Språkleik I Lavvoen

Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 2 –mars 2010 «Klypa» – Det er ein slags rus, og eg får ikkje nok. Eg vert aldri lei av det, seier Thomas Ryste. SJÅ 14–15

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Foto: Ryste Entertainment Språkleik i lavvoen

SAMISK BARNEHAGE: I 24 år har den samiske barnehagen i Oslo arbeidd for å halde det samiske språket levande. – Me legg stor vekt på å vere gode språk- lege modellar ved å seie om att omgrep, setje ord på ting i kvardagen og leike med språket, seier dagleg leiar Máre Helander.

PÅ NYNORSK – Vi vil at born i nynorskom- råde skal bli trygge i nynorsken så tidleg som mogleg, og at også born som veks opp i tradisjonelle bokmålsområde, møter nynorsken tidleg i bøker, seier Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag.

BOKGÅVER: Strand Mållag har gitt ny-norske bøker til alle barnehagane i kommunen. – Ein jublande respons, både fordi me gir bøker og for at dei er på nynorsk, seier leiar Knut Strand. Side 6–7

PROFILERER SAMISK KULTUR: Den samiske barnehagen i Oslo er eit levande døme på korleis ein kan arbeide for språkleg mangfald, og har som mål å profi lere samisk språk og kultur. Her deler dagleg leiar Máre Helander ut bollar og saft under den internasjonale mors-

Foto: KjartanFoto: Helleve målsdagen. Foto: Kjartan Helleve

ISLAND VALDRES STIKLESTAD Samling i botn Målstrek for nynorsk Hjetland til styret Island vart kjemperikt, og – Dette er den ideen som Tidlegare leiar i Utdanningsfor- bankane store og private. har vore lettast å realisere bundet, Helga Hjetland, har sagt Vinninga blei privatisert. for å hindre at elevar går ja til å vere styremedlem i Noregs Tapet blei nasjonalisert. over til bokmål. Om det er Mållag. Mette Karlsvik har vitja rett medisin, veit vi ikkje – Eg har vore medlem i Mållaget øya i vest. enno, seier prosjektleiar heile livet, men det er fyrst no eg Karen Marie Kvåle Garthus. endeleg har tid til å engasjere meg. Side 5 Foto: Utdanningsforbundet Foto: Side 16–17 Ólafsson Ólafur Kr. Foto: Side 12–13 Bjørn Karsrud Foto: Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Tidsnok vil du forstå: Utgjeven av Noregs Mållag mor di har ikkje hjarte til svare Tilskrift: ffør dagen kjem då ho må. Postboks 474 Sentrum Marie Takvam 0105 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve [email protected], 23 00 29 32, faks 23 00 29 31 leiarteigen I redaksjonen: Magnus Bernhardsen, Hege Lothe Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år PRENEZ GARDE!!! Utforming: Språksmia AS [email protected]

What? Prene kvafornoko?

Språkrådet rører på seg

Årsmeldinga til Noregs Mållag har ikkje mange konkurren- tar, men har no fått ein ny. «Språkstatus 2010» heiter eit hefte som kom frå Språkrådet no i vinter. Det er det fyrste av det som skal bli ei årleg oppsummering av korleis det står til med språket her til lands. Som på mange måtar er det same som kapittelet «Målpolitiske arbeidsfelt» i årsmeldinga vår prøver å seie Teikning: Kjartan Helleve noko om.

I Mållaget har Språkrådet vore mest kjent for meir eller mindre vellukka forsøk på å normere nynorsk. No er Einfald eller fl eirspråk dei i gang igjen, men denne gongen har dei tenkt nytt, ved å setje saman ei nemnd VERT FLEIRSPRÅKSKUNNSKAP verdsett i No- inn i andre sin situasjon, evna til ikkje all- som ikkje utelukkande består reg? – Eg er i tvil. Debatten om obligato- tid å vere deg sjølv god nok. av professorar og reine ling- risk 2. framandspråk i grunnskulen er eit Og i desse «Hjernevask»-tider er det vistar. døme. Konklusjonen vart at redsel – for Håvard B. Øvregård, leiar verdt å merke seg kor viktig språklæring press på teorisvake elevar – vann over er for kognitiv utvikling, for best mogeleg I tillegg har Språkrådet vore til fl eirspråkskunnskap. Der andre euro- bruk og utvikling av hjernen. Forenkla kan hjelp i konkrete saker, der peiske land sidan 2002 har hatt opplæring ein seie at læring av fl eire språk gjev fl eire deira ord har vore ekstra am- i to eller fl eire framandspråk frå tidleg målsopplæring for at elevane skal lære «kontaktar» i hjernen, og betre utvikla munisjon til skytset vårt. Res- alder som eit klårt mål, og dei fl este har betre norsk, tenkjer eg på småguten som hjernekapasitet. sursane deira har likevel vore innført det, kan ein i Noreg framleis velje pissa i buksa for å verte varm. få, og det har vore ein akutt bort det andre framandspråket i skulen. Eigenverdien av dei såkalla «innvan- FLEIRSPRÅKSKUNNSKAP PÅVERKAR handels- fare for at klagene frå oss har På statistikk over kor mange framand- drarspråka» vert også undergraven når få balanse og nasjonalprodukt. For språk er hamna bak i ein lang kø. I vin- språk kvar elev i gjennomsnitt lærer i dei eller ingen set fokus på den store styrken også marknadsmakt og marknadsevner. ter har det nesten vore tvert ulike EU/EØS-landa, er Noreg midt på det er at ein aukande del av folket i Noreg Di større fl eirspråkskunnskap i Noreg, di om, og Språkrådet har vore treet for ungdomsskulen, og i dårlegaste kan fl eire språk. For kvart språk har ein større potensiale har norsk næringsliv. fl ink til både å etterlyse fl eire halvdel for vidaregåande skule. Både for eigenverdi. Språk er ikkje berre eit kom- På område etter område er det altså klart klagar, og å fylgje opp dei som ungdomsskule og vidaregåande skule er munikasjonsmiddel, kvart språk er eit at fl eirspråkkunnskap har ein eigenverdi har kome inn. Noreg dårlegast i Norden, med god mar- kulturuttrykk, ein del av verdsarven, eit ein ikkje kan nå på annan måte. Likevel gin. grunnlag for tenking, utvikling og «sjølve vert møtet med eit nytt språk heller sett på No vil ikkje «Språkstatus 2010» Det manglar verdsetjing av fl eirspråks- livet». Kvart språk du kan, gjev deg innsikt som ei byrde enn eit høve. Dette kjenner få nokon pris korkje for form kunnskap i Noreg. Språklæring vert oftare i ei heil verd av tankar, idear, historie og vi att i sidemålssynet mange i Noreg har. eller for tittel. Men publi- sedd på som ei byrde enn ein verdi. Tysk kunnskap. Men kvart språk du kan, gjev Hadde verdsetjing av fl eirspråkskunnskap kasjonen er eit av dei mest i skulen vert til dømes assosiert einsidig deg òg meir innsikt i deg sjølv. Kunnskap i vore utbreidd i Noreg, så hadde ein òg hatt konkrete resultata av Språk- med pugg og grammatiske vanskar, og lite eit nytt språk kan lett gjere deg til eit betre ei meir positiv haldning til å lære både meldinga. Der vart det un- eller inkje med gleda ved å kunne kom- menneske. nynorsk og bokmål. Dagens sidemåls- derstreka at Språkrådet skulle munisere med nokon av dei 185 millio- negativisme er grunna i språkleg trongsyn. styrkjast og at det skulle få ei nane som snakkar tysk. MEIR HANDFAST, SÅ GJER KUNNSKAP i eit anna større og meir aktiv rolle. språk deg i stand til å kommunisere med I NOREG ER VI HELDIGE, som kan lære to VERDSET VI INNVANDRARAR sin fl eirspråks- mange fl eire. Det er ikkje for inkje at skriftspråk i tidleg alder. Den spesielle Eit meir aktivt Språkråd er hjarte- kunnskap? I off entlege ordskifte om krigstrøytte intellektuelle på slutten av språksituasjonen i landet er ein styrke. leg velkome. Det kan gjere at morsmåls- og norskopplæring høyrer 1800-talet ville «redde verda» gjennom å Om vi berre klarar å sjå forbi sneversynet me t.d. ikkje treng å ta kam- ein oftast argument baserte på «ballong- lage nye språk som skulle vere lette å lære slik at vi fattar verdien. Europarådet sin pane om brot på mållova om teorien». Denne tilnærminga, der ein trur for menneske i alle kulturar. Volapük og rapport om språklæring i Noreg oppsum- att og om att, men heller setje at kunnskap i ulike språk «kjempar om esperanto var slike verdsfredsprosjekt. No merer det slik: fl eire krefter inn på andre plassen» i hovudet, ligg til grunn når ein er draumen om det eine store verdssprå- «there exists in Norway a rich potential område. Det er nok å ta av. er redd for at kunnskap i morsmål skal ket bytt ut med verdsetjing av fl eirspråks- for the development of policies which pro- redusere språklæring i norsk. Røynda er at kunnskap. Språklæringsfokuset i EU er mote plurilingualism in individuals be- auka kunnskap i eit språk gjer det lettare mellom anna basert på dette. Gjennom cause, although they are largely not aware å lære andre språk. Og skriftleg kunnskap kunnskap med læring og bruk av fl eire of it and value it little, Norwegians are i morsmålet, det språket ein tenkjer på, framandspråk, vert du også betre i stand plurilingual already.» gjer det mykje lettare å tileigne seg andre til å møte og forstå dei du ikkje har felles Valet mellom einfald og fl eirspråk bør Kjartan Helleve, redaktør skriftspråk. Når politikarar vil kutte mors- språk med. Du betrar evna til å setje deg vere enkelt.

2 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 Heidrar hardingfela med festival Felespelaren Sigbjørn Bernhoft Osa og far hans, Lars Osa, måtte kjempa for å få respekt for hardingfela og folkemusikken. No får hardingfela sin eigen festival i Ulvik. 1.– 3. mai går festivalen «Harding Folk» av stabelen for første gong. Tidspunktet er ikkje tilfeldig. 3. mai er det 100 år sidan Sigbjørn Bernhoft Osa blei fødd på Hakestad i Ulvik, og 13. august er det 150 år sidan far hans, kunstmålaren og spelemannen Lars Osa blei fødd i same bygda. (NPK) intervjuet folk – Nettavisa blir ein møtestad

Med prosjektleiar på ein særskild måte av di unge er plass er den nynorske målgruppa. Det handlar meir om tema, og særleg det som hand- Foto: Jørgen Lyngvær Jørgen Foto: nettavisa Ung til sinns – lar om framtida for dei unge, t.d. på nett komen eit steg innan skule, næringsliv, teknologi Pris til Maria Parr vidare. og kultur. Utviklinga i samfunnet Maria Parr fekk Kritikarprisen gjer at generasjon blir ei viktigare for Tonje Glimmerdal i kategorien skiljelinje. Anten det er snakk om beste barne- og ungdomsbok. Den planlagde nettavisa skal sikre klima, velferdsstaten eller kva ein «Parr framstår som en moden og at nynorskbrukarar får eit betre skal leve av i framtida, er det for- kompetent forfatter. Både språk tilbod på Internett, og ho vil ha skjellar på interessene til genera- og illustrasjoner sprudler av opp- hovudvekt på regionale nyhen- sjonane. Då er det òg viktig å ha fi nnsomhet,» seier juryen. Parr har desaker og kulturstoff for og av ein arena som tek perspektivet tidlegare vunne Brageprisen og ungdom. Nettavisa er eit sam- til dei unge og lèt dei bidra sjølve Teskjekjerringprisen, i tillegg til å arbeid mellom LNK, Nasjonalt med meiningane sine. bli nominert til Bokhandlarprisen. Garborgsenter (Jærmuseet), Ma- – Men kvifor ikkje berre lese gasinett, Pirion, ABC Startsida og om desse sakene på sidene som alt Kulturdepartementet. I tillegg er fi nst? Landslaget for lokalaviser (LLA) med på laget, og ti av medlemsa- Skal engasjere visene skal levere stoff til nettsida. – Det er då eg meiner engasje- 1. mars byrja Svein Olav Lang- ment er viktig, og at nettavisa blir åker i stillinga som prosjektleiar. ein møtestad. Ein skal kunne bli Etter seks år i avisa Sunnhord- engasjert og få høve til å dele det land, tek han med seg familien og med andre. Anten som kommen- fl yttar til Oslo. Dei tre siste åra har tarar til artiklar eller i eigne forum han bygd opp nettsidene til avisa for ordskifte. til å bli mellom dei mest lesne ny- – Om eg ikkje tek heilt feil, så norske nettavisene. fi nst det vel nokre slike sider på Aasne Haugeplass Foto: – Sunnhordland kom seint i nettet frå før? gang med satsing på nett, men – Ikkje med ei slik blanding Målpris til når me fyrst kom i gang, så gjorde av nyhende og brukarinvolvering Bergljot K. Nordal me det skikkeleg og bygde opp alt som me ser for oss. Det blir ikkje Bergljot Kaslegard Nordal frå Ål frå grunnen av. nyhende om Britney Spears på har fått målpris frå Buskerud Mål- – Det høyrest ut som arbeidet nynorsk. Det skal vere skikkelege lag for romandebuten Magda. du skal i gang med no? nyhendesaker. Det er ein profi l – Eg vart veldig overraska og – Skilnaden er målgruppa. ABC Nyheter har lagt seg på, og lo godt og lenge. Det har vore Sunnhordland er jo ei allmenn det er nok meir i den retninga me vanskeleg å fi nne målet mitt. Eg er framleis på leit etter meg sjølv avis som har alle i dekningsom- kjem til å gå. i nynorsken, seier Bergljot Kasle- rådet sitt som målgruppe, frå dei – Kvifor skal lokalstoff vere in- gard Nordal. som nett har lært seg å lese, til dei teressant for eit nasjonalt publi- som nett har slutta. Ung til sinns kum? skal ha eit nasjonalt nedslagsfelt – Det fi nst saker som er rele- og ha ei meir defi nert målgruppe. vante. Hallingdølen hadde seinast – Som er? i dag ei sak om talet på skadar i dei fem største alpinanlegga i Noreg. Det er eit døme på ei sak som me Må gjere seg attraktive SAMARBEID: – Utgangspunktet for prosjektet – Samarbeidet med lokalavisene vil gje oss fl eire treff enn om kunne hatt. Når lokalavisene no er jo defi nert til at ungdom skal me hadde vore ei sjølvstendig nettside, seier Svein Olav Langåker, som skal er komne på nett, så gjev det eit leie Ung til sinns, ei nynorsk nettsatsing for ungdom. Foto:Kjartan Helleve fi nne aktuelt nynorsk nyhende- høve til å tenkje nasjonalt når dei stoff på nettet. Det er likevel berre skriv visse saker. Ei lokalavis kan eit utgangspunkt. No har me fått ungdom skal engasjere seg meir. no tenkje at i kvart nummer, el- økonomisk stønad frå Kulturde- Garborgsenteret har sitt Mot til SVEIN OLAV LANGÅKER ler éin gong i veka skal det vere partementet, og håpar å få det i to å meina, og LLA har sitt Ung og ◆ ei sak som kan slå gjennom i det år til. Etter det skal nettsida skal engasjert, som er støtta av Kom- Nytilsett prosjektleiar for Ung til nasjonale mediebiletet. Dei er jo sinns – på nett, ei nynorsk netta- gå rundt av seg sjølv og få inntek- munaldepartementet. Samarbei- vis for ungdom òg interesserte i trafi kk på nettsi- Målpris til ter frå annonsørar. For å vere at- det med lokalavisene vil gje oss ◆ dene sine, og om ein greier å lage Øyvind H. Solheim traktiv må me ha ein stor del av ei fl eire treff enn om me hadde vore Kjem frå stillinga som nettan- ei sak som det blir lenkja til frå ansvarleg i avisa Sunnhordland Odda Mållag har gitt Målprisen relevant målgruppe. Så no i byr- ei sjølvstendig nettside. dre større nettaviser, så får ein ein 2009 til Øyvind H. Solheim. jinga arbeider me med å fi nne ut For det andre er Startsida mel- markant auke i tal på treff . Han har skrive romanar, noveller, korleis me skal leggje opp løpet. lom dei mest populære nettsi- – Når er sidene klare for publi- dikt, lærebøker og ei rad artiklar – Ungdom blir det i alle fall. dene i landet, og dei sit med gode sering? og kronikkar. Årsmøtet meinte – Det blir det. erfaringar både redaksjonelt og Hordaland, Dalane Tidende og – Så fort som råd er. Det er my- at Øyvind H. Solheim er ein god – Det har vore fl eire forsøk på teknisk. Difor har eg stor tru på at Hallingdølen. kje som skal på plass, ikkje minst representant for utfl ytte oddingar å lage ei slik nettavis før, utan å få me skal kunne lukkast. – Skal du tinge stoff av desse teknisk. som held på nynorsken. Prisen er auge på nokon openberr suksess. avisene? – Er Ung til sinns – på nett eit eit trykk av biletkunstnar Solfrid Det blir vel ikkje så enkelt å luk- Artiklar frå lokalaviser – Nei, det er dei sjølve som av- namn de vil halde på? Aksnes, «Bokstavfl ygarar». kast? – Vil du få ein eigen redaksjon? gjer kva stoff som skal vere med. – Tja, nei, det tviler eg vel litt – Det er vel ingen som trur – Eg kjem nok til å skrive litt Eg vil jo sjølvsagt kome med yn- på. det kjem til å bli enkelt, men det sjølv, men for det meste vil det ske, til dømes at sakene skal vere er fl eire grunnar til at eg har stor vere stoff frå både Dag og Tid og gode grunnlag for debatt. KJARTAN HELLEVE tru på dette prosjektet. For det fl eire lokalaviser. LLA spurde dei – Kva er ei typisk ungdomssak? [email protected] fyrste er det ei samansett gruppe største medlemsavisene sine om – Eg trur at ungdom ikkje har som står bak, og ikkje ein enkelt dei ville vere med, så no skal me lyst til å bli defi nert som ungdom. aktør. I botnen ligg eit mål om at få stoff frå m.a. Sunnhordland, Eg trur det er dumt å skrive på

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 3 Koordinerer språket Gabriel Flifl et og Valkyrien Allstars til Festspela Norden har fått sin aller fyrste språk- Programmet for Dei nynorske fest- Fosse frå boka Songar. Trekkspela- kontrabass) og Stein Urheim (song koordinator. Ho er norsk og heiter Bodil spela 2010 er i ferd med å falle på ren Flifl et er kjend for si smittande og strengeinstrument). Aurstad, og har så vidt fått varma stolen plass. Det blir fi re dagar tettpakka speleglede og stemningsfulle Sjelfull og sterk vokal akkom- på sitt nye kontor i København. med kultur, frå torsdag 24. juni til konsertar, og han har med seg eit pagnert av feleriff og kollektiv Stillinga er oppretta av Nordisk søndag 27. juni. topplag av norske musikarar; Per improvisasjon ventar når Valkyrien ministerråd, og omfattar Noreg, Sverige, Det blir høve til å oppleve verket Jørgensen (song og trompet), Allstars entrar utescena i Ivar Danmark, Finland, Island, Grønland og «Åresong», som er Gabriel Flifl et Benedicte Maurseth (song og har- Aasen-tunet. Musikken deira har Færøyane. (NRK) sin musikk til songtekstar av Jon dingfele), Kristoff er Vogt (song og rot i det norske tradisjonsmiljøet, målnytt Endeleg får legane prate Arbeider for ein nynorsk Nasjonal IKT har no sett i gang arbeidet med å utvikle program- vare som skjønar nynorsk. livskraftig fj ordveg Helseføretaka har innført digital taleattkjenning for legane Samarbeidskonferan- dersom me ikkje hadde hatt eit på sjukehusa. Det vil seie at data- samarbeid, slår han fast til LNK maskina kan skrive ned det som sen Vegen vidare i Ba- Nytt. legane dikterer. Til no har denne lestrand 8. og 9. april taleattkjenninga berre «forstått» skal leggja føringane Fjordvegen bokmål, og teksten har også blitt I/S Fjordvegen Rv 13 er eit in- skriven ut på bokmål. Dette har for det vidare arbeidet teresseselskap for den viktige skapt mykje frustrasjon, og mel- med å utvikla Rv 13 indre samferdselsåra på Vestlan- lom andre Medisinsk Mållag har som livsnerve på Vest- det som går gjennom dei 3 fylka påpeika at programmet må kome Rogaland, Hordaland og Sogn og på nynorsk. landet. Fjordane, og er innom 16 kom- Nasjonal IKT, som er det sen- – Det er slik at kommunane munar. Strekninga er på om lag trale organet for helseføretaka, langs kysten har vekst, medan 540 km. I/S Fjordvegen har som starta i fj or eit forprosjekt for å dei langs den indre vegen slit. føremål å styrkja den viktige in- sjå på ulike sider ved denne pro- Me må lyfta kvarandre fram og dre samferdsleåra på Vestlandet, blemstillinga. Konklusjonen er hjelpa kvarandre. Me er gode og arbeider for at heile strek- at «sykehusene plikter å tilby ny- saman, seier prosjektleiar i Dik- ninga skal rustast opp til å bli ein norsk talegjenkjenning til ansatte tarvegen, Marny Skeie Henkel til god og sikker livsnerve for kom- med nynorsk som hovedmål». LNK Nytt. munane, næringslivet, og den – Dette er ei teknologisk ut- Fjordvegen er samferdsleåra enkelte innbyggjar i regionen vikling som det er viktig at ny- som går frå Jæren gjennom Ry- vegen passerer. Kommunane, norsken er ein del av. Og for oss fylke, Hardanger, Sogn og Fjor- fylkeskommunane og represen- er det ein siger at det vert gjort så dane og til Sunnfj ord. I/S Fjord- tantar for organisasjons- og næ- klårt at sjukehusa har ei plikt på vegen og prosjektet Diktarvegen ringslivet står bak. seg til å tilby taleattkjenning på ynskjer å etablera Fjordvegen nynorsk, seier Håvard B. Øvre- som ein spennande møteplass Diktarvegen gård, leiar i Noregs Mållag. der ulike grupper kan møtast Landssamanslutninga av ny- – Eg vil likevel gjere det klart «på tvers» for å setja fokus på norskkommunar (LNK), Na- at helseføretaka burde sett i gang utvikling av kommunikasjonar, sjonalt Garborgsenter, Rasmus utviklinga av nynorskprogram- kultur, nærings- og reiseliv. Løland-markeringa 2007-2011, met samtidig med bokmålsver- Olav H. Hauge-stiftinga, Sivle- sjonen. Eg vil tru det hadde blitt Konferanse laget og Jakob Sande-stiftinga mykje rimelegare og raskare for 8. og 9. april blir det skipa til ein står bak styringsgruppa til Dik- helseføretaka, seier Øvregård. konferanse der ein skal sjå på tarvegen. Ryggrada i Diktarveg- HEGE LOTHE korleis ein kan styrkja og utvikla prosjektet er forfattarane som [email protected] dette arbeidet. Dit kjem mel- vart fødde og/eller budde nær lom andre samferdselsminis- der vegen går i dag. Målet er å Må etablera seg ter Magnhild Meltveit Kleppa bruka denne grunnmuren til å (Sp), forfattarane Frode Grytten samla det breie kulturutrykket på bokmål og Olaug Nilssen, vegsjef Olav regionane har utvikla gjennom Skal ein ta etablerarprøve som styrar Ellevset i Region Vest, Marit generasjonar. Det er også mei- eller dagleg leiar av ei verksemd med Eikemo frå litteratursymposiet ninga at litteraturprosjektet skal serveringsløyve, må ein gjera det i Odda og professor Frank H. spela ei viktig rolle i kommunane på bokmål. Næringsdepartementet Aarebrot. sine strategiar for omdømme- «arbeider med saka». – Målet med konferansen bygging og næringsutvikling, Alle som skal etablera seg med me no skal ha, må vera å få ei samt at ein håpar å skaff a fl eire handels- og tenesteverksemd, må betre samhandling mellom re- i Fjordvegen, Harald H. Løland, vegstrekninga. reisande langs Nasjonale Turist- gjennom ei etableringsprøve, utar- gionane. Me må få opp den vel- og viser til at Nasjonal transport- – Rv. 13 fekk behalda riksveg- vegar. beidd av Nærings- og handelsdepar- kjende entusiasmen langs heile plan som vart lagd fram som- statusen på stort sett heile strek- KJARTAN HELLEVE tementet. Denne prøva har no kome strekninga, meiner prosjektleiar maren 2009, var eit lyspunkt for ninga. Det hadde me ikkje klart [email protected] i ny utgåve, men ingen tenkte på at det hadde vore naturleg å ha henne i ein nynorsk versjon. Helse- og sosialleiar Harald G. Johnsen i Ulvik kommune stilte difor to enkle spørsmål til departementet. Språkrådet dokumenterer språktilstanden Det eine var om det fanst konkrete planar for ei nynorsk prøve, og om Språkrådet skal frå no av lage ein tiltak for å styrkje statusen til omtalte i «Språkstatus 2010». det var høve til å nytta den gamle årleg rapport for Kulturdeparte- norsk språk, seier Sylfest Lom- I rapporten går det fram at Årleg rapport prøva om nokon kravde å ta ho på mentet med dokumentasjon frå heim, direktør i Språkrådet. talet på nynorskelevar i skulen Språkrådet skal frå no av lage ein nynorsk. ulike språkpolitiske område. er temmeleg stabilt i somme de- årleg rapport for Kulturdepar- Svaret var negativt. Avdelingsdi- Tre av fi re statsorgan bryt Spørjeundersøkingar lar av landet, men har gått ned tementet med dokumentasjon rektør Tom Hugo-Sørensen kunne mållova. Dette kjem fram i Samstundes som eit stort fl eirtal i andre område. Talet har gått frå ulike språkpolitiske område. «stadfesta at departementet arbei- rapporten «Språkstatus 2010. meiner at det er viktig å ta vare litt opp i Sogn og Fjordane, litt «Språkstatus 2010» er den første der med saka, men at ei nynorsk Kunnskap frå elleve språkpoli- på det norske språket, meiner éin ned i Oppland og markert ned rapporten. prøve førebels ikkje er på plass.» Det tiske område», som Språkrådet av to at det ofte er mykje enklare i Buskerud og Telemark sidan Dei årlege rapportane frå var heller ikkje aktuelt å bruka den legg fram på oppdrag frå Kultur- å nytte engelske ord og uttrykk. 2005. Det blir påpeika at det er Språkrådet skal danne grunnla- gamle prøva. Til det var forbetrin- departementet. Seks av ti bedriftsleiarar meiner forska lite på årsakene til at ein get for ei stortingsmelding om gane i den nye såpass bra, at det var – Auka kunnskap om språk- at berre norsk bør nyttast i redel elevar byter frå nynorsk til språktilstanden i Noreg frå Kul- uaktuelt å gjera unntak. bruk og språkhaldningar gjev eit klame og marknadsføring i No- bokmål. turdepartementet kvart fj erde år. Kjartan Helleve betre grunnlag for å setje i verk reg, viser undersøkingar som blir (Pressemelding)

4 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 OTTAR GREPSTAD er direktør for Nynorsk kultursentrum men dei eksperimenterer og Forfattaren Rønnaug blandar stilar og sjangrar, og Kleiva er festspeldiktar. har på den måten utvikla sitt Steinar Albrigtsen opnar eige lydbilete. Tekstane er til Festspela med konserten dels henta frå kjende forfat- «Dobbelt norsk» i lag med tarar, som Olav H. Hauge, vokalist og gitarist Monika Arne Garborg og Halldis Mo- Nordli. ren Vesaas. (Pressemelding) kommentar

Salet av læremiddel frå profesjonelle forlag stuper. Fylkeskommunane lagar sine eigne læremiddel, men anar ikkje kva dei held på med. LÆREMIDDELSKANDALEN

Den tok til i optimistiske former 23. juni den til sitt eige fellesforlag. Prinsipplause 2006. Nokon hadde fått ein lys idé. Fylkes- politikarar i minst eitt fylke har jamvel kommunane eig dei off entlege vidaregå- vedteke at skulane pliktar å bruke nokre av SEIER JA: Helga Hjetland har vore medlem av Noregs Mållag heile livet, og har no endeleg tid ande skulane og tilset lærarane som un- desse digitale læremidla. Viss skulane let til å engasjere seg. Foto: Utdanningsforbundet derviser der. Kva om skuleeigarane utvida vere, får dei ikkje pengar til å kjøpe andre verksemda si og laga sine eigne læremid- læremiddel. Lærarane misser det pedago- del også? Då ville ringen vere slutta: Ein og giske sjølvstendet og marknaden for pro- same off entlege instans eig og styrer alt, fesjonell læremiddelproduksjon skrumpar frå læremiddel til murpuss. Ideen som tok endå meir. fyr den jonsokaftan, fekk namnet Nasjonal Fylkespolitikarar frå SV til Høgre Hjetland seier ja digital læringsarena (NDLA). Eit gråare har vore med og etablert eit off entleg og meir uskuldig namn kunne eit felles læremiddelforlag. Landet rundt sit ut- fylkeskommunalt forlag for digitale lære- danningsdirektørane og sender kvart Øvregård tek attval, og Helga middel knapt få. I august 2008 publiserte eit komma av ansvar over til deira eige Hjetland går inn i styret i NDLA dei første læremidla sine. føretak NDLA. Der er om lag 50 redaksjo- Noregs Mållag I den norske bokbransjen har kon- nelle medarbeidarar i sving – lærarar og kurranse mellom profesjonelle lære- fylkesbyråkratar, og nokre omsetjarar som bokprodusentar vore den økonomiske ikkje kan norsk. Leiinga i NDLA vil ikkje Håvard B. Øvregård har sagt ja til attval sentralnerven. Fortenesta på læremiddel vere med på at det er eit forlag dei driv. som leiar i Noregs Mållag. Han er 34 år, har gjort det mogleg for forlaga å satse NDLA er då berre eit interkommunalt bur i Oslo, og kjem frå Bjørkedal i Volda. breitt på utgivingar i mange sjangrar for føretak, seier dei. Den sjølvforståinga seier – Eg vil prioritere å få fram forsking på allmennmarknaden. I 2005 endra regje- alt om kor lite dette skulemiljøet veit om målbyte frå nynorsk til bokmål i skulen, ringa Bondevik konkurransevilkåra for publisistikk. seier Håvard B. Øvregård. den norske bokbransjen. Den avtalen er Det skal då heller ikkje desse vite så SEIER JA: Håvard B. Øvregård (t.v) tek attval, framleis utstyrt med nokså klare og over- mykje om. Fylkeskommunane skal tvert Engasjert medan Jens Kihl stiller til nestleiarvervet. ordna kulturpolitiske mål. Konkurransen imot stille krav til at profesjonelle forlag Framlegget til nytt styre er spennande. er hardare enn nokon gong. Marginane er utviklar så gode læremiddel at lærarane Det er mellom anna klart at tidlegare leiarane i Mållaget nokon gong. Jens Kihl under sterkt press. får det vanskeleg når dei skal velje det dei leiar i Utdanningsforbundet, Helga Hjet- er tidlegare leiar i Norsk Målungdom og Frå og med hausten 2009 kjøper det meiner er best. I staden stiller no fylkes- land, har sagt ja til å vere styrekandidat. kjem frå Oslo. off entlege inn læremiddel til elevane like kommunane krav som dei sjølve både skal – Eg har vore medlem i Mållaget heile Det nye styret vert valt på landsmø- frå 1. klasse i grunnskulen til avgangs- oppfylle, betale og kontrollere. livet, men det er fyrst no eg endeleg har tet i Noregs Mållag på Stiklestad helga klassen i vidaregåande skule. Læremidla Fylkeskommunane veit lite, trur mykje tid til å engasjere meg. Eg har arbeidd 16.–18. april 2010. Dette er innstillinga til blir no lånte ut til elevane, som går ut av og håpar det beste. Så ivrige er dei etter å mykje med barn og unge i skulen, og ser nytt styre: skulen utan så mykje som ei eiga lærebok spare nokre kroner at dei med opne auga kor viktig det er å gjere både dei unge og Håvard B. Øvregård, leiar (Oslo), Jens til minne. Det inneber at læremidla blir jamvel ser bort frå elementære kvalitets- dei vaksne i skulen medvitne og stolte av Kihl, nestleiar (Oslo), Helga Hjetland brukte i fl eire år av jamt nye elevkull. Salet krav. NDLA publiserer heilt sikkert mykje språket sitt, seier Helga Hjetland. (Høyanger), Bente Riise (Oslo), Aud Søy- av læremiddel og ordbøker stuper. fagstoff som er bra. Problemet er at dei – I Utdanningsforbundet har eg ar- land (Valdres) og Jon Todal (Kautokeino/ Det får meir å seie for bokutvalet på all- leikar forlag. Først publiserer dei fagstoff beidd mykje med retten til morsmålsun- Guovdageainnu). Fast møtande 1. vara: mennmarknaden enn endringane i 2005. som er uferdig. Så publiserer dei det same dervisning, for meg handlar målsak også Terje Kjøde (Ørsta), 2. vara: Olav Ku- Forlaga må ut på jakt etter nye inntekts- fagstoff et i ny og redaksjonelt godkjend om dette, seier Helga Hjetland. vås (Skaun), 3. vara: Marit Aakre Tennø kjelder. Ingen treng ha illusjonar om at det versjon. Etterpå oppdagar ikkje dei, men (Luster) og 4. vara: Reza Rezaee (Oslo). betyr fl eire resonnerande og argumente- publikum, at somt av dette er språkleg Yngst Norsk Målungdom vel sin representant rande skrifter. I staden risikerer vi fl eire hjelpelaust. Onsdag fj erna NDLA difor det Jens Kihl stiller til nestleiarvervet. Med til styret på deira landsmøte i Ørsta 19.- bøker om det vi trudde var så uviktig at digitale læremidlet i kroppsøving som dei sine 24 år er han ein av dei yngste nest- 21. mars 2010. det ikkje kunne halde til ei heil bok. Publi- hadde rekna seg ferdig med 1. august i fj or. kum får jamt færre grunnar til å oppsøkje Også profesjonelle forlag kan gjere ein bokhandel. Off entlege læremiddelinn- dårleg arbeid. Skilnaden er at NDLA har kjøp har sentralisert læremiddelomset- brukt off entlege midlar til å lage fl eire NOKRE AV KONKLUSJONANE I «SPRÅKSTATUS 2010» ninga slik at nokre få bokhandlar sel det læremiddel som ikkje kan brukast. NDLA meste. Då blir det endå vanskelegare for har kome ut av kontroll. Før dette året er forlaga å fi nne bokhandlar som har råd til omme, har NDLA brukt meir enn 100 ◆ Noreg manglar gjennomarbeidde defi ni- ◆ Populærmusikk med norsk tekst har fått å satse på anna enn det sikre og dermed millionar statskroner. Dei pengane har i sjonsordbøker til skulebruk. høgare status. likegyldige. røynda kome frå kunnskapsministeren. ◆ Nordmenn er positive til normering av ◆ I næringslivet blir engelsk særleg brukt i Er det verkeleg så ille? Nei, det er verre. Midlane har gått til eit tiltak som kan re- skriftspråket. formelle samanhengar og i ekstern kom- Medan forlagsbransjen kivar om ein dusere den breidda av bøker kulturminis- ◆ Ordlister og skulebøker har varierande munikasjon. lønsam standard for e-bøker i Noreg, har teren helst vil utvide. No må nokon snakke språkleg kvalitet. ◆ Norsk er brukt i éin av ti doktorgradsav- alle fylkeskommunane utanom Oslo gjort saman før dei seier meir om kvaliteten i kort prosess og innført gratis læremiddel skulen og mangfaldet i litteraturen. ◆ Nye lesebøker gjev elevar i ungdomssku- handlingar og i tre fj erdedelar av master- len mindre høve til å lese nynorsk. gradsundervisinga. på Internett. Det er fylkeskommunane OTTAR GREPSTAD ◆ ◆ Norsk er det faget der elevar på alle trinn i som eig dei off entlege vidaregåande sku- Vidaregåande skule gjev minimalt med lane. Kvart år betaler staten fl eire hundre undervising i nordiske nabospråk. skulen bruker datamaskin mest. ◆ millionar kr til fylkeskommunane for ◆ Det er ikkje mogleg å ta mastergrad i Det fi nst ikkje god statistikk over kor at elevane ved desse skulane skal få dei Dagens Næringsliv 5.2.2010. Prenta med mange som har eit innvandrarspråk som fagomsetjing i Noreg. læremidla som trengst. Nokre av desse løyve frå Dagens Næringsliv og forfattaren, morsmål. ◆ Færre standardar er omsette til norsk. millionane bruker fylkeskommunane i sta- som er fast kulturkommentator i avisa.

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 5 Der språkoppl kleiva Anna Kleiva Det er råd å arbeide med ulike språk i barnehagen utan å bli stressa. Den samiske barnehagen i Oslo Då eg møtte er eit godt døme på det. Anne (nakken din er mjuk Det er pynta til fest i den samiske bar- som eit hardkokt egg) nehagen i Oslo. Det er Samefolkets dag og samlingsrommet er fylt opp av ungar, foreldre, tilsette, slekt, venner og andre Klokka ni for nokre veker sidan gjekk eg mine gjester. Samefolkets dag har blitt feira vanlege 250 meter frå heimen1 til hei- sidan 1993, og i dag er heidersgjestene men2. Heimen2 er eit varmt, summande fornyings-, administrasjons- og kyrkje- bibliotek, dit eg går kvar vekedag for å lese minister Rigmor Aasrud og politisk råd- pensum. Heimen2 står spesielt høgt i kurs gjevar Torbjørn Blattman. fordi alle bøker pensumtekstene mine – Velkomen! refererer til, eller andre bøker eg no måtte – Bures boahtin! begynne å tenkje på, fi ns tilgjengeleg der. På ein stol står dagleg leiar Máre Eg let meg distrahere av dette, eg tek gåtu- Helander og ynskjer alle hjarteleg vel- rar inn i dei heilt stille delane av biblioteket komne, medan pedagogisk leiar Ida kanskje annankvar dag; men det er ein fi n Varsi omset det ho seier til samisk. Det type distraksjon, ein opplysande. er velvalde ord med ynske om at bar- Denne dagen for nokre veker sidan i nehagen skal vere ein oase i byen, og at heimen2, det var sikkert snø ute. Eg hadde stadig fl eire skal kjenne til den samiske nokre pocketbøker og kompendium i kulturen i året som kjem. ryggsekken. Den eine pocketboka heitte Dei tek berre fyrste verset av «Same- Transformations, og eg skulle lese henne folkets song». Han er noko tung å syn- fordi forfattaren skriv om Lille Rødhette i gje, særleg for ungane. Ein barneversjon denne boka. Vi las om Lille Rødhette heile er visst under utarbeiding. den månaden. Samisk versjon av «Let it be» Transformations møtte meg slik: forfattaren, Så er det tid for kulturelle innslag. Elin Anne Sexton, sitt blikk rett på meg frå bok- Kåven gjev oss ei oppvising i samisk ma- omslaget. Inni boka 17 dikt, med tilhøy- gedans. Ann Mari Andersen kjem inn og rande illustrasjonar, om kjende eventyr- set seg ned på golvet mellom ungane og fi gurar. Illustrasjonane gjorde meg svært, speler nokre eigne songar og nokre som svært skeptisk. Men Anne Sexton sitt blikk ungane kan. Det blir allsong av samiske låg der og stirte på meg. Og uansett var versjonar av både «Let it be», «Kven har boka på pensum, eg måtte lese. skapt alle fuglane?» og «Sjå min kjole». Eg las og gjekk ingen turar til dei stille På spørsmål om ho skal syngje den sa- delane av biblioteket. Eg las og streka un- miske nasjonalsongen, svarar Helander der med blyant. «Spikeren på hovudet!» at me alt vore gjennom. ville eg rope (men heldt fram med å streke – Å, det var bra, seier Ann Mari. – under i staden). Anne Sexton var fantas- Den er jo litt seig. tisk! Og ho var det i kraft av metaforane og Konserten hennar blir avbroten av similene sine. Dei slo mot meg frå boksida, ministeren. Ho takkar for at ho fekk trefte meg i hovudet som kullsyre (eller kome, men no må ho snart gå. Ho tyk- kanskje som alkohol). Eg har aldri lese så kjer det har vore eit fi nt avbrot frå å sitje 1 sære samanlikningar før. Og likevel var dei på kontoret. Eller konn-toret, som ho heilt presise, fekk meg til å tenkje «ja Anne, seier. Som gåve frå regjeringa har ho KVARDAG OG FEST: 1. Dagleg leiar Máre Helander deler ut bollar og saft til gjester under akkurat slik er det». I tillegg var dei frekke; med seg ei stor pakke, som av alle ting er markeringa av den internasjonale morsmålsdagen. morosame og forferdelege på same tid, litt ein Duplo-gard. slik Sylvia Plath kunne vere (og jada, dei Etter avbrotet fell stemninga nokre tok begge livet av seg). hakk, og fl eire av ungane slit med å halde konsentrasjonen oppe. Difor blir som ikkje kan samisk, der Frode Tveterås Me prøver å gje rom for dei ulike samiske Anne Sexton skreiv at Snøkvit hadde «cheeks matpausen ynskt velkomen av mange. er kurshaldar. Det er eit tilbod foreldra set dialektane, slik at borna blir kjende med as fragile as cigarette paper», og då ho fann pris på. nyansane i språket. Me bruker mykje huset til dvergane, «those little hot-dogs», Eiga Ahkku song og musikk, noko som gjev glede og var det «droll as a honeymoon cottage». Samisk barnehage, eller Cizáš sámi Samiske snakkepakker motivasjon. Det er ein veldig god me- Ho samanlikna ei veksande plante med mánáidgárdi/Samiske barnehagen Cižáš, Máre fortel om korleis dei arbeider med tode å lære språk gjennom song. Borna rørslene til dansaren Isadora Duncan. som han strengt teke heiter, ligg i Tøyen- språk i barnehagen, om snakkepakka, lærer orda nesten utan å oppdage det Trollmannen si attrå etter Piken uten parken i Oslo. Han er eit tilbod til ungar der dei har laga eigne samiske versjonar. sjølv! Me konkretiserer òg omgrep ved hender: «He wanted to lap/her up like med samisk bakgrunn, og målet er at dei Dei har laga språkposar som inneheld å hengje opp bilete med stor tekst under. strawberry preserve». Eventyra var ikkje skal møte samisk kultur og språk, og bli konkretar frå ulike samiske aktivitetar Me bruker rim og reglar aktivt. Me les lenger idylliske. Anne Sexton stakk i dei, trygge på ein samisk identitet. ofte samiske bøker og lyt- men stakk ikkje hol på dei. Då turen kom Han har rom for tretti ungar, har tar til høyrespel. Å lese og til Tornerose, var stikkinga gått over i skje- ti tilsette og starta opp for 23 år dramatisere eventyr er ein ring; handlinga spann vidare til ein langt sidan. Når måndag kjem, er ypparleg måte å arbeide dystrare slutt – både på eventyret og boka – Det er ikkje berre lett å med språkutvikling på, Transformations. Tornerose «eats betrayal leggje til rette for arbeidet vårt me berre ein barne- seier Máre. like a slice of meat». når me ligg midt i Oslo, seier Máre når eg vitjar barnehagen hage som alle andre. Kvardag Framandgjering, skreiv Sjklovskij. Det kjende nokre dagar seinare. Per Ivar Oskal Eigentleg er eg komen for blir skildra gjennom noko framandt, og slik – Me får ingenting gratis. å vere med på ei slik for- kan vi igjen sjå det kjende med nytt blikk. Det er me tilsette som må gjere teljarstund i lavvoen, men Då eg las Anne Sexton sine framande ein innsats, i tillegg til ressurspersonar som t.d. røykekjøtpose, sanke senna- Máre dreg litt på det. Per Ivar Oskal , samanstillingar av ord, den snødagen i som me hentar inn. Ester Grosman er ein graspose, skinnhandsamingspose, even- som er assistent i barnehagen, meiner at heimen2, sat eg heile tida med kjensla av pensjonert sjukepleiar i frå Tana og ho er tyr- og segnpose, duotjiiposar. I tillegg dei må spare på veden til dagen etter. Då gjenkjenning. Som om eg ein gong hadde vår fantastiske Ahkku (bestemor). Me har dei laga eit leikefj ernsyn der ungane er det markering av den internasjonale visst kva ein nakke skulle samanliknast er den einaste barnehagen på landsbasis blir oppmuntra til å snakke samisk eller morsmålsdagen, og barnehagen skal med, men sidan gløymt det. I så fall er eg som har eiga Ahkku, og det er me stolte å syngje, joike. setje opp lavvoen utanfor biblioteket på glad Anne minte meg på det. av. Ho er saman med oss éin dag kvar – For å utvikle språket legg me stor Grünerløkka og dele ut saft og bollar. veke, og er ein viktig kulturformidlar og vekt på å vere gode språklege modellar I staden blir eg med Per Ivar Oskal «Your neck as smooth/as a hard-boiled egg». eit sterkt språkleg førebilete. Barnehagen ved å seie om att omgrep, setje ord på inn i den nye gammen som vart sett opp har òg samisk språkkurs til dei av foreldra ting i kvardagen og leike med språket. i haust. Han er originalteikna og prak-

6 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 læring er kvardagen

2: Elin Kåven dansa for eit meir eller mindre fokusert publikum på Samefolkets Dag. 3: Máre Helander held festtalen, og pedagogisk leiar Ida Varsi omset det ho seier til samisk. 4: Barnehageassistent Per Ivar Oskal deler ut matboksar i den nybygde gammen. Alle bileta: Kjartan Helleve

tisk, sjølv om arkitektane ikkje var heilt på Snakkar ikkje samisk Det ser akkurat ut som ein vanleg kommu- høgd med korleis røyken oppfører seg inn- Rundt oss sit ungane og gomlar i seg brød- nal barnehage, men skilnaden er at han har SAMISKE BARNEHAGAR andørs. Ein liten, men mykje meir praktisk skiver, nokre heldige har yoghurt til dessert. ein tydeleg kulturell identitet. Rundt forbi ◆ Samiske barnehagen Cižáš/ omn har erstatta den opne gruva. Ei gryte – Eg heiter Nikolai, er det ein som stolt heng det samiske gjenstandar, og i eit skåp Cizáš sámi mánáidgárdi/ med reinsdyrklauver står på kok. Kno- skrik ut. er det ei utstilling med små dokker. Overalt ◆ kane skal bli til smykke, etter eit lite bad i – Ja, du Nikolai, du er god til å snakke er det ting merkte med norske og samiske Ligg i Tøyen kulturpark i Oslo Plumbo. samisk, seier Per Ivar. namn. ◆ Tretti ungar og ti tilsette Det er tid for mat, og ungane kjem inn – Er ikkje alle det, undrar eg. – Me har tenkt å gjere litt om her, gjere ◆ Starta opp for 23 år sidan i gammen og set seg ned langs benkene. – Nei, det varierer, svarar Per Ivar. – romma litt meir praktiske, seier han. Sjølv om omnen er varm, så er det kaldt i Somme har foreldre som snakkar mykje sa- – Planen er å fornye avdelinga for dei gammen, utan at det ser ut til å plage no- misk heime. Andre har foreldre som ikkje største ungane. Ho har vore uendra sidan Knivar kan liggje framme, og omnar kan kon. Praten går som vanleg, men på to snakkar samisk i det heile. Så det varierer. barnehagen starta opp. Mykje kan gjerast vere varme. Det er tydelegvis ikkje alle dei språk. Det går heilt parallelt, den eine set- – Er det eit problem at dei ikkje kan sa- med dugnadsmidlar, og i tillegg har me fått andre ungane her så vande med. ninga kjem på samisk, den andre på norsk. misk? litt pengar frå Sametinget til det som blir Ei dame frå biblioteket stikk hovudet Per Ivar snakkar konsekvent samisk til – Eg vil ikkje seie at det er noko problem, kalla Samisk romprosjekt. Det er forresten inn, og smiler begeistra. ungane, før han slår over til norsk når han men det gjer jo at dei ungane det gjeld, ik- tilskot frå Sametinget som har gjort det råd – Å, jeg elsker friluftsliv i hagen! snakkar med meg. kje får med seg alt. Om me ser at ikkje un- å kjøpe mange av dei tinga som heng rundt Lavvoen frå Samisk Barnehage er det – Håpar det var greitt at me ikkje slo opp gane får med seg alt, så nyttar me norsk som her, seier han. einaste synlege teiknet på at det faktisk er lavvoen. Det har gått mykje ved i vinter si- hjelpespråk. Det er viktig å ta vare på alle den internasjonale morsmålsdagen. Ute dan det har vore så kaldt. Me er jo ute sjølv ungane, også språkleg. Det går uansett om Rolegare tempo står Per Ivar og Isak Nils Triumf klar med om det er minus tjue, og då er det godt å kvarandre, og alle ungane lærer jo seg meir Dagen etter er Máre og Per Ivar på plass lassotaua om det er nokon som har lyst til å fyre opp litt, seier Per Ivar. samisk her i barnehagen. utanfor Deichmanske bibliotek på Grüner- prøve seg. Ungane riv og slit litt i taua, men – Heilt i orden, seier eg. – Blir du lei alle – Ferdig, seier den fyrste ungen, og set løkka. Lavvoen er oppe, og inne er Máre i får ikkje heilt dreisen på det. Noko ingen desse besøka? Eg forstod det slik at Dagbla- i gang eit ras av ungar som brått er mette. full gang med å dele ut saft og bollar til un- tek altfor tungt. det hadde vore her nyleg? Dei pitlar på seg vottane att, og spring ut i gar frå andre barnehagar. Dei står stive rett – Då må ikkje skrive at me held på slik – Ja, men dei skulle vel skrive mest om vinteren. opp og ned, og dei vaksne som er med, pas- kvar dag, seier Per Ivar til slutt. den nye gammen. Eg har ikkje noko pro- Uteplassen er nesten eit samisk tun med sar strengt på at dei ikkje svir parkdressane – Ja, me er opptekne av det samiske, blem med å setje opp lavvoen, det tek meg gamme, lavvo og pensjonert elvebåt i frå sine på den varme omnen. Máre fortel meg men når måndag kjem, så er me berre ein berre ti minutt, men litt mas er det jo. Er Tana. Gardshunden Bittos svinsar rundt på at dei har fått kommentarar om at vaksne barnehage som alle andre. det derimot ein annan barnehage som er plassen, og ungane elskar han og omvendt. og barn i den samiske barnehagen ikkje KJARTAN HELLEVE på vitjing, så set eg han sjølvsagt opp. Per Ivar tek seg tid til å syne meg rundt inne. er så stressa, at dei har eit rolegare tempo. [email protected]

NORSK TIDEND NR. 2– 2010 7 Fyrste offi sielle Utlysing av kull 13 på kvensk 15. april er søknadsfristen til kull interne søkjarar til stillingar i NRK Magni Vêrvarslingstenesta yr.no vart 13 ved NRK Nynorsk Mediesenter. når dei er ferdige, seier Øvrebotten. tilgjengeleg på kvensk frå 9. – Vi reknar med at det kan mars. Frå før av fi nst sida på bli auka pågang av folk som har Slik har det vore sidan tilset- bokmål, nynorsk og engelsk. oppdaga at NRK Nynorsk medie- tingsstoppen vart innført i 2008, Frametter ynskjer yr.no å om- senter kan vere ein «snarveg» inn og sjølv om han er oppheva, er setja sida til samisk. i NRK, særleg etter at nynorsk- det vanskeleg å kome inn i NRK, praktikantane fekk status som særleg for nyutdanna. barn rapport Inger Johanne Sæterbakk

Det er krise i det norske språket. Krisa består av kolon bindestrek parentes semikolon, tidvis også ein o, eit kryss, Gjennom ord blir ei klamme og eit tretal. Det seier tydelegvis meir enn ein to, tre ord av typen: Eg Barnehagekampanje for det nye tiåret er glad, eg er trist, eg liker deg, eg synst du er skikkeleg søt og no prøver eg faktisk å fl ørte meg deg. Osv. – Vi vil at born i ny- arbeide med språket i barneha- norskområde skal bli KAMPANJEN gen. Vi har laga fl eire kurs retta Eg hatar smilefj es. Eg hatar det ◆ «Gjennom ord blir verda stor» mot barnehagetilsette på Nord- såpass mykje at kjensla godt trygge i nynorsken så – landsomfattande kampanje møre og tykkjer at dette er veldig kunne blitt oppsummert i tidleg som mogleg, og for nynorsk i barnehagen meiningsfylt arbeid, seier Nils ein kolon, ein bindestrek og Ulvund, som siste åra har vore at born som veks opp i ◆ Det er laga ei aksjonskokebok ein parentes med opninga som blir send ut til alle lokallag prosjektleiar på Nordmøre. mot høgre. Den negative tradisjonelle bokmåls- ◆ Det vert laga eige hefte med parentesen. Det fi nst så område, også møter tips om barnebøker Målbruksplan mange ord for smil i det nynorsken tidleg i Språkstimulering er ei av dei vik- norske språket. Andre op- ◆ Det vert laga materiell retta tigaste oppgåvene for barneha- timistiske ord er det også bøker, seier Håvard B. mot foreldre og tilsette gen. Stortingsmelding 41, Kva- mange av. Men venstrepa- Øvregård, leiar i No- ◆ Det vert laga materiell retta mot litet i barnehagen (2008-2009) ungane rentesen har tatt fullstendig regs Mållag. framhevar at dette er ei grunn- over. Den positive paren- ◆ Sjekk kampanjesidene hjå leggjande oppgåve for barneha- tesen. www.nm.no gane. For Mållaget vert det viktig Det er viktig at alle born vert å sikre at nynorsken vert ein del Dessverre er det ikkje alltid like vande med at nynorsken er ein Håvard B. Øvregård Foto: Kjartan Hellevě av språkmiljøet og språkstimule- lett å vere prinsippfast. Som del av språkmangfaldet i Noreg. lever at når elevane skal byrje på ringa i barnehagen. når ein sender ein sms til – I dag er det ikkje sjølvsagt nynorskskulane, så har dei bak – I tillegg til at det vert viktig ein nesten ukjend med øn- at ungane møter nynorsk i bar- er modellar for toleranse, peikar seg fl eire år i barnehagen der å ta direkte kontakt med bar- ske om å oppnå kontakt. Av nehagen. Det bør det bli, smiler han på. bokmålet dominerer. Dette er nehagane. Men for å sikre ein den positive sorten. Type Håvard B. Øvregård. – Det er viktig for oss at dette sjølvsagt med på å undergrave langsiktig eff ekt er det viktig å venstreparentes. Og får ein vert ein landsomfattande kam- nynorsk som skulemål. sikre at kommunane og dei pri- sms tilbake, som blir gjen- Landsomfattande panje. Vår erfaring er at det er – Borna treng å bli trygge i vate barnehagane er opptekne nomanalysert, men funnen Saman med styret og heile orga- like viktig å framheve nynorsk i møtet med nynorsken. I dette av språkpolitikk i barnehagane, positiv. På grunn av ein nisasjonen til Noregs Mållag, i barnehagane i bokmålsområde, perspektivet er barnehagane seier Håvard B. Øvregård. kolon, ein bindestrek og tillegg til mange gode medhjel- som i nynorskområde, seier Hå- svært viktige både for nynorsken Fleire kommunar kan vedta ein venstreparentes. I frykt parar, vil han nå dette målet. vard B. Øvregård. og for det språklege mangfaldet, gode målbruksplanar, som også for at orda mine og smilet – Dei tilsette i barnehagen Eit viktig poeng er at born vil seier Håvard B. Øvregård. handlar om barnehagane. Det mitt ikkje skal komme ut kan leggje til rette for språk- møte nynorsk i skulen. Når dei er viktig å styrkje medvitet om gjennom telefonen min, stimulering ved å bruke bøker, då allereie kjenner nynorsk frå Godt motteke språk hjå dei folkevalde og i ad- via mobilnettet og inn i språkleikar og songar aktivt. barnehagen, vil overgangen til I organisasjonen er det mange ministrasjonen. telefonen til den relativt Dette treng slett ikkje å vere å lære nynorsk på skulen verte som gler seg til å jobbe med bar- ukjende mottakaren, men berre på bokmål. Barn utviklar mykje lettare. Han legg vekt på at nehagekampanjen. Inspirert av samisk heller bli oppfatta som meir kulturell toleranse når dei vaksne lokale mållag i randsonene opp- – Det har vore ei vinnarsak å Tidleg på 2000-talet starta No- høgreparentesorienterte beskjedar, gjer eg det. Eg avsluttar med ein kolon, ein bindestrek og ein venstreparentes, held meg for auga, raudnar i skam, prø- ver å grave meg ned i tide. Tre minutt seinare tikkar Mållause av ein kolon, ein bindestrek og ein venstreparentes inn i re- Strand Mållag gjorde tur. Lovande. Positivt. Til å bli i venstreparenteshumør styrar i Jørpeland bar- av. På grensa til venstrepa- nehage mållaus då ho rentes med semikolon og fekk e-post om ei bok- bindestrek. gåve på ti barnebøker Så langt har det altså gått. til barnehagen. Vi byggjer relasjonar på grunnlag av ein kolon, ein (STRANDBUEN)– Det er ik- strek og ein parentes. Kva kje kvar dag folk ringjer og seier eg synst om det? Det er ko- at du skal få bøker, seier ei strå- lon, bindestrek og parentes lande fornøgd Siv Sørbø i Jørpe- mot høgre. Eg vil ha orda land barnehage. Alle dei elleve tilbake og fl ytte teikna dit barnehagane i Strand har fått ei dei hører heime. Til mel- bokpakke på ti kvalitetsbøker på lomromma mellom mei- nynorsk. I tillegg har barnehagen ningane. Og eg vil ha smila også fått tre eksemplar av den tilbake dit dei hører heime. lokale boka «Eg rodde på spreng- Til ansiktet ditt og mitt. ifrå Hidle til Heng». Saman med BARNEHAGEARBEID: Alle barnehagane i Strand fekk ti barnebøker på nynorsk av Strand Mållag. Her deler leiar Samlaget har Strand Mållag Så veit du det. Stort smil til deg Knut Falk leseglede med Adam, Marie, Vilja og Linnea i Jørpeland Barnehage. Bak står pedagogisk leiar Siw Oaland. funne bøkene som har ein verdi frå meg. Punktum. Foto: Borghild Gudmestad/Strandbuen på 25 000 kroner.

8 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 Rockar på dialekt – Dialekt er eit sterkt språk med større publikum. Fleire av dei store er like store. Banda som spelte på sterke uttrykk, seier arrangøren av artistane i Noreg dei siste 20 åra Dialektrock 2010 var Bergstaden old den fyrste festivalen for dialektar- uttrykkjer seg på dialekt, til dømes stars, Betty unplugged, Transistor tistar. Hellbillies, Bjørn Eidsvåg, Jan Eg- og Bjørn Saksgård & DNB. Festiva- Initiativtakar til Dialektrock gum, Odd Nordstoga, Halvdan len vart arrangert på utestaden Blæst 2010 Bjørn Saksgård seier til NRK Sivertsen, og Åge Aleksandersen. i Trondheim. (NPK) at festivalen jobbar for at artistar No vil Dialektrock-arrangørane syn- Transistor – trønderrock på dialekt som brukar dialekt, skal nå ut til eit leggjere dialektartistane som ikkje verda stor

regs Mållag eit ﬂ ygeblad som hadde overskrifta Den fyrste song eg høyra fekk var «Hit me baby one more time». På same tid starta Noregs Mållag kulturavisa Pirion, eit blad som retta seg mot tilsette i barnehagen og i småskulen. Dette fekk god oppslutnad i lokallaga og vart godt motteke i barnehagane. På landsmøtet i fj or var det mange som vart inspirerte av føredraget til Máre Helander, leiar i Samisk barnehage i Oslo. Då fekk landsmøtedelta- karane høyre om ein barnehage som legg til rette for språkleg mangfald. Dermed var ideen klar. Styret sette i gang planlegginga av ein barnehagekampanje for heile organisasjonen. Høge mål – Dette er ein større og langvarig kampanje. Vi skal ikkje oppsummere denne kampanjen før på landsmøtet i 2012. Vi meiner at heile 150 lokallag og alle fylkeslaga skal bli aktive i denne kampanjen og då treng vi tid til å setje i gang arbeidet, smiler Hå- vard B. Øvregård. Han legg vekt på at det er viktig å få til godt samarbeid lokalt. Både kommunane, Utdanningsforbundet, foreldre og andre organisasjonar kan verte gode samarbeidspartnarar.

HEGE LOTHE [email protected]

Foto: istockphoto.com Strand mållag Barnehagane er eit satsingsom- – Kva synest de om at de har fått råde for Noregs Mållag. bøker på nynorsk? – Barnehagen har fått ei viktig – Det er heilt fantastisk. Bøker rolle som opplæringsstad, ikkje er bøker. Nynorsk er gjerne meir Heidra for barnebøker minst med språkstimulering og forteljande. Uavhengig av målform, systematisk språkopplæring, seier er bøker veldig viktig, seier Sørbø. Kulturminister Anniken og mange plan.» Det blir Moursund for boka Bukken Bruse Knut Falk i det lokale mållaget. Jørpeland Barnehage har eit Huitfeldt har delt ut peika på at boka tek opp på badeland. stort fokus på språk, som ein sen- barnebokprisar for 290 både fi losofi ske, religiøse, Øyvind Holen og Mikael No- Fantastisk tral del av rammeplanen til barne- 000 kroner. Forfattaren og politiske tema og set guchi fekk fagbokprisen for boka Han håper at bokgåva kan styrkja hagane. Lars Mæhle fekk prisen dagsaktuelle spørsmål inn Hiphop, Graffi ti, rap, breaking, dj- boksamlingane, og då særleg den – Når de les for ungane, les de for beste barne- og i ein større samanheng. ing. Debutantprisen gjekk i år til nynorske delen av bokutvalet. Ved dialekt eller på målforma? ungdomsroman. I I den årlege prisutde- Baroch Tendler (pseudonym) for sida av dette synest han språket er – Det blir mykje dialekt, ei blan- sterk konkurranse linga til Kulturdeparte- boka Jakten. viktig uavhengig av kva målform ding, seier Sørbø. med Maria Parr, som mentet vart det i år delt Marvin Halleraker fekk illus- det er på, det handlar ikkje om mål- – Kva respons har de fått av dei var nominert for boka ut prisar til ni forfattarar, trasjonsprisen for illustrasjonane røystingar i barnehagen. andre barnehagane på bokgåva? Tonje Glimmerdal, gjekk Mæhle omsetjarar, illustra- til boka Halleluja av Bjørn – I barnehagen handlar det om – Ein jublande respons, både til topps med boka Landet under tørar og teikneserie- Sortland, medan Øystein korleis me kan føra barna inn den fordi me gir bøker og for at dei er på isen. Prisen er på 50 000 kroner. skaparar. Vidnes vart heidra med norske tospråklege skriftkulturen, nynorsk, seier mållagsleiaren. Boka er skriven på nynorsk og Biletbokprisen omsetjarprisen for boka seier mållagsleiaren. blir karakterisert som ei blanding på 60 000 kroner blir Veslebror ser deg. Teiknese- Ben- – Språket heng saman med kor- BORGHILD GUDMESTAD mellom fantasy og krim. Juryen delt mellom forfatta- rieprisen gjekk i år til leis ein klarer seg vidare på skulen, [email protected] meiner Mæhle har skrive «ein ren Bjørn F. Rørvik dik Kaltenborn for Seier seier Siv Sørbø, styrar i barnehagen. ambisiøs roman med god driv og illustratøren Gry som vil deg vel. (NPK)

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 9 Elevar skal fornye ungdomsskulen Kunnskapsminister Kristin Halvorsen ber speler størst rolle for at elevar ikkje fullfører. bli plukka ut 10–12 elevar frå ulike regionar. ungdom frå heile landet om hjelp til å fornye – Ungdomsskulen har vore litt «gløymt» Dei skal mellom anna diskutere fordelinga av media ungdomsskulen. Neste år legg ho fram ei eiga dei siste åra. No vil eg invitere ungdom frå fag og timar og korleis ein skal få til ei meir Eirik Wixøe Svela stortingsmelding om ungdomstrinnet. heile landet til direkte møte med meg for å gi praktisk og verkelegheitsnær opplæring. Meldinga er ein del av dugnaden for å få innspel til kva tiltak dei har mest tru på, seier Opplæring av elevar med særskilde behov fl eire til å gjennomføre yrkes- og vidaregå- Halvorsen. og minoritetsspråklege kjem også til å stå på ande opplæring. Mangelfulle kunnskapar frå Møta med ungdommar skal gå føre seg timeplanen. (NPK) ungdomsskulen er den enkeltfaktoren som utover våren. Til kvart arrangement vil det

Kommersiell dialekt

I dei første åra etter at Kringkastings- ringen blei skipa, var ein sentral del av verksemda vår å syte for at NRK ikkje skulle ha noka orsaking for ikkje å tilsetje journalistar som nytta nynorsk. I ettertid kan det kanskje verke både komisk og urimeleg at vi sjølve måtte sørgje for å skaﬀ e nynorskbrukarar til kringkastinga, men vi må ikkje gløyme at dette var eit viktig bidrag til den norske mediehistoria.

Stoda i dag er annleis. Det ﬁ nst mange og gode journalistutdanningar over heile Noreg, og NRK Nynorsk mediesenter tilbyr ei praktisk og yrkesretta utdanning som førebur journaliststudentar på arbeid i media – med nynorsk som det fremste språklege verktøyet. Med denne infrastrukturen på plass, ﬁ nst det ingen orsakingar å gøyme seg bak for dei som rekrutterer nye medarbeidarar til medieselskapa og til NRK.

Mangfaldet som oppstod etter at NRK- monopolet fall, har i tillegg opna eit høve for målrørsla til å gjere røysta vår høyrd andre stader enn i stats- IVRIG ORDSKIFTE på årsmøte i Sogn og Fjordane Mållag. Frå venstre: Hilde Yndestad Halland, Njål Ølmheim, Magne Aardal og Berit Ekerbakke. Medan Arne Kleiva frå Naustdal Mållag sikrar seg ein ny kopp fersk kaffi . Foto: Hege Lothe kanalane. Likevel er det vanskeleg å ta feil av mønsteret som avteiknar seg dersom vi samanliknar NRK og kommersielle kanalar som P4, TV 2 og TV Norge: Medan tala eller skriven nynorsk tykkjest vere eit framandord her, er rekrutteringa av journalistar frå heile landet tilsvarande dårleg i dei ﬂ este kanalane.

Det ﬁ nst eit potensial til å få fram ny- Sol frå Eli Kari norsken og dialektane i dei kommersielle kanalane som vi ikkje har makta utnytte godt nok. Kva bot- Vêrmeldar Eli Kari Gjengedal 2008 var det 723 betalande medlemer, og nar dette i? Ein tanke er at vi kan kvitterte for målprisen med det var då ein framgang på 34 medlemer. ha fokusert for mykje på NRK: I Om ein samanliknar med tal ti år tilbake overgangen frå NRK-monopolet til ei eiga vêrmelding for Sogn i tid, har fylkesmållaget om lag 100 ﬂ eire den nye mediekvardagen kan vi ha og Fjordane – heilt frå Kuala medlemer i dag. vore treige med å gå til åtak på den Lumpur. nye røyndommen. Men dersom Satsing på barnehagar nynorsk og dialekt i media skal bli – Vêrmeldar Eli Kari Gjengedal i TV2 har Det var kome utsendingar frå lokallag ein sjølvsagd del av kvardagen, òg utmerka seg spesielt ved å bruke nynorsk i Lærdal, Sogndal, Florø, Førde, Jølster, for kommersielle kringkastarar, må eller dialekt, sa Hilde Yndestad Halland då Naustdal og Gloppen. I fylket er det om vi få aksept òg der for at kravet vårt ho delte ut Målprisen. lag ni–ti aktive lokallag, så slik sett var det dreier seg om meir enn reglar og Prisvinnaren sjølv var i Kuala Lumpur eit greitt frammøte. konsesjonsvilkår. då Sogn og Fjordane Mållag heldt års- Hovudsaka i året som kjem, både for møte og delte ut målprisen. Difor hadde lokallaga og fylkeslaget, er barnehage- Men det er ikkje berre vi som må om- ho like gjerne spelt inn ei eiga vêrmelding. kampanjen Gjennom ord blir verda stor – stille oss. Dei kommersielle aktø- Der lova ho målfolket i Sogn og Fjordane kampanje for meir nynorsk i barnehagen. rane må få auga opp for at det ikkje mykje sol i tida framover, og ho nytta også – Styret har teke ulike kontaktar kring berre er rett og rimeleg å sleppe til høve til å takke hjarteleg for prisen og å nynorsk i barnehagane, og det er med nynorsk og dialekt i produkta dei sende helsingar heim til Trivselsfylket. glede vi registrerer at det i 2010 skal vere tilbyr, men at det òg kan vere ein – Eli Kari Gjengedal er ein god ambas- SOL TIL FOLKET: Eli Kari Gjengedal lova sol ei samla målrørsle som satsar på språket i konkurransefordel for dei. Dialekt sadør og representerer fylket og kulturen til trivselsfylket sitt som takk for Målprisen. barnehagane, slo Hilde Yndestad Halland og nynorsk er ein sjølvsagd del av vår på ein framifrå måte. Vi er stolte av Foto: NMU fast. kvardagen for svært mange nord- henne, sa Hilde Yndestad Halland. – Styret vil ha barnehagekampanjen menn, og det ligg ingen annan lo- Prisen er ein signert reproduksjon av som satsingsfelt i 2010, i tillegg til at vi gikk bak at desse er så å seie fråve- «Susanna frå Sunnfj ord» av Oddvar Tors- – Heldigvis registrerer vi at det også er vil følgje med på læremiddelsituasjonen rande i dei kommersielle kanalane, heim. andre enn mållaga som tek opp spørsmål for elevane i vidaregåande skule, sa Berit enn at dei held til på det sentrale kring nynorsken i fylket – og det er bra, Ekerbakke då ho la fram framlegget til Austlandet. Det vil vere til bate Medlemsvekst seier avtroppande leiar Hilde Yndestad handlingsplan for dei tre neste åra. Det både for oss og dei å samarbeide I byrjinga av mars samla Sogn og Fjordane Halland. vart ei god drøfting om barnehagekam- betre på dette området. Mållag seg til årsmøte. Fylkesmållaget har Eit anna positivt trekk er at det er med- panjen, og denne saka vekte engasjement. ikkje hatt mykje aktivitet siste åra, gjekk lemsoppgang i Sogn og Fjordane. I 2009 det fram av årsmeldinga. Det har likevel var det 763 betalande medlemer, og det er HEGE LOTHE blitt nokre presseutspel i løpet av året. ein framgang på 40 betalande medlemer. I [email protected]

10 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 Målarbeid i Nord-Noreg Baltisk kulturkveld Det vanka både novelleopplesing og historiequiz på dei frammøtte på Tromsø På sjølve Estlands nasjonaldag baud Fylkes- mållag sitt årsmøte 9. februar. mållaget Vikværingen i samarbeid med Oslo Kvart år samarbeider Tromsø mållag Mållag inn til kulturkveld. Det var 24. februar med avisa Nordlys om ei novelletevling 1918 at Estland fyrste gongen vart sjølvsten- for elevar i den vidaregåande skulen. To dig, og sidan hev dagen vore nasjonaldag. I av dei tre vinnarane av tevlinga for 2009 1991 vart Estland sjølvstendig att. var på årsmøtet, og fekk diplom og blo- Tidleg på hausten 2009 kom Gjennom mar frå påtroppande leiar Inger Johanne eld og vatn, ei samling novellor av Aino Kal- Sæterbakk. Ho las opp både grunngje- las. Norsk umsetjar er Liv Hatle, og forlaget vingane frå juryen og vinnarnovella, skri- er Bokvennen. Hatle opna programmet med ven av Charlotte H. Jenssen. Vinnaren av å føra fram Barbara von Tisenhusen, ei dra- andrepremien, Sara Mathiesen, var også NOVELLISTAR: To av dei tre vinnarane matisk soga frå Estland på 1500-talet. Soga, der, medan tredjepremievinnar Karoline av novelletevlinga: Sara Mathiesen (til venstre), Charlotte H. Jenssen (i midten). som krinsar både um ung kjærleik og øgjeleg S. Bjørklund ikkje var til stades. Nyvalt leiar i TM, Inger Johanne Sæter- daude, vart synt fram med stor innliving og Årsmeldinga til Tromsø mållag fortel bakk til høgre. glød. Publikum var djupt gripne av livssoga til PÅ BALTISK KULTURKVELD: Arne Horge (t.v.) om mykje godt målarbeid i 2009. Det har Barbara. og Liv Hatle. Foto: Åsmund Ormset vore avvikla møte om teaterspråk, me har hatt forfattarbesøk av Olaug Nilssen, Ymse koplingar og det har blitt arbeidd på ymse vis mot Dinæst stod Arne Horge for tur. Horge er Baltikum. Namnet Baltikum kjem frå Mare Universitetet i Tromsø for å få dei til å hovslagar og skribent frå Nes i Hallingdal og Balticum på latin. Umkvervet er skilt i målve- utvikla ein språkstrategi, noko det ser ut kjennar av estisk kunst og soga. Han viste fram gen, millom estisk og det litle målet livisk på som om dei tar tak i no. målarstykke og fortalde sogor som knytte seg ein eine sida, som er austersjøfi nske mål, og til deim. Estland hev vore møtestad for mange latvisk, litauisk og det utdøydde målet prøys- Avtroppande leiar Sigrun Høgetveit kulturar. Tartu som ligg i innlandet, var i si tid sisk, som er baltiske mål. Lånord syna at bal- Berg fekk gåve og godord, og Tromsø hansaby. Landhevjing hev ført til at elvi Ema- tiske folki hev havt samkvæme i lange tider. mållag tar laus på eit nytt arbeidsår med jõgi hev snutt frå vest til aust, so no gjeng det Baltarane vart rekna for dei siste heidningane ny leiar og litt utskifting i styret: Inger DET NYE STYRET: Frå venstre: Øystein ikkje lenger havbåtar inn dit. Innvandring hev i Europa. Krossferder og kolonisering førde Johanne Sæterbakk (leiar), Guri Skeie A. Vangsnes, Bjarne Isaksen, Inger Jo- det vore mykje av til Estland: Tyske godseiga- tyske ord inn i måli i Baltikum. Bukser, som (kasserar), Borghild Gramstad (skrivar), hanne Sæterbakk, Guri Skeie og Borg- rar, svenske småkårsfolk, russiske industriar- er lånord frå lågtysk, fi nn me att i bikses i lat- Øystein A. Vangsnes og Bjarne Isaksen. I hild Gramstad. beidarar. Estisk kultur hev likevel ein tydeleg visk og püksid i estisk. Det eldste skriftdømet 2010 blir det mellom anna debattmøte serhått. Tartu hev m.a. eit museum der folk på baltisk er Basel-epigrammet frå 1360-åri. mellom Kjartan Fløgstad og historikarar kann sjå gilde bunader. Kunstnaren Konrad I Aust-Latvia fi nst det eit eige mål som den ved UiT, barnehagesatsing, stadnamns- Mägi var i Noreg i millomkrigsåri. Han måla katolske kyrkja hev halde uppe der, latgalisk. vandring og vidare utvikling av nynorsk i eit bilæte som syner eit litt surt norskt land- Endå det var langrennsstafett i OL-løypone nord-nettsatsinga vår. Og novelletevling, skap med myrar og furor. Det er ymse kop- i Vancouver denne kvelden, var det tolleg godt sjølvsagt! lingar millom Noreg og Estland gjenom soga. frammøte på Litteraturhuset i Oslo. Astrid Til slutt på årsmøtet fekk me ein M.a. vart Hannibal Sehested fødd på Øsel, no Sverresdotter Dypvik frå Dag og Tid styrde førpremiere på boka Historiequiz. 1001 Saarema, seinare i livet vart han norsk statt- møtet på ein blid og stød måte. Med i tilski- spørsmål og svar om historie som Sigrun haldar. pingsnemndi var Unn C. Fyllingsnes, Jon Låte Høgetveit Berg og Harald Dag Jølle snart Til slutt gav redaktør Sturla Berg-Olsen og Håvard Tangen. kjem ut med. Spennande og krevjande frå Norsk Ordbok 2014 ei innføring i mål i HÅVARD TANGEN spørsmål, men målfolk kan mykje, viste [email protected] det seg! PÅ- OG AVTROPPANDE LEIAR: Til ven- Borghild Gramstad, skrivar stre Inger Johanne Sæterbakk, til høgre Sigrun Høgetveit Berg.

Kulturlotteriet 2010 Kvart år har Noregs Mållag eit Kulturlot- teri der inntekta går til å driva målarbeid. – Lotteriet er ei viktig inntektskjelde TIL Å MEINA for Noregs Mållag, seier Berit Krogh, som er ansvarleg for lotteriet. Stavanger 6.-7. mai, 2010 – For å koma i mål er me avhengige av at mange lokallag og fylkeslag tingar lodd for vidaresal. Alle lag som sel lodd, Demokratiet: får ni kroner for kvart lodd som er selt. I Vinnarloddet tillegg til ei ekstra inntektskjelde, så vil eit loddsal truleg sprita opp kva lagsmøte saman vinstlista, men me meiner at dette Blåmåndag eller Aslak Sira Myhre: som helst. er ei liste som inneheld litt av kvart, og Tek me demokratiet for gitt? Lotteriet er tufta på friviljug sal ute i som vinnarane godt kan ha heime eller laga og direktesal frå skrivarstova. I 2009 lett gje vidare til slektningar og kjende, grøn framtid? Hadia Tajik: vart det selt 14 751 lodd. Av det selde seier Krogh. Kvifor blei eg engasjert? laga 3246 lodd og medlemene kjøpte 11 Medlemene vil få tilbod om å kjøpa Kjetil Dahle: 505 lodd direkte frå skrivarstova. I år er lodd saman med denne utgåva av Norsk Nye formidlingsmåtar i media. toppvinsten ein reisesjekk på 5000 kro- Tidend. ner, i tillegg grafi kk og bokpremiar. Kjartan Helleve Liv Signe Navarsete: – Det er alltid ei lita utfordring å setja Demokratiet treng unge røyster – men får dei lov? Frank H. Aarebrot: Målblome til museet Kvifor vel dei unge bort Osterøy Mållag sin målblom 2010 vart folkevald arbeid? delt ut til Osterøy Museum på museet sin 90-årsdag 19. februar. Saman med målblomen vart det gjeve eit innramma Påmelding: Svein Konferanseavgift (utan overnatting), Desse medverkar også: dokument utforma av lagsleiar lunsj begge dagar kr 2.500,- Putte Svensson, Jostein Fretland, Terje Hatløy, påskrive mottakarnamn og Overnatting (6. – 7 mai) med festmiddag Breivik, Geir Almåsvold Mo, Rune Øygard, Astrid Tvei- torsdag 6. mai kr 1300,- Olaug Vervik Bollestad, Tale Hungnes, grunngjeving. Vara til styret Treng du overnatting frå onsdag til torsdag, Olaug Nilssen, Rune Hetland, Øyvind ten Solstad, Geir Pollestad, Iselin Nybø, Vibeke overleverte målblomen og heldt tale gje melding om dette. Mohn Herberg, Espen Thompson, Gunhild Berge Stang for Museet og målet vårt. Påmelding innan 26. mars 2010 Frode Flesland til e-post [email protected] eller telefaks 52 79 04 81. Bok til barnehagane Ved avmelding mindre enn ei veke før konferansen blir det fakturert full pris. Fullstendig program på garborg.no Osterøy Mållag har ved hjelp av tilskot frå mållaget frå boka ved utdeling rundt om SAUDA KOMMUNE Sparebanken Vest årvisst gjeve alle bar- i alle dei åtte barnehagane i kommunen. Hjelmeland nehagane i kommunen ei fi n barnebok. Utdelinga vart gjord i februar og mars. kommune I samband med dette les medlemer i Frode Flesland

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 11 Fleire klarer norskprøva Talet på innvandrar som står på viser tal frå Vox, nasjonalt fagorgan og bruke vanlege ord og uttrykk i skriftlege norskprøver, aukar. Samti- for kompetansepolitikk. Frå 2007 tilknyting til dagleglivet. dig tek stadig fl eire prøvene. til 2009 har det vore ein auke på 86 Dei beste resultata på prøva var I 2009 stod 62 prosent av kan- prosent i talet på innvandrarar som i Region Øst, som omfattar Oslo, didatane på skriftleg Norskprøve har teke skriftleg Norskprøve 2. Akershus, Vestfold og Østfold, der 2. Til samanlikning stod 49 prosent Norskprøve 2 er ei elementær stod 65 prosent av dei som tok av dei som tok prøva i 2007. Det prøve som måler evna til å forstå norskprøva. (NPK) Foto: Bernadsky/Stock.Xchng Foto: JØRN HOEL er med på å spreie nordnorsk dialektglede. Foto: Wikipedia Målbyte Tiltrekkjande nordnorsk Semja er stor om at det er nord- lendingane som har dei mest attraktive dialektane i Noreg. Det viser ei landsomfattande unge om undersøking analysebyrået InFact Kjempar mo har utført på vegner av dialekt- tenesteleverandøren PurDialekt. nynorsk Over éin av ti har svart at dei 3 I Valdres har ein sett i synest nordlendingar har dei mest gang eit treårig prosjekt, Elevar byter attraktive dialektane. Ingen andre ? Du har nynorsk som hovudmål. dialektar fekk større eller like stor Vil du halde fram med å bruke Målstreken, for å motvir- bort nynorsk oppslutning. Sunnmøringane nynorsk som hovudmål? ke at elevar med nynorsk skåra derimot dårlegast med un- ? Nemn ein nynorsk forfattar. i grunnskulen skiftar der sju prosent stemmer. ? Kva assosierer du med «nynorsk»? – Identiteten i Nord-Noreg er målform. kanskje tydelegare enn nokon annan stad i Noreg. Det er ikkje len- Prosjektet tok til i 2009, mellom ger Oluf og Rorbua folk tenkjer anna med ei undersøking om mål- på når dei høyrer «nordlending». val blant elevane på Valdres vidare- Heldigvis er høglydt banning, gåande skule. Undersøkinga syner at heile 75 prosent av nynorskbru- vulgære historier og vitsar om fut Woods/Stock.Xchng/AS Steve Foto: og fogd av mange gløymt. Det er karane skiftar målform løpet av viktig å hugse at Nord-Noreg for skuletida. Prosjektleiar Karen Ma- eksempel har artistane Jørn Hoel rie Kvåle Garthus er bekymra for det er viktig for mange av nynorsk- og Steinar Albrigtsen, den popu- det store fråfallet. brukarane å få høyre at det språkva- lære komikaren Truls Svendsen, – Det er eit dårleg teikn at så let dei så langt har teke, er bra. Black- mange kvittar seg med nynorsken og det unge rockebandet Motivere Sheeps frå Aust-Finnmark, seier Mari Gjevre i løpet av det 13-årige skuleløpet. Det fi nst ein kjerne med nynorsk- – Skal de følgje opp elevane i et- konseptansvarleg i PurDialekt, (15), Ulnes Tore Jahren, til NRK Nordland. skrivarar som vil halde på nynor- terkant? ! Eg er usikker, fordi dei fl este På ein solid andreplass i sken, men det krev stort medvit. – Vi vil gjera eit måling i slutten vel bokmål. undersøkinga kjem sørlandsk Bokmålsstraumen er sterk. av prosjektet. Korleis denne blir, ! Odd Nordstoga. veit vi førebels ikkje. med dryge ti prosent, medan Inga moralisering trøndersk og bærumsdialekten ! Eg assosierer nynorsk med – Tala frå undersøkinga i den følgjer etter med eit par prosent- dialekt. – De har nett starta prosjektet, vidaregåande skulen er kanskje ik- poeng færre. korleis er responsen frå elevar og kje særleg oppløftande for dei som PurDialekt har som formål å lærarar? arbeider for og med nynorsk. Når alt fremje dialektmangfaldet i Noreg, – Tilbakemeldingane frå læ- kjem til alt – har det nokon hensikt og ønskjer å ta vare på alle dialek- rarane er positive, ingen har ytra å setje i verk tiltak som Målstreken? tar frå Lindesnes til Nordkapp. seg negativt om prosjektet, men Hjelper det? – Folk elskar dialektar, enten haldningane kan sjølvsagt fi n- – At elevar skiftar hovudmål i det er gloser frå Martin Schanche, nast likevel. Utfordringar knytte til skulen er ikkje eit nytt fenomen, parodiar på Tore Strømøy eller målbyte er noko lærarane ynskjer men er ein tendens som har gått Tande-P eller NRK-program med hjelp til utanfrå, fortel dei. Fleire føre seg i mange år. Difor er det også karakterar busette i bortgøymde av lærarane er dessutan opptekne eit politisk mål å gjera noko med lier og fj ell, seier Jahren. (NPK) av å vera nøytrale til målformene i situasjonen. Det er mellom anna skulekvardagen, og ikkje tematisere nedfelt i stortingsmeldingane, Mål målbyte i undervisinga. Nettopp og meining og Språk bygger broer. Vi Andrea Haugene difor er dei sæle for at vi kjem inn kjem nok ikkje dit at alle held på ny- (14), Ulnes med haldningsskapande arbeid. norsken gjennom heile skuleløpet, ! Ja, fordi eg har hatt nynorsk Nynorsk er òg eit politisk spørsmål, men målet er at fråfallet ikkje skal heile tida. Bokmål blir litt feil og som lærarar vil dei ikkje morali- vera så stort som i dag, at færre skif- for meg. sere. Moralisere ynskjer heller ikkje tar. Det viktigaste er å appellere til eg som prosjektleiar å gjera, men eg dei som ikkje har gjort seg så mange POLITISK MÅL: – At elevar skiftar hovud TÅKEPRAT: Eg kjem ikkje på nokon, eg les Klart språk-prosjek- ! kjem i ein annan posisjon enn læra- tankar omkring språkskifte, moti- prosjektleiar Karen Marie Kvåle Garthus i tet ønskjer betre sikt i statssprå- ikkje så mykje. ket. Ill: Klartspråk rane på skulen. vere desse til å halde på nynorsken. ! Når eg tenkjer på nynorsk, så – Kva seier elevane? Ei sterkare tematisering av språk- – Eg kan ikkje seia så mykje om Styrkjer tenkjer eg på noko som er – Dei verkar positive til at eg kjem skiftet trur eg i seg sjølv er viktig. strategiane til Noregs Mållag. Det gammalt. på besøk, men det er vanskeleg å vite – Når så mange av elevane skif- er heller ikkje riktig å seia at det er språket kva slags inntrykk dei sit att med. tar målform frå nynorsk til bokmål Noregs Mållag sitt ansvar at nynor- Statsorgan kan også i år søkje Elevane er stort sett blide og høfl ege, – seier det også noko om feilslåtte sken har levelege kår. Vi skal ikkje prosjektmidlar og rådgiving frå men det betyr ikkje at dei har fått og mislykka strategiar frå til dømes privatisere eit off entleg ansvar. prosjektet ?Klart språk i staten?. med seg noko. Men eg vel å tru at Noregs Mållag? – Kva seier undersøkinga de Nytt av året er at ein i tillegg kan søkje om eigne kurs i klart språk som blir haldne internt i verksemda. Det kan søkjast om fagleg rådgiving, kurs i klart språk på arbeidsplassen og/eller økono- Undersøkinga er eit varsku misk støtte til språkarbeid. Støtta skal brukast til å forbetre språket Lubna Jaff ery Fjell trur lekkasjen frå nynorsk til bokmål på i den skriftlege informasjonen, til Andris Hemsing målbyteproblematikken landsbasis. Likevel er det klart at dømes i brev, skjema, nettekstar undersøkinga frå Valdres er eit var- og rettleiingar. (14), Aurdal i Valdres ikkje er repre- sku som vi må ta alvorleg, skriv Fjell Målet med ordninga er å opp- ! Ja, eg har jo gått frå bokmål sentativ for resten av i ein e-post. muntre statlege organ til å starte til nynorsk på ungdom- landet. – Kva kan de i Kulturdepar- eigne språkforbetringsprosjekt skulen. Det er artig å halde på tementet gjera for å stimulere til eller styrkje prosjekt som alt er nynorsk og dialekt. Fjell er statssekretær i Kulturdepar- sterkare synleggjering av nynorsk sette i gang, skriv Direktoratet for ! Hm ..., Ivar Aasen. tementet med ansvar for språkom- barne- og ungdomskultur? forvaltning og IKT. rådet. Eg tenkjer på dialekt og eit I fj or blei det delt ut til saman ! – Inntil det motsette er prova, Profi lere nynorsk språk som er ordentleg norsk. to millionar kroner til ulike språk- både håpar og trur eg at dette ikkje – Vi gjer ein god del alt i dag, men i prosjekt i staten. (NPK) Magnus Ridola Foto: er representativt for den språklege språkmeldinga (Språk bygger broer Statssekretær Lubna Jaff erty Fjell Språket utfordrar sjøfolk Sjøfolk synest språkdugleik er den skip. Målet med brukarundersøkinga språkdugleik var ei stor eller moderat beidet som no går føre seg i sjøfarts- største utfordringa i kommunikasjon er å kartleggje bruken av kommunika- utfordring i kommunikasjonen mel- organisasjonen til FN. E-navigasjon mellom skip, og mellom skip og land. sjonsutstyr og andre tekniske hjelpe- lom personell på sjø og land, ifølgje er eit verdsomspennande konsept I ei nasjonal brukarundersøking om middel på sjø og land. Kystverket. for å forenkle og standardisere inter- maritim verksemd meiner 81 prosent Heile 575 navigatørar og personell Resultata frå brukarundersøkinga nasjonalt regelverk og elektroniske at språket er ei stor eller moderat ut- frå landbasert maritim verksemd deler ein viktig del av det norske bidraget hjelpemiddel om bord i skip og på fordring i kommunikasjonen mellom tok i undersøkinga. 44 prosent meinte til det omfattande e-navigasjonsar- land. (NPK) ot straumen i Valdres DETTE ER MÅLSTREKEN ◆ Målstreken er eit haldningsskapande prosjekt som skal stimulere nynorskelevar i skulen til å halde på hovud- målet sitt gjennom 13 år på skulen ◆ Tok til i 2009 ◆ Er eit pilotprosjekt i regi av Valdres Mållag i samarbeid med Noregs Mål- lag ◆ Ei undersøking på Valdres vidare- gåande skule viser at 75 prosent av nynorskelevane skiftar til bokmål i skuleperioden. ◆ Karen Marie Kvåle Garthus er tilsett som prosjektleiar i 30 prosent for Mål- streken

Dette er den ideen som har vore lettast å realisere. Om det er rett medisin, veit vi ikkje enno. Det er ganske arbeidskrevjande om vi må løne prosjektleiarar i arbeidet for å oppretthalde nynorsken blant nynorskbrukarane. Men det er opplagt at ein må gjera noko, og tiltaka må nok koma frå utsida av skulesystemet. Få skular vil sjølve ta tak i problemet på grunn av svært mange andre satsingsområde. Difor er det eit viktig mål for oss å foran- kre prosjektet både politisk og i ad- ministrativt i kommunane. Eit prosjekt varer ikkje evig, men vi håpar å få skuleeigarane noko meir aktive i forhold til problemstillinga. – Kva anna gjer de for å motivere elevar til å halde på nynorsken gjennom det 13-årige skuleløpet? – Førebels skal vi peike på dei positive sidene ved å bruke nynorsk. Vi snakkar også ein del om nynorsk som ein viktig identitets- markør, som ein del av «merkeva- dmål i skulen er ikkje eit nytt fenomen, men er ein tendens som har gått føre seg i mange år. Difor er det også eit politisk mål å gjera noko med situasjonen, seier rebygginga» av dei sjølve. Dette er i Valdresprosjektet. Foto: Bjørn Karsrud kanskje det viktigaste. Skuleelevane treng rollemodellar som dei kan gjorde på den vidaregåande skulen? dei unge oftare tek til seg bokmål, meistre det ein er negativ til. Busk-Mål har mellom anna gjeve identifi sere seg med. Difor har vi Kva er forklaringane på språkskiftet? passivt og aktivt. Då blir det også – Målarbeid gjer seg ikkje sjølv – 50 000 kroner. Sørli-legatet har nokre gonger med ungdom ut på – Dei fl este seier at det er lettare lettare å gjera bokmålet til sitt. Ne- korleis fi nansierer de prosjektet? gjeve oss 10 000 kroner. skulebesøk, og no lagar vi også ein å bruke bokmål, enkelt og greitt. gative haldningar går også att, og – Noregs Mållag sentralt har – Er Målstreken rett oppskrift for fi lm der ulike rollemodellar fortel Bokmål er overalt, fortel elevane. desse heng nok også saman med garantert for prosjektet gjennom å motvirke at fl eire skiftar frå ny- kvifor dei brukar nynorsk. Dette ser elevane både i media følelsen av ikkje å meistre nynorsk. tre år. Vi har også søkt fl eire instan- norsk til bokmål? KNUT AASTAD BRÅTEN og i samfunnet elles. Det betyr at Ein gjer heller ikkje så mykje for å sar, og held sjølvsagt fram med det. – Det er det vi vil fi nne ut av. [email protected]

og Mål og meining. red anm.) har til oppstart av ei nynorsk nettavis motivera nynorskelevar til å halda oss politikarar, kan ikkje overvur- barrierar slik at dei blir freista til vi mellom anna varsla at vi skal gå som særleg skal formidla regionalt fast ved språket kan nok best skje derast. å gå over til bokmål som ein slags systematisk igjennom heile kultur- kultur- og nyheitsstoff for og av gjennom tiltak som er utvikla lo- minste motstands veg. For eksem- og mediesektoren for å vurdera kva ungdom. kalt, og som legg vekt på verdien Må skjerpa oss pel må vi skjerpa oss når det gjeld som kan gjerast for å stimulera til at – Er Målstreken rett oppskrift for av lokal identitet både språkleg og – Kva skal til, trur du, for at for å følgja opp den lovfesta retten til nynorsk målbruk blir meir synleg i å motvirke at fl eire skiftar frå ny- kulturelt. Det er nemleg ikkje slik at nynorskelevar skal halde på lærebøker på nynorsk. Det kan det samla norskspråklege kultur- og norsk til bokmål? at dette eine og aleine kan vera eit nynorsken gjennom det 13-årige også vera behov for å innhenta meir medietilbodet i landet. Her skal vi – Det kan vera fl eire oppskrifter sentralt statleg ansvar. Vi er heilt skuleløpet? Kva kan ein gjera? systematisk kunnskap om dei me- spesielt sjå på korleis vi betre kan å ta i bruk. Men den typen hald- avhengig av at dei som kjenner pro- – Det er også nødvendig at vi kanismane som fører til målbyte. profi lera nynorsk språk og kultur ningsskapande og bevisstgjerande blemet nært på kroppen, tek ansvar heile tida ser over om ulike statlege Valdres-prosjektet kan her vera eit blant barn og unge. tiltak som Målstreken er eit døme og initiativ. Verdien av det arbeidet tilretteleggingstiltak verkar slik dei grunnlag å byggja vidare på. – Eit meir konkret eksempel: på, er truleg ein viktig føresetnad Noregs Mållag gjer både sentralt og skal. Det er viktig at ikkje nynorsk- KNUT AASTAD BRÅTEN I fj or ga vi 300 000 kroner i støtte for å stansa ei uheldig utvikling. Å lokalt, og det påtrykk dei øver på elevar møter for mange praktiske [email protected] Ein ny generasjon lærarstudentar er på veg Noko viktig manglar i den nye plass for ei ny grunnskulelærar- dentane eit styrkt pedagogisk og eller få kunnskapane sine prøvde forskrifta om rammeplan for utdanning. Hovudskilnaden er fagleg grunnlag. Vel studentane i norsk. Einaste kravet er ein 3-ar i nmu grunnskulelærarutdanningane ei todeling av utdanninga, slik å spesialisere seg på 5.–10. trinn, norsk frå vidaregåande. Maria Svendsen som vart vedteken 1. mars: Ei at lærarstudentane kan velje å er ikkje norsk eit obligatorisk fag – Lærarar må ha ein viss grunnleggjande språkopplæring spesialisere seg på dei trinna dei om ikkje ein skal verte norsklæ- språkleg kompetanse, ikkje berre for alle. skal undervise på, anten 1.–7. rar. Ein student kan altså verte til å undervise i norsk, men òg Hausten 2010 må den gamle trinn eller 5.–10. Etter Kunnskaps- ferdig uteksaminert lærar utan på norsk, seier Synnøve Skjong, allmennlærarutdanninga vike departementet skal dette gje stu- å få noka som helst opplæring fyrsteamanuensis på Høgskulen i » Dei viktige lærarane

Me har alle opplevd mange typar læra- rar. Gode lærarar, dårlege lærarar, haldningsskapande lærarar, og lærarar som har spelt ei viktig rolle HOVDEBYGDA i liva våre. Undersøkingar på Lek- torprogrammet ved Universitetet i Oslo (UiO), syner at det er éin ting mest alle lærarstudentane har til felles, og det er opplevinga av ein spesielt fl ink lærar. Det er den læ- slår til igjen raren dei vil verta. Læraren har ei spesiell og fl eir- faldig rolle. Det er ein person som skal læra oss grunnleggjande evner i skulefaga, men han er òg ein vak- «Klypa» er mellom dei aller premiere i februar, men på grunn av høg sen rollemodell. For mange er læ- etterspurnad, spelar me 5-års jubileums- raren den einaste vaksne personen største norske humorsukses- showet frå i fj or enno. utanom foreldra som dei føler tillit sane på YouTube. Opphavet til. Det seier seg sjølv at her ligg det til alle rollene i dette origi- Nytt show i september eit stort ansvar i læraren. Han på- Det sjette Klypashowet får premiere i verkar kva val elevane tek, og kva nale universet heiter Th omas september. No har dei fj erna nokre av val dei vil ta seinare i livet. Han kan Nedrelid Ryste, og kjem frå videoane frå nettstaden, og i november skapa og øydeleggja haldningar, og Hovdebygda i Ørsta. Sam- kom ein dvd med fi re timar med mate- han kan vera med å forma meinin- riale. Dvd-en har selt 9000 eksemplar, så gar. bygdingen Runar Gudnason langt. Og Klypashowet turnerer heftig, har ringt til han. mest på Sunnmøre, men òg med hyppige Eg er glad eg hadde ein norsklærar som avstikkarar både nord- og sørover. var positiv til nynorsk, og som – Ka du sæi, farr? – Er det so at du har slutta i banken? klarte å læra vekk faget på ein god – Jaudå, nædå ... – Ja. Fyrst hadde eg eit års permisjon, måte, før eg møtte på lærarar med – Korleis kom Klypa ut av Ørsta? og så berre gav eg opp ... eg lever ut drau- «dette må me berre gjennom»- – Det var no YouTube, det. For tre år men! innstillinga, som diverre er altfor sidan begynte me å leggje ut videoane Livet som profesjonell komikar har vanleg i norsk skule. Hadde det der, og no er det samla visningstalet på Th omas drøymt om sidan han var ti år. vore motsett, ville eg truleg ikkje over 2,5 millionar. No er han i Bergen for å spele ein ny engasjert meg for nynorsken. – Oj! runde med 2009-showet, og brakkene er Eg lurer på kva som skjedde – Ja ... Det e nå ganske møkje. stinne igjen, kvar kveld. Eg lurer på om med lærarane. Dei er ikkje slik dei Persongalleriet i Klypa er ikkje som KLYPA FRÅ ØRSTA det kun er strilar som kjem, eller om by- ein gong var. No vert dei masse- alle andre persongalleri: Palle, ein rånete ◆ Karakterunivers skapt av Thomas folket òg forstår humoren – og om det er produserte ved universitet og høg- ungkar som sel heimebrent og tobakk frå Nedrelid Ryste. Dei mest kjende mange som kjem fl eire gonger? skular, utan særleg fagleg tyngd, bagasjeromet, Strila-Petter, ein eksentrisk er Palle, Kjell «Kjellen» Bigset og – Det er ut som ei god blanding. Og og i alle fall utan god språkkompe- friluftsmann med tourettes syndrom, Strila-Petter. nokre kjem kanskje meir enn éin gong. I tanse. Lærestadene seier at dei som og Kjell «Kjellen» Bigseth, ein svele-glad ◆ går kveld sat der ein sjåfør, som eg kallar ikkje skal undervisa i norsk, heller bussjåfør med eit voldsomt temperament Har blitt sett meir enn 2,5 millionar det, på fremste rad. Han sa det eg skulle ikkje treng kunnskapar i norsk. og tilsvarande låg sjølvinnsikt. gonger på YouTube. seie, før eg sa det sjølv. Det var skrekkeleg Dei skal læra vekk faga sine, ikkje ◆ Eigen DVD og show over heile landet, travelt, men heldigvis somna han etter norsk. Debut i Ungdomshuset inkludert i Oslo, Bergen og Trondheim. kvart. 33-åringen frå Hovdebygda debuterte i På lektorstudia ved universiteta har ung alder på scena på «Ervingen», som Figurane fi nst i alle miljø mange av førelesarane store pro- ungdomshuset i heimbygda heiter. Her – Eit spørsmål eg har fått før: Klypa, blem med å fi nna norske ord for har far hans vore ei av hovuddrivkref- Sveleoppskrifta Vassendgutane og Side Brok er tre feno- det dei vil formidla. Dei nyttar tene for Hovderevyen i omtrent hundre Allereie i denne fyrste videoen er det men som har slått an nasjonalt, og alle peiking, gestikulering og engelske år. Seinare har Th omas butt nokre år i Th omas som spelar alle rollene, men her tre handlar – på forskjellige måtar – om faguttrykk i staden. Men i fylgje Trondheim, der han både gjennomførte er alle med på éin gong, og snakkar med å skildre bygdekulturen på ein humoris- lærestadene treng vel ikkje dei hel- sivilteneste som rekvisitør på Trøndelag kvarandre – eller forbi kvarandre – i ein tisk måte. Kvifor slår det an? Og kvifor ler norskkunnskapar, for dei skal Teater, og studerte. Soleis fekk han bygda absurd samtale på ein ikkje frykteleg pro- kjem alle frå Ørsta? berre undervisa faga sine, ikkje i på avstand lenge nok til å kunne ta ho på duktiv fabrikk. YouTube fanst ikkje enno, – Eg trur det er fordi det er folkelege norsk. Slik genererer me lærarar kornet, men ikkje så lenge at han mista men videoen gjekk frå hand til hand, og ting me held på med, og i Noreg bur om med lågare og lågare kompetanse i språket. Det er min eigen teori. Han vart ein kultsuksess i det rurale under- lag 1 million i byane, resten bur på bygda. norsk fagspråk. snakkar mykje breiare enn det eg gjer, grunnsmiljøet i Ørsta og Volda. I 2005 Og fi gurane frå Klypa fi nst i alle miljø i Mållaget har alltid vore domi- som ikkje har butt heime på 19 år. Han ringde Th omas sin gamle ven Tor-Erik, heile landet. Så folk kjenner seg igjen, eg nert av dyktige, språkinteresserte uttalar til dømes talet sju med stum t. Det og ville ha han til å lage eit show på Rust trur det er så enkelt. lærarar. Det var lærarstudentar høyres ut som ei sjølvmotseiing, men det Club og Scene – heilt inne i Ørsta sen- – Men kvifor Ørsta? Er det her me fi nn som starta dei fyrste målungdoms- er det langt i frå. trum. Th omas visste ikkje heilt kva han essensen av bygdekulturen? Er me ekstra laga, og me har mange lærarar å – Det begynte for ei s(t)ju år sidan, sa ja til, men han sa no dét. Han tok fi - bygdete i Ørsta? takka for at skulekrins etter skule- då eg var heime på ein ferietur. På festar gurane opp på scena, sette i hop eit band – Hehe ... Eg veit ikkje. Det er sikkert krins valde nynorsk fram til krigen dreiv eg ofte å herma etter lokale heltar, som spelte mellom dei mange monolo- mykje tilfeldig òg. sette ein stoppar for framgangen. og så var me nokre som fann ut at det gane, og krydra med videosnuttar på ler- – De har til og med spelt i Oslo. Forstår kunne vere løye å lage video av det. Me ret. Dermed var Klypa fødd, ein moderne dei kva du seier der? Eg lurer på korleis den gode læraren lånte nøklane til den nedlagde kleklypefa- form for revy – og forma har ikkje endra – Ja! Mange heime spør om eg ikkje vert skapt i 2010. Læraren er mykje brikken i Hovdebygda, og begynte å fi lme seg sidan. gjer om på dialekten litt når eg spelar i av lykelen til framtida for nynorsk, der. Me hadde ikkje manuskript, men – Den oppskrifta må vere der. Elles Bergen og Oslo – om eg språkar slik at og for norsk språk generelt. Slik hadde no tenkt litt på ein raud tråd, seier vert ikkje svela etandes. Men me lagar folk skal forstå. Men ej vika’kje en milli- lærarutdaningane er no, får me ik- Nedrelid Ryste. nytt show kvart år. Me har brukt å ha meiter, og folk sle sej nå på knena. Så dei kje lærarar med tilstrekkeleg kom- forstår tydelegvis kva eg snakkar om. petanse i norsk, og mange lærarar – Kva er det som er så svært med å stå slit med enkle omgrep innanfor på scena og få folk til å le? fagkretsen deira. Utdaningsinsti- Ej vika'kje en millimeter, og folk sle – Det er ein slags rus, og eg får ikkje tusjonane må forstå at alle lærarar nok. Eg vert aldri lei av det. Og når det underviser på norsk, jamvel om sej nå på knena. sit over fi re hundre menneske i salen og Th omas Nedrelid Ryste ikkje dei er norsklærarar. ler seg i hel av det eg seier heilt aleine på

14 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 » Oslo. Ho meiner at god språkopplæring ninga for 5.–10. trinn utan obligatorisk di studenten skal undervise i faget sitt, norsk skriftlig både bokmål og nynorsk, er grunnlaget for god fagformidling. opplæring i norsk. Ein telefon til UiS og ikkje i norsk. Alle elevar står fritt til å og kan bruke språket på en kvalifi sert – Språket er grunnleggjande i alle syner kor lite utdanningsinstitusjonane kunne velje hovudmål i alle fag. Det vil måte i profesjonssammenheng». Kor- fag. Som lærar skal du nytte fagomgrep, er klar over ansvaret sitt: På spørsmål seie at alle lærarar må kunne nytte både leis ein naturfagslærar på skal kunne uttrykkje deg godt skriftleg, og ta om- om kva ein lærarstudent skal gjere om nynorsk og bokmål som undervisnings- tileigne seg denne språklege kompetan- syn til hovudmålet til elevane. han eller ho ikkje meistrar nynorsk godt språk. I forskrifta står det at læringsutby- sen utan å få noka form for opplæring i Universitetet i Stavanger har nettopp nok til å undervise, svarar universitetet tet til den nye lærarutdanninga skal vere det, vert det snakka lite om. innført den nye grunnskulelærarutdan- at dei ikkje skjønar problemstillinga av at «Kandidaten mestrer norsk muntlig, Janne Nygård Synnøve Skjong

Integrering på nynorsk Nynorskkommunane slit med målbyte frå nynorsk til bokmål. Talet på nynorskbrukarar går ned. Kvifor lærer ikkje innvandrarar som fl ytter til nynorsk- kommunar nynorsk? I dag får dei aller fl este innvandrarar opplæring på bokmål, sjølv om dei fl ytter til ein av dei 114 nynorskkommunane. Der nynorsk er bruksspråket, burde det vera sjølvsagt at opplæringa var på nynorsk. So lenge opplæ- ringa er på bokmål, skaper me nye integreringsproblem når dei same foreldra skal hjelpa ungane sine som går i nynorskklasse. På sikt er dette svært uheldig, og det hindrar god integrering om innvandrarane vert utestengde frå nynorsken. Lite framsynt integrering Å skapa nye språklege skiljeliner skader integreringa. So lenge opplæringa er på bokmål, vert ei gruppe menneske utestengde frå språkfellesskapet i kommunen, samstundes som dei mister høvet til å ta seg ei rekkje jobbar. Det er lite framsynt for kommunar som treng arbeidskraft. Me viser lite respekt for sambygdingane våre når me gjev dei opplæring på eit anna språk enn det som er i dagleg bruk i kommunen. Det signa- liserer at det ikkje er so viktig å læra nynorsk, for innvandrarane skal jo fl ytta til Oslo likevel. Fokus på integrering Kommunal- og regionaldepar- tementet har varsla at dei ynskjer å setja fokus på integrering i distrikta. Norsk Målungdom har svart ved å be Liv Signe Na- varsete hugsa på nynorsken i integreringsarbeidet. God integrering i distrikta er ein føresetnad for at det fl eirkulturelle Noreg skal inkludera meir enn berre dei store byane. Samstundes er det viktig at nynorsk vert ein del av integreringsarbeidet. Vilje til betre integrering Heldigvis fi nst det ljospunkt og EIN I KVAR BYGD: – I Noreg bur om lag 1 million i byane, resten bur på bygda. Og fi gurane frå Klypa fi nst i alle miljø i heile landet. Folk kjenner seg igjen, grunn til optimisme. I Vinje har seier Thomas Nedrelid Ryste, her som Palle. Foto: Ryste Entertainment dei vist at integrering i distrikta kan fungera minst like bra som i byane. I Førde har lærarane ar- scena, då ... det må prøvast for å forstå det. har han laga eit liv til alle fi gurane, frå fødsel teleg kjedeleg. I Trondheim tok han eitt år beidd knallhardt for å gje elevane For meg er det det største ein kan oppleve. og fram til der dei er i dag. Han tenkjer på dei pyskologi grunnfag. eit fullverdig opplæringstilbod på dagleg, han kjenner dei ut og inn, og ser dei – Det er kanskje eit studium du har hatt nynorsk, og arbeidet gav frukter At folk kjenner igjen Th omas sine karak- som sine nære vener. Th omas meiner dette nytte av i arbeidet ditt i dag? då dei hadde resultat langt over terar, er mildt sagt; mange er overtydde om er resepten på å få dei så levande som folk – Hehe, jau ... Det kan hende eg får bruk gjennomsnittet i norsk. I fj or at Kjell «Kjellen» Bigseth er ein ekte person. opplever dei. for det i framtida i allefall. gjekk Anne-Ma Eidhammer i – Der er ein stakkar i Volda som heiter – Hender det at du har problem med å – Ja, framtida, Th omas? Har du planar spissen for eit ordføraropprop Bigseth, og han får ikkje fred, verken natt el- skilje karakterane frå Th omas Ryste i dagleg- om å lage noko nytt? Eller endre litt på opp- for å få læremiddel på nynorsk, ler dag! Han har ringt meg og spurt om eg livet? At du reagerer som Kjellen i staden for skrifta? som 50 ordførarar skreiv under ikkje kan gå ut i avisa og fortelje at Kjell «Kjel- deg sjølv? – Ja nei, ej vekkje ... Eg ser eigentleg ik- på. Desse viser at det fi nst vilje len» Bigseth ikkje eksisterer, for han held på – I begynnelsen hadde eg faktisk tenden- kje nokon grunn til å gjere noko annleis. Så til å gjera integreringa betre. No å verte galen. sar til å hoppe over i Kjellen litt for ofte, men lenge det fungerer så bra som det gjer, så vil er det på tide at kommunane og no har eg vorte fl inkare til å skilje. Eg får av me halde på med Klypa. Me har jo berre tatt departementet går saman for å ta Karakterane skal ha liv og til lyst til å reagere som Kjellen enno, men ein liten bit av Noreg så langt, me skal ta re- i eit tak. Kanskje ikkje så kjekt for stakkaren frå Volda, eg må berre bite det i meg, og vere meg sjølv. sten med. men eit stort kompliment til kunstnaren frå For han kan reagere på alt! RUNAR GUDNASON EVA HOLTHE ENOKSEN Hovdebygda. Th omas legg vekt på at fi gu- Etter vidaregåande studerte Th omas [email protected] [email protected] rane framstår som ekte levande folk. Derfor kommunal planlegging i Volda. Det var fryk-

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 15 Førre veka sa islendingane nei til Icesave-avtala. Dei intellektuelle på øya visste dét for lenge sidan. Dei visste at eit islandsk «nei» er til det beste for heile verda. – Nei, ingen tener på at vi

fekk då dei islandske bankane kollapsa. Då nar. Det er vakkert, men ikkje pop. Melax Knut Ødegård fi ksar einvegskjøringa på gjekk også nettbanken «Icesave» konkurs. tener ikkje ei krone. Laugarnes med same lette som slekta hans ISLAND Innskota, som tilhøyrde britar og hol- –Ville du «selt ut» og blitt kommersiell, i heimbyen kjører landevegane mot Aukra. lendarar, gjekk tapt. Juridisk sett er ikkje om du fekk tilbod om det? Han var fotograf for Romsdals Budstikke. – Einar? islendingane forplikta til å betale pengane. – Eg ville ikkje det, seier Melax, svartfu- Forfattarskapen hans er som fotografi . – Einar. Det er eit spørsmål om ære og sjølvbilete: glen, ein fri fugl, som er interessert i menn, Når dei er på idéstadiet, er dei ein fi lmrull – Den Einar? Sidan Snorre har islendingane vore «dei kvinner, kjærleik, vennskap, forhold, kva i kamerahuset. Ein må ikkje sleppe lyset – Sikkert ikkje. Eg trur kanskje at du har som tenker, som skriv, og som er opptekne som helst, seier facebook, der han heiter inn. Må ikkje snakke om dei. Må halde det valt feil kar. Det var fl eire Einar som spelte av viktige ting, og gode verdiar». Men dei «Arnaldur Bragisdottir, a mongolian løynd. Heilt til ein går inn på mørkerom- med Björk. har kanskje vore uheldige med statsleia- transvestitte». met og begynner framkallingsprosessen. – Eg leiter etter surrealisten, han som rane sine. I 1995 inviterte regjeringa David Dette seier han, mens han kjører, og kjører var i Medusa, med Sjón? Oddsson USA, Kina, Russland, eller alle Smal kunst – tronge kår feil. Vi kjem ut på riksvegen nordaust for – Det var eg, seier Einar Melax, som eg i hop om dei ville, til å investere i tungin- Einar Melax snakkar lågt men klårt, og byen, der det nesten berre er hav, hamn og møter på kafé i Laugargata. Vi skal komme dustri på øya. Amerikanske selskap kom. seier alle dei rette tinga; snakkar ned om industri. Men berre sekund seinare kjem til å snakke om Björk, Sjón, og om banda Island blei relativt kjemperikt, og bankane militæret, opp om avantgarden. Han vi rundt neset, og får Reykjavik Downtown dei spelte i saman på åttitalet. Vi skal for store. Bankane blei private. Vinninga er den siste ekte avantgardist, og den og indre hamn framfor oss. Spekulantane snakke om å vere uavhengige musikarar, blei privatisert, mens tapet blei nasjona- opphavlege indierockaren. Island er ein sine glasdekte høgblokker står som ei rad og eit uavhengig land. Men vi går ikkje lisert. nasjon av ekte indierock. Dei islandske dominobrikker framfor oss. Annakvart redde dit. musikarane hadde råd til å vere «indie», og bygg er mørklagt, med selskap som er Vi varmar opp med prat om vêret, som Tivoli spele på dårleg smak. Dei britiske og ame- konkurs. Annakvart bygg har lys. Det har er uvanleg lummert, og om Icesave-avtala. Eg møter Melax på Kafé Tivoli laurdag rikanske kollegaene måtte vere «pop». Dei vore 1000 konkursar på eit år i dette landet For Melax får ikkje avtala noen vidare føl- 23. januar. I går fekk han og dei andre trong å selje plater for å overleve. Er det med 300 000 innbyggarar. Denne rekka av gjer. Han lever av eit måltid mat som han vite datoen for røystinga. Icesave er igjen dette dei hemnar no, mon tru? nybygg er eit talande bilete. Dei er blanke får av staten, via ein institusjon. Han job- blitt eit samtaleemne. Men Melax Einar Melax blir stille. Islandsk «kommers» og fi ne på utsida. Men dei lyser ikkje inn- bar frivillig og gratis for institusjonen. Han Arnaldur Melax levde i ei boble av dikt og handel ligg nede. Verken folk, næ- anfrå. og pasientane der lagar eit teater. og avantgarde før, under og etter boomen ringsliv eller stat er kjøpesterke. Det blir Om pasientane der hadde fått hjelp tid- og krakket. Medusa var surrealistar. Dei sagt om multimillionæren Björk, at ho er Humanisme, kapitalisme legare, kunne innlegginga vore førebygd. hengde ut kollektivet til Sjón. Der budde indie, som framleis gir ut platene sine på – Kva kjenner du for Reykjavik eigentleg? Det er dyrare for staten å reparere, enn å også Th or Eldon. Dei gjekk til Mensa om det vesle selskapet One Little Indian. Men – Reykjavik har endra seg sidan eg førebyggje. På liknande vis kan det bli dyrt kveldane, Th or sjekka opp Björk, og tok ho den siste, verkeleg uavhengige kunstnaren fl ytta hit. Eg er som ein del av byen, for verdssamfunnet å krevje av islendin- med heim til kollektivet. Sjón trudde han frå Island er Einar Melax. Den islandske seier han, tar av til venstre, og opp til vil- gane å betale Icesave-avtala. Det skjøna hadde sjekka opp «ein baby», som han sa staten gir han ikkje ei krone som takk. No lastrøket 105 Reykjavik, og kjører i tretti dei intellektuelle på øya for lenge sidan. til Einar, som kjende Björk frå før. har dei ikkje ei krone. Men dei gjorde det gjennom gatene, der det ligg ein ball, ein Einar Melax er ein av dei. Han veit at det Melax og Björk spelte i diverse band, ikkje då dei hadde det heller. Skulle Melax plastbil. er til det beste for heile verda at dei seier men fekk ikkje platekontrakt før KUKL. ha «gått kommers» mens det enno var eit – Men eg er sint på dei av dei nyrike, nei. Men for han personleg, er eit ja like KUKL spelte på dårleg smak. Det gjorde næringsliv å bli sponsa av? neokapitalistane, som øydela for dei opp- greit. Han har ikkje noe å miste, og har ik- også Sugarcubes, som er bandet dei laga havlege verdiane, som fred, vennlegheit og kje barn, som kjem etter han. etter KUKL. Sidan har dei andre musi- – Nei til Icesave! menneskelegheit, seier han, parkerer, og karane blitt meir kommersielle: Björk Måndagen etter møter eg ein representant fi skar ein pose kaker frå baksetet. Ja til Icesave? er blitt Björk, Einar Örn Benediktsson for den andre sida av islandsk kulturliv. – Eg visste ikkje kva du liker, så eg Icesave-avtala er ei avtale mellom Island, er blitt popmusikaren Ghostigital. Men Knut Ødegård har statsstipend frå Noreg, kjøpte litt av kvart. Wienerbrød liker du Storbritannia og Nederland. Ho går ut på Einar Melax putlar med ein smal libretto kjenner presidenten og gamle statsminis- vel, he? seier han, opnar dørene, tar jak- at Island skal betale 30 milliardar kroner som han har jobba med i tolv år. Han lagar trar, og eig og driv sitt eige forlag. Han gir kene, kallar min for Peysa, seier han. til Storbritannia og Nederland. Pengane også musikken for eit teater som set opp òg ut bøker, jamt og trutt, hos Aschehoug Peis, noe varmt. Ødegård byter til tø- skal dekke tapet som britar og hollendarar «Svartfugl». Han speler på vulkanske stei- i Noreg. fl ar, men beheld dressjakka.

16 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 FRUSTRASJON: Islendingar markerer misnøye over den økonomiske situasjonen landet har hamna i. Ved Icesave-røystinga stemde 93,2 prosent nei. Foto: Ólafur Kr. Ólafsson, www.fl ickr.com/olafur

– Noreg har berre hatt noen få folkeavstemmingar. 1905, t.d. Avstemminga om Icesave-avtala er den første på Island. Det er Islands 1905. Knut Ødegård blir avhengige av dykk

– Kaffi ? Te? seier han, og forsvinn inn på kjøkkenet. Omkring: ein luftig hall I draumeland med trapp til øvre etasjar, og stor takhøgd. Ødegård kjører austover, og snakkar: Det Til høgre er eit lågt bord med eit par er fi nt å gå turar her. Å gå turar er bra for diktbøker på utstilling. Til venstre; stova, diktinga, seier Ødegård, og seier at han har karnappvindauget, mye dagslys. Ingen med seg penn og papir, og ein dings, seier kunstige lys. Ei stor lysekrone ligg i sofaen. han, og kniser løyndomsfullt. Grøn plysj. Eit fl ygel. Eit piano. Fleire Ein opptakar, som eg pratar til når eg helgenstatuar. Mange bøker. Skinnryggar. får ein idé. Eg kallar han draumefangaren, Ødegård kjem inn med eit fat kaker. fordi eg har han ved sida av senga mi. Eg – Er kakene ok? seier han. snakkar inn draumane mine til han når Kakene er strålande, Knut, strålande. eg vaknar om natta. Det er betre enn å – Orsak lysekrona, seier Knut, og ligge og gruble, seier Ødegård, som er dik- spør om eg får plass her i huset. Eg får tekunstens Special Agent Cooper. Heile plass, herregud, gode Knut, eg blir henta, tida på hogget. Vi ler litt av det, og så spør varta opp, underhalden og informert, eg han kva eg meiner om Jens Stoltenberg, har det as good as can be, Knut, klarer å om han er på hogget, som Ødegård kallar svare med eit smil, ikkje like varmt som dei vakne, engasjerte politikarane som vil hans, det går ikkje an. Knut Ødegård noe, som har brodd, og som handlar. Det smiler med heile seg, med auga, håret, og er berre dagar sidan utanriksministaren tversover-sløyfa. Skotskrutete, strålande, hadde ein heil time i prateprogrammet eg er trygg, glad. Det er Laugardalslaugar SINT: – Eg er sint på dei av dei nyrike, neokapitalistane, som øydela for dei opphavlege verdi- Skavlan på NRK1. Utan å nemne Island og varmt mineralvatn, avslappande, det er ane, som fred, vennlegheit og menneskelegheit, seier Knut Ødegård, her i stova si på Island. med eit ord, men snakkande om frostbitt, 20. januar, og har vore lummert som ein Foto: Mette Karlsvik skihytter, og private nakenbilde som blei sommardag. Varmt i lufta, varmt i bassen- off entlege. get. Varme folk. Kroppen min glømmer har ikkje kakespade, seier Ødegård, går, plass nok til denne saka, til det stoff et som Har Jonas Gahr Støre og Jens Stolten- liksom å lage sin eigen varme. «Nordmenn kjem tilbake med ein kakespade. eg har i fanget. Dette treng ei bok, ein berg blitt dei norske «snorksovande Geir som drar til Island, kjem aldri tilbake,» har Singel, minst, tenkjer eg, mens Ødegård Haarde», som Einar Már Gudmundsson eg høyrt. Eg begynner å skjønne kvifor. Intervjuet spør, om det er spørsmål, om det er noe eg skildrar i Den Hvite Boken? Det blir ei omstilling å komme tilbake til Ødegård fekk spørsmåla mine på e-post: vil vite, noe meir? spør Ødegård, frivillig, Gi dei ein diktafon, og la dei mumle Oslo og minusgrader all over. Ødegård Bør Island akseptere icesaveavtala, eller uløna Bjørnsonfest-sjef, som får meg til sine søvndrukne sløvheiter inn på teip. kom til Reykjavik første gongen i 1971. ikkje? å kjenne meg som sjef, æresgjest, Du må Så får dei sove. Den som søv, vaknar. Den Han forelska seg i ei dame, og fl ytta hit. No Kva tenkjer du elles om den økonomiske ete kake, seier Ødegård, blir sjef. Ok. Vi som vaknar, er vaken. får han løn frå Noreg, som statsstipendiat, og politiske situasjonen på Island? et kake, og drikk te og kaffi . Blodsukkeret Verda treng vakne statsleiarar. men har registrert adresse her. Han er Korleis har situasjonen virka inn på den stig, og vi snakkar igjen, ler på fritt grunn- Knut Ødegård kjører ikkje feil på turen medlem i forfattarforeiningane både her kunstnariske produksjonen din? lag. Snakkar om den vanskelege, islandske heim. Og rett før eg skal gå ut, og han skal og der, og driv eit forlag på Island. Men Og no får eg svara frå han; i fanget, i politikken. kjøre vidare, seier han: han pendlar att og fram mellom landa. form av eit fem A4-siders langt dokument Er Ólafur Ragnar Grímsson til høgre, – Noreg har berre hatt noen få folkeav- Ødegård ropar frå kjøkkenet: – Klarer som han har skrive ut, sett binders på, eller venstre? Han er sonen av ein frisør. stemmingar. 1905, t.d. Avstemminga om du earl grey? seier han, og fyller snart og lagt i ei plastlomme i lag med åtte–ti Men er han konservativ, eller radikal? Han Icesave-avtala er den første på Island. Det stova med lukta av bergamottolje. Han set avisutklipp og relevante artiklar. Arka er er gift med ei jødisk diamanthandlarske. er Islands 1905. kanna på det låge, asiatiske bordet. Lak- framleis varme. Linjeavstand 1,0. Tett. Er sjølvstendepartiet til høgre, eller til ven- Og kva kjem dei til å røyste? kert, mørkt trevirke. Ut att i kjøkkenet. Det er lummert. Eg legg kaka tilbake på stre? Dei er til høgre. Men dei er eit folke- – Dei røyster nei. Det er til det beste for Inn att. – Har vi teskeier? Det har vi. Fine, tallerkenen. Ikkje eingong Synste Møre, parti. Dei var som Island sitt AP. heile verda. i sølv, med initialar inngraverte. – Men vi den siste storformatsavisa i Noreg, kan gi METTE KARLSVIK [email protected]

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 17 i bokevja ved Hilde Myklebust, skrivande småbrukar

TRE KVINNER: Aslaug Vaa, Aslaug Låstad Lygre og Halldis Moren Vesaas er dei tre kvinnelege lyrikarane Det greip meg som har fått plass i boka Nynorsk lyrikk, 25 diktarar – 220 dikt. så sinnsjukt Solid antologi over nynorsk lyrikk Ivar Aasen (1813–1896) verkeleg- anna sjølvsagt klassikarane «Gamle «Det som er så fi nt med diktsamlingar», seier folk, gjorde ein draum han bar på: å Grendi», «Ved Rundarne», «Mot so- «det er at ein ikkje treng lese alt i eitt. Ein kan lese skape eit norsk skriftspråk. Og utan leglad», «No reiser kvelden seg» og eitt dikt, legge frå seg boka, plukke ho opp på eit hans epokegjerande innsats er det «Til eit Astrup-bilete». Noko meir seinare tidspunkt og lese eitt dikt til.» Har eg høyrt lite truleg at me i dag hadde hatt overraskande er det at eit kjend og folk seie. Det har sikkert hendt at eg har sagt det vår rike nynorske lyrikkskatt. Så kanonisert dikt som Kristofer Upp- sjølv også. Men kva i alle dagar skal det tyde? Tyder me har mykje å takke Aasen for, og dals «Isberget» ikkje er kome med. det at ein ikkje kan verte hekta på ei diktsamling? i ein ny antologi dreg Henrik Skor- Men elles verkar utvalet solid, At ein ikkje kan få eit slikt kriblande renn av lyst og ven dei lyriske arvtakarane hans Henrik Skorven (red.) og vekkjer trongen til å leite fram nyfi kne, at ein berre må lese meir? At ingen dikt- fram i ljoset, i eit utval som strek- Nynorsk Lyrikk, originalsamlingane, og freiste å samlingar er «pageturners»? For det er jo berre tull! kjer seg nettopp frå Ivar Aasen til 25 diktarar – 220 dikt lese forfattarskapane i full breidd. Halvor J. Sandsdalen – berre for å Selja Forlag, 2009 Denne meldaren vart særleg nyfi - Den siste diktsamlinga til Knut Ødegård, Det blom- ta det kronologisk. I mangt og my- ken på Henrik Rytter (1877-1950); stra så sinnsjukt, gjorde meg fullstendig hekta. Eg kje skriv boka seg inn i tradisjonen han er ein lyrikar som eg har lyst kunne ikkje vorte meir hekta om eg las ein engelsk etter klassikaren «Nynorsk lyrikk – lyrikk til å studere nærare. Berre lytt til krim i påskefj ellet (truleg mindre)! Med sine næ- frå Ivar Aasen til Tor Jonsson, som desse vedunderlege versa frå diktet rare hundre sider og tidvis kompakte tekstblok- fyrst kom ut i 1962, redigert av Johs. «oversyn» sit lesaren verkeleg att «Skoggang»: kar, er dette ei diktsamling det tek ei stund å lese, A. Dale, Bjarte Birkeland, Erling Ni- med etter å ha lese seg gjennom dei men frå perm til perm gjekk det. Denne sugande, elsen og Halldis Moren Vesaas. poetiske landskapa til kvar av lyri- Eg vima kring i store stille skogar, lokkande kjensla ho gav, var ikkje til å ta feil av: Skorven held seg til den fastlagde karane i denne boka. Forvitneleg er og anda kvåegjem og briskedåm; eg kunne ikkje legge ho frå meg. Eg måtte vidare. kanon, og det er ikkje teke med ly- òg valet som er gjort med å prente ein solvarm vind i bar og bladheng Meir. Meir. Kva no? Kva kjem etterpå? Desse lin- rikarar som debuterte etter 1950. dikta i deira opphavlege skriftform. sjoga, jene, kvar ber dei hen? Kvar skal vi, Knut, kvar tek Med ei slik avgrensing vert då også Difor er det òg eit lerret med norsk og myrsig mulla, late åer svåm; du meg med? den lyriske modernismen stemo- språksoge som her vert rulla ut. det fl imra kingelvev mot kinn og derleg handsama, sjølv om diktarar Det er ei vidfemnande bok, på hender, For denne samlinga er så interessant. Så frykteleg som Kristofer Uppdal, Tarjej Vesaas 340 sider og med rom for 25 dik- og sola vov i skuggen gylte render. interessant og så gripande på same tid. Denne dikt- og Olav H. Hauge naturleg nok er tarar og 220 dikt. Skorven har gått samlinga er ein fl aum av ord, ei elv av inntrykk, ho komne med. Så ein bør nok leite an- grundig til verks; kvar diktar har fått Lyrikkantologiens styrke er mel- brusar av ei overfl od av episk poesi som dreg meg dre stader om ein ønskjer seg meir følgje av ein biografi sk introduksjon, lom anna at han held tradisjonen i som lesar med, heile vegen fram: Eg kom til å ten- oppdaterte utsyn over den seinaste noko som er til stor nytte for tileig- age, samstundes som han òg ide- kje på då eg var i Laos. Vi tok bussen langt oppover nynorske lyrikken. ninga av deira respektive diktarverd. elt sett skal gje rom for dei mindre i dalen, sette oss på elva i store dekkslangar og Utgangspunktet til Skorven har Ein særs fi n bokbunad har det òg kjende lyriske perlene. Ein kan ikkje fl aut i timevis nedover mot Vang Vieng. Ein jamn derimot vore eit ønske om «å få vorte, og skrifttypane er prenta med seie anna enn at «Nynorsk lyrikk» straum, over alt langs breidda stod bambus, han oversyn over utviklinga av lands- grøn farge, noko som verkar som oppfyller desse krava i høg grad. såg så mjuk ut, til å søkke inn i. Og små hus på på- mål/nynorsk frå Aasen si tid og eit originalt påfunn. Elles er utvalet Det er ei vakker bok, som ein kan lar, brått ein liten serveringsstad oppe i skråninga, fram til seinare diktarar», som tradisjonelt nok. Dei kjende og kjære leve i lag med, og verte glad i. menneske som strekte bambustroder ut mot oss, det heiter i føreordet. Og eit slikt dikta kjem på rad og rekkje, mellom Kjetil Berthelsen så vi kunne gripe fatt, gå i land, ta ei øl, fl yte vidare. Og vere heilt tilstades. Heilt open, vaken, påverke- leg for alt. Alt!

Så tek han også attende ordet sinnsjukt. Eit ord som det har gått betydeleg infl asjon i siste åra, brukt i hytt Målsak under brei samfunnshorisont og pine. Men her, i denne samlinga, vert ordet ein Samfunnshorisont, kva er det? Vid- det gogn, for dei mest vakne kan eg tilstand. Ei sanning. Eit ord med tyngd og kraft. Det syn på samfunnet? Eit samfunn på vitra at ein kan gjera både gagn og blomstra så sinnsjukt. Ja. Det er ein tilstand, det. denne sida av horisonten? Eller eitt innlegg ugagn med ei gogn. på den andre sida? Vi kan visseleg Våre domstolar «gjør vitterlig». Når siste dikt ebbar ut, tenkjer eg at eg har vore med på sjå eitt samfunn på denne sida og Held vi fram heile morsmålet dånar Dei vitrar at nå skal du til pers anten ein slags eksplosjon. Av fargar og blomar og men- eitt på den andre. Samfunnet på dei, masar vi om den eine eller andre du vil eller ei! Eg vonar at du, kjære neskesinnstilstandar. I dei forskjellige delane av denne sida av horisonten kjenner rettskriving freser dei, men om dei lesar, aldri får ei slik vitring, men or- boka blomstrar det frå så ulike stader i livet, i verda. vi, der lever vi i dag, det på den an- berre møter eitt ukjent ord skjem- det kan du godt læra deg! Det kjem Det er noko plastisk med denne samlinga, Ødegård dre sida kjenner vi ikkje, men der mest dei litt av si eiga fåkunne og tek ei og anna vitring frå Brussel og dei rører seg så lett i tid og rom, og det kjennest så lett må våre etterkomarar leva anten i mot, rett nok løyner dei skamma må vi akta på anten vi vil eller ei! Det å henge med på reisa. Frå det biografi ske, til det dei vil eller ei! I målsak som i andre godt. Denne skamkjensle, som få kan vera litt ukringt med alle desse som gjer at ein diktar vert kalla nettopp diktar: det viktige kultursaker lyt vi rekna med har lagt merke til, er ein god lærar, ukjende ord, men vi får det hel- oppdikta. Frå ein moped i Romsdalen, til Karasjok, to samfunn, eitt på kvar side av ho- ingen vil vera fåkunnig, dei lærer seg ler ikkje kringt den dagen vi berre til ein tidleg morgon i Oslo i 1942, til ei psykiatrisk risonten, det eine kan vi måla med motvillig det nye ordet og diltar stilt kjenner dei mest vanlege ord! Skal avdeling ein eller annan stad i landet. Og det siste vår farge, det andre rår vi ikkje med. og skamfullt av stad med rova mel- vi overleva som kulturnasjon må vi er så framifrå godt skildra: Eit unikt innblikk i Korleis bør vi måla? Vakkert sjølv- lom bakbeina. Slik er vi! «Går til sin læra ord, først og fremst våre eigne! korleis det er å vere psykotisk, vere fylt av angst, sagt! Vakkert for kven? For oss! Vår gjerning de norske menn, viljeløst va- Det er for lite med engelsk! schizofreni og psykisk sjukdom kan ein lese mykje farge jamt utover heile samfunnet? El- klende, vet ei hvorhen.» Som sagt, andsynes storsam- om i lærebøker, men tru meg: det er poesien som er ler fl ekking der fargen fester seg best? Som einsleg liten målmann kjen- funnet er vi små, ein gong var vi så tilstades, og ingen annan stad kan ein kome nærare: Fargen må vera ekte og slitesterk, må ner ein seg stundom opprådd and- små og arme at vi måtte liggja and- ikkje tvettast av ved neste regnskur. synes storsamfunnet, men vi har eit føttes, for sengene var også små. Nå – Pappa, kviskrar ho i tlf. i dag, – eg høyrer Ein slik farge har vi, men kven likar våpen som dei fl este andre vantar, har vi brent sengehalmen og lagt Alle stemmene i verda, oppfattar all lyd. denne fargen? Dei som kjenner han! eller for å seia det meir fredeleg, oss i eit mjukare bol, så mjukt at vi Det er nokon som høyrer i meg, Med andre ord, vår føreloge er å gjera vi har ei gogn som dei fl este andre forsøv oss! Vonom vaknar vi tids- pappa, det er ein pust fargen ålkjend! Korleis? Halda fram vantar, og denne gogn er kunnskap. nok til å berga våre beste ord. Ein vind i meg som vil at eg skal fl y. eitt og eitt ord, det kan folk svelgja! Svært få av vår åndselite kjenner or- Torgils Vågslid

20 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 Dei andre målgåvene til å servere

— stk. kaﬃ krus (2008) kr 100 — stk. frukostasjett (2008) kr 100 Svart dekor og gulltekst. Svart dekor og brun tekst. Kruset er nytrykk av jubileumsserviset. Nokon må elske ordet og reinske bort Det går mangt eit menneske og ser ugras der det gror. Nokon må bruke or- seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld det. Berre ved bruk blir det vakkert. Tarjei Vesaas 1950 Marie Takvam, 1987

— stk. kaffi krus (2008) kr 100 — stk. tekrus med skål (2007) kr 120 — stk. frukostasjett (2007) kr 80 Svart dekor og brun tekst Oransje dekor og svart tekst. Den som fi nn ei plomme Skogen stend, men han skifter sine tre OSS, RETNING Eg veit ikkje kvar vi skal. kan svelgje ho rett ned. Olav H. Hauge, 1965 Men eg gler meg medan vi kjem dit. Men den som fi nn ein gullklump Ann Kavli, 1996 kan aldri meir få fred. Rasmus Lie, 1972 — stk. tekrus med skål (2008) kr 150 Svart dekor og brun tekst. NEDSETT PRIS! Serviset frå 2007 er snart selt ut. Du Nynorsken kviskrar: Dette går ikkje an. har enno høve til å sikre deg asjett og tekrus med — stk. frukostsett (2007) asjett, tekrus og Kristin Auestad Danielsen,2007 skål. Serviset er produsert av Porsgrund Porselen. skål. Kr 175 per sett til å markere

Medlemskap i gåve: Kjenner du nokon som burde ha vore med i Mållaget? Gje dei medlemskap i gåve! Dette — stk. NØKKELRING, kvar av ringane kostar 200 kroner. kan takast av. Fin om du treng å dele nøkkelknippet. Kr 75 JA TAKK, eg tingar:

— stk. MEDLEMSBEVIS som eg kan gje vekk i gåve. Kr 200 — stk. PC-HYLSTER med slagordet Mange røyster – felles mål. Storleik: 15". Kr 150

— stk. Ivar Aasen-almanakk-OMSLAG — stk. FRIMERKEMAPPER frå Posten i skinn som varer i mange år. A- med førstedagsbrev med frimerket plan-/Filofax-system. Burgunder som Posten laga i høve hundreårs- farge. Passar for innmat storleik 96 jubileet. 50 x 167 mm. Du byter ut innmaten for stk. PARAPLY med trehandtak. Svart — stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKEMERKE. kvart år. I dette lausbladsystemet er — Kr 10 (kr 50 for 20 stk) det også mykje anna tilleggsutstyr med kvit logo og slagord: Mange å få kjøpt, m.a. lausark for eigne røyster – felles mål. Diameter om — stk. Slepp nynorsken til-JAKKE- lag 1 meter. Kr 100 MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk) notat. Kr 300 Hugs at vi går fort tom — stk. PARAPLY (kan slåast saman). stk. REFLEKSBAND til å slå rundt — stk. KRUS I BØRSTA STÅL, med skru- for somme artiklar! Det er — lokk, 0,4 liter. Svart logo. Kr 84 Kr 100 armen eller foten for å vere tryg- såleis ikkje sikkert at du gare i traﬁ kken. Med logo og slagord: — stk. VILJEN TIL SPRÅK av Ottar — stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm. Mange røyster – felles mål. Kr 20 Kr 50 Grepstad. Kr 200 får alt du tingar.

Kryss av, klipp ut eller kopier Du kan også tinge ved å sende e-post Namn: Adresse: og send tinginga til: til [email protected], ringje 23 00 29 30, Noregs Mållag, fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn Postboks 474 Sentrum, på www.nm.no 0150 Oslo Porto kjem i tillegg. Postnr. Poststad:

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 21 i bokevja ved Hilde Myklebust, skrivande småbrukar

20 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 Dei andre målgåvene til å servere

— stk. MEDLEMSBEVIS som eg kan gje vekk i gåve. Kr 200 — stk. PC-HYLSTER med slagordet Mange røyster – felles mål. Storleik: 15". Kr 150

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 21 o F

I 7 performances skreiv Kurt Johannessen: «I løpet av den tida du er her i dag, vil du minst ein gong lura på om det er noko du kan tre på gata: gjera i morgon, som du vil hugsa resten av livet ditt.» Kva kan det vere?

Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai

Prent: Nr1Trykk as Opplag: 12 000 Abonnement: Kr. 250,– per år

Annonsar: Annonseprisar: kr 9,00,–/mm

Tillegg for tekstside: kr 0,50,–/mm Tidend Norsk Foto: RCCL Foto: Fazett Samlaget/Studio Foto: Spaltebreidd: 45 mm Kvartside: kr 4 000,– Erle Stokke, Mari Slaattelid, Maria Tryti Vennerød, Halvside: kr 7 000,– bokklubbsjef: biletkunstnar: dramatikar: Heilside: kr 12 000,– Tillegg for fargar – Ja, då kan eg for eksempel gjere noko – Eg har ikkje herredøme over kva eg hug- – Eg kan brenna kåken, knusa macen, kutta Ilegg til avisa: kr 1,00 pr. stk. veldig ﬁ nt for første gong. Eller siste. sar resten av livet, det kan vere dei syrgje- alle band. Men vil eg? Eg har meir lyst på ein legaste ting. kopp te og kanskje tilmed ein klem - helst frå Alle prisar er eks. mva. Ved lysing Glitrande hendingar må kome uventa, ein spesiell. Heldigvis er dette ikkje så sjeldan i fl eire nummer kan vi diskutere som takras. vare at det som einskildhending vil prega livet særskilde avtalar. mitt. Men kanskje vil eg hugsa det som ein Stoff rist nr. 3 – 2010: del av ei rekkje hendingar ein mild vår. Ja, eg 19. mai 2010 sa mild!

NOREGS MÅLLAG Det som kan sansast Tilskrift: Boks 474 Sentrum, 0105 OSLO Telefon: 23 00 29 30 Telefaks: 23 00 29 31 Kurt Johannessen har E-post: [email protected] Kontoradresse: i snart tre tiår møtt KURT JOHANNESSEN Schweigaardsgt. 16 publikum med mini- ◆ Aktuell: Var med på opninga Bankgiro: 3450.19.80058 av Dramatikkens Hus i Oslo malistiske perform- med framsyninga «7 perform- Leiar: Håvard B. Øvregård mobil: 917 73 157 ance-verk og bøker ances» [email protected] med berre nokre få ◆ Kjem med tre nye bøker i vår: samlinga Utvalde som alt er i Tilsette: ord. Dei siste åra har Gro Morken Endresen, dagleg leiar, sal, barneboka Eg er ein frosk tlf. 23 00 29 37, 957 85 560 derimot kaoset fått ei illustrert av Øyvind Torseter, [email protected] og Den andre hendinga større rolle. ◆ Magnus Bernhardsen, Heimeside (med bokhandel): organisasjonskonsulent, www.zeth.no tlf. 23 00 29 34, Då Dramatikkens Hus opna i [email protected] Oslo, hadde dei invitert ei rek- Berit Krogh, økonomikonsulent, kje dramatikarar og forfattarar framleis, har eg nytta det enkle tlf. 23 00 29 35, innanfor ulike sjangrar til å lage uttrykket og late det komplekse [email protected] ein tekst til ei soloframsyning liggje under. Fotball med meir Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, på om lag sju minutt. Dei vart er ei slags dokumentarbok om tlf. 23 00 29 36, 975 29 700 samla under tittelen «Henven- Skansemyren Ballklubb som eg [email protected] delser». speler for, og fekk eit heilt anna Hege Lothe, informasjonskonsulent, Ein av desse var skriven av uttrykk, med utskrifter av tele- tlf. 57 86 53 60, 926 48 348 [email protected] forfattar og biletkunstnar Kurt fonsamtalar, skisser, fotografi og Johannessen som stilte opp 321 fotnotar om kvarandre til eit Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, med «7 performances». surrealistisk kaos. Sidan har eg tlf. 23 00 29 32, 943 97 998 [email protected] I den fyrste kom Johannes- skjøna at det går an å syne fram sen ut på scena med ein liten det komplekset direkte, syne ka- Else Elise Sætre Bullus, kontormedarbeidar, tråd ut av munnen, som han oset i seg sjølv. Difor har eg vore tlf. 23 00 29 30, sakte trekte ut. Tråden vart len- oppteken av kaosteoriar i natur- [email protected] gre, og han gav enden til ein på vitskapen. Det er spennande, og Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar, fyrste rad. Så gjekk han roleg eg fi nn mykje inspirasjon der. tlf. 23 00 29 50, 452 31 489 bakover, tråden vart endå len- [email protected] Ingenting er sikkert (permisjon) gre, og lengre, heilt det var om lag fem meter mellom han og – Det er vanskeleg ikkje å lese publikum. Då fall den andre en- UTAN ORD: Frå performancen «Det å halda ei død fl oge i handa like inn ein kritikk av stress-sam- den ut av munnen til Johannes- framføre ein isbre», ved Nigardsbreen 5. september 2009. Foto: Torill Nøst funnet i arbeida dine? Om at sen og han snudde seg og gjekk alle må stoppe litt. roleg ut. faste bokhandlarar i London, eg på same golvet, og med det – Det er mogleg, men slik New York og Amsterdam. i same rommet og i same tida. tenkjer ikkje eg. Det er ikkje så 60 bøker Teaterrommet blir for meg mel- mykje ein kan seie sikkert. Eg er Var det dramatikk? Var det sce- Det ein kan sanse lom anna ei utfordring i å rive meir oppteken av å fi nne gode nekunst? Var det kunst? Ikkje Det sentrale i arbeida hans ned det skiljet mellom scene og spørsmål, enn å kome med så NORSK MÅLUNGDOM godt å seie, og ikkje er det viktig er det som hender her og no. amfi , seier Johannessen. mange svar. Eg laga veldig brått www.nynorsk.no/nmu heller. Gjennom ei lang rekkje Det som kan sansast når ein – Det kan vere grunnen til at ei bok som heitte Eg er ein frosk. slike framsyningar har Johan- stoppar opp og konsentrerer folk byrja å le nervøst? Eg skreiv ho på under ein time. Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo nessen utfordra publikum med seg. Når han opptrer, er det eit – Eller av di dei tykte det var Etterpå lurte eg på kvifor eg Telefon: 23 00 29 40 sine rolege og enkle framsynin- viktig poeng at det er han sjølv morosamt. Eg hadde ikkje tenkt skreiv at eg var ein frosk. Kunne Telefaks: 23 00 29 31 gar, både i og utanfor kunstgal- som gjer noko i same rommet at akkurat den framsyinga var det vere sant? Så eg prøvde å E-post: [email protected] leriet. som publikum, at han ikkje er så humoristisk, men eg er ikkje nullstille meg og sjå på om eg Bankgiro: 3450 65 48707 I tillegg har han i løpet av 25 ein skodespelar. Difor vart det framand for det komiske. kunne vere ein frosk, sjølv om Leiar: Maria Svendsen, år gitt ut om lag 60 bøker. I år ei utfordring å bruke ei teater- eg tilsynelatande ikkje såg slik tlf.: 984 49 606, 23 00 29 40 er det alt kome ei ny Utvalde, scene som han gjorde på Dra- Kaos ut. Så eg laga føredraget og [email protected] Skrivar: Eva Holthe Enoksen, som er ei samling med tekstar matikkens Hus. Etter å ha halde på i tjue år med boka Er eg ein frosk?. tlf.: 23 00 29 40 frå tidlegare bøker. To andre er – Ein dramatikar konstru- det stille og essensielle, byrja – Er du ein frosk? [email protected] på trappene; barneboka Eg er erer karakterar og scener som Johannessen å arbeide i ei anna – Nja, eg fann mellom anna ein frosk som Øyvind Torseter ein skodespelar går inn i på tea- retning. Heilt motsett, faktisk. ut at eg er meir frosk enn ikkje- www.nm.no skal illustrere, og Den andre terscena. Publikum er skild frå – Boka Fotball med meir frosk. KJARTAN HELLEVE hendinga. Fleire av bøkene er scena. Når eg vanlegvis utfører (2005) opna opp eit rom som [email protected] omsette til engelsk, og han har performance, er publikum og var nytt for meg. Tidlegare, og

22 NORSK TIDEND NR. 2 – 2010

sagt sidan sist puslekryssord for barna

Nedanfor fi nn du alle orda som skal vere Kva skjer? 26 personar møter opp! med i kryssordet til venstre: Berre det at stykket denne gongen 2 bokstavar: OM er ein nynorsk versjon ved teatersjef 3 bokstavar: LEI, NEA, TEK, UTE Terje Lyngstad, burde fått sogndø- lene til å møte mannjamt fram. Bok- 4 bokstavar: LIKT, LOEN, PAVE, staveleg talt! Eller er ikkje nynorsk så SLEP, VARE viktig lenger! 6 bokstavar: AVTALE, RUTINE, SENTRE, Bjørg Rimeslaatten SPANSK, SVALER med eit alvorsord i Sogn Avis 8 bokstavar: ARTISTEN, KJEMPENE

Kastar målbombe (Løysing fi nn du nedst på sida) Overskrift i Agderposten Jeg må ærlig tilstå at jeg ble både kryssord «skuﬀ a og vonbroten» da jeg leste dette innlegget. At Øvregård her ønsker å belaste barn helt ned i bar- nehagestadiet med at det norske RUSS KLUTAR FISK FESTAR språket skrives på ﬂ ere forskjellige LIKE NOKO SER I UTAN KOST RENNE MINNER AD- BYA ATTÅT BOKA FISK IS måter, er uomtvistelig en tvilsom SV. BY OM VERB sak. OPNING John Lyngstad let ikkje tvilen GÅR kome nynorsken til gode SØKKE ENERGI i Trønder-Avisa. TERGE PURKE LENGD

FISK AKE MED MYKJE SKAL – Informasjonsavdelingen her er SA BOM- BY MED GRYN BASTISK KJENT JORDE spent på hvor mye nynorsk jeg kre- KRUKKE FUKTIG ver, sier han og fl irer godt. FUKTIG I fylgje Bergens Tidende MØBEL skal Yngve Hallén riste litt FLATE- GRUNN i Norges Fotballforbund HØGRE- MÅL GRANNAR DAME DRO- HAUGEN LYSE PAR FOLK I OLDER SØR- VILTER De to dansegruppene «Shake It» og AFRIKA KLAR TIL DRIKK REISA «Nynorsk» som danser henholdsvis PAR magedans og hip-hop har vi sett på ROVDYR MØTE REST FOR- fl ere mønstringer, og de blir bare be- VRENGDE HYLLER STUTTE dre og bedre. DYRE- KONJ. HALD KLE EINE- Harstad Tidende har vore på Ung- BYGD I OPP- BUAREN dommens Kultrumønstring i Evenes FINNM. FØRE FRANSK BLAUT- TIL FILOSOF LENDE UTKOK SETJE VARME- ELV KJELDE SKRINT AV Å holde liv i særnorske verdier, som språket vårt, inkludert nynorsk og NYTIDA KLØNET TYPE dialektene. Alle gode grunner. Men MERKE RESPEKT FØRE å slippe reklame i pausen på fotball- MJUK TILHØYR- I SEG kamper eller å lage reality-program- ANDE TUTE TING ELDEN mer med desperate C-kjendiser er YTE defi nitivt ikke verdt hundrevis av HEIT I LEV- off entlige millioner. ANGER BRA Kasper Synnevåg skriv PUGGE KUNST- FORM ALDRI til Bergensavisen om NRK NYTTE MANNS- NAMN AGN KONJ. Belgieren har satset på fi re norske FUGLEN SNUTE koreografer i «NyNorsk», som har VENDE LURING lite med sidemål å gjøre.– Tittelen SJUK- HARKE- DIKT «NyNorsk» er basert på en mis- DOM LYDEN forståelse. Fordi jeg ikke er norsk, KLYPE UT AV TELE trodde jeg nynorsk betydde ny nord- = MI PRAM SMERTE mann. Jeg hadde aldri hørt om bok- = LA mål og nynorsk. Carte Blanche-sjef UNG- HØG- Bruno Heynderickx til BA. DYR SLETTA

– Jeg er egentlig fra Skeidsdalen, så jeg har hatt nynorsk som opplæ- ringsmål selv, innrømmer Glom- løysing stad. Mer vil hun ikke si om målsa- ken til Tidens Krav. ELV NED- VØRDE GJET- PROFET ME- GJEKK SENIOR BØRS- BUR ORD VARER DELTE SRBYE ER E LUNA G S TALL R USTØTT Elin Glomstad speler TV ADVERB TOPP F JERNSYNSMOTTAKAR med korta tett inntil brystet PLUSS IKKJE Kryssordvinnarar i nr. 1 – 2010 SET MOGLEG TOPP- UT- GJEKK SEIG I SEG KORT KOPLA RUNDT TYPE OG ETLEITING URÅD Å AV LANGD I STANSELØPAR 1. Torleiv Øygard, Send løysinga til: RAUT = MI SKAL HORI- DRAG- TONE SLÅ KOLLI- GJERE KVINNE- PAS- INNAN- PÅ NAMN SON- NAD PREP. LEIR SJON GLAD Sandane Noregs Mållag E SAR MØ FOR E S KORN P TALT O T I LTREKK I NGSKRAFT Postboks 474 Sentrum

GRØNT GJE FLIRE 2. Reidun Formo,

SIG- HALV- LITER TUTE DEKKE PAVE LOV S E N T R E E R T N E S BIL- RAR EIRSØV R JOULE L LA LE 0105 Oslo GLAS MÅTE ORG. Sel

GULLMEDAL JEV I NNAR

N N T E K K E T STUTT RAMLA 3. Gerd Fosse Hovden, FRÅ HISSE MÅL- GRUNN- Frist: 19. mai ELDRE TIL LITA ØSE TID LA I UT- DATT

YNGRE KAST Hovden i Setesdal R U T I N E E N I T U R GENERASJONSSK I FTE Merk konvolutten «Kryssord». 50

= MI TIL- Rett løysing kjem i neste ut- ER FN OP- VRI VIND- SKJEMT- I JUST- HENG- OKSY- GARN

NING LYD SAM ORDEN KARAK- ERER GEN

S SLIT E OK TER L JAR S L E P P E L S E E gåve. Tre vinnarar vert trekte

FREDSORGAN I SASJON

MOG- SÅR- VEKE- ut og får fi n premie. O M M O L E I I E L LEG SKORPE BOK- RET- KLYN- AVIS FUG- PUSTEN SAR NING GJE LEN MAKE Å TØMME RUR A P HENDT DT O

EKTESKAPSKAND I DAT A V T A L E E L A T V A STILL "EG" KOSE-

PÅ- UTROP UT- SIDE STUTT- LEG FØTT NORDPÅ JORTAR

LEGG HUSET MAKAR AI LAGAR LEROVDYR L REX Æ KOMME LUN STING BYER

J J V A R E E R A V APPELS I NMARMELADE Namn:

GJØN NOR-

TØRT VEKT RØN VEKT FORSTÅ BYE RIKS- LAND VITSEN S P A N S K K S N A P S AP ØY GUD ÅS LE EL STYRE Adresse: TREPART I REGJER I NG Postnummer/-stad: Løysing på puslekryssord Løysing på kryssord 1 – 2010

NORSK TIDEND NR. 2 – 2010 23 i nnynorskensynorskens sskogkog

Ein nynorsk Strøymer til klassikar samtidskunsten I 2010 er det 40 år sidan læreboka I fj or vart det på ny sett publikumsre- Filosofi historie kom ut for første gong. kord i Bergen Kunsthalls ærverdige Gunnar Skirbekk si bok ligg no føre lokaler ved Lille Lungegårdsvann, og på 14 språk, frå kinesisk og usbekisk direktør Solveig Øvstebø kan konsta- til islandsk og fransk. tere at publikum strøymer til samtids- Rundt rekna er boka seld i vel kunsten som aldri før. 150 000 eksemplar, om lag halvparten Frå 25 000 besøkande i 2003 til 66 i utlandet og den andre halvparten 805 i 2009 innom dørene i Rasmus her heime, om lag tre fi redelar på ny- Meyers allé 5. Dette er det største be- norsk og ein fi redel på bokmål. Opp- søkstallet notert for Bergen Kunsthall i Leonard Rickhard havleg var boka skriven for studentar nyare tid. Blant utstillingane som trekte i mai og utstillinga med den skotske ved universitetet i Bergen. Etter kvart eit stort publikum, er Leonard Rick- kunstnaren David Shrigley i februar. vart ho teken i bruk av andre ved an- DET STØRSTE GLEDA EIN KAN HA: Prosjektleiar Einar hards kritikarroste Festspillutstilling (Pressemelding. På nynorsk!) dre lærestader her i landet. Men boka Schibevaag (t.v.), Sissel Karlsen frå Sparebankstiftelsen DnB NOR og Roald Bergsaker, leiar for rådet ved Nasjonalt Gar- vart også teken i bruk ved danske borgsenter. Foto: Judith S Litlehamar / Nasjonalt Garborgsenter universitet. Den nynorske versjonen Stort lyft for norsk terminologi av boka fi gurerte ikkje berre på dan- Standard Noreg har fått 1,9 millionar avsluttast innan utgangen av 2010. ske lesesalar, men også i utstillings- kroner frå Kulturdepartementet til eit Prosjektet representerer eit stort lyft for vindauget for Paludan boghandel i Tre nye millionar prosjekt som m.a. skal utvikle nynorsk norsk terminologi. For nynorsk inneber Fiolstrædet – det vil seie, inntil dansk terminologi på ei rekkje fagområde. det òg ei språkleg domeneerobring Gyldendal fann ut at det var pengar å Terminologien skal kome frå nasjo- fordi det no vil bli gjeve ut fl eire norske tene og fekk boka omsett: I 1995 kom til Garborgsenteret nalt standardiseringsarbeid, og skal fi n- standardar i den målforma, og fordi boka på dansk på Gyldendal dansk nast både på bokmål og nynorsk i ein termane òg vil kunne søkjast etter på forlag. I forordet skriv den danske termbase som skal vere tilgjengeleg nynorsk i den nye termbasen. omsetjaren at han har «bestræbt» seg I mars fekk Garborgsenteret 1,5 mil- på Internett. Prosjektet vart sett i gang (Språkrådet) «på at bevare originalens ligefremme lionar både frå Stiftelsen Fritt Ord og siste kvartal 2009 og skal etter planen og letlæste sproglige form». Sparebankstiftelsen. I 1996 vart boka omsett til bokmål. Knut Lie ved Ber- Før jol vart det kjent at Staten gjekk inn med sju mil- genskontoret for lionar kroner, og tidlegare har Time Sparebank løyvd Universitetsfor- to millionar kroner. Det betyr at senteret er tett på å laget var redd for fi nansiera utstillinga som skal kosta om lag femten at ei omsetjing til millionar kroner. dansk ville føre til – Me må tilpassa utstillinga dei inntektene me har, at norske studen- seier styreleiar Arne Norheim i Jærmuseet til Jærbla- tar (særleg i Oslo) det. ville kjøpe boka – Me har dialog med mellom anna SR Bank og på dansk og ikkje fl eire andre sponsorar, men dette er ikkje avklara. på nynorsk. Så når boka låg føre på Sparebankstiftelsen DnB NOR gjev sjeldan gåver dansk, var det ingen veg tilbake. Etter til kommunale og statlege bygg, men avdelingssjef 26 år kom boka også på bokmål. Sissel Karlsen seier dei har gjort eit unnatak. I dag ligg boka føre på 14 språk, – At Garborgsenteret legg opp til å engasjera ung- t.d. kinesisk, russisk, usbekisk, tadsji- dom, vart utslagsgjevande for oss. Pengane skal gå til kisk, persisk og tyrkisk – såleis følgjer det interaktive medierommet som kan brukast av folk ho silkevegen frå Xian over Samar- som er i senteret, men også av folk som ikkje er fysisk kand til Bosporos. til stades. Målet er å skapa samfunnsengasjement for MÅLPRIS: Rita Eriksen Foto: Mona Nordøy Nils Gilje møtte læreboka som ungdom, det er eit godt formål å støtta, sa Karlsen på student, men frå 1987 har han vori pressekonferansen i fylgje avisa. medforfattar. Den siste norske utgåva, Fritt Ord har også tidlegare løyvd 200 000 til for- Målpris til Eriksen og Smith frå 2007, har utvida medarbeidar- prosjektfasen til Garborgsenteret. gruppa med Anne Granberg, Cath- KJARTAN HELLEVE kjem frå Bryne og er busett i Ber- [email protected] Rogaland Mållag har gjeve rine Holst og Rasmus Slaattelid. gen. Han har tidlegare mellom anna Dette er ei fi losofi bok som har målprisar til songaren gått på Skrivekunstakademiet i overlevd i 40 år, frå 1970 til 2010, skri- Sitata for Garborgsenteret klare Rita Eriksen frå Sola og Hordaland, og har gjeve ut to roma- ven på eit språk som den kompakte Jærbladet har hatt ei røysting over kva Garborgsitat som nar. For Manhattan skyline fekk han Johan Storm forfattaren Nils Henrik elite i si tid – frå og skal pryde fasaden på det nye senteret. Resultatlista vart Smith frå Bryne. Tarjei Vesaas debutantpris 2007. Sofus Bugge til Bjørnson og Ibsen – som fylgjer: – For nynorsken som skjønnlit- såg på som ubrukeleg til nyansert og Rita Eriksen er fødd og oppvaksen terært språk er det viktig å fi nnast abstrakt tenking. Og boka er omsett ◆ 1. Ein kan kjøpa seg lærdom, men ikkje vit. på Tjora i Sola. Hausten 2008 feira i ulike stilar og i ulike sjangrar. Ny- og utgitt i mange land i konkurranse (540 røyster) Frå stykket «Um pengar», som stod i Lesebok ho 20-årsjubileum som artist og norsk er vakkert i poesi. Nynorsk med andre bøker av same slag, slik for folkeskulen i 1915 gav ut soloalbumet Hjerteslag, er funksjonelt til kvardags. Ny- som Tyskland og Frankrike, som sjølve som selde til gull på kort tid. I hen- norsk er tøft i Manhattan Skyline er storprodusentar av fi losofi historier. ◆ 2. Sanningi er sterk, og ho vil vinna. nar fyrste artistkarriere gjekk det og Austerrike. Nils Henrik Smith Dette er, samla sett, ei gladmelding (536 røyster) Frå Fedraheimen 29. mai 1880 mykje på engelsk. Ho hadde også får Målprisen 2009 for sin tøff e og for nynorsk som bruksspråk. eit nært samarbeid med bror sin moderne nynorsk, sa Tegle Bryne. ◆ 3. Former let seg herma, men ikkje ånd. Frank Eriksen i desse åra. (Pressemelding) (449 røyster) Sitatet er henta frå – Rogaland Mållag vil med Fornærmar kundane «Dikting og politik» i tekstsamlinga denne prisen framheve det som er Politik : bladinnlegg fraa 1870-aari til Riksretten viktig for oss, nemleg at Eriksen Norske føretak taper millionar på dår- forlét engelsk til fordel for norsk lege språkkunnskapar. I 2007 under- ◆ 4. Alt menneskeverk rotnar. Eller rustar. språk og nynorsk. Det er heilt fan- søkte Glenn Ole Hellekjær ved Uni- Eller ramlar. tastisk. Som oftast går det i mot- versitetet i Oslo språkkunnskapane (422 røyster) Frå dagbøkene til Arne Garborg sett retning, jamfør drøftingane i 664 føretak. På grunn av sviktande som går om målbyte og tapande engelskkunnskapar hadde ◆ 5. Me byggjer det gode i oss når me gjer det ● front for nynorsk språk i Rogaland. nesten 30 prosent vegra seg for å gode ikring oss. Soladialekten og rogalandsmålet oppsøkja marknader (378 røyster) Frå Den burtkomne vart for deg ein framifrå måte å ● 40 prosent ikkje klart å konversera i faderen i 1899-utgåva. formidle bodskap på, sa Kirsten sosiale samanhengar Tegle Bryne, leiar i Rogaland Mål- ● 55 prosent fornærma kundane. ◆ 6. Kanskje er ungdoms galskap til slutt ● lag under utdelinga. 45 prosent fått feilleveransar den største visdom. Den andre prisvinnaren er for- MÅLPRIS: ● nesten 40 prosent tapt kontraktar. Nils Henrik Smith (268 røyster) Frå Bondestudentar fattaren Nils Henrik Smith, som Foto: Ingeborg Skrudland (Fedrelandsvennen)

Dobbelt? Får du dobbelt opp av Norsk Tidend, kan det kome av at du er medlem av både Mållaget og NMU. Send e-post til [email protected] om du meiner det greier seg med eitt eksemplar.