E DIEL 6 Gusht 2017

e-mail: [email protected] DokumentiPse duan qëta çmitizojnëndau për herë të parëSkënderbeun! shkrimtarët shqiptarë!

enjëherë pas Luftës së Dytë Botërore në qiell dhe kërkoja/qi të gris retë/ e bashkë me diellin të në organizatë, i përcaktuar në nenin 4, ku thuhet: “NukNukNuk Shqipëri konflikti për mbështetjen ose jo të ndirçoja/për ty të shkretë” dhe në strofën e fundit: pranohen në këtë LIDHJE ata shkrimtarë, publicistë Mrezistencës së armatosur kundër nazi- “Ku ishe ti/kur dheu sërish u ri në mot?/Ku ishe ti/kur dhe gazetarë që i kanë shërbyer me veprat e tyre fashizmit u shtri jo vetëm në qarqet politike, por edhe thanë se dita e par asht sot?/Ku ishe ti,/kur leu ndadhnimi okupatorit, në mënyrë direkte dhe deri në fund tue u në mjediset intelektuale dhe kulturore të kohës. qi s’ka mort?/ Ku ishe ti,/ku ishe ti,/Poet?/ - Isha nën dhetë! ba ararba miq të popullitpopullit”(Revista “Bota e Re”, nr. 1, 1945). Shkrimtarët që kishin marrë pjesë me armë në luftë, të (Revista “Literatura”, 1947, nr. 1) Përplasja ideore nisi organet e sapo krijuara, të cilat mbështetur edhe nga strukturat politike, e vazhduan Teksa zhvillohej ky debat ishte krijuar edhe Lidhja e u shndërruan shumë shpejt jo thjeshtë në një “media” luftën e tyre për të realizuar edhe përmbysjen e sistemit Shkrimtarëve të Shqipërisë më 25 nëntor 1945, një për përcjelljen dhe promovimin e arritjeve letrare, por letrar, me parimin e qartë se “letërsi është vetëm letërsia organizatë e cila u lançua si përfaqësuese e vlerave letraro- në një arenë dhe më pas në një armë ideologjike. e Partisë”. Fillimisht, përplasja shfaqej si një konflikt kulturore të momentit. Ajo u ndërmor nga një “komisjon Revista e parë “Bota e re” doli në korrik të vitit 1945, mes të resë dhe të vjetrës; mes përparimit dhe regresit. iniciator: Imzot Vinçenz Prendushi, Prof. Sejfulla si vijim i “Bota e re”, e Korçës, për të mbështetur Këto debate zunë vend në media, në forume të Malëshova, Prof. Aleksandër Xhuvani, Ali Asllani, Prof. “traditat pozitiviste dhe progresive të Rilindjes ndryshme, por u bënë edhe pjesë e vetë artit. Ja se çfarë Skënder Luarasi, Dr. Lazgush Poradeci, Dr. Dhimitër Pasko, kombëtare” (Bota e Re, nr. 1); “me u ba pasqyrë e shkruhej në poezinë “Ku ishe ti” e “poetëve neutralë” Selim Shpuza, Sterjo Spase, Dhimitër S. Shuteriqi, Shevqet zhvillimit kultural”, me përkrahur të “gjitha energjive të autorit Dhimitër Shuteriqi: Musaraj” (Arkiva personale e Dhimitër Shuteriqit). mendore që e duan lirinë dhe përparimin”, dhe për të Ku ishe ti/kur unë kërkoja t’çilej qielli?/Ku ishe ti/ Në momentet e lançimit, në statutin e Lidhjes së “mbështetur talentet e reja”(Bota e Re, nr, 1)...... kur unë kërkoja drit’n e diellit?/-Isha mbi re,/isha në Shkrimtarëve, ishte vendosur vetëm një kusht për praninë Vijon në faqen 14

NË KËTË NUMËR: Wislawa Szymborska, Albert Gjoka, Myzejen Shapllo, Jasna Shamiç etj... Redaktor: Ben Andoni; Grafika e numrit Adriana Matraku 296 Adriana Matraku e numrit Andoni; Grafika Redaktor: Ben 14 - HISTORIA E LETËRSISË SHQIPE E diel 6 Gusht 2017

Ky dokument është ruajtur në arkivin personal të Dhimitër Shuteriqit, ish-kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, një nga drejtuesit kryesorë të grupit për kodifikimin e metodës së Realizmit Socialist në Shqipëri. Në vitin 2009, ky dokument bashkë me materiale të tjera janë dorëzuar në Arkivin Qendror të Shtetit. Dokumenti ka 13 faqe të shtypura me makinë shkrimi, me dialekt të theksuar toskë, dhe mban datën 13 korrik. Me shkrim dore është DOKUMENT D shënuar viti “1947”. Po me shkrim dore është shkruar edhe autori i pretenduar i materialit, Behar Shtylla (Arkiva e PPSH, Dosja nr. 356), i diplomuar në Itali për letërsi, cili asokohe ka qenë zyrtar i lartë i Partisë Komuniste dhe më vonë ka punuar në fushën e diplomacisë, shpjegon autori... Kur nisi udhën e saj letërsia e Realizmit Socialist në Shqipëri

Nga Albert Gjoka zyrtar i lartë i Partisë Komuniste dhe më vonë ka punuar PËRMBAJTJA E DOKUMENTIT në fushën e diplomacisë. Materiali bën një skanim të plotë të gjendjes letrare Në Arkivën Qendrore të Shtetit ky dokument është Vijon nga faqja 13 në Shqipërinë së vitit 1947 dhe bën një klasifikim regjistruar pa datë të saktë. Behar Shtylla ka përfunduar të grupeve, parë në një këndvështrim të fortë tre vjet studimet për letërsi në Itali dhe ka punuar gjatë ... Drejtuesit e revistës, të cilët ishin njëherësh edhe drejtues vitit 1941 në revistën “Shkëndija”. Ky punim nuk synon të Lidhjes, e paralajmëruan misionin e vështirë për të qenë ideologjik. Këtu shfaqet koncepti i ri ideologjik për letërsinë: “Edhe procesi letrar shkon paralel me të merret me autorësinë e materialit, por konstatohet le- një shesh për zhvillimin lirisht të mendimit shqiptar si forcë htësisht se për përgatitjen e tij, bashkë me autorin e procesin e përgjithshëm, është pjesë e tij e pan- reale e përparimit. Në të gjithë numrat e saj, por edhe në sh- shfaqur, pra Behar Shtyllën, kanë bashkëpunuar edhe sh- darë; edhe trathtarët kanë literaturën e tyre pro- krimin hapës të Lame Kodrës, “Roli i kulturës në Shqipërinë krimtarë, të cilët ishin pjesë e grupit nismëtar për instal- e sotme”, shihet qartë se misioni i kësaj reviste i tejkalonte fashiste, populli në luftën kundër tyre krijon liter- imin e metodës socrealiste në Shqipëri. pasqyrimin e aktivitetit letrar në vend, por ishte një “shesh” aturën e tij të luftës antifashiste” (F. “Dhimitër Shu- kulturologjik dhe politik, dhe për rrjedhojë do ta mbyllte ak- teriqi”, AQSH., Nr. 826, Dosja Nr. 185). Pra, këtu PËRMBAJTJA E DOKUMENTIT tivitetin e saj shumë shpejt, duke ia lënë vendin revistës tjetër, theksohet se “literatura ësht literature klase” (F. Materiali bën një skanim të plotë të gjendjes letrare në “Literatura jonë”, e cila e nxori numrin e parë në mars të vitit Dh. Shuteriqi”, Dosja Nr. 185). Shqipërinë së vitit 1947 dhe bën një klasifikim të grupeve, 1947, me staf të rinovuar, e fokusuar kryesisht te letërsia dhe Në këtë dokument bëhet klasifikim në shkrimtarë parë në një këndvështrim të fortë ideologjik. Këtu shfaqet me mision të ri, i cili do të “tribuna ku do të shtrohen prob- antifashistë dhe fashistë. koncepti i ri ideologjik për letërsinë: “Edhe procesi letrar lemet e literaturës s’onë, kritika letrare dhe sidomos nxitja Grupi i dytë ndahet në: Shkrimtarët kriminelë lufte shkon paralel me procesin e përgjithshëm, është pjesë e për një prodhim letrar sa më të gjerë dhe sa më të mirë. Por sa dhe Shkrimtarët e kompromisit. (shih tabelën). Ky tij e pandarë; edhe trathtarët kanë literaturën e tyre pro- i madh është problemi i të prodhuarit në fushën letrare aq klasifikim bëhet duke i konsideruar grupimet kul- fashiste, populli në luftën kundër tyre krijon literaturën ësht edhe ay i drejtimit letrar, i një drejtimi të ri i cili do të turore si organizime të cilët kanë një drejtues, kanë e tij të luftës antifashiste” (F. “Dhimitër Shuteriqi”, AQSH., japë asaturën literaturës s’onë të nesërme”. Në këtë numër të anëtarët dhe mbështetësit e tyre. Nr. 826, Dosja Nr. 185). Pra, këtu theksohet se “literatura revistës u botua jo rastësisht fjala e A. Fadejev “Fjala e Shokut ësht literature klase” (F. Dh. Shuteriqi”, Dosja Nr. 185). A. A. Zhdanov dhe detyrat t’ona më urgjente” mbajtur më 2 Në këtë dokument bëhet klasifikim në shkrimtarë anti- makinë shkrimi, me dialekt të theksuar toskë, dhe mban tetor 1946 në Moskë përpara mbledhjes së shkrimtarëve sov- fashistë dhe fashistë. datën 13 korrik. Me shkrim dore është shënuar viti “1947”. jetikë. Edhe në numrin pasardhës u botua shkrimi “Realizma Grupi i dytë ndahet në: Shkrimtarët kriminelë lufte dhe Po me shkrim dore është shkruar edhe autori i pretend- Socialiste” e L. Timofejev-it. Shkrimtarët e kompromisit.(shih tabelën). Ky klasifikim uar i materialit, Behar Shtylla (Arkiva e PPSH, Dosja nr. Edhe në numrat në vijim vijnë artikuj të Maksim Gor- bëhet duke i konsideruar grupimet kulturore si organiz- 356), i diplomuar në Itali për letërsi, cili asokohe ka qenë kit dhe autorëve të tjerë rusë, duke botuar gjithnjë e më ime të cilët kanë një drejtues, kanë anëtarët dhe mbësh- pak nga autorë perëndimorë. tetësit e tyre. Referuar dokumentit, shkrimtarët e pasluftës Një pjesë e mirë e autorëve shqiptarë që bashkëpunu- u klasifikuan si më poshtë: an me “Bota e re” nuk shihen tek “Literatura jonë” me KLASIFIKIMI I SHKRIMTARËVEARËVEARËVE (sipas dokumentit) krijime apo artikuj kritikë. Kronikat për ngjarjet letrare Grupi i shkrimtarëve fashistë flasin për një përafrim të madh me letërsinë dhe autorët Grupi i shkrimtarëve antifashistë rusë dhe instalimit gradual të letërsisë së realizimit so- Shkrimtarët kriminelë-lufte cialist sipas praktikës ruse. Ky diskurs kulturologjik ësh- Shkrimtarët e kompromisit të sjellë i plotë edhe në librin “Semiopragmatika e realiz- Shkrimtarët antifashistë imit socialist”, me autor Ilir Yzeirin. Viti 1947 shënoi momentin kritik të konfliktit mes “sh- I. DREJTUESIT E GRUPEVEUPEVEUPEVE krimtarëve të pushkës” dhe “shkrimtarëve të mendjes”, Gjergj Fishta para se të finalizohej projekti që u aprovua në Konferencën Grupi i Ballit Kombëtar që drejtohej nga: e Tretë të Lidhjes së Shkrimtarëve që u mbajt më 9-12 tetor Lumo Skëndo Enver Hoxha 1948. Këtë e dëshmon më së miri dokumenti që po para- Mustafa Kruja Nako Spiro qitet në këtë konferencë, me titull “Literatura shqiptare Pater Anton Harapi Qemal Stafa në periudhën e Luftës Naçional-Çlirimtare”(F. “Dhimitër Ernest Koloqi Lazer Shantoja Shuteriqi”, Nr. 826, AQSH, Dosja Nr. 185). Mithat Frashëri NJË HISTORIK RRETH DOKUMENTIT Ky dokument është ruajtur në arkivin personal të Dhim- II. ANËTANËTII. ARËT E GRUPEVEUPEVEUPEVE itër Shuteriqit, ish-kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, një (Grupi i “Neoshqiptarizma”) nga drejtuesit kryesor të grupit për kodifikimin e metodës Vangjel Koça Mitrush Kuteli së realizimit socialist në Shqipëri. Në vitin 2009, ky doku- VENDOSJA E METODËS Shefqet Musaraj Vedat Kokona ment bashkë me materiale të tjera janë dorëzuar në Arkivin SË REALIZMIT SOCIALIST Shefqet Peçi Nebil Çika Qendror të Shtetit. Dokumenti ka 13 faqe të shtypura me Nexhat Hakiu Memo Meta Vendosja e metodës së realizimit socialist në Sh- Selaudin Tota Sterjo Spasse qipëri nuk u bë e mundur përmes një procesi të Zihni Sako Stefan Shundi mirëfilltë debatesh teorike apo ideologjike për një Lasgush Poradeci Aleks Çaçi letërsi të angazhuar, - siç kishte ndodhur në shumë Naxhije Duma Pullumb Dishnica vende të Lindjes, apo siç kishte nisur në vitet ’30; Fatmir Gjata Dashnor Mamaqi apo siç vijoi në vitet 1945-45 (përmes qëndrimeve të Sejfulla Malëshovës), - por përmes mekanizmave III. MBËSHTETËSIT E GRUPEVEUPEVEUPEVE të imponimit ekstraletrar, përmes politikës së Namik Resuli Hetem Haxhiademi regjimit të ri. Këtë e dëshmon fakti se në krye të Injac Zamputi Nonda Bulka grupit të shkrimtarëve antifashistë u vendos Enver Musine Kokalari Sotir Caci Hoxha, Nako Spiro dhe Qemal Stafa. Aleksandër Stavri Drenova Bardhyl Pogoni Ali Asllani Siç shihet edhe nga tabela, për klasifikimin e shkrimtarëve është ndjekur një kriter ideologjik, ku në grupin “sh- krimtarët fashistë” janë përfshirë shkrimtarët e konsideru- ar nacionalistët, ata që morën pjesë në qeverisjen fashiste dhe grupimi i intelektualëve të “neoshqiptarizmës”. Në grupi- min e tyre, tek “shkrimtarët e kompromisit” janë përfshirë ata që ishin afër kreut të Ballit Kombëtar, Lumo Skëndo dhe në grupin e tretë, te shkrimtarët antifashistë janë përfshirë të gjithë shkrimtarët që mbështetën luftën. E diel 6 Gusht 2017 HISTORIA E LETËRSISË SHQIPE - 15

botonte në Tiranë, Kuteli merrte nëpër gojë “shkrimtarët me kobure” që kishin vënë kokën në torbë kundër nazistëve. Ja bu- A kishte dinjitet dallëqe mbi budallëqe! Përse? Si guxonte? Shevqet Musaraj sapo botonte “Epopeja e Ballit Kombëtar”. Tani jo K.(Kuteli, - shën. brenda sistemit të red.), po dhe kalamanjtë e shihnin se si po precipitonte falimenti nazist: si po guxonte Realizmit Socialist? K. të delte e të përgojonte “shkrimtarët me kobure” që luftonin nazizmin? K. duhej të besonte si dhe disa bashkëpunëtorë të gazetës Nga Ben Andoni në fjalë, se Lufta nuk do të mbaronte me fi- toren e partizaneve, po me fitoren e Ballit që aleatët “pseudo” të komunistëve do t’i sillte jë sistem me një ideologji kulturologjike, si në fuqi!” ( F. “Dhimitër Shuteriqi”, Nr. 826, Sistemi i Realizimit Socialist, mund të gjyko AQSH, Dosja Nr. 9). het për korpusin e veprave të disiplinave të Duke iu referuar të gjithë burimeve të Nndryshme që i ka dhënë publikut, mesazhet Sipas dokumentit, “shkrimtarët që bien në prehrin e historisë së letërsisë shqipe të pasluftës, duket qartë se ky dhe impaktin në jetën e kombit. Të treja këto mund t’i fashizmit, bëhen kasnecët e shërbëtorët e tij ose pajtohen dokument vjen në një moment kritik të debateve mes gru- ndajmë qartazi, kur vjen puna me trashëgiminë në me situatën e okupacionit dhe shkruajnë në këtë situatë, peve të shkrimtarëve dhe artistëve për fatin e letërsisë dhe Sistemin e Realizmit Socialist. Manualet kulturore e janë të gjithë njerës të lidhur në një mënyrë ose në tjetrën kulturës shqiptare pas çlirimit. Pikërisht në kohën kur nuk përcaktojnë Realizmin Socialist si një teori estetike me klasën e bejlerëvet, të bajraktarëve, të tregtarëve e të ishte vendosur ende kahja në të cilën do të zhvillohej kul- marksiste, që bënte thirrje për përdorimin didaktik të priftërinjvet, në klasën që sonte në kohën e Turqisë, që tura kombëtare shqiptare asokohe, dokumenti parapriu atë letërsisë, artit dhe muzikës për të zhvilluar ndërgjegjen sundonte në kohën e Zogut, që sondonte nën fashizmin, që do të ndodhte me gjithë procesin letrar dhe me fatin e shoqërore në një shtet socialist në zhvillim. Sot, kjo janë shkrimtarë të kapitalit e të pronës private, të fryrë shkrimtarëve në vitet në vijim. utopi, ka mbaruar dhe Shqipëria si simotrat e saj në me ndienja shoviniste për Shqipërinë e madhe kundër Lindje bëjnë një art që është larg këtij realiteti. Vetë shkjaut, kundër grekut, me konceptin e hierarkisë së kla- DREJT LETËRSISË TTTOOOTTTALITALITALITAREAREARE Rusët, që e lindën, por që u mbështetën tek kolosët e save e të elitës, së parisë që gëzon të gjitha privilegjet dhe Konferenca e Tretë e Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqip- tyre të artit të shekullit XIX, do ta modifikonin Real- sundon mi masat....” (F. Dh. Shuteriqi”, Dosja Nr. 185). Ndaj nisë, e zhvilluar më 9-12 tetor 1949, u shoqërua me debate izmin Socialist në dekadat pas vdekjes së Stalinit, duke tyre dhe krijimtarisë letrare paralajmërohet qartë masa të ashpra gjatë tre ditëve të zhvillimit të saj. Në të u përvi- i futur shumë modernizëm, por duke përcjellë edhe një ekstreme,- zhdukja e tyre, - ashtu siç ndodhi në të vërtetë: juan dy grupime: Mbështetësit e metodës realizimit social- art, që në disa disiplina ishte shumë elitar. Këtu nuk “Vepra e tyre. Prodhimi letrar i ketyre njerezve ne pje- ist, të përfaqësuar nga Shefqet Musaraj, Dhimitër Shuteri- është vendi për ta përshkruar këtë, por për të folur për sen me te madhe ka pare drin perpara oku- Realizmin Socialist në Shqipëri dhe dogmën, që u ruajt pacionit dhe vlen te studjohet ne ate periud- aq e fortë tek artistët shqiptarë, madje edhe kur nuk u he. Ne kohen e luftes Nacional Çlirimtare kërkohej. Paradoksalisht, edhe brenda Realizimit So- keta miren qe te gjithe aktivisht me politik cialist, Shqipëria mund të krenohet se prodhoi shkrim- ne favor te okupatorit, kunder popullit. Shk- tarin më të madh të historisë së saj kulturologjike Is- rimet e tyre te kohes kan karakter publicitar mail Kadarenë. Një sërë autorësh në letërsi, me më – demagogji e nxitje per lufte vella-vrasese, shumë kufizime, u munduan edhe në valën më të mad- per lufte grabitqare kunder vendeve fqinje, he të dogmës dhe represionit të bënin një art ndryshe. glorifikojne okupacionin, meren me litera- Interesant ishte qasja në artet pamore të Abdurrahim ture dhe politike fashiste, me literaturen ital- Buzës, Maks Velos, Edison Gjergos, ashtu si edhe arrit- iane per te ngulur kulturen fashiste e ital- jet në muzikë të Zadesë, Tish Daisë, Feim Ibrahimit... iane ne Shqiperi. Ndikimi i artit të Realizmit Socialist ende mund të Vepra e tyre duhet zhdukur?” (F. Dh. Shu- shihet tek ne dhe me sa duket do ndjehet edhe për një teriqi”, Dosja Nr. 185). kohë të gjatë, për fatin e keq në mënyrën sesi koncep- Për grupin e “shkrimtarëve të kompro- tohet veçanërisht letërsia e sotme, por edhe arti në misit” thuhet: “këta dallohen nga të parët për përgjithësi dhe qasja ndaj tij. Të paktën nga forma. Nga një aktivitet politik më pak të dukshëm. ana tjetër, është e pakuptimtë, sesi Shqipëria nuk mun- Vetëm kjo i ndan pse shtresa e tyre, shpirti di të ndryshonte, kur vetë Rusia, atdheu i Realizimit dhe edukata e tyre i lidh me të parët” (F. Dh. Socialist, u krijoi mundësi artistëve të eksperimento- Shuteriqi”, Dosja Nr. 185). nin me teknika të reja. Interesant është se artistët e Kundër grupit të shkrimtarëve profashistë mirë kudo në ish-Kampin socialist filluan të punonin vihen shkrimtarët anti-fashistë, si letërsia e me një sens ironie brenda sistemit dhe veprat e tyre re kundër së vjetrës, një letërsi që lindi dhe janë krenari sot e kësaj dite për rrokjen e temave. Në u zhvillua tok me luftën ndërsa vepra e tyre Shqipëri duhet të jemi të ndërgjegjshëm se i gjithë ko- përfshinte “fjalime, trakte dhe artikuj politik, gazeta, re- qi, Mark Ndoja, Kol Jakova, dhe grupimi që kishte rezerva: muniteti i artistëve u vendos në shërbim të këtij vista, broshura, vjersha, novella, drama” (F. Dh. Shuteri- Sejfulla Malëshova, Skënder Luarasi dhe Ymer Dishnica: sistemi, duke i shërbyer regjimit dhe duke e fshehur qi”, Dosja Nr. 185). Në diskutimet treditore PPSH kishte përfaqësuesin e saj, shumë realitetin me të cilën përballej shqiptari i thjesh- Në fund të këtij dokumenti thuhet: “Literatura e re ka Bedri Spahiu, i cili hapi dhe mbylli debatet e kësaj konfer- të, përkundrejt dhe edukimit, ku ata kontribuuan, që t’ardhmen përpara. Ajo është e huaj kjo ësht e jona. Në ence. ndikoi në shformimin e gjeneratave të tëra. Anipse, periudhën e re të luftës për ndërtimin e socializmit sh- Në finalizimin e konferenca sanksionoi “drejtimin që do njerëzit që merren me studimet kulturologjike, duhet krimtarët t’anë të mësojnë mi literaturën e luftës Nacio- të merrte letërsia shqipe, metodën e re të realizimit social- që të ndajnë mesveti natyrën e vërtetë të Realizimit nal Çlirimtare e të perfeksionojnë artin e të shkruarit për ist sipas modelit sovjetik, riorganizoi Lidhjen dhe ndryshoi Socialist, sa e ndihu artin shqiptar të kapërcente fu- popullint’onë në konditat e reja të luftës, në problemet dhe statutin që ishte miratuar në vitin 1945,”pastroi” e radhëve qinë e tij dhe impaktin e tij të mekët para luftës së Dytë aspiratat e tij aktuale, mbi marrëdhëniet e reja politike, të saj, teksa u pozicionua ndaj traditës letrare dhe bërë Botërore, dhe çfarë mjedisi i la artit shqiptar të ditëve ekononomike e shoqërore të krijuara në Shqipëri” (F. Dh. seleksionimin e saj, përcaktoi rolin e ideologjisë në letërsi, tona. Shuteriqi”, Dosja Nr. 185). përzgjodhi rreptësisht temat që duhet të trajtonte letër- Kjo mbase kërkon vlerësime të thella, por edhe fak- Ja sesi e argumentonte Dhimitër Shuteriqi qëndrimin sia, përzgjodhi formën nacionale dhe përmbajtjen social- tin nëse ky Sistem arti pati apo jo vlera për kulturën e disa shkrimtarëve që u klasifikuan në të ashtuquajturin iste të letërsisë, mënyrën e formimit të talenteve të reja shqiptare! Me të drejtë, kulturat perëndimore e grupi i “shkrimtarëve fashistë”: “Fishtën etj., i kemi godi- letrare, rolin që duhet të ketë kritika dhe autokritika dhe shikojnë me ironi të thellë Realizimin Socialist dhe si tur si fashist e kolaboracionist më 1950 kur në tërë botën kish- çështjen e përkthimit të letërsisë së huaj, ku u vendos që një mjet represioni, por edhe si një formë totalitarizmi te raste të tilla (Erza Paundin e shëtitën në një kafaz hekuri, të vinte në shqip kryesisht letërsi sovjetike” (“Konferenca që ngatërron shprehjen artistike dhe pengesë në thellë- nëse e di saktë; Brazijakun e pushkatuan, dhe Celini nuk hyri e III-të e Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë 9-12 tetor 1949, si për përparimin e kulturës. Por, a ishte në varfërinë e dot në Francë për 2-3 dekada, por jetoi i mërguar, që di saktë); Botim I Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, Tiranë, 1950). vet më shumë propagandë sesa art?! Pyetja ka një tek ne vepruan ndryshe, nuk i futën në tekstet shkollore, Në botimin e bërë enkas për Konferencën e Tretë vetëm përgjigje të qartë që e lidh me propogandën, kurse im- nuk i ribotuan....”( F. “Dhimitër Shuteriqi”, Nr. 826, AQSH, diskutimet e Sejfulla Maleshovës jepen të përmbledhura, pakti për shoqëri të pazhvilluara si shoqëria shqiptare, Dosja Nr. 9). Ndërsa për Mitrush Kutelin shprehej: “Në Maj ku ai del kundër “linjës së demarkacionit” në letërsinë kërkon një studim mirëfilli. 1944, - gjente dhe ditën! Se me 1 maj!, - te Gazeta Letrare që shqipe”. Pas këtij momenti, letërsia që u zhvillua në Republikën e Shqipërisë u zhvendos jashtë shtratit të saj të natyrshëm ponimit ekstraletrar, përmes politikës së regjimit të ri. Këtë historik, duke instaluar metodën e re të realizmit social- e dëshmon fakti se në krye të grupit të shkrimtarëve anti- ist, të importuar nga Bashkimi Sovjetik. Përgjatë viteve të fashistë u vendos Enver Hoxha, Nako Spiro dhe Qemal mëtejshme, letërsia socrealiste formësoi morfologjinë e saj, Stafa. Duke e konsideruar edhe letërsinë si “letërsi klase”, si një tërësi rregullash të cilat duhet të zbatoheshin nga të ashtuquajturit shkrimtarët e luftës antifashiste asgjë- shkrimtarët, të cilat përfshinin të gjithë elementet që kish- suan shkrimtarët e tjerë dhe një pjesë të atyre që konsid- in të bënin me autorin, veprën dhe lexuesin. eroheshin si “shkrimtarët e kompromisit” i imponuan Ky fakt që po sjellim për lexuesin dëshmon një bash- gradualisht që të përqafonin “letërsinë e re”, pra të përqafo- këpunim të strukturave politike dhe grupimeve të sh- nin metodën e realizimit socialist. Në këtë mënyrë nisi krimtarëve që morën pjesë në luftë, për të ndërhyrë mbi rrugëtimin e vet asgjësues letërsia e realizimit socialist, e sistemin letrar, me synimin për të asgjësuar një pjese të cila shënoi një prej eksperimenteve më të rënda, me kosto mirë të prodhimtarisë artistike dhe ndëshkimin e disa prej të jashtëzakonshme jo vetëm mbi energjitë krijuese të sh- shkrimtarëve kryesor modernist të asaj kohe. Vendosja e krimtarëve por edhe në atrofizimin e vlerave të mirëfillta metodës së realizimit socialist në Shqipëri nuk u bë e mun- letrare dhe në bjerrjen e shijeve letrare të lexuesit deri në dur përmes një procesi të mirëfilltë debatesh teorike apo rrëzimin e sistemit komunist në Shqipëri. ideologjike për një letërsi të angazhuar, - siç kishte ndodhur në shumë vende të Lindjes, apo siç kishte nisur në vitet (Ky material është përgatitur për konferencën ko- ’30; apo siç vijoi në vitet 1945-45 (përmes qëndrimeve të mbëtare “Letërsia dhe Kujtesa”, mbajtur në Razmë, Sh- Sejfulla Malëshovës), - por përmes mekanizmave të im- kodër, në maj të këtij viti) 16 - LETËRSIA BASHKËKOHORE E NOBELIT E diel 6 Gusht 2017

Përkthyesi i njohur Çina ka bërë një përzgjedhje të vetën të disa poezive të autores së tij të preferuar nobeliste dhe e sjell për publikun e “Milosao”. Autorja, një emër i madh i poezisë bashkëkohore, shërbeu si një transmetuese e dinamikës së qytetërimit të sotëm përmes vargjeve të saj... POEZIA - ne me drojë besojmë në pavdekësinë e shpirtit P s’prish punë nëse do të ishte ndryshe. Kjo nuk duhet të jetë pengesë në prirjen drejt nderit, asketizmit të përkorë Nga Wislawa Szymborska {Këtu ndërpritet dorëshkrimi. Numurimi i faqeve me gjasa vjen nga Z.H.} E K E R K O N R E A L I T E T I * * * E kërkon realiteti që edhe për këtë të thuhet: I N T E R V I S T E M E A T R O P O S jeta vijon më tej. Zonja Atropos? Kjo ndodh në Kanë dhe në Borodino dhe në Fushë-Kosovë dhe në Guernicë. E saktë, unë jam.

Ka një stacion benzine Nga tre vajzat e Domosdoshmërisë në sheshin e vogël të Jerikos, Zonja ka opinionin më të keq në botë. sapo janë lyer ata stola në Malin e Bardhë. Një sugjerim i thekshëm, moj ti poetja ime. Kleto po end fillin e jetës, Letrat venë e vijnë veç ky fill është i imët, nga Pearl Harbour deri te Hastings, atë nuk është vështirë ta presësh. një furgon me mobilie po udhëton Lachesis me purtekë përcakton gjatësinë e tij. nën vështrimin e luanit nga Cheronea, Këto nuk janë të pafajshme. ndërsa drejt kopshteve të lulëzuara afër Verdun’it afrohet vetëm fronti atmosferik. Ndërkaq në duartë e Zonjës janë dorashkat. Derisa janë, unë ato po i përdor. Ka aq shumë Gjithçka, Po shoh se madje edhe tani që po bisedojmë… sa Asgjëja nuk është mbuluar keq. Jam e varur nga puna, këtë natyrë kam unë. Nga jahtet poshtë Akcjumit dëgjohet një muzikë A nuk ndjeheni, Zonjë, e lodhur, e mërzitur, dhe në ato ura nën diell çiftet vallëzojnë. e përgjumur, të paktën natën? Jo.Vëtet jo? Pa pushime, fundjavët, kremtime festash, Aq shumë gjëra ndodhin përherë, qoftë edhe pushime të shkurtra sa për një cigare? të cilat duhet të ndodhin gjithandej. Ku guri mbi gur, Këto gjëra do të ishin një prapambetje, ndaj kjo nuk më pëlqen. atje ka një vozë me akullore rrethuar nga fëmijët. NJë zell i pakuptueshëm. Ku ishte Hiroshima Dhe nga askund fakte për mirënjohje, atje përsëri është Hiroshima dekorata, vlerësime për njerëz të shquar, kupa, medalje? dhe prodhohen shumë sende Qoftë edhe diploma stisur në kornizë? përdorimi të përditshëm. Si te berberi? Faleminderit përzemërsisht. Nuk është pa gjë tërheqëse kjo botë e tmerrshme, Trinkulo gazmor A ju ndihmon dikush, Zonjë, nëse po, kush? nuk është pa ato agime, pëson çoroditje Një paradoks jo i keq – pikërisht ju, vdekatarët. për të cilat ia vlen të zgjohesh. shqisash Diktatorë të ndryshëm, fanatikë të shumtë. nuk përjashtohet Ndonëse nuk jam unë që i nxit. Në fushat e Maciejoëice’s që anija po vërsulet drejt Napolit Ata vetë u përvishen këtyre punëve. bari është i gjelbër e zbrazët pa llogaritur Trinkulon veç mbi atë bar, siç ndodh mbi barin, që vjen pas këtyre kasaphanave Me siguri edhe luftërat duhet ta gëzojnë Zonjën, ka një vesë të tejdukshme. ndërsa kapedani bosman dhe varkëtarët e tjerë se e madhe është ndihma prej saj. do të jenë njerëz të rëndomtë që kundërmojnë si fundi Të më gëzojë? Unë nuk e njoh një ndjenjë të tillë. Mbase nuk ka vende të tjera si ato fushëbetejat i fuçisë Dhe nuk jam unë që u bëj thirrje, që ende mbaheshin mend, nuk e drejtoj unë ecurinë e tyre. tashmë të harruara, kjo nuk është për ne o Kaliban të cilin Veç e pranoj: pikërisht në sajë të tyre pyje mështeknash dhe pyje qitrosh, pronari ynë trefish i madh e quajti një egërsirë mund të jem në vijim. dëborë dhe rërë, moçale me një pasqyrim ylberi. me pamje të shpërfytyruar – mendoj se ai të ka lënduar dhe ato humnerat e një disfate të zezë, unë përherë e parandjeja se ti ke zemër të mirë Nuk ju vjen keq Zonjë për ato fije prerë aq shkurt? ku për një nevojë të ngutshme dhe arsye të shëndoshë për gjërat në këto kohë me peshë të artë Më shumë shkurt, më pak shkurt – sot struke nën shkurre. ndërsa njerëzit vetëm për ju është ky ndryshim. ah kam harruar të them se në ishull Çfarë morali vjen nga kjo – mbase asnjë. krejt zotëron politeizmi dhe si te Platoni Por nëse dikush më i fortë do të donte ta heqë qafe Zonjën Ajo çka rrjedh në të vërtetë është ai gjaku që thahet shpejt po ashtu edhe te ne çdo gjë ka dhe të provonte ta çonte në pension? dhe përherë lumenjtë, retë. idealin e vet vendin në panteon ajo pra është hyjnesha e yllit në agim por edhe Nuk e kuptova. Shprehu më qartë. Në ato qafmale tragjike hyu i këpucës së majtë i hyjneshës së vdekjes të jaguarit, hyjni e era i shkul kësulat nga kryet lules së mollës Po ju pyes ndryshe: a keni ju Zonjë një drejtor? dhe s’ke ç’bën – veçanërisht e frytit të saj – nga kjo poetët tanë nuk bien kurrë Ju lutem ndonjë pyetje tjetër. kjo pamje na dëfren. pre e sëmundjes dhe nuk fëshfërijnë me fjalët si me barin Nuk kam më të tjera. * * * e thatë Atëhere lamtumirë. sot kam shkruar një psalm të vogël për të derdhur lot Veç duke e marrë këtë si një gjë më të saktë… E P I L O G U i S T U H IS E këndoje atë o Kaliban bri atij shtegu pishnajash E di, e di. Mirupafshim. {…} dhe mbaje mend * * * anija tashmë po lundron ajo ende paksa duket nxirre në pah atë sopranon e argjendtë është si ai lepuri që kërcen mbi barin e dendur të detit që me aq xhelozi e fsheh nën gurmaz M E N D I M E T Q E M E K A P L O J N E përfitova nga kjo rrëmujë dhe qendrova me ty o Kaliban për raste të veçanta N E A T E R R U G E T E R E L E V I Z J E duke të dhënë titullin e mbretit të Napolit për dinjitetin pa vështro në qiell Fytyrat: e qytetarit të parë të këtij ishulli, ndërsa Ti o Kaliban do të jesh gishtrinjtë e shkathët të erës endin cirkun Miliarda fytyra në këtë sipërfaqe të botës. vetë populli në një person, kam shpresë si prej një leshi të trëndafiltë lëvduar qoftë ky cirk hyjnor Me gjasë secila ndryshe se ne do të themelojmë një shtet ideal. çdo erë që lind dhe çdo erë që hesht nga ato që kanë qenë dhe do të jenë. Ndërsa Natyra – se atë kush e njeh atje – Jam i sigurt se Alonso që në rastin e parë për ne o Kaliban ishulli – vërshimet dhe largimet e detit mbase lodhur nga punët pa pushim ose fare pa shkak do të grindet me Antonion mjegullat dhe tërmetet zhegu dhe acari i natës përsërit idetë e veta të dikurshme për atë mollën e krimbur të mbretërisë së Napolit do të jemi si në një djep elementësh llogariten vetëm ato dhe na vë fytyra dhe ai më i shpejti do ta therë në fyt vëllanë e vet që janë të rëndësishme siç janë uji zjarri humnerat e qiellit të cilat kanë qenë mbajtur dikur. ndërsa më pas të tjerët do të zënë të vriten në të verbër dhe honet qiellore të tradhtojnë të nxisin rebelime të thurin intriga Mbase po të kalon pranë Arkimedi me xhinse, ose të bëjnë historinë që Klio të mund ta shkruajë - mendoj se pajtohesh me mua o Kaliban Carica Katerinë me veshje nga tregu i mallrave të përdorura, ta djegë ta shkruajë sërish dhe ta falsifikojë librin për se regjimi ynë do të jetë (i drejtë) një faraon me çantë, që mban syze. pasardhësit atë histori të përplasjes së milingonave të zeza në ditët çift Ti do të qeverisësh në ditët teke - unë Vejusha mbas një këpucari këmbëzbathur me ato të kuqet për formën më fisnike të qeverive nga ajo Varshavë ende vocërrake, Gonzalo me siguri po jep shpirt atje në bodrum të mos e vrasim mendjen tani një mjeshtër nga shpellë e Altamirit Ferdinandi dhe Antonio po shqyhen si minjtë të merremi me fenë se ajo ndërkaq është e rëndësishme me nipërit për në ZOO, E diel 6 Gusht 2017 LETËRSIA BASHKËKOHORE E NOBELIT - 17 një Ëandal leshtor në rrugë për në muze që po thahen në diell që paksa mahnitet. me manaret, lulelakrat Disa të rënë dyqind shekuj më parë. dhe pelenat. pesë shekuj më parë * * * dhe gjysmë shekulli më parë. Dikush mbartur këndej me një qerre veshur në ar, U R R E J T J A dikush me vagonin e shfarosjes. Shikoni, sa e aftë është përherë, sa mirë mbahet urrejtja në shekullin tonë. Montezuma, Konfuci, Nabukodonozori, Sa lehtë i merr pengesat e mëdha. dadot e tyre, rrobalarëset e tyre dhe Semiramida Sa lehtë e ka të hidhet, të rrëzohet. që flet vetëm anglisht. * * * Nuk është si ndjenjat e tjera. Tani në fushëpamje ka vetëm njerëz që nuk lëvizin. Më e vjetra dhe më e reja prej tyre njëkohësisht. M I R E S J E LL J A E T E V E R B E R V E Një familje e madhe nën ombrella, Ajo vetë i lind shkaqet, Poeti po u lexon vjersha të verbërve. një reshter me bilbil, ndërsa pas tij rekrutë që gulçojnë, që e nxisin të jetojë. Nuk e kishte parashikuar që kjo do të ishte aq e vështirë. një qerre plot derrkucë Nëse e zë gjumi, asnjëherë me gjumë të përjetshëm. Atij po i dridhet zëri. dhe dy kuaj të qerres për këmbim. Pagjumësia nuk ia merr fuqinë, por ia shton. I dridhen duart. *abbe: prift i manastirit; *Wawel: Pallati Mbretëror në Varshavë Feja jo feja – Ai e ndjen se këtu çdo fjali * * * veç të ulesh në gjunjë për t’u nisur. është vënë në provë të errësirës. Atdheu jo atdheu – Atij do t’i duhet vetë t’ia dalë mbanë, NJ Ë P A M J E M E K O K RR I Z E N E R E R E S veç të shkëputesh për të rendur. pa drita dhe pa ngjyra. Atë e quajmë kokërr rëre. Edhe drejtësia nuk është keq në fillim. Mandej ajo rend vetëm. Por ai nuk e quan vehten as kokërr as rërë. Urrejtja. Urrejtja. Një aventurë e rrezikshme Mund të jetë edhe pa emër për yjet në vjershat e tij, Fytyrën asaj ia shpërfytyron ngërdheshja të përgjithshëm, të veçantë, e ekstazës së dashurisë. për aurorën, ylberin, retë, neonet, hënën, kalimtar, të qëndrueshëm, për atë peshk nën ujë që deri tani është krejt i argjendtë të gabuar apo të mirëfilltë. Ah, këto ndjenjat e tjera – dhe petritin aq të qetë, atje lart në qiell. mjerane dhe të ngathëta. Nuk e përfill vështrimin, prekjen tonë. Që kur kjo vëllazëri Ai lexon – se tashmë është tepër vonë për të mos lexuar – Nuk ndjehet e kqyrur dhe e prekur. mund ti besojë turmës? për atë çunin me një xhup të verdhë në luadhin e gjelbër, Dhe që ra në parvazin e dritares Vallë keqardhja për ato çati të kuqe që mund të numërohen në atë lëndinë, kjo është vetëm një ndodhi e jonë, jo e atij. ka mbërritur ndonjëherë e para në pikëmbritje? për ato numra të lëvizshme në këmishat e lojtarëve Për atë është njësoj si të rrëzohet mbi çfarëdolloj gjëje, E dyshimtë sa dashamirës tërheq pas vehtes? dhe për atë të panjohurën lakuriqe në dyert e çelura. pa asnjë siguri nëse tashmë është rrëzuar Veç ajo tërhiqet që e di fatin e vet. apo ende vazhdon të rrëzohet. Ai do të donte t’i bënte të heshtnin – ndonëse kjo është e pamun- E aftë, e zgjuar, shumë punëtore. dur – Nga dritarja ka një pamje të bukur mbi liqen, A duhet thënë sa këngë ka kompozuar? të gjithë këta shenjtorë në atë bërryl të katedrës, veç këtë pamje ai vetë nuk po e sheh. Sa faqe në librat e historisë ka numëruar? këtë gjest lamtumire nga dritarja e vagonit, Pa ngjyrë dhe pa formë, Sa divane të njerëzve ka shtruar këtë lente mikroskopi dhe vezullimin e unazës pa zë, pa aromë në aq sheshe, stadiume. si dhe ekranet dhe pasqyrat dhe albumin me figura. dhe pa dhimbje ai ndjehet në këtë botë. Mos të mashtrohemi: ajo mund të krijojë bukuri. Veç e madhe është mirësjellja e të verbërve, I pafund ky fund i liqenit Të shkëlqyera janë vezullimet e saj natën e errët. i madh është mirëkuptimi dhe zemërgjerësia. dhe pa asnjë breg atyre brigjeve. Ata dëgjojnë, qeshin dhe duartrokasin. Për bukuri shtëllungat nga shpërthimet në atë agim të trëndafiltë. As i njomë as i thatë uji i tij. Vështirë t’u mohosh patosin rrënojave As të vetme as me shumicë ato valë, Madje dikush prej tyre afrohet dhe atë humor të shpenguar që shushurijnë të shurdhëta me atë shushurimën e vet për kolonën që ngrihet fuqishëm mbi to. me një libër të hapur përmbys, rreth atyre gurëve as të vegjël as të mëdhenj. duke u lutur për një autograf që vetë nuk do ta shohë. Ajo është mjeshtre e kontrastit * * * Ndërsa e gjithë kjo nën atë qiell prej natyre pa qiell, mes rropamës dhe qetësisë, në të cilin perëndon dielli pa perënduar fare mes gjakut të kuq dhe dëborës së bardhë. N E K A R R O C E N E P O S T E S dhe fshihet pa u fshehur pas kësaj reje të pavetëdijshme. Dhe para së gjithash atë kurrë nuk e mërzit Imagjinata më detyron të kryej këtë udhëtim. Era e shpërndan atë pa asnjë shkak tjetër, motivi i xhelatit të pastër Në çatinë e karrocës kutitë dhe pakot po lagen. Veç atij që fryn. mbi viktimën e njollosur. Brenda ka një shtrëngim, rrëmujë që të zihet fryma. * * * Eshtë një amvise trashaluqe, e djersitur, E gatshme në çdo çast për detyra të reja. një gjahtar në tymrat e pipës me një lepur të ngordhur, T E A R K A Nëse duhet të presë, ajo pret. një abbe* që gërhit duke përqafuar një shishe vere, Filloi të bjerë shi pa pushim. Thonë se është e verbër. E verbër? kujdestarja me një foshnjë skuqur nga klithmat, Te arka, se ju diku do të shkoni: Ajo ka sy të mprehtë gjuetari një shitës paksa i pirë që nuk i ndalej lemza, vjersha për një zë të vetëm, dhe sheh me guxim drejt së ardhmes këtu një zonjë e acaruar nga gjithfarë shkaqesh, hove private, -vetëm ajo. pastaj një çun me fyell, jo doemos talente, * * * një qen i madh tërë pleshta kureshtje e tepruar, si dhe një papagall në kuvli. brengosje dhe druajtje që nuk zgjatin, T E P E R I M moj dëshirë për t’i vështruar gjërat nga gjashtë anë. Kanë zbuluar një yll të ri, Edhe dikush, për të cilin u ula nergut, çka nuk do të thotë, se u kthjellua më shumë ij cili mezi dukej mes bagazheve të të huajve Lumenjtë fryhen dhe dalin nga brigjet. dhe u shfaq diçka që ka munguar. por ja tek është – dhe ai quhet Juliusz Slovacki. Te arka: dritëhije dhe gjysmëtone, trille, zbukurime dhe hollësi, Ky yll është i madh dhe i largët, përjashtime të marra, aq i largët për të qenë i vogël, Ai nuk duket të jetë shumë i prirë për të biseduar. shenja të harruara, madje më i vogël se ata të tjerët Lexon një letër që e nxori nga zarfi i rrudhosur, variante pa fund me ngjyrë të hirtë, shumë më të vegjël se ai. letër me siguri shumë herë e lexuar, moj lojë për lojën Habia nuk do të ishte ndonjë çudi, se fletët janë paksa thërrmuar në cepat. dhe ti lot i buzëqeshjes. vetëm nëse ne do të kishim kohë për të. Kur nga fletët bie një manushaqe e fishkur ah! psherëtijmë të dy dhe e kapim në fluturim. Me ç’të zë syri, ujtë dhe horizonti në mjegull. Mosha e yllit, masa e yllit, vendosja e yllit, Drejt arkës: planet janë për një të ardhme të largët, e gjithë kjo mbase mjafton Mbase ky është çasti i duhur për t’i thënë hare nga ndryshimet, për një tezë doktorature atë që prej kohësh e kisha në mendje. admirim për më të mirët, dhe një gotë të vogël vere Më falni Zotëri, por kjo është e ngutëshme dhe e rëndësishme. përzgjedhja jo e kufizuar tek njëri nga të dy, në rrethet afruar qiellit: Mbrrij këtu nga E ardhmja dhe e di si është atje. skrupuj dalëboje, astronomi, e shoqja, të afërmit dhe shokët, Për vjershat e Zotërisë përherë kam ndjeshmëri edhe adhurim, o kohë për ti thirrur mendjes atmosferë e çlirët, veshja sipas dëshirës, ndërsa Zotëria banimin në Ëaëel do e meritonte njësoj si mbretërit. dhe ti o besim, se e gjithë kjo në biseda mbizotërojnë tema vendore një ditë ende do të duhet. dhe përtypen kikirika. Mjerisht, përfytyrimi nuk e ka të atillë fuqi, që ai të mund të më dëgjojë ose të paktën të më shohë. Për shkak të fëmijëve, Një yll i shkëlqyer Madje as nuk e ndjen se Atë po e tërheq prej mënge. të cilët vazhdojmë të jemi, veç ky ende nuk është shkak Qetë - qetë ai e vendos manushaqen mes fletësh, përrallat përfundojnë për mirë. të mos ngrihet një dolli për shëndetin e zonjave tona pakrahasueshëm më të afërta. ndërsa fletët në zarf, pastaj në baule, një çast vështron përmes asaj dritareje veshur me lotë, Edhe këtu asnjë fund tjetër nuk vjen pas. Një yll pa rrjedhoja. më në fund çohet, kopsit pallton, kalon nëpër dyer Pushon shiu, ulen valët, Pa ndikim në motin, modën, përfundimin e ndeshjes, dhe çfarë – zbret në stacionin më të afërt. në qiellin e kthjelluar ndryshimet në qeveri, në të ardhurat dhe në krizën e vlerave. shtrihen retë Për disa çaste ende unë nuk po e humb Atë nga sytë. dhe do të jenë sërish Pa rrjedhoja në propagandë dhe në industrinë e rëndë. Një picërrak po ecën me atë valixhen e tij të vogël, ashtu siç u ndodhi atyre reve mbi njerëzit: Pa u pasqyruar në llustrën e tryezës së bisedimeve. drejt përpara, kryeulur, ngritur lart dhe jo aq thekshëm Me një shifër të tejkaluar për ditët e llogaritura të jetës. Se dikush, ku ta dish në ngjashmërinë e tyre që askush këtu nuk e pret. me ishujt e lumtur Përktheu nga origjinali Pandeli Çina 18 - LETËRSIA BALLKANIKE E diel 6 Gusht 2017

Rezidenca e autorëve “POETEKA – Tirana in Between” mirëpriti gjatë muajit korrik 2017 një autore të vlerësuar dhe një mike të veçantë: Jasna Shamiç, shkrimtare, studiuese, autore e 16 librave në frëngjisht, e 11 librave në gjuhën boshnjake, realizuese e 10 filmave dhe dokumentarëve si dhe e mjaft dramave e cila, prej vitit 1977, jeton midis Sarajevës

POEZIA dhe Parisit, mes kulturës perëndimore dhe asaj orientale, mbi të cilat edhe ka kryer studime të thelluara dhe mes letërsisë P e filmit si krijimtari PËR JASNA SHAMIÇ

rogrami i qëndrimit të Jasna Sham si Drejtor i Kërkimeve Shkencore lidhur me ic në Rezidencën e shkrimtarëve CNRS (Qendra Kombëtare Franceze e dhe përkthyesve letrarë (i cili Kërkimit) dhe më pas si Profesor i Gjuhëve, Pmbështet autorë nga rajoni dhe Eu- Letërsisë, Historisë dhe Qytetërimit të Ball- ropa dhe zhvillohet prej 5 vjetësh në Tiranë kanit pranë Universitetit “Marc Bloch” të dhe qytete të tjerë të Shqipërisë, vjen si bash- Strasburgut, ku dhe bashkëpunoi me pro- këpunim me rrjetin TRADUKI, me Minis- gramet e Radios franceze: “Radio France In- trinë e Kultures dhe disa prej Ambasadave ternationale” dhe “France Culture”. të shteteve të ndryshme me qendër në Ti- Që nga viti 1974 Jasna Shamiç ka qenë ranë) i ofroi edhe kësaj autoreve mundësi të anëtare e Bashkimit të Shkrimtarëve të Bos- gjera për t’u përfshirë në jetën kulturore të njës. Duke filluar nga viti 1996 ajo është gjith- kryeqytetit shqiptar dhe të disa qyteteve të ashtu anëtar i Bashkimit të Shkrimtarëve të tjerë, që kanë tërhequr vëmendjen e kësaj Francës. Në vitin 2006 ajo u pranua anëtare autoreje lidhur me traditat kulturore, të tillë e Klubit Ndërkombëtar PEN për Bosnjën dhe si Durrësi, Berati, Kruja, si dhe përfshirjen Hercegovinën. në veprimtari të tilla si “Hemingway’s Day Në të shkuarën dhe sot Jasna Shamiç ka (ku Jasna Shamiç ndau me publikun e gjerë bashkëpunuar me revista letrare të njohura pvrvojat e saj gjatë vizitave në Kubë dhe tek- në rajonin tonë dhe në Europë, ka marrë stet që ajo ka shkruar mbi Hemingway-n) apo pjesë në konferenca ndërkombëtare në shumë Festivalin e Jazz-it. qendra studimore të botës dhe ka dhënë lek- Veprimtaritë e Jasna Shamiç lidhen me sione në mjaft universitete të ish-Jugosllav- specifika e shkrimeve, studimeve dhe fil- isë dhe Europës. Jasna Shamiç është Drejtor mave të realizuar nga ajo, që nga shkrimi i Shamiç ka botuar në portale të rëndësishme Më pas ajo ka kryer specializime dhe teza i Knji•evna sehara (www.balkan-sehara.com) një romani epistolar e deti tek një teks mbi dy artikuj e reportazhe ne tematikën e Sh- pasuniversitare për Gjuhësi të Përgjithshme për shqyrtimet letrar. suveniret dhe shkrimtarët. Interesa të au- qipërisë (BEKTAŠIJSKA TEKIJA TIRANA; dhe Turkologji, duke u thelluar me mbrojtjen Si autore e shumë librave (poezi, romane,) tores janë gjithashtu trashëgimia artistike TIRANA I TIRANI) , të cilat do të jenë pjesë e e tezës doktorale pranë Fakultetit Filozofik ajo ka botuar në gjuhën frënge dhe në gju- dhe joartistike e totalitarizmit apo gjurmët. librit më të ri të saj, që është në proces botimi. të Sarajevës (1977), në Universitetin e Parisit hën boshnjake. Shkruan gjithashtu edhe filo- Përpos këtyre në interes të saj ishin historia Jasna Shamiç ka lindur në Sarajevë (1949), - Sorbonne Nouvelle, ku ajo paraqiti Doctor- zofi dhe ese. e besimeve dhe e kulteve, tema e mistikës qytet ku dhe ajo ka filluar shkollimin e më ate d’Etatès Lettres (1984) me temën e saj mbi Në vitin 2008 Jasna Shamiç fitoi Çmimit dhe e sufizmit (për këtë ajo ka vizituar dhe pas ka kryer studimet e larta në sistemin li- Sufizmin dhe Historinë. Letrar “Stendhal” (Lauréate du program Mis- krijuar kontakte me Muzeun Kombëtar si ceum, konservator, shkollë muzike dhe në Jasna Shamiç ka qenë Profesor i Letërsisë sions Stendhal). Në vitin 2014 fitoi Çmimi dhe me Muzeun Bektashian, Tiranë, Sari vijim në Universitetin e Sarajevës, ku studioi Orientale në Universitetin e Sarajevës (për- “Gauchez-Pillippot”. Gjatë viteve 2014 dhe Salltik që ndodhet në malin mbi Krujë. gjuhë dhe literaturë orientale: gjuhë dhe jashtuar pa arsye bindëse nga Fakulteti në 2015 ajo është vlerësuar me Çmimin e Gjatë qëndrimit të saj në Tiranë Jasna letërsi perse, arabe dhe turke. vitin 1992). Në vitin 1992 ajo ushtroi detyrën Botuesve Boshnjakë.

Jasna Shamiç Një pulëbardhë me krahë të hapur Ti ishe shekullore Duke menduar fytyrën e tij gëzimet? Mali me borë Ndezje zjarre teksa ecje Të hollë si një shpatë dhe QYTETI I LINDJES Mbi lumë Mbytur mes gjethesh të thara si Përkëdhel me sytë tu Me imazhet e gëzimit përzihet Duket sikur çdo gjë kalbet si mbi qilimin e butë të lutjes Sytë e tij ajo e djaloshit me qafë të prerë Dhe mendja jote rëndon Për shekuj me radhë pulbardhat ulen Mbushur me dëshirë e një gruaje me trupin e coptuar Thithur nga kujtesa Në shpinën e devesë, ngjyra e borës, Kalimi përmes shtegut Nën flakën drithëruese e një njeriu që si një buall ripërtyp E qytetit të transformuar Për shekuj pulëbardhat ngrihen Kur shkuat në pelegrinazh Të qiririt jashtëqitjen e tij Në një pus ku Nga shpina e devesë drejt Narentas Për t’ju përulur Ky planet Dukatët e hajdutëve dhe Përkunden nën devenë e bardhë Bukurisë Kur prerja e mjegullës kjo anije mostrash Lakenjtë e së keqes shkëlqejnë qetë dhe etshëm Me këmbët tuaja këndon psalme funebre Ku martirët krekosen Ngjyrë nefriti Dhe për të takuar Pamjen e Parisit dhe këlthet si një zog grabitqar. Për burgun e tyre të dhimbjes Rioshin Bronzino Rishfaqen para teje Kur barbarët e sulmuan Para se t’i bashkohej ishullit Böcklin Qytete e mia janë në zi Shpirtra të përgjakshëm Ylberi u bë pasqyrë e thyer Ndërkohë që Mezzetin këndonte PARISI Parisi herë është burg Kqyrin në heshtje Shpina e devesë - anije e mbytur Serenatën e tij për ju mbi një stol Paris ndonjëherë të kujton e herë harè Lakenjtë e së Keqes Harku – pishtar akulli Duke vështruar qiellin blu një lak të padukshëm që thyen zinxhirët e trupit Dhe dukatet e tyre Krahët e pulëbardhave - dy duar të prera Dhe Louise de Broglie ishte fshehur pas perdeve dhe harbon Midis dy anëve: Veshur me të njëjtën blu të ndjesive të trazuara Duket se çdo gjë kalbet Një plagë Duke të t’vështruar ngado që shkoje e buzëqeshjeve të brishta Herë bëhet ëndërr Përveç: mes goditjes së kambanave Lakenjve e së Keqes RAPSODIA E NJU JORKUT Nëse ke qenë vetëm Vërtetë shpirti im si një tufë e macesh të lagura në lumin Dhe dukateve të tyre Gjatë asaj vjeshte Apo me mikun tënd është dënuar nga kjo? mbushur me fekale. Nju Jorku u spërkat - Që gjithashtu dukej (Sarajevë) Nga zjarri i larë me zjarr - Ndonjëherë është burg QYTETI DHIMBJE Dhe ketrat në Central Park Nëse je në West Village me porta të hapura Në të dy anët e qytetit dhimbje URA U pagëzuan nga ndryshku Apo në East Village drejt vetmisë ngrihen Para se të ishte e bardhë, ishte gri Ndërsa po shkoje në pelegrinazhin Duke darkuar së bashku drejt erërave të gjuhëve dy shkurre gjigande Para se të ishte e fortë, ishte si një valë E Bukurisë Nën flakën dridhëruese që ulërijnë si çakejtë. e mes gardheve të gjelbër Përa se të ishte një ylber, ishte një shteg i Të qiririt Dhe shirat që shfryjnë si erërat të zgavrave pa sy janë shtëpitë dallgëzuar mes dy fortesash Ti po zbuloje të shkuarën tënde - Magjia ju mëkon me gji teksa një fjalë e ashpër Dhe shtatëmbëdhjetë shtëpi ku jetuan Natyrën tënde, të cilën tashmë e njihje- Qumështi i saj krijon oden e trishtimit. Një plak një burrë një qen dhe një nuse Një beqar dhe Mostari dhe që e kishe shtypur me këmbë. Pikuar nga perëndimi shumëngjyrësh plot nur Shkojnë (kalojnë) fantazmat e të vdekurve e thërrmojnë dhimbjen Sulltani i ofroi qytetit një urë - Gëzimi derdhet nga pemët Edhe sot ndonjëherë të mi për të bërë përpara Një ylber - Zhytur në flakë Kur je e vetmuar përgjatë deteve imagjinare francezi tha: Është më madhështore se Harku Dhe shpërndahet si një ylber mbi qiell Ti thith kujtimin e para syve gjysmë-mbyllur Papritur dëgjohet i Triumfit Mbi degët dhe mbi Rapsodisë së Nju Jorkut si veliera një e qeshur italini: Është më e fortë se Rialto Shtigjet e Parkut Të cilën ai ta kushtoi ty, të zymta e të qelbura turku: Është më e lartë se një minare Njëlloj si një urë përmes oqeanit Me sytë e tij të trishtë rënduar nga shpresa të rreme E qeshura e ndonjë të huaji Dhe arabi tha: Kjo është një deve e bardhë Dhe kohës duke më kujtuar qytetet antike larë më lotët Ti përhap muzikën e tij dhe jetët e mia të shkuara. e të masakruarve Poeti shkroi: Kjo është një mjellmë me qafë të Si Gruaja me të Zeza e Në vende të fshehta të (në kujtim të Srebrenicës, 2016) përkulur John Singer Sargent Ditës A ka gjë më të trishtë se të sjellësh ndërmend Përktheu Silvana Leka E diel 6 Gusht 2017 SHËNIME UDHËTIMI - 19

Autorja, ish studente në Rusi, na vjen me shënime udhëtimi nga vendi me të cilin është i dashuruar. Nuk kam për qëllim të tregoj të gjitha çfarë pashë gjatë kësaj vizite të shkurtër, sepse është e pamundur të mbahen mend, por do desha t’ju tregoja sa kishte ndryshuar vendi ku unë kalova vitet e rinisë, ku u rrita si moshë dhe si njeri, ku mora SHKRIM SH kulturë dhe drejtim në jetë, shprehet ajo... SY MË SY ME MOSKËN madhështore… ...me SHËN-PETËRBURGUN magjik, … me njerëzit, … me lumin… . (Mbresa nga vizita në Moskë dhe Shën-Petërburg)

Nga Myzejen Shapllo që ndodheshin, në metro, autobus, tramvaj, Në Shën Petërburg në ndonjë radhë apo në park, e kishin zëv- endësuar si kudo në Evropë me mjetin mod- ë fund të këtij qershori m’u dha rasti ern elektronik, celularin. Do të kisha Në “Piter”, siç i thonë shkurt vetë të bëj një vizitë të shkurtër në Moskë dëshirë… po të qe e mundur, që librin ta mba- rusët kryeqytetit të vjetër, arrita Ndhe në Shën- Petërburg. nin pranë celularit… por është shekulli i ele- shpejt, paradite, dhe natyrisht mezi Për mua ishte një gëzim i madh t’i vizitoja ktronikës! prisja të vinte nata që të shikoja për të tretën herë mbas njëzet e dy vjetësh Gjatë rrugës për në Shën-Petërburg “Netët e bardha”, të cilat do të nga udhëtimi im i fundit, shtëpitë-muze, me trenin luksoz, para syve të mi, shikoja të vazhdonin deri nga mesnata. Ky rrugët dhe vendet ku kanë jetuar e janë kalonin me shpejtësi mështeknat, druri kar- qytet është i veçantë. Këtu të binin frymëzuar shkrimtarët e mëdhenj të Rusisë, akteristik i pyjeve ruse, me lëkurën e bardhë, në sy kishat, kupolat që ndrisnin me parqet, urat, stacionet e reja të metrosë, këto të drejta që të kujtojnë bukurinë e vajzës ngjyrën e verdhë, sikur dielli kish qytete me arkitekturë nga më madhështoret, ruse, këngët dhe vargjet e thurura për “ber- lëshuar rrezet mbi to. Dukej sikur i Sheshin e Kuq, këtë simbol të Moskës, kate- jozkën”. “Por dhe vajzat tona janë shtatselvi”, gjithë qyteti ishte spërkatur me ujë dralet, muzeun e Carëve të Rusisë. Veçanër- - mendova me vete”. Kështu i këndon popul- floriri, sikur një vello e hollë mbulonte isht ishte mahnitës për mua muzeu që i kush- li dhe i thur vargje poeti shqiptar. shtëpitë, kishat, shatërvanet nëpër tohej betejës së famshme në Borodino të Sa herë që njeriu niset për rrugë të parqet. Por dhe njerëzit atje janë Moskës në vitin 1812, midis ushtrisë së Na- largët, atje ku shkon lë diçka në hapësirë nga shpirt flori, zemër bardhë dhe me poleon Bonopartit dhe ushtrisë ruse të vetja, por dhe merr diçka prej saj, merr atë një kulturë të trashëguar, me udhëhequr nga strategu rus Kutuzov, të re- që do më shumë. qytetërim evropian ashtu si edhe alizuar nga piktori Franz Aleksejeviç Në “Piter”, siç i thonë shkurt vetë rusët moskovitët. Te dukej sikur diku andej Roubaud. kryeqytetit të vjetër, arrita shpejt, paradite, nga Ermitazhi do të dalë Pjetri l, F. Roubaud ishte lindur në Odesë në vitin dhe natyrisht mezi prisja të vinte nata që të themeluesi i qytetit, i cili siç thuhet 1856 nga prindër francezë, familje e një treg- shikoja “Netët e bardha”, të cilat do të vazh- “hapi një dritare në Europë”. tari të fuqishëm. Në Odesë mësoi në shkollën donin deri nga mesnata. Ky qytet është i për vizatim, pastaj vazhdoi në Akademinë e veçantë. Këtu të binin në sy kishat, kupolat e muzeut të carëve ka kaluar dhe është një Arteve në Mynhen, ku u specializua për pik- që ndrisnin me ngjyrën e verdhë, sikur dielli nga vendet e pakta ku mund të gjesh mën- turën e betejave të mëdha. Ai e kish pasqyru- kish lëshuar rrezet mbi to. Dukej sikur i gjithë janim duke komunikuar me kulturën ar betejën me një panoramë të gjerë, e cila qyteti ishte spërkatur me ujë floriri, sikur një botërore dhe me historinë e Rusisë, ku gër- falë kombinimit të tablosë tredimensionale vello e hollë mbulonte shtëpitë, kishat, shetohet historia botërore me frymën e his- e jepte iluzionin e ngjarjes historike në sytë shatërvanet nëpër parqet. Por dhe njerëzit torisë ruse. Nëpër sallat e tij të duket sikur e spektatorit sikur ndodhte në atë çast. atje janë shpirt flori, zemër bardhë dhe me bashkë me hijet e piktorëve të mëdhenj Kur pashë Universitetin Lomonosov të një kulturë të trashëguar, me qytetërim evro- enden hijet e carëve, ushtarakëve dhe diplo- ngritur në “Varabjovë Gorë” (dikur qu- pian ashtu si edhe moskovitët. Te dukej sikur matëve, shkrimtarëve dhe revolucionarëve. heshin Kodrat e Leninit), me mendje u kthe- Moska e sotme diku andej nga Ermitazhi do të dalë Pjetri l, Ermitazhi jetoi një jetë të gjatë dhe të vësh- va në vitet kur kam studiuar atje dhe nuk themeluesi i qytetit, i cili siç thuhet “hapi tirë, ai pa luftëra, revolucione, zjarre, vjedhje, më besohej që unë po qëndroja tani në mes Moska që shikoja tani nuk ishte si në një dritare në Evropë”. Ne, edhe pse ra shi shitje, por edhe provoi dhe krenarinë, gëzimin të sheshit me fytyrë nga Universiteti, me ato vite. Para syve të mi ngriheshin dhe u ftoh koha, arritëm te vizitojmë Muze- dhe dashurinë vetmohonjëse. kokën ngritur lart duke e parë këtë ndërtesë rrokaqiej, sytë të shikonin hapësira Tani që jam sy më sy të lartë me 36- kate, dhe më dukej sikur po pa fund, rrugë të gjëra me katër me Moskën, Shën-Petër- kthehesha nga Leksionet, të cilat i zhvillonim korsi, të shtruara mirë, të pastra, burgun, me njerëzit, në Manjezh. gjelbërimi i pafund të mbetej në sy mund të them, se ky pop- Nuk kam për qëllim të tregoj të gjitha çfarë dhe të jepte një shikim të gjelbër ull, pavarësisht erërave që pashë gjatë kësaj vizite të shkurtër, sepse ësh- shpresëdhënës për botën që na fryjnë në botë, i ka ngritur të e pamundur të mbahen mend, por do de- rrethon duke ëndërruar që njerëzimi vetes një monument të sha t’ju tregoja sa kishte ndryshuar vendi ku të ketë paqë. Kudo shikoje njerëz të pathyeshëm, siç thotë dhe unë kalova vitet e rinisë, ku u rrita si moshë shumtë që ecnin me hap të shpejtu- Pushkini në vjershën e tij dhe si njeri, ku mora kulturë dhe drejtim në ar, nxito dhe ti që mos mbetesh pas, «Monumenti». jetë. ec dhe ti me ritmin e kohës! Unë Lexuesi shqiptar është Duke qenë sy më sy me Moskën dhe e njohur me kryeveprat e vura re se dhe në Moskë librin që emocionuar herë midis ëndrrës dhe reales, klasikëve rusë përmes humbisja orientimin, nuk po i njihja vendet rusët nuk e ndanin nga dora kudo përkthyesve të talentuar si ku kisha kaluar shpesh, nuk po e gjeja Man- që ndodheshin, në metro, autobus, Lasgush Poradeci, Sejfulla jezhin ku i zhvillonim leksionet. Rruga Gorkij tramvaj, në ndonjë radhë apo në Maleshova, Mitrush Kute- tashmë quhej Tverskaja, por Arbatin e vjetër park, e kishin zëvendësuar si kudo li, Sotir Caci, Vedat Koko- nuk e kisha harruar. në Europë me mjetin modern elek- na, Tajar zavalani, Petro Ndryshimet ishin të pa para. Natyrisht tronik, celularin... Zhej, Dritero Agolli, Dhori kishin kaluar njëzet e dy vjet nga udhëtimi Qirjazi si dhe një radhë im i fundit dhe në këto vite Moska ishte Moska që shikoja tani nuk ishte si në ato un e famshëm të Ermitazhit, Pallatin Petër- përkthyesish të mëvonshëm. Lexuesi sh- zmadhuar, kudo shihje ndërtesa të larta, par- vite. Para syve të mi ngriheshin rrokaqiej, gov, Carskoje Sello, kështjellën dhe Forti- qiptar ka një admirim për shkrimtarët ruse qe, rrugë të reja. Dhe mua, që ndihesha ende sytë të shikonin hapësira pa fund, rrugë të fikimin e Pjetrit e Polit, Shëtitoren e Nevës, dhe gjithmonë ka treguar e vazhdon të tre- në këto çaste si e përhumbur, midis ëndrrës gjëra me katër korsi, të shtruara mirë, të pas- Fushën e Marsit e të tjera. Tani, në qershor gojë interes për letërsinë ruse. Shkrimtarët dhe reales, mendja më shkoi tek Tirana nga tra, gjelbërimi i pafund të mbetej në sy dhe lumi Neva ishte fryrë dhe mund të shëtisje ruse si, Dostojevski, Çehovi, Turgenjevi, Tol- e cila sapo isha larguar. Tirana jonë ndryshoi të jepte një shikim të gjelbër shpresëdhënës me anije e ta shikoje qytetin, ndërsa në dimër stoji e të tjerë, e të tjerë, janë një krenari për brenda katër viteve aq shumë sa dhe ne që për botën që na rrethon duke ëndërruar që Neva ngrin dhe kthehet në një fushë pati- Rusinë, janë emra që i përkasin dhe botës. jetojmë atje tërë jetën, nuk i njohim rrugët njerëzimi të ketë paqe. Kudo shikoje njerëz nazhi prej akulli. Tek ne idetë e tyre kanë qenë dhe janë burime dhe lagjet e dikurshme aq shpejt të transfor- të shumtë që ecnin me hap të shpejtuar, nxi- Vizita në Ermitazh më la shumë mbresa. për meditim, njohje e frymëzim, mesazhe të muara dhe gëzohemi kur mendojmë se mbas to dhe ti që mos mbetesh pas, ec dhe ti me «Ermitazh», vjen nga frengjishtja «mën- rëndësishme humane për të kërkuar të një kohe jo të gjatë Tirana do të marrë pam- ritmin e kohës! Unë vura re se dhe në Moskë janim, të jetuarit veç, vetmi» . Ermitazhi, jen e një kryeqyteti europian. librin që rusët nuk e ndanin nga dora kudo pranon çdo vit miliona vizitorë edhe pse koha Vijon në faqen 20 20 - SHËNIME UDHËTIMI E diel 6 Gusht 2017

MEA CULPAAA …nga numri i shkuar zakonshme të Luanit, publicistit dhe pati datat e segmentit të tij jetësor, na studiuesit të njohur, tema është trajtuar kish sjellë disa poezi të tij, bashkë me një “Milosao” kishte një shkrim shumë të me shumë ngjyra, por disi e stërgjatë. shpjegim bash të gjatë. Vargjet e Bodlerit gjatë historik të Luan Ramës, kushtuar Gjithsesi, e vlerësojmë për bashkëpunimin e tronditën dhe e shtangën. Nuk ishte udhëtimit të dy artistëve të njohur frëngë dhe mirëkuptimin e përhershëm të tijin. thjesht magjia ligjëruese dhe përsosuria në kohën e Napoleonit III, me urdhrin e tij Vetë redaktori shtoi një shkrim lidhur metrike e poezive, por brenga e thellë dhe për të hulumtuar vendet ku kishte luftuar me botimin e fundit “Gorrillat që si përpjekja e poetit për të zbuluar e për të Çezari, por edhe shumë gjëra që lidheshin pamë” të Veton Surroit. Për atë që e njeh dhënë me art atë që është e veçantë në me antikitetin e Shqipërisë dhe të gjithë veprimtarinë e Surroit, ishin jetë. Vërtetë e tronditën, por përqafimi i Ballkanit. Ata ishin arkeologu Léon përmbledhur disa esse, që kanë lidhje me thellë i Realizimit Socialist nuk do të Heuzey, anëtar i “Akademisë së Arteve të njëra-tjetrën dhe disa syresh kanë qenë thoshte se ato ishin brenda tij. Bukura” si dhe i “Akademisë së të njohura prej kohësh për publikun Dhe, në fund, kishim një shkrim Mbishkrimeve dhe Letërsisë” në Paris, kosovar. Në to mund të kuptosh shumë përkthim të Meri Lalaj nga autori i saj i dhe Honoré Daumet, arkitekt e piktor. Ata zhvillime për Kosovën, për të mos thënë preferuar Georges Seldes, ku përshkruhet ishin nisur nga Marseille, në jug të vetë thelbin e saj dhe të gjithë jeta e D’Anunzios, me shumë finesë por Francës, me një anije të posaçme dhe duke kundërshtitë që e pengojnë aq shumë edhe me stilin e zakonshëm qesëndisës të rrahur detet e Mesdheut, përshkuan Detin vendin në rrugën e vështirë të autorit. Meri insistoi gjatë dhe redaktori Jon, duke shkuar thellë në Egje, për të integrimit... Redaktori vërtetë e shijoi ia vonoi shkrimin, por për arsye që t’i mbërritur në Selanik. Që andej, ata morën librin e publicistit të njohur kosovar për gjente vendin e duhur, gjë e cila u rrugën për në Maqedoninë antike, drejt thellësinë e mendimit dhe të gjitha mirëkuptua jo tamam nga përkthyesja, që Farsales, ku ishte zhvilluar beteja e elementët e tjera, por edhe mënyrën e e mori pak personale. Duhet thënë se famshme dhe vendimtare midis Cezar-it hapur sesi flet për Kosovën. numri ishte i mirë dhe i qartë por edhe i dhe Pompe-ut, çka do të përfundonte me Feride Papleka në nderim të Dhimitër këndshëm... Layout punoi krejt pa qejf disfatën e këtij të fundit. Në natyrën e Shuteriqit, që ditët e fundit të korrikut këtë herë, por edhe pa shumë ide...

Vijon nga faqja 19 ndjen dhimbjen që i është mbledhur në shpirt prej vërtetën, në mënyrë që njeriu të ndjehet më vitesh nga realiteti i zymtë i sigurt dhe më i lumtur. Por shpesh lexuesi dhe i shëmtuar. ynë kërkon të dijë më shumë për letërsinë e E veçanta e tregimeve sotme, a ecën kjo letërsi në traditën e dhe novelave të M. Osipovit, klasikëve, çfarë veprash janë shkruar, cilët është stili i tij. Personazhet janë shkrimtarët bashkëkohës. Ç’është e e tij kalojnë shpejt, nuk vërteta, kjo letërsi njihet pak te ne. Janë përk- mbahen mend, nuk zhvillo- thyer te ne romani “Kazus Kukotski”, ndon- hen, ngjarjet nuk mund t’i jë tregim apo novelë të shkrimtares Ludmilla ritregosh, siç ndodh te sh- Ulickaja, tregime të Viktorija Tokarjevës, disa krimtarët e ndryshëm. Me sa romane policorë të shkrimtares Aleksandra duket, kjo është mënyra e tij, Marinjina, por mbeten ende të panjohur disa për t’u shprehur shkurt, me shkrimtarë, veprat e të cilëve e vlejnë të përk- fraza që duhen nënkuptuar. thehen tek ne, si, Valentin Rasputin, Lud- Tregimet dhe novelat e tij të milla Ulickaja nga e cila mund të përkthehen duken sikur nuk kanë lidhje, edhetregime e novela të tjera, Maksim Osi- ngjarjet janë të ndryshme, pov, Viktor Pelevin, Tatjana Tolstaja, Anton por ato i përshkon si një fije Utkin, e disa të tjerë. e padukshme përpjekja për Gjatë kësaj vizite dyditore në Moskë, unë të shpëtuar nga e keqja dhe pata rastin e mirë ta takoja e të njihesha me nga keqanët që kanë kapur shkrimtarin Maksim Osipov, disa tregime vendin. Prandaj ky sh- dhe novela të të cilit i kisha lexuar pak kohë krimtar është i veçantë dhe më parë. kjo mënyrë e të shkruarit e Dhe ja, ne u takuam në hollin e hotelit bën interesante krijimtarinë «Ibis dynamo» të Moskës, ku kisha qëndruar e tij. Takimi me shkrimtarin për dy ditë. bashkëkohës, shkëmbimi i KUSH ËSHTË MAKSIM OSIPOV?V?V? povi boton skicat, tregimet dhe novelat Shkrimtarin Maksim Osipov e shqetë- mendimeve për letërsinë e vendeve tona, për Maksim Osipovi është mjek kardiolog, kryesisht në revistën « Znamja » (Flamuri). sojnë probleme të jetës sociale. Ngjarjet që përkthimet, na hapën rrugë të reja bash- dhe jeton në Moskë dhe në Tarus, provincë Ka botuar katër përmbledhje me tregime përshkruan i përkasin periudhës mbas këpunimi për ne. që ndodhet rreth 130 km larg Moskës. Osi- dhe novela : “Është mëkatë të ankohesh” shpërbërjes së ish B. Sovjetik e më vonë, Kur po ngrihej avioni, nga dritarja i hodha povi ka punuar në Universitetin e Kali- (Në 2009),”Klithma e shpendit të sh- emigrimit në masë, ai përshkruan shikimin e fundit Shën-Petërburgut për ta fornisë në San-Francisko, gjithashtu edhe tëpisë”(2011), ”Njeriu i epokës së Rilindjes” varfërinë e tejskajshme, vrasjet, vjedhjet, ngulitur në sytë e mi pamjen plot dritë të në klinikat e Moskës. Në vitin 2005 nisi (2012), “Me dallgët e detit” (2014). Ka shk- alkolizmin, jep tablo të errëta të jetës në qytetit dhe për të mos e ndjerë trishtimin që punën si mjek dhe në këtë kohë themeloi ruar gjithashtu tri drama, njëra prej të provincë, humbjen e dëshirës për të jetu- ka çdo ndarje. Sa më lart ngriheshim, dritat «Shoqatën bamirëse në ndihmë të spitalit cilave “Rusishtja dhe letërsia” është vënë ar, njerëz pa miq, pa dëshirë për punën, të vinin e zvogëloheshin dhe dukeshin si xixël- të Tarusit», veprimtaria e së cilës u bë në skenë në Shën-Petërburg dhe në Omsk. sëmurët që kanë frikë nga vdekja, por edhe lonja që lodronin mbi qytet. Por në lartësinë gjërësisht e njohur në vitin 2008 mbasi Tregimet dhe novelat e Maksim Osipovit të jetojnë, lidhjet e korrupsionit. Të gjitha më të madhe të fluturimit, kur avioni ishte mjekët i bënë ballë me sukses arbitraritetit janë përkthyer në dymbëdhjetë gjuhë; është këto M. Osipovi i përshkruan thjesht, pa ngritur mbi retë e bardha, një diell i fuqishëm të pushtetit vendor. Në sajë të përpjekjeve lauruar me çmimin Jurij Kozakov për zbukurime, pa pretenduar të bëjë përsh- më ndriçoi sytë! Unë kisha marr dhe ruajtur të « Shoqatës bamirëse », spitali i Tarusit tregimin më të mirë, me çmimin e Buninit, krime tërheqëse, duket sikur i bën shpejt, në sytë dhe zemrën time shkëlqimin, bukur- mori disa mjekë të kualifikuar dhe paisje është finalist i çmimit “Jasnaja Poljana” dhe pa romantizëm, ai e jep realitetin ashtu siç inë dhe madhështinë e qytetit, për ta sjellë moderne. Që prej vitit 2007, Maksim Osi- NOS, si dhe çmimet e Bjellkinit. është, siç e sheh, në frazën e tij lexuesi në vendin tim dhe për të mos e harruar !