijn gericht om onze Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal metropoolregio een aantrekkelijke plek te laten zijn en blijven in Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer de wereld. Heemskerk Heemstede Hilversum HuizenTransformatie Landsmeer Bedrijventerreinen Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn20 Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere AmstelveenFrits Palmboom, Amsterdam stedenbouwkundige Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal In deze krant laten we de grote en snelle veranderingen in Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer slow motion zien; het beeld van dit moment, op weg naar de Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad toekomst. Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen24 Nawoord Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise MerenTheo Haarlem Baart, fotograafHaarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Ik wens u een goed congres toe! Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Femke Halsema Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Voorzitter Metropoolregio Amsterdam Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Burgemeester van Amsterdam Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Heemstede Hilversum Huizen Landsmeer Laren Lelystad Oostzaan Ouder-Amstel Purmerend Uitgeest Uithoorn Velsen Waterland Weesp Wijdemeren Wormerland Zaanstad Zandvoort Aalsmeer Almere Amstelveen Amsterdam Beemster Beverwijk Blaricum Bloemendaal Diemen Edam-Volendam Gooise Meren Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer 2Inhoudsopgave Voorwoord 1 INTERVIEW: Dick van Hal, voorzitter IVBN en CEO Bouwinvest ″Concentreer ontwikkelingen vooral rond ov-corridors″

Overheden concentreren werkgelegenheid en woning- bouw steeds meer rond ov-knooppunten. Dick van Hal, CEO van Bouwinvest, is het daar van harte mee eens. “Wij wegen bij elke investering af in welke mate een

project bijdraagt aan een leefbare, gezonde en betaalbare Hoogbouw rond station Amsterdam Amstel. Van links naar rechts woonomgeving. Goede ov-verbindingen zijn daarbij in de de Mondriaan- en Breitnertoren uit 2001, de Rembrandttoren uit 1994 een cruciale factor.” en de recent opgeleverde Amstel Tower uit 2018 met woningen en een hotel. ontwikkelen. Daarbij moet je zorgen voor een eenzijdig woningaanbod. bijvoorbeeld goed. Bouwinvest gaat Waar wil een belegger anno 2018 graag bouwen. We kijken daarbij goed Dan gaat het onder andere om » woningen bouwen? naar richtinggevende documenten energieneutraal en circulair bouwen. voor voldoende variëteit in het Vanwege de grondopbrengsten wordt daar op het Hembrugterrein ook een als de Nationale Omgevingsvisie Goed openbaar vervoer is daarbij ook woningaanbod en voor voldoende pal bij stations vaak hoogbouw met bijdrage aan leveren. Er komt daar "Institutionele beleggers zoals en de studie Thuis in de Toekomst een zeer belangrijke voorwaarde. En voorzieningen. Er liggen zowel dorpen appartementen neergezet. Dat is een gemixt woonmilieu. Dat wordt Bouwinvest kijken naar de lange van de Neprom. Het is hoopgevend met ‘goed’ bedoel ik betrouwbaar, als stedelijke knooppunten langs die prima, maar zorg dan dat er iets een aantrekkelijk woongebied, mits termijn. Dit doen wij omdat wij een dat de publieke én private kant comfortabel en frequent." ov-corridors, dus dat zorgt vanzelf al verderop — binnen fietsafstand van er voldoende voorzieningen komen lange termijn stabiel rendement grosso modo een gedeeld beeld voor verschillende woonmilieus. Maar het station — ook eengezinswoningen en een goede ov-verbinding met een moeten realiseren voor onze van de toekomst geven. Er zijn ook per knooppunt moet je waken komen. doet dat eigen station." » klanten, pensioenfondsen, zodat honderdduizenden nieuwe woningen En dat betekent dat wonen en werken zij pensioenen kunnen blijven nodig, blijkt uit alle studies. Om dat wordt geconcentreerd in steden en uitkeren. Wij investeren dus waar allemaal in goede banen te leiden, rond ov-knooppunten? Dick van Hal is CEO van Bouwinvest grootste onafhankelijke vastgoed- we verwachten dat in de toekomst wordt een flinke opgave. Duurzame behoefte aan is. Wat je ziet is verstedelijking is bovendien meer "Zeker. Die beweging is natuurlijk al en sinds mei 2017 voorzitter van de vermogensbeheerders in Nederland dat de economische groei en de dan alleen woningen bouwen. lang ingezet. En programma’s als de IVBN, de vereniging van institutionele met een beleggingsportefeuille van bevolkingstoename zich grotendeels We moeten woonomgevingen Schiphol-corridor - die van Leiden beheerders en investeerders in €10,5 miljard,waarvan €7,5 miljard concentreren in het gebied van de realiseren die leefbaar, gezond en tot Lelystad loopt - of het provinciale §Nederlands vastgoed. De IVBN- in Nederlandse woningen, winkels, vier grote steden. Het ligt dan ook betaalbaar zijn. Die drie waardes beleid rond ov-knooppunten geven leden bezitten gezamenlijk meer dan kantoren, hotels en zorgvastgoed. Van voor de hand de meeste investeringen — leefbaarheid, gezondheid en hier regionaal verder richting aan. Er €100 miljoen aan vast-goed, waarvan Hal heeft tal van functies bekleed in de in dit gebied, de Randstad ofwel betaalbaarheid — spelen dan ook ligt al veel infrastructuur. Het gaat Holland Metropole, te concentreren. inmiddels een belangrijke rol bij er nu om de gebieden rond de ov- ongeveer de helft is gesitueerd in financiële sector en vastgoedwereld. Daar willen wij dus onze woningen onze investeringsbeslissingen. knooppunten verder te » Nederland. Bouwinvest is een van de Sinds 2008 is hij CEO bij Bouwinvest.

2 Concentratie OV Knooppunten Concentratie OV Knooppunten 3 Zicht op centrumgebied Zaandam. INTERVIEW: Dick van Hal, voorzitter IVBN en CEO Bouwinvest “Je moet ervoor waken dat er bij ov-knooppunten een eenzijdig woningaanbod komt”

» Achttien noordelijke gemeenten dit niet gaat werken zonder forse in Noord-Holland willen 40.000 investeringen in infrastructuur. En je extra woningen bouwen, voor hun kunt je geld maar een keer uitgeven." eigen inwoners én om de overloop uit Amsterdam op te vangen. Het provinciebestuur heeft daar Laten we het eens omdraaien. Als u terughoudend op gereageerd. Begrijpt een paar miljard in infrastructuur u dat, gezien de huidige woningnood? zou mogen investeren. Waar zou u dat doen? Een verbinding IJburg-Almere? "Ja, daar heb ik wel begrip voor. Noord-Holland maakt zich sterk "Er is de afgelopen jaren al heel voor het behoud van het open veel geïnvesteerd in de auto- en landschap. In hun visie wordt de treinverbindingen naar Almere. Ik meeste nieuwbouw geconcentreerd vind op dit moment het doortrekken binnen de stedelijke contouren en van de noordelijke metrolijn naar in de buurt van ov-knooppunten Buiksloterham en een station bij waar de connecties met Amsterdam Overhoeks urgenter. En aan de zuid- goed zijn. Dat lijkt mij verstandig. kant van Amsterdam het doortrekken Er zijn nog veel binnenstedelijke van de metro naar Schiphol. De terreinen - ‘brown fields’ - die kunnen huidige railinfrastructuur is daar worden herontwikkeld. Inzetten op kwetsbaar en loopt tegen zijn grenzen forse woningprogramma’s ver van aan. En dan zit de ontwikkeling van de Randstad, dat geldt ook voor Haven-Stad in het Amsterdamse het gebied onder , lijkt westelijk havengebied er aan te mij op dit moment niet verstandig. komen. Dat kan geen volwaardige Op de lange termijn is het wellicht grote stadswijk worden zonder noodzakelijk, maar bedenk wel dat metroverbinding. »

» Een metro is het fundament voor het functioneren van een grote stad. Daarom zal de aanleg van de Noord/ “Ik vind op dit moment het Zuidlijn op termijn een gouden investering blijken. Verder valt er doortrekken van de noordelijke aan de hele Schiphol-corridor nog wel iets te verbeteren, zeker met het oog op de opening van een nieuwe metrolijn naar Buiksloterham luchthaven bij Lelystad. Hetzelfde geldt voor wat ik nu maar even de urgenter” Zuid-Holland-corridor noem, de infrastructuur tussen Dordrecht en Leiden." ook buiten Amsterdam. Dat geldt dan zijn weer terug bij de noodzaak voor de sociale huur en zeker voor het van goed openbaar vervoer en het middensegment. Maar ook in het dure concentreren van ontwikkelingen rond In de bouwambities van veel nieuwe segment verwachten we een blijvende ov-knooppunten." ■ colleges in de MRA ligt de nadruk op vraag, mede vanwege de flinke huurwoningen, sociale en vrijesector. aantallen expats die jaarlijks in de Hoe kijkt u daar tegen aan? regio Amsterdam komen werken. Die willen flexibel blijven, hebben snel "Het zal je niet verbazen dat we dat woonruimte nodig en hebben daar verwelkomen. De IVBN-leden willen veel voor over. Een deel daarvan wil die huurwoningen graag bouwen. Er best buiten Amsterdam wonen, mits Zicht vanaf het IJ richting is ook een overduidelijk tekort aan, nieuwe ontwikkelingen de reistijden maar redelijk zijn. En rond de Minervahaven en de bestaande bedrijvigheid in het Westelijk Havengebied.

4 Concentratie OV Knooppunten 5 OOSTERWOLD: pioniers in de polder

″Het is niet zo bouwbesluiten met een bepaalde bent nog verantwoordelijk ook als er eigenlijk niet aandoen, vindt Frank » meerderheid van stemmen in de een ongeluk van komt. Het is niet zo met de kennis van nu: "Ik begrijp ALV moeten worden genomen. simpel, dat organisch ontwikkelen." wel de idee om vooraf geen raster Maar zoveel bewoners krijg je met wegen op een gebied te leggen. nooit bij elkaar als de vereniging Ze komt net terug van een Daarmee beknot je de vrijheid om groter wordt."Inmiddels is hij er vergadering waarin is besloten tot kavels in elk mogelijke grootte te simpel, dat wel klaar mee, met die wegen. een aankoop van grond om een kopen. Maar in de praktijk is dit een Niet hij maar zijn vrouw zit in het verbindingsweg aan te leggen. te grote opgave voor bewoners. verenigingsbestuur dat niet minder "Niemand wil de weg langs zijn kavel. Een zijweg kun je nog wel met een dan drie hoofdontsluitingswegen Maar als je met elke wens rekening vereniging aanleggen en beheren. beheert. Kort geleden is daar een houdt, loopt elke weg dood. Dat is Dan zit je met een klein clubje. Maar tijdelijke plak asfalt op gelegd. De onhandig en kan ook gevaar opleveren. voor de ontsluitingswegen ligt dat organisch definitieve laag komt er pas als aan Het verenigingsbestuur is net een anders." Jacqueline: "Het kost heel het zware bouwverkeer een einde soort overheid. En we worden ook zo veel tijd. We krijgen een vacature in komt. Maar men had schoon genoeg bejegend, tot schelden aan toe..." het bestuur niet opgevuld." » van de onverharde weg. Jacqueline: De aanleg en het beheer van Zelfbouw in Almere ontwikkelen″ "Slecht voor de auto, gevaarlijk en je ontsluitingswegen kun je bewoners Oosterwold.

Het gezin van Frank Meijers en Jacqueline de Ruiter behoorde in 2016 bij de eerste bewoners van Oosterwold. In dit deel van Almere, 4.300 hectare groot, wordt een radicale vorm van organische gebiedsontwikkeling beproefd. De bewoners zoeken het zelf maar uit; niet alleen de bouw van hun huis, maar ook de aanleg van wegen, elektriciteit, waterzuivering en waterleiding. Daar staat tegenover dat de grond niet duur is.

"Ik vind het geweldig hier. We zelf regelen. Blauwdrukken met de hebben zo'n mooie kavel. Ik kan het structuur van toekomstige straten nog steeds niet geloven als ik buiten en wijken ontbreken. Wel zijn er zit en over ons land uitkijk."Aan condities, voorwaarden en spelregels het woord is Frank Meijers. Hij, zijn waaraan kavelkopers zich dienen echtgenote Jacqueline de Ruiter en te houden. Zo ligt bijvoorbeeld hun twee kinderen zijn Oosterwold- vast dat de helft van de kavel moet pioniers. Het is goed dat ze nog even worden gebruikt voor stadslandbouw, benadrukken hoe fijn het wonen hier waaronder valt een moestuin, is, aan het einde van een gesprek boomgaard, kruidentuin en het waarin de vele praktische problemen houden van kleinvee en kippen. aan de orde zijn gekomen die horen bij het concept van ultieme zelfbeschikking. Kavelwegvereniging

De bewoners worden namelijk met Frank is van veel markten thuis, dat uitdagingen geconfronteerd die helpt. Hij is ingenieur en advocaat. Hij andere Nederlanders graag aan ontwikkelde statuten voor een flink overheden en instanties overlaten. aantal beheerverenigingen van Dit is zelfbouw 3.0. Bouwrijpe wegen. "Inmiddels zijn die al vele kavels bestaan niet, rioolbuizen malen verbeterd. Je ziet in de praktijk en gasleidingen komen er niet. De wat niet werkt. Zo staat er in onze overige nutsvoorzieningen moet men statuten nog dat sommige »

6 Vrijplaatsen 7 OOSTERWOLD: pioniers in de polder

» Huisvuil » paar fruitbomen aan de zijn er blij mee. "Er worden best “Ik kan het nog steeds niet geloven gemeentelijke voorwaarden kunnen leuke projecten ontwikkeld, maar het Niet alleen het gebied maar ook voldoen." staat haaks op de beginselen zoals het gemeentelijk beleid ontwikkelt oud-wethouder Adri Duivesteijn die zich 'organisch'. Problemen worden als ik over mijn land kijk” Stadslandbouw is nu zo gedefinieerd eerder heeft geformuleerd: bewoners aangepakt als ze zich aandienen, dat het gaat om de productie van doen zelf wat ze zelf kunnen doen, oftewel, zoals een motto van Loesje eetbare producten. Frank: "Maar ik zonder dat er geld wegvloeit naar Stadslandbouw bestrijdingsmiddelen." Jacqueline zegt: “Beter een paar losse eindjes zou graag meer bomen willen planten een tussenlaag van ontwikkelaars. staat met zelfgekweekte en dan een vastzittende knoop.” Zo voor houtproductie. Volgens de Projectbouw zorgt ook voor een Het gezin Meijers en De Ruiter ingekochte biologische producten zijn er permanent kwesties die een huidige definitie mag dat niet." ander soort bewoners. Bovendien is bestiert een fors landgoed van enkele wekelijks op de markt. En ze heeft dit oplossing behoeven. Van eisen die er belangstelling genoeg." ■ hectare. Ze ontwikkelen zich met jaar ook een winkel op de eigen kavel nutsbedrijven stellen tot aan het vallen en opstaan tot biologische geopend: Tuinderij de Arend. ophalen van het huisvuil. Al enige Projectontwikkeling nu verboden landbouwers. De oogst aan paprika's, tijd bestaat er bij omwonenden tomaten en pepers was dit jaar Tot hun verbazing en ook wel onvrede over het huidige depot voor Sinds dit jaar worden geen kavels overvloedig en vroeg. En ook de ergernis neemt niet iedere nieuwe huisvuilcontainers. De gemeente wil meer uitgegeven aan project- aardappeloogst mag er zijn, mede bewoner de stadslandbouw serieus. het liefst van de verantwoordelijkheid ontwikkelaars. Jacqueline en Frank dankzij de bevloeiing met duizenden Frank: "Het is hier leven en laten af. Waarom dit ook niet in zelfbeheer? liters water die Frank uit een dichtbij leven, maar die stadslandbouw Frank: "Dit is een goed voorbeeld gelegen kanaal heeft gepompt. hoort bij de beginselen van waar tevoren niet over is nagedacht. Oosterwold. Daarom is de grond Gewoon opheffen vind ik bezopen. "Voor het eerst hebben we een goede ook goedkoop. Maar je ziet in de Het is een wettelijke plicht van de aardappeloogst. Twee jaar geleden brochures van projectontwikkelaars “Het verenigingsbestuur is net een gemeente om huisvuil op te halen. zat er een ziekte in en vorig jaar was dat ze een loopje nemen met die Je kunt alleen via een Algemene het veld overwoekerd met onkruid. uitgangspunten. Althans, ze wijzen Plaatselijk Verordening daarvan soort overheid. En we worden ook Maar dat hebben we dit jaar helemaal geïnteresseerden er bijvoorbeeld op afwijken. Die heb ik niet kunnen onder controle, zonder dat ze met een grasveld en een vinden in Almere." » zo bejegend”

Centrumeiland IJburg Amsterdam, waar openbare ruimten inclusief stadsparkje worden aangelegd voordat de bebouwing is gestart.

Aantal van de eerste bewoners van Oosterwold.

Oosterwold Uit het Jaarverslag 2017: • 4.300 hectare • bouwactiviteiten op 120 kavels • bij elke kavel de helft • 147 grondtransacties voor stadslandbouw voor 210 woningen • ruimte voor 15.000 woningen • aanleg van 12 • welstandsvrij bouwen kavelwegaansluitingen • zelfbouw en zelfbeheer, • 1.000ste aanmelding (ongeveer ook van infrastructuur de helft wordt initiatiefnemer)

8 Vrijplaatsen 9 Ontwikkellocaties in kaart

Geplande realisatie periode 2018 t/m 2024

Geplande realisatie periode 2025 t/m 2029

Geplande realisatie periode Vanaf 2030

OV-knooppunten

Grens metropoolregio

Spoorlijnen

Rijksinfrastructuur

10 Gebiedsontwikkeling MRA Gebiedsontwikkeling MRA 11 INTERVIEW: Adriaan Geuze, landschapsarchitect Adriaan Geuze richtte in 1987 West West 8 heeft vestigingen in Rotterdam, 8 Design & Landscape Architecture New York en Brussel. Gedurende op, na het afronden van zijn studie zijn carrière heeft Geuze altijd één landschapsarchitectuur in Wageningen. dag in de week aan verschillende Samen met Edzo Bindels bouwde hij universiteiten gedoceerd. In publieke West 8 uit tot een bureau dat zich optredens vraagt hij aandacht voor richt op ontwerpvraagstukken in de bijzondere kwaliteiten van het ″Amsterdam is stedenbouw, landschapsarchitectuur Nederlandse cultuurlandschap. en infrastructuur. sterk verknoopt met bijzondere cultuurland- schappen″

Het valt landschapsarchitect Adriaan Geuze altijd op hoe verpletterend mooi het landschap van de regio Amsterdam is. Maar dat het zo blijft, is ondanks alle voornemens niet vanzelfsprekend. Gelukkig is niet alles van waarde meer weerloos: groen - parken, het landschap - is een belangrijke vestigingsfactor geworden voor het overal begeerde talent.

“We denken misschien dat het meevalt, maar het landschap verdwijnt in Nederland in een hoog tempo", waarschuwt landschapsarchitect Adriaan Geuze al bij het begin van het gesprek.

Het valt kennelijk niet mee om van het landschap als factor in het en infrastructuur zijn in hun ogen » voor de regio Rotterdam-Den bedrijventerreinen en raakt daardoor onmogelijk deze twee ambities te de waarde van groen, natuur, vestigingsklimaat. We hebben in dat niet langer doorslaggevend voor het Haag. Maar ook een relatief klein geisoleerd van het landschap. De combineren. Wat ons onderzoek, Winterpret bij De Kerk Ae in Zuiderwoude, cultuurlandschap en parken, te kader een twaalftal burgemeesters vestigingsklimaat. Juist de zachte gebied als Midden-Brabant laat bosranden en beekdalen en het dat is gebundeld in de publicaties Waterland. verkopen? van grote wereldsteden geïnterviewd, waarden, zoals cultuur, educatie, zien hoe moeilijk het blijkt om deze kleinschalige Kempische landschap Blind Spot en Spot On, naar voren van New York tot Seoul. Wat opviel natuur en milieu, maar ook parken, waarden te verankeren in de planning. eroderen snel. Gelijktijdig gaat de bracht is dat je op zachtere waarden "Inderdaad moet je hier vaak je was dat al die burgemeesters - fietsroutes en historisch landschap Zo zie je dat Tilburg zich ook wil grotere Brainportregio voor high-tech, moet inzetten als je een duurzame best doen om te bewijzen dat bewust van het feit dat hoogwaardige noemen zij als nieuwe voorwaarden manifesteren als een logistieke hub innovati en manufacturing, dat zich hoogwaardige werkgelegenheid wilt. investeringen in natuur en landschap bedrijven moeten knokken om voor succes. Als je dat in je op de corridor van Rotterdam naar manifesteert in groene campussen. Grote leiders zeggen: investeer in ook lonen. Enkele jaren terug ben ik creatief talent aan zich te binden achterhoofd houdt kan je vaststellen Duitsland. Dat leidt tot een groot De internationale kenniswerkers parken, fietsverbindingen, cultuur, vanuit de Wageningse universiteit met - miljoenen investeren om het woon- dat sommige Nederlandse regio's die ruimtebeslag van logistieke bedrijven kiezen voor stedelijke cultuur en schone lucht. Ook de Metropoolregio de Vereniging Deltametropool een en leefklimaat in hun stad blijvend inzetten op hoogwaardige economie en dichtslibbende infrastructuur. authentieke groene kwaliteiten Amsterdam heeft een belangrijke onderzoek gestart naar het belang te verbeteren. Snelwegen, havens kwetsbaar zijn. Dat geldt bijvoorbeeld » De stad Tilburg omsingelt zich met die Brabant kenmerken. Het lijkt inbreng geleverd voor Spot On." »

12 Groene Scheggen en Parken Groene Scheggen en Parken 13 INTERVIEW: Adriaan Geuze, landschapsarchitect

» Hoe kijk je naar de regio Amsterdam? gestand doen. Maar het bloed Als het ergens moet, misschien het » gaat in een hoog tempo verloren. moet beter worden gekoppeld aan landschap bijdraagt aan het geluk kruipt waar het niet gaan kan. beste daar. Dat is niet het mooiste Schiphol blijft uitbreiden, aan de de Amsterdamse Metropoolregio. Je van mensen. Dat provincie, MRA "Amsterdam staat er natuurlijk De Bloemendalerpolder bij Weesp landschap? zuidwestkant bij Lisserbroek komen zou hopen dat er verbindingen komen en gemeenten ervoor kiezen om goed op internationaal. Het is een wordt nu volgebouwd. Daarna komen duizenden woningen. Dat wordt een onder het IJmeer door. Het is mij een grotendeels te verdichten binnen de stad waar je om vele redenen trots er onvermijdelijk weer nieuwe plannen. "Dat ben ik volledig met je oneens. soort Zoetermeer of Pijnacker. En raadsel waarom de Intercity Direct gemeentelijke contouren is op zich op kunt zijn. Het heeft ook een Er wordt volop gespeculeerd te Haarlemmermeer is voor elke aan de zuidoostkant worden zeer van Breda naar Amsterdam niet juist heel bijzonder. Maar de praktijk wijst voorbeeldige stedenbouwkundige bouwen in de Noord-Hollandse fijnproever van de geschiedenis grootschalige kassen gebouwd. wordt doorgetrokken naar Eindhoven uit dat het een opgave is om dat vol traditie. Bijna in elke generatie zijn droogmakerijen. De Haarlemmermeer van de Nederlandse polder een Ook wordt er een immens park en Almere." te houden." ■ de juiste keuzes gemaakt, met zijn is verleden tijd." geweldig landschap. Maar het » tussen en Nieuw-Vennep prominente sociale woningbouw, gepland, waar duizenden hectare het plan Berlage, het AUP, de akkerland aan wordt opgeofferd. Ik Belangrijkste boodschap? herontwikkeling van de IJ-oevers, en vraag me af of deze ontwikkelingen de aanleg van IJburg. Met daarnaast uiteindelijk bijdragen aan een "Bijna het hele spectrum van de negentiende-eeuwse parken, de hoogwaardige economie." Hollandse landschappen komt langs groene scheggen en het behoud van “In economieën waar je moet knokken in de regio Amsterdam. Elke keer cultuurlandschappen buiten de stad. als ik daar kom vind ik het weer Dankzij de vingerstructuur hebben om talent is het woon- en leefklimaat Ben je over Almere even somber? verpletterend mooi. Je moet niet bewoners een enorme interactie met onderschatten wat dit met mensen het landschap in de ommelanden. "Juist niet. Almere heeft een grote doet. Het kost in Nederland altijd Interview een Amsterdammer over zijn een bepalende vestigingsfactor” toekomst voor zich. Maar de stad moeite om uit te leggen dat het woonsituatie en hij zal zeggen dat hij binnen tien minuten de stad uit is. Wat natuurlijk vaak niet echt zo is. Op een hoger schaalniveau: Nederland en Vlaanderen hebben gemeen dat ze na de Middeleeuwen al tot het dichtstbevolkte deel van Europa behoorden én dat er geen enorme metropolen zijn ontstaan. In plaats daarvan zijn er netwerken gegroeid van tientallen kleine vitale stadjes met een sterke eigen identiteit. De dreiging is nu wel dat alles aan elkaar vast groeit."

Gemeenten in de MRA willen 250 tot 300.000 woningen toevoegen tot 2040. Ze zeggen dat binnen de stedelijke contouren te willen doen. Geloof je dat?

"Over Amsterdam maak ik me niet zoveel zorgen. De liefde voor parken, volkstuinen en de bijzondere cultuurlandschappen rond de stad, is diep verankerd. Er kan geen meter af, of er zijn protesten. Je ziet ook bij een nieuwe wijk als IJburg hoeveel aandacht er is voor parken, strand en water. Amsterdam is daar heel goed in. En aan de Noordelijke IJ-oevers is er veel perspectief om verder te verdichten richting Zaanstad. Maar dat moet wel gepaard gaan met het aanleggen van een metroverbinding. Ik hoop dat regiobestuurders slogans als 'Bouwen in het Groen. Niet doen'

Het landschap van de Beemster, drooggelegd in 1612, staat sinds 1999 op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

14 Groene Scheggen en Parken Groene Scheggen en Parken 15 INTERVIEW: ORAM, ondernemersorganisatie regio Amsterdam ″Een metropool als Ondernemersorganisatie ORAM is met 600 leden het grootste zakelijke netwerk in de regio Amsterdam. Amsterdam moet Ze zet zich al meer dan 100 jaar in voor een goed ondernemingsklimaat in de geen Zoetermeer Metropoolregio. Elk bedrijventerrein is tegenwoordig een potentiële

Voor de Waarderpolder woningbouwlocatie. Ondernemersorganisatie ORAM begrijpt de aan de oostzijde van Haarlem zijn woningbouwplannen behoefte aan woningen, maar waarschuwt voor een onbalans tussen in voorbereiding. Dat leidt tot onrust onder de worden″ zittende ondernemers. wonen, werken en recreëren.

Na een moeizame start verloopt de Zijn ergernis is dat de gemeente Dat klinkt stoer, maar dat gaat niet transformatie van bedrijventerreinen plannen lanceert, zonder daarover lukken. Ga dus vooraf in gesprek. in de Metropoolregio in een hoog vooraf in dialoog te gaan met de Als je bijvoorbeeld een bedrijf als tempo. Daarbij is een nieuwe fase betrokken bedrijven. Albemarle wilt behouden - en dat aangebroken, constateert zegt men te willen - dan krijg je een voorzitter Paul Wevers van "Die verkeren daardoor in grote heel ander plan. ondernemersorganisatie ORAM. onzekerheid. De gemeente moet Op dit moment ligt de focus in de van de aanpak af dat ze eerst met ruimtelijke plannen volledig op "De herontwikkeling van verouderde een plan komt en dan nog eens om woningbouw. Veelzeggend is dat de kantoorwijken met veel leegstand, reacties vraagt. Zo organiseer je je gemeente eerst met het plan Koers zoals Amstel III in Zuidoost of eigen tegenstand. Bedrijven gaan op 2025 kwam en veel later met de Beukenhorst in Hoofddorp, daar hun strepen staan, want ze voelen zich studie Ruimte voor de economie van staat iedereen achter. Maar het grote in het nauw gedreven." morgen. Van o ja, dat moet ook nog. verschil is nu dat het niet alleen meer Men denkt maar beperkt na over de gaat om verouderde kantoorwijken consequenties voor het bedrijfsleven of industriële zones in woonkernen, Is dat te vermijden. Iets gaat toch pas en de werkgelegenheid, aan de maar om transformatie van goed bewegen als er een visie ligt? banen van al die Amsterdammers functionerende bedrijventerreinen, die straks in al die nieuwe wijken met zware industrie. Het plan voor "Ik noem het naar buiten brengen wonen. Daarbij, grote bedrijven doen Havenstad met 70.000 woningen is van een plan met een vastgelegde langetermijninvesteringen. Als je daarvan het markantste voorbeeld. kwantitatieve bouwopgave geen visie, dan niet weet of en hoe lang je kunt De enorme consequenties daarvan geen vergezicht. Je ziet hetzelfde blijven, dan zit je klem." zijn niet goed doorgedacht. Als je gebeuren rond het Hamerkwartier honderden hectaren bedrijventerrein aan de noordelijke IJ-oever. Dat is onttrekt, waar moeten al die bedrijven eigenlijk een mini-casus Havenstad. Jullie doel is de woningbouwambities dan naar toe? En bedenk wel. Ook in dat plan is de dichtheid en het te temperen? Amsterdam wil zich profileren met aantal woningen al bepaald voordat circulaire economie, maar dat met betrokken partijen is gepraat. "Nee. Onze ambitie is een neemt ook een flink ruimtebeslag Maar je hebt daar veel versnipperd aantrekkelijke en economisch in, met bedrijven in dezelfde eigendom en zware industrie sterke regio te houden met een milieucategoriën als de huidige (chemisch bedrijf Albemarle) in de goede balans van wonen, werken industrie in de haven. Je kunt buurt. Daar kun je als gemeente maar en recreëren. Het bedrijfsleven dergelijke zones maar een keer beperkt sturen. In het eerste plan snapt heel goed dat de stad groeit. opheffen." is het aantal woningen al ingevuld. De bereidheid daarover mee te »

16 Verstedelijking Randen 17 INTERVIEW: ORAM, ondernemersorganisatie regio Amsterdam

» denken is groot. Maar we willen Ik begrijp wel dat de politieke af van het stramien dat we onze besluitvorming zo is georganiseerd. zienswijze pas mogen geven als 90 Maar wij pleiten dan ook voor een procent al vast ligt. Laat ons vanaf regionaal platform met volmachten een vroeg stadium meedenken over op bepaalde terreinen, zoals vervoer, transformatieprojecten. Het is ook economie en woningbouw. De MRA een handreiking. Gebruik onze kennis kan zich in het buitenland altijd en kunde. Dan hoef je ook niet steeds prima gezamenlijk onder de vlag terug naar de tekentafel." I amsterdam presenteren, maar hier is het weer ieder voor zich."

In welke zin zouden plannen dan anders worden? Is er wel een stem van hét bedrijfsleven. Er zijn in de regio "Laat ik een paar dingen noemen. Amsterdam tientallen ondernemers- Wij vragen meer aandacht voor en winkeliersverenigingen. En in mobiliteit en meer aandacht voor elk transformatiegebied zijn er weer oplossingen op regionale schaal. andere partijen betrokken. Die Noord/Zuidlijn is een mooi begin, maar we moeten nu doorpakken "ORAM is met 600 leden veruit de met verbindingen naar Schiphol, grootste. Maar we merken dat de Purmerend en Amstelveen. De gemeente zelf ook met de vraag zit metropool is veel groter dan wie ze moet aanspreken. Daarom zijn Amsterdam. Voor bedrijven is we vergevorderd met de oprichting het belangrijk dat reistijden van van een onafhankelijk platform voor werknemers beperkt blijven. Het ruimtelijk-economische vraagstukken. bedrijfsleven kan meedenken Het is een overkoepelend platform over financieringsconstructies om van de belangrijkste ondernemers- de aanleg van infrastructuur te verenigingen. We sorteren daarmee versnellen. Dat hoeft niet allemaal ook voor op de nieuwe Omgevingswet, uit Den Haag te komen. We moeten waarin participatie - als het goed is heel zwaar gaan investeren in het - beter is verankerd. Je hebt nu toch metropolitane ov-stelsel. vaak het gevoel dat inspraak ook een puntje is dat nog moet worden Daarover gesproken. We willen meer afgevinkt in het proces. We willen het regioperspectief inbrengen. een goede sparringpartner zijn. Dat geldt niet alleen voor het Benut ons, zou ik zeggen. concentreren van bepaalde typen bedrijvigheid op bepaalde plekken Onze belangrijkste boodschap is in de MRA, maar ook voor de dat je je het als gemeente niet kunt woningbouwprogrammering. Er permitteren om alleen aan wonen te zijn bijvoorbeeld nog veel plekken denken. De stad is zo aantrekkelijk, in de regio waar je veel sneller omdat het ook veel werkgelegenheid aantrekkelijke woonwijken kunt biedt. Het is juist die wisselwerking. realiseren dan op bedrijventerreinen. Een metropool als Amsterdam moet De neiging is om alles binnen de geen Zoetermeer worden." ■ gemeentegrenzen op te lossen.

Deze tekst kwam tot stand na een gezamenlijk interview met voorzitter Buurtschap Nauerna, onderdeel van Paul Wevers (foto), Jurriaan van den en . Eijkhof (strategisch adviseur Ruimte “De MRA kan zich in het buitenland & Economie) en Menno van der Valk (manager Zuidas & Bereikbaarheid) van altijd prima gezamenlijk onder de ORAM. Voor de leesbaarheid zijn alle citaten toegewezen aan Paul Wevers. vlag I amsterdam presenteren, maar hier is het weer ieder voor zich”

18 Verstedelijking Randen Verstedelijking Randen 19 INTERVIEW: Frits Palmboom, stedenbouwkundige » Wat zijn de belangrijkste do's ruimtelijk raamwerk waar je op kunt elders wellicht meer kunt verdichten. en don'ts bij de transformatie van doorbouwen. Het is verder heel erg een kwestie van bedrijventerreinen? maatwerk. Bij de Achtersluispolder is Belangrijk bij herontwikkeling is het een langdurig proces, waar je mede "Heel algemeen: een tabula rasa- ook dat je geen al te gedetailleerde afhankelijk bent van de aanwezige aanpak werkt niet. Je kunt een gebied blauwdruk maakt. Het ruimtelijk bedrijven. Bij andere gebieden staan niet leeg vegen en opnieuw beginnen. raamwerk borgt de ruimtelijke ontwikkelaars te popelen. Die moet je Het gaat altijd om een stapsgewijze kwaliteit, maar verder moet je de dan als gemeente wel houvast kunnen ″Het is heel erg ontwikkeling. Belangrijk is dat je eerst plannen juist flexibel houden. bieden." probeert te begrijpen waarom een gebied in elkaar zit zoals het in elkaar Er is een enorme druk om woningen En de omgang met bestaande zit. Wij werken daarom in Zaanstad te stapelen. Maar je moet een goed bedrijven? ook samen met cultuurhistorici. Dat evenwicht vinden tussen verdichten, helpt om in te zien wat de vaste lucht en groen. Een parkzone langs "Je moet vooraf doorgronden wat een kwestie van waarden van een gebied zijn. Zo de kan bijvoorbeeld een de economische waarde van zo'n ontrafel je wat wij het 'chassis van kwaliteitsdrager worden voor een gebied is. Als die groot is, wordt de stad' noemen. Het vormt een veel groter gebied, waardoor je herontwikkeling een moeilijk maatwerk″ »

Frits Palmboom is de stedenbouwkundige 'bovenmeester' van Zaanstad. Hij waakt in zijn functie als 'MAAK-meester' over de ontwikkeling van de vier grote transitiegebieden in een van de oudste industriële zones van Europa: de oevers van de Zaan. De stedelijke randen liggen in de Zaanstreek overal ín de stad.

"Langs de Zaan bestaat er van woningen komen die Zaanstad de oudsher een enorme menging van komende twintig jaar wil bouwen. wonen en werken. In Zaanstad liggen de stedelijke randen ín de stad. De Palmboom let op de integraliteit van Zaanstreek wijkt daarin sterk af van alle planvorming, waaronder ook valt de de meeste Nederlandse steden," verhouding tussen sociale en ruimtelijke waarschuwt Frits Palmboom, de ontwikkeling en het aanpassen van MAAK-meester van Zaanstad, vooraf. de infrastructuur. En hij adviseert de Hij wil maar zeggen: transformaties gemeente bij het inschakelen van de in de Zaanstreek kunnen niet zomaar juiste expertise."Versterking daarvan als voorbeeld dienen voor andere was nodig. Het Zaanse bestuur heeft Nederlandse steden, en andersom. van oudsher een goede samenwerking Veel bedrijven liggen niet geclusterd met het bedrijfsleven, maar veelal op terreinen aan de rand van de stad, vanuit een reactieve houding. Bij de maar bedrijven en woningen wisselen huidige verdichtingsopgave kan dat elkaar 'tot op kavelniveau' af. niet meer. De stroken langs de Zaan Palmboom waakt over de samenhang hebben zich pragmatisch aan de tijd van de vier grote herontwikkelings- aangepast. Maar het is nu zaak daar zones. In deze gebieden moet een meer samenhang en kwaliteit in te groot deel van de 20.000 extra brengen." »

Zaanstad met stadsvernieuwing langs de Zaan begonnen in de jaren negentig.

20 Trnsformatie Bedrijventerreienen 21 INTERVIEW: Frits Palmboom, stedenbouwkundige

» verhaal, zeker als de overheid er passen. Er zijn ook tussenoplossingen geen posities heeft. Maar als er wat denkbaar. Bijvoorbeeld dat een kwakkelende bedrijven zitten, en er bedrijf toestaat dat de milieuruimte ook bedrijfsruimte leeg staat zoals in eromheen wordt teruggebracht in de Achtersluispolder, dan neemt de ruil voor een toezegging op ander kans op een succesvolle transformatie gebied. Zaanstad heeft daar wel een toe. goede traditie in.

Er zijn heel veel zaken die Uiteindelijk houd je bedrijven over die herontwikkeling gecompliceerd je daar liever weg wilt hebben. Die zul maken. Bij het Hembrugterrein is de je moeten uitkopen. Maar dat zijn wel zaak vlot getrokken nadat het Rijk, de de uitzonderingen." Provincie en de gemeente het hebben aangedurfd 30 miljoen euro in de sanering van de grond te stoppen. En naar bewoners toe? Nieuwe bewoners via het huur- of Zaanstad heeft geen actief koopcontract laten verklaren dat aankoopbeleid. Ik zie het wel als taak zij zich bewust zijn dat ze in een om de gemeente erop te wijzen dat gebied gaan wonen met bepaalde het van grote strategische waarde milieuhinder. Hoe sta je daar kan zijn om een bepaalde locatie tegenover? te verwerven. Op andere plekken moet je een route uitzetten waarop "Die kant zullen we op gaan. Er bestaande grondeigenaren en is grote consensus om niet in het ontwikkelaars willen inspelen. Je hebt groen te gaan bouwen. Daar sta ik altijd creatieve jongens en meisjes achter, mits uitzonderingen mogelijk die kansen zien. Ondertussen moet blijven. Het is ook belangrijk parken, je ervoor zorgen dat de juridische volkstuinen en sportvelden te kaders, zoals bestemmingsplannen, handhaven. Maar de consequentie op orde zijn." is wel dat we moeten verdichten in zones met een bepaalde milieubelasting. Dat kan niet anders. In bijna elk transformatieplan Zulke huur- en koopcontracten zullen wordt tegenwoordig gestreefd dus meer gebruikt gaan worden. Maar naar 'woonwerkgebieden'. Maar ik zeg er bij. Je moet ook woonmilieus wat betekent dat voor bedrijven en blijven aanbieden voor mensen die bewoners? dat niet willen." ■

"Dat lang niet alles kan, domweg vanwege wettelijke milieueisen. Je zult keuzes moeten maken. De factor tijd kan daarbij helpen. En straks kun je in de nieuwe Omgevingswet anticiperen op milieuwinst in de toekomst. We doen dat op het Hembrugterrein.

En soms kan er meer dan je denkt door slimme technieken toe te

Meer dan honderd jaar deed het Hembrugterrein, onderdeel van de gemeente Zaanstad, dienst als militair industriegebied. Het wordt nu herontwikkeld met een programma van voornamelijk wonen en Frits Palmboom is sinds januari Urban Landscapes. In 2015 trok hij werken. de zogeheten MAAK-meester van zich terug uit de leiding en werkt hij Zaanstad, waarbij hij waakt over de als zelfstandig adviseur en ontwerper. “Als de economische waarde van samenhang tussen de vier grote (her) Vanaf 2013 tot 2017 bekleedde hij de ontwikkelingsopgaven - de MAAK- Van Eesteren leerstoel van de TU Delft. bestaande bedrijventerreinen groot gebieden - in de stad. Palmboom Palmboom is al lang betrokken bij startte in 1994 met Jaap van den Bout Zaanstad. Eerder was hij supervisor over is, wordt de herontwikkeling een het stedenbouwkundig bureau dat de herontwikkeling van de Zaan- en inmiddels bekend staat als Palmbout IJ-oevers. moeilijk verhaal”

22 Transformatie Bedrijventerreinen Transformatie Bedrijventerreinen 23 Theo Baart

Theo Baart (Amsterdam 1957) is fotograaf en auteur van het beeld in dit magazine. Hij noemt zichtzelf een ‘metropoolregiobewoner’ met als standplaats Hoofddorp.

‘Ik gedroeg mij al lang als zodanig – winkelen in Haarlem, fietsen in de duinen, vis halen in IJmuiden, uit eten in Amsterdam - maar het drong pas tot mij door toen ik de laatste hand legde aan mijn boek Werklust. Biografie van een gebruikslandschap. Daarin laat ik zien hoe een landelijk gebied ingrijpend verandert door de nabijheid van een groeiende luchthaven. Het ooit zo kalme Hoofddorp is inmiddels verknoopt door de grote hoeveelheid infrastructuur met Amsterdam, Zaanstad, Almere en de rest van de wereld. En dan blijf je natuurlijk niet thuis.’

In een nieuw project dat in februari 2020 verschijnt, en waarvan u in deze uitgave een preview ziet, kijkt Baart naar dat grote ensemble van steden en landschap dat samen de MRA vormt. Waar kun je verwachten dat, door de stapeling van bewegingen (woningbouwopgave, energietransitie, veranderende mobiliteit, klimaatadaptie, transitie in de landbouw, etc.), plekken onherkenbaar zullen gaan veranderen? Het project heeft het karakter van een visuele nulmeting die over tien of vijftien IJmuiden, aanleg nieuwe jaar herhaald kan worden. Gecombineerd met kaarten, data- zeesluis. visualisaties en korte teksten, is het een visuele vertelling over het rijk geschakeerde metropoollandschap waarin bewoners,

gebruikers en bestuurders gezamenlijk en met oog voor elkaars Samenstelling belangen, ingrijpende keuzes moeten maken. Mark Intres, Bob van der Zande, Metropoolregio Amsterdam

Voor meer informatie www.theobaart.nl Interviews Fred van der Molen

Eindredactie Sabine Lebesque, gemeente Amsterdam

Vormgeving Misteli creatieve communicatie, Amsterdam

Fotografie Theo Baart Pagina 13, portret: Ed Lonnee Pagina 22, portret: Jan Jansweijer Theo Baart Fotograaf Drukwerk Drukkerij Rijser, Purmerend Dit drukwerk is geprint op 80 grams Cocoon offset, vervaardigd uit 100% post-consumer recycled materiaal, FSC gecertificeerd.

© Metropoolregio Amsterdam, 19 oktober 2018

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, Omslag: Westelijk Havengebied mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige ander gezien vanaf de stuurhut manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van een containerschip. van de Gemeente Amsterdam, Grond en Ontwikkeling. 24 Nawoord Colofon