Kırmızı Çızgı
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
JAMESBARR KIRMIZI ÇIZGI• • Paylaşılamayan Toprakların Yakın Tarihi İngilizceden Çeviren: EKİN CAN GÖKSOY PEGASUS YAYıNLARı Britanya ve Fransa Arasında 20. Yüzyıla Yön Veren Güç Oyunları 1916'da, İngilizlerin Kut'ül Amare'de bozguna uğramasının hemen ardından iki adam, öngörü lü bir politikacı olan Sir Mark Sykes ile hınç dolu bir diplomat olan François Georges- Picot Orta Doğu'yu paylaşma planlarını görüşmek üzere gizlice buluştu. İki adamın vardığı anlaşma bir yandan İngiliz-Fransız Dostluk Antlaşması'nı tehlikeye sokacak gerilimleri hafifletmeyi amaç larken bir yandan da Akdeniz'den İran sınırına uzanan bir hat çiziyordu. Bu keskin hattın ku zeyindeki bölge Fransaya, güneyindeki bölge ise Britanya'ya gidecekti. İngiltere'nin Filistin, Mavera-i Ürdün ve Irak'taki mandaları ile Fran sanın Lübnan ve Suriye'deki mandaları iki büyük güç arasında bir huzursuzluk doğuracaktı. Gele cek otuz yıla damgasını vuracak bu sıkıntı, Orta Doğu'nun da onarılmaz bir biçimde şekillenme sine neden olacaktı. T. E. Lawrence, Winston Churchill ve Charles de Gaulle gibi siyasetçiler, diplomatlar, ajanlar ve askerlerden oluşan yıldız kadrosuyla Kırmızı Çizgi bizlere İngiliz ve Fransızların Orta Doğu'yu yönettiği, kısa ama -çok önemli bir dönemin hikayesini canlı bir biçimde anlatıyor. Kitap aynı zamanda bu iki güç arasındaki eski çekişmenin bugün bizim için çok daha tanıdık olan, Araplar ile Yahudiler arasındaki çatışmayı nasıl ateşledi ğini ve en nihayetinde 1941 'de İngilizler ile Fran sızlar, 1948'de de Araplar ile Yahudiler arasında ki savaşlara nasıl vesile olduğunu net bir şekilde ortaya koyuyor. James Barr'ın, Orta Doğu'nun kaderine yön veren ve bugün bölgenin adeta gayya kuyusu na dönüşmesinde hatırı sayılır bir rol oynayan İngilizler ile Fransızlar arasındaki gizli kapaklı mücadeleyi kaleme aldığı Kırmızı Çizgi, Orta Doğu'nun yakın tarihine ilgi duyan herkesin mutlaka okuması gereken bir kitap. Pegasus Yayınları: 1441 Tarih: 2 KIRMIZI çiZGi JAMES BARR Özgün Adı: A Line in the Sand Yayın Koordinatörü: Yusuf Tan Editör: Dilek Yücel - Ömer Çiftci Düzelti: Haluk Kürşad Kopuzlu - Cengiz Alkan Sayfa Tasarımı: Meral Gök Baskı-Cilt: Alioğlu Matbaacılık Sertifika No: 11946 Orta Mah. Fatin Rüştü Sok. No: 1/3-A Bayrampaşa/İstanbul Tel: 0212 612 95 59 ı. Baskı: Eylül 2016 ISBN: 978- 605-343-921-9 Türkçe Yayın Hakları © PEGASUS YAYıNLARı, 2016 Copyright © James Barr, 2011 Bu kitabın Türkçe yayın hakları Telif Hakları Onk Ajans Ltd. Şti. aracılığıyla Felicity Bryan Associates Ltd.' den alınmıştır. Tüm haklarısaklıdır. Bu kitapta yer alan fotoğraf/resim ve metinler Pegasus Yayıncılık Tic. San. Ltd. Şti:den izin alınmadan fotokopi dahil, optik, elektronik ya da mekanik herhangi bir yolla kopyalanamaz, çoğaltılamaz, basılamaz, yayımlanamaz. Yayıncı Sertifika No: ıı177 Pegasus Yayıncılık Tic. San. Ltd. şti. Gümüşsuyu Mah. Osmanlı Sk. Alara Han No: 11/9 Taksim / İSTANBUL Tel: 0212 244 23 50 (pbx) Faks: 0212 244 23 46 www.pegasusyayinlari.com/[email protected] KIRMIZIÇIZGI • • İçindekiler GİRİş ........................................................................................ 11 BÖLÜM BİR PAY LAŞıM: 1915-1918 ı. PEK KULLANıŞLı pOLİTİKALAR .................................... 17 2. MÖSYÖ PICOT ....................................................................... 30 3. T. E. LAWRENCE DAHİL OLUYOR ................................. .47 4. ALLENBY'NİN ADAMı ........................................................ 58 5. MUSUL'U İSTİYORUM ....... .................................................. 73 6. ÇıKMAZ ................................................................................... 88 BÖLÜM İKİ İKİ SAVAŞ ARASI GERGİNLİK: 1920-1939 7. HAÇLı ..................................................................................... ıOS 8. IRAK'TA İSYAN ................................................................... 114 9. EN İYİ VE EN UCUZ ÇÖZÜM ......................................... 126 ıo. DÜRZİ İSYANI ................................................................... 136 ıı. DÜRZİLERE EZİcİ DARBE .......................................... ... 148 12. BORU HATTı ................................ ...................................... 160 13. İNTİKAM! İNTİKAM! ...................................................... 171 14. TERÖRE KARŞI TERÖRLE SAVAŞMAK ...................... 183 ıs. ARAPLARı YATıŞTıRMAK ...................... ..... ............... .. 198 BÖLÜM ÜÇ GİZLİ SAVAŞ: 1940-1945 16. SÜRGÜNDE BİR KRAL ........................ ............................ 207 17. REZİL BİR VAKA. ............................................................... 218 18. KATİYEN UZLAŞMAZ, ZİYADESİYLE KABA .......... 229 19. ORTA ELÇİ ....... .... ............................... ................................ 239 20. pİs İş ...................... ............................................................... 250 5 KI RMIZIÇiZ Gi 21. İKİNCİ BİR FAŞODA ......................................... ................ 262 22. KARA GÜN DOSTLARı .................................................. 270 23. TROP DE ZELE / AŞIRI HEVES ..................................... 279 24. LORD MOYNE CİNAY ETİ .................................... ..... ..... 289 BÖLÜM DÖRT ÇıKıŞ: 1945-49 25. İPLERİ ELE ALMA ZAMANI ...... ..... ..... ......................... 299 26. TEKRAR DÜŞÜNMEK LAZıM ...... ........................ ........ 313 27. ÖZGÜR FİLİsTİN İçİN AMERİKAN İTTİFAKI ........ 326 28. FRANSIZ VE SİYONİST ENTRİKALARI .................... 336 29. SON HABER ... ... .......... ... .....................................................349 SON SÖZ: HESAPLAŞMA ................................... ...... .............368 İzİNLER.............................................................................. ........ 377 TEŞEKKÜRLER. ........... .. ........................................................... 379 NOTLAR ..................................................................................... 382 BİBLİYOGRAFYA .............. .................. .................................... 442 İNDEKS ....................................................................................... 463 6 1916 5ytes-Picot.9tntfaşması 'l( GİRİş yazında gizliliği yeni kaldırılmış bir Britanya hükümet rapo 2007runda beni şaşkına çeviren bir cümleye rastladım. İngiliz güvenlik servisi MIS'tan bir aj an tarafından 1945'in başlarında yazılmış fa kat bugüne kadar açıklanmamış bu cümle, hükümeti kafa karışıklığına sürükleyen bir gizem i çözmüştü. O zamanlar Filistin'deki İngiliz yö netimini sonlandırmaya çalışan Ya hudi teröristleri kim silahlandırarak finanse ediyordu? Bu aj an Orta Doğu ziyaretinden yeni dönmüş ve soruya şaşırtıcı bir cevap vermişti. "Teröristler," diyordu raporunda, "Fransızlardan destek alıyor gibi görünüyorlar." Raporuna İngiliz gizli istihbarat servisi MI6'teki meslektaşları ile konuştuğunu ekleyen aj an şöyle devam ediyordu: "'Çok Gizli' kaynak lardan öğrendiğimiz üzere Doğu Akdeniz' deki Fransız devlet adamları el altından Hagana'ya' silah satıyordu ve Filistin içerisinde ortalığı karıştırmaya yönelik bir niyetleri olduğuna dair güncel raporlar elimize geçti." Diğer bir deyişle, İngilizler Fransa'yı özgürleştirmek için savaşıp ölürken, güya müttefikleri olan Fransızlar Filistin' deki İngiliz askerleri ve subaylarını öldürmek isteyen Yahudi girişimlerini destekliyordu. Fransa'nın bu olağandışı hamlesi otuz yıldır Orta Doğu'nun idaresi için süren mücadelenin zirve noktasını oluşturuyordu. 1915 yılında, o zaman da savaş müttefiki olan Britanya ve Fransa, birbirine rakip amaçlarının bölgede yol açtığı gerilimleri çözmeyi denemiştİ. Gizli Sykes-Picot Antlaşması'nda Osmanlı'nın Orta Doğu'daki topraklarını çölde Akdeniz kıyısından İran cephesindeki dağlara uzanan diyagonal Yahudi bir milis kuvveti 11 KI RMIZIçi ZGi bir çizgi çekerek böıüşmüşlerdi. Bu rastgele çizginin kuzeyinde kalan bölge Fransa'ya gidecekti; güneydeki toprağın çoğunu da Britanya alacaktı fa kat bu iki büyük güç Filistin'in geleceği konusunda anlaşa mamıştı. İki tarafın da hoşuna gitmeyen uzlaşma Kutsal Topraklar'ın uluslararası bir yönetime sahip olması gerektiği üzerineydi. Bu tarz kabataslak bir imparatorluk inşası on dokuzuncu yüzyılda sık görülürdü fakat Sykes-Picot Antlaşması'nın imzalandığı dönem lerde çoktan terk edilmiş bir yaklaşımdı. Bu yaklaşıma karşı olanla rın başında ABD Başkanı Wo odrow Wilson geliyordu. ABD 191Tde Almanya'ya savaş ilan ettiğinde Avrupa emperyalizmini eleştirmiş ve savaşın bittiğinde tebaalar ve devletsiz halkların kendi geleceklerini kendilerinin tayin etmesini önermişti. Bu yeni atmosferde İngilizler Orta Doğu'nun yarısına sahip ola bilme iddiaları için acilen yeni bir temele ihtiyaç duyuyorlardı. Mısır'ın kontrolünü ellerinde tuttukları için Filistin'i bir Ya hudi devleti yapmak isteyen Siyonist emelleri açıkça destekleyerek hem Süveyş Kanalı'nın savunmasız doğu yakasını güvence altına alabileceklerinin hem de haksız yere toprak ele geçirdikleri iddialarından kaçınabileceklerinin fa rkına hızlıca varmışlardı. O zamanlar Fransa'ya karşı üstünlük sağ lamak için ustaca bir yol olarak görülen şey, bugüne kadar yıkıcı etkilerini sürdürüyor. İngilizler başından beri bu hamlenin İslam dünyasında derin bir öfkeyaratma riskini taşıdığını biliyorlardı. Arapların Ya hudi göçünün ekonomik avantajlarının fa rkına varacaklarına ve Ya hudilerin de rüya larının gerçekleşmesine yardımcı oldukları için Britanya'ya müteşekkir olacaklarına inanıyorlardı. İki tahmin de yanlış çıktı. Yahudi göçü Arap öfkesini tetiklediğinde İngilizlerin değişimi yavaşlatarak barışı korumaya çalışması Ya