ga�au'r Cofid19 - Y Coronafirws Mae coronafirws bellach yn argyfwng byd-eang sy'n peri pryder i bob un ohonom. Dyma'r rheswm pam ein bod wedi gorfod newid ein ffordd arferol o gyhoeddi'r Gloran, ond effaith fach iawn yw hyn. Mae'r cyfryngau newyddion yn llawn adroddiadau am y firws ac nid oes gyda ni unrhywbeth i'w ychwanegu at y rhain. Eingobaithgwirioneddoli'nhollddarllenwyryweichbodchi'ncadw'nddiogelacyn gofalu am eich hunain a'ch teuluoedd yn yr amseroedd trallodus hyn. Budreddi, Difrod ac Anobaith

Storm Dennis â ddangosir yn y cyfryngau i eiddo preifat. Efallai, mewn mwynamisolaw mae'r dinistr a ddaeth i gwirionedd, ei fod yn llawer ar y �r mewn fywydau cymaint o bobl. mwy. ychydig oriau. Mae llawer o'n cymdogion Effeithiwyd yn wael a'n ffrindiau wedi'u gadael i Effeithiwyd ar lawer o leoedd ar dde Cymru gan wynebu budreddi, difrod ac ar blaenau’r Rhondda - gan ymyrryd ar anobaith. Dinistriwyd eu gynnwys Y . Sociodd gyflenwadau dŵr a cartrefi, crewyd annhrefn i’w Storm Ciara y ddaear ac yn thrydan, difrodi bywydau bob dydd a dim ond ddiweddarach daeth Storm Afon yn pistyllu trwy ga�au'r pontydd, ffyrdd a misoedd o aflonyddwch y Dennis â glaw trwm ddydd parc ar ben Pleasant Street rheilffyrdd yn gallant edrych ymlaen atynt. Sadwrn, 15fed Chwefror. Mae'r Rhondda wedi cael ogystal â busnesau a chartrefi Roedd llawer ohonynt, Erbyn bore dydd Sul gwelwyd dau ymwelydd digroeso iawn oedd dan ddŵr. mwyafrif ohonynt yn ôl pob dŵr yn gorlifo cwlfert ac afon yn ystod yr wythnosau tebyg, naill ai heb eu hyswirio o ddŵr yn rhedeg trwy diwethaf: Ciara a Dennis. Dangoswyd lluniau drama�g neu â pholisi nad oedd yn Pleasant Street ac i mewn i Erbyn hyn mae pawb yn o dirlithriadau a achoswyd talu am y cyfan a gollwyd. strydoedd gerllaw. Ar ôl i'r llif gan y dilyw ar y teledu, ond y ostwng fe bwmpiodd y gyfarwydd ag enwau'r Yn mae tu hwnt i'r ddrama a gwasanaeth tân y llifddwr, temhestloedd hyn sydd wedi dros 550 o gartrefi wedi ondarhosodd mwyna achosi difrod a hafoc ledled y dioddef llifogydd - 25% o wlad. Rhagwelir y bydd cost gyfanswm y DU, a 500 o phedair y difrod yn cyrraedd at fusnesau wedi dioddef modfedd o faw a mwd. fliiynau o bunnoedd. Mae difrod llifogydd. Mae Cafodd cynnwys lawr llawr y gwyntoedd cryfion a'r glaw amcangyfrif cychwynnol y tai ynghyd â cheir a oedd di-baid oedd yn gysyll�edig cyngor o gyfanswm cost y wedi'u parcio y tu allan i'r tai â'r ddau ohonyn nhw wedi difrod i seilwaith yn RhCT eu heffeithio. Yn fuan iawn bod yn hynod o ddinistriol. oddeutu £30 - £40 dechreuodd preswylwyr glirio budreddi a sbwriel o'u Achosodd Ciara ddifrod miliwn, ond mae hyn yn helaeth a gadawodd y �r yn cynyddu i £180 miliwn PARHAD ar dudalen 5 pan gynhwysir cost difrod llawn dŵr. Yna arllwysodd Yr ardal dan ddŵr PARHAD o dudalen 1

Edrychwch y tu mewn er mwyn gweld:

Golygyddol...... ,,...... 2&3 Gohebiaeth...... 3 Newyddionlleol...... 4&5 Budreddi,DifrodacAnobaith(parhad)...... 5 RadioFa’MayncodiynyRhondda....6 DyddMiwsigCymru...... 7 AelwydCwmRhondda...... 7 CwmRhonddaa’rGwyddelod...... 8 Byd Bob...... 9 Y Canwr heb lais...... 10 &11 Dewi, Nawddsant Cymru...... 12 Golygyddol - Y Llifogydd

Wrth i'n tywydd newid mae Ond dyna beth digwyddodd. llifogydd yn dod yn fwy Pan ddaeth rhagor o law eto cyffredin ac mae'n amlwg nad achosodd hyn rwystr yn is i oes amddiffyniad llwyr rhag lawr y cylfert ac achoswyd yr trychinebau naturiol, ond ail lifogydd. Gyda rheolaeth mae'r hyn a ddigwyddodd i �r gyfrifol byddai'r ddau lif gartrefi ein ffrindiau a'n wedi eu hosgoi. Mae'n cymdogion yn Y Pentre yn warthus. warthus. Mae'n amlwg mai Yn achos cyni mae Cyngor prif achos y llifogydd Bwrdeistref Sirol Rhondda diweddar yw'r newid ym Cynon Taf yn darparu taliad mhatrwm y tywydd ond Glanhau'r llanast unwaith ac am byth o £500 i roedd modd osgoi'r dinistr yn breswylwyr a £1,000 i Y Pentre yn llwyr. ddigwyddodd yn Y Pentre yn changhennau - wedi eu berchnogion busnes y mae'r Wrth wneud sylwadau ar un y gellid bod wedi ei osgoi. gwasgaru ar draws llethrau’r llifogydd wedi effeithio ddigwyddiadau diweddar, Cyfaddefodd Cyfoeth Naturiol cwm. Pan ddaeth yr glaw arnynt. Nid yw hyn yn agos at nododd Cyfoeth Naturiol Cymru eu bod wedi torri 95% roedd peth o'r gwastraff hwn fod yn ddigonol ac mae Cymru ar unwaith mai “Storm o’r goedwig yn Y Pentre i lawr wedi blocio grid y cylfert. gwleidyddion o bob plaid Dennis oedd y digwyddiad yn ddiweddar er mwyn cael Achosodd hyn y llifogydd wedi galw ar y llywodraeth llifogydd mwyaf yng Nghymru gwared â choed Llarwydd cyntaf. am gymorth ariannol. o fewn cof diweddar.” Mae Japaneaidd hein�edig. Mae Cliriwyd y rhwystr, ond ni Yn syth, ymatebodd hyn yn wir, ond mae'n trigolion lleol wedi nodi bod wnaed unrhyw archwiliadau i llywodraeth San Steffan gan debygol bod y trychineb - ac cannoedd o dunelli o bren - sicrhau nad oedd gwastraff nodi,“Datganolwyd nid yw hynny'n air rhy gryf - a boncyffion coed a wedi mynd i mewn i'r cylfert. PARHAD ar dudalen 3

2 YGLORAN Golygyddol (PARHAD)

PARHAD o dudalen 2 Beth am lywodraeth Cymru? Mae hyn wedi bod yn drasig, 3amddiffynfeydd llifogydd a’r Mae’r Prif Weinidog, Mark ond mae un pelydr o olau ymateb i lifogydd i Drakeford, wedi dweud y hyd yn oed yma. Dyma eiriau Lywodraeth Cymru.” Nid bydd hyd at £10 miliwn Leanne Wood pan ofynnwyd cerdyn ‘Ewch allan o’r mewn cyllid brys ar gael i’r hi am y llifogydd. Meddai, carchar yn rhydd’ mo hwn. rhai yr effeithiwyd arnynt gan “Ynghanol y torcalonnau, Pe bai Prydain yn dal i fod yn y llifogydd diweddar yng rydyn ni wedi gweld y gorau aelod o'r Undeb Ewropeaidd, Nghymru. Mae hyn yn o’r Rhondda. Cafwyd yna byddai Cronfeydd druenus o annigonol, ond fe’i gweithredoedd anhygoel o Ewropeaidd ar gael i helpu bwriedir fel ‘rhandaliad garedigrwydd, haelioni a pobl Y Pentre. Gwnaed cyntaf’. Rhaid i wleidyddion dynoliaeth i helpu'r rhai addewidion y byddai sicrhau bod arian pellach ar mewn angen. Mae pobl wedi llywodraeth San Steffan yn gael a bod cronfa iawndal tynnu at ei gilydd. ” ystod y ‘cyfnod pon�o’ yn ddigonol yn cael ei sefydlu i cynnal y cymorth a ddarperid gefnogi pobl yr effeithiwyd Bydd angen yr ysbryd gan Ewrop. Mae'n bryd arnynt.cymunedol cryf hwn arnom sicrhau bod hyn yn digwydd Mae'n bryd nawr inni weld wrth inni wynebu Coronavirus, newid yn yr Maestrydyndod yn yr achos hwn. gweithredoedd, nid clywed yn afon geiriau mwyn yn unig. hinsawdd a'r peryglon eraill a ddaw yn y dyfodol. Gohebiaeth Mae ein gohebydd wedi gofyn inni gyhoeddi'r llythyr isod yn ddienw. Mae'n gweld perthnasau Mrs Charles yn Nhreorci yn rheolaidd - y mwyafrif ohonyn nhw'n cario ymbarel neu ffon gerdded - ac mae'n ofni eu hymateb. Dan yr amgylchiadau rydym wedi cytuno i'r cais hwn. Annwyl Olygydd, Roedd gen i ddiddordeb darllen yr erthygl yn rhifyn diwethaf Y Gloran yn ymwneud â fferm a'r gymuned oedd yn byw yn Caroline Street. Cefais fy magu yn Fernhill Houses, cymuned debyg i Caroline Street, ond ar yr ochr arall i'r cwm. Er ei fod yn rhan swyddogol o Blaenrhondda, ffurfiodd Fernhill Houses, fel Caroline Street, gymuned ar wahân. Pan oeddwn i'n byw yno yn y 1950'au, roedd llawer o'r bobl yno’n siarad Cymraeg ac roedd y mwyafrif yn siarad y dafodiaith leol, Wenhwysig. Roedd llawer o deuluoedd yn rhyng-berthynol. I ni, roedd trigolion Caroline Street yn ‘bobl ddwad’ yn byw mewn ‘pentref’ gwahanol, ond roedd plant y ddwy gymuned a Blaenrhondda ei hun yn chwarae’n hapus gyda’i gilydd. Bryd hynny, trefnodd y pentrefi ym Mlaenau’r Rhondda gynghrair pêl-droed a oedd yn gystadleuol iawn. Roedd gan Fernhill Houses, pentref er taw dim ond un stryd, ei dîm ei hun. Roedd nifer o chwaraewyr yn y �m yn perthyn i deulu Charles a Mrs Charles, y fam-bennaeth, oedd cefnogwr mwyaf brwd y �m. Mae gen i gof byw o wylio gêm pan oedd Fernhill Houses yn chwarae yn erbyn . Roedd Mrs Charles ar yr ystlys yn cefnogi ei thîm. Er ei bod hi'n ddiwrnod braf roedd Mrs Charles, yn ôl yr arfer, yn cario ei hymbarel. Yn fuan iawn, y daeth yn amlwg pam ei bod yn ei gario. Bob tro roedd asgellwr Cwmparc yn cael y bêl byddai Mrs Charles yn defnyddio ei hymbarel i'w faglu! Mae'n drueni nad oedd gan Gymru gefnogwyr fel Mrs Charles yn rhai o'u gemau diweddar Yr eiddoch yn gywir

Di-enw

3 YGLORAN EICH GOHEBWYR LLEOL: newyddion lleol Rhowchwybodiddyn nhw os byddwch chi eisiau rhoi rhywbeth yn Y DEUNYDD AR GYFER POB RHIFYN I MEWN GLORAN ERBYN DECHRAU’R MIS OS GWELWCH YN DDA : GERAINT a TREHERBERT Blaenrhondda yn ogystal â’r Cymru, Rh.C.Taf, Cyngor gymuned yn gyffredinol. Castell Nedd a Phort Talbot MERRIL DAVIES el pob lle yn y Rhondda a Highways England ae'n flin gennym Fmae ardal Treherbert (perchnogion y twnnel) Mae gofnodi marwolaeth wedi dioddef o’r glaw mawr M Steve Mackey cadeirydd Treorci: Mrs Gwenno Evans (Coles) o trwm gyda llifogydd yn dod i Cymdeithas y Twnnel yn Hill St. Roedd Gwenno wedi MARY PRICE mewn i dri thŷ yn stryd obeithiol bydd y cyfarfod yn gwneud cyfraniad mawr i Abertonllwyd. datrys y problemau sy’n dal ddiwylliant yr ardal wrth i fodoli a bydd pethau Cwmparc: oedd y llifogydd yn gynhyrchu sioeau cerdd am symud ymlaen yn fuan. Rachosi rhan helaeth o’r ddegawdau. NERYS BOWEN wal ar yr heol fawr i Cydymdeimlwn â’i merch , Flaencwm ddymchwel gan Beverley a’r holl deulu yn eu TREORCI TonPentrea’rGelli: adael dim ond hanner yr profedigaeth heol ar agor. Mae goleuadau longyfarchiadau i Adrian HILARY CLAYTON r 12fed o Fawrth traffic dros dro ar y safle tan Emme� ar gyrraedd cynhaliwyd Cymdeithas L ailadeiladir y wal. Yn y A rhestr fer Adran Fusnes gyrraedd chwarteri Twnnel y Rhondda ei 4ydd cyfamser mae’r Cyngor wedi Gwobrau Dewi Sant Pencampwriaeth y Byd yn 1980, cyngerdd yn y Parc a Dâr. gosod bagiau o goncrît wrth Llywodraeth Cymru yn dilyn 1981 a 1984. Yn 1980, enillodd Beverley Humphries oedd ymyl yr afon er mwyn llwyddiant diweddar Treorci cystadleuaeth Meistri Prydain llywydd y noson ac eleni, yn sicrhau'r heol. yn cipio gwobr Stryd Fawr Aus�n Morris a chael cargwerth lle codi arian at achos y Orau Prydain. Chwaraeodd £5,500 yn wobr. Ond gan nad oedd �r lithriad ar y twnnel aeth yr holl elw at Adrian ran flaenllaw ac oedd Ceri'n gyrru, cytunwyd i Rllwybr sy’n arwain at gronfa llifogydd y Rhondda. yntau'n gadeirydd ar y roi'r arian iddo! Llwyddodd i sgydiau Pen Pych ac mae Yn cymryd rhan yn y Siambr Fasnach. gyrraedd rownd gyn-derfynol Cyfoeth Naturiol Cymru cyngerdd oedd Band Pres Meistri’r Byd yn 1982, ond wedi cau'r llwybr am y tro. Lewis Merthyr dan ynhaliodd Cymdeithas rhoddodd y gorau i gystadlu yn arweiniad Craig Roberts a Ddinesig y Rhondda cwis r ddydd Gwener y 28ain C 1990. Cydymdeimlwn â'i chwaer chôr Pendyrys dan ei yn nhafarn y RAFA, nos Ao Chwefror roedd Eryl yn ei cholled. storom Jorge yn gyfrifol am arweinydd Ieuan Jones. Wener, 21 Chwefror. wneud Treherbert y lle Yn y rhan cyntaf rhoddwyd Llwyddwyd i godi £250 a CWMPARC mwya’ gwlyb ym Mhrydain eitemau gan Gôr y Cwm a phenderfynodd y pwyllgor n 49 oed, bu farw Andrew gyda 55.6mm o law. Chôr Ysgol Gyfun Treorci gyfrannu'r arian i Gronfa YThomas, Heol y Parc ar ôl oedd yn canu yn yr ail Llifogydd Pentre. brwydro’n ddewr yn erbyn ae Cyngor Rh.C.Taf hanner. Rhoddwyd pawb eu afiechyd blin dros gyfnod maith. r 29 Chwefror, yn 72 wedi cytuno i hamser yn rhad ac am ddim Gweithiai Andrew ym musnes y M oed, bu farw Mr Ceri fuddsoddi £150,000 i a chasglwyd £2,800 at y A teulu, Carpets & Carpets ac, er Morgan, Teras Tynybedw. Yn adeiladu pafiliwn newydd gronfa. gwaethaf ei afiechyd, llwyddodd sbon ym mharc fab i'r diweddar Mr a Mrs i gadw agwedd bosi�f i’r diwedd. Evan Morgan, roedd Ceri'n Blaenrhondda. Mae hyn yn r 27ain o fis Fawrth mae un o'r chwaraewyr dar�au newyddion da i glybiau cyfarfod pwysig gyda PARHAD ar dudalen 5 A gorau a gynhyrchodd Cwm bowlio a phêl droed chynrychiolwyr phwyllgor y Rhondda, Llwyddodd i twnnel , Llywodraeth 4 YGLORAN newyddion lleol - parhad

PARHAD o dudalen 4 canu a'r dawnsio o'r safon diwethaf. Cydymdeimlwn yn Cydymdeimlwn â’i wraig, Unwaith eto mwynhaodd uchaf a rhaid canmol yr gywir iawn â pherthnasau'r Karen a’r plant a hefyd â’i cynulleidfaoedd Theatr y hyfforddwyr ar safon y canlynol. Mrs Kylie Jones, rieni, Mr a Mrs Malcolm Ffenics berfformiadau gwaith. Church Rd, Mr Norman Thomas, Treorci, ei chwaer, Marten, St David's St a Mr ardderchog o'r sioe 'Shrek' afodd nifer o deuluoedd Rachel a’i frawd David yn eu Colin Dixon, Heol Avondale profedigaeth. gan aelodau Grŵp Theatr yr ardal brofedigaethau C (gynt o Dyle Coch, Treorci) Rhondda. Fel arfer, roedd y yn ystod yr wythnosau Budreddi, Difrod ac Anobaith (parhad) cartrefi. Yn ystod y dyddiau lleol, Shelley nesaf, roedd y strydoedd Rees-Owen a Maureen yn orlawn o sgipiau, trelars Weaver ynghyd â Leanne a thractorau wrth i ryw Wood A.S. wedi darparu fath o drefn gael ei hadfer. cymorth a chyngor Yna cyrhaeddodd mwy o ymarferol a hefyd wedi law. Y nos Fercher sefydlu cronfa i helpu pobl canlynol, gorlifodd cwlfert yr effeithiwyd arnynt. eto a dod â gofid cynyddol Os ydych chi am helpu i drigolion Y Pentre. Cronfa Ymgyrch Llifogydd Cafodd rhai cartrefi ddŵr i Plaid Rhondda ewch i mewn am yr eildro mewn www.gofundme.com i llai nag wythnos. wneud eich cyfraniad. Yn dilyn y drasiedi hon bu (Gweler y Golygyddol ar ymdrech ar y cyd i helpu'r dudalen 2) bobl yr effeithiwyd arnynt. Archwilio'r difrod Roedd ein cynghorwyr

5 YGLORAN RADIO FA'MA YN DOD I'R RHONDDA

Bydd gorsaf radio Gymraeg Ond mae 'Radio wrando hefyd. Byddwn yn newydd yn dod i'r Rhondda Fa'ma' yn rhaglen dosbarthu se�au radio ddiwedd mis Ebrill. Mae deledu yn bychan i lefydd yn y cwm, 'Radio Fa'ma' yn gyfres ogystal, a bydd gan gynnwys caffi Siop newydd gyffrous fydd yn camerau yno i Fferm y Cwm, a bydd modd cael ei darlledu ar S4C ym recordio popeth i chi glywed y rhaglen yn mis Mehefin, a bydd yn sy'n digwydd yn cael ei darlledu'n fyw ar darlledu i gylch Treorci, yr orsaf, a'r se�au radio VHF ( bydd a Threhebert. ucha�wyn�au manylion llawn yn cael eu Dyma sut fydd pethau'n yn cael eu cyhoeddi'n nes at yr gweithio! darlledu mewn amser). rhaglen ar S4C yn Bydd carafan fechan yn Dyma Radio Gaga yn Sbaen! ystod yr haf. Mae'r gyfres yn dilyn teithio o amgylch Cymru, brofiadau dwys a doniol, fformat sydd wedi cael ei ac yn parcio mewn cyfle i ddewis cân sy'n Siop Fferm y Cwm, datblygu yng Ngwlad Belg ( gwahanol drefi a phentrefi. golygu rhywbeth i'r Ynyswen fydd cartref gweler y llun ), ac mae Mae'r garafan wedi cael ei gwestai, neu i rywun y 'Radio Fa'ma' yn Y wedi profi'n llwyddiannus haddasu i fod yn s�wdio mae'n nhw yn ei adnabod, Rhondda. Bydd y garafan tu hwnt mewn sawl gwlad radio fechan, a'r bwriad yw a bydd cyfle i ddweud wedi ei pharcio y tu fas, a ar draws y byd, a dyma gwahodd pobol i ddod diolch, neu sori wrth bydd posib i bobl alw gyfle'r Rhondda i fod yn draw i sgwrsio a dweud eu rhywun. Cewch hyd yn oed heibio i wrando ar y rhan o'r orsaf leol, unigryw hanes wrth y cyflwynwyr. alw heibio i ddweud jôc! sgyrsiau, ac i weld y hon! Galwch draw i'n Bydd cyfle i sôn am rhaglen yn cael ei recordio. gweld, ac i gyfrannu. Ond bydd cyfleoedd eraill i

Mae S4C yn lawnsio amserlen newydd sbon – eich amserlen chi. Rydyn ni wedi trafod a gwrando ar farn ein gwylwyr ac mae’r amserlen wedi ei llunio er mwyn cysoni rhaglenni newyddionacoperâusebon,achynnigcyfresinewyddcyffrous. O24Chwefrorymlaenbyddmoddichifwynhau:

• NewyddionnosLuniGweneram7.30 • Pobol y Cwm nos Lun i Iau am 8.00 gyda rhifyn estynedig ar nos Fercher • Rownd a Rownd nos Fawrth a Iau am 8.25 • Ffermio yn symud i 9.00 ar nos Lun • Cyfresi cyfarwydd a newydd am 9.00 o nos Lun i nos Iau gan ddechrau S4C gyda Corau Rhys Meirion, Ysgol ni: Maesincla, Cynefin a Jonathan. • Chwaraeon byw ar nos Wener • Rhaglen ychwanegol o Heno yn fyw ar Nos Sadwrn am 7.30 (gan ddechrau ar 8 Chwefror) Wrth gysoni ein rhaglenni, rydym wedi gwneud y dewis yn hawdd i chi Mwynhewch yr arlwy!

6 YGLORAN Dydd Miwsig Cymru yn Rhondda Cynon Taf Noson ffarwelio Lleuwen Steffan yn yr Hen Lyfrgell a thaith ysgolion Dydd Miwsig Cymru yn Rhondda Cynon Taf.

Lleuwen Steffan a Meic ngwobrau Mentrau Iaith Gydag amrywiaeth o Stevens rhoi perfformiadau Cymru, i ddathlu gwaith weithgareddau, adloniant, gwych i’r gynulleidfa. anhygoel y Fenter yn gweithdai a stondinau yn hyrwyddo a chynyddu hyrwyddo'r Gymraeg - mae Yr oedd y noson yn yr hen defnydd y Gymraeg yn ein pobl ifanc yng nghalon y lyfrgell yn ogystal â bod yn cymunedau. digwyddiad gyda dros 100 rhan o ddathliadau Ddydd ohonyn nhw yn gwirfoddoli Miwsig Cymru yr oedd yn Enillodd Par� Ponty y yn ystod yr ŵyl. gyfle i ffarwelio ag aelod o categori “digwyddiad”. staff y Fenter - Lleuwen Ar restr fer “Cydweithio” mae gwaith y fenter gyda chwmni Lleuwen Steffan Steffan. Dymuna’r Fenter Pyst wedi ei gydnabod am eu bob lwc iddi yn Llydaw i Ar Ddydd Miwsig Cymru fe gwaith o ran hyrwyddo Lleuwen a’i theulu a bydd y drefnodd Ysgolion Uwchradd cerddoriaeth gyfoes Cymraeg Fenter yn parhau i Rhydywaun a Garth Olwg, yn y sir. gydweithio gyda hi wrth Menter Iaith RhCTa Prosiect drefnu tripiau rhwng pobl Mae Sesiwn Sul wedi ei roi ar Forte berfformiadau i’r ifanc y cymoedd a Llydaw yn restr fer ar gyfer “Cyfraniad disgyblion yn y ddwy ysgol. y dyfodol. Arbennig tuag at Fe wnaeth Y Dail (band Gerddoriaeth, Celf a chweched ), Tymor y dathlu Diwylliant” yn nigwyddiad Gracie Richards a Erin Par� Ponty yn ennill gwobrau Gwobr Menter “Youth Engagement and Lancaster berfformio. cenedlaethol Mentrau Iaith Par�cipa�on Celebra�on Mae Par� Ponty yn ŵyl Cymru & Sesiwn Sul ar restr Event 2020”. Cawn wybod y Drannoeth ar ôl y daith, yr Gymraeg i bawb, sy’n fer noson wobrwyo ieuenc�d canlyniad ar Fawrth y 5ed yn oedd noson wedi ei threfnu arddangos cymysgedd o yn Rhondda Cynon Taf. y Coleseum Aberdâr. Mae yng Nghwmni Lleuwen berfformwyr o’r ardal a thu Sesiwn Sul yn rhaglen radio hwnt, sydd wedi ehangu i Steffan yn yr Hen Lyfrgell, Cyrhaeddodd Menter Iaith Gymraeg gan bobl ifanc ar ddigwyddiadau ar draws 5 . Fe wnaeth Seren Hâf o Rhondda Cynon Taf restr fer GTFM bob nos Sul rhwng 8- lleoliad yn y sir yn 2019. Aelwyd y Rhondda, Ali Sizer, mewn dau gategori yng 10pm. Aelwyd Cwm Rhondda

Mae'r Aelwyd Cwm Rhondda Mae croeso cynnes i holl wedi cael ei chrybwyll yn aml yn siaradwyr Cymraeg ymuno – y Gloran. Cafodd yr Aelwyd ei does dim terfyn oedran (rhaid i sefydlu yn Ionawr 2018 gyda’r chi fod yn ddigon hen i fod yn y bwriad o gystadlu yn Eisteddfod Chweched Dosbarth neu yn y yr Urdd. Mae aelodau’r aelwyd coleg cyn ymuno). yn ymfalchïo yn eu Cymreictod ac wrthi’n ymarfer yn festri Am fwy o wybodaeth, dilynwch Capel Hermon yn Nhreorci bob yr Aelwyd ar Facebook ac ar nos Iau ar gyfer amrywiaeth o Drydar: Facebook.com/ gystadlaethau a AelwydCwmRhondda, pherfformiadaul. @AelwydYRhondda neu cysylltwch drwy e-bost: Bwriad yr aelwyd yw rhoi’r cyfle [email protected] i bobl sydd wedi gadael yr ysgol erbyn hyn, i gystadlu mewn Gwell fyth, ar ôl yr argyfwng Aelodau’r Côr eisteddfodau, boed mewn presennol, ewch i’w hymarfer cystadlaethau unigol neu yn festri Capel Hermon yn 7 YGLORAN gystadlaethau grŵp. Nhreorci CWM RHONDDA A'R GWYDDELOD

Erbyn Cyfrifiad 1911 roedd Trafferthion TreherbertCymry a Gwyddeod oedd yn llythyr canlynol atynt yn eu 152,781 o bobl yn byw yn y Yn 1850 dechreuodd y yfed yn y Bute Arms ar bygwth. Rhondda. Er taw gwaith o suddo pwll y Bute ddydd Sul. DearTimber's, mewnfydwyr o siroedd eraill Merthyr ar dir fferm Dechreuon nhw ymladd â'i We have sent you these few Cymru a gweddill Prydain Cwmsaebren oedd wedi ei gilydd a'r Cymry gafodd hi lines to inform you that you oedd y mwyafrif llethol o'r brynu gan yr Ardalydd Bute waethaf. Fodd bynnag, fore are to leave this place rhain, sylwodd nifer o am £11,000 ar argymhelliad trannoeth Ymosododd rhai (Paddy's Row) in less than haneswyr bod llai na 1,000 ei asiant mwynau, William cannoedd o Gymry ar dai'r one hour: and the lodgers, o Wyddelod yn eu plith. Southern Clark - y gŵr a Gwyddelod (8 tŷ i gyd) gan except the family. So no Mae hyn yn ffaith ddiddorol goffeir yn enw Clark St, dorri'r drysau a'r ffenestri'n more at present. o gofio bod llawer rhagor Treorci. ddeilchion a gyrru'r gwŷr o'u from i'w cael mewn blaen i lawr y cwm. The officer of the Black cymdogaethau cyfagos fel Pan gafwyd hyd i lo yno, bu raid ymestyn rheilffordd y army. The family must go on Merthyr, Cwm Cynon, Yng ngeiriau'r adroddiad,"As Taff Vale o waelod y cwm a next Saturday night and you Caerdydd a Chasnewydd. the vanquished heroes thus chyflogwyd llawer o must look sharp about it.' Beth yw'r esboniad? fled, the Welsh broke their 'navvies' o Iwerddon i heads and arms in obtaining Awgrymodd cyfreithiwr yn y Er nad yw'n hawdd derbyn wneud y gwaith. Cododd what is some�mes llys fod y Fyddin Ddu yn hyn, mae digon o hyn wrychyn y Cymry gyda'r considered'sa�sfac�on'". Yr gyfarwydd i drigolion yr dys�olaeth ar gael sy'n canlyniad i derfysgoedd unig beth i'w ganmol yn yr ardal er na fanylwyd ar dangos bod rhagfarn hiliol difrifol ddigwydd ym mis holl helynt cywilyddus hwn weithgareddau y mudiad yn erbyn Gwyddelod yn Awst 1852 a Rhagfyr 1853. oedd bod y gwragedd a'r cudd hwn. Gellir tybio bod rhemp yn yr ardal hon yn plant wedi cael dianc yn eu gweithgareddau'n yn ystod ail hanner y 19fed. Yn ôl papur y Cambrian, ddianaf. debyg i rai'r Scotch Ca�le ganrif. arweiniodd yr helyn�on hyn at y Gwyddelod yn cael eu mewn cymoedd cyfagos. Mewn adroddiad yn y herlid allan o'r Rhondda gan Y Fyddin Ddu O ddarllen am yr holl Cardiff and Merthyr dorf o Gymry a rhai Saeson. Gwaethygodd y berthynas ddigwyddiadau hyn, rhaid Guardian, 25 Tachwedd erbyn 1866 pan gafodd dod i'r casgliad nad oedd 1848 dywedir bod Cafwyd adroddiad am chwe Chymro a bachgen eu fawr o groeso i Wyddelod yn gweithwyr yn hanu o helynt difrifol arall yn cyhuddo o flaen Llys y Rhondda, a does dim Iwerddon wedi eu herlid i Nhreherbert (neu Aberdâr o ymyrryd â syndod felly bod cyn lleied lawr trwy'r cwm ac allan Gwmsaebren, fel y cyfeirid Gwyddelod oedd yn ohonynt wedi ymgartrefu yn ohono, mor bell â at y lle cyn i'r pentre gweithio ym mhwll glo ein plith. Dyma un rhan o'n Phontypridd. Yno, bu raid i'r ddatblygu) yn y Cardiff and Dunraven, Treherbert. Fe'u hanes na allwn fod yn falch heddlu ymyrryd i rwystro Merthyr Guardian ar 12 cyhuddwyd o daflu cerrig at ohoni. rhagor o drais. Medi 1857. Mae'n debyg ddrysau eu tai ac o anfon y bod dadl wedi codi rhwng

HELPU ‘SGRIFFENNU’R GLORAN

Os oes gennych unrhyw sylwadau ar ein herthyglau neu unrhyw newyddion neu straeon y meddyliwch a allai fod o ddiddordeb i'n darllenwyr, cysylltwch â'ch gohebydd lleol, os gwelwch yn dda.

Y GLORAN 8 BYD BOB Nerth bôn braich ac effaith henaint ac afiechyd arnom yw pwnc Bob Eynon y mis yma.

ymddeol yn anorchfygol ar ddilyn esiampl Joe Louis a afiechyd. Yn ddiweddar, ddiwedd y pedwardegau. Charles Atlas, ond rwy'n dal roeddwn i'n cerdded gyda'r i edmygu pobl gryf (ond ci ym mharc Treherbert. Yn Yr ail oedd Americanwr dim bwlis). Ac mae'n rhaid sydyn, fe sylweddolais fy arall, Charles Atlas oedd yn cyfaddef fod gan rai pobl mod yn mynd i fod yn hwyr adeiladydd corff enwog. gryfder anarferol. ar gyfer angladd yn Roedd ei luniau'n Nhreorci. Byddai jyst digon ymddangos mewn llawer o Pan oeddwn yn byw yn Pan oeddwn i'n ifanc, o amser i fi gerdded yn ôl o gylchgronau lliwgar trwy'r Terrace, roedd gyda fi ddau arwr mewn pryd. Yna, pan pedwardegau a'r pmdegau. , roedd bachgen arbennig. Y cyntaf oedd Joe gyrhaeddais sgwâr y Bute, Yn ôl yr hysbysebion roedd o'r enw "Tubbo" Jenkins Louis, paffiwr oedd wedi ei fe lithrodd hen wraig a e wedi bod yn blentyn oedd yn aelod o giang y fagu mewn teulu du tlawd chwympo jyst o'm blaen! gwan ac afiach. stryd. Os oedden ni am iawn yn nhaleithiau godi wal yn yr afon i wneud "Mae'n ddrwg gen i," deheuol America, ond a Un diwrnod roedd e'n cronfa, byddai Tubbo’n dywedais i, "fe ges i strôc y oedd wedi ymladd ei ffordd ymlacio ar lan y môr pan codi'r cerrig trwm i ni. llynedd. Alla' i ddim eich i fyny nes iddo gipio ddaeth bwli enfawr heibio codi chi." pencampwriaeth pwysau a chicio tywod i'w wyneb. Wrth gwrs, ar y pryd roedd trwm y byd Dyna pryd y penderfynodd dyn cryf yn byw ym Doedd dim rhaid i fi boeni. Charles gry�au ei gorff mhentref Blaencwm, sef Roedd dau fachgen ysgol Ar ôl ei ornest gyntaf yn gyda chyfres o o ymarferion Billy Miller. Mae gan bawb gerllaw ac fe ruthron nhw i erbyn y Cymro dewr a corfforol. Chafodd e ddim stori i'w dweud am Billy, yn helpu'r wraig i'w thraed. chre�us, Tommy Farr o trafferth gyda bwlis wedyn arbennig y rhai oedd wedi Roedd rhaid i fi frysio i Donypandy yn 1937, aeth a daeth ei ymarferion yn tyfu lan eu wedi gweithio ffwrdd heb siarad â nhw, Louis ymlaen i amddiffyn ei ewog yn fyd-eang. gyda fe. ond rwy'n hapus i ddiolch deitl yn rheolaidd am iddyn nhw yn yr erthygl flynyddoedd cyn iddo A dweud y gwir, roeddwn Yn anffodus, mae cryfder yma. i'n rhy ddiog a di-drefn i yn cilio o flaen henaint ac CYMDEITHAS GYMRAEG TREORCI

Cynhelir y cyfarfodydd yn Hermon, Treorci am 7.15 y.h. arydyddIauolafobobmis

Mae cyfarfodydd y Gymdeithas wedi dod i ben ar gyfer y tymor hwn, ond y gobaith yw trefnu rhaglen lawn o gyfarfodydd ar gyfer y tymor nesaf gan ddechrau ym mis Medi.

Fel arfer, bydd siaradwyr gwadd o bob cefndir. Osydychchiamfwynhaunosonddiddordolmewncwmnida - dewch yn llu Croeso cynnes i bawb Tocyn Tymor - £5

Y GLORAN 9 Y Canwr Heb Lais(gan Geoff Morgan)

Pe basech yn ymweld â Roedd y mwyafrif chartrefi perthnasau fy ohonom yn talu ein mam, mae'n debyg y cyfraniadau 6d (2.5 p) yr basech wedi cael dewis wythnos ac yn parhau i o gadeiriau barddol i fod yn aelodau am eistedd arnynt a oddeutu chwe blynedd. byddech yn dangos nifer o goronau a enillwyd Ar y dechrau roedd Miss mewn amryw Lo�e Bowen, athrawes eisteddfodau. Roedd piano a oedd yn byw ar teulu fy mam yn llawn waelod Bailey Street, yn beirdd - rhai yn eithaf gyfeilyddes y côr. Roedd enwog. Pe basech yn ganddi lawer o ymweld â pherthnasau lythyrenau ar ôl ei henw fy nhad, ar y llaw arall, a argraffwyd ar raglenni basech yn dod o hyd i Allechchiddodohydi’rpoblynycartŵnuchodynyllun cyngerdd ac a offerynnau cerdd o bob ar waelod y dudalen (atebion ar ddiwedd y stori) ymddangosodd ar blac math, metronomau a math o gerddoriaeth, aelod o Gantorion y BBC mawr y tu fas i'w thŷ. batonau arweinyddwyr ond wrth imi dyfu'n hŷn ac wedi bod yn corau gan fod bron pob roedd yn amlwg fy mod arweinydd Cerddorfa Yn ddiweddarach aelod o’i deulu yn wedi e�feddu fy sgiliau Ysgafn ac, ar ôl cymerodd brawd yr gerddorion medrus. barddonol gan fy nhad a dod i'r ysgol, sefydlodd arweinydd, Mr. B. fy ngallu cerddorol gan gôr ar unwaith. Glynne Davies, yr Gan fy mod i’n blentyn fy mam a olygai fy mod awenau fel cyfeilydd cyntaf fy rhiant, yn hollol amddifad o Ymunodd bron pawb yn pan ymddeolodd a roeddent yn coleddu unrhyw sgil yn y naill ei ddosbarth, llawer o dychwelyd i'r Rhondda o gobeithion mawr imi fod faes neu'r llall. Mae'n ddosbarthiadau eraill a Lundain. Roedd ganddo y bardd cerddorol cyntaf rhaid eu bod wedi cael rhai bechgyn o ysgolion brofiad o gyfeilio i lawer yn y teulu. Pan oeddwn eu siomi, ond erioed eraill â’r côr, gan wneud o gantorion cyngerdd yn blentyn bach wedi ei ddangos. cyfanswm o tua 50 o blaenllaw ac roedd wedi gwnaeth e ymddangos gantorion. Roeddwn i’n cyfeilio mewn nifer o fel pe basai eu Yna, pan ddechreuais fy gallu ymuno â’r côr sesiynau darlledu a breuddwydion yn cael ail flwyddyn yn Ysgol Y hefyd, hyd yn oed os recordio. Roedd ganddo eu gwireddu. Roeddwn Bechgyn Ton Pentre, nad oedd gyda fi lais hyd yn oed fwy o wrth fy modd gyda daeth Mr W. Haydn canu. Roedd eraill a allai lythyrenau ar ôl ei enw hwiangerddi a cherddi Davies, L.R.M. i'r ysgol i ganu’n cuddio fy niffyg ac roedd arfer gwisgo syml a chefais fy swyno ddysgu fy nosbarth. sgil cerddorol. gan ganeuon a phob Roedd wedi bod yn PARHAD ar dudalen 11

10 YGLORAN Y Canwr Heb Lais(Parhad)

PARHAD o dudalen 10 cefnogi ein Roedd y teledu yn ddu a aros mewn hostel yn gweithredoedd. Ni oedd gwyn ar y pryd ac roedd Amwythig y noson cyn y bwa dickie mawr a siaced y sêr, bid siŵr. Un o’n ynrhaidibobun gystadleuaeth a theithio i gyda chynffonau ym ‘dynion gwadd’ a oedd yn ohonom brynu crys glas Llangollen y diwrnod mhob gyngerdd . Basai’n ffefryn oedd dyn lleol a newydd cyn y canlynol. Roedd yn mynd ar y llwyfan, yn oedd â gallu anhygoel: perfformiad. Ein gwisg achlysur lliwgar a bywiog gwneud sioe fawr o gallai siarad lol! Basai'n côr oedd trowsus coes gyda llawer o fflicio’i ‘gynffonau’ dros ei siarad am 10 i 15 munud, byr llwyd, tei coch a chrys gystadleuwyr mewn gadair wrth iddo eistedd i ac yn ystod yr amser gwyn, ond basai'r crys gwisg genedlaethol yn rhoi gwybod i bawb bod y hwnnw fe gyflwynodd gwyn yn edrych yn lliw rhoi perfformiadau cyngerdd yn barod linyn o eiriau wedi’u llwyd budr ar y sgrin tra byrfyfyr ar y maes. dechrau. cymysgu’n llygredig - nid basai crys glas yn edrych oedd yr un gair yn yn wyn pur. Cefnogwyd y côr hefyd gwneud synnwyr, ac eto Ym 1953 enillodd côr gan bwyllgor a ffurfiwyd roedd yr ystyr gyffredinol Yn y s�wdioau roedd ‘sêr’ bechgyn Almaeneg y gan rieni a gododd arian yn glir. Fe wnaethon ni i eraill ar wahân i ni. Rwy’n cystadleuaeth gan canu ac a gynorthwyodd gan gyd chwerthin ar yr un cofio Maureen Staffer, "The Happy Wanderer" drefnu cyngherddau, amser gyda'n gilydd. cyflwynyddes ac roedd darllediad radio trafnidiaeth, Roedd yn ddryslyd, ond adnabyddus ar y pryd, yn o'r perfformiad buddugol digwyddiadau yn ddoniol iawn. cerdded ar draws y set ac ar y BBC wedi troi'r gân cymdeithasol a myrdd o yng nghanol môr o yn boblogaidd ar bethau eraill. Cyn y Nadolig byddem yn fechgyn mewn trowsus unwaith. Rwy’n credu ein codi arian trwy ganu byr yn dweud yn bod i gyd yn gobeithio y Cynhaliwyd y rhan fwyaf carolau o amgylch y watwarus, “Oo! All these byddem ar ‘Top of the o'n cyngherddau mewn strydoedd. Darparwyd yr men! ” Pops’ hefyd, ond nid capeli neu neuaddau lleol unig olau gan oleuadau oedd i fod. Roedd y ac roeddent yn nwy o'r polyon lamp, felly Ymddangosodd beirniaid yn garedig yn eu boblogaidd iawn. Lle roedd angen llusernau adroddiadau o'n campau dyfarniad, ond ni bynnag y cynhaliwyd y paraffin arnom er mwyn ynywasgyngysonacar wnaethom benawdau. cyngerdd roeddem yn darllen ein taflenni canu. un achlysur tynnodd tueddu i gael cynulleidfa cartwnydd luniau o rai Yn y pen draw, fe wnaeth hynod o fawr. Roedd bron Tyfodd ein ‘enwogrwydd’ ohonom i gyd-fynd ag pob un ohonom ildio i yr un gynulleidfa fawr ac yn y diwedd erthygl am y côr. Gallwch henaint. Daethom yn bob tro - yn bennaf, ein ymddangosem ar y weld llun o'r côr a rhai o'r arddegwyr. Wrth i ni rhieni a'u ffrindiau. teledu o leiaf ddwywaith. gwawdluniau er mwyn i symud trwy ein Roedd gennym ni Y cwmni teledu oedd chi allu paru'r gwawdlun harddegau cynnar fe ‘ar�s�aid gwadd’ bob ‘Television and â'r llun. dorrodd ein lleisiau a amser yn perfformio gyda West’ (TWW) ac roedd eu dechreuodd pob aelod ni - rhai yn eithaf enwog s�wdios ym Mhontcanna, Dim ond unwaith y cofiaf o'r côr swnio fel fi. fel Stuart Burrows yr wyf Caerdydd. y côr yn cystadlu mewn Gadawsom y côr gydag yn ei gofio’n canu gyda ni cystadleuaeth a dyna atgofion melys o yng Nghapel Bethesda, Hwn oedd y cwmni ITV pryd aethom i Eisteddfod brofiadau a rannwyd ac Ton Pentre. cyntaf i ddarlledu yng Ryngwladol Llangollen. I ymdeimlad cryf o Nghymru ac roeddem ar lawer ohonom, hwn oedd ddiolchgarwch am yr Nid sopranos, baritonau a y sgrin yn fuan iawn ar ôl y tro cyntaf inni fod ar ymdrech a wnaethpwyd phedwarawdau llinynnol i'r cwmni ddechrau wahân i'n teuluoedd dros gan gynifer o bobl i'n oedd ein ffefrynnau. darlledu. nos ac roedd yn achlysur galluogi i fwynhau'r Roedd rhain dim ond yn cyffrous. Fe wnaethon ni atgofion hynny.

Atebion (Gweler lluniau ar dudalen10). Rhes 1 ydy’r rhes waelod BillyEvans(Rhes3-5edo’rchwith) TedDavies(Rhes2-3yddo’rchwith) GeoffMorgan(Rhes2-4yddo’rchwith) WHaydnDavies(dynynycanol) PhilipMay(Rhes3-4yddo’rdde) BillyPrice(Rhes4-4yddo’rchwith) BGlynneDavies(dyn-canoldde) BryanJames(Rhes4-4yddo’rdde) DavidDavies(Rhes1-1afo’rchwith) BillWilloughby(dyn-canolchwith)

11 YGLORAN Dewi, Nawddsant Cymru

llwyrymwrthodiad, ac roedd orllewin Lloegr. Yng Cymreig i wisgo cennin wrth e'n cael ei adnabod fel Dewi Nghymru, erbyn y ymladd Sacsoniaid er mwyn Dyfrwr o ganlyniad i'w ddeuddegfed ganrif roedd gwahaniaethu rhwng y duedd i ddim ond yfed dwr. dros 60 llan wedi cysegru ddwy garfan. Mae Dyn â phwyslais pendant ar iddo, a datganodd y Pab cofnodion o filwyr yn y Llys yr asthe�g ydoedd heb os. Callistus bod dau Tuduraidd yn gwisgo cennin Ein Nawddsant Roedd ymrwymiad at dlodi, bererindod i Dy Ddewi yn ar Ddydd Gŵyl Dewi, ac a cheisio troi paganiaid yn gyfwerth ag un i Rufain. mae John Davies (eto yn Mae bron pob dim a Gris�onogion yn rhan "Hanes Cymru") hefyd yn wyddom am Ddewi Sant i'w Mae peth tys�olaeth i ganolog o'i genhadaeth dweud bod milwyr Cymreig ganfod yn y fuchedd a ddangos bod Dewi wedi cael hefyd. yn gwisgo lifrau gwyrdd a ysgrifennodd Rhigyfarch ei ganoneiddio ym 1123, ac gwyn (sef lliwiau cennin) tua'r flwyddyn 1100. Ei fam Fel sydd i ddisgwyl gan Sant, roedd Dewi nid yn unig yn ym mrwydr Crecy, ac mae oedd y santes Non, a'i dad mae nifer o draddodiadau a wrthrych balchder i Gymry'r yntai'n gofyn y cwes�wn oedd Sant, brenin gwyrthiau yn gysyll�edig â ardal, ond i'r Normaniaid diddorol, ai dyma'r Ceredigion. Does dim Dewi. Mae un traddodiad hefyd. enghrai� cyntaf o lifrau sicrwydd pendant am yn dweud iddo gwrdd â Sant milwrol cenedlaethol yn ddyddiad ei eni, ond credir Padrig ar Ynys Dewi ar yr Ewrop? iddo fod tua 512 O.C.. Bu arfordir ger Tŷ Ddewi, ac farw yn y flwyddyn 589 O.C., efallai'i wyrth enwocaf yw i Mae honiad taw Dafydd, ar Fawrth 1af, Dydd Gwyl godi'r �r o dan ei draed yn ffurf Cymreig o David, yw Dewi. fryn fel bod y dorf oedd yn tarddiad ffugenw ein gwrando ar ei bregeth yn cymdogion agosaf Yn y flwyddyn 560, medru'i weld e. Ond fel amdanom, "Taffy". Dafydd, sefydlodd fynachdy yn agos nododd John Davies yn ei enw sydd â chymaint o at fan ei enedigaeth, a lyfr "Hanes Cymru", "...prin draddodiad anrhydeddus chredir i hynny fod ar safle y gellid dychmygu gwyrth yng nghomedi Prydeinig, a presennol yr Eglwys fwy di-alw amdani, o gofio Taffy, enw sydd â chymaint Gadeririol a Phalas yr Esgob natur �rwedd Ceredigion"! o draddodaid anrhydeddus yn Nhy Ddewi, Sir Benfro. fel enw mascot geifr Enw gwreiddiol yr ardal Wrth gyflawni'r wyrth, catrodau Cymreig. oedd Mynyw neu Menevia glaniodd colomen ar yn Lladin, ond oherwydd ysgwydd Dewi, a daeth Mae'n debyg bod Edward I Dewi Sant dylanwadau Dewi ar yr ardal hynny yn un o'i symbolau wedi mynd â phen a braich newidodd yr enw i Dy hefyd. Roedd e'n medru Roedd y gŵr arall yna gyda Dewi nôl i Lundain i'w Ddewi. gwneud y dall i weld, a throed yn y ddau fyd, harddangos, efallai i gadw thynnodd plentyn oedd ar Cymreig a Normanaidd, cwmni i ben Llywelyn y Llyw Gan fod Eglwys Gadeririol fin marw yn ôl o'i dranc Gerallt Gymro, yn awyddus i Olaf, er mwyn pwysleisio yn Nhy Ddewi, mae'n cael ei trwy daflu dagrau i'w godi statws Dewi, ac ym goresgyniad llwyr y Cymry. ystyried yn ddinas, er bod wyneb. 1158 ymwelodd ef â Thŷ Serch hynny bydd y Cymry llainadwyfilynbywyno. Y Ddewi ar ei "Daith trwy wedi dathlu Dydd Gwyl ddinas leiaf yng ngwledydd Roedd dylanwad Dewi yn Gymru". Dewi unwaith eto ar Fawrth Prydain, yn ogystal a'r mynd yn bellach na'i fill�r 1af 2020, dros y byd i gyd, hyfrytaf. sgwâr, ac mae modd dod o Dewi sy'n gyfrifol am erbyn i chi darllen y geiriau hyd i eglwysi a chapeli sydd gysyll�ad Cymru a'r cennin. Roedd pwyslais Dewi ar hyn. wedi cysegru iddo yn Mae traddodiad bod Dewi lafur caled, llysieuaeth a Iwerddon, Llydaw a de wedi dweud wrth filwyr Rhodri Evans

12 Y GLORAN