Link Voort- Zich Heeft Aangesloten Bij 2 Parachute Hun Opmars Voort

Volgens de Nederlandse Defensie Doctrine voor Commandovoering is ‘een commandant verantwoordelijk voor een gecoördineerde en op elkaar afgestemde in- zet van mensen en middelen gericht op het halen van de gestelde doelen. Het is de commandant als leider die de uitvoering van de opdracht verzekert door actie, motivatie en energie, de wil ‘ervoor te gaan’, over te brengen op zijn personeel. Voor effectief leidinggeven is de locatie waar de commandant zich bevindt van groot belang. Hij bevindt zich dáár waar hij het militaire optreden beslissend kan beïnvloeden. Voor zover de operationele omstandigheden dat toelaten moet Door: Bgen b.d. Otto hij kunnen zien en gezien worden’. Bij de Koninklijke Landmacht wordt aan de van Wiggen locatie waar de commandant zich bevindt grote waarde gehecht. Dat belang wordt vaak vertaald in de stelregel ‘Lead from the front’. Niet alleen vanwege het moreelsaspect, de mogelijkheid om zijn personeel te inspireren, maar ook omdat dat de plaats is waar dat overzicht bestaat. In de doctrine wordt geen nadere toelichting gegeven hoe dat voor de verschillende niveaus moet worden in- gevuld. Het criterium is ‘waar heb ik de beste Situational Awareness en waar vandaan kan ik het optreden het meest effectief beïnvloeden’.

ARTIKEL-RUBRIEK 34

In dit artikel wordt met een krijgshisto- majoor Waddy leidt de opmars en krijgt rische terugblik stilgestaan bij de conse- ter hoogte van Hotel Bilderberg rond 1715 quenties van de keuze van de locatie waar uur gevechtscontact met de 9. Kompanie de commandant zich bevindt. Ik maak van Krafft. Onder de compagnie vallen en- gebruik van de operaties van de 1 Engelse kele slachtoffers. Op aandringen van een Parachute Brigade tijdens de eerste drie ongeduldige brigadier Lathbury geeft hij dagen van Operatie Market Garden rond majoor Lewis van zijn C-company opdracht Arnhem. om via de Breedelaan een omtrekkende beweging te maken naar de spoorlijn. Zondag 17 september: de lucht- Majoor Lewis bereikt zonder oponthoud landingen en de eerste Duitse de spoorlijn en zet zijn opmars langs die reactie spoorlijn voort. Zonder dat zijn comman- Op zondag 17 september 1944 landt de dant, overste Fitch, en brigadier Lathbury 1 Parachute Brigade tussen 1300 uur en zich dat realiseren kan de C-company 1400 uur met 2278 parachutisten op de Arnhem ongezien inkomen. Uiteindelijk Dropping Zone (DZ) X, een open terrein bereikt majoor Lewis met het gros van net ten noorden van Heelsum. Op de DZ zijn company in de vroege morgen van 18 verzamelen de verschillende eenheden zich september de verkeersbrug in Arnhem en snel en zijn om 1445 uur gereed om met sluit zich aan bij 2 Parachute Battalion. hun opmars naar de bruggen bij Arnhem te beginnen. De drie parachutistenbatal- Om onduidelijke redenen wordt de suc- jons hebben ieder een eigen route. Commandant 1 Para Brigade, Brigadier cesvolle omtrekking van majoor Lewis niet Gerald Lathbury, is tijdens de operatie door 3 Parachute Battalion uitgebuit. Op het moment van de landingen bevindt ‘slechts’ 24 uur effectief commandant De B-company bereikt als voorste eenheid het SS Opleidingsbataljon van SS majoor voordat hij bij het Elisabeth Ziekenhuis om 2130 uur Hotel Hartenstein. Brigadier Krafft zich in de buurt van Wolfheze. Het gewond raakt. Hij neemt het cruciale be- Lathbury heeft van daaruit voor het eerst is Krafft direct na de landingen al snel dui- sluit om 3 Parachute Battalion op zondag- radiocontact met majoor Hibbert van zijn delijk wat het doel van de luchtlandingen avond in Oosterbeek halt te laten houden. brigadehoofdkwartier. Majoor Hibbert moet zijn. Hij ontplooit zijn twee com- heeft met het brigadehoofdkwartier pagnieën in een verdedigende opstelling over enkele halftracks (SPW’s). In het on- dezelfde route gevolgd als 2 Parachute zodat de twee belangrijkste naderingswe- overzichtelijke terrein in west-Arnhem richt Battalion. Hij geeft aan dat 2 Parachu- gen naar de brug worden afgeblokt: de hij zo goed als het kan een opstelling in te Battalion de noordelijke oprit van de spoorlijn Ede – Arnhem en de Utrechtse- om de Britse parachutisten de opmars naar verkeersbrug in handen heeft en dat het weg van Wageningen naar Arnhem. Op de brug te beletten. Rond 1900 uur krijgt hoofdkwartier van 1 Parachute Brigade die naderingen, waar respectievelijk 1 en hij in de wijk Lombok in Arnhem-west ge- zich daar nu ook bevindt. Majoor Hibbert 3 Parachute Battalion gebruik van maken, vechtscontact met 2 Parachute Battalion. adviseert zijn brigadecommandant met ontstaat vrij snel gevechtscontact. Hij heeft echter te weinig mankracht om 3 Parachute Battalion dezelfde route te De eerste gevechtscontacten en de slechte de hele verdedigingslijn dicht te houden. nemen als het 2 Parachute Battalion. Lath- onderlinge verbindingen leiden tot onge- Tegen 2000 uur bereikt Frost de noordelij- bury besluit echter halt te houden. duld bij de brigadecommandant, Brigadier ke oprit van de verkeersbrug. Gerald Lathbury, en de divisiecomman- Ook de opmars van 1 Parachute Battalion dant, Generaal-majoor Roy Urquhart. 1 en 3 Parachute Battalion hou- verloopt minder voorspoedig dan gehoopt. Onafhankelijk van elkaar besluiten ze om den halt bij invallen duisternis Het bataljon komt al snel onder vuur van met hun jeeps naar voren te gaan om de Möller weet in de loop van de avond de Duitse eenheden die zich op de Amster- bataljons tot nog meer snelheid aan te zet- opstelling langs de noordzijde van de damse weg hebben gericht als belang- ten. Bij toeval komen ze elkaar rond 1800 spoorlijn Arnhem-Utrecht verder uit te rijkste naderingsroute naar Arnhem. Een uur tegen in de colonne van 3 Parachute bouwen in westelijke richting. omtrekking via de boscomplexen loopt Battalion. Steeds meer alarmeenheden van de 9. na meerdere pogingen vast, waardoor SS Panzer Division komen ’s avonds aan ook het aantal verliezen toeneemt. Bij Niet alleen Krafft reageert snel op de lucht- in Arnhem. De commandant van Artillerie invallen van de duisternis zijn dat er al landingen. Generaal Bittrich, commandant Regiment 9, SS majoor Spindler krijgt de rond de 100. Als overste Dobie op een van het II. SS PanzerKorps, laat direct opdracht om met al deze eenheden een schaars moment dat de radioverbindin- alle alarmeenheden van de 9. SS Panzer gecoördineerde verdediging in te richten. gen werken een bericht van 2 Parachute Division Hohenstauffen en 10. SS Panzer Spindlers eigen eenheid is een eenheid van Battalion opvangt dat het bataljon zich op Division Frundsberg alarmeren. Het SS slechts 120 artilleristen verdeeld over twee de noordelijke oprit van de brug bevindt, Pionier Battalion 9 van SS kapitein Möller compagnieën zonder pantservoertuigen en niet weet waar het 3 Parachute Battalion is één van de eerste Duitse eenheden die artillerie. Ook twee Sturmgeschütze zich bevindt en dringend versterking nodig vanuit het 30 kilometer verderop gelegen van Panzer Jäger Batallion 9 van kapitein heeft, besluit hij zijn plan aan te passen. Brummen in Arnhem aankomt. Zijn een- von Allwörden versterken de opstelling. Hij besluit zijn opmars af te buigen in heid bestaat uit zo’n 90 man en beschikt De B-company 3 Parachute Battalion van zuidoostelijke richting om zo te proberen

ARTIKEL-RUBRIEK ARTIKEL-RUBRIEK 35

via dezelfde opmarsroute als die van 2 De radioverbindingen tussen de verschil- wijderd. Eerst bij dagaanbreken ontstaat Parachute Battalion de verkeersbrug te lende eenheden is slecht maar via de net- weerstand in de vorm van sporadisch vuur bereiken. ten van de voorwaartse waarnemers kan van sluipschutters. Omdat een deel van 3 informatie worden uitgewisseld. Urquhart Para de leidende B-company uit het oog 1 en 3 Parachute Battalion ver- als Lathbury blijven ook op de morgen van verloren is, laat overste Fitch bij het Rijn volgen hun opmars 18 september bij 3 Parachute Battalion. paviljoen halthouden. Naast zijn C-compa- Vanaf 0430 uur in de morgen van 18 sep- In de resterende uren duisternis weten zo- ny, die inmiddels zonder dat hij dat weet, tember zetten 1 en 3 Parachute Battalion wel 3 als 1 Parachute Battalion flink voort- zich heeft aangesloten bij 2 Parachute hun opmars voort. Er is geen duidelijk gang te maken. De opmars van 3 Para ver- Battalion op de verkeersbrug, mist hij op beeld of beide bataljonscommandanten loopt zo goed dat de voorste eenheid van dat moment zijn A-company, drie van de van elkaars locatie en intentie op de hoog- de B-company bij dag aanbreken om 0700 vier antitank kanonnen en zijn mortieren. te waren. Ze zijn op dat moment echter uur al bij het Rijn paviljoen aankomt, op Fitch besluit om te wachten totdat zijn nog geen 3 km van elkaar verwijderd. zo’n 1500 meter van de verkeersbrug ver- A-company is bijgetrokken.

1 Parachute Battalion van overste Dobie heeft meer moeite om via de Utrechtse- weg naar Arnhem te komen. Nu het licht begint te worden krijgt hij steeds meer vuur vanaf de hoge gelegen opstellingen ten noorden van de Utrechtseweg. Ook is hij nu zichtbaar voor Duitse opstelling in de steenfabriek ten zuiden van de Rijn. Tijdens de naderingsmars naar Arnhem raakt zijn R-company het contact met de rest van het bataljon kwijt in de omgeving van Oosterbeek. Bij het passeren van het viaduct onder de spoorlijn stoot hij bij toeval op de afgesneden A-company van 3 Parachute Battalion. Hij neemt deze eenheid onder zijn hoede en zet zijn opmars voort. Met aanzienlijke verliezen slaagt hij er eerst rond 1600 uur in om de relatieve veiligheid van de huizen 500 in de buurt van het Rijn paviljoen te bereiken.

Versterkingen voor 1 Parachute Brigade Via de radioverbinding van de divisieartil- lerie is men op het divisiehoofdkwartier redelijk op de hoogte van het verloop van de operatie. Overste Charles Mackenzie heeft als Chef Staf de leiding over het divisiehoofdkwartier. Hij heeft na het verlaten van de commandopost door generaal-majoor Urquhart niets meer van hem vernomen. Hij maakt zich niet alleen zorgen over zijn divisiecommandant maar ook over het verloop van de operatie. Hij beseft dat versterking noodzakelijk is om de vastgelopen aanval van 1 en 3 Parachu- te Battalion te ondersteunen. De opties zijn op maandagmorgen be- perkt. De bataljons van de 1 Airlanding Brigade moeten de Landing- en Dropping- zones van de tweede lift beveiligen. De komst van de 4th Parachute Brigade Commandant 1st Airborne Division, Major General Roy Urquhart, kan op maandagavond, is pas rond 1100 uur op die morgen voor- als er vier Britse bataljons in Arnhem-west zijn verzameld, geen effectieve leiding geven zien. MacKenzie besluit contact op te aan deze strijdmacht. Op nog geen 300 meter van deze eenheden verwijderd moet hij zich nemen met de commandant van de 1 gedwongen schuilhouden. Airlanding Brigade, Brigadier Hicks.

ARTIKEL-RUBRIEK ARTIKEL-RUBRIEK 36

2nd Battalion South Staffords op maandag en een deel van de Support company op 1500 uur op de Ginkelse Heide. Nadat het 18 september onderweg naar Arnhem. die maandag eerst met de tweede lift 11 Parachute Battalion zich aan de zuid- zullen arriveren. Rond 1030 uur gaan de oostelijke zijde van de DZ heeft verzameld, Brigadier Lathbury is in Engeland vooraf- South Staffords op weg naar Arnhem. en overste Lea zijn nieuwe opdracht heeft gaande aan de start van de operatie door gekregen, wordt de verplaatsing naar Oos- Urquhart aangewezen als zijn opvolger In opdracht van Hicks blijven de 6-ponder terbeek en vervolgens Arnhem ingezet. mocht er zich iets voordoen waardoor antitank kanonnen, de Bren-carriers en Rond 1900 uur bereikt dit bataljon Hotel Urquhart geen leiding meer aan de divisie het mortierpeloton van de Staffords achter Hartenstein, waar het divisiehoofdkwartier kon geven. In het hoogst onwaarschijnlijke bij Hartenstein. In Oosterbeek stuiten de inmiddels naar toe is verplaatst. geval dat zowel Urquhart als Lathbury niet South Staffords op de kruising van de Sta- meer in staat waren om leiding te geven tionsweg en Utrechtseweg op de R-com- Volgens de commandant van de A-com- zou het commando over de divisie over- pany van 1 Parachute Battalion die eerder pany, majoor Gilchrist, wordt daar na gaan op Brigadier Hicks. op de dag het contact met de rest van het (‘a nice quiet afternoon walk to Ooster- bataljon is kwijtgeraakt. beek, with no interferences and no sounds Rond 0700 uur treft MacKenzie Brigadier McCardie neemt de R-company op in zijn of battle, followed by sitting on our back- Hicks op Landingzone S ten noorden van bataljonscolonne en draagt die eenheid sides for several hours on a grassy bank Wolfheze. Hicks begrijpt de situatie en aan overste Dobie over als hij om 1730 uur near the Hartenstein’) de nodige tijd ver- begeeft zich naar het divisiehoofdkwartier met 420 man van zijn B- en D-company loren alvorens het bataljon eerst rond 2230 om daar de leiding over de divisie over te in Arnhem-west aankomt. Rond 1800 uur uur in de richting van Arnhem vertrekt. nemen. Het eerste besluit dat Hicks om treffen McCardie en Dobie elkaar op de Om 2330 uur wordt in de westelijke wijk 0900 uur neemt is 2nd Battalion South kruising van de Utrechtseweg en Hulken- Lombok contact gemaakt met elementen Staffords onder bevel te stellen van 1 Para- steinse weg. Hij weet dat ook 3 Parachute van de South Staffords. chute Brigade. Battalion in de omgeving is, maar kan de bataljonscommandant niet vinden. Vier Engelse bataljons in De commandant van de South Staffords, De overige compagnieën van de Stafffords, Arnhem-west, maar zonder Overste McCardie, krijgt de opdracht die op die dag met de tweede lift landen brigadeleiding om de beveiligingstaken van de Landing op de Ginkelse Heide, komen later in de De situatie aan het einde van de maandag- Zone S over te dragen aan een deel van avond aan. De C-company, die in de middag in Arnhem-west is onoverzichte- het Verkenningseskadron en een eenheid nacht van maandag op dinsdag onderweg lijk. 1 en 3 Parachute Battalion bevinden Glider-piloten om vervolgens zijn eenheid het contact met de A-company verliest, zich weliswaar in hetzelfde gebied, maar te verzamelen en zich naar Arnhem te arriveert eerst rond 0600 uur op dinsdag- hebben geen duidelijk beeld van elkaars begeven. Overste McCardie heeft op dat morgen in de wijk Lombok. Op maandag- locatie. Overste Fitch heeft rond 1600 uur moment nog maar 60% van zijn bataljon middag 18 september, met een vertraging al besloten niet langer statisch te blijven. beschikbaar omdat zijn A- en C-company van 4 uur, landt 4 Parachute Brigade om Met de eenheden die hij ter beschikking

ARTIKEL-RUBRIEK ARTIKEL-RUBRIEK 37

Ziekenhuis. Het aanvangstijdstip voor de aanval wordt op 2100 uur bepaald. Terwijl de aanval wordt voorbereid komt het bericht van het brigadehoofdkwartier dat de opstellingen van 2 Parachute Battalion bij de verkeersbrug onder de voet zijn gelo- pen. Als reactie daarop besluiten Dobie en McCardie om hun plan te cancellen. Het bericht blijkt om 2300 uur echter onjuist als 1 Parachute Battalion een radiobericht opvangt waarin de mannen van Frost op de brug een vuuraanvraag doen. Dobie besluit niet om direct door te gaan zonder duidelijke opdracht, maar stuurt een koerier naar het divisiehoofdkwartier om het bericht te verifiëren. Als reactie daarop krijgt Dobie opdracht van Hicks als waarnemend divisiecommandant om met de gehele Britse strijdmacht in Arnhem-west terug te keren naar Oosterbeek.

Op de hoek van de Utrechtseweg en de Oranjestraat treffen de commandanten van 1 en 11 Parachute Battalion en 2 Battalion South Staffords elkaar rond 0100 uur. Het blijft een aantal uren onduidelijk Commandant 1st Airlanding Brigade, Brigadier Philip Hicks, neemt op maandagmorgen wat de opdracht wordt van het divisie- het commando over 1st Airborne Division over. Hij besluit vrijwel direct 1 Parachute hoofdkwartier. Eerst om 0230 uur komt Brigade te versterken met 2 bataljons. alsnog de opdracht om de aanval voort te zetten. Dobie, McCardie en Lea besluiten heeft gaat hij op zoek naar een mogelijk- Op de zolder van de woning Zwarteweg het plan simpel te houden. Zij gebruiken heid om door de kleine straatjes tussen de 14 moeten de vier officieren zich ge- het initiële plan van 2100 uur waarbij 11 spoorlijn en de Utrechtseweg ten westen dwongen schuilhouden. Parachute Battalion als reserve de South van het Elisabeth’s Ziekenhuis verder in Staffords zal volgen. Zij zijn overigens niet oostelijke richting door te stoten. De Duit- Nadat de duisternis is ingevallen onder- op de hoogte dat de kleine strijdmacht van sers beheersen de diverse straten echter neemt overste Fitch nog een poging om 3 Parachute Battalion via Onderlangs eer- met vuur waardoor hij niet verder komt. met het door verliezen verzwakte 3 Para- der in de nacht de aanval al heeft ingezet. Urguhart en Lathbury zijn ook nog steeds chute Battalion door te stoten naar de bij het bataljon. Beiden beseffen nu dat verkeersbrug. Via Onderlangs, dicht langs De Duitse reactie het tijd wordt om de relatieve veiligheid de Rijn, kunnen ze onder bescherming De Duitse leiding heeft inmiddels niet stil- op te zoeken en zich in westelijke richting van de duisternis aanvankelijk 800 meter gezeten. De Sperrlinie Spindler is verdeeld terug te trekken. Ze maken gebruik van de oprukken tot aan het einde van het open over drie Kampfgruppen. KG van Allwör- nieuwe poging van 3 Parachute Battalion gebied. Daar stoten ze op hevig vuur den treedt op in het westelijk deel ten en proberen te ontsnappen door gebruik waarbij veel slachtoffers vallen. Fitch wordt noorden van Oosterbeek. Vanaf Ooster- te maken van de smalle steegjes en de daardoor gedwongen de aanval af te beek verdedigt de KG Möller ten noorden achtertuinen. breken. Op de bataljonscommandopost langs de spoorlijn tot aan het Roermond- van de South Staffords, in de garage langs splein in Arnhem. KG Harder, een een- Eén van de pelotonscommandanten van de Oranjestraat, spreken McCardie en heid van zo’n 300 man en bestaande uit de B-company, luitenant Cleminson, ziet Dobie om 1800 uur onderling af dat Dobie tankbemanningen van 9. Panzer Regiment, dat beide generaals de verkeerde kant op de leiding nu overneemt aangezien er nie- bezetten als infanteristen het laatste deel rennen en probeert ze te waarschuwen. mand van de staf van 1 Parachute Brigade van de Sperrlinie tot aan de Rijn. De com- Bij het oversteken van één van de straten beschikbaar is om de leiding op zich te mandant van de 9.SS Panzerdivision heeft worden zij beschoten waarbij brigadier nemen. Samen maken zij een plan voor in de avond van maandag 18 september Lathbury wordt getroffen. een aanval met hun bataljons. Zo vormt alle eenheden van zijn divisie opdracht Met hulp van de anderen wordt hij in een de hoger gelegen Utrechtseweg langs gegeven zich achter de spoorlijn terug te nabijgelegen huis in veiligheid gebracht. het Elisabeth’s Ziekenhuis de aanvalsrich- trekken. Hij laat 9. SS Sanitäts Kompanie Als er uiteindelijk nog meer Duitse mili- ting van de South Staffords. 1 Parachute als infanterie te voet opstellingen innemen tairen en een pantservoertuig in de straat Battalion valt langs de lager geleden weg rond het Elisabeth’s Ziekenhuis en het verschijnen, kunnen de vier officieren geen langs de rivier aan. De startlijn is de lijn Gemeentelijk Museum. Rond 2400 uur kant meer op. tussen het Rijn paviljoen en het Elisabeth’s op maandag arriveren via het spoor 10

ARTIKEL-RUBRIEK ARTIKEL-RUBRIEK 38

Arnhem west 18 sept 1944 South Staffords voorwaarts. Eén van de pelotons van de D-company, die de straten SturmGeschütze van de Sturmgeschütze ten westen van het Elisabeth’s Ziekenhuis Brigade 280 uit Bocholt op zo’n 48 km zuivert, bevrijdt rond 0600 uur generaal van Arnhem. Via de weg verplaatsten zij Urquhart uit zijn gedwongen verblijfplaats in de nacht naar Arnhem en komen daar op de Zwarteweg na 14 uur. Hij laat op dinsdagmorgen aan. Deze eenheid is zich onmiddellijk met een jeep naar het afkomstig van de Wehrmacht en was op divisiehoofdkwartier bij Hotel Hartenstein zondag met de trein onderweg van Oksbol brengen. Wellicht was dit nu juist het in Denemarken naar Hamburg voordat zij moment om ter plaatste te blijven en van werden gederouteerd. daaruit leiding te geven aan de aanval van de vier bataljons. The charge of the Airborne Brigade Vanaf de Oranjestraat leidt het 22 Peloton Al vrij snel na het inzetten van de aanval van de D-company de aanval langs de om 0400 uur maakt 1 Parachute Battalion Utrechtseweg. Dit peloton krijgt in de rich- contact met de terugtrekkende elementen ting van het Elisabeth’s Ziekenhuis steeds van 3 Parachute Battalion die eerder in het meer weerstand. Met verliezen slaagt dit open terrein zijn vastgelopen. Fitch besluit peloton erin om het ziekenhuis te bereiken met de laatste 50 man van zijn bataljon de SS Majoor Ludwig Spindler, commandant waar de waarnemend compagniescom- aanval van 1 Parachute Battalion zo veel van de divisie artillerie van de Hohenstauf- mandant het 21 Peloton het gevecht laat mogelijk te steunen. Het eerste deel van fen Divisie, slaagt er op maandagmorgen overnemen. De laatste fase van de aanval de aanval kan de T-company van majoor 18 sept in alle Alarmeinheiten van de op het Museum wordt uitgevoerd door Perrin-Brown over de met gras begroeide divisie te integreren in een gecoördineerde het 19 en 20 Peloton van de D-compa- oever links van de weg, en de S-company verdedigende opstelling. ‘Sperrlinie Spind- ny. Ondanks zware verliezen neemt de van majoor Stark langs de kade oprukken. ler’ belet de Engelsen een link up met het D-company het Gemeentelijk Museum en Beide compagnieën hebben overigens nog bataljon van Frost tot stand te brengen. de huizen ten westen daarvan om 0640 maar de sterkte van ieder een peloton. uur in. Daaropvolgend weet de A-compa- Als ze bij dagaanbreken om 0630 uur door wordt, al dan niet gewond, krijgsgevangen ny de huizen tegenover het Museum in de Duitsers in de hoger gelegen opstel- gemaakt. Onder hen overste Dobie. te nemen en van Duitsers te zuiveren. Nu lingen in de omgeving van het Museum De commandant van 3 Parachute Batta- het daglicht begint te worden verdwijnt worden waargenomen is er geen door- lion, overste Fitch, sneuvelt bij een mortier- de voorwaartse beweging uit de aanval. komen meer aan. Van de 140 man die de beschieting. Het bataljon bevindt zich in een kwetsbare aanval begonnen zijn diverse gesneuveld. Op de linkervleugel van de aanval gaat in positie ten opzichte van de hoger gelegen Slechts een aantal kan ontkomen. Het gros eerste instantie de D-company van de huizen aan de noordzijde van het spoor

ARTIKEL-RUBRIEK ARTIKEL-RUBRIEK 39

van waaruit ze met zware wapens worden generaal Urquhart de plannen voor zijn beschoten. Vanaf de zuidelijke oever van geplande aanval ter ondersteuning van de Rijn bestoken de Duitsers de Staffords “Ondanks zware de South Staffords heeft overruled. met 20 mm en 37 mm luchtdoelgeschut. Het divisiehoofdkwartier geeft hem de op- verliezen neemt dracht zich terug te trekken in de woon- De Duitse tegenaanval wijk in de omgeving van De Koepelgevan- Rond 0800 uur voeren de Duitsers de genis en zich gereed te houden om over eerste tegenaanvallen uit. Die komen in de D-company het spoor in noordelijke richting een aan- eerste instantie vanuit zuidoostelijke rich- val te ondernemen om het hoger gelegen ting vanuit Onderlangs. Ondersteund door terrein Heyenoord-Diependaal te vermees- Sturmgeschütze proberen Duitse infante- het Gemeentelijk teren. Urquhart acht dat noodzakelijk om risten de opstellingen van de B-company de opmars van 4 Parachute Brigade in de van de Stffords via Onderlangs te omvat- Museum en de huizen richting van de hoger gelegen delen ten ten. Vanuit de hoger gelegen opstellingen noorden van Arnhem te ondersteunen. hebben de Staffords inzicht in het lager Urquhart neemt die beslissing overigens gelegen Onderlangs. Met PIAT’s weten die ten westen daarvan zonder dat hij zich realiseert dat de Duit- de aanvallen voorlopig nog af te slaan. sers inmiddels langs de spoorlijn een Overste McCardie heeft zijn commando- om 0640 uur in.” sterke verdedigingslijn hebben ingericht. post inmiddels verder naar voren verplaatst Het plan van Urquhart wordt nog eens tegenover het Van Lingen College. bekrachtigd door een ingetekende kaart met bijbehorende opdracht die door majoor Madden van het divisiehoofdkwartier om 1030 uur aan overste Lea wordt afgegeven. Vanuit het divisiehoofdkwartier is kolonel Barlow, de plaatsvervangend commandant van 1 Airlanding Brigade, be- last met de coördinatie van deze opdracht. Als Barlow met zijn jeep in de buurt van het Rijn paviljoen aankomt sneuvelt hij als gevolg van een mortierbeschieting.

De opdracht om het hoger gelegen Heyenoord-Diependaal te vermeesteren is een onrealistische opdracht als gevolg van het ontbreken van een goede Situati- onal Awareness. Het brengt 11 Parachute Battalion in een onmogelijke situatie. De A- en B-company bevinden zich ten oosten en noorden van het Elisabeth’s Ziekenhuis en maken zich gereed om de vastgelopen South Staffords via de linkerflank te ondersteunen. De andere elementen van het bataljon bevinden zich zo’n 800 meter De 10 Stumgeschütze van Sturmgeschütz Brigade 280 vormen de kern van de Duitse ten westen van het Elisabeth’s Ziekenhuis. tegenaanvallen op dinsdag 19 sept. Zij zijn op zondagavond van Denemarken onderweg Terwijl McCardie ervan uitgaat dat 11 Para- naar Hamburg als ze gederouteerd worden. chute Battalion zijn in het nauw gedreven South Staffords bij het Gemeente Museum Van daaruit zoekt hij contact met overste informeren. Zover komt het echter niet. spoedig komt helpen, moet overste Lea Lea, die zich in de buurt van het Elisabeth’s Om 0930 uur begint de tweede Duitse zijn bataljon hergroeperen in de woonwijk Ziekenhuis bevindt. Lea heeft inmiddels de tegenaanval. Deze keer via de Utrechtse- bij De Koepel om de nieuwe opdracht van A-company van majoor Gilchrist langs de weg. Onder dekking van de Sturmgeschüt- de divisie te gaan uitvoeren. Lea stuurt nog Utrechtseweg laten bijtrekken tot de villa ze neemt Duitse infanterie huis na huis in. een koerier naar McCardie om hem van de Rhijnstein. Zijn B-company bevindt zich iets Met hun 75 mm kanonnen schieten ze gewijzigde plannen op de hoogte te stel- ten westen van het Elisabeth’s Ziekenhuis. gaten in de muren waardoor de infanterie len, maar die komt nooit aan. De Britten McCardie vraagt hem om zijn 11 Parachu- naar binnen kan dringen. De Staffords raken nu snel het initiatief kwijt. te Battalion op de linkerflank in te zetten hebben alleen de beschikking over een be- langs de smalle corridor tussen de spoorlijn perkte hoeveelheid PIAT-antitank granaten. Als de Staffords door hun PIAT-granaten en de Utrechtseweg. Overste Lea stemt Rond 0930 uur krijgt overste Lea via de heen raken moeten ze de huizen tegen- in met het verzoek van McCardie en gaat radio van een bij zijn bataljon ingedeel- over het Museum, en vrij snel daarna ook terug om zijn ondercommandanten te de artillerie liaisonofficier, te horen dat het Museum zelf, prijsgeven. Veel Staffords

ARTIKEL-RUBRIEK ARTIKEL-RUBRIEK 40

Arnhem west 19 sept 1944 terrein van Den Brink in te nemen. O bservATies Rond 1300 uur voeren de Duitsers een worden gevangen genomen. De rest trekt derde aanval uit. Nu vanuit noordelijke Verlies van momentum. in westelijke richting langs de Utrecht- richting waarbij een aantal Sturmgeschüt- Op zondagavond bevindt brigadier Lat- seweg terug. Rond 1000 uur wordt het ze en halftracks, gesteund door mortieren hbury zich in Oosterbeek bij 3 Parachute laatste verzet van de Staffords gebroken vanuit het noorden de Oranjebrug in zui- Battalion. Hij heeft dan voor het eerst een tegenover het van Lingen College. Overste delijke richting passeren en vervolgens in duidelijke radioverbinding met majoor Hib- McCardie wordt daar krijgsgevangen ge- westelijke en zuidelijke richting afbuigen. bert, die zich met de commandopost van maakt. Met uitzondering van het antitank De zich reorganiserende eenheden van 11 1 Parachute Brigade bij overste Frost op de scherm ter hoogte van het Rijn paviljoen, Parachute Battalion zijn niet opgewassen verkeersbrug bevindt. Die beveelt hem aan en de A-company van 11 Parachute Batta- tegen de aanvallen vanuit de Oranjebrug om met 3 Parachute Battalion dezelfde lion dat zich ten oosten van het Ziekenhuis en de Utrechtseweg. Er vallen veel slacht- route te volgen als die hij heeft gevolgd en de Villa Rhijnstein in verdedigende offers en veel parachutisten worden met 2 Parachute Battalion. opstellingen bevindt, zijn er geen Britse krijgsgevangen gemaakt. Om onduidelijke redenen geeft Lathbury eenheden meer om de tegenaanval van de ondanks zijn ongeduld opdracht halt te Sturmgeschütze te stoppen. Rond 1500 uur in de middag zijn de ge- houden en volgt het advies van Hibbert vechten in het westelijk deel van Arnhem niet op. Ook de succesvolle omtrekkende Die A-company heeft weliswaar PIAT’s voorbij. Van de vijf Britse bataljons die op beweging, die de C-company van 3 Para- maar geen granaten. “I had PIAT’s but no zondag en maandag Arnhem zijn inge- chute Battalion via de spoorlijn gemaakt bombs, as the padre, rest his soul, had trokken, een strijdmacht met een sterkte heeft, wordt niet opgemerkt en ook niet ‘borrowed’ my jeep on which we had put van rond de 3000 man, hebben er 700 uitgebuit. In plaats van te profiteren van the bombs during the night march” zo de verkeersbrug bereikt. Slechts 500 man de onoverzichtelijkheid en de nachtelijke beschrijft majoor Gilchrist de situatie. Zijn slagen erin om op dinsdagmiddag terug uren uit te buiten, laat Lathbury 7 kostbare A-company kan dan ook weinig uitrichten te trekken naar Oosterbeek. Rond de 120 uren onbenut. Ook in de nacht van maan- en wordt gedwongen terug te trekken man zijn gesneuveld. De rest is door de dag op dinsdag worden kostbare nachte- via de noordelijke zijde van het Elisabeth’s Duitsers, al dan niet gewond, gevangen lijke uren verloren door misverstanden en Ziekenhuis om zich zo bij de rest van het genomen. Drie bataljonscommandanten miscommunicatie tussen divisiehoofdkwar- bataljon te voegen. worden krijgsgevangen gemaakt. Overste tier en de bataljons Frost als vierde een dag later. De vijfde ba- De ontwikkelingen volgen elkaar daar- taljonscommandant, John Fitch, comman- De waarnemend divisiecommandant na snel op. Lea probeert zijn bataljon dant van 3 Parachute Battalion, sneuvelt anticipeert ‘from the rear’. te verzamelen in het westelijk deel van eerder in de morgen van 19 september. De afwezigheid van Urquhart op het Lombok tussen de Oranjestraat en Den hoofdkwartier van de divisie dwingt zijn Brink. De vrij inzetbare C-company van de Slechts een klein deel van de Britse chef staf op maandagmorgen tot eigen South Staffords, die eerst rond 0630 uur eenheden heeft gevangenschap weten te initiatief. Ondanks de slechte verbindingen in het westelijk deel is aangekomen, krijgt ontlopen door zich schuil te houden bij heeft overste MacKenzie voldoende inzicht van hem opdracht om het hoger gelegen Nederlandse burgers. in de situatie van 1 Parachute Brigade.

ARTIKEL-RUBRIEK ARTIKEL-RUBRIEK 41

Niet Urquhart of Lathbury, maar overste Oranjestraat op zo’n 400 meter ten wes- zondagavond halt te laten houden gedu- MacKenzie van het hoofdkwartier van de ten van het Elisabeth’s Ziekenhuis. rende de nacht is wellicht de belangrijkste. divisie, anticipeert en neemt initiatief. De beschikbaarheid van deze troepen- Hoewel hij zich als commandant voorin Dit leidt ertoe dat Brigadier Hicks het com- macht zou nog steeds een kans hebben bevindt, beschikt hij op dat moment niet mando over de divisie overneemt en direct gehad om, gebruikmakend van de duis- over de beste SA en volgt adviezen van de noodzakelijke besluiten neemt om 1 ternis, de Duitse stellingen te doorbreken zijn ondercommandanten niet op. Ook het Parachute Brigade te versterken. Hij neemt en de verkeersbrug te bereiken. De leiding tijdsverlies als gevolg van de misverstan- het besluit om de beschikbare eenheden die nodig is om deze acties te coördineren den, orders en tegenorders in de nacht van van de South Staffords onmiddellijk naar en te synchroniseren ontbreekt. Het leidt maandag op dinsdag, is een direct gevolg Arnhem te sturen en accepteert het risico uiteindelijk tot misverstanden, orders en van het ontbreken van SA. De planning en van een minimale beveiliging van LZ S. tegenorders met als resultaat het verlies leiding over de operatie wordt niet vanuit Daarnaast neemt hij als waarnemend van 7 kostbare uren duisternis. Niet alleen Arnhem-west maar door de waarnemend divisiecommandant het besluit om 11 is het tempo volledig uit de aanval verdwe- divisiecommandant vanuit Hartenstein ge-

Luchtfoto van Arnhem-west van voor de oorlog. Linksboven het Elisabeth’s Ziekenhuis, coördineerd. Het leidt tot een tijdsverlies daarachter de spoorlijn en op de voorgrond het laaggelegen Onderlangs. De huizenrij ten van 7 uren duisternis en een ongecoördi- zuiden van het spoor is gelegen aan de Utrechtseweg, oftewel Bovenlangs. neerde aanval. Als generaal-majoor Urquhart op de dinsdagmorgen wordt Parachute Battalion, een eenheid van 4 nen, ook hebben de Duitsers kans gezien ontzet blijft hij niet ter plekke in Arnhem- Parachute Brigade eveneens direct na de hun verdediging verder uit te bouwen. west, maar vertrekt hij naar zijn divisie- landing, naar Arnhem te sturen en onder Het kostbare verlies aan tijd heeft de Duit- hoofdkwartier waar slechts een beperkte bevel te stellen bij 1 Parachute Brigade sers voldoende tijd gegeven om hun ver- Situational Awareness bestaat. op het moment dat die ’s middags op de dediging te organiseren en versterkingen Ginkels Heide arriveren. aan te voeren. Het resulteert in een onmogelijke opdracht die generaal-majoor Urquhart aan 11 Ontbreken van leiding op een Onrealistische opdrachten door het Parachute Battalion geeft, om de geplande cruciaal moment. ontbreken van Situational Awareness aanval ter ondersteuning van de South Deze besluiten leiden ertoe dat het eerste Het ontbreken van Situational Aware- Staffords af te breken en het hooggelegen deel van de South Staffords rond 1730 uur, ness is op meerdere momenten cruciaal deel van Heijendaal ten noorden van de en 11 Parachute Battalion en de rest van geweest. Daardoor zijn onrealistische door de Duitsers verdedigde spoorlijn te de South Staffords rond 2330 uur, contact opdrachten verstrekt en de verkeerde be- vermeesteren. Een besluit met rampzalige maken met 1 Parachute Battalion in west- slissingen genomen. Het besluit van Briga- gevolgen voor dit bataljon. Arnhem bij de kruising Utrechtseweg en dier Lathbury om 3 Parachute Battalion op

ARTIKEL-RUBRIEK ARTIKEL-RUBRIEK