Diagnoza potencjału kulturotwórczego Gminy Górno

“Sieć kultura”

Opracowanie raportu: Agata Cholewa, Agnieszka Duda-Jastrzębska Marta Nazaruk-Napora

Rysunki: Agnieszka Jachymek – eduNOTATKI

Animator z Narodowego Centrum Kultury: Adam Radosz

Lipiec 2020

1 | S t r o n a

1 SPIS TREŚCI

1. Informacje o projekcie ...... 3 2. Informacje o przebiegu procesu diagnostycznego ...... 3 3. Gmina Górno ...... 4 a) Ogólnie o gminie Górno ...... 4 b) Charakterystyka poszczególnych sołectw ...... 6 Bęczków ...... 6 Cedzyna ...... 7 Górno, Górno - Parcele ...... 8 Krajno - 4 sołectwa: Krajno Pierwsze, Krajno Drugie, Krajno - Parcele, Krajno - Zagórze ...... 9 Leszczyny ...... 10 Podmąchocice ...... 11 Radlin ...... 11 Skorzeszyce ...... 12 Wola Jachowa ...... 13 2 Potencjał gminy: miejsca, ludzie i organizacje ważne dla mieszkańców gminy ...... 13 Miejsca ...... 13 Ludzie ...... 18 Instytucje i organizacje...... 20 Wydarzenia, inicjatywy ...... 25 3 Kultura. Czym jest dla mieszkańców i mieszkanek gminy?...... 26 Wymarzony Dom Kultury ...... 29 4 Gminny Ośrodek Kultury ...... 30 Co pomaga w realizacji zainteresowań/pasji ...... 37 Przeszkody w realizacji zainteresowań/pasji ...... 37 5 Pandemia. Co zmieniła w codzienności mieszkańców i mieszkanek gminy Górno? ...... 38 6 Internet - co interesuje mieszkańców? ...... 41 7 Kierunkowskazy - marzenia i pomysły mieszkańców i mieszkanek gminy ...... 42 8 Podsumowanie...... 46

2 | S t r o n a

1. INFORMACJE O PROJEKCIE

Projekt „Sieć Kultura” realizowany jest przez Gminny Ośrodek Kultury w Górnie w ramach programu Dom Kultury + Inicjatywy Lokalne 2020 Narodowego Centrum Kultury. Projekt rozpoczął się w połowie marca i potrwa do końca listopada 2020 roku. Jego celem jest wzmocnienie zaangażowania społeczności lokalnej w życie GOK-u i umożliwienie mieszkańcom realizacji ich pomysłów na inicjatywy kulturalne. Ideą programu Dom Kultury jest zachęcanie ośrodków kultury, by działały nie tylko dla, ale przede wszystkim z mieszkańcami gminy. Pierwszy etap projektu polegał na stworzeniu diagnozy, która wskaże zasoby kulturotwórcze i potrzeby lokalnej społeczności. W drugim etapie, lokalni działacze kultury i mieszkańcy mają możliwość stanąć do konkursu o mini dotacje na realizację inicjatyw, które będą służyć społeczności gminy Górno. Dofinansowanie otrzyma od 3 do 7 inicjatyw, na które łączna pula środków wynosi 22 tys. zł. Wyniki diagnozy będą dla Gminnego Ośrodka Kultury w Górnie drogowskazem na najbliższe lata w budowaniu oferty dla mieszkańców. Istotne jest to, żeby projekt nie skończył się wraz z dofinansowaniem Narodowego Centrum Kultury, ale trwał dłużej, a GOK stał się bardziej rozpoznawalny jako miejsce otwarte na spotkania, inicjatywy i inne działania kulturalne oraz pozyskał nowych, stałych odbiorców i współtwórców kultury w gminie.

2. INFORMACJE O PRZEBIEGU PROCESU DIAGNOSTYCZNEGO

Proces diagnostyczny został rozpoczęty w momencie wprowadzenia w Polsce zasad izolacji związanych ze stwierdzoną pandemią COVID-19. Wspólnie z kierownictwem Gminnego Ośrodka Kultury w Górnie oraz animatorem programu DK+ podjęto decyzje o rozpoczęciu działań diagnostycznych poprzez narzędzia umożliwiające spotkania on-line, wywiady telefoniczne, badanie materiałów dostępnych w zasobach internetowych a następnie w miarę możliwości zrealizowanie spotkań “na żywo” (z zachowaniem zasad bezpieczeństwa) i zwiedzenie gminy Górno. W okresie od marca do połowy lipca zrealizowano 5 spotkań: 2 spotkania on-line dla młodzieży i dla dorosłych i 3 na żywo, z uczestnikami w różnym wieku, w Górnie, Krajnie i Skorzeszycach oraz w Cedzynie. Większość została przeprowadzona przez zespół w składzie: badaczki LGB, zespół GOK, animator DK+. W spotkaniach uczestniczyło łącznie 70 osób. Zrealizowano 14 wywiadów indywidualnych z przedstawicielami różnych organizacji czy instytucji (Kołem Gospodyń Wiejskich Radlin, Kołem Gospodarzy Wiejskich i Kołem Gospodyń Wiejskich Cedzyna, Zespołem etnograficznym Niwa, Teatrem „Scena Górna”, wójtem gminy, nauczycielami ze Szkół Podstawowych w Górnie i Woli Jachowej oraz pedagog pracującej w szkołach w Bęczkowie, Leszczynach i Radlinie, Gminnym Ośrodkiem Kultury, Gminnym Ośrodkiem Opieki Społecznej oraz współpracującą z GOPS Fundacją PESTKA, biblioteką w Górnie, Orkiestra Dętą, Stowarzyszeniem na rzecz rozwoju Gminy Górne) oraz 3 grupowe z mieszkańcami gminy Górno (zespół GOK-u, mamy uczestników zajęć GOK-u oraz osoby z MAL- a). Łącznie rozmawiano z około 25 osobami. Przeprowadzono badanie ankietowe on-line oparte na opracowanych we współpracy z GOK i animatorem DK+ pytaniach ankietowych, wzięło w nim udział 55 osób. Było to osoby z Radlina - 10 osób, Bęczkowa - 9 osób, Skorzeszyc - 8 osób, Górna (w tym Parcele) - 6 osób, Krajna (różne sołectwa) - 4 osoby, Leszczyny - 4 osoby, Wola Jachowa - 2 osoby i z Cedzyny - 1 osoba, nie podało informacji w ankiecie skąd jest 9 osób. Większość

3 | S t r o n a wypełniających ankietę osób stanowiły kobiety - 74%, mężczyzn było - 26%. W badaniach zatem uczestniczyło łącznie ponad 140 osób mieszkańców i mieszanek.

Zdjęcia spotkań z mieszkańcami i mieszkankami. Materiał archiwalny GOK-u.

3. GMINA GÓRNO

a) OGÓLNIE O GMINIE GÓRNO

Gmina Górno jest gminą wiejską, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim. Sąsiaduje z miastem Kielce oraz gminami Masłów, Bodzentyn, Bieliny oraz Daleszyce. Gmina Górno obejmuje 13 sołectw: Bęczków, Cedzyna, Górno (siedziba gminy), Górno - Parcele, Krajno Drugie, Krajno - Parcele, Krajno Pierwsze, Krajno - Zagórze, Leszczyny, Podmąchocice, Radlin, Skorzeszyce, Wola Jachowa. Charakter gminy jest podmiejski, gdzie ciągle wzrasta liczba mieszkańców. W gminie jest dużo młodych osób – co piąta osoba jest w wieku przedprodukcyjnym (21%), ponad 64% osób jest w wieku produkcyjnym a tylko 14% w wieku poprodukcyjnym. Znaczna część nowych mieszkańców pochodzi z Kielc. Ma to wpływ na zmiany w przestrzeni ze względu na pojawiające się nowe domy, znaczny ruch samochodowy, ale i na relacje międzysąsiedzkie (dotyczy to zwłaszcza sołectw - Górna, Cedzyny i Leszczyny). Gminę przecina ruchliwa droga krajowa. Gmina Górno jest zapleczem do spędzania czasu wolnego przez mieszkańców Kielc ze względu na atrakcje turystyczne oraz rekreacyjne. Okolice polecane są na wędrówki piesze i rowerowe, a zimą na trasy narciarskie. Gmina posiada liczną bazą noclegową z atrakcyjną ofertą gospodarstw agroturystycznych.

4 | S t r o n a

Gmina od północy graniczy z pasmem Gór Świętokrzyskich, a od zachodu znajduje się Zalew Cedzyna (na rzece Lubrzance). Północno – wschodni fragment gminy położony jest w otulinie (strefie ochronnej) Świętokrzyskiego Parku Narodowego (sołectwa: Górno – Parcele, Krajno Parcele, Krajno Pierwsze, Krajno Drugie i Krajno – Zagórze). Północno – zachodni fragment gminy położony jest w obrębie Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (sołectwa: Cedzyna, Radlin, Leszczyny, Podmąchocice i Bęczków). Tereny są chronione ze względu na pomniki przyrody nieożywionej i ożywionej. Znajdują się tu niewielkie wzniesienia zbudowane z wapieni, dolomitów i piaskowców (Radlin, Górno, Góra Stróżna koło Krajna) i podłużne wzgórze koło Bęczkowa. Tereny te przecinają doliny rzek Lubrzanki, Warkocza, Kakonianki oraz liczne potoki i strumyki. Występują tu też bagna i mokradła. Jednym z ulubionych gór na terenie gminy jest Radostowa1 . W gminie jedną z atrakcji jest kompleks rozrywkowy Sabat Krajno, na którego terenie znajduje się Park Miniatur, park linowy, stok narciarski, restauracja i inne uruchamiane sezonowo atrakcje. Przez kilka lat odbywały się tam też doroczne Zloty Czarownic połączone z biciem rekordy Guinessa. Tereny gminy opisywał w swoich dziełach Stefan Żeromski, zachwycając się w nich okoliczną przyrodą i nazywanymi przez niego, “domowymi górami”. Na polach Krajna, w 1844 r., spiskował z chłopami przeciwko zaborcy rosyjskiemu ks. Piotr Ściegienny, z Radlina pochodzi rodzina Marii Curie-Skłodowskiej. Dzięki bogactwom mineralnym rozwinęło się w regionie górnictwo. Eksploatowano surowce skalne, widoczne są różne nieczynne wyrobiska, hałdy poeksploatacyjne. W jednym z tych miejsc powstała w Górnie Mała Kadzielnia - miejsce rekreacji i sportu. Niektóre kopalnie wciąż działają co można zaobserwować w towarzyszących wybuchom drganiach i zapyleniu. Regionalne tradycje związane są z Górami Świętokrzyskimi. Górale Świętokrzyscy mieli swoją gwarę, stroje, potrawy, tańce, przyśpiewki, legendy czy “godoły”, które są zapomniane. Wśród regionalnych dań Gór Świętokrzyskich znane są pierogi z bobem czyli „drągoły”. Góry mają też wiele legend, m.in.: o Babie Jadze, Sabacie, diabłach, żmijach w Leszczynach czy rzece Lubrzance, ale to tylko część z nich. Patriotyzm lokalny to też znajomość terenu i ich nazw każdej góry, rzeki. Regionalizm to również budynki, pamięć zwyczajów i przebiegu życia codziennego. Ważne jest poprawne odwzorowywanie kultury ludowej regionu, żeby pamięć o nich przetrwała. “Ważne, żeby edukować. Zaczynać od dzieci, ale i dorosłych. Znać stroje ludowe, gwarę, nazwy gór, rzek. Dumnie patrzeć na swoją ziemię. Ważny jest ten lokalny patriotyzm.’ Wypowiedź z wywiadu

“Bibułkarstwo było też w regionie, robótki w słomie, pająk świętokrzyski (w każdy domu wisiał). Ważne, żeby to promować.”

Wypowiedź z wywiadu

Tradycje ziem świętokrzyskich od lat pielęgnuje i upowszechnia zespół etnograficzny Niwa2. Swoją wiedzą dzielą się z uczniami i uczennicami w szkołach, gdzie opowiadali legendy, śpiewali pieśni i opowiadali o zwyczajach czy nauczali gwary. Zespół zbiera też historie mieszkańców.

1 https://www.youtube.com/watch?v=gsaPCUeGbLI

2 http://www.gorno.pl/asp/niwa,78,,1

5 | S t r o n a

Tradycje związane ze swoimi wsiami pielęgnują Koła Gospodyń Wiejskich i Koło Gospodarzy Wiejskich. “Są legendy, każda miejscowość ma legendy, KGW je znają, robią scenki, znają genezę miejsc i dbają o jej pamięć”. Wypowiedź z wywiadu

b) CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH SOŁECTW

Bęczków Wieś znajduje się blisko Kielc (około 5 km), gdzie możliwy jest dojazd komunikacją miejską. Liczba mieszkańców wynosi ponad 1500 osób. Teren wsi w całości należy do Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i wchodzi w skład otuliny Świętokrzyskiego Parku Narodowego, a przez wieś przepływa rzeka Lubrzanka. Historia wsi sięga XIV w., a wokół jej nazwy istnieje wiele legend, z którymi można zapoznać w książce Marii Waldon, Bęczków - historia3. Wydany został album pn. „Bęczków wczoraj i dziś” związany z obchodami 660 rocznicy powstania miejscowości, gdzie upamiętnia się licznych twórców ludowych wywodzących się z Bęczkowa oraz znajdują się fotografie pochodzące z archiwalnych albumów rodzinnych4. „Jedna z legend dotyczących jej powstania głosi, że dawno temu osiedlił się tu zdolny rzemieślnik Bęczek. Trudnił się produkcją antałków, beczek, cebrzyków i innych naczyń z drewna. Kiedy pracował, po okolicy rozlegały się odgłosy "bęcz, bęcz, bęcz". Od nich właśnie i od przydomku pierwszego osadnika wieś wzięła swoją nazwę. Marii Waldon, Bęczków - historia, Zagnańsk 2007

Regionoznawcy zwracają uwagę również na ciekawą gwarę z tej części gminy5. W Bęczkowie znajduje się parafia św. Jana z Dukli, Szkoła Podstawowa oraz, świetlica znajdująca się w dawnej kaplicy z siłownią. Na terenie wsi działa Stowarzyszenie Świętego Jana z Dukli w Bęczkowie, Koło Gospodyń Wiejskich, zespół folklorystyczny „Bęczkowianie” 6 , Towarzystwo Przyjaciół Bęczkowa oraz zespół etnograficzny “Niwa”7. W otwarciu świetlicy w 2018 roku wszystkie te podmioty razem współpracowały. “Po zakończeniu części oficjalnej przyszedł czas na część artystyczną, którą rozpoczęły dzieci wesołym pokazem tańca, następnie wszyscy zgromadzeni mogli obejrzeć legendy o powstaniu wsi Bęczków przedstawione przez członków Stowarzyszenia oraz wysłuchać piosenki o powstaniu wsi Bęczków, do której słowa i muzykę ułożył Władysław Pedrycz8”. Informacja ze stron GOK-u

3 https://echodnia.eu/swietokrzyskie/historia-beczkowa/ar/8358280 4 https://www.gokgorno.pl/gok/dawniej-dzisiaj-jutro-dziedzictwo-lokalne 5 http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=&l4=&l5=dzieje- wsi-beczkow 6 http://www.gorno.pl/asp/beczkowianie,76,,1 7 cufs.edu.lublin.eu/ 8 https://www.gokgorno.pl/gok/swietlica-w-beczkowie-juz-otwarta

6 | S t r o n a

Tereny te zapraszają do siebie wędrowców, na trasie znajdują się lasy, wyrobiska piaskowe, źródełka na Jeziorowej Górze, wychodnie piaskowca kwarcowego na Górze Kamieniec - Kamecznica Bęczkowska czy punkt widokowy ze stoku Bęczkowskiej Góry. W Bęczkowie znajdują się tereny leśne tzw. Borki (droga z Leszczyn), gdzie znajdują się kapliczki z piaskowca z 1917 i 1916 roku. Znajdziemy też dwa krzyże, pierwszy upamiętnia epidemię cholery, drugi, fundacji Towarzystwa Przyjaciół Bęczkowa, związany jest z osobistą historią. Na wschodzie wsi, znajduje się góra Strużna wraz z figurą Matki Boskiej. Jest to jedna z "domowych gór" Stefana Żeromskiego. W czasie pierwszej wojny u podnóża wzniesienia rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami austriackimi a rosyjskimi. We wsi znajdował się kiedyś żydowski cmentarz9.

Cedzyna Cedzyna istnieje od XV w. Od XVI w. czynne były tu dymarki, w których wytop żelaza prowadzono do roku 1778. W latach 30. XX w. przez wieś przebiegała trasa kolejki wąskotorowej z Kielc do Złotej Wody k. Łagowa. We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa i przedszkole., żłobek gminny, na którego poddaszu zlokalizowana jest świetlica dla mieszkańców. Od 4 lat w miejscowości działa Koło Gospodyń Wiejskich. We wsi mieszka ponad 1400 mieszkańców i stale się ta liczba zwiększa. Bliskość zalewu zbudowanego na rzece Lubrzance, który jest otoczony lasami od lat 70-tych zaprasza na odpoczynek i wodne sporty mieszkańców gminy Górno oraz okolicznych, w tym Kielc. Woda z zalewu dostarczała kiedyś energii urządzeniom huty. Obecnie teren rekreacyjny nad Zalewem został odnowiony i wyposażony w infrastrukturę - chodniki, ścieżki rowerowe, oświetlenie, mini siłownię, budynek z sanitariatami i prysznicami, ławki, kosze, parking i ścieżkę edukacyjną. “Są ogromne parkingi i to wciąż kropla w morzu, mnóstwo ludzi tam jest. Zmieniliśmy dzierżawcę terenu, teraz jest ŚWOPR, robią półkolonie dla dzieci - to wszystko kwitnie””. Wypowiedź z wywiadu Nad Zalewem działa Świętokrzyskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, z ofertą rekreacyjną (np. rejsy jachtem żaglowym, Regaty o Puchar ŚWORP), wypożyczalnią sprzętu wodnego, ofertą szkoleniową (np.: pierwsza pomoc, ratownictwo, Mistrzostwa Grup Szybkiego Reagowania na wodzie) ale także edukacyjną i integracyjną (Wodne półkolonie, Dzień Dziecka w ŚWOPR, Morsowanie ŚWOPR, ŚWOPR dla WOŚP). Funkcjonuje tu także Ośrodek Sportów Wodnych Klubu Morskiego HORN organizujący m.in. szkolenia żeglarskie, regaty, wypożyczalnię sprzętu wodnego10.

9 http://www.polskiekrajobrazy.pl/Artykuly/5:W_gorach/83:Beczkow._Swietokrzyskie_klimaty. html

10 http://swietokrzyskiewopr.eu/ http://www.klubhorn.pl/

7 | S t r o n a

Górno, Górno - Parcele Górno to duża wieś istniejąca od 1400 roku jako własność biskupów krakowskich. Zamieszkuje sołectwo Górne ponad 1400 mieszkańców, a Górne - Parcele około 700 osób. W Górnie znajduje się Urząd Gminy, Gminny Ośrodek Kultury, Gminna Biblioteka Publiczna współpracująca z GOK, Ochotnicza Straż Pożarna oraz Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. W sołectwie działa zespół Górnianecki oraz Stowarzyszenie na rzecz gminy Górno11. W Górnie można spotkać stare drewniane domy oraz zespoły zagrodowe z początków XX wieku. Jest ich nich niewiele, ale te co pozostały pokazują dawny charakter zabudowy. Z zabytkowych miejsc wymienić należy cmentarz parafialny z 1935 roku. Na placu Urzędu Gminy znajduje się pomnik Stefana Żeromskiego, a na placu szkolnym pomnik upamiętniający pomordowanych mieszkańców Górna w czasie II wojny światowej. Na terenie miejscowości są użytki kopalne oraz nieczynna kopalnia przekształcona na teren rekreacyjno - sportowy o dużym znaczeniu integracyjnym tzw. Mała Kadzielnia Teren starego kamieniołomu po nieczynnej już kopalni „Józefka” został poddany przebudowie, w ramach której urządzono w tym stadion GKS Góral Górno, ścieżkę dydaktyczną z ławkami, wyposażeniem w kosze, oświetleniem, iluminacja skał. Do Małej Kadzielni doprowadzono drogę dojazdową od pobliskiej szkoły w Górnie a przy obiekcie powstał parking.

11 http://www.gorno.pl/asp/gornianecki,77,,1

8 | S t r o n a

W Górnie istniały dobre warunki do hodowli owiec. W 1810 r. rządowe majątki Krajno i Górno jako pierwsze w Polsce rozpoczęły hodowle owiec rasy merynos, które otrzymały jako dar elektora saskiego Fryderyka III.

Krajno - 4 sołectwa: Krajno Pierwsze, Krajno Drugie, Krajno - Parcele, Krajno - Zagórze Wieś położona u podnóża najwyższego szczytu zwanego Skałą Agaty (613,96 m n.p.m), który jest wschodnim wierzchołkiem Łysicy (613 m n.p.m). Stąd też pochodzi nazwa miejscowości oznaczająca położenie na „skraju” czyli „kraju” Puszczy Jodłowej12. W Krajnie Pierwszym mieszka ponad 600 osób, Krajnie Drugim ponad 700 osób, Krajno-Parcele ponad 700 osób, Krajno Zagórz ponad 500 osób. Na terenie tzw. grzbietu krajeńskiego funkcjonuje wiele gospodarstw agroturystycznych. Wieś zasłynęła dzięki działaniom niepodległościowym księdza Piotra Ściegiennego. W Krajnie znajduje się zabytkowy cmentarz parafialny z ok. 1930 roku, kapliczka drewniana z połowy XIX wieku oraz Zespół Kościoła Parafialnego p.w. Chrystusa Króla z 1934 r. wraz z kościołem, dzwonnicą murowaną i ogrodzeniem murowanym. Z dawnej zabudowy można zobaczyć stodołę drewnianą z ok 1900 roku, zespoły zagrodowe (dom drewniany i piwnica drewniano-murowana z początków XX wieku). Na placu szkolnym znajduje się pomnik upamiętniający pacyfikację mieszkańców wsi Krajno w czasie II wojny światowej. Na trasie przed Św. Katarzyną umiejscowiono pomnik poświęcony oddziałom partyzanckim, działającym w czasie II wojny światowej na terenie kielecczyzny. Na pamiątkę rodzimym poetom - małżeństwu Grzegorczyków na terenie ich rodzinnego gospodarstwa postawiono pomnik. W Krajnie działa Koło Gospodyń Wiejskich oraz Kapela Łysogórska z Krajna Drugiego. W miejscowości Krajno-Parcele znajduje się budynek GOK, w którym działa także Miejsce

12 http://krajno.pl/krajno-historia-pisane/

9 | S t r o n a

Aktywności Lokalnej (MAL) uruchomione w ramach projektu „Sukces w Górnie MALowany”, którego liderem jest Gmina Górno i Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Górnie, a partnerem Fundacja PEStka z Kielc. W ramach projektu budynek został dostosowany dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami ruchowymi. Przy budynku zlokalizowana jest scena z widownią, miejsce do zrobienia ogniska, plac zabaw, zieleń. Z budynku korzysta również Ochotnicza Straż Pożarna. Ze wsi Krajno można podziwiać górę Radostową - najważniejszą z "gór domowych" Stefana Żeromskiego. Z przyrodniczych atrakcji w Krajnie-Pierwszym znajduje się skała piaskowa w formie grzyba oraz ponad 200 letnia lipa drobnolistna (skarpa drogi Górno - Bodzentyn). Jedną z atrakcji turystycznych jest Sabat Krajno, z Parkiem Miniatur.

Leszczyny Wieś w średniowieczu należała do biskupów krakowskich. Kościół p.w. Św. Jacka Odrowąża jest najstarszy w gminie, który został ufundowany w roku 1610, a przebudowany na przełomie XIX i XX wieku13. Według tradycji kościół stanął dokładnie w tym miejscu, gdzie św. Jacek w czasie podróży do Krakowa, miał zatrzymać się na nocleg. Zabytkowe w kościele: ołtarze, chrzcielnica, ambona, chór, konfesjonały, mur okalający świątynię. Obok znajduje się kopiec z figurą Matki Bożej, który stanowi wotum dziękczynne parafian za uratowanie kościoła i ich samych od pożogi wojennej. W kościele został ochrzczony Stefan Żeromski, w którym została zamacowana marmurowa tablica z epitafium jego rodziców – Wincentego i Józefy Żeromskich, którzy zostali pochowani na pobliskim cmentarzu parafialnym z pocz. XIX wieku. Na cmentarzu pochowana jest też babcia Marii Curie Skłodowskiej. W Leszczynach stoi pomnik poświęcony partyzantom zamordowanym w czasie II wojny światowej – znajdziemy go przy parkingu naprzeciw kościoła parafialnego. Na murze kościoła parafialnego znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona partyzantom zamordowanym w czasie II wojny światowej.

13 https://kielce.wyborcza.pl/kielce/7,115198,22503144,mial-uratowac-kosciol-i-wies-miejsce-z- legenda-i-cudami-sw.html

10 | S t r o n a

W Leszczynach Panie spotykają się w Kole Gospodyń Wiejskich. W kościele śpiewa chór parafialny.

Podmąchocice Jest to to małe sołectwo licząca około 190 mieszkańców. Zbocze Radostowej znajdujące się w tej miejscowości jest idealnym punktem widokowym na gminę.

Radlin Wieś licząca ponad 1600 mieszkańców. Najwyższym szczytem, znajdującym się na terenie miejscowości jest „Zdobiec” (319 m n.p.m.). W Radlinie znajduje się od 2014 roku świetlica wiejska wraz z wyposażeniem, w której działa Koło Gospodyń Wiejskich, przy budynku jest integracyjny plac zabaw, boisko oraz siłownia. We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa, żłobek (w budynku znajduje się świetlica) oraz filia biblioteki. W Radlinie działa Koło Gospodyń Wiejskich, Koło Gospodarzy Wiejskich (które zrzesza członków z całej gminy), Stowarzyszenie na rzecz Radlina i gminy Górno, i dawna Kapela Radlińska. W przyszłości ma tu powstać Klub Seniora. „W 2013 roku minęło pięćdziesiąt lat od utworzenia Biblioteki Gminy Górno z siedzibą w Radlinie. Gromadzka Biblioteka Publiczna w Radlinie (tak brzmiała pierwotnie jej nazwa), została utworzona 22 lipca 1963 roku z myślą o mieszkańcach Radlina i okolicznych wiosek, w których brakowało miejsca, gdzie ludzie mogliby, wypożyczać książki, spotykać się, porozmawiać. Była więc pierwszym centrum kultury w Radlinie i najbliższej okolicy”.

11 | S t r o n a

Artykuł na rocznicę powstania biblioteki.14

W Radlinie mieszkali dziadkowie Marii Curie Skłodowskiej, z ich gospodarstwa pozostała jedynie studnia. W miejscu gospodarstwa dziadków Noblistki znajduje się przedszkole „RADosna POLana”, które swoją nazwą nawiązuje do odkrytych przez Marię Skłodowską – Curie pierwiastków: radu i polonu. Noblista spędzała we wsi dzieciństwo. Mówi się, że nazwa pierwiastka Rad wzięła się właśnie od Radlina. Radlin kiedyś żył z wełny, panie ją kupowały, oporządzały i potem sprzedawały. Była to wieś uboga, ziemie jałowe, dzięki wełnie mieszkańcy sobie radzili. W tej okolicy zlokalizowane są złoża zasobów naturalnych w rejonie Radlina i Góry Zdobiec (surowce węglanowe). Eksploatacja złóż spowodowała, że we współczesnej rzeźbie terenu widoczne są zmiany antropogeniczne – wyrobiska i hałdy poeksploatacyjne. W latach 30 - tych XX w. przez wieś przebiegała trasa kolejki z Kielc do Złotej Wody koło Łagowa, która przewoziła drewno z okolicznych lasów do Kielc. Przebieg torowiska kolejki obrazuje mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1935 roku.

Skorzeszyce Wieś, leżąca rzekami: Belnianką i Kakonianką powstała w XV wieku, wchodziła w skład biskupstwa krakowskiego. W 1944 okupanci niemieccy zamordowali mieszkańców, a znaczna część miejscowości została spalona. Tę trudną historię upamiętnia pomnik koło szkoły. Obecnie wieś zamieszkuje ponad 1500 mieszkańców. Parafia pod wezwaniem świętej Rozalii została erygowana 1934 roku, obecnie przy parafii działa Franciszkański Zakon świeckich. Nieopodal Świątyni stoi budynek Centrum Spotkań i Dialogu Diecezji Kieleckiej oraz stary cmentarz parafialny z 1935 roku. Na terenie wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich. Na terenie sołectwa znajduje się Szkoła Podstawowa (wraz z oddziałem przedszkolnym) oraz świetlica (stary budynek gospodarczy został wyremontowany i oddany do użytku w 2020 roku). „To jest ogromny gmach, który będzie służył lokalnej społeczności. Sąsiaduje ze szkołą, dlatego często będą tu zaglądały dzieci. W świetlicy swoje miejsce znajdzie również prężnie działające Koło Gospodyń Wiejskich, które w ubiegłym roku miało szczęście wygrywać niemal wszystkie kulinarne konkursy”. 15 Artykuł prasowy z otwarcia świetlicy Budynek świetlicy jest dostępny dla osób z niepełnosprawnościami ruchowymi, obok budynku znajduje się teren zielony, który w przyszłości również jest planowany do zagospodarowania na cele integracyjne i edukacyjne.

14 http://www.gorno.pl/asp/jubileusz-50-lecia-biblioteki-publicznej-w-radlinie,4,artykul,1,2017

15 https://m.radio.kielce.pl/pl/post-98753

12 | S t r o n a

Wola Jachowa Położona jest nad rzeką Kakonianką. Na terenie znajduje się zabytkowa kaplica p.w. św. Joachima w Woli Jachowej. W sołectwie znajduje się Środowiskowy Dom Samopomocy, szkoła podstawowa, świetlica. Działalność swoją prowadzi Koło Gospodyń Wiejskich, OSP, Teatr „Scena Górna”. Ponad 1500 mieszka w Woli Jachowej mieszkańców.

2 POTENCJAŁ GMINY: MIEJSCA, LUDZIE I ORGANIZACJE WAŻNE DLA MIESZKAŃCÓW GMINY

Mieszkańcy cenią gminę za krajobrazy, ukształtowanie, otaczającą naturę: “piękne łąki”, “piękno przyrody”, “lasy pełne grzybów”, “urokliwe tereny”. Ukształtowanie terenu, bliskość Gór Świętokrzyskich, istnienie Zalewu w Cedzynie są ważnym walorem tych okolic. Jest to jeden z ważniejszych walorów, który podkreśla wiele osób. Otoczenie przyrody skłania, według mieszkańców, do aktywnego odpoczynku. Istotna też jest bliskość miasta: “strategiczne położenie blisko Kielc”. W ankiecie zazwyczaj nie wskazywano, konkretnych miejsc do zwiedzania, ale zaznaczano fakt, że “dużo ciekawych miejsc można odwiedzić”, “mamy wiele ciekawych obiektów do zwiedzania”. Chociaż folklor jest ważny dla mieszkańców, nie wskazano miejsc, w których można go poznać czy doświadczyć. Na spotkaniach i podczas wywiadów wskazywano już więcej ważnych miejsc, opowiadano legendy, wskazywano aktywne grupy. „GOK (Gminny Ośrodek Kultury), GKRPA (Gminna Komisja Rozwiązania Programu Alkoholowego), szkoły, które na wsi mają szczególną rolę w propagowaniu kultury, łączą pokolenia, są również swoistymi centrami kultury, KGW, OSP, lokalni społecznicy oraz ludzie mający pasje, zainteresowania, określone umiejętności, a także związani z propagowaniem różnych sztuk wśród społeczności lokalnej. Miejsca: Mała Kadzielnia, zalew Cedzyna, Krajno, trasy rowerowe, tarasy widokowe…” Wypowiedź w ankiety Mieszkańcy są dumni z tego, że rozwija się infrastruktura w gminie. Zwracają uwagę na nowopowstałe budynki, środki zainwestowane w Zalew w Cedzynie, drogi rowerowe, sieć wodną, kanalizacyjną, żłobki, świetlice, remonty i doposażenie szkół. “10 lat temu nie było nawet jednej świetlicy, teraz jest ich 8; było jedno KGW w Woli Jachowej, spotykało się po domach i nie miało strojów; po 10 latach jest infrastruktura, piękne obiekty i powstało 8 kół, w tym jedyne w Polsce Koło Gospodarzy.” Wypowiedź z wywiadu Ważne miejsca wskazane przez osoby wypełniające ankietę online, w wywiadach telefonicznych oraz na spotkaniach.

MIEJSCA a) Przyroda, w tym punkty widokowe • Widok na Łysicę. • Góra Radostowa i jej zbocze w Podmąchocicach.

13 | S t r o n a

“Idealny punkt widokowy na prawie połowę gminy, dzięki brakowi oświetlenia wspaniałe widać stamtąd gwiazdy”. Wypowiedź z wywiadu

• Taras widokowy w Krajnie. “Lubię, bo spędzam tam wiele czasu z przyjaciółmi” Wypowiedź z wywiadu

• Las i rzeka w Skorzeszycach. • Lasy, w tym wiele dobrych miejsc do zbierania grzybów. • Rzeki. • Rzeka podziemna, która “płynie rowami, bobry wycięły drzewa, i powstała tama i piękne rozlewiska jak się jedzie do Daleszyc”. • Wzgórze Borki w lesie w Bęczkowie.

b) Sport i rekreacja

• Zalew w Cedzynie. Mieszkańcy często wspominają, że lubią chodzić na spacery nad zalewem, dzieci mają tam dostępny nowoczesny plac zabaw. Jest to miejsce, gdzie można się zrelaksować, aktywnie spędzić czas uprawiając różne sporty wodne, ale i biegać czy jeździć na rowerze. W zimie można w grupie morsować. W ostatnich latach wprowadzono wiele modernizacji w infrastrukturze przy Zalewie, co sprawiło, że coraz więcej osób, również z Kielc, ponownie zaczęło tam spędzać czas. “Idealne miejsce na letni wypoczynek, ostatnio wiele się tam zmieniło, choć jeszcze wiele trzeba i można poprawić.“ Wypowiedź z wywiadu

14 | S t r o n a

• Krajno. Ogólnie miejsce lubiane jest ze względu na położenie. “Dzięki ukształtowaniu terenu i dobrej infrastrukturze drogowej to idealne miejsce na kolarski wypad”. Wypowiedź z wywiadu

• Teren GOK w miejscowości Krajno - Parcele: miejsce na ognisko, plac zabaw, scenę widokową, siłownia na powietrzu oraz boisko do piłki siatkowej.

• Mała Kadzielnia. Przestrzeń po dawnym kamieniołomie jest często wspominana jako jedna z atrakcji. Na tym terenie odbywają się imprezy gminne np. dożynki, mecze na pobliskim boisku. Kadzielnię można oglądać schodząc w dół schodami, a najlepiej wieczorem, kiedy jest odpowiednio oświetlona (iluminacja skał, która może przybierać różne barwy, np. na święta narodowe kolory biało-czerwone). Znajdują się tam tablice odnoszące się do przyrody i historii tego miejsca (ścieżka dydaktyczna), 8 placyków z siedzeniami, przestrzeń na ognisko. Miejsce ma potencjał, ale zdecydowanie brakuje tam zacienienia (w górnej części i przy boisku). Młodzi mieszkańcy lubią spędzać tam czas, ale uważają, że brakuje tam zieleni (drzew dających cień w lecie) oraz punkcie gastronomicznym (np. food truck). Tablice mogłyby też częściowo pełnić funkcję informacyjną dotyczącą propozycji kulturalnych i sportowych). Pojawił się też głos mówiący o tym, że przed remontem miejsce było lubiane przez wspinaczy skałkowych, teraz jednak nie mogą już korzystać ze skał. • Boiska np. przy kadzielni - GKS Góral Górno, w Skorzeszycach, przy innych szkołach - są to miejsca spotkań szczególnie dla młodzieży. • Siłownie zewnętrzne, np. w Krajnie, w Radlinie, nad Zalewem Cedzyna. • Ścieżki rekreacyjne. • Place zabaw w Woli Jachowej, Skorzeszycach, w Krajnie, Bęczkowie. • Lasy jako miejsce do biegania, do jazdy rowerem (cała gmina stanowi świetną lokalizację na wycieczki piesze i rowerowe), ale i jazdy na quadach (tereny w stronę Daleszyc). • Miejsce do jazdy na rolkach za szkołą w Skorzeszycach. • Trasy rajdów turystycznych, np. od szczytu Radostowej do szczytu Łysicy.

15 | S t r o n a c) Zabytki, miejsca pamięci

• Zabytkowy, późnorenesansowy kościół w Leszczynach. • Pomniki martyrologii.

“Każda szkoła ma jakiś pomnik w swoim sąsiedztwie, upamiętania on wydarzenia, ludzi, którzy walczyli za wolność. Każda szkoła dba o jakiś pomnik organizuje związane z nim wydarzenia. Wypowiedź z wywiadu • Pomnik poetów Grzegorczyków w Krajnie. • Grób rodziny Stefana Żeromskiego i rodziny M. C. Skłodowskiej. d) Przemysł wydobywczy

• Kopalnia - wspominano kopalnię “Józefkę”, gdzie pracowali mieszkańcy gminy i obecne, mniejsze już wydobycie wraz z odczuwalnymi skutkami - wstrząsami i zapyleniem. “Są piękne (kamieniołomy) i stanowią wytwór kultury naszych przodków”. Wypowiedź z wywiadu e) Turystyka

• Kompleks Sabat Krajno, w tym Park Miniatur. Kompleks ten był często wspominany jako ważne miejsce w gminie. Znajdują się w nim m.in.: wyciąg i stok narciarski, park linowy oraz park miniatur i restauracja. Jest to jedno z ważniejszych punktów turystycznych na mapie gminy. Park Miniatur jest zrobiony z należytą starannością i dokładnością, co pozwala na poznanie architektury świata: “Park Miniatur, w którym są przedstawione kluczowe budynki różnych państw, uczy to wielokulturowości i pokazuje wartości i kulturę innych krajów.” Chociaż mieszkańcy opowiadają o nim z duma, to niektórzy nie byli tam jeszcze. Wejście jest płatne, ale właściciel w ramach różnych wydarzeń w gminie zachęca do bezpłatnego zwiedzania. Kiedyś odbywały się tam coroczne zloty czarownic, podczas których uczniowie przebierali się za postacie z legend i bili rekord Guinnessa pod względem ilości czarownic. W zimie odbyło się kilka edycji popularnego wydarzenia “Zjazd na byle czym”. Właściciel zachęca do różnego rodzaju współpracy.

16 | S t r o n a

• Kamień związany z legendą w Skoroszycach. e) Miejsca edukacyjne i kulturalne

• Szkoły podstawowe w Górnie, Woli Jachowej, Skorzeszycach, Radlinie, Bęczkowie Leszczynach w Krajnie i Cedzynie, wraz z infrastrukturą sportową i rekreacyjną. “Szkoły integrują ze społecznością, odbywa się przez dzieci. szkoła integruje, skupia całe pokolenia”. “Moja szkoła, lubię moją pracę”. Wypowiedź z wywiadu

• Świetlice, które znajdują się w prawie każdym sołectwie: w Krajnie, w Cedzynie, Woli Jachowej, Bęczkowie, Krajnie, Radlinie, Skorzeszycach. Świetlice wraz z zagospodarowanymi terenami, np. z placami zabaw nieco odciążyły szkoły, które były wcześniej miejscami spotkań mieszkańców. Jednym z założeń jest to, by ludzie spotykali się w świetlicach, również młodzież (ale ten cel nie został jeszcze osiągnięty). W świetlicach realizowane są spotkania KGW, OSP, zebrania mieszkańców, a w niektórych także zajęcia z dziećmi, np. zajęcia plastyczne, zabawy dla dzieci, w tym realizowane w ramach projektu przez Stowarzyszenie Nauczycieli z Kielc. “Świetlica we wsi Skorzeszyce, jest tam dużo ciekawych zajęć”. Wypowiedź z wywiadu “Świetlica w Krajnie - To miejsce ma swoją magię, przyciąga. Do Krajna bardziej przychodzą ludzie, przychodziła tu także młodzież, która lubiła tu sobie posiedzieć”. Wypowiedź z wywiadu

• Gminna Biblioteka Publiczna znajduje się w Górnie wraz z filiami np. w Woli Jachowej, Krajnie, Radlinie. Biblioteki oprócz wypożyczania książek, organizują różne zajęcia dla dzieci i młodzieży. Wszystkie filie biblioteki mają niewielkie powierzchnie, najczęściej przy szkołach (Krajno, Radlin, Wola Jachowa). Działania biblioteki to m.in.: warsztaty świąteczne, wyprawki czytelnicze “Z Książką na Start” czy Mała Książka - Wielki Człowiek", projekty np. “Z czarownicą za pan brat, odłóż smartfon, ruszaj w świat”, inicjatywy: „Wakacje z książką w GBP w Górnie”, Święto Pluszowego Misia, akcja “Cała polska czyta dzieciom”. Biblioteki ściśle współpracują ze szkołami. “Mamy nowy sprzęt i korzystamy z niego, jak ktoś potrzebuje napisać coś na komputerze (np.: CV), wydrukować, skserować to przychodzi do nas i my pomagamy. Mamy i komputery stacjonarne i przenośny i urządzenie wielofunkcyjne i wi-fi. Biblioteka jest też takim punktem wsparcia. Dzieci, młodzież, dorośli korzystają z naszego wsparcia. Jesteśmy też miejscem rozmów, integracji. Ludzie traktują bibliotekę jako takie miejsce otwarte, do którego zawsze można przyjść. Ludzie się tu dobrze czują”. Wypowiedź z wywiadu

• GOK w Górnie (działalność GOK opisana szerzej w dalszej części).

17 | S t r o n a

Inne miejsca w gminie:

• Lody w Skorzeszycach. • Budynek remizy, który był kiedyś szkołą z XX wieku, wcześniej szpitalem - Wola Jachowej, ludzie mają do niego sentyment, mają dużo wspomnień.

Poza gminą ważnymi miejscami jest:

• Trasa Św. Katarzyna - Agata - Nowa Słupia. • Szlak ze Św. Katarzyny na Św. Krzyż, źródełko i lasy obok kościoła w Świętej Katarzynie. • Lody przy św. Katarzynie. • BabyJagowo w Nowej Słupi i lody dostępne w tym miejscu. • Zalewy Borkowie i Wilkowie. • Łysica i jej gołoborze, - “Łysica - można odpocząć na łonie natury, oddychać świeżym powietrzem.“

Pomysły na rozwój infrastruktury ulubionych miejsc Mieszkańcy wskazują, że brakuje im miejsc spotkań dla dzieci oraz dla młodzieży. Niektórzy zgłaszają, że potrzebują także siłowni dla dorosłych, inni, że byłoby dobrze, żeby bardziej korzystano z tych które już są. Nadal za mało jest dróg rowerowych. Ze względu na dużą ilość samochodów na drogach warto pomyśleć, gdzie takie drogi powinny być zlokalizowane, zarówno te wzdłuż głównych tras, jak i oddalone od nich, prowadzące do ciekawych miejsc. Droga rowerowa przy Zalewie jest bardzo doceniana, ale pojawiają się głosy, że jest zatłoczona i czasem spacerowicze nie czują się tam bezpiecznie. Sugerowano też odnowienie kortu tenisowego. W Małej Kadzielni brakuje zieleni w postaci drzew, które dawałyby cień w upalne dni. cienia. W rozmowach, pomysłach pojawiał się też pomysł, żeby ożywić Małą Kadzielnię poprzez zlokalizowanie tam punktu gastronomicznego np. food trucka. W najbliżej okolicy Małej Kadzielni powinny tak być także dostępne toalety. Dzieci i młodzież zwracają uwagę, że brakuje im skate parku czy pump track’u. Byłyby zainteresowane takim miejscem i sposobem spędzania czasu, zwłaszcza, że już są wśród nich osoby trenujące jazdę wyczynową na rowerach MTB. W rozmowach pojawiały się, wśród ulubionych sposobów spędzania czasu: jazda na rowerze, rolkach, deskorolkach, hulajnogach. W tym momencie nie ma w gminie miejsc pozwalających na uprawianie nawet rekreacyjnie tych sportów. Młodzież, dzieci jeżdżą na skatepark (Telegraf) do Kielc a chciałyby mieć takie miejsce u siebie. Brakuje w gminie także hali widowiskowej pozwalającej wystawiać coś dla całej społeczności, zaprosić dużo ludzi z całej gminy (żeby nikogo nie wyłączać) i pokazać to w godnej oprawie. Powinno to być wspólnego miejsce z profesjonalną widownią do wykorzystania dla różnych grup, miejsce, z którego mieszkańcy gminy byliby dumni W gminie jest niedostatek miejsc, w których można spotkać się ze znajomymi, przyjaciółmi, porozmawiać, wypić kawę, herbatę, zjeść lody, kolację,, umówić się na randkę.

LUDZIE Ludzie w gminie postrzegani są jako aktywni, chętni do działania, zaangażowani, tacy, na których można liczyć. Cenione jest to, że osoby działające pozyskują środki z różnych programów unijnych. Ludzie w gminie mają potencjał do podejmowania różnych działań. Szkoły są też

18 | S t r o n a miejscem wielu działań edukacyjnych, integracyjnych, charytatywnych, profilaktycznych. Bardzo cenna jest współpraca międzyszkolna, zapraszanie siebie wzajemnie na organizowane inicjatywy, “nakręcanie się” do działania. Chwalona jest działalność wójta gminy oraz pracowników Urzędu Gminy na rzecz rozwoju gminy i społeczności lokalnej. “Mnóstwo inicjatyw powstało nie z pomysłów instytucji, ale wyklarowały się bo była potrzeba działania. Ta potrzeba była w ludziach. Dużo ludzi - działaczy, którzy mają ciągoty w kierunku kultury, społecznie. Działają w formie wolontariatu, mają wolę działania. Są to ludzie pracujący i właśnie po pracy spotykają się i działają. Jest dużo grup - mniejsze, większe, żeńskie i męskie. Chociaż to kobiety biorą prym”. Wypowiedź wywiadu “Wspólnota, to, że razem podejmujemy decyzje, czy dotyczące inwestycji, czy dbania o kulturę, tradycje, jej transmisję”. Wypowiedź wywiadu Ludzie tworzą w gminie atmosferę sprzyjającą integracji społeczności lokalnej. Bardzo aktywne są Koła Gospodyń Wiejskich i Koło Gospodarzy Wiejskich, ich działania wiążą się zarówno z rozwojem własnych pasji (ze śpiewem i tańcem na czele), reprezentowaniem gminy w konkursach dotyczących tradycyjnych kulinariów, jak również z tworzeniem oferty zajęć dla dzieci ze swoich miejscowości. Wiele inicjatyw podejmowanych jest właśnie przez Koła, dzięki czemu mieszkańcy wsi mają okazję do integracji. “Są zaangażowani w KGW - mnóstwo robią różne rzeczy - zdrowie, sztuka, imprezy i to dużo też robią niekoniecznie pod szyldem kół wiejskich”. Wypowiedź z wywiadu Dla najmłodszych istotni są ich przyjaciele i przyjaciółki, rodzina, ukochane zwierzęta, ale też instruktorzy zajęć, osoby prowadzące warsztaty w świetlicach. Dzieci i młodzież szkolna są zachęcane do aktywności, chętnie włączają się w proponowane działania ale też mają swoje pomysły. Dzieci bardzo chętnie biorą udział w wolontariacie, akcjach charytatywnych, np.: robimy “Pola Nadziei”, robimy zbiórki żywności i potrzebnych rzeczy, jeździmy do św. Alberta, Caritas, do schroniska. (...) Są bardzo chętne, żeby się włączać. (...) Jeśli chodzi o ich własne inicjatywy to przychodzą z pomysłami na wycieczki różne, żeby pomóc im zorganizować przebieranki, dzień kolorów, dyskoteki, albo usłyszą gdzieś o jakiejś akcji charytatywnej i robimy to razem. Wypowiedź z wywiadu Rzadko padają konkretne nazwiska, ale najczęściej, jako osoby aktywne i utalentowane, wskazywani są członkowie i członkinie Kół Gospodyń Wiejskich, zespołów gminnych, w tym młodzieżowych, sołtysi, osoby prowadzące zajęcia w GOK-u, ale także nauczyciele. Ceniona jest postać wójta. Są w gminie także osoby, które piszą wiersze, śpiewają, grają na instrumentach, zajmują się sztuką teatralną, pielęgnacją tradycji z regionu, sportem. Niektóre osoby ważne dla gminy, cenione były za pielęgnowanie tradycji już odeszły. Wskazywane są ważne postacie historyczne dla gminy Górno, z zaznaczeniem, że a mało osób o tym wie i warto więcej podejmować działań związanych, np. z Stefanem Żeromskim, rodziną Marii Skłodowskiej - Curie, ks. Piotrem Ściegiennym czy św. Jackiem z Odrowążów. Jest to

19 | S t r o n a potencjał do wykorzystania w turystyce i wzmacniania tożsamości mieszkańców gminy. Wspominane było często małżeństwo Grzegorczyków, lokalnych poetów.

INSTYTUCJE I ORGANIZACJE W gminie działają Koła Gospodyń Wiejskich oraz Koło Gospodarzy Wiejskich, i o nich też najczęściej wspominano. Działają w każdym sołectwie pielęgnując tradycje, ale i wchodząc w nowe obszary działalności. Najczęściej zajmują się przygotowaniem potraw, m.in. na konkursy, śpiewem, ale i rękodziełem np. na dożynki szykują tradycyjne wieńce dożynkowe. Przygotowują różne zajęcia dla dzieci, jak również dbają o integrację mieszkańców. Reprezentują też gminę co roku w Licheniu Starym na Ogólnopolskim Zjeździe Kół Gospodyń, jak i na licznych konkursach kulinarnych16. W gminie ważne są działania związane z teatrem, np. Teatru “Scena Górna”. Opowiadano też o Gminnym Ośrodku Kultury. Wiele osób działa w różnych zespołach, chórach muzycznych, młodzieżowym chórze, gminnej orkiestrze dętej, kapelach. W szkołach funkcjonują samorządy szkolne wraz z opiekunami, grupy wolontariackie, zuchy, harcerstwo. W gminie ceniona też jest działalność stowarzyszeń. Według osób aktywnych, w gminie czasem brakuje większej integracji, większej otwartości na pewne działania czy grupy.

16 https://www.gokgorno.pl/gok/dwa-pierwsze-miejsca-i-wyroznienie-w-niedzielnych-konkursach- kulinarnych

20 | S t r o n a

“Czasem brakuje otwartości, są grupy, ale są zamknięte i w pewien sposób pod kontrolą, ludzie boją się wychylić ze swoimi pomysłami”. Wypowiedź z wywiadu W gminie Górno funkcjonuje obecnie 8 szkół podstawowych, w tym dwie jako zespoły szkolno- przedszkolne. Dzięki wspólnym staraniom władz gminy, dyrekcji i kadry szkół są one nowoczesne i bardzo dobrze wyposażone, zarówno jeśli chodzi o narzędzia edukacyjne, jak i infrastrukturę sportową. Ilość dodatkowych funduszy pozyskanych na działania, ciekawych i ambitnych programów edukacyjnych może być powodem do dumy. Szkoły uczestniczą m.in. w programie Erasmus +, dzięki czemu następuje międzynarodowa wymiana wiedzy, umiejętności i doświadczeń. W szkołach odbywają się liczne zajęcia dodatkowe ale szczególnie cenne w kontekście diagnozy zasobów i potrzeb w zakresie kultury wydają się być działania profilaktyczne, wzmacniające kompetencje społeczne, rozwój talentów, działań na rzecz samorządności i społeczności lokalnej. W szkołach oprócz działań związanych bezpośrednio z edukacją szkolną wzmacniane są talenty muzyczne, wokalne (np. Zespół Górne Nutki), sportowe, umiejętności z zakresu ratownictwa medycznego przekładające się na sukcesy w skali ogólnokrajowej w konkursie „Ratujemy i Uczymy Ratować” organizowanym przez Fundację WOŚP, samorządności i wolontariatu. Działalność Szkolnych Klubów Wolontariatu, liczne działania charytatywne, artystyczne a szczególnie przestrzeń na inicjatywy własne dzieci i młodzieży, w tym także budujące przedsiębiorczość, jak akcje sprzedaży ciasteczek w szkole poprzez które zuchy zarabiają w ten sposób na składki zuchowe. Szkoły organizują konkursy i działania na które zapraszają siebie wzajemnie ale także współpracują z GOK, GOPS, Gminna Biblioteką a także instytucjami i organizacjami poza gminą. “Dużo inicjatyw wychodzi ze szkół. Każda szkoła coś robi także dla innych. W Krajnie w szkole był Gminny Konkurs Recytatorski. W Cedzynie turnieje sportowe. W Woli Jachowej Gminny Konkurs Wiedzy o Polsce “POLSKA – MOJA OJCZYZNA”. Uczestniczą w nim dzieci z całej gminy, przyjeżdżają kibice na widownię, to integracja międzyszkolna i dodatkowa wartość edukacyjna uczestnictwa przez kibicowanie. W Górnie od kilku lat odbywają się przeglądy teatrów szkolnych w języku angielskim. W Radlinie robią konkurs ortograficzny. W innych szkołach także dzieją się takie rzeczy.” Wypowiedź z wywiadu

Koła Gospodyń Wiejskich i Koło Gospodarzy Wiejskich Głównym celem działalności KGW jest kultywowanie i krzewienie tradycji, regionalnych zwyczajów, które realizują przez liczne udziały w konkursach kulinarnych i wokalnych. W ten sposób Koła także promują gminę. Dzięki różnym wycieczkom Koła się rozwijają, uczą nowych rzeczy. Uczestniczą aktywnie w Dożynkach, konkursach, śpiewają, zajmują się kuchnią, a także prowadzą nieraz zajęcia dla dzieci. Teraz prawie każde sołectwo ma swoją reprezentację. Panie opowiadały o integracji kół, zapraszają się na wydarzenia, uczestniczą we wspólnych wyjazdach. Teraz są dostępne sale gdzie mogą się wszystkie koła spotkać - Radlin i Cedzyna, co wcześniej, chociaż na warunki lokalowe było utrudnione i tak się działo. Panie niekiedy podejmują wspólne działania np. występując w spektaklu teatralnym "Olśnienie", sztuka na podstawie komedii Nikolaja Kolady - "Baba Chanel". Aktorami tej sztuki byli mieszkańcy naszej gminy, w tym Panie i Panowie z KGW. Panie opowiadają, że w niektórych kołach brakuje jednak nowych osób, które znałyby się na technice, komputerach.

21 | S t r o n a

Koła Gospodyń Wiejskich:

• KGW Bączków. Jest to najmłodsze koło w gminie. • Eko Babki z Cedzyny. KGW działa od 4 lata. Koło organizuje akcje sprzątania, promują dobre jedzenie, zorganizowali wigilię dla społeczności lokalnej (śpiewali, mówili wiersze okolicznościowe), zrobili przedstawienie gwarą, uczą obrzędów, promują ekologię też na różnych powiatowych imprezach, planują wydać książkę z przepisami, robiły spotkania edukacyjne w przedszkolu, ćwiczą razem, dzielą się swoją wiedzą i talentami (wzajemnie się uczą np. angielskiego, ćwiczeń). • KGW “Skorzyszanki” - KGW bierze czynny udział w festynach, warsztatach i konkursach, zwłaszcza kulinarnych. Skorzeszyce miało akcję pieczenia pączków z dziećmi, ubieranie choinki, organizację nocy świętojańskiej. KGW długo się starało, żeby mieć swoje miejsce i teraz bardzo je doceniają. • KGW „Radlinianki” - Koło powstało 7 lat temu. Obecnie działa w nim 11 pań. Wcześniej siedziba Koła była w starej siedzibie w szkole, teraz mają budynek, w którym mieści się też żłobkiem. Panie śpiewają, gotują, organizują imprezy np. święto pieczonego ziemniaka, pikniki rodzinne, imprezy na Boże Narodzenie, występy, pokazy dla dzieci jak się robi potrawy, organizują rajdy z ogniskiem. Zajmują się sztuką ludową (szydełko, bombki, malowanie). Biorą udział w kulinarnych konkursach. • KGW Krajno. Biorą czynny udział w warsztatach, festynach oraz dożynkach. • KGW “Parcelanki” - Powstało 2014 roku. Bierze czynny udział w festynach, warsztatach i dożynkach. Swoimi występami promuje sołectwo oraz podtrzymuje tradycję i kulturę regionu. • Koło Gospodarzy Wiejskich. Panowie, których jest 15-tu, są z prawie każdej wsi. Jest to prawdopodobnie jedyne w Polsce męskie KGW, działa od 4 lat, zajmuje się gotowaniem, śpiewem (mają swoje piosenki, pisane własne teksty), organizacją różnych imprez. Koło odnosi sukcesy w konkursach kulinarnych. • KGW Leszczyny. KGW powstało w 2011 roku. Panie organizują spotkanie dla seniorów, przedstawienia np. skecze kabaretowe “Rolnik szuka żony”, śpiewają, tańczą. KGW bierze czynny udział w festynach, warsztatach i konkursach wokalnych i kulinarnych. • KGW Wola Jachowa. KGW powstało w 2009 roku. Panie organizowały imprezy okolicznościowe np. 30-lecia i 50-lecia małżeństw, uczestniczą w organizacji gminnych uroczystościach, np. dożynek, festynów rodzinnych, spotkania np. z okazji Dnia Kobiet. Przygotowały scenkę kabaretową o tytule „Zebranie KGW” oraz występ z pieśniami ludowymi, których słowa zostały specjalnie ułożone na potrzeby uroczystości.

a) Stowarzyszenia i grupy nieformalne

• Stowarzyszenie św. Jana z Dukli. Prowadzi świetlicę społeczną i zajęcia teatralne dla dzieci, organizuje pomoc żywnościową dla ubogich mieszkańców, festyny i uroczystości okolicznościowe oraz koncerty, konkursy i wycieczki integrujące lokalną społeczność. Stowarzyszenie św. Jana z Dukli w Bęczkowie organizuje Pieśniobranie Patriotyczne z lokalnymi zespołami z terenu gminy, które cieszy się to dużym zainteresowaniem. • Stowarzyszenie Przyjaciół Gminy Górno. Stowarzyszenie powstało w 2008 dzięki inicjatywy mieszkańców. Organizacja zawiązała się, by pozyskać środki na budowę placu zabaw w Bęczkowie i od tego pory działa aktywnie, zrzesza około 40 osób. Stowarzyszenie wspierało wyposażenie GOK w Krajnie i powstanie siłowni zewnętrznych, prowadziło bezpłatne warsztaty zdrowego żywienia, zorganizowało międzypokoleniową grę terenową pn. "Gornotropiciele", stworzyło ścieżkę

22 | S t r o n a

historyczno-edukacyjną, organizowało zbiórki krwi, postawiło pomnik ks. Piotra Ściegiennego, odnowiło grób babki Skłodowskiej w Leszczynach, odrestaurowało kapliczkę. Działają wolontarystycznie. • Zespół etnograficzny “NIWA” zajmuje się kulturą ludową gór świętokrzyskich. Oferuje pomoc w zdobyciu wiedzy, umiejętności, działania na płaszczyźnie kulturze ludowej, prowadzi np. warsztaty z gwary ludowej. Dba o dokładne odwzorowanie kultury ludowej, w tym strojów. Opracował zespół ścieżkę grzbietu krajeńskiego. • Fundacja ”Słoiki Baby Jagi”, która promuje zdrowe żywienie. • Ochotnicza Straż Pożarna, np. w Woli Jachowej o 100 letniej tradycji. • Stowarzyszenie Świętokrzyskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, które oprócz usług ratowniczych i związanych z wypożyczaniem sprzętu wodnego prowadzi też działania integracyjne, edukacyjne, szkolenia z zakresu pierwszej pomocy. • Samorządy Uczniowskie - dają szansę na realizację pomysłów dzieci i młodzieży, budują i wzmacniają aktywność społeczną młodych ludzi • Wolontariat Szkolny - “Działa w większości szkół (...) Ja zajmuję Klubem, w Bęczkowie, Radlinie, Leszczynach. Klub organizujemy dla najstarszych klas, oni oczywiście dostają też punkty do świadectw, ale przede wszystkim chcą działać. Jest dużo osób, które bardzo angażuje się w działania wolontariatu i otrzymują za to dyplomy, podziękowania ale chciałabym móc coś więcej dla nich zrobić, dla wolontariuszy z całej gminy, zabrać ich gdzieś na wycieczkę w ciekawe dla nich miejsce, zrobić dla nich piknik, porządnie podziękować za ich zaangażowanie, wyróżnić, dać przykład (...)”. • Szkolne grupy Harcerskie i Zuchowe • Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

23 | S t r o n a b) Zespoły śpiewacze i taneczne

• Zespół ludowy “Górnianecki” - zespół powstał w 1982 roku przy Kole Gospodyń Wiejskich z Górna. Zespół po 10 letniej przerwie w swojej działalności w 2000 roku został reaktywowany. Górnianecki ratują od zapomnienia stare przyśpiewki, gwarę, pieśni religijne. • Zespół dziecięcy “Górne Nutki” - z inicjatywy Pań z zespołu “Górnianecki” powstał dziecięcy zespół ludowy. Panie przekazują młodszemu pokoleniu swój dorobek artystyczny ucząc dzieci śpiewu dawnych pieśni i piosenek. Zespół jest finansowany przez GOK, a dziala w szkole. • Chór kameralny Cantus Puellis+ - chór młodzieżowy nie tylko śpiewa i reprezentuje gminę, ale także działa w ramach programów młodzieżowych jak “Mania działania”, organizował biegi dla młodzieży o tytule "DZIŚ jestem OFFLINE" • Gminna Orkiestra Dęta - orkiestra powstała 2015 z inicjatywy wójta. Budowano ją od podstaw, pozyskano instrumenty, stroje, zebrano zespół. Zapraszane były osoby do prowadzenia warsztatów do nauki gry na różnych instrumentach. Orkiestra bierze udział w konkursach powiatowych, przeglądach orkiestr, uczestniczy w świętach i wydarzeniach lokalnych, np.: w Dożynkach, Święcie Pieroga, świętach sołeckich, dniu strażaka, podczas obchodów świąt, np. 11 listopada, Świąt Bożego Narodzenia. • Zespół Pieśni i Tańca „Bęczkowianie” – to zespół, który powstał w 2000 roku. Przybliżają i przekazują młodemu pokoleniu tradycje ludowe. Reprezentując folklor świętokrzyski na wszelkiego rodzaju przeglądach i konkursach. • Kapela Radlińska - panie z KGW śpiewały, panowie grali, tworzyli własne piosenki, do kontynuowania działalności zabrakło jednak środków finansowych, np. na naprawy instrumentów. • Grupa grająca na gitarach przy GOK c) Grupy teatralne

• Teatr „Scena Górna” to teatr prowadzony przez nauczycielkę z Woli Jachowej, który skierowany Teatr „Scena Górna” jest do dorosłych - występują w nim nauczyciele, rodzice, działacze: “chcą wyluzować się i pośmiać i zrobić dla społeczności lokalnej, za darmo. Teatr od zeszłego roku działa pod sztandarem gminy i GOK, a tak już działa od 15. Problem jest brak stałego miejsca, bo składanie i przygotowanie do prób jest męczące. Przedstawienia poruszają różne tematy ważne, np. związane z wielokulturowością, tolerancją. Przygotowano np. sztukę z Kołem Gospodyń Wiejskich z Leszczyn Gminnym Kołem Gospodarzy, czy Kapelą z Radlina w spektaklu „Olśnienie” na podstawie komedii Nikołaja Kolady, Baba Chanel. Ostatnią zrealizowaną sztuką były "Baśniowe Ostatki", sztuka dla dzieci przygotowana na motywach Calineczki, ale spektakl mógł być różnie odczytywany przez dzieci i dorosłych. “ Do teatru amatorskiego nie trzeba mieć zdolności, teatr przygarnia wszystkich”. Wypowiedź z wywiadu d) MAL - Miejsce Aktywności Lokalnej. W Górnie działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, który w ramach swojej działalności zajmuje się m.in. pozyskiwaniem środków i działaniami na rzecz integracji społecznej. GOPS przy realizacji działań profilaktycznych, integracyjnych, współpracuje m.in. ze szkołami oraz GOK-iem. Takim projektem realizowanym na styku animacji społecznej i kulturalnej jest „Sukces w Górnie

24 | S t r o n a

MALowany”. “Jego liderem jest Gmina Górno i Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Górnie, a partnerem Fundacja PEStka z Kielc”. Miejsce Aktywności Lokalnej - MAL jest zlokalizowany w GOK w Krajnie. Dzięki temu oraz także innym projektom wyremontowano pomieszczenia na parterze budynku, dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami przystosowano łazienkę i zainstalowano ruchomy podest na wejściu, przestrzeń MAL wyposażono w meble i inne potrzebne rzeczy, w tym np.: wiele gier planszowych, ciekawe publikacje, ekspres do kawy. Na obecnym etapie poprzez warsztaty kompetencji społecznych, szkolenia, staże, pomoc prawnika, pomoc psychologa oraz pomoc w poszukiwaniu pracy, wydarzenia społecznościowe, projekt głównie wzmacnia i rozwija kompetencje społeczne, zawodowe grupy osób, które zostały włączone do projektu poprzez GOSP. Projekt ma wymiar integrujący i rozwijający. Docelowo Miejsce Aktywności Lokalnej powinno być miejscem szeroko rozpoznawalnym, otwartym na inicjatywy różnych grup, budującym i wzmacniającym aktywność całej społeczności lokalnej. Uzyskanie takiego efektu wymaga jednak wieloletniej pracy animacyjnej, gotowości na przekazanie ale także przejęcie przez społeczność odpowiedzialności za miejsce, współrealizację potrzeb społecznych i kulturalnych. Wiele nowoczesnych instytucji kierunkuje się właśnie w stronę tworzenia i wspierania przestrzeni otwartych na lokalną aktywność mieszkanek i mieszkańców.

WYDARZENIA, INICJATYWY Wspomniano najczęściej dożynki w gminie i różnego rodzaju festyny: “na których można pokazać swoje talenty”. Zapadają w pamięć te wydarzenia, które łączą całe rodziny, są zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Coroczne, cykliczne imprezy są ważne dla mieszkańców, nie tylko te realizowane w formie festynu, ale i mniejszych spotkań np. wspólnej wigilii (dzieci z niepełnosprawnościami wystawiły jasełka, ognisko, wspólne śpiewanie, wspólny poczęstunek, żywa szopka ze zwierzętami, przygotowana przez mieszkańców Krajna, zespoły ludowe wystąpiły na scenie). Ważny jest dla mieszkańców Dzień Pieroga, Święto Pieczonego ziemniaka czy pikniki, festyny z okazji Dnia Dziecka. Na tych różnych spotkaniach w poszczególnych sołectwach są potańcówki, występy kabaretowe, co bardzo lubią mieszkańcy i mile wspominają. Młode osoby wspominają różne wydarzenia sportowe, dyskoteki, czy zimowe “Zjazdy na byle czym” w Sabat Krajno. Cenione są zajęcia w świetlicy w Skorzeszycach np. z rękodzieła. Z projektów wspomniano “Powrót do przeszłości”, w którym przywoływano dawne prace na wsi (np. młóckę, pranie w rzece, wianki, żniwa). Opowiadano też o przestawianiach czy występach kabaretowych, np. Genowefa Pigwa. Corocznie w gminie organizowane są konkursy przyciągające duże grono zainteresowanych, jak Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek, Pieśni Patriotyczne czy wydarzenia i turnieje sportowe, także na poziomie szkół. Wspominano też konkurs GOK-u przy współpracy z Głos Górna był przeprowadzony konkurs dziennikarski dla młodzieży, w którym nagrodą była publikacja tekstu w lokalnej gazecie - Głos Górna oraz integrację międzykulturową organizowana przez instytut Języków z Kielc - konferencja, ognisko, wspólne biesiadowanie, prezentacje kultury regionalnej osób. Ważne są też wydarzenia małe, lokalne, wspólnie robione przez mieszkańców, jak akcje wspólnego pieczenia pączków KGW Skorzeszyce z dziećmi, akcje porządkowania terenu wokół Cedzyny przez Koło z Cedzyny. W szkołach odbywa się wiele konkursów (także przy współpracy z biblioteką), wydarzeń z zakresu kultury m.in. są to wydarzenia teatralne, z gminnych wydarzeń jest Przegląd Małych Form Teatralnych w Języku Angielskim, ale także mówiono o tym, że w przeszłości

25 | S t r o n a pracownicy szkoły przygotowywali i wystawiali przedstawienia dla uczniów, uczniowie robią przedstawienia dla rodziców, rówieśników, ale także dla młodszych dzieci. “Był taki projekt biblioteczny - klasa zrobiła przedstawienie “Trzy świnki” dla przedszkolaków, zrobili dekoracje, wymyślali stroje, zrobili całość, wychowawcy i rodziców pytali kiedy natrafili na trudności, potrzebowali wsparcia ale całość była ich. Wilk miał głowę zrobiona z kartonu, maluszki się trochę bały ale bardzo im się podobało. Młodzi bardzo to przeżywali. Zostawali w szkole na próby, sami ćwiczyli”. Wypowiedź z wywiadu W szkołach organizowane są też liczne wydarzenia integrujące poprzez wspólna zabawę, inicjatywy samorządów szkolnych oraz popularna w całej gminie “Noc w szkole” podczas której można np.: grać w różne gry, w tym escape room, robić razem jedzenie, rozmawiać, wygłupiać się i świetnie się bawić. Zarówno przez pedagog pracującą w kilku szkołach gminnych, jak przez animatorkę MAL wymienione zostały marsze, rajdy przeciwko przemocy, działania wspólne szkoły, GOPS i GOK o wymiarze integracyjnym, edukacyjnymi i profilaktycznym. W czasie, kiedy na terenie gminy działało gimnazjum, również organizowano rajdy jako działanie integrujące, budujące zespół klasowy. Dla grup które coś wspólnie tworzą gotują, śpiewają, grają, także młodzieżowych, ważne są wydarzenia na których mogą się zaprezentować. Z działań gminnych, wspomnianych przez kilka osób jako ważne była wspólna Wigilia, do której zorganizowania zaangażowało się i dołożył coś od siebie wiele różnych osób dołożyło coś od siebie. Było ognisko, śpiewanie, wspólny poczęstunek, żywa szopka ze zwierzętami, przygotowana przez mieszkańców Krajna, występy i prezentacje różnych grup. Brakuje jednak innych imprez, które nie są związane tylko w tradycjami - “ciekawych imprez: brak, jedynie dożynki, ale tam sama muzyka ludowa”. Dorośli są trochę wykluczeni z kultury, działań kulturalnych ogólnodostępnych o dobrej jakości, dla wymagających odbiorców. Starsza młodzież chociaż wymieniała główne wydarzenia gminne mówiła wprost, że praktycznie nie ma w gminie wydarzeń skierowanych do młodych ludzi, atrakcyjnych dla nich. „Jeździmy do Kielc. Ewentualnie w szkole zbierzemy grupę i zagramy w piłkę”. Wypowiedź z wywiadu

3 KULTURA. CZYM JEST DLA MIESZKAŃCÓW I MIESZKANEK GMINY?

Pojęcie kultury wyznacza ramy działania w projekcie Dom Kultury +. Kultura jest rozumiana w nim szeroko, ma włączać i integrować wszystkich, niezależnie od wykształcenia czy profesjonalnego przygotowania. Inicjatywy realizowane w ramach programu powinny dotyczyć działań kulturalnych. Jak więc pojmują kulturę mieszkańcy i mieszkanki gminy? Co ich zdaniem charakteryzuje kulturę w Górnie? Kultura w perspektywie mieszkańców wiąże się z trzema aspektami: kulturą osobistą, tradycjami i z działaniami kulturalnymi w różnych formach. Jako kulturę osobistą mieszkańcy opisują dobre zachowanie, szacunek do innych, maniery. O wiele szerzej jest rozumiany drugi wątek - kultury, jako dziedzictwa, tradycji. W tym wypadku mieszkańcy i mieszkanki mówią o charakterystycznych cechach, wartościach przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

26 | S t r o n a

„Dziedzictwo duchowe i materialne- w regionie i poza nim- w kraju, ale także kultura Polski jako jeden z elementów dziedzictwa światowego – wielokulturowość”. wypowiedź z ankiety „(kultura kojarzy się) Z regionalizmem, gwarą, strojami, śpiewem, tańcem”. wypowiedź z ankiety Tak rozumiana kultura bywa też odczuwana jako ciężar, coś co przytłacza, jest w jakiś sposób obowiązkowe i niekoniecznie jest atrakcyjne, bo nie jest już aktualne. „(kultura kojarzy się) Z czymś staroświeckim, przekazywanym z pokolenia na pokolenie”. wypowiedź z ankiety Jednocześnie stare zwyczaje, tradycje mogą być też źródłem inspiracji a ich kultywowanie dawać radość i być doceniane. „(kultura kojarzy się) Z zachowywaniem dziedzictwa swojego i pielęgnowaniem go”. wypowiedź z ankiety „Kojarzy mi się z tradycją i wzorami postępowania charakterystycznymi dla danego społeczeństwa”. wypowiedź z ankiety

27 | S t r o n a

Wreszcie kultura jest rozumiana jako aktywność, tworzenie i udział w wydarzeniach, dostęp do bibliotek, rozwijanie pasji, organizowanie występów. Widzimy tu całe bogactwo różnych możliwych kierunków: “Z muzyką, śpiewem, tańcem, malarstwem, rzeźbą, teatrem, filmem.” Pojawiają się też wydarzenia dla różnych grup wiekowych, o charakterze krajoznawczym oraz związane z multimediami nowymi technologiami: “Organizacja koncertów o różnej tematyce, zarówno dla młodszego pokolenia, jak również dla ludzi starszych i seniorów, ze spotkaniami z ciekawymi ludźmi, youtuberami, pisarzami, itp. ”. Czasem uczestnicy badań w obszarze kultury widzą też sport. Niektórzy natomiast wskazują na skojarzenia związane z kulturą wysoką, często pojawia się pojawiają się nawiązania do teatru. Jedna osoba natomiast wskazała, że w kulturze ważne jest przenikanie się różnych wątków i wzajemne otwarcie na nie: „Przenikanie się kultur- zwyczaje, obyczaje, moda, kuchnia, religia, taniec, język, historia, literatura, różne formy sztuk plastycznych, film, geografia, topografia, teatr, muzyka, wartości - tolerancja, ludzie, sport, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, współpraca i kontakty międzyludzkie, wspólne inicjatywy”. wypowiedź z ankiety Kultura w gminie Charakteryzując kulturę w gminie uczestnicy i uczestniczki ankiety wspominali najczęściej:

• zajęcia w GOK-u, • kapele ludowe, zespół pieśni i tańca, • Koła Gospodyń Wiejskich, • uczestniczenie w spektaklach, seansach, • wydarzenia, takie jak dożynki czy festyny rodzinne, • rozrywkę i miłe spędzanie czasu, • regionalny folklor, muzykę, kuchnię, obyczaje, dbałość o tradycje oraz przekazywanie ich, • konkretne przykłady ważnych kulturowo motywów: zapaskę świętokrzyską, stroje regionalne, historię Stefana Żeromskiego (związaną z okolicą).

Kultura kojarzyła się osobom badanym także ze sprzątaniem gminy, festynami rodzinnymi, dożynkami i konkursami kulinarnymi na najsmaczniejsze potrawy tradycyjne. Pojawiły się też skojarzenia związane z działaniami w ramach KGW - wyjazdami, kursami. Można więc wywnioskować, że działania kulturalne w gminie Górno przede wszystkim ukierunkowane są na kultywowanie dawnej tradycji wiejskiej. „To szeroko zakrojona działalność kół gospodyń i gospodarzy wiejskich, celebrowanie wszystkich obyczajów ludowych, krzewienie kultury ludowej wśród młodzieży, kultywowanie postaw patriotycznych przez organizację uroczystości państwowych”. wypowiedź z ankiety Jest to z pewnością doceniane przez wielu mieszkańców, prawdopodobnie niektórym brakuje jednak innego charakteru wydarzeń. „Z muzyką ludową, która jest wszędzie prezentowana i nic poza nią”. wypowiedź z ankiety

28 | S t r o n a

“Promowane są prawie wyłącznie zespoły ludowe i to trochę boli“. wypowiedź z ankiety Z drugiej strony wśród wypowiedzi padają też te mówiące o tym że działania kulturalne w gminie integrują jej mieszkańców, są przyjazne, obfitują w dobrą zabawę. Mają też potencjał by się rozwijać ulepszać.

WYMARZONY DOM KULTURY Wymarzony Dom Kultury, zdaniem osób biorących udział w badaniach, powinien być otwarty dla wszystkich mieszkańców bez względu np. na wiek czy poglądy. Otwartość rozumiana jest również pod względem współpracy z mieszkańcami. Oferta powinna być różnorodna, tak, żeby można pogłębiać swoje zainteresowania, na równi, z tym, co dzieje się w miastach. Powinny być realizowane ciekawe zajęcia dla uczniów, różnego rodzaju przedstawienia i zajęcia. Dom kultury powinien być otwarty o różnej porze i realizować bezpłatną ofertę. “Taki, w którym każdy może znaleźć coś dla siebie i jest tam mile widziany. W którym zawsze coś się dzieje i jest to dla wszystkich.” “Dostosowany dla wszystkich zaczynając od dzieci, skończywszy na zajęciach dla seniorów, żeby każdy kto do niego przyjdzie znajdzie coś dla siebie”. Wypowiedzi z ankiety Ważna jest atmosfera, przyjazna, taka, żeby każdy w domu kultury dobrze się czuł. Miejsce, które będzie skupiało ludzi z całej gminy i do którego ludzie będą przywiązani. “To taki (dom kultury), w którym wszystko żyje, ludzie się spotykają, wspominają, podtrzymują tradycje”. “To taki, w którym człowiek czuje się jak u siebie, w sensie klimat bez nacisku i "sztywnego" podejścia”. Wypowiedzi z ankiety Wymarzony dom kultury powinien być duży, z odpowiednią ilością pomieszczeń, dużą ilością okien, z balkonem, z kuchnią, łazienką, salą zabaw, salą filmową i salą widowiskową. Wyposażony powinien być też w bilard. W okolicy powinien być blisko sklep, basen, sala gimnastyczna, a przed budynkiem domu kultury powinny być ławeczki z placem zabaw z huśtawkami. Pojawiły się też wyobrażenia o leśnym domu kultury, swoistym muzeum. “Wyobrażam sobie go jako leśny dom, który byłby zbudowany ze świeżo świętych drzew oraz przepełniony ludowymi rękodziełami”. Wypowiedź z ankiety „Powinien skupiać dobrych instruktorów, godziwie opłacanych, dzięki którym byłaby bogata oferta zajęć dla dorosłych i dzieci. Wymarzony dom kultury to taki, w którym pracownicy tworzą zespół, panuje miła i życzliwa atmosfera oraz chęć współpracy, nie brakuje pieniędzy na działalność, a kierownik czy instruktor nie stoi przed dylematem z czego (z jakich zajęć, ludzi, materiałów) rezygnować. Tworzenie,

29 | S t r o n a

propagowanie, udział w kulturze powinno dawać ludziom szczęście i radość ... W wymarzonym domu kultury, wg mnie, powinna być również namiastka sceny (podwyższenie) i podstawowy sprzęt sceniczny, aby umożliwić ludziom nie tylko prezentowanie talentów i pasji, ale ich odpowiednie wyeksponowanie. Wymarzony dom kultury to taki, w którym „drzwi się nie zamykają„. Tętni życiem i przyciąga ludzi, starszych i młodszych, organizowane są w nim wszelkie -małe i duże - wydarzenia kulturalne, społeczne i inne...” Wypowiedź z ankiety GOK z marzeń, a może też wspomnień, to będzie miejsce ogólnodostępne dla każdego, jak “kiedyś, bo do GOK w Krajnie można było przyjść, wpisać się na listę i zagrać w bilard, w piłkarzyki, czy coś innego, pogadać. Ale zostało to zamknięte, nie wiemy czemu” . Byłoby dobrze móc w takim miejscu zrobić sobie kawy, czy herbaty. Fajnie byłoby móc organizować działania młodzieżowe, tak jak w “Manii działania” - czyli Rajd na Łysicę, podróżować, zrobić konkurs talentów, ponieważ “dużo jest ludzi z talentem do rysowania, tańczenia, fajnie jakby dało się je odkryć, pokazać”. Wymarzony GOK będzie przyciągał ludzi zarówno jako przestrzeń, jak i nowoczesne, atrakcyjne miejsce w którym będzie można skorzystać z bogatej oferty tworzonej w odpowiedzi na potrzeby mieszkańców przez profesjonalną kadrę prężnie działającego zespołu instruktorów i animatorów. Jeśli było by zainteresowanie ofertę można by uzupełnić o zajęcia taneczne, zajęcia plastyczne z prawdziwego zdarzenia i kółko literackie, zajęcia szachowe, akrobatykę (...). Dla niektórych idealny dom kultury istnieje i jest to właśnie Gminny Ośrodek Kultury w Górnie.

4 GMINNY OŚRODEK KULTURY

Celem działalności GOK jest prowadzenie działalności rozwijającej i zaspokajającej potrzeby kulturalne mieszkańców Gminy Górno oraz upowszechnianie i promocja lokalnego dziedzictwa kultury, edukacja, wychowanie przez sztukę oraz upowszechnianie kultury i wiedzy. Zakres działania zgodnie ze Statutem:

• organizacja imprez kulturalno- rekreacyjnych; • organizacja innych imprez o zasięgu gminnym i międzygminnym mających na celu popularyzację celów statutowych to jest: wieczorów literackich, koncertów, przeglądów twórczości artystycznej, festiwali, rajdów, wycieczek, wystaw, konkursów w różnych dziedzinach sztuki, • tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego; • popularyzowanie wizerunku gminy Górno; • integracja różnych środowisk; • kształtowanie wzorców aktywnego uczestnictwa w kulturze; • szeroko rozumiane formy działalności kulturalnej dla dzieci, młodzieży i dorosłych wynikające z potrzeb środowiska lokalnego; • współpraca z Gminną Biblioteką Publiczną w Górnie, szkołami podstawowymi,, zespołami szkół, organizacjami pozarządowymi działającymi na terenie gminy oraz organami władzy publicznej przy realizacji celów statutowych.

30 | S t r o n a

W miejscowości Górno znajduje się Gminny Ośrodek Kultury z biurem i salami umożliwiającymi spotkania, realizację zajęć edukacyjnych (np. próby Gminnej Orkiestry Dętej, zajęcia w świetlicach realizowanych w ramach projektu przez Stowarzyszenie Nauczycieli i Wychowawców w Kielcach. W tym samym budynku działa Gminna Biblioteka Publiczna współpracująca z GOK oraz Ochotnicza Straż Pożarna. Budynek GOK jest dostępny dla osób z niepełnosprawnościami ruchowymi. W miejscowości Krajno-Parcele znajduje się budynek GOK, w którym odbywają się zajęcia muzyczne, w tym zajęcia Gminnego Młodzieżowego Chóru, zajęcia wakacyjne, np.: “Wakacje z GOK-iem 2020”. W tym samym budynku działa Miejsce Aktywności Lokalnej (MAL) uruchomione w ramach projektu „Sukces w Górnie MALowany”, którego liderem jest Gmina Górno i Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Górnie, a partnerem Fundacja PEStka z Kielc. Z innej części korzysta OSP. W ten sposób 3-piętrowego budynku została dla GOK-u tylko 1 sala na poddaszu. W ramach projektu budynek został dostosowany dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami ruchowymi. Przy budynku zlokalizowana jest duża przestrzeń do spotkań ze sceną z widownią, miejscem do zrobienia ogniska, placem zabaw, terenem zieleni. Kiedyś były też w tej lokalizacji m.in. zajęcia plastyczne, szachowe, ale osoby, które je prowadziły już nie pracują w GOK i tych zajęć już nie ma w ofercie. Na terenie przy budynku GOK zlokalizowana jest scena z widownią, miejsce na ognisko, plac zabaw i kawałek terenu zielonego. Miejsce to jest dobrze skomunikowane i lubiane przez młodzież. W budynku nowej, oddanej pod koniec stycznia 2020 r. świetlicy w Skorzeszycach odbywają się zajęcia dla dzieci i młodzieży (np. Wakacje z GOK-iem 2020, zajęcia z nauki j. angielskiego, nauki śpiewu, zajęcia taneczne, Strefy eksperymentów i nauki oraz systematyczne spotkania aktywnych mieszkanek i mieszkańców, w tym KGW. Są tu duże sale, dzięki czemu można organizować tu spotkania. Budynek jest przystosowany dla potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Planowane jest dalsze zagospodarowanie terenów zielonych

31 | S t r o n a znajdujących się obok budynku. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się szkoła z boiskiem i placem zabaw oraz parking. W Gminnym Ośrodku Kultury działa:

• Zespół Śpiewaczy Górnianecki (GOK Górno), • Gminny Młodzieżowy Chór Żeński (GOK Krajno), • Gminna Orkiestra Dęta (GOK Górno), • nauka gry na gitarze (GOK Krajno i Górno), • W tym roku powstał Gminny Klub Bokserski Rash Górno (zajęcia prowadzone w szkole Wola Jachowa i Radlie) • nauka języka angielskiego.

GOK wspiera działalność zespołów śpiewaczy. GOK współpracuje z bibliotekami, parafiami, szkołami, KGW, stowarzyszeniami oraz Sabatem w Krajnie. Biblioteka w Górnie współdziała z GOK, korzysta z przestrzeni GOK, m.in. podczas realizacji akcji Narodowe czytanie. GOK zaprasza mieszkańców do wspólnych działań, z chęcią użyczając sal wyposażenia i własną pomoc. Ponadto w GOK, lub przy współpracy organizowane są:

• Wakacje z GOk-iem - zajęcia w GOK Krajno Parcele oraz w Świetlicy w Skorzeszycach, • Ferie Zimowe z GOK-iem, • konkursy np. Bajeczna Fotka - fotografię inscenizująca scenę z bajki; #hymnnamaj, • akcje społeczne np. akcję S'ŻYJEMY - szycie maseczek, • Warsztaty zdrowego żywienia • Warsztaty fotograficzne • Warsztaty ceramiczne • wydarzenia cykliczne np. Dzień Kobiet (w tym roku w Skorzeszycach było spotkanie w tematyce różnych teleturniejów, gdzie reprezentantki poszczególnych sołectw Gminy Górno brały udział w rozmaitych konkursach), • balów karnawałowych np. we współpracy ze Szkołą w Woli Jachowej i teatrem „Scena Górna” - Gminne Baśniowe Ostatki (przedstawienie „ O czym szepcze papier..” przygotowanej na motywach Calineczki), • Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek (w tym roku IV), • organizowanie jubileuszy 50 rocznicę zawarcia związku małżeńskiego, • organizowanie uroczystości patriotycznych np. uroczystość “Żyli – to jedyna ich wina” Mieszkańcy gmin Górno i Daleszyce dla uczczenia pamięć cywilów pomordowanych w czasie II wojny światowej przez grasujące na Kielecczyźnie oddziały Kałmuckie; Gminne Obchody Narodowego Święta Niepodległości, • organizacja wspólnie z KGW różnych imprez np. Gminny Dzień Pieroga w Woli Jachowej czy pikników np. piknik grillowy do Radlina.

GOK jest w procesie rozwoju. Dla części społeczności po prostu istnieje, ale osoby te nie korzystają z oferty lub czekają na taką dla siebie. GOK ma ograniczoną ofertę zajęć, która została rozszerzona dzięki Stowarzyszeniu Nauczycieli i Wychowawców w Kielcach („Projekt wsparcia edukacyjno- opiekuńczego w świetlicach środowiskowych w Gminach Masłów i Górno”). W samym GOK-u w Górnie nie ma wielu pomieszczeń, a sale nie są dostosowane do występów. W nowym budynku w Skorzeszycach są większe możliwości i tam przenoszone są działania kulturalne, również dzięki wygodnej sali, również wydarzenia i występy. Największym problemem w rozszerzeniu oferty GOK-u jest zbyt mała kadra. W GOK brakuje wcześniej prowadzonych zajęć szachowych i plastycznych, ze względu na brak instruktora. Pojawiały się też pomysły rozszerzenia oferty m.in.: o Wieczorki literackie, zajęcia taneczne, akrobatykę czy profesjonalne zajęcia plastyczne.

32 | S t r o n a

Planowane jest uruchomienie Regionalnego Centrum Rzeźby Papierowej w GOK Skorzeszycach, gdzie będą prowadzone warsztaty pozyskiwania, barwienia papieru, itp., zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, także w wieku senioralnym. Informacje o działalności GOK-u są zamieszczane na stronie https://www.gokgorno.pl/ oraz w mediach społecznościowych - na stronie “facebook.com/Gminny-Ośrodek-Kultury-w-Górnie” Badane osoby wskazywały, że najlepszą drogą informowania o ofercie GOK-u jest facebook - 78%. Ze strony internetowej korzysta 43% badanych mieszkańców. Ważnym źródłem informacji jest gazeta “Głos Górna” - 35% oraz przekazywanie informacji w szkole - 29%. Promowano również kontakt przez parafię, na mszy. Plakaty są szczególnie ważne dla osób starszych.

Jak najchętniej chciałabyś/chciałbyś dowiadywać się o ofercie Gminnego Ośrodka Kultury?, w % 90 78 80 70 60

50 43 40 35 29 30 25,5 23,5 20 10 0 Strona Facebook - Istangram Gazeta "Głos Plakaty Informacje internetowa Gminny Ośrodek Górna" rozwieszane na przekazywane na www.gokgorno.pl Kultury w Górnie talbicach terenie szkół

Opinie o GOK Z działalności GOK-u zadowolone są osoby, które korzystają z jego oferty zajęć lub współpracują z nim. Koła Gospodyń Wiejskich doceniają wsparcie GOK-u w informowaniu o różnych wydarzeniach i konkursach, szkoleniach czy organizacji wydarzeń. Ceniona jest oferta w szczególności dla dzieci i młodzieży. Uczestnictwo w zajęciach GOK-u to nie tylko nabywanie nowych umiejętności, ale i poznawanie nowych ludzi, integrowanie się z nimi. “Wartość integracji, tworzenia relacji, daje wyróżnienie, możliwość zaprezentowania siebie, swoich umiejętności. Pokazania się z nimi rodzinie, znajomym. Pomaga się rozwijać na wielu poziomach, uczy współpracy, daje alternatywę dla spędzania czasu przy komputerze, telefonie. Współtworzenie muzyki, kultury to ogromna wartość.”

Wypowiedź z wywiadu Według niektórych oferta jest wystarczająca, są jednak propozycje zwiększenia jej, np. o zajęcia taneczne, plastyczne, z różnymi technikami twórczymi, zajęcia rozwojowe, zajęcia budujące kompetencje społeczne, integrujące, organizowane także w godzinach popołudniowych, dzięki czemu uzupełniałby się z ofertą szkolną. Dla niektórych osób za mało jest współpracy z organizacjami, które nie są zrzeszone w KGW.

33 | S t r o n a

“Podobają mi się zajęcia w Goku, i to że mamy wiele zajęć organizowanych w GOK-u.” “GOK w Krajnie ponieważ poznałem tam wspaniałych ludzi i mogę z nimi spędzać wspólnie czas na terenie GOK-u.” “GOK w Krajnie ponieważ tam mogę dobrze się bawić, uczyć, oraz spotykać ze znajomymi”. Wypowiedzi z ankiety

Ważne, żeby GOK wychodził do ludzi, zachęcał do aktywności, szczególnie tych, którzy jeszcze nie korzystają z oferty kulturalnej oferowanej w gminie czy poza nią. “Ktoś kto jest chętny, aktywny sam znajdzie propozycje. Trzeba jednak aktywizować tych, co siedzą w domu i nie potrafią sami się zorganizować, poszukać, zacząć działania. Trzeba aktywizować i zachęcać do uczestnictwa. Wyjść do ludzi, bo nie wszyscy przyjdą sami do GOK”. Wypowiedź z wywiadu

Świetlice obecnie są ofertą dla grup, które są w stanie same się zorganizować, ale byłoby dobrze rozważyć ofertę popołudniowego otwarcia świetlic i udostępnienia tych przestrzeni dla innych grup. W wielu wypowiedziach pojawiały się potrzeby miejsc spotkań, szczególnie dla dzieci i młodzieży. Warto rozważyć inne godziny otwarcia GOK i zapewnienie animatora/ animatorów w tym czasie. Decyzja o wprowadzeniu takiej oferty powinna jednak zostać poprzedzona badaniami potrzeb, przeprowadzonymi w społecznościach miejscowości najbliższych w stosunku do świetlicy. Miejsca z ofertą kulturalną, integracyjną współtworzoną ze społeczności lokalne dają szansę na właściwe wykorzystanie zasobów, budzenie i rozwijanie aktywności ale także satysfakcję i wzrost jakości życia mieszkanek i mieszkańców. Określenie zasobów i potrzeb warto prowadzić w ścisłej współpracy z innymi instytucjami: szkołami, bibliotekami, GOPS.

Zainteresowania i czas wolny

Najważniejszym punktem do rozwiania kultury w gminie jest potencjał wynikający z zainteresowań mieszkańców i mieszkanek. W ankiecie mieszkańcy wskazują, że przede wszystkim interesuje ich muzyka - 47%. Lubią też podróżować/turystykę - 41% oraz rozwijać zainteresowania kulinarne np. gotowanie, pieczenie, ozdabianie - 41%. Co 3 osoba wskazuje jako swoje zainteresowanie fotografię - 31%, film - 29% oraz sport - 29%. Z chęcią też czerpią przyjemność ze spotkań z ludźmi w formie pikników, zlotów - 29%. Ważna dla badanych mieszkańców jest literatura - 27,5% oraz ogród i sadownictwo - 27,5%. Co 4 osobę interesują różne spotkania i rozmowy z ciekawymi ludźmi - 25,5%. Teatr jest ważny dla 22% mieszkańców.

34 | S t r o n a

Jakie są zainteresowania/pasje/hobby mieszkańców gminy, w %

Nie mam zainteresowań 0 Spotkania z ludźmi np. pikniki, zloty fanów 29 Majsterkowanie 8 Przyroda/Zwierząta/Rośliny 16 Nauka/eskperymenty 2 Działalność społeczna 12 Multimedia/nowoczesne technologie 14 Ogród i sadownictwo 27,5 Literatura (proza, poezja) 27,5 Sport 29 Film 29 Spotkania i rozmowy z ciekawymi ludźmi 25,5 Gry terenowe, miejskie, questy 10 Gry planszowe, karciane, RPG 6 Gry na komputerze, tablecie, smartfonie 14 Historia, tradycja, w tym historia miejsca zamieszkania i… 10 Kabaret 14 Fotografia 31 Muzyka 47 Kuchnia, np. gotowanie, pieczenie, dekoracja 41 Rękodzieło 16 Sztuka plastyczna, np. malowanie, rysowanie 10 Teatr 22 Turystyka/podróże 41 Taniec 18

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Podczas spotkań mieszkańcy gminy opowiadali, że interesują się muzyką (śpiewem czy grą na instrumencie), podróżami oraz teatrem (w trakcie spotkania młodzież wyraziła nawet chęć stworzenia swojej grupy teatralnej). Wskazywano również jako zainteresowania : literaturę, film, rękodzieło (szydełkowanie, szycie), ogrodnictwo, gotowanie, taniec, akrobatykę, architekturę, plastykę, naukę języków obcych, folklor. Młodzi mieszkańcy gminy najbardziej interesują się tańcem, rysowaniem, malowaniem, śpiewem i graniem na instrumentach np. na flecie, klarnecie, perkusji, puzonie. Ponadto z chęcią oglądają filmy czy seriale przez Internet, ale i czytają książki. ich pasją jest:

• projektowanie mody, • motory, • kwiaty • architektura i budownictwo • teatr

35 | S t r o n a

• jazda na rowerze i inne sporty (siatkówka, akrobatyka, bieganie, jazda na rolkach, piłka nożna .

Na podstawie rozmów z mieszkańcami można wywnioskować, że ludzie biegają, jeżdżą na rowerach. Wraca też moda na chodzenie np. z kijkami. W gminie jest też większe zainteresowanie wycieczkami. Ludzie jeżdżą na rowerach, deskorolkach, rolkach, motocyklach czy quadach (młodzi), są osoby które jazdę na rowerach MTB uprawiają wyczynowo Mieszkańcy z chęcią też pływają czy też grają w piłkę nożną, ogólnie chętnie podejmują aktywność w dziedzinie sportu. “Siatkówka - bo grupa nam się rozsypała i nie ma gdzie ćwiczyć; można wypożyczyć salę w Bęczkowie, ale trzeba za to zapłacić, nie można za darmo, w Krajnie w szkole też.” Wypowiedź z wywiadu Młode osoby najbardziej lubią spędzać czas spędzają ze znajomymi, podejmować różne aktywności. Dzieci chcą bawić się np.: w chowanego, w berka. Lubią wychodzić na spacery z psem czy dalsze wycieczki. Młodsi lubią też oglądać bajki, grać w różne gry, ale i czytać książki. Ważne są dla nich zwierzęta, zabawy i opieka nad nimi. Panie i Panowie z KGW w ramach działalności kół interesują się śpiewem, kuchnią regionalną, zdrowym odżywianiem oraz rękodziełem. GOK pomaga rozwijać talenty muzyczne, śpiew, granie na instrumentach, wspiera także działania własne KGW. Część mieszkańców i mieszkanek korzysta jednak z popołudniowej oferty zagospodarowania czasu wolnego, czy zajęć rozwijających umiejętności, talenty i pasje w pobliskich Kielcach. W miarę możliwości warto analizować poszerzenie oferty o zajęcia przygotowywane na bazie zainteresowań i talentów osób, które nie mogą albo nie chcą tracić czasu na dojazdy do Kielc. Na podstawie rozmów z osobami pracującymi w szkołach można wywnioskować, że uczniowie i uczennice stanowią otwartą, chętnie angażującą się w działania grupę, którą warto zaprosić do współdziałania.

36 | S t r o n a

CO POMAGA W REALIZACJI ZAINTERESOWAŃ/PASJI W realizacji zainteresowań pomaga dostęp do odpowiedniej infrastruktury: „Mamy wiele ścieżek rowerowych, dzięki którym jest się łatwiej poruszać W realizowaniu zainteresowań pomaga mi sala gimnastyczna”. Samo położenie gminy daje możliwość uprawiania różnych sportów :“Teren naszej gminy jest idealny do uprawiania sportów wytrzymałościowych takich jak kolarstwo czy bieganie” czy zwiedzania: “Lubię podróże i wycieczki, a w naszej gminie jest sporo miejsc wartych odwiedzenia”. Młodzież zadowolona jest z dostępu do boisk czy bibliotek. Swoje zainteresowania mieszkańcy mogą realizować w świetlicach, a swoje umiejętności prezentować na rożnych wydarzeniach w gminie: “Mogę realizować (pasje), są np. świetlice wiejskie gdzie można się spotkać, porozmawiać, robić robótki ręczne itp. Z kolei na dożynkach gminnych można wykazać się umiejętnością rękodzieła oraz przygotowywaniem różnych potraw”. Pomocą w rozszerzaniu swoich zainteresowań jest oferta GOK-u: “Mogę realizować swoje pasje, ponieważ organizowane są zajęcia, które pomagają je rozwijać”, “Tak mogę realizować moje pasje w gminie. Pomaga mi w tym gminny ośrodek kultury w Krajnie.”, “Można skorzystać z oferty GOK znajdzie się coś dla każdego”. Ceniona jest współpraca KGW z GOK-iem, co pomaga realizować różne pomysły. Sami mieszkańcy wspierają innych w realizacji swoich zainteresowań: “Mogę realizować swoje pasje. Wielkim kapitałem są ludzie, którzy umożliwiają mi i pomagają w jej realizacji, współpraca”.

PRZESZKODY W REALIZACJI ZAINTERESOWAŃ/PASJI Największymi przeszkodami w realizacji różnych zainteresowań jest brak środków finansowych: “Małe finanse nie pomagają w spełnianiu pasji”, “Nie bardzo ze względu na ograniczone fundusze”, “Przeszkadza: brak czasu i wystarczającej ilości pieniędzy na realizację przedsięwzięć”. Szczególnie dla osób pracujących przeszkodą na realizację swoich pasji jest brak czasu: “Przeszkadza brak czasu i czasami terminy zbiegają się z innymi uroczystościami”. Są głosy, że brakuje odpowiednich miejsc, np. teatru czy kina na terenie gminy, żeby móc poszerzać swoje zainteresowania. Czasem są to miejsca związane z przyrodą czyli zoo czy ogrody: “Bardzo lubię podziwiać przyrodę, zwierzęta niestety w gminie nie ma zoo, chociażby mini”. „Lubię też ogrody, w gminie nie ma też takiego”. Młodzieży brakuje miejsca na jazdę na wyczynową, czy rekreacyjną np. pump trucków, skateparku lub po prostu poczucia bezpieczeństwa podczas jazdy na rowerze: “Chętnie pojeździłabym po gminie na rowerze prawdziwą ścieżką rowerową z dala od ulicy i ruchu samochodowego”. Przeszkadza czasem trudny dojazd np. na zajęcia w GOK-u. Problemem może być też duży ruch samochodowy, pojawiały się głosy, że rodzice z tego względu obawiają się pozwalać swoim dzieciom, nawet starszym na samodzielne poruszanie się rowerem po gminie. W gminie nie ma też parku trampolin dla młodych. Niektórym osobom brakuje odpowiedniej oferty: “Nie ma zajęć”, “Nie mogę (realizować pasji), GOK nie prowadzi takiej oferty, która by mnie interesowała, w realizacji wielu działań blokada stawiana jest przez władze, a wielu ludziom nie chce się podejmować inicjatyw”. Są też głosy, że gmina jest za mało zintegrowana czy też niektórzy nie są dopuszczani do współpracy.

37 | S t r o n a

5 PANDEMIA. CO ZMIENIŁA W CODZIENNOŚCI MIESZKAŃCÓW I MIESZKANEK GMINY GÓRNO?

Tegoroczna wiosna była dla wszystkich inna niż zawsze. Pandemia koronawirusa sprawiła, że mieszkańcy i mieszkanki Polski musieli się zamknąć w domach, unikać kontaktu i spotkań, uczyć się i pracować przez Internet. Jak tzw. lockdown wpłynął na osoby biorące udział w ankiecie online? Co się zmieniło w codzienności?

Sposoby spędzania czasu wolnego przed pandemią i obecnie, w %

Korzystając z oferty Gminnego Ośrodka Kultury w 8 Górnie 23,5 Za pomocą mediów np. TV, komputer, konsola, 39 telefon 41 Aktywy wypoczynek poza domem np. spacery, 37 wycieczki 53 45 Rozwijanie pasji/hobby 55 6 Działaność na rzecz innych 14 71 Prace w domu/ogrodzie 49 Uczestnictwo w zajęciach/wydarzeniach 4 sportowych 14 Uczestnictwo w zajęciach/wydarzeniach 8 kulturalnych 27,5 29 Spotkania ze znajomymi/rodziną 65

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Obecnie Przed pandemią

Mieszkańcy gminy wskazali, że przed pandemią czas wolny najczęściej spędzali spotykając się ze znajomymi i rodziną (65%), następnie rozwijając pasje lub hobby (55%) i poprzez aktywny wypoczynek poza domem, np. spacer (53%). 49% osób wskazało prace w domu czy ogrodzie a 41% czas spędzony z mediami, np. TV czy Internetem. Z Oferty GOK korzystało 23,5% badanych osób. Z oferty kulturalnej różnych instytucji/organizacji korzystało 27,5% osób. Odpowiadając na to samo pytanie jednakże dotyczące obecnego czasu pandemii mieszkańcy najczęściej wybierali najczęściej: pracę w domu bądź ogrodzie (71%), rozwijanie pasji lub hobby (45%) oraz wypoczynek z pomocą mediów (TV, Internetu, etc.) (39%). Często wskazywano także aktywny wypoczynek poza domem (37%) oraz spotkania ze znajomymi i rodziną (29%). Wszystkie najczęściej wskazywane aktywności pozostały te same, ale różni się ich częstotliwość. W czasie pandemii o wiele rzadziej mieszkanki i mieszkańcy spotykają się ze znajomymi i rodziną, natomiast o wiele częściej pracują w domu czy ogrodzie. Pasje i hobby są równie ważne, ale rzadziej wypełniają czas wolny, zapewne ze względu na brak możliwości organizowania zajęć. Pandemia wpłynęła nie tylko na to, jak mieszkańcy spędzają czas. Wiele osób wskazywało, że zamknięcie i ograniczenia diametralnie zmieniły ich życie. Miejsce spotkań na żywo ze znajomymi i rodziną zajęły rozmowy telefoniczne, przez internet. Pojawiła się tęsknota za spotkaniami, dotyczy to najbardziej tych, którzy szczególnie powinni unikać ryzyka zachorowania, ale też

38 | S t r o n a rodzin z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Oprócz tęsknoty wspominano takie trudne uczucia, jak strach, nudę i oczekiwanie, na to, co nastąpi. „Moje życie zmieniło się i to bardzo. Nie chodzę po zakupy, Staram się mało opuszczać moje miejsca zamieszkania. Wyjeżdżam tylko w razie potrzeby. Nie spotykam się z dalszą rodziną, przyjaciółmi, nie chodzę do kina, do teatru”. Wypowiedź z ankiety Ograniczenia oznaczają brak kontaktu ze znajomymi, ale też udziału w zajęciach, spektaklach, życiu kulturalnym. „(Życie w czasie pandemii) Bardzo (się zmieniło). Stało się znacznie nudniejsze i trudniejsze.” „Nie mogę wykonywać wielu aktywności, ze względu na pozostanie w domu, nie mogę się spotykać ze znajomymi, mam więcej czasu na naukę”. Wypowiedzi z ankiety Część osób obawia się wpływu, jaki czas izolacji wywarł na dzieciach i młodzieży. „Kiedyś był dobry kontakt, ta pandemia przyniosła dużo szkód. Dużo szkód jeśli chodzi o współpracę, o dzieci, o młodzież. Wszyscy narzekali bardzo na tę izolację. Dzieci chyba najbardziej na tym straciły. Nie było takich efektów nauczania jak to jest w kontakcie bezpośrednim no i ten brak kontaktów rówieśniczych, wspólnej zabawy, wspólnego czasu w szkole”. Wypowiedź z wywiadu „Dla wielu tryb obowiązków, dyscyplina też związana ze szkołą jest pomocny w funkcjonowaniu. Dzieci, młodzież poważnie przestrzegali zaleceń izolacji, ale teraz siedzą w galeriach (albo w internecie) i bardzo trudno po tej przerwie jest i będzie z nimi wejść w tryb pracy opartej na odpowiedzialności. Trudniej też było pracować zdalnie z dziećmi, które nie mają dobrej sytuacji w domu, oni najwięcej stracili na zdalnej nauce. W miarę możliwości udzielaliśmy wsparcia, ale wysyp trudności psychicznej dopiero się pojawi. Bardzo ucierpiały relacje społeczne dlatego zajęcia dodatkowe, w tym w wakacje byłyby bardzo potrzebne”. Wypowiedź z wywiadu Niektórzy jednak nie odczuli wielu zmian. W zależności od wykonywanego zawodu, część osób mniej dotyczyły ograniczenia w tym zakresie, a czas wolny spędzali chętnie w domu także przed pandemią. „Raczej niewiele się zmieniło, z powodu dużej ilości pracy prawie nie mam czasu wolnego, a w tej dziedzinie życia jest wprowadzonych najwięcej ograniczeń. A jeśli nawet mam chwilę wolnego czasu to lubię go spędzać w domowym zaciszu w swoim towarzystwie”. Wypowiedź z ankiety Pandemia to też większa ilość czasu spędzonego z bliskimi, z najbliższą rodziną, dziećmi, czasem też wnukami. Czas ten jest cenny i przyniósł im dobre zmiany. „Moje życie zmieniło się nie do poznania. Poprawiłam relacje ze swoim rodzeństwem. Zaczęłam tęsknić za szkołą”.

39 | S t r o n a

„Mam więcej wolnego czasu. Cieszę się życiem rodzinnym, ale brakuje mi życia społecznego”. Wypowiedzi z ankiety Zyskany czas pozwolił też zająć się swoimi pasjami, tymi, które można pielęgnować samemu: czytaniem, oglądaniem filmów, trenowaniem czy gimnastyką. Codzienność została związana z komputerem i Internetem, stał się on przestrzenią spotkań, pracy i realizacji lekcji. Nowy rytm, nauczanie online, które zaskoczyło zarówno nauczycieli, uczniów, jak i rodziców. Zajęło czas i wniosło uczucie stresu w codzienność. „W czasie pandemii doszło więcej nauki i stresu”. Wypowiedź z ankiety Rodzice pracujący zdalnie i zajmujący się dziećmi musieli dodatkowo połączyć te obowiązki, co jest bardzo trudne. „Wyciszenie, ale jednocześnie chaos, brak podziału praca i życie rodzinne”. Wypowiedź z ankiety Oczywiście praca, szkoła i relacje online to też problemy techniczne. Odczuwali je bardzo nauczyciele i osoby prowadzące zajęcia dla dzieci, odczuwali też rodzice i uczniowie i wreszcie, odczuwały je też osoby starsze, którym trudno było o kontakt z bliskimi. Pokazuje to, jak bardzo ważne są zajęcia dla wszystkich grup wiekowych dotyczące sprawności w świecie komputerów i internetu. Czas pandemii pokazał ważność kontynuacji różnych zajęć komputerowych. Pojawiły się propozycje, żeby osoby w wieku senioralnym mogły w świetlicach uczyć się i korzystać z komputerów. GOK takie zajęcia wcześniej robił z projektu. „To szczególnie ważne teraz, bo jak wybuchła pandemia to ci, którzy potrafią korzystać z mediów społecznościowych, z komputera do załatwiania różnych spraw, to oni mieli łatwiej”. Wypowiedź z wywiadu Mimo technicznym trudnościom udało się zorganizować wspólne szycie maseczek i wspaniałe nagranie utworu Happy Pharrella Williamsa przez orkiestrę dętą17. Teatr realizuje sztukę on-line o chlebie. „Były takie próby, były próby różnych metod, ale ze względu na różne możliwości sprzętowe, słaby internet na wsi, nie wszyscy mają do niego dostęp, bardzo dużo czasu zajmowało łączenie się, porozumiewanie i było to frustrujące. Więcej tracono czasu niż zyskano na spotkaniu. Najlepszym jak się okazało rozwiązaniem były indywidualne ćwiczenia i indywidualne nagrania określonego materiału, który był przesyłany i oceniany. Po uzyskaniu odpowiedniej jakości zostały złożone w jedną całość - wspólne nagranie utworu “Happy” Pharella Wiilliamsa. Tworzymy razem filmiki. To bardzo rozwija, bardziej niż siedzenie kolejnych godzin przy komputerze (to w odniesieniu do spotkań on-line). Grając przy komputerze, walcząc z trudnościami technicznymi, traci się koncentrację. Żeby

17 https://www.youtube.com/watch?v=rg5qE97aFa4&feature=youtu.be&fbclid=IwAR2Z6D5vOm UtSKhIAv7Xc1I23TFCO4OI9FDfb1JDBpGUuV7xwIg5gTOK8hY

40 | S t r o n a

było możliwe wspólne granie on-line wszyscy musieli by mieć dobry podobny sprzęt i bardzo szybki Internet”.

Wypowiedź z wywiadu Obecnie mieszkańcy wracają do aktywności, wciąż ograniczonej, ale jednak dużo większej. Od połowy maja biblioteki wznowiły działalność i powoli, coraz więcej osób wraca do korzystania z nich. “W czasie izolacji było dużo pracy, takiej bibliotecznej ale bardzo brakowało tych relacji, spotkań. Teraz już coraz więcej osób przychodzi, ale jeszcze to nie jest to samo, dużo osób dzwoni prosi o przygotowanie książki i tylko szybko ją odbiera i to jest odpowiedzialne zachowanie i zrozumiałe, ale chciałoby się powrotu tych spotkań pełnowymiarowych”. Wypowiedź z wywiadu W czasie pandemii mieszkańcom i mieszkankom gminy brakowało zajęć, rozwijania hobby. Nie pojawiła się wystarczająca oferta realizowana przez Internet a skierowana do mieszkańców i pozwalająca na atrakcyjne spędzanie czasu wolnego. Przedstawione powyżej opinie były najczęstsze, należy jednak podkreślić, że odczucia względem czasu pandemii są różne, indywidualne. Niektórzy w tym trudnym czasie znaleźli wartość, pogłębienie relacji z bliskimi i potrzebne spokój, zmniejszenie tempa życia, innym trudno było znieść izolację i samotność. Wszyscy - tęsknią za spotkaniami i aktywnością społeczną czy udziałem w zajęciach kulturalnych. Patrząc pod kątem przyszłych działań kulturalnych kluczowy wydaje się wskazywany brak wystarczającej oferty zajęć kulturalnych w Internecie.

6 INTERNET - CO INTERESUJE MIESZKAŃCÓW?

Mieszkańcy i mieszkanki biorący udział w badaniach wskazywali, że nie odnaleźli wystarczającej ilości interesujących działań w internecie, działań, które mogłyby zastąpić typowe zajęcia rozwijające pasje i hobby. Warto więc pomyśleć o Internecie, jako o przestrzeni pozwalającej rozszerzyć działania kulturalne w gminie, a jej mieszkańcom lepiej i ciekawiej spędzić czas jeśli znów przyjdzie nam zmierzyć się z większymi ograniczeniami aktywności ze względu na pandemię. Poniżej wskazujemy obszary tematyczne i konkretne strony, które już teraz wskazano, jako interesujące:

• strony i blogi dotyczące tematyki kulinarnej, z przepisami, np: Kwestia Smaku, • strony i blogi dotyczące sportu, kolarstwa, biegania, Formuły 1, np. Sokolim okiem, Run The World, Warszawski biegacz, Na szosie, Przegląd Sportowy, • strony i blogi związane z ogrodnictwem, kwiatami, • strony gminne, w tym strona GOK, odwiedzane głównie w poszukiwaniu aktualnych informacji, oferty GOK, • strony muzyków: Lech Roch Pawlak, WK, • strony związane z duchowością i religią: Langusta na palmie, • strony miasta Kielce informujące o wydarzeniach w mieście, • portale społecznościowe Instagram, Facebook (lub sam Facebook Messenger), Facebook,Twitter, • YouTube, a w nim strony znanych youtube’rów (np.: Szczepanikov, Agnieszka Grzelak, Prostracja, Paulina Kobus, Olivier and James Phelps, Fit Lovers, Isamu Izak, Pago, Pevor, onStyle ), nagrania kabaretów,

41 | S t r o n a

• blogi edukacyjne, szkolenia edukacyjne w CEO, SCDN, • strony dotyczące zdrowia: Onkorejs, • strony informacyjne: onet.pl, wp.pl, • strona kina Fenomen z Kielc, • strony umożliwiające bezpłatny dostęp do e-booków, muzyki, nagrań przedstawień teatralnych i filmów, np: Instytut Teatralny Z. Raszewskiego, FB, Historia na obcasach, NCKultury, Cyfrowe.pl, Instytut Muzyki i Tańca, Bliżej sceny, ŚCDN, Muzykoteka Szkolna, Historia dla dzieci, NINATEKA, • strona na Facebook’u: Kieleckie Jakie Cudne, • inne strony tematyczne dotyczące: mody, historii, filmów, książek, fantastyki.

7 KIERUNKOWSKAZY - MARZENIA I POMYSŁY MIESZKAŃCÓW I MIESZKANEK GMINY

W czasie realizacji badań mieszkańcy i mieszkanki gminy Górno, z różnych miejscowości i w różnym wieku przekazywali nam swoje pomysły i marzenia dotyczące szeroko rozumianej działalności kulturalnej. Mogą być one inspiracją do inicjatyw, które zostaną zgłoszone w ramach projektu “Sieć kultura” realizowanego w GOK Górno, mogą też wskazywać kierunki dalszych działań instytucji i organizacji na terenie gminy.

Pomysły dotyczące działań kulturalnych:

• Radlin - zajęcia związane z ogrodnictwem i połączone z realizacją nasadzeń na placu wokół świetlicy; zajęcia w świetlicy dla dzieci, żeby mogłyby mieć swojego opiekuna i miejsce do spotkań. • Cedzyna - pomysł realizacji zajęć związanych z fotografią, wystawa starych zdjęć, zebranie historii i wspomnień mieszkańców i mieszkanek.

42 | S t r o n a

• Mała Kadzielnia - możliwe działania w jej obszarze: fitness na powietrzu, występy teatralne, wystawa prac plastycznych, wytworów prac dzieci, wydarzenia artystyczne, koncerty plenerowe. • Krajno - otwarty na nowo GOK, miejsce do którego można po prostu przyjść, pograć w piłkarzyki, czy inne gry, spotykać się tak, jak kiedyś. Powstanie w efekcie działań projektu” Sukces w Górnie MALowany” otwartej przestrzeni, miejsca integracji i aktywności lokalnej osób w różnym wieku. • Teatr. Pojawiły się pomysły związane ze stworzeniem Stowarzyszenia Młodych Aktorów, a także z przedsięwzięciami osób związanych ze Sceną Krajno, także w wersji online (musical). • Poznawanie regionu jako działania rozwojowe i integracyjne: wspólne rajdy na górę Radostową, wycieczki organizowane przez GOK, wycieczki po okolicy; wycieczka dla sekcji gitarowej, rajdy dla młodzieży (w tym także klas, szkół) np.: z nocowaniem i samodzielnym planowaniem tras: ”Rajdy, mamy piękny krajobraz, fajnie by było popodróżować, dla tych, którzy go nie znają jeszcze”; rajdy rodzinne. • Konkurs chórów w gminie. • Działania charytatywne, prospołeczne np.: koncert chóru: “bo są w gminie (i całej Polsce) osoby potrzebujące, moglibyśmy zrobić koncert charytatywny z 5 czy 6 piosenek”. • Wyjazdy w celach kulturalnych, turystycznych, integracyjnych i rozwojowych, także wyjazdy w inne miejsca Polski, by poznawać ich kulturę i zabytki, móc się zainspirować, aktywnie, twórczo spędzić czas m.in.: wyjazdy dla funkcjonujących w gminie grup np.: wspólnie tworzących zespoły muzyczne, śpiewające, dla uczniów i uczennic, w tym działających na rzecz społeczności lokalnych (wolontariat) “Zabrałabym uczniów ze szkoły do Teatru Lalki i Aktora, dramatycznego i tańca na 3 spektakle.”; “(...) wyjazdy są dla młodzieży ważne ze względu na to, że grupa się lepiej integruje ale też więcej gra ze sobą na takim kilkudniowym wyjeździe. Lepiej wtedy wszyscy pracują, bo są na tym skoncentrowani. Jest to też nagroda dla nich za czas spędzony na próbach. Młodzi chcieliby wyjeżdżać na wycieczki za granicę, przy okazji zobaczyć kawałek innego świata, pozwiedzać. “ Możliwość zapewnienie wyjazdów dla szkolnych klubów wolontariatu, wycieczek z piknikiem, czy innymi atrakcjami, jako element działań rozwojowych ale także forma podziękowania, docenienia zaangażowania w działania na rzecz społeczności szkolnej i lokalnej; • Integracja przez rywalizację sportową, np. rozgrywki sportowe, 1 czy 2 razy w roku, żeby wszyscy mogli w nich wziąć udział; uzupełnieniem tych potrzeb mogą być także gry i zabawy aktywne, połączenie aktywności ruchowych, z animacją kulturalną i działaniami rozwojowymi (zajęcia z elementami wspomagającymi integrację sensoryczną, ćwiczenia koordynacji, koncentracji etc.). Zawody sportowe też dla amatorów, w sporcie indywidualnym, kolarskie, biegowe, triathlonowe, dni pieroga, pikniki rodzinne i nie tylko, w Górnie lub osobno w każdej miejscowości. • Zajęcia: muzyczne (wymieniano m.in. gitarę, nauki gry na keybord), wokalne, granie w gry planszowe, puzzle, taneczne (dla dzieci i dla młodzieży, hip-hop, free style), więcej zajęć sportowych i ruchowych (np. joga, sztuki walki, crossbox, siatkówka, nordic walking), kursy językowe (zwłaszcza angielski), artystyczne, rękodzieło, obsługi komputera, bezpiecznego poruszania się w sieci, zajęcia związane z samorozwojem i budowaniem samodzielności, dotyczące profilaktyki uzależnień. Organizacja zajęć dydaktycznych rozwijających kreatywność (gotowanie, robienie prac ręcznych, malowanie na płótnie itp.) dla dzieci i rodziców. Niektórzy wskazują, że oferta zajęć GOK powinna być darmowa dla uczestników. Zajęcia dla dzieci organizowane w okresie wolnych od szkoły. • Zajęcia związane z rozwojem kompetencji społecznych i interpersonalnych: “Jeśli chodzi o działania kulturalne jakie mogłyby być wspierające to co już jest w gminie to, potrzebne to chyba te zajęcia dodatkowe, popołudniowe, zajęcia w Leszczynach w szkole, w GOK tam gdzie są świetlice, tylko po południu, w weekendy, wspólne wyjścia, zabawy,

43 | S t r o n a

zajęcia np. nad Zalew Cedzyna, etc. zajęcia które będą zabawą, ale też będą uczyły bycia w grupie, komunikacji, radzenia sobie z emocjami, podejmowania działań wspólnych … Jest dużo dzieci, które chciałyby zobaczyć coś nowego, wyjechać na wycieczkę, czegoś doświadczyć.” • Zajęcia kulinarne i, o zdrowym żywieniu; także warsztaty dla dzieci, “dni gotowania”. • Zajęcia związane z ogrodnictwem, także z udziałem dzieci: “Ogrodnictwo - każde dziecko wsadza swoją roślinkę i tworzymy w ten sposób rośliny doniczkowe, które mogą zdobić Urząd Gminy, szkoły”. • Warsztaty fotograficzne i filmowe. • Piknik lub festyn specjalnie dla dzieci i młodzieży: “Piknik z atrakcjami dla dzieci (klaun, prace plastyczne, instrukcja tańca, gra w kosza z instruktorem itp.), podczas wakacji, ponieważ mało jest takich miejsc gdzie w wakacje mogą spotykać się dzieci.”. Organizacja dyskotek i ogniska na koniec roku szkolnego. • Młodzież chciałaby sama organizować wydarzenia, zwłaszcza dotyczące istotnych dla niej wątków kultury: “W wydarzeniach muzycznych prezentujące różne style muzyki, w spotkaniach z ciekawymi ludźmi, w wydarzeniach, które sami moglibyśmy organizować przy wsparciu domu kultury i gminy”. • Konkurs talentów: “Zorganizowałbym konkurs dla najbardziej zdolnych dzieci w Gminie po czym ich pracę umieściłabym ich pracę w domu kultury, oczywiście część pieniędzy przeznaczyłabym na nagrody dla tych dzieci”; “konkurs talentów, dużo jest ludzi z talentem do rysowania, tańczenia, fajnie jakby dało się je odkryć”. • Potańcówki na świeżym powietrzu, ale i integracyjne ogniska np. w Skorzeszycach. • Realizacja rekonstrukcji historycznych. • Potrzeba miejsca spotkań dla seniorów. • Zachęcenie młodzieży do udziału w Kołach Gospodyń Wiejskich: “Każde sołectwo gminy mogłoby mieć KGW, ale takie można powiedzieć dwustopniowe, dorośli i dzieci, tak by Ci młodzi od najmłodszych lat uczyli się i pielęgnowali tradycje.”. • Nagrania i emisja online opowieści dla dzieci, czytanych bajek, podań ludowych i historycznych. • Spotkania z ciekawymi ludźmi; cykl wywiadów z ważnymi dla społeczności osobami. • Działania mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów w gminie. • Większe otwarcie dożynek dla różnych osób i organizacji z gminem. • Więcej projektów dla dzieci. • Organizowanie wydarzeń, spotkań w świetlicach wiejskich. • Powrót do organizacji wydarzenia Cecyliada (koncert połączony z mszą ku czci św. Cecylii), ale na wysokim poziomie. • Dalszy rozwój orkiestry dętej: stworzenie szkółki ze stałymi instruktorami do nauki gry na poszczególnych instrumentach, wyjazdy zespołu integracyjne i szkoleniowe, stworzenie musztry paradnej, wspólne wyjazdy orkiestry, w tym zagraniczne. • Inicjatywa założenia zespołu rockowego. • Zorganizowanie spotkania autorskiego w bibliotece. • Organizacja wystawy zdjęć i prelekcja gwarą dotycząca obróbki wełny. • Organizacja kiermaszy.

Podsumowując, wśród powtarzających się najczęściej pomysłów były zajęcia muzyczne, wokalne, teatralne i taneczne. Również sport, w różnych odmianach, nieraz powracał w wypowiedziach mieszkańców i mieszkanek, nie jest on jednakże wprost obszarem zainteresowania projektów realizowanych w ramach działań Dom Kultury +. Natomiast zajęcia warsztatowe z jazdy na rolkach, deskorolkach, hulajnogach, czy rowerach mogłyby już być elementem działania kulturalnego. Istotne są dla mieszkańców i mieszkanek działania skierowane na aktywizację społeczności gminy, większe; korzystanie z obecnej oferty, udzielania się w akcjach oddolnych,

44 | S t r o n a inicjowanie ich. Potrzeba jest większej integracji między różnymi organizacjami działającymi w gminie, współpracy, dialogu niezależnie od poglądów.

Często wskazywano, że oferty potrzebują dwie grupy - seniorzy i młodzież. Pierwsi niedługo będą mieli swój dom seniora w gminie, zanim zostanie otwarty można wykorzystać w celu spotkania i wspólnie omówić potrzeby i wygląd miejsca, dać szansę seniorom do zaproponowania interesujących tematów. Młodzież mówiła o sporcie i aktywności ruchowej oraz o muzyce i rozwijaniu różnorodnych zainteresowań, talentów, ale także o prostu o potrzebie posiadania swoich miejsc spotkań. Starsze osoby, uczestnicy KGW, chcieliby natomiast włączyć młodzież i dzieci w działalność dotyczącą folkloru, podtrzymywania tradycji. Istnieją w gminie miejsca, które można by wykorzystać do wyżej wymienionych celów, ale być może wymagają one działań dodatkowych otwierających współpracę różnych grup, animacji, wypracowania zasad użytkowania tych miejsc. W wypowiedziach przedstawicieli i przedstawicielek różnych grup pojawiała się potrzeba wyjazdów, które byłyby zarówno działaniem mającym na celu poznanie czegoś nowego, zainspirowanie się, ale także integrację grupy, czy docenienia jej aktywności. Ważnym miejscem z potencjałem w okolicy jest park rozrywki Sabat Krajno, planując inicjatywy warto pamiętać, że jest to miejsce otwarte na współpracę, a jednocześnie ściągające do gminy turystów, którzy są istotni także dla mieszkańców poprzez oferowaną agroturystykę. Wśród wymienianych marzeń, potrzeb czy pomysłów znalazły się też takie, które dotyczyły infrastruktury. Nie mogą one być zrealizowane w ramach inicjatyw w projekcie “Sieć kultura”, ale mogą być dla nich inspiracją. Ważne też, by znały je lokalne instytucje i organizacje planując swoje kolejne działania. Wskazywane pomysły infrastrukturalne:

• odnowienie trybun boiska w Górnie;

45 | S t r o n a

• nasadzenie drzew w Małej Kadzielni w Górnie, by zacienić boisko i trybuny; • food-truck w Górnie, obecnie młodzież jeździ do Daleszyc do baru z kebabem, inni zamawiają pizzę z dowozem, ale wszyscy ucieszyliby się gdyby mogli zakupić coś na miejscu, w pobliżu ich ulubionego miejsca spotkań przy Małej Kadzielni; • stadnina koni w Górnie; • wesołe miasteczko w Górnie; • sala widowiskowa w gminie; • SkatePark w Górnie; • zgoda na budowę hopek w lesie na Zawadzie (hopki to pagórki, po których można jeździć na rowerze górskim), by można było robić konkursy rowerowe; • punkt informacji turystycznej, w dowolnym miejscu gminy, by bardziej wykorzystać jej potencjał turystyczny; • miejsca spotkań, zwłaszcza dla młodzieży, ale też dla dzieci, otwarte w godzinach pozalekcyjnych; • zakup stołów bilardowych do świetlicy; • boisko plażowe do siatkówki; • basen i hala sportowa; • szkoła plastyczna i muzyczna, np. w Woli Jachowej, Górnie; • nowa szkoła w Krajnie; • sklep rowerowy w Skorzeszycach; • klub bokserski w Skorzeszycach; • kino w Krajnie i w Skorzeszycach; • siłownia w Woli Jachowej; • altanki; • miejsce spotkań dla młodzieży, na świeżym powietrzu; • dbałość o zabytki i dotychczasowe inwestycje; • droga rowerowa w Bęczkowie i innych miejscach, w których ich brakuje; • dofinansowanie działalności związanej z rzemiosłem ludowym i folklorem; • zakup materiałów dydaktycznych na zajęcia z dziećmi; • doposażenie GOK-u oraz remont, budowa sali widowiskowej i zatrudnienie większej ilości osób, profesjonalnych instruktorów; • duża dobrze wyposażona biblioteka z większą możliwością działania: “Moim marzeniem jest duża wspólna biblioteka i kilka osób w niej pracujących, Ludziom wydaje się, że małe biblioteki blisko nich są dobre i to na pewno ma swoje plusy, ale ludzie mają przecież samochody, wszędzie jeżdżą, a z dużą przestrzenią i zespołem ludzi można stawiać inne cele i inaczej rozwijać działalność.”

Jak widać młodzież poszukuje miejsc spotkań i miejsc rozwoju pasji, zwłaszcza sportowych. Każdy z tych kierunków może być inspiracją to inicjatyw, które choć bez budowy infrastruktury, mogą dążyć do wspierania talentów i hobby. Także kino można zrealizować w ciepłych porach roku w postaci plenerowej (np. na Małej Kadzielni) lub objazdowo, odwiedzając poszczególne miejscowości.

8 PODSUMOWANIE

Gmina Górno ma w sobie potencjał do dalszego rozwoju kulturalnego, jak i turystycznego. Poniżej wskazane są kierunki warte dalszego rozwoju przy wsparciu mieszkańców i mieszkanek gminy. Tradycje regionalne, zwłaszcza kulinarne, wydają się być bardzo ważne dla mieszkańców i mieszkanek gminy i są z pewnością napędem dla działalności Kół Gospodyń i Gospodarzy Wiejskich. Inspirujące mogą być dalsze poszukania tematów związanych z wielokulturowością

46 | S t r o n a tego regionu. Każda wieś posiada swoje legendy, ciekawe historie czy zwyczaje, które KGW czy zespół etnograficzny „Niwa” stara się pielęgnować. Działalność kół i zespołu etnograficznego nakierowana jest na dbanie o kulturę ludową, warto dbać przy tym o pogłębianie i wracanie do tego, co historycznie poprawne i związane z regionem. Wątki historyczno-ludowe, które wydawały się ważne dla naszych rozmówców to: powrót do odkrywania i pielęgnowania dziedzictwa górali świętokrzyskich oraz ludowa poezja Wojciecha i Rozalii Grzegorczyków. Działacze i działaczki KGW chcieliby w większym stopniu przekazywać swoją wiedzę młodszym osobom i być może jest to ważny cel na przyszłe działania. Wspólne gotowanie, tworzenie, czy zabawy, ale i pamięć o tradycjach mogą mieć wymiar wymiany międzypokoleniowej. Planując takie działania warto pamiętać, żeby różne grupy wiekowe włączyć już na etapie tworzenia pomysłów i przygotowań. Wydarzenia, w których odnawiane są tradycje mogą być też świetnym materiałem fotograficznym, filmowym, edukacyjnym etc. przydatnym do kolejnych działań i możliwym do rozpowszechniania przez internet.

Miejsca, które przyciągają ludzi to Zalew Cedzyna, Mała Kadzielnia, Sabat Krajno – Park Rozrywki i Miniatur oraz okoliczne góry i lasy. Tam spędza się czas wolny, relaksuje czy uprawia sport. Ważne są również zabytki czy miejsca upamiętniające zdarzenia, ale i ludzi. Planując różne inicjatywy warto skierować się z nimi tam, gdzie ludzie lubią spędzać czas, w miejsca dla nich ważne. Można ożywić przestrzenie szukając wspomnień z nimi związanymi, historia jest bowiem ciekawsza jeśli oparta jest na codziennym życiu mieszkańców. Świetlice są miejscami, które mają duży potencjał, żeby integrować mieszkańców i warto je wykorzystywać do realizacji własnych pomysłów.

47 | S t r o n a

Turystyka gminy jest potencjałem, o którym mówią mieszkańcy i mieszkanki. Wskazują, że brakuje im lokalnej informacji turystycznej. Wesprzeć promocję gminy mogłyby Koła Gospodyń Wiejskich i inne organizacje oraz instytucje, np. szkoły. Warto pamiętać, że walory turystyczne, przyrodnicze są ogromnym potencjałem dla integracji grup, działań kulturalnych, rozwojowych i prozdrowotnych dla osób w każdym wieku. Turystyka wewnętrzna w łatwy i przyjemny sposób potrafi łączyć aktywności sportowe, czy rekreacyjne i kulturalne. Przyroda okolicy wzmacnia potencjał turystyczny, ale jest też bardzo ważna dla mieszkańców. Doceniają ją i lubią w jej otoczeniu spędzać czas. Potencjał lasów, gór, rzek wydaje się być jednym z najważniejszych zasobów, nie do końca obecnie wykorzystywanym. Poznawanie gminy z perspektywy przyrodniczej, współtworzenie działań mających na celu wspólne odkrywanie skarbów, może być jednym ze sposobów na budzenie więzi z miejscem, punktem wyjścia do dalszych działań na rzecz rozwoju społeczności lokalnych, a nawet całej gminy. Historyczne postaci czyli Stefan Żeromski, rodzina Skłodowskich czy ksiądz Ściegienny to kolejne interesujące wątki, które dopiero czekają na głębsze poznanie i wykorzystanie zarówno w promocji nakierowanej na turystów, jak i budowaniu tożsamości lokalnej. Istotne są też działania związane z osobami kiedyś działającymi w gminie jak Wojciech i Rozalia Grzegorczykowie. Miejsca historyczne są również ważne dla mieszkańców, nie tylko zabytki np. kościół św. Jacka z XVII wieku, ale i miejsca upamiętniające miejsca pamięci mieszkańców gminy. Otwarcie i integracja. W gminie jest bardzo wiele mieszkańców i mieszkanek aktywnych i zaangażowanych. Część z nich czuje się w pełni wspierana, a część odczuwa niedosyt. Warto więc zadbać, by wszystkie organizacje i osoby miały możliwość zaistnieć na lokalnych wydarzeniach, jak również starać się o wsparcie gminy. Warto zwrócić uwagę na działania budujące i rozwijające aktywność społeczną realizowane przez różne instytucje, promować i uzupełniać działania, np. poprzez tworzenie wspólnego harmonogramu wydarzeń i propozycji

48 | S t r o n a zajęć oraz promocję wszystkich podmiotów: GOK, szkół, biblioteki, GOPS, organizacji pozarządowych, grup nieformalnych. Przestrzeń wspólna, miejsca otwarte na inicjatywy wspierane przez animatorów kultury mogą być kluczem do integracji i pełniejszego wykorzystania istniejącego, tego już odkrytego, ale również tego nie do końca jeszcze rozpoznanego potencjału mieszkanek i mieszkańców gminy. Talenty, zainteresowania i pasje. Gmina jest pełna utalentowanych, zaangażowanych ludzi, można ich znaleźć w szkołach, gdzie chętnie włączają się w działania, ale także zgłaszają i realizują własne pomysły, w Kołach Gospodyń i Gospodarzy, w zespołach śpiewaczych, muzycznych tworzonych i wspieranych przez GOK, propozycjach teatralnych, w bibliotekach. Można ich dostrzec również poprzez pięknie urządzone ogrody, przyjazne gospodarstwa turystyczne, aktywnie działające organizacje pozarządowe, czy prowadzone z pasją przedsiębiorstwa i prężnie rozwijającą się gminę. Młodzi ludzie deklarują, że czas wolny najchętniej spędzają właśnie realizując swoje zainteresowania i pasje. Umiejętności często niezwykłe, bywają uśpione lub nie są szeroko uzewnętrzniane. Wydaje się, że wiedza na temat talentów w gminie, inspirujących osób w różnym wieku, cennych zasobów ludzkich jest dopiero odkrywana. Teatr w gminie ma duże znaczenie dla dorosłych, ale i dla młodzieży. Jest to forma ekspresji, poruszania ważnych spraw dnia codziennego, ale i pielęgnowanie tradycji. Mieszkańcy angażują się w przedstawienia Teatru “Scena Górna” czy w występy KGW, Przeglądach Małych Form Teatralnych w języku angielskim czy innych form teatralnych podejmowanych w szkole. Młodzież obecnie szuka wsparcia w pogłębianiu ich teatralnych zainteresowań. Muzyka jest jednym z ważnych kierunków działalności GOK-u poprzez wspieranie zespołów śpiewaczych, prowadzenie chóru, nauki gry na instrumentach czy orkiestrę. Jest to potencjał, który ciągle rozwija się w gminie. Młodzież wskazuje interesujące tematy w obszarach sportu, w tym m.in.: jazdy wyczynowej na rowerze, rekreacyjnej na rolkach, czy hulajnogach i muzyki popularnej w ich grupach wiekowych, pojawiły się też kierunki związane z teatrem, wspólnym tworzeniem muzyki, śpiewem. Dla tej grupy bardzo ważne są miejsca spotkań. Dla części z nich takim miejscem jest GOK w Krajnie, do którego można przyjść, usiąść, pograć w gry. Dla innych ulubionym miejscem jest Mała Kadzielnia, brakuje tam jednak cienia i możliwości szybkiego zakupienia posiłku w jej sąsiedztwie, choćby z tak modnego obecnie foodtrucka. Dzieci i młodzież spotykają się też na placach, boiskach przy szkołach. Obecnie świetlice są bardziej postrzegane jako przestrzeń KGW czy OSP. Być może warto wyjść z propozycjami skierowanymi do młodych ludzi w sąsiedztwie świetlic i poprzez to zainicjować działania mające na celu wypracowanie zasad użytkowania przestrzeni publicznych przez różne grupy wiekowe oraz współtworzenie oferty świetlic, GOK-u. Organizacje działające w gminie to przede wszystkim Koła Gospodyń i Gospodarzy, Ochotnicza Straż Pożarna oraz organizacje pozarządowe. Wspólne działanie, integracja mogą pomóc w rozwoju, potrzebna jest tylko przestrzeń i wsparcie, co po części robi GOK. Ten kierunek warto jednak wzmacniać. Pomysły - zgłaszane pomysły na działania zazwyczaj wynikają z potrzeby zorganizowania zajęć, których dotychczas brakowało, zaproszenia osób, które inspirują, organizowania wydarzeń, które chcielibyśmy mieć u siebie. Działania takie nie tylko pomagają rozwijać umiejętności, zainteresowania, ale także uczyć się od siebie wzajemnie. Niezwykle cenne są także projekty, w ramach których realizowane są wywiady, tworzone reportaże, których bohaterami i bohaterkami są “skarby” lokalne. Odkrycie talentów, osób, które mają pasje i potrafią się nimi dzielić, udostępnienie im przestrzeni do działania może przyczynić się nie tylko do dalszego,

49 | S t r o n a satysfakcjonującego rozwoju GOK, ale i całej gminy. Przy przygotowywaniu oferty odkrywaniu i rozwoju zainteresowań, ulubionych sposobów spędzania czasu wolnego warto także w przyszłości korzystać z programów inicjatyw mieszkańców i mieszkanek, programów małych grantów. Świat online. Pandemia sprawiła, że mieszkańcy i mieszkanki bardzo zatęsknili za spotkaniami, realnym kontaktem i możliwością powrotu na ulubione zajęcia. Ze względu na możliwość nadejścia kolejnych fal zachorowań warto jednak planować inicjatywy także w wersji online, dbając o to, by mieszkańcy przez Internet mogli nie tylko pracować i uczyć się, ale także spędzać czas wolny rozwijając swoje zainteresowania oraz relacje, które są podstawą dobrostanu. Lokalnie czy na całą gminę? Planując działania warto pamiętać, że zarówno te skierowane do wszystkich, jak i te lokalne są wartościowe i mają swoje znaczenie. Lokalny patriotyzm w gminie jest bardzo silny, wiele osób z radością opowiada o świetlicach wiejskich i wydarzeniach, w nich realizowanych. Ważny jest odpowiedni balans między integracją na poziomie gminy i tą lokalną, we wsiach, bo obie są istotne.

50 | S t r o n a