MAKUMAKUBEKÈNBEKÈN Informashon tokante naturalesa i medio ambiente di Boneiru

Grátis Edishon Nr. 10 yüni 2009 Grátis DUBBELKLAPPER Op zondag 31 mei vierde het Washington Slagbaai Park zijn veertigste verjaar- dag. En de feestvreugde werd gedeeld met het Na- tional Marine Park dat dit jaar dertig jaar bestaat. Wel duizend mensen zijn op het dubbele feest afgekomen. Er was muziek, eten en drinken en allerlei activiteiten. Jong en oud genoot met volle teugen. Het verjaardagsfeest van Washington Park wordt elk jaar gevierd met een open dag. Een vriendschappelijk en gastvrij gebaar van STINAPA naar de bevolking van Bonaire en speciaal de inwoners van Rincon. In deze Makubekèn vindt u foto’s van het feest die een goed beeld geven van de gezellige drukte en de ontspannen sfeer. Bij een jubileum hoort ook een cadeautje. Er is één cadeau dat het feest voor Washington Park compleet zou maken. En dat is de wettelijke status als natuur- park. Heel veel mensen weten niet dat het park nog steeds geen wettelijke be- scherming heeft. Voor het onderwaterpark is dat wel geregeld, al vijfentwintig jaar geleden. De beide parken zijn eigendom van het eilandge- bied Bonaire. Ze zijn dus van ons allemaal. En STINAPA mag het park namens ons beheren. Gedurende al die veertig jaar was er geen wet op Bonaire die dit uitge- strekte woeste gebied als natuurpark kon beschermen. Maar gelukkig is daar eind vorig jaar verandering in gekomen. Sinds oktober is die wet er: de Eilandsver- ordening natuurbeheer. Nu kan de overheid van Bonaire wettelijk beschermde na- tuurparken op het land in- stellen. Dat zou dus een mooi cadeautje zijn voor de veertigjarige. En dat is nog niet alles. Er is nog een bonus. Als het Fotocredits; Karen van Dijk park wettelijk wordt be- schermd, kan de landsrege- Den e edishon aki: In deze editie: ring het park de status geven van Nationaal Park. Een ORÍGEN DI E FIESTA NA PARKE SPICH DI dubbelklapper in een jubi- TURTUGANAN DI WASHINGTON, GEZAGHEBBER leumjaar dus. De overheid van LAMAN DI BONEIRU UN ÉKSITO!!! THODÉ NA OKASHON DI Bonaire en van het land DE OORSPRONG VAN FEEST IN WASHINGTON ANIVERSARIO DI E hebben nog ongeveer een half DE SCHILDPADDEN PARK, GROOT SUCCES!!! PARKENAN jaar om het te regelen! ROND BONAIRE De redactie Página 2 MAKUBEKÈN Yüni 2009 SPICH DI GEZAGHEBBER THODÉ PA KONMEMORASHON KU A INSTITUÍ PARKE NASHONAL WASHINGTON 40 AÑA PASÁ I PARKE NASHONAL MARINO NA BONEIRU 30 AÑA PASÁ Dama i kabayeronan bon nidat di hendenan ku ta biba riba E konsepto ku mi ta papia di mester komprometé nos mes pa tur otro ku a traha duru pa nos tardi. Awe, 9 di mei 2009, na e e entidat geográfiko, e isla aki. dje ta esun di ‘rekurso natural’. e vishon den kua nos ta balorá Parkenan ta loke nan ta awe. konmemorashon aki, mi lo kier Gobièrnu a skohe pa un vishon Manera Elsmarie Beukenboom nos naturalesa i nos kultura komo Boso a mustra nos kon den kuminsá pa felisitá i tambe di desaroyo den kua ta balansá a remarká na e foro ekonómiko parti esensial di nos modelonan protekshon di naturalesa i gradisí tres aktor importante sin e diferente aspektonan impor- un par di siman pasá, ta bèrdat di desaroyo i nos esfuersonan mantenshon di áreanan protehá kua nos lo no por a selebrá tante pa bida riba Boneiru ku otro ku Aruba a kapitalisá su pa ehekutá esaki. Pa yega na tin trabou i bienestar pa nos eksistensia di e parkenan aki den un forma integral. Esakinan playanan mas ku Boneiru a un práktika di e balansa mensho- hendenan tambe. Asina nos ta awe. E promé ta esnan ku a lo ser identifiká, eksplisitá i kapitalisá su naturalesa. Pero ná, e aktitut i e akshonnan di duna balor na nos naturalesa, mustra e boluntat i vishon nese- dokumentá den un plan integral alabes Aruba a usa mayoria di e kada un di nos mester inkluí e nos kultura i nos forma di ta komo sario pa a inisiá ku e proseso pa pa desaroyo pa Boneiru, e plan área riba tera pa traha kas i konsepto den kua ta duna balor Boneriano. Un biaha mas, danki instituí e parkenan, tambe e maestro ku nos ta spera di tin urbanisá e isla. Boneiru ta hasi real i ekonómiko no solamente i pabien STINAPA i pabien Bo- komunidat di Boneiru ku a kla próksimo aña alrededor di esaki diferente i a skohe pa traha na oro, zeta o plata, pero tambe neiru ku e parkenan eksepshonal sostené esaki, anto esnan ku a yüli. Meta di e vishon di desaroyo ku núkleonan di bibienda. Mi ta na un mata, un animal i un área aki. manehá e parkenan pa tantu ekonómiko duradero, balansá ku konsiderá esaki di ta mihó. di naturalesa original i no strobá. Mi ta spera nos lo ban huntu desena, esta STINAPA. protekshon di naturalesa i Tambe mi ta kontentu di por nota Ku otro palabra: na nos Par- pa e próksimo desenanan di A pidimi elaborá tokante di e kultura, ta pa bida i bienestar di ku den dokumentonan di Bonei- kenan Nashonal. protekshon i inkorporashon den vishon di gobièrnu pa futuro e poblashon riba nos isla Boneiru ru, manera rapòrt Pourier, i e Pa mustra nos kon pa hasi nos bida di e parkenan nashonal protekshon di naturalesa en por subi na nivelnan mas haltu dokumento pa ‘desaroyo mante- esaki, mi ta gradisí STINAPA i na Boneiru. konekshon ku desaroyo durade- ku e ta aktualmente i pa tambe niendo naturalesa i kultura’, ta ro di Boneiru. A pidimi tambe pa por sostené esaki pa tempunan papia di e balor ku e karakter di tene e charla kòrtiku i ‘to the hopi largu. nos naturalesa ta ofresé. Mi ta point’. Mi lo tene mi mes na e Awor mi kier pidi atenshon konvensí ku esaki, e balor pa i e último petishon i lo no elaborá pa e reto mas grandi ku e vishon relashon ku naturalesa, ta parti riba tur aspekto i detaye di e di gobièrnu ta trese pa nos tur di e rason dikon hendenan di vishon. Mi lo limitá mi mes pa ku ta den e nashon di Boneiru. Boneiru ta manera nan ta. Si nos trata punto di salida ku ta forma E vishon ta pidi di nos tur pa nos destruí e medio ambiente, nos fundeshi di vishon di gobièrnu pa kambia e konsepto kon nos ta ta destruí nos mentalidat, nos un desaroyo duradero di Boneiru. kualifiká i balorá nos naturalesa forma di ser aktual. Mantenshon Gobièrnu ta hopi konsiente di i e forma kon nos ta biba ku esaki, di nos medio ambiente ta un e siguiente: nos ta na krusada esta nos kultura. E konsepto aki kondishon pa mantenshon di nos pa skohe diferente ruta pa futuro ta esun mas prinsipal pasobra e kultura i e base riba kua nos por desaroyo di Boneiru komo ta determiná kon nos ta inkor- modelá un ekonomia ku ta duna entidat geográfiko, pues e parti porá nos naturalesa i nos rela- nos un bentaha kompetitivo den físiko di nos isla, i tambe komo shon ku esaki den nos mode- merkado mundial, den un forma entidat sosial, pues komo komu- lonan di desaroyo. sostenibel. Mi ta haña ku nos tur TTTOESPRAAK VVVAN GEZAGHEBBER THODE TER GELEGENHEID VVVAN HET 40-JARIG JUBILEUM VVVAN HET WASHINGTON SLAGBAAI NATIONAL PARK EN HET 30 JARIG-JUBILEUM VVVAN HET NATIONAL MARINE PARK Goedemiddag dames en te stellen in verband met de op een geografische entiteit, dit Het concept waar ik op doel cultuur als essentieel onderdeel heren. Vandaag 9 mei 2009, duurzame ontwikkeling van eiland -. De overheid heeft is dat van de ‘natuurlijke zien van ontwikkelingsmodellen gedurende deze herdenking, wil Bonaire. Ook is mij vriendelijk gekozen voor een ontwikkelings- hulpbronnen’. Zoals Elsmarie en onze inspanningen tot ver- ik beginnen met een felicitatie en verzocht om de toespraak kort visie waarin de diverse factoren Beukenboom een paar weken werkelijking ervan. Om in de dankbetuiging aan het adres van en ‘to the point’ te houden. Ik zal die van belang zijn voor het leven geleden tijdens het economisch praktijk uiting te geven aan de drie belangrijke groepen van mij aan het verzoek houden en op het eiland op een integrale forum opmerkte, is het juist dat balanswaarde zoals eerder ver- personen zonder wiens bijdrage niet ingaan op alle aspecten en wijze afgewogen worden. Deze Aruba haar stranden beter meld, zullen wij allen de opvatting dit heuglijke feit nooit gevierd had details van de visie. Ik zal mij factoren zullen geïdentificeerd verzilverd heeft dan Bonaire haar moeten aanvaarden dat niet kunnen worden. Ten eerste is beperken tot de uitgangspunten worden en vervolgens uitgewerkt natuur. Maar gelijktijdig heeft alleen goud, olie of zilver een daar de groep die de wil en de die de basis vormen van de visie en gedocumenteerd in een inte- Aruba het grootste deel van haar economische waarde hebben, visie hadden om het proces voor van de overheid voor de duurzame graal plan voor de ontwikkeling grondoppervlak geürbaniseerd. maar ook een plant, een dier, of het opzetten van de parken te ontwikkeling van Bonaire. van Bonaire. Een zogenaamd Bonaire heeft dit anders gedaan een stuk ongerepte natuur. Met beginnen. Verder de Bonairiaan- De overheid is zich terdege ‘Masterplan’ dat wij hopelijk en gekozen voor woonkernen. In andere woorden; onze nationale se gemeenschap. En tot slot bewust van het volgende. Wij volgend jaar rond juli geheel mijn opvatting is dat beter. Verder Parken. degenen die al deze tientallen staan op een kruispunt van uitgewerkt zullen hebben. Het ben ik blij dat er in documenten Voor de manier waarop zij jaren de parken beheerd hebben, verschillende wegen waaruit doel van deze visie op de duur- over Bonaire, zoals bijvoorbeeld ons hebben laten zien hoe het verenigd in STINAPA. Bonaire kan kiezen als geogra- zame ontwikkeling, waarin het Rapport Pourier, en het docu- moet, wil ik vandaag STINAPA Er is mij gevraagd om uit te fische entiteit - dat wil zeggen het natuurbescherming en cultuur in ment genaamd: “Ontwikkeling en alle anderen, die zo hard weiden over de visie van de fysieke deel van het eiland - evenwicht zullen zijn, is om de met behoud van Cultuur en hebben gewerkt om de parken overheid om de toekomstige maar ook als sociale entiteit - dus levensstandaard en het welzijn Natuur”, gesproken wordt over de te laten worden tot wat ze bescherming van de natuur veilig als gemeenschap van mensen van de bevolking naar een hoger waarde die het typische karakter vandaag zijn, hartelijk danken. niveau te brengen dan nu het van onze natuur biedt. Ik ben Jullie hebben ons laten zien dat geval is, en ook om dat niveau ervan overtuigd dat dit, dus de de bescherming van de natuur voor lange tijd te handhaven. waardering voor en de verhouding en het beheer van beschermde Nu wil ik graag uw aandacht met de natuur, een deel van de gebieden ook werk en welzijn vragen voor de grootste uitdaging reden is dat de mensen van oplevert voor onze eigen mensen. die de visie van de overheid brengt Bonaire zijn zoals ze zijn. Indien Zo hebben wij waarde gegeven voor eenieder die deel uitmaakt wij het milieu vernietigen, aan onze natuur, onze cultuur en van de natie Bonaire. Deze visie vernietigen wij onze mentaliteit, onze Bonairiaanse levenswijze. vraagt ons allen om onze opvat- onze huidige levenswijze. Be- Nogmaals, hartelijk dank en ting te veranderen over hoe wij houd van ons milieu is een gefeliciteerd STINAPA, en de natuur kwalificeren en waar- voorwaarde voor behoud van gefeliciteerd Bonaire met deze deren, en de wijze hoe wij onze cultuur en de basis waarop buitengewone parken. hiermee leven, ofwel onze cul- wij een economie kunnen bou- Ik hoop dat wij samen de tuur. Deze opvatting is het wen die ons een voordeel op de komende decennia ingaan, belangrijkste omdat die bepaalt concurrentie in de wereldmarkt onder het motto van bescherming hoe wij de natuur verenigen in geeft. Ik ben van mening dat wij en samengaan van onze levens onze ontwikkelingsplannen en ons allen moeten binden aan een met de Nationale Parken van onze verhouding ermee. visie waarin wij onze natuur en Bonaire. Yüni 2009 MAKUBEKÈN Página 3 BONEIRU TIN E HONOR DI RISIBÍ BISHITA DI DR. DURANTE E EVENTO DI “DIVE INTO SUMMER” - En konekshon ku e evento diseñá pa enfatisá ku Boneiru ta den un profundidat supmersibel Merka di spònser pa National tempu di e programa kompletu “Celebrate Our Planet Week” ku kontinuá di ta lider den turismo di 3280 pia. Na 1985 Earle a Geographic Society i finansiá pa di Dr. Earle durante su bishita na ta kai bou di “Dive Into Summer”, duradero. funda “Deep Ocean Engineering” e fundashon Goldman Founda- Boneiru. Boneiru lo risibí bishita di Dr. Dr. Earle a nase na aña 1935 huntu ku su kasá, ingeniero i tion. Awendia, Dr.Earle ta “Nos ta honrá di tin Dr. Sylvia Sylvia Earle - na Gibbstown, New Jersey i e ta diseñadó supmersibel Graham funshoná komo eksploradó resi- Earle di bishita pa e programa di un oseanógrafo merikano. E Hawkes, pa diseñá, operá, duna dente na National Geographic e aña aki. “Bonaire’s Dive Into “Celebrate Our Planet Week” tabata ‘chief’ sientífiko pa Na- sosten i konsehá riba sistema Society i e kompania konosí Summer” a keda establesé pa lo tuma lugá di 15 pa 22 di tional Oceanic and Atmospheric bou di awa pilotiá i robótiko. Dr. komo DOER Marine dirigí pa su asina mustra dikon ta rekonosé ougùstùs. I Boneiru lo tin di Administration (NOAA) di 1990- Earle a bandoná e kompania na yu muhé. E kompania aki ta sigui nos kontínuamente di tin e bishita e famoso oseanógrafo Dr. 1992. El a guia e promé tim di 1990 pa aseptá e posishon di diseñá, traha i operá ekiponan koralnan di mas sano den Karibe Sylvia Earle, kende nan a nombrá “” femenino durante e ‘chief’ sientífiko na NOAA. nobo pa oséano profundo i otro i pakiko ta konsiderá nos un di e “hérue di planeta” na 1998 pa e Tektite Project na 1970. Na 1970 Dr. Earle a guia mas di 400 ambientenan retante. tòp destinashonnan di buseo na revista “Time”. Durante su Dr. Earle a hasi un “open-ocean ekspedishon rònt mundu kon- E revista “Time” a nombra Dr. mundu”, segun Ronella Tjin estadia, Dr. Earle lo hasi un serie JIM suit dive”, poniendo un rekòrt sistiendo di un ekseso di 7000 Earle komo su promé “hérue di Asjoe-Croes, direktor di Turismo. di buseo bou di diferente tema i pa profundidat di 1250 pia den ora bou di awa en konekshon ku planeta”. El a keda kondekorá na “Tur bishitante ta invitá pa djòin tambe aktividatnan. E lo partisipá kategoria di hende muhé. Tambe su investigashon. Di 1998 pa Hulanda ku e ‘Orden di Golden nos i yuda Boneiru pa sigui hasi na diferente eventonan riba tera Dr. Earle tin e rekòrt di solo dive 2002 el a guia e “Sustainable Ark’. Tambe el a gana e premio di su parti pa mantené nos pla- Seas Expedition” nan, un pro- TED na 2009. Nos ta honrá pa neta sano pa futuro genera- grama di 5 aña pa studia e por yama bon biní na e Dive Into shonnan durante e festival di Sanktuario marino nashonal di Summer aki i lo informá ku “Dive Into Summer” pa e aña aki.”

Dr. Silvia Earle JUBILEUM KALENDER

Afkortingen en begrippenlijst: WIST JE DAT DE WEBSITE VAN STINAPA, WSNP = Washington Slagbaai National Park WWW.STINAPA .ORG, BORDEVOL BNMP = Bonaire National Marine Park INTRESSANTE INFORMATIE, ZOALS DE CIEE = Council on International Education Exchange BONAI Groep = Een groep tieners uit het Voortgezet Onderwijs. Hun doel is om schoolgaande tieners te laten deelnemen aan JAARVERSLAGEN, NIEUWTJES EN wetenschapplijke activiteiten, zodat de interesse ontstaat om een wetenschappelijke vervolgopleiding te gaan doen.

PERSBERICHTEN STAAT? Taste of Bonaire = Een uitstalling waar lokale restaurants hun meest populaire gerechten presenteren.

DATUM AKTIVITEIT BO TABATA SA KU STINAPA TIN UN juli Archeologische afgravingen door de BONAI groep in het WSNP WEBSITE , WWW.STINAPA .ORG, I ESAKI TA YEN, YEN DI INFORMASHON HOPI juli Vertoning van documentaires over natuurbescherming op het hoofdkwartier van de CIEE. INTERESANTE, MANERA REPORTE ANUAL, 2 augustus Open huis op Slagbaai

NOTISIA I KOMUNIKADO DI PRENSA? 9 augustus Taste of Bonaire in het Wilhelmina Park

augustus Vertoning van documentaires over natuurbescherming in het hoofdkwartier van de CIEE.

3 september Taste of Bonaire in Nederland; “Viering ter ere van Bonaire’s toewijding tot behoud van TA BUSKA MIEMBRO DI DIREKTIVA natuur & cultuur”. Samenkomst van partners uit de toeristische sector van Bonaire, met een uitgebreide gastenlijst waaronder locale en Nederlandse hoogwaardigheidsbekleders, evenals vertegenwoordigers uit de duiksector en de sector voor natuurbehoud. Fundashon Salba Nos Lora ta buska un miembro pa su direktiva. 19 september Schoonmaak actie op Klein Bonaire; in samenwerking met de Sea Turtle Conservation Bonaire en de Kustwacht. Boten zullen vertrekken vanaf de pier van Harbour Village Marina Ken ke pone su mes disponibel pa konservá nos om 7 uur ‘s ochtends. Terugkeer vanaf Klein Bonaire @ 1 uur ‘s middags. lora den naturalesa riba nos dushi isla? oktober Familie uitstapjes naar Klein Bonaire en kajaktochtjes in Lac. De bedoeling is om families die normaliter niet in de gelegenheid zijn om zo’n uitstapje te maken uit te nodigen om naar E posishon eksakto den e direktiva por wòrdu Klein Bonaire te varen. Het doel is om een groter publiek in de gelegenheid te stellen om te palabra. genieten van hun eigen eiland. 7 -11 november DEMA – Orlando U.S.A. (DEMA : and Marketing Association = grootste Konosementu spesífiko di lora no ta nesesario. duikbeurs van de USA) Pero loke si bo mester di dje ta ser entusiasmá, ku bo ta kapabel pa organisá i e disponibilidat pa 20 november Boomplant evenement samen met Boomfeestdag NL, Stichting Elisabeth, DCNA en invertí algun ora den siman pa Fundashon Salba Nos Lora. Magazina di Rei Si bo ta interesá, por fabor yama: 785 7749 29 november Taste of Bonaire: Jubileumviering van het BMNP en de officiële afsluiting van de viering van dit jaar in het Wilhelmina Park- Muziek uit de jaren 70 en 80.

november “ Ranger” trainingsprogramma door DCNA & STINAPA/BNMP; een trainings- programma voor medewerkers uit de duikindustrie. Ze zullen leren om de duikers onderricht te geven in het behoud van het rif. 18 december Aankondiging van de winnaars van de jeugd tekenwedstrijd en dichtwedstrijd. Tentoonstelling op het CIEE-hoofdkwartier.

DEZE KALENDER IS NIET DEFINITIEF. BLIJF KIJKEN NAAR NIEUWE AANKONDIGINGEN OP WWW.STINAPA.ORG Página 4 MAKUBEKÈN Yüni 2009 BONAIREBONAIRE BESCHERMTBESCHERMT DIERENDIEREN ENEN PLANTENPLANTEN ININ ZEEZEE ÈNÈN OPOP LANDLAND Bonaire is wereldwijd bekend leguaan (yuana). Op Bonaire zijn pepu (zeebaarzen), hogfish, vleermuizen bestaat soms ten duikersparadijs blijven. De door het onderwaterpark. Die er nog leguanen in overvloed, dus kapitan (mutton snapper), onrechte een negatief beeld. Ze mangroven rond Lac vormen de bekendheid is vooral te danken is bescherming om die reden cubera snapper, red porgy en de doen echter geen mens kwaad. kraamkamer voor vele vissoorten aan de wettelijke bescherming niet nodig. Als je zo’n leguaan bunì wowo grandi (bigeye tuna). Papegaaivissen spelen een op het rif. En de zeegrasvelden van onze onderwaterwereld. Daar echter wilt meenemen naar een Behalve bedreiging en zeld- zeer belangrijke rol bij het in in Lac vormen weer onmisbaar plukken we nu de economische ander land, krijg je te maken met zaamheid zijn er nog andere re- stand houden van koraalriffen. Ze voedsel voor de turtuga blanku vruchten van. Wat met de internationale afspraken over de denen om dier- en plantensoor- eten namelijk algen. Zonder (groene zeeschildpad). Zo hangt onderwaterwereld kan, kan ook bescherming van deze soort. Je ten te beschermen. Wat zou papegaaivissen zou het koraal in de natuur alles met alles op het land. De natuur van kunt niet zomaar leguanen gaan Bonaire zijn zonder flamingo’s, worden overgroeid door algen. samen. Bonaire heeft de inwoners en uitvoeren of invoeren. Hetzelfde zeeschildpadden of zonder Alleen met de hulp van Afdeling Natuur- en Milieubeheer, toeristen ook op het land veel te geldt voor cactussen. lora’s? De natuur heeft dus ook papegaaivissen kan Bonaire een DROB bieden. Het is daarom goed dat een belangrijke toeristische de nieuwe Eilandsverordening Het kan ook zo zijn dat er op waarde en daarmee een econo- natuurbeheer niet alleen het Bonaire planten of dieren voor- mische waarde. Duikers zien leven in zee beschermd, maar komen die hier zeldzaam zijn of graag grote vissen. Dus behalve ook op het land. Uiteindelijk nergens anders voorkomen. In omdat grote vissen zeldzaam profiteren we daar allemaal van. zo’n geval is de bescherming zijn of worden bedreigd, is dat Welke dieren en planten gaat vaak niet internationaal geregeld, ook een reden om bijvoorbeeld Bonaire met de nieuwe wet maar moeten we dat zelf doen. de djukvis (Goliath grouper), de beschermen en waarom? Onze parkietjes zijn bijvoorbeeld adelaarsrog (chuchu águila) en anders dan die op Aruba of haaien (tribon) te beschermen. Op de Nederlandse Antillen, Curaçao. We hebben een eigen Haaien zijn daarnaast ook erg dus ook op Bonaire, zijn som- ondersoort. De parkieten van belangrijk voor het natuurlijk mige dieren beschermd door Bonaire komen dus nergens evenwicht in de oceanen èn verdragen. Bijvoorbeeld de lora, anders ter wereld voor. Het is staan wereldwijd zwaar onder maar ook de warawara, kinikini daarom belangrijk dat we goed druk. Koralen horen ook tot deze (slechtvalk) en de ganshi (peli- voor onze parkieten zorgen en ze groep dieren. Koralen krijgen op kaan) zijn door deze interna- beschermen. Dat geldt ook voor Bonaire al veel langer bescher- tionale afspraken beschermd. de kerkuil op Bonaire, die ming, maar elders ter wereld is Dat geldt ook voor alle zeeschild- vermoedelijk net weer iets anders de bescherming nog onvoldoen- padden (turtuga), dolfijnen (dòl- is dan de kerkuilen op Curaçao de. In internationaal verband fein) en walvissen (bayena). Het of elders ter wereld. Onze wordt eraan gewerkt om de gaat hierbij om soorten die inheemse sabalpalm (kabana) en bescherming van haaien te wereldwijd of in het Caribische veel van onze vleermuissoorten verbeteren. Door de film Jaws is gebied met uitsterven worden vallen ook binnen deze groep. ten onrechte een erg negatief bedreigd. beeld van deze dieren ontstaan. Kerkuil - Fotocredits: Frank Bierings Een andere groep dier- en In werkelijkheid spelen haaien De nieuwe Eilandsverorde- plantensoorten die beschermd een zeer belangrijke rol in een ning natuurbeheer geeft Bonaire moeten worden zijn de zoge- evenwichtig ecosysteem. de mogelijkheid om zelf ook naamde ‘rode lijstsoorten’. Dit planten en dieren aan te wijzen zijn soorten waarvan het Andere soorten die een die bescherming verdienen. Dat voortbestaan wordt bedreigd. Ze sleutelrol spelen in de natuur van is belangrijk, want lokaal, op het staan op de rode lijst van de Bonaire zijn vleermuizen, eiland, kan de situatie voor World Conservation Union papegaaivissen, mangroven, en Washington Slagbaai bepaalde soorten anders zijn dan (IUCN), zodat regeringen overal zeegrassen. Vleermuizen zijn in de regio of wereldwijd. Zo kan ter wereld weten dat bescher- onmisbaar voor het bestuiven en het zijn dat wereldwijd een soort mende maatregelen noodzake- dus het voortbestaan van National Parkkk beschermd moet worden van- lijk zijn. Voor Bonaire gaat het zuilcactussen. Daarnaast zijn ze wege mogelijk gevaar voor onder meer om de volgende belangrijk voor het in toom uitsterven, maar op Bonaire niet. soorten: pishiporko rabu gai houden van ongewenste insec- Habrí tur dia ku eksepshon di 25 Dat geldt bijvoorbeeld voor de (koningstrekkervis), olitu, jaku- ten, zoals muggen. Ook over di desèmber i promé di yanüari.

Iedere dag geopend behalve op 25 december en 1 januari.

Pelikaan - Fotocredits: Marian Walthie Yüni 2009 MAKUBEKÈN Página 5

Orígen di e turtuganan di laman di Boneiru: NA UNDA E TURTUGANAN KU TTTA BIBA NAAA BONEIRU A NASE I KON NAN A YEGA E kosta rònt di Boneiru ta Velez di e Universidat di Puerto Dor ku e yunan di turtuga Ora e turtuganan yega na kome, manera Mexico, Nicara- hábitat di alimentashon pa Rico a hasí un estudio genético ku ta sali di e nèshinan ta asina Boneiru nan por keda pa mas gua, Republika Dominicana, turtuganan di laman hóben. For di nos turtuganan blanku i chikitu i vulnerabel, no ta òf ménos 15 aña komo Puerto Rico i Venezuela. di aña 2003, Sea Turtle Con- karèt. STCB a manda muestra- èksistí un método efektivo pa residente durante nan krese- E resultado di e estudio servation Bonaire (STCB) a nan di kueru pa analisá i midi e marka nan pa por sigui nan mentu te tamaño adulto, pa genétiko aki ta enfatisá kon hasi monitoreo kontínuo den e variashon genétiko for di 75 movishonnan riba laman. Pero, despues nan migra pa otro separá e hábitatnan di e turtu- hábitatnan aki. Asina, turtu- karèt i 94 turtuga blanku. ku e uso di téknikanan genétiko hábitat adekuá pa alimenta- ganan den Karibe i mas leu ta, ganan a keda kapturá, pa Kompará ku e tiki otro lugánan ku ta analisá e muestranan di shon pa bestianan adulto. pero tòg konektá pa medio di e marka nan i pa tuma mue- den Karibe na unda estudionan kueru, ta posibel pa haña sa Pa medio di e siguimentu ku turtuganan hóben. E moveshon stranan. Mayoria di áreanan similar a keda hasí, e turtu- na unda nan a nase. Dor ku e transmisor di e turtuganan ku di e turtuganan den laman ta rònt di Boneiru ta usa na un ganan blanku di Boneiru a yu di turtuga ta biaha riba la- ta bin Boneiru pa reproduk- nifiká ku pa e trabou di kon- nivel, tin sierto áreanan ku ta mustra e mayor variashon di man hasiendo uso di e korien- shon, STCB a mustra kon e servashon di turtuga ta efektivo, wòrdu usá mas intensivo. Ma- diversidat genétiko opservá te tenan, nos por konstruí un bestianan adulto aki ta migra e mester ta mas ámplio ku e nera e área di yerbanan di ainda. Esaki ta nifiká ku e mapa indikando kon e bestia- distanshanan grandi pa bai nan protekshon di e bestianan den laman i palu di mangel na Lac turtuganan blanku hóben di Bo- nan aki a yega Boneiru. hábitat na unda nan ta biba i un área determiná. pa turtuganan blanku ku ta ko- neiru a nase den hopi diferente me yerbanan i karèt ku ta gusta playanan, ku algun indivíduo DE DRUKSTE TIJD VVVAN HET JAAR VVVOOR ONZE LORA’S kome ‘sponjas’ ku ta krese den biniendo for di Brasil i West Af- De Lora’s van Bonaire zijn van het onderzoeksteam is dan als een donatie van The Phoe- rais di palu di mangel. rica. Mitar di e turtuganan er maar druk mee op het mo- ook te onderzoeken door wie nix Landing Foundation, een Turtuganan hóben ta keda blanku ku nos a tuma muestra ment. De Lora’s (Amazona of wat de kuikens gedood non-profit organisatie uit de normalmente pa basta añanan a nase den e ‘rookery’ di Tortu- Barbadensis), worden en wat er tegen te doen Verenigde Staten die zich inzet durante su kresementu i promé guero, Costa Rica ku ta esun zitten nu namelijk midden in is. We hebben al nesten voor het welzijn van papegaaien. ku nan ta move pa hábitat di mas grandi den Karibe i 30% a hun broedseizoen. De meeste gevonden waar de eieren ge- Deze ‘data-loggers’ zijn kleine turtuganan adulto na otro ka- originá di e playanan di Sür- eieren zijn al gelegd en de roofd waren en opgegeten. Het instrumenten die de tempe- minda. E misterio ta pa sa na nam. Otro playanan na penín- eerste kuikens beginnen zelfs is moeilijk om vast te stellen ratuur en vochtigheid meten en unda nan a nase. Tin nèshinan sula di Yucatán (Mexico), al uit het ei te kruipen. Een wat voor dader verantwoordelijk vastleggen, en verstopt kunnen di e dos espésienan aki na Florida (USA), islanan Aves team onderzoekers uit Enge- was, maar naar alle waar- worden in een Lora-nest. Dit zal Boneiru, pero e kantidat di (Venezuela) i Trinidad ta kontri- land is dit jaar wederom terug- schijnlijkheid zijn het katten of ons een geweldig inzicht geven nèshinan ta hopi chikitu pa buí na nos poblashon di turtuga gekeerd om de voortgang van ratten, wat feitelijk uitheemse in de omstandigheden binnen tuma na kuenta na ora di kom- blanku na Boneiru. het proces op de voet te volgen. zoogdiersoorten zijn. Het is ook in het nest, en dat betekent prondé kuantu di e turtuganan E turtuganan karèt hóben ku Daarnaast gaan ze op zoek mogelijk dat er andere vogels weer dat we het verschil kunnen aki ta di Boneiru mes. Resul- ta biba rònt Boneiru den su ma- naar antwoorden op wat vragen in het spel zijn, aangezien die registreren tussen een rotsnest tadonan di un estudio genétiko yoria, 60%, ta originá na Bar- die uit het vorige onderzoek naar soms om broedplaatsen met en een boomnest. Er zijn ku turtuganan blanku i turtuga bados, 20% na Cuba i otro 20% voren zijn gekomen. elkaar wedijveren. Lora’s mensen die beweren dat Lora’s karèt ta duna nos lus di unda e un meskla di otro lokalidatnan kunnen niet hun eigen nesten die uitgebroed worden in bestianan aki ta bin. manera Antigua, península di Eén van de hoofddoelen van bouwen. Zij benutten gaten die rotsnesten meer praten dan STCB huntu ku Ximena Yucatán (Mexico) i Puerto Rico. het onderzoek dit seizoen is het reeds bestaan in bomen of Lora’s uit boomnesten! Zou dit onderzoeken wat de reden is rotsen en die zijn schijnbaar erg toe te schrijven zijn aan een van het mislukken van som- gewild, en niet alleen door verschil in de omstandigheden mige broedsels tijdens de vogels. Vorig seizoen verloren waaronder de kuikens op- eerste fase van de incubatie en wij een nest aan een zwerm groeien? ook de dood van kuikens die al bijen die een nest gingen We zien met spanning de iets groter zijn. Niet ieder ei dat bouwen in hetzelfde gat waar antwoorden tegemoet naar een Lora legt ontwikkelt zich al drie kuikens in zaten. Zij onze vragen en hopen dat volledig, en we willen graag werden doodgeprikt en dit jaar daarmee een bijdrage geleverd ontdekken waarom. Was het ei konden alweer een aantal wordt aan een beter begrip van dat niet uitkwam misschien niet papegaaien geen nest te de Bonairiaanse Lora en hun bevrucht of werd de ontwik- bouwen om dezelfde reden. bescherming. keling om een of andere reden Geschreven door Rhian Evan, onderbroken? Als dat zo is, op Het onderzoeksteam heeft werkzaam voor het Bonaire Par- welk punt van de ontwikkeling zes dataverzamelaars gekregen rot Project en World Parrot Trust. gebeurde dat dan? Met enige verbazingwekkende laborato- rium technieken kunnen we nu dit soort vragen beantwoorden en meer gaan begrijpen van de biologie van de Lora.

Slachtoffer of prooi worden van een roofdier of insekten is een groot problem voor broe- dende Lora’s, en een ander doel

Dermapunch pa tuma muestra di kueru di turtuga. 5 lora eieren - Fotocredits: Jonathon Dunn Página 6 MAKUBEKÈN Yüni 2009 Yüni 2009 MAKUBEKÈN Página 7 DÒBELDÒBEL SHÒTSHÒT Djadumingu, 31 di mei, Parke Wash- reglá for di bintisinku aña pasá. ington a selebrá su di kuarenta Ámbos parke ta propiedat di Teritorio aniversario. Den mesun rosea a selebrá Insular di Boneiru. Pues nan ta di nos tambe e echo ku Parke Marino a selebrá tur. I ta STINAPA tin mag di manehá nan trinta aña di eksistensia. na nos nòmber. Durante tur e kuarenta Komo mil hende a bin pa selebrá e añanan aki no tabatin niun lei na Boneiru echonan aki. Tabatin músika, baile, ku por a protehá e área inmenso i brutu kuminda i kos di bebe, i masha hopi aki komo parke di naturalesa. Danki Dios aktividat. Grandi i chikí a gosa un bòl. E esei a kambia na fin di aña pasá. For di kumpleaño di Parke Washington ta ser òktober e lei ei ta eksistí: Ordenansa selebrá tur aña ku un dia habrí. Un Insular di Maneho di Naturalesa. Awor muestra di apresio i hospitalidat di parti gobièrnu di Boneiru por instituí parkenan di STINAPA pa e pueblo boneriano, i mas di naturalesa ku protekshon legal riba en partikular e pueblo di Rincon. Aki tin nos isla. Pues esei lo ta un bunita regalu portrèt di e fiesta ku ta duna un bon pa e kumpleañero. indikashon di e ambiente rilèks i kontentu. Anto no ta esei so. Ainda tin un bóns Ku kada selebrashon ta pas un tambe. Ora ku duna e parke protekshon regalu. Tin ún regalu en espesial ku lo legal, Gobièrnu Sentral por duna e parke hasi e fiesta pa Parke Washington e statùs di Parke Nashonal! Un kompletu. I esei lo ta su statùs ofisial di dòbelshòt den un aña di kumpleaño anto. parke di naturalesa. Hopi hende no sa Pues e gobièrnunan insular i sentral tin ku ainda e parke no tin protekshon le- un mitar aña ainda pa regla esaki. gal. Pa e Parke Marino si esaki a ser Redakshon

FIESTA NA PARKE NASHONAL WASHINGTON/SLAGBAAI 31 DI MEI, UN ÉKSITO!!! Fotocredits; Marian Walthie, Gregor Sweers, Kerenza Rannou, Karen van Dijk FEEST IN WASHINGTON/SLAGBAAI NAAATIONAL PARK OP 31 MEI, EEN GROOT SUCCES!!! Página 8 MAKUBEKÈN Yüni 2009 DIERENASIEL BONAIRE “NO KILL”..??? Enige tijd geleden werd het moeten laten inslapen. Sim- opnemen als het asiel vol zit. Dat voorkeur stijgt. DIER TE LATEN STERI- bestuur van het dierenasiel op pelweg omdat er geen plaats betekent echter dat de dieren nog LISEREN !!!! Bonaire de vraag gesteld of het voor die dieren te vinden was. In steeds geen plek hebben en Het belangrijkste is dat het asiel geen “No Kill” Shelter (een het jaar 2007 lagen die aantallen blijven ze dus op straat rond- aanbod moet verminderen en er HET DIERENASIEL RE- asiel waarin geen enkel dier ongeveer gelijk. hangen. Daar worden de dieren dus minder puppies geboren KENT OP UW STEUN EN gedood wordt, tenzij door ziekte Als het asiel dus als “no kill” (en de mensen ook) zeker niet moeten worden. MEDEWERKING. en dergelijke absoluut onver- asiel zou opereren, zouden er na gelukkiger van en dat is dus geen U raad het al……. De oplos- mijdelijk) kan worden. 5 a 6 jaar zo’n 2000 honden en oplossing. sing is, en we schrijven hier maar Een moeilijke vraag. In 450 katten in het asiel zitten en weer eens, HET LATEN principe wil iedereen die bij een dat aantal zou ieder jaar nog De enige manier om een “no STERILISEREN VAN UW asiel betrokken is uiteraard dat toenemen. kill” asiel te worden, is er voor te HONDEN EN KATTEN !!! er geen enkele dier (nodeloos) Iedereen snapt wel dat een zorgen dat het aantal dieren dat gedood wordt. onmogelijke situatie is. op het asiel wordt gebracht, We blijven het roepen en we ongeveer gelijk is aan het aantal blijven er ons voor inzetten. Maar nu de realiteit Wat dan ??? dat wordt geadopteerd. 15 mei is door de Gezag- Door de grote toevoer van De eenvoudigste manier om Dat betekent dat in ieder ge- hebber dhr. Thode en gedepu- dieren heeft het asiel vorig jaar een “no-kill” asiel te worden, is val het aanbod moet verminderen teerde dhr. Kroon, het startsein (2008) 353 honden en 86 katten simpelweg geen dieren meer en het aantal adopties bij gegeven van een grootscheepse campagne, waarbij IEDEREEN zijn/of haar hond of kat gratis kan DIGICEL DUTCH CARIBBEAN A GANA E PREMIO laten steriliseren. DI “BEST BUSINESS AAAWARD 2009” Wij blijven iedereen oproepen KRALENDIJK – Mei, 2009: Riba potrèt: Momentu ku e muda, Bonaire, British Virgin Is- van deze campagne gebruik te Digicel Dutch Caribbean ku ta rekonosimentu a keda entregá na lands, Cayman Islands, Cura- maken en zo bij te dragen aan inkluí e operashonnan di Digicel Los Angeles, California na Sr. cao, Dominica, El Salvador, het terugdringen van het na Kòrsou, Boneiru i Aruba a Hans Lute, CEO di Digicel Dutch French Guiana, Grenada, overschot aan honden en katten gana e premio di “Best Business Caribbean i e tim di gerensia; Guadeloupe, Guyana, Haiti, Hon- op Bonaire en we misschien ooit Award 2009”, otorgá dor di Oliver Chatten, Michelle Win- duras, Jamaica, Martinique, kunnen zeggen dat we op direktiva di e kompania durante klaar, Remko van der Veldt, Ber- Panamá, St Kitts & Nevis, St. Bonaire een echt “no kill” asiel un fiesta di gala na Los Angeles, nard Creed i Alvin Korkie. Lucia, St. Vincent & the Grena- hebben. California. E premio ta bini komo Desde su lansamentu na aña dines, Suriname, Trinidad & To- un forma pa honra e kompania 2001, Digicel a sa di kombertí su bago i Turks & Caicos. Mester BEL 7174989 OM EEN ku mas a surpasá su metanan, mes den e operador di te- menshoná ku Digicel tin kober- AFSPRAAK TE MAKEN UW tantu finansiero komo esnan no lekomunikashon mobil di mas tura total na St. Martin i St. finansiero. E metanan di e grandi den e region karibense, ku Barths. Digicel Pacific ta inkluí kompania ta enserá entre otro e mas di 6 mion kliente. Despues su presensia den merkadonan benta, entradanan pero mas ku di shete aña, Digicel ta rekonosé manera na Fiji, Papua New Gui- tur kos, e servisio na kliente du- pa su tarifanan kompetitivo, nea, Samoa, Tonga i Vanuatu. rante aña 2008. “E premio kobertura sin igual, un variashon E kompania ta e spònser importante aki ta bini komo ámplio di produktonan i servisio ofisial di e deportenan di mas resultado di trabou duru i kon- úniko na su usuarionan. importante den Karibe i Sentro sistente, tantu di parti di e Ofresiendo servisionan mobil i Amérika, manera ta e timnan di empleadonan di e ret di selular sosteniendo e komunidatnan, West Indies Cricket, ekiponan di mas grandi i mihó, pero tambe Digicel a bira e marka lider den Special Olympics den henter e di parti di e tim di gerensia ku ta henter Karibe i a sa di postulá e region i ta e spònser ofisial tambe manehá e kompania” segun CEO region na e nivelnan di mas haltu di e “Digicel Caribbean Champi- di Digicel Dutch Caribbean, den e industria di komunikashon onship” i e “Copa de Naciones Hans Lute. “Nos ta sumamente mobil. Digicel awendia ta un Digicel”, ku ta e kampionatonan orguyoso di por representá nos entrante nobo den e merkado di di futbòl di mas importante den region i risibí e prestigioso Sentro Amérika. e region Karibense i Sentro Ame- rekonosimentu aki.” No ta fásil Digicel ta inkorporá na Ber- rikano. Ta trata aki di un di e pa gana e premio di “Best Busi- muda i ta operá den 31 diferente weganan importante pa kualifiká ness Award” meimei di no ménos merkado rònt mundu. Su pa e CONCACAF Gold Cup. di 31 kompania den Karibe, operashonnan den Karibe i den Pa mas informashon riba Sentro/Sur Amérika i Oséano Sentro Amérika ta inkluí su Digicel, bo por bishita nan Pasífiko, ku huntu ta forma presensia na Anguilla, Antigua & website www.digicelbonaire.com Digicel Group. Barbuda, Aruba, Barbados, Ber- BESTUURSLID GEZOCHT Fundashon Salba Nos Lora zoekt een bestuurslid.

Wie wil zich inzetten voor het behoud van de wilde Lora op ons prachtige eiland?

Over de preciese positie in het bestuur kan worden gepraat.

Speciale kennis van de Lora is niet nodig. Wel enthousiasme en organisatievermogen. Plus de bereidheid om wekelijks een paar uur uit te trekken voor de stichting.

Geïnteresseerd? Bel dan: 785 7749 Yüni 2009 MAKUBEKÈN Página 9 HET INTERNAAATIONALE JAAR VVVAN HET RIF 2008 was het Internationale te gooien. Door middel van batterijen gegooid kunnen geval, het kraanwater is van erg van de protestantse kerk in de Jaar van het Rif. STINAPA heeft spotjes op de Engelstalige ra- worden (zie foto). Deze worden goede kwaliteit. Daarom heeft hoofdstraat hangen diverse dit gegeven aangegrepen om de dio hebben wij ze uitgelegd dat dan weer regelmatig leegge- STINAPA op Bonaire een flink panelen met schilderingen die toeristen en onze schoolkin- als ze in de vuilnisbak gegooid haald door STINAPA en naar aantal waterflessen (zie foto) door schoolkinderen gemaakt deren er bewust van te maken worden ze samen met al het Selibon gebracht. Vandaar laten uitdelen die voor herge- zijn. Iedere school van Bonaire hoe belangrijk het is om onze andere afval op de landfill worden ze naar landen zoals bruik geschikt zijn. De toeristen heeft een paneel beschilderd. koraalriffen te beschermen. Dit terechtkomen. Batterijen zijn Nederland verscheept waar er worden aangemoedigd om Geschreven door Elsmarie hebben wij gedaan met onze zeer giftig, ze bevatten zware wél bedrijven zijn die zich deze te vullen met kraanwater Beukenboom partners zoals de TCB en metalen die in de grond lekken specialiseren in de verwerking in plaats van flessenwater te Selibon. Voor met name de en in onze ondergrondse water- van zware metalen. Wij hebben kopen. Ons kraanwater is zeer toeristen gold dat wij van de huishouding terechtkomen. Ze onze aandacht met name op de goed te drinken, het smaakt gelegenheid gebruik hebben daardoor kunnen ze uiteindelijk toeristen gericht omdat zij lekker en is verfrissend. gemaakt om hun uit te leggen zelfs in zee terechtkomen waar tijdens één week vakantie net Het Internationale Jaar van dat zij een groot deel van de ze grote schade aan onze riffen zoveel batterijen gebruiken als het Rif is ook gebruikt om lege batterijen ‘produceren’, veroorzaken. de gemiddelde Bonairiaan in schoolkinderen voorlichting te terwijl zij hier op Bonaire op STINAPA heeft op diverse een jaar nodig heeft. geven over het belang van de vakantie zijn. Wij hebben hen plaatsen die veel door toeristen Deze campagne wordt voort- conservering van ons koraalrif. gevraagd om de gebruikte bezocht worden speciale bak- gezet in 2009, evenals onze Wij grijpen altijd dit soort batterijen niet in de vuilnisbak ken geplaatst waarin de oude campagne om toeristen meer kansen aan om de kinderen uit kraanwater te laten drinken in te leggen dat toeristen ons plaats van geïmporteerd water eiland bezoeken om onze uit flesjes. Er wordt op Bonaire mooie riffen. Deze riffen zorgen ook steeds meer flessenwater voor inkomsten voor het eiland. gedronken. Vooral toeristen Wij moeten goed voor ze zorgen doen dit omdat op veel plaatsen opdat ze in goede staat blijven ter wereld het kraanwater van en de toeristen naar Bonaire slechte kwaliteit is en mensen blijven komen en wij de vis zelfs erg ziek kan maken. Op kunnen blijven vangen die wij op Bonaire is dat echter niet het ons bord krijgen. Op de muur

BONEIRU KU DIFERENTE EVENTONAN INTERESANTE DURANTE DIVE INTO SUMMER - Dive Into Summer e aña aki profeshonalnan, ku tur e ekipo- e intento pa kibra un otro rekòrt atrobe ta trese diferente akti- nan nesesario pa saka bo mes kua lo ta pa titulá e 2do mihó vidatnan pa tur ku bishitá potrètnan bou di awa na un nivel funshon na mundu aki na Bo- Boneiru den e temporada aki - mas haltu. E ‘host’ hotèl di e neiru. Karol i su team lo ta na Tourism Corporation Bonai- evento aki lo ta Divi Flamingo Boneiru di 14 pa 30 di ougùs- re ta kontentu di por anunsiá e Beach Resort & Casino. tùs. Su tempu liber lo ta dediká programa pa Bonaire Dive Into ·E promé IFCA Slalom na entrená, traha un filmashon Summer 2009. E programa di World Championship: IFCA di Boneiru, hasi e kompetensia 4 luna aki (1 di yüni - 30 di Windsurf Slalom World Cham- di free diving i duna diferente sèptèmber 2009) ta ofresé un pionship Junior, Youth i Mas- seminarionan tokante free div- kantidat di aktividat. ters. Esaki lo ta henter un si- ing. E programa aki ta ofresé e man yená ku kompetensianan ·Limpiesa riba tera i tambe bishitantenan e fleksibilidat pa eksitante na Lac Bay/ Sorobon. bou di awa: Djòin den e am- por gosa di un vakashon planiá Aktividatnan diario lo enserá biente di hasi nos mundu limpi. i alabes algun aktividat di happy hournan, entretenimiento Lo tin un variedat di limpiesa ‘bónus’. Oportunidat pa ta parti riba Beach, BBQ i hopi mas. tantu bou di awa komo kantu di diferente buseo speshal, Profeshonalnan internashonal i di awa unda ku tur hende ta bon aktividatnan eco-turístiko i lokal den windsurf lo kompetí biní. festivalnan ku ta garantisá un ku otro durante e siman aki. Pa mas informashon primi eksperensha úniko i eduka- · E di 5 Annual Starboard Pro riba “Bonaire Dive Into Summer” shonal na Boneiru. Kids Freestyle World Champi- riba Boneiru su página di Aki por haña un bista di onship: Bishitantenan lo por Internèt ofisial ku ta algun di e aktividatnan ku lo mira windsurfernan internasho- www.tourismbonaire.com. tuma lugá durante Dive Into nal famoso demostrando nan Summer 2009: abilidat den freestyle na Lac ·E di 5 Bonaire Heineken Bay/Sorobon. Na e evento aki Jazz Festival, unda lo por ta partisipá algun di e wind- skucha un variedat di estilo di surfistanan tòp den Freestyle i muzik na vários lugánan riba e tambe e mihó huradonan i isla na momentu ku músikonan personalidatnan famoso den e famoso internashonal lo topa ku mundu di windsurf. músikonan lokal. ·Free Diving Bonaire 2009: ·E di 8 Digital Shoot Out: E famoso free-diver, Karol Bishitantenan por demostrá Meyer, tin entre su desafionan, nan talento den fotografia bou 4 rekòrt mundial, 2 rekòrt di awa durante e di 8 Digital kontinental i 22 rekòrt den e Shoot Out aki. Nan lo por sera deporte di free-diving na Sur konosí ku e último téknikanan Amérika. Banda di e numeroso di imagennan digital for di algun rekonosementunan, Karol ta di e profeshonalnan den e ramo traha huntu ku NAUI i PADI i aki, sambuyando den Boneiru tambe ta presentá komo su awanan legendario. Semina- dunadó di charla na diferente rionan diario ku ayudo di e evento. E aña aki Karol lo hasi Karol Meyer Página 10 MAKUBEKÈN Yüni 2009

TTTa ken òf kiko ta ROB anto? PAKIKO LO BO MESTER PREUKUPÁ KU E PLAN DI PARSELASHON DI BONEIRU? Den añanan resien e Bonaire) pa hinter e isla di haf i turismo. Esaki ta hopi solamente den Karibe, pero e no otorgá mas pèrmit di kon- kantidat di konstrukshon a subi Boneiru. E ROB aki lo kontené importante pa Boneiru pasobra ta trese hopi turista akinan tur strukshon. Aunke esaki por ta drástikamente na Boneiru. Ku regla pa disidí ki tipo di nos ta poseé di kantidatnan aña. E ROB lo yuda nos planeá frustrante pa esnan ku tin e subida di konstrukshon a bini konstrukshon por tuma lugá na limitá di suela fértil. Si nos kua áreanan mester keda liber intenshon di konstruí, ta hopi un subida di argumento to- unda. Esaki lo perkurá ku e permití ku ta traha hotèl òf pa naturalesa i kua áreanan por importante pa mantené e paro kante kiko, unda i kon mester kantidat limitá di tereno na negoshi grandi riba e suela fértil keda desaroyá. E lo yuda nos aki te ora ku e ROB ta kom- permití proyektonan nobo. Pa Boneiru lo keda usá na e mihó aki, nos lo no tin tereno pa hasi tambe pa disidí kuantu kon- pletá. Sino, pèrmitnan duná por atendé ku e problemátiko aki manera pa tur hende. agrikultura. strukshon por tuma lugá sin resultá den problema i pro- gobièrnu awor akí ta kreando E plan di parselashon desekilibrá e balanse natural. yektonan di konstrukshon por un plan di parselashon (ROB – kompletá lo tin áreanan pa kas, E naturalesa di Boneiru ta bai tapa terenonan balioso di Ruimtelijk Ontwikkelingsplan negoshi, agrikultura, industria, hasi Boneiru speshal no Boneiru tin un historia riku i agrikultura, kousa daño na ta importante pa sigurá ku nos áreanan di naturalesa òf destruí áreanan históriko no ta bai sitionan históriko. pèrdí. Áreanan ku tin impor- tansha kultural i históriko tam- Ta di sumo importansha ku be por keda nombrá den e plan gobièrnu ta finalisá e ROB mas pa nan no keda destruí, òf ku pronto posibel. E ROB ta un konstrukshon nobo ta pas den hèrmènt importante pa Boneiru e kultura di e área. Te ku awor por bai dilanti ku desaroyo akí tabatin masha poko regla sostenibel ku ta yuda reforsá e tokante di unda konstrukshon ekonomia, perkurá pa bene- ta permití na Boneiru. Tin bia fisionan sosial i pa preservá nos ta bon pa tin regla pa sigurá nivel di bida. proyektonan ta hasí bon, no ta dañino pa e isla, i ta den un si- Dikon bo mester preukupá tio adekuá. Esaki ta rekerí poko ku e ROB? Si bo ta doño di un planeamentu. Esaki ta lokual e kas òf tereno na Boneiru, e ROB ta planeá pa logra. parselashon aki lo afektá bo. Meskos ora bo ta biba akinan. Ta kon nos ke usa e área- E ROB ta keda kreá dor di nan ku ta mas importante pa gobièrnu, pero bo tambe por nos? Esei ta lokual e plan di partisipá den su planifikashon. parselashon ke yuda logra Abo tambe por bisa gobièrnu kontestá. Ku e kontestanan aki kon bo ta pensa ku mester nos por planeá kon, kuantu i planea i desaroyá bo bario. Ta unda konstrukshon por tuma bo derecho komo habitante di lugá. Boneiru pa bo ta embolbí den Gobièrnu na e momentu aki planifikashon di futuro di bo isla. ta den proseso di krea e ROB Un kontribushon di Progressive pa término largu aki. Durante Environmental i Sea ku ta trahando riba e plan, lo Turtle Conservation Bonaire.

WIST JE DAT STINAPA DE STICHTING IS DIE DE NATIONALE NATUURPARKEN BEHEERT VOOR HET GOUVERNEMENT?

BO TABATA SA KU STINAPA TA E FUNDASHON, KU TA MANEHA E PARKENAN NASHONAL PA GOBIERNU?

WIST JE DAT STINAPA EEN HOTLINE HEEFT WAAROP JE MELDING KAN MAKEN VAN ILLEGALE PRAKTIJKEN? HET NUMMER IS 9292.

BO TABATA SA KU STINAPA TIN UN HOTLINE, NA UNDA BO POR DUNA TEPNAN DI PRAKTIKANAN ILEGAL? E NUMBER TA 9292. Yüni 2009 MAKUBEKÈN Página 11 DIDI KKONON KKOBRAOBRA PPAA TIRATIRA SUSHI?SUSHI? Entretantu komunidat bone- Selibon NV ta kobra pa tira sushi E konsepto di kobra pa tira pa Boneiru, pero e ta algu masha servisio. riano ta informá ku for di aña pasá na “landfill”. sushi na “landfill” ta algu nobo normal na “landfill”nan rònt Un otro motibu pa kua a mundu. introdusí e brùg di pesa aki ta pa Prosesamentu di sushi ta registrá mas mihó e kantidat i algu kostoso i te ku aña pasá tipo di sushi ku ta keda hibá Selibon NV mes tabata kubri e kuskus. Algu ku ta masha gastunan aki, pero komo kompa- komun i asta un eksigensia na nia responsabel esaki no por a “landfill”nan rònt mundu. sigui mas. Lokual ku Polis Ambiental di Den luna di novèmber di aña Selibon NV a konstatá ta ku pasá a introdusí un brùg di pesa algun persona ta opta pa tira (weegbrug) na entrada di “land- sushi, partikularmente sushi di fill”. E suma ku ta kobra pa tira konstrukshon i sushi di kurá, den sushi na “landfill” ta naf. 8,00 pa mondi i kunukunan den besin- kada 500 kg òf ménos ku esaki. dario di “landfill”. Na e mes momentu Selibon a krea e posibilidat pa tira sushi Despues di un investigashon prosedente di kas grátis na “land- ku Polis Ambiental a hasi a sali fill” riba e di dos i di kuater afó ku na sigur dies kunuku den djasabra di kada luna. e área di “landfill” ta tira sushi. Motibu prinsipal ku a ku- Ta bon pa trese dilanti ku ta minsá kobra pa tira sushi na kontra lei pa tira sushi na kualke “landfill” ta pasobra un sondeo sitio ku no ta e “landfill” na realisá a konstatá ku kasi 70% Kaminda Lagun. Asta den kaso di kompanianan lokal no ta hasi di terenonan privá. Tin vários uso di e servisionan di Selibon doño di kunuku ku ta laga saka NV. greis for di kunuku i yena e Ku introdukshon di un brùg burakunan ku keda ku sushi di di pesa na “landfill” e kompania i konstrukshon i di kurá. Esaki otro instanshanan aki ta paga tambe ta un akto kontra lei. Tantu awor pa Selibon NV prosesá e esun ku tira e sushi komo doño sushi, lokual ku ta generá mas di e kunuku ku ta duna entrada pa e kompania, kreando aprobashon pa tira e sushi por asina espasio pa kumpra ekipo- haña un but te ku un máksimo nan nobo i duna mas i mihó di naf. 5000,00.

E korant aki a bira posibel danki na: Deze krant werd mede mogenlijk gemaakt door:

STINAPA Bonaire

WWF NL Gouvernement Bonaire Fotonan ta ilustrá un kunuku kaminda ta tira sushi pa sera buraku kaminda a saka greis.

Carib Inn Digicel

MCB

Selibon Telbo NV RBTT Bank TCB Harbour Village

Redactie: Elsmarie Beukenboom & Karen van Dijk Vormgeving: Bonaire Communication Services N.V. Drukwerk: DeStad Drukkerij, Curaçao Distributie: Post NV

Redakshon: Elsmarie Beukenboom i Karen van Dijk Kompaginashon: Bonaire Communication Services N.V. Imprenta: DeStad Drukkerij, Curaçao Agensia distribuidor: Post NV

STINAPA Bonaire, telefoon: 717 - 8444, fax: 717 – 7318, email: [email protected], website: www.stinapa.org, adres: Barcadera z/n, Bonaire Página 12 MAKUBEKÈN Yüni 2009 BELANGERIJKE VVVOGELGEBIEDEN OP BONAIRE De rijke natuur op Bonaire maken. De meeste sleutelsoor- gingen zijn stroperij, grazers en deze IBA voor. Lac is beschermd Fulica caribaea trekt steeds meer aandacht van ten leven in twee of meer IBAs. verstoring door de mens (winnen en een Ramsar-gebied. Water- ·koningsstern (bubi chikitu) internationale organisaties. Zo van zand en stenen). vervuiling door voedingsstoffen en Sterna maxima ook van BirdLife International. Washington Slagbaai Park gronddeeltjes vormen een ·grote stern (bubi chikitu) Deze organisatie heeft onlangs Het Washington Park is een Klein Bonaire bedreiging. Sterna sandvicensis 283 internationaal belangrijke belangrijk gebied voor de fla- Klein Bonaire is een regionaal ·visdief (meuchi) vogelgebieden (Important Bird mingo’s die er rusten, voedsel belangrijk broedgebied voor de Pekelmeer Sterna hirundo Areas of IBAs) in het Caribisch zoeken en soms ook broeden. dwergstern. Op het eiland leven Het grootste deel van dit ·dwergstern (meuchi chiki) gebied vastgesteld. Dit zijn Het is een broedgebied voor het ook de witbuikelenia en de gebied wordt gebruikt voor de gebieden die van doorslaggevend visdiefje, de grote stern en de naaktoogduif. Flamingo’s zoeken zoutwinning. Het flamingore- Sterna antillarum belang zijn voor de bescherming dwergstern. Verder is deze IBA voedsel in de saliñas. Klein servaat in het Pekelmeer is van ·naaktoogduif (alablanka, van vogels en de biodiversiteit. van belang voor de lora die hier Bonaire is beschermd en een internationaal belang. Het is een warbakoa) Van deze belangrijke vogelge- rust, broedt en voedsel zoekt. De Ramsar-gebied. Bedreigingen broed-, rust- en voedselgebied Patagioenas corensis bieden ligt bijna de helft buiten naaktoogduif, witbuikelenia en de zijn verwilderde katten en soms voor duizenden flamingo’s. Ver- ·geelvleugelamazone (lora) een beschermd natuurgebied. De witoogspotlijster komen hier voor. verstoring door de mens. der broeden hier vele honderden Amazona barbadensis gebieden verschillen in grootte Het park is beschermd en Goto sterns, waaronder konings- ·witbuikelenia van één hectare (ongeveer en Slagbaai zijn Ramsar- Lac sterns. Tijdens de vogeltrek Eleania martinica anderhalf voetbalveld) tot meer gebieden. Bedreigingen zijn Lac is van regionaal belang verblijven hier soms duizenden ·witoogspotlijster (chuchubi dan 500.000 hectaren (op Cuba). stroperij, verwilderde katten en als voedsel-, rust en broedgebied watervogels. Het Pekelmeer is Spaño, palabrua boka duru) In deze gebieden leven 51 het risico van olieverontreiniging. voor allerlei watervogels, waar- beschermd en een Ramsar- Margarops fuscatus bedreigde vogelsoorten. In het onder de flamingo. De dwergstern gebied. Het gebruik van het Caribisch gebied leven in totaal Dos Pos en verschillende reigersoorten gebied door vogels en voor de IBAs Bonaire 770 vogelsoorten. Het is de be- Dit is het gebied oostelijk van broeden hier. Het is een rust- zoutwinning gaan goed samen. ·Washington Slagbaai Park doeling dat overheden de aange- het Goto meer en ten zuid oosten plaats voor fregatvogels (makua- ·Dos Pos wezen vogelgebieden gebruiken van het Washington Park. In dit ku). Het westelijk gebied wordt Sleutelsoorten Bonaire ·Washikemba-Fontein-Onima bij het bepalen van natuurge- gebied ligt een fruit plantage met soms als rustplaats gebruikt door ·flamingo (chogogo) ·Klein Bonaire bieden die bescherming verdie- tanki en de vallei Roi Sangu. De de lora. Ook komen de naakt- Phoenicopterus ruber ·Lac nen. Zo kunnen de regeringen lora vindt er rust- en broed- oogduif en de witbuikelania in ·Caribische koet (kut) ·Pekelmeer gemakkelijker voldoen aan inter- plaatsen. De naaktoogduif, wit- nationale afspraken, zoals het Bio- buikelenia en de witoogspotlijster diversiteitsverdrag dat de soorten- komen hier voor. De Caribische RESULTTTADO DI INVESTIGASHON DI LACCC rijkdom op aarde beschermt. koet is gezien in de tanki. Het STINAPA ta enkargá ku shon aki pa asina sigui vigilá e kuementu di karkó ilegalmente, gebied is niet beschermd. Be- maneho di Lac. E gerensha di desaroyo di e karkó. STINAPA den futuro nos tur riba e isla aki Bonaire dreigingen voor vogels zijn e parke supmarino a laga hasi ta yama danki na tur ku ta yuda lo por bolbe kome karkó di Lac Op Bonaire leven 210 ver- verwilderde katten, ratten en voor un investigashon di Lac i e tira bista den Lac i ta informá atrobe. schillende vogelsoorten. Het is de lora ook stroperij. resultadonan ta konosí. Nan ta nos ora tin hende ta kue karkó. Skirbí pa Elsmarie Beuken- een mix van vogels uit het mustra ku kompará ku aña Nos ta kombensí ku si nos keda boom. Caribisch gebied (fregatvogels, Washikemba-Fontein-Onima 2001, kua ta e temporada ku e mantené man duru kontra di meeuwen, sterns, spotlijsters, Dit is het gebied tussen resultado di e delaster investi- troepiaals), uit Zuid Amerika Washikemba in het zuiden, gashon a keda publiká, ku e (witstaartbuizerd, naaktoogduif, Playa Grandi in het noorden en kantidat di karkó a dòbel. Esaki kleine ani) en trekvogels. Fontein. Het gebied is belangrijk ta bon notisia mirando ku e Ongeveer 55 soorten zijn voor de lora als rust- en esfuerso ku e rangernan di standvogels die hier ook broeden. voedselgebied, vooral Fontein. STINAPA ta hasi pa pèrsiguí De andere soorten zijn trek- De Caribische koet maakt in de esnan ku ta kue karkó ilegal- vogels uit Noord Amerika en een regentijd gebruik van de zoet- mente, ta dunando resultado. kleiner deel uit Zuid Amerika. waterplassen bij Playa Grandi, E mal notisia pa e komunidat Deze mix maakt Bonaire tot een Onima en Washikemba en boneriano ku tin gana di kome interessant vogeleiland. broedt daar ook. De kuststrook karkó ta ku te ainda e kantidat Op ons eiland zijn zes IBAs tussen Boka Onima en Wa- no ta sostenibel i no por habri aangewezen van in totaal 23.830 shikemba is een broedgebied Lac ainda pa kuementu legal di hectaren. Dat is meer dan de helft voor de dwergstern. Verder karko. van de totale grondoppervlakte komen de flamingo, naaktoog- E gran mayoria di karkó van het eiland. De IBAs zijn geko- duif, witbuikelenia en de tabata yòn, te ku máksimo di 2 zen op basis van tien sleutel- witoogspotlijster voor. Het gebied aña i mei pa tres aña. Loke ta soorten. Dat zijn de vogelsoorten is niet beschermd, maar ligt wel nifiká ku te ainda tin peliger ku Kaska di karkó ku lep diki. die Bonaire in de ogen van voor een groot deel in het Land- e karkónan den Lac por kaba BirdLife International zo bijzonder schapspark Rincon. Bedrei- sin bini bèk pasó ku te ainda tin hende ta kue karkó ilegal- mente. Nan ta kue karkó hóben ku no a reprodusí ainda. Un karkó ta kuminsá reprodusí ora e tin 4 pa 5 aña. Por rekonosé un karkó adulto na e lep diki ku su kaska tin. Si e kaska no tin e lep diki ei, e karkó no ta un adulto i no a reprodusí ainda. Masha hopi kaska di karkó bashí ku buraku aden nan a haña. E kaskanan tabata masha chikitu mes, lagando nos saka nos konklushon ku hende ta saka karkó hopi yòn for di den kaska bou di awa. Aki tres aña Kaska di karkó ku lep fini. Juvenile Naaktoogduif - Foto credits: Frank Bierings STINAPA lo ripití e investiga-