STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GÓRNO

CZ ĘŚĆ I UWARUNKOWANIA

Zespół projektowy studium Autorskie Studio Architektury Krajobrazu M. Szreniawski & W. Trzópek s. c.

arch. Grzegorz Chodkowski (nr upr. 1269/92) arch. kraj. Marek Szeniawski arch. kraj. Wojciech Trzópek arch. kraj. Wojciech Jarosi ński arch. kraj. Joanna Smagała arch. Krystyna K ęsi ńska dr hab. in Ŝ. Czesław Wysocki mgr in Ŝ. Piotr Sikorski dr Halina Pajnowska mgr Adam Sieradz

Warszawa, grudzie ń 1999 r.

Aktualizacji UWA RUNKOWA Ń dokonał: Zespół projektowy zmiany studium MGGP S.A. Biuro Planowania Przestrzennego

mgr in Ŝ. arch. Małgorzata Przybysz -Ławnicka KT-252 (nr. uprawnie ń 1644) mgr in Ŝ. arch. Tomasz Oberc mgr Maria Mierzwa mgr in Ŝ. Dariusz Basta mgr in Ŝ. arch. Krzysztof Bielaszka

mgr Dariusz Brzezi ński

mgr in Ŝ. arch. Anna Ja śkiewicz-Mróz

mgr Karolina Fastnacht mgr Artur Oleszkowicz techn. ekon. Bo Ŝena Szwed

Tarnów, listopad 2007 r. Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Spis tre ści:

str.: I. Podstawa opracowania...... 2 II. Cel Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno...... 2 III. Materiały na których opiera si ę niniejsze opracowanie...... 3 IV. Charakterystyka gminy, stan ładu przestrzennego i wymogi jego ochrony...... 5 V. Uwarunkowania kształtowania zagospodarowania przestrzennego...... 7 V.1. Zasoby i stan środowiska przyrodniczego...... 7 1. Rze źba terenu...... 7 2. Warunki geologiczno – gruntowe...... 7 3. Surowce mineralne (udokumentowane zło Ŝa kopalin, tereny górnicze)...... 10 4. Warunki hydrograficzne...... 12 5. Klimat...... 18 6. Zanieczyszczenie powietrza...... 21 7. Gleby...... 22 8. Ro ślinno ść ...... 29 9. Rolnicza przestrze ń produkcyjna...... 35 10. Le śna przestrze ń produkcyjna...... 37 V.2. Tereny i obiekty chronione na podstawie odr ębnych przepisów...... 39 V.3. Dziedzictwo kulturowe...... 46 1. Zasoby dziedzictwa kulturowego...... 46 2. Stan dziedzictwa kulturowego oraz jego ochrona...... 52 V.4. Demografia i rynek pracy...... 54 1. Potencjał ludno ściowy i jego zmiany...... 54 2. Prognoza demograficzna...... 57 V.5. Warunki Ŝycia ludno ści...... 62 1. Warunki mieszkaniowe...... 62 2. Infrastruktura społeczna...... 63 3. Infrastruktura komunalna – cmentarnictwo...... 67 V.6. Komunikacja...... 68 V.7. Wyposa Ŝenie w infrastruktur ę techniczn ą...... 71 1. Zaopatrzenie w wod ę...... 71 2. Gospodarka ściekowa...... 71 3. Zaopatrzenie w ciepło...... 72 4. Zaopatrzenie w gaz...... 72 5. Gospodarka odpadami...... 72 6. Elektroenergetyka...... 74 7. Odnawialne Źródła Energii...... 75 V.8. Uwarunkowania gospodarcze...... 78 1. Rolnictwo...... 78 2. Turystyka i rekreacja ...... 90 3. Przedsi ębiorczo ść ...... 95

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 1 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

I. Podstawa opracow ania.

1. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. Nr 80 z 2003 r. poz. 717, z pó ź. zm.). 2. Uchw ała Rady Gminy Górno o przyst ąpieniu do sporz ądzania „Studium uw arunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Górno" z dnia 28. Stycznia 1999 r. nr V/35/99. 3. Uchwała Rady Gminy Górno w sprawie przyst ąpienia do sporz ądzenia zmiany „Studium uw arunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Górno” z dnia 29 kwiecie ń 2004 r. Nr XV/97/04. 4. Umow a z dnia 10 kw ietnia 1999 zaw arta pomi ędzy Zarz ądem Gminy w Górnie a Autorskim Studio Architektury Krajobrazu s.c. z Warszawy. 5. Umow a z dnia 15 pa ździernika 2004 r. zawarta pomi ędzy gmin ą Górno a „MGGP” S.A. 6. Strategia rozw oju Gminy Górno, - Św i ętokrzyska Agencja Rozw oju Regionalnego S.A. w Kielcach.

II. Cel Studium Uwarunkow a ń i Kierunków Zagospodarow ania Przestrzennego Gminy Górno.

Cele rozw oju przestrzennego: Celem Studium uw arunkow a ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Górno jest w ykazanie przestrzennych mo Ŝliw o ści i ogranicze ń rozw oju gminy, w szczególno ści jej zada ń w łasnych i zobowi ąza ń w zakresie zada ń ponadlokalnych, z uw zgl ędnieniem obow i ązku ochrony środow iska kulturow ego i przyrodniczego, na podstaw ie uw arunkow a ń fizjograficznych, przyrodniczych, kulturow ych, zainw estowania, przepisów prawnych i sytuacji demograficzno - gospodarczej gminy. Głów nym celem rozw oju zagospodarowania przestrzennego gminy Górno, zgodnie ze Strategi ą rozw oju w ojewództwa św i ętokrzyskiego. Planem zagospodarow ania przestrzennego w ojew ództwa świ ętokrzyskiego jest: OPARTE O ZASADY EKOROZWOJU, ZMIERZAJ ĄCE DO PODNIESIENIA STANDA RDU śYCIA MIESZKA ŃCÓW WYKORZYSTYWANIE SZANS JAKIE WYNIKAJ Ą Z PRZYRODNICZYCH ZASOBÓW GMINY I Z S ĄSIEDZTWA MIASTA KIELCE, w tym dalsza urbanizacja miejscow o ści podmiejskich i w ielofunkcyjny rozwój gminy oferuj ący m.in. produkt turystyczny, oparty o czyste ekologicznie i łatw o dost ępne komunikacyjnie środow isko.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 2 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

III. Materiały na których opiera si ę niniejsze opracow anie.

1. Miejscowy Plan Ogólny Zagospodarowania Przestrzennego gminy Górno, opracowany przez Biuro Planowania Przestrzennego - Przedsi ębiorstwo Pa ństwowe w Kielcach 1991 r. 2. Mapa topograficzna w skali 1:10.000 („ukł." 65) z zasobów Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Warszawie. (nr sekcji: 144.311; 312; 313; 314, 144.134, 144.321, 144.332,144.341) 3. Zdj ęcia lotnicze wyk. w 1997 r. z zasobu Centralnego O środka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Warszawie. 4. Atlas klimatyczny i hydrologiczny Polski - praca zbiorowa, IMiGW, Warszawa. 1987 5. Raport z Sesji Planow ania Strategicznego w gminie Górno opracow any przez Agencj ę Rozwoju Regionalnego S.A, w Kielcach z 26 wrze śnia 1999 r. 6. Roczniki Statystyczne województwa Kieleckiego z lat 1990-1998. 7. Mapy glebowo - rolnicze w skali 1:25 000 z zasobów składnicy map IUNG w Puław ach. 8. Informacja samorz ądow ego Zespołu Obsługi Szkół z dnia 07 czerwca 1999 w sprawie struktury szkół na terenie gminy Górno. 9. Rozporz ądzenie nr 2/97 Wojew ody Kieleckiego z 05 maja 1997 r. w spraw ie zatwierdzenia planów ochrony Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świ ętokrzyskich i Zespołu Parków Krajobrazowych Ponidzia (Ustalenia Planu Ochrony dla Zespołu Parków Krajobrazowych Gór Świ ętokrzyskich - zał. Nr 1). 10. Wykaz wyselekcjonowanych obiektów obj ętych ochron ą konserwatorsk ą z dnia 04 maja 1999 (WKZ). 11. Informacja Przedsi ębiorstwa Pa ństwowego Kopalnie Odkryw kowe Surowców Drogow ych w Kielcac h z dnia 29 czerw ca 1999 r. ( KOSD-18/1/16/99) w spraw ie aktualnego zagospodarowania Terenu górniczego kopalni wapienia i dolomitów „Józefka" w Górnie i docelowych zamierze ń (+ plan zagospodarowania terenu w skali 1:2.000). 12. Studium w arunków geologiczno - gruntow ych i wodnych opracow ane dla potrzeb niniejszego opracowania przez dr Halin ę Pajnowsk ą i mgr Adama Sieradza w 1999 r. 13. Ekspertyza jazu pi ętrz ącego na zbiorniku w Cedzynie - gmina Górno, opracowana przez Hydro- Geo- Bud w 1996 r. 14. Okre ślenie dzisiejszej potencjalnej ro ślinno ści naturalnej obszaru gminy Górno wraz z wskazaniem potrzeb Planu zagospodarowania Przestrzennego, opracowane dla potrzeb niniejszego Studium przez dr hab. Czesław Wysockiego i mgr Piotra Sikorskiego w 1999 r.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 3 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

15. Wypis z rejestru gruntów gminy Górno, w podziale na Sołectwa z map ą w łasno ści z dnia 18 czerwca 1999 r. 16. Informacja na temat infrastruktury wod-kan gminy Górno uzyskana w Przedsi ębiorstwie Produkcji i Usług Komunalnych RENOMA z Górna. 17. Informacja Urz ędu Gminy Górno w sprawie wydanych decyzji lokalizacyjnych za okres 1994 –1999.

Materiały wykorzystane do aktualizacji opracowania:

18. Opracowanie ekofizjograficzne dla gminy Górno – MGGP S.A. 2005 r. 19. Inwentaryzacja urbanistyczna przeprowadzona bezpo średnio w terenie w miesi ącu pa ździerniku 2004 r. i wyrysowana na fotoszkicach (zdjęcia lotnicze) 20. Wytyczne, wnioski i informacje instytucji i urzędów. 21. Strona internetowa www.stat.gov.pl. 22. Analizy, studia, materiały b ędące w posiadaniu „MGGP” S.A. 23. Dokumentacja geologiczna dla zło Ŝa wapieni i dolomitów „Józefka” – Pracownia Geologiczna Dyrekcji Okr ęgowej Dróg Publicznych w Kielcach , 1988 r. 24. Dodatek Nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasków „B ęczków”.2005 r. 25. Dodatek Nr 2 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasków B ęczków II” 2005 r, 26. Dokumentacja geologiczna zło Ŝa piasków budowlanych „B ęczków Niwy” Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Kielcach 1991 r. 27. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg .stanu na 31.XII 2004 r. Ministerstwo Środowiska ,Pa ństwowy Instytut Geologiczny 2005 r. 28. Gminny Plan Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2011 Górno 2004 r. 29. Gminny Program Ochrony Środowiska na lata 2004 – 2011 Górno 2004 r. 30. Waloryzacja Rolniczej Przestrzeni Produkcyjnej Polski według gmin – Instytut Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa Puławy 1994 r. 31. Strategia Rozwoju Turystyki w województwie Świętokrzyskim na lata 2006 – 2014. 32. Plan Zagospodarowania Przestrzennego w województwa Świętokrzyskiego.

Zmian ę Studium opracowano stosownie do uchwały Nr XV/97/04 Rady Gminy Górno z dnia 29 kwietnia 2004 r. Dokonano zmian i aktualizacji w cz ęś ci I tekstu studium „Uwarunkowania Rozwoju” oraz - w wyniku konieczno ści dostosowania do wymogów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 2003 r. – zast ąpiono: 1. cz ęść II tekstu „Cele i kierunki zagospodarowania przestrzennego” tekstem cz ęść II „Kierunki rozwoju” 2. plansz ę nr 5 „Koncepcja kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Górno rysunkiem „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego – Kierunki”. W niniejszym tek ście („Uwarunkowania Rozwoju”) pierwotny tekst nie wymagaj ący zmian i aktualizacji zaznaczono w formie jasnego podszarzenia.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 4 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

IV. Charakterystyka gminy, stan ładu przestrzennego i wymogi jego ochrony.

Gmina Górno poło Ŝona jest w centralnej cz ęś ci Wojew ództw a Św i ętokrzyskiego i na niew ielkim odcinku graniczy ze wschodni ą granic ą administracyjn ą miasta Kielce, stolicy w ojew ództwa i pow iatu. Ponadto, gmina Górno graniczy z gminami Masłów , Bodzentyn, Bieliny i Daleszyce. Centrum administracyjne gminy oddalone jest od Kielc o 14 km, z którym posiada dogodne poł ączenie komunikacyjne. Obszar gminy wynosi 8321 ha, a ludno ść liczy 12.793 osoby. Składa si ę z trzynastu sołectw: B ęczków, Cedzyna, Górno, Górno Parcele, Krajno Pierw sze, Krajno Drugie, Krajno Parcele, Krajno Zagórze, Leszczyny, Podm ąchocice, Radlin, Wola Jachow a, Skorzeszyce.

Gmina odznacza si ę du Ŝymi w alorami przyrodniczo-krajobrazowymi i dlatego obszar jej w cało ści obj ęto praw n ą ochron ą przyrody poprzez utworzenie: - otuliny Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego (północno - wschodnia cz. gminy), - Cisowsko - Orłow i ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (południow o - wschodnia cz ęść gminy), - Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (pozostała cz ęść gminy). Gm. Górno znajduje si ę w strefie bezpo średniego oddziaływ ania potencjalnego obszaru metropolitarnego Kielc – krajow ego o środka rów nowa Ŝenia rozwoju.

Wiod ącymi obecnie kierunkami zagospodarow ania tego obszaru s ą w cz ęś ci południow o-zachodniej – dynamicznie rozw ijaj ące si ę mieszkalnictw o, usługi i drobna przedsi ębiorczo ść , na północy – rozdrobnione rolnictw o.

Obszar gminy oprócz du Ŝych walorów krajobrazowo - przestrzennych charakte- ryzuje si ę podw y Ŝszon ą dynamik ą procesów ekonomicznych i przestrzennych. Pow staj ą zacz ątki pasm aktyw no ści gospodarczej usytuow ane przede wszystkim przy drodze nr 74 wylotow ej z Kielc i na obszarach korzystnie skomunikow anych.

Wysokie w alory przyrodniczo-krajobrazow e stwarzaj ą podstaw ę rozwoju i aktyw izacji funkcji turystycznej. Jednocze śnie na terenie gminy ma miejsce tendencja do dysharmonii i wysoka koncentracja zagro Ŝeń rozwoju zw i ązanych głów nie z Ŝywiołow o zachodz ącymi procesami urbanizacyjnymi, do których zaliczy ć mo Ŝna: • przemieszanie funkcji i charakteru zabudowy, • rozproszenie zabudowy oraz zanik czytelno ści charakteru struktur osadniczych gminy pow oduj ący dysharmoni ę i chaos przestrzenny,

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 5 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

• niedostateczne w ykorzystanie potencjału krajobrazow ego dla harmonijnego planow ania zabudowy, szczególnie w obszarze zbiornika w Cedzynie, • zabudow ę terenów cennych przyrodniczo i chronionych.

Dla ochrony ładu przestrzennego zakłada si ę likw idacj ę trendów prowadz ących do zagro Ŝeń ładu przestrzennego i degradacji środow iska przyrodniczego poprzez: • ochron ę przed zabudow ą terenów projektow anych rozwi ąza ń komunikacyjnych, • ochron ę przed zainw estowaniem obszarów czynnych przyrodniczo, spełniaj ących rol ę ochronn ą i krajobrazow ą oraz stopniow ą likwidacj ę kolizji środow iskowych i funkcjonalnych, • zapobieganiu nadmiernemu i nieuzasadnionemu rozproszeniu zabudow y z jednoczesn ą rew italizacj ą w arto ściowych jej elementów , • preferencj ę dla architektury naw i ązuj ącej do tradycyjnego stylu zabudowy i wykorzystuj ącej lokalne materiały budow lane, • uporz ądkow anie gospodarki w odno-ściekow ej (wyposa Ŝenie obszaru w urz ądzenia i sie ć kanalizacyjn ą).

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 6 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

V. Uwarunkow ania kształtowania zagospodarowania przestrzennego.

V.1. Zasoby i stan środow iska przyrodniczego.

1. Rze źba terenu.

Obszar gminy poło Ŝony jest w mezoregionie Gór Św i ętokrzyskich. Osi ą jest tu Dolina Kielecko - Łagowska obramow ana od strony północnej Krai ńskim Grzbietem nale Ŝą cym do pasma Głów nego, od południa za ś Pasmem Brzechowskim, przechodz ącym ku zachodow i w grup ę Góry Otrocz, a ku wschodowi w Pasmo Orłow i ńskie. W obr ębie Doliny Kielecko - Łagow skiej s ą niew ielkie wzniesienia zbudow ane z wapieni, dolomitów i piaskowców (Radlin, Górno, Góra Stru Ŝna koło Krajna) oraz podłu Ŝne wzgórze koło Beczkow a. Najwi ększe wysoko ści bezwzgl ędne wyst ępuj ą na północy i na południu gminy i we wzniesieni Góry Radostow ej osi ągaj ą w arto ść 451 m npm, natomiast w e wzniesieniu Góry Św iniej 350 m npm. Najni Ŝsze punkty stwierdzono w zachodniej cz ęś ci gminy, w dolinie rzeki Lubrzanki (249,2 m npm). Maksymalne ró Ŝnice w ysoko ści wzgl ędnych osi ągaj ą w ynosz ą 202,0 m i przeci ętnie kształtuj ą si ę: dla cz ęś ci północnej 100-180 m, dla cz ęś ci środkow ej 10-30 m i dla cz ęś ci południow ej do 100 m. Obszar gminy przecinaj ą doliny rzek Lubrzanki, Warkocza, Kakonianki oraz szereg dolin potoków i strumieni. W obni Ŝeniach dolinnych, przy zboczach w i ększych wzniesie ń zachodz ą procesy erozji, spłukiw ania i akumulacji mułków lessowych (głów nie w cz ęś ci północnej gminy oraz na południe od Radlina, Górna i Woli Jachow ej.) Aktualnie w rze źbie terenu, poza zmianami b ędącymi skutkiem erozji, istotn ą rol ę odgryw aj ą przekształcenia pow stałe w wyniku działalno ści gospodarczej jak np. melioracja, regulacja cieków , budowa dróg, budowa zbiornika w odnego w Cedzynie, a tak Ŝe zw i ązane z eksploatacj ą pow ierzchniow ą surowców skalnych formy pow yrobiskow e (hałdy, nieczynne wyrobiska).

2. Warunki geologiczno – gruntowe.

2.1. Zarys budow y geologiczno-strukturalnej Zasadnicz ą rol ę w budow ie geologicznej obszaru odgryw aj ą skały paleozoiczne pofałdow ane w wyniku kolejnych procesów górotw órczych. Efektem s ą formy fałdow e - antykiiny i rozdzielaj ące je synkliny - o przebiegu z WNW na ESE, w yst ępuj ące na

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 7 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA całym obszarze. W obr ębie tych struktur powstały liczne uskoki i dyslokacje, fleksury i nasuni ęcia, św iadcz ące o silnym zaanga Ŝow aniu tektonicznym tego obszaru. Trzon paleozoiczny tw orz ą głów nie kw arcyty, piaskow ce i łupki kambru, piaskowce i łupki syluru oraz wapienie, łupki, margle i piaskow ce dwonu (Filonow icz 1962, 1974). Obszar ten w ogólnych zało Ŝeniach został uformow any w przedczwartorz ędowych procesach sedymentacyjno-tektonicznych. Jednak ostateczna modyfikacja form nast ąpiła w okresie czwartorz ędu, a zwi ązana była ze zlodow aceniami, w czasie których ni Ŝej poło Ŝonych obszarach nast ępow ała sedymentacja glin zw ałowych i lessów . W czasie ocieple ń mi ędzy zlodow aceniami (w interglacjałach) zachodziły intensywne procesy denudacji i erozji, w wyniku których pow stały gł ębokie doliny. Rów nocze śnie miała miejsce sedymentacja materiału klastycznego w dolinach rzecznych. Cyklicznie pow tarzaj ące si ę procesy erozji i sedymentacji w ci ągu całego plejstocenu doprow adziły do uformow ania si ę w dolinach rzecznych tarasów, cz ęsto na kilku poziomach. W holocenie utw orzył si ę taras ni Ŝszy, osadziły si ę aluw ia i deluw ia, w które wcinaj ą si ę rzeki niekiedy na gł ęboko ść do 3 m (rz. Lubrzanka). Współcze śnie w dolinach rzecznych tw orz ą si ę torfy i wydmy.

2.2. Charakterystyka utworów pow ierzchniow ych. Utw ory pow ierzchniow e wyst ępuj ące na obszarze gminy Górno to skały lite trzonu paleozoicznego wyłaniaj ące si ę w szczytowych partiach pasm górskich i otaczaj ąca je pokrywa utworów czwartorz ędowych. Wydzielono na nim utw ory pogrupow ane w kompleksy litologiczno-genetyczne z uwzgl ędnieniem ogólnych tylko zało Ŝeń stratygraficznych. Wydzielone zostały: P - skały lite trzonu paleozoicznego, (kw arcyty, piaskow ce, łupki, w apienie, margle),

Qp - czw artorz ędowe - plejstoce ńskie osady wysoczyznow e pochodzenia lodowco- w ego (gliny zwałow e, piaski, Ŝw iry, deluw ia gliniaste i ilaste),

Ql - czwartorz ędow e - plejstoce ńskie osady pochodzenia eolicznego (lessy, pyły i piaski eoliczne),

Qrz - czw artorz ędowe - pó źnoplejstoce ńskie i holoce ńskie osady dolin rzecznych (piaski i Ŝw iry, torfy, namuły). Generalizacj ę pow y Ŝsz ą przeprow adzono opieraj ąc si ę na szczegółow ej mapie geologicznej w skali 1:50.000 ark. Bodzentyn, Daleszyce, Kielce. Roz mieszczenie poszczególnych wydziele ń prezentuje mapa hydrogeologiczna gminy Górno w skali 1:25.000. 2.2.1. Osady czw artorz ędowe. Utw ory czwartorz ędow e wyst ępuj ą na niemal całym obszarze gminy. Jednak litologia ich i mi ąŜ szo ść jest bardzo zmienna. Na w yniesieniach i stokach wyst ępuj ą

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 8 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA gliny zw ałowe warstwowane z soczewkami piasków , rzadziej mułków i Ŝwirów, z okresów wszystkich zlodow ace ń, przykryte miejscami cienk ą w arstw ą (poni Ŝej 2 m) piasków i Ŝw irów w odnolodowcowych (Q p na zał. 1). W profilu mog ą te Ŝ w yst ępow a ć wkładki iłów warwowych o przeci ętnej mi ąŜ szo ści 0,5 m lub jak w Radlinie o mi ąŜ szo ści 2-3 m (Filonow icz 1969). Mi ąŜ szo ść całego kompleksu gliniastego zmienia si ę od kilku do kilkunastu metrów , w zale Ŝno ści od konfiguracji podło Ŝa. Do tego samego kompleksu plejstoce ńskiego Q p w ł ączone zostały gliny zw ietrzelinow e peryglacjalne oraz przykrywaj ące zbocza deluw ia piaszczysto-mułkow ate. Znaczne pow ierzchnie, głów nie południow e stoki Pasma Łysogórskiego (Krajno-Bączków ) przykryte s ą osadami pylasto-piaszczystymi (lessami i rzadziej piaskami w ydmow ymi) - O 1 Znaczn ą cz ęść pow ierzchni gminy, szczególnie na południe od linii Komorniki-Krajno Południow e, tworz ą osady rzeczne wypełniaj ące doliny rzek Lubrzanki, Warkocz, Kakonianki i ich dopływ ów. S ą to pó źnoplejstoce ńskie piaski i Ŝw iry rzeczne tarasów wy Ŝszych z soczew kami glin w stropie, piaski rzeczne tarasów ni Ŝszych (3-5 m n.p. rzeki) oraz holoce ńskie osady rzeczne (w tym torfy i namuły torfiaste) oznaczone na mapie - Q TZ . Najw i ększe mi ąŜ szo ści aluw iów -10 m stw ierdzono w dolinie Lubrzanki. 2.2.2. Skały starszego podło Ŝa. Podło Ŝe osadów czwartorz ędowych stanow i ą w obr ębie gminy Górno głów nie pofałdow ane skały dew onu (łupki, w apienie, dolomity, margle) oraz karbonu (łupki ilaste, iłowce i mułowce). Odsłaniaj ą si ę one na pow ierzchni w nielicznych wzgórzach w rejonie Górna. Skały starsze - kambryjskie (kw arcyty, łupki z w kładkami kwarcytów) wyłaniaj ą si ę na pow ierzchni tw orz ąc wy Ŝsze partie pasm górskich jak pas mo łysogórskie na północy gminy, na w ysoko ści miejscow o ści Krajno - Góra Radostow a oraz pojaw iaj ą si ę na samym SW kra ńcu gminy, w brze Ŝnych partiach, antykliny niestachow a. Stropow e partie formacji przedczwartorz ędowych przykryte s ą z reguły kilkumetrow ą warstw ą zw ietrzeliny (2-7 m). Na skałach w ęglanowych i łupkow o-ilastych zw ietrzelina ma charakter ilasty, a w stropie skał krzemionkow ych (kwarcytów, piaskowców) zwietrzelina ma najcz ęś ciej posta ć rumoszu. Skały starszego podło Ŝa z uw agi na ich skonsolidow an ą struktur ę oraz silne zaanga Ŝow anie tektoniczne uj ęto w e wspólny kompleks P.

2.3. Obszary potencjalnych zagro Ŝeń ruchami masowymi. Procesy geodynamiczne mog ą prow adzi ć do zachwiania rów nowagi zbocza i przemieszczenie si ę mas gruntu w przypadku gdy: - zbocze podcinane jest w wyniku erozji rzecznej, - podniesie si ę poziom w ód gruntowych,

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 9 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

- brak jest trw ałej pokryw y ro ślinnej - naw odniony zostanie lu źny materiał na stoku (np. w skutek roztopów). Warunkami sprzyjaj ącymi pow ierzchniowym ruchom masow ym s ą: - nachylenie pow ierzchni terenu pow y Ŝej 30% (tj. 16°) - deniw elacje pow ierzchni ponad 15 m - poziome rozczłonkow anie pow ierzchni wci ęciami erozyjnymi (odległo ści poni Ŝej 0,5 km) - ilasty materiał skalny buduj ący zbocze (Kow alski 1988, Lindner 1982). Przyjmuj ąc pow y Ŝsze kryteria w ydzielone zostały obszary potencjalnych zagro Ŝeń pow ierzchniow ymi ruchami masow ymi . Znajduj ą si ę one w północnej cz ęś ci gminy Górno, na południowych stokach pasma Łysogórskiego oraz na południu gminy na stromych stokach podcinanych przez rzeki. Ponadto na obszarach wyst ępow ania gruntów skalistych w ęglanowych znany jest kras pow ierzchniowy i kras kopalny o kieszeniach i jamach wypełnionych glinami i mułkami (Radlin, Górno, Leszczyny). Obszary predysponowane do rozwoju procesów geodynamicznych, rejony skrasow iałe oraz grunty ilaste i typu fliszu z przewag ą łupków s ą sklasyfikow ane jako niekorzystne z uw agi na w arunki budow lane (Filonow icz 1969).

3. Surow ce mineralne (udokumentowane zło Ŝa kopalin, tereny górnicze).

Udokumentow ane zło Ŝa surowców mineralnych:

1. Zło Ŝe wapieni i dolomitów dewo ńskich „Józefka”. Dokumentacja geologiczna zło Ŝa w apieni i dolomitów „ Józefka „ opracow ana została w 1988 r. przez Pracow ni ę Geologiczn ą Dyrekcji Okr ęgow ej Dróg Publicznych w Kielcach. Zło Ŝe składa si ę z dw óch pól A i B. Udokumentow ane zasoby okre ślono na 15.369 ty ś. ton z tego : Pole A - 11.457 ty ś .ton w tym: • kat .B - 1.557 tys. ton, • kat. C 1 - 9.148 tys. ton, Pole B - 3.912 tys. ton w tym: • kat. B - 3.912 tys. ton. Zło Ŝe buduj ą średnie i drobnoław icow e wapienie oraz średnie i gruboław icowe dolomity o generalnej rozci ągło ści w kierunku NW – SE. Średnia mi ąŜ szo ść kopaliny wynosi w Polu A – 50,4 m a w Polu B – 34,6 m. Aktualnie na zło Ŝu prow adzona jest eksploatacja na skal ę przemysłow ą. Wydobycie kopaliny prow adzone jest przy u Ŝyciu materiałów wybuchowych do rz ędnej

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 10 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

+265 m npm w oparciu o projekt zagospodarow ania złoŜa. Surow iec wykorzystywany jest do produkcji kruszywa budow lanego i drogow ego. Stan zasobów zło Ŝa „Józefka” Pole A na 31.12. 2004 r. Zasoby geologiczne zasoby przemysłow e wydobycie 2004 r. - dolomity 8.302 tys. ton 4.496 tys. ton 173 tys. ton - w apienie 2.122 tys. ton 2.016 tys. ton 212 tys. ton Koncesj ę na w ydobycie kopaliny ze zło Ŝa „Józefka” Pole A posiada przedsi ębiorca Kopalnie Odkryw kowe Surowców Drogowych S.A. w Kielcach. Koncesja została wydana przez Wojew od ę Św i ętokrzyskiego w dniu 19.01.2004 r. znak: ŚR.V.7412- 56/2003. Ustanow iono w niej: - obszar górniczy „Józefka II” o pow . 103.240,4 m2, - teren górniczy „Józefka II” o pow . 1.136.097,8 m 2. Koncesji udzielono na okres 15 lat tj. do 31 grudnia 2019 r. Zło Ŝe„Józefka” Pole B - nie eksploatow ane. 2. Zło Ŝe piasków „B ęczków”. Dodatek Nr1 do dokumentacji geologicznej dla zło Ŝa piasku „B ęczków” okre śla zasoby bilansow e kopaliny w g stanu na 1.01.2005 r. w ilo ści – 316,1 tys. ton. w kat. C1. .Zło Ŝe piasków czwartorz ędowych o pow ierzchni 3.1 ha usytuow ane jest w miejscow o ści B ęczków. Średnia mi ąŜ szo ść kopaliny w ynosi 5,1 m. Surow iec przydatny dla budow nictwa. Eksploatacja kopaliny prow adzona jest metod ą odkryw kow ą, w oparciu o zatw ierdzony projekt zagospodarow ania zło Ŝa. Wydobycie w 2004 r. wyniosło - 34 tys. ton. Koncesj ę na wydobycie kopaliny ze zło Ŝa B ęczków posiada Przedsi ębiorstw o Wielobran Ŝow e GEOMEX Sp. z o.o. w Kielcach. Koncesja została wydana przez Urz ąd Wojew ódzki w Kielcach Wydział Ochrony Środow iska w dniu 21.07.1998 r. znak: ROS.XI – 7512/6/98. Ustalono w niej: - obszar górniczy „B ęczków” o pow ierzchni 40.983 m2, - teren górniczy „B ęczków” o pow ierzchni 52.316 m2. Koncesji udzielono na okres 15 lat tj. 31 grudnia 2013 r.

3. Zło Ŝe piasków „B ęczków II”. Dodatek Nr 2 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa piasków „B ęczków II”, okre śla zasoby bilansow e przydatne dla potrzeb budow nictwa w g stanu na 01.01.2005 r. w ilo ści 225 tys. ton w kat. C 1. Zło Ŝe B ęczków II usytuow ane jest w bezpo średnim sąsiedztw ie zło Ŝa Beczków . Posiada pow ierzchni ę 2,7 ha, średni ą mi ąŜ szość – 5,0 m. Wydobycie kopaliny w 2004 r. wyniosło - 92 tys. ton.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 11 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Koncesj ę na wydobycie kopaliny ze zło Ŝa B ęczków posiada Przedsi ębiorstw o Wielobran Ŝow e GEOMEX Sp. z o.o. w Kielcach. Granice obszaru i terenu górniczego „B ęczków IIA” ustanow ione zostały w decyzji Wojew ody Św i ętokrzyskiego z dniu 23.06.2003 r. znak: ŚR.V.7412- 21/03 zmieniaj ącej w tym zakresie koncesj ę Wojew ody Św i ętokrzyskiego z dnia 11.12.2000 r. znak:OSR.V.7412- 16/2000: - Pow ierzchnia obszaru górniczego „B ęczków IIA” - 36.301,5 m2, - Pow ierzchnia terenu górniczego „B ęczków IIA” - 41.697,9 m2. Koncesji udzielono na okres do dnia 31 grudnia 2013 r

4. Zło Ŝe piasków „B ęczków – Niwy” Dokumentacja geologiczna dla zło Ŝa piasków budow lanych B ęczków – Niwy została opracowana przez Przedsiębiorstw o Geologiczne w Kielcach w 1991 r. Udokumentow ane zasoby bilansow e w kat. C1 okre ślono na 6.247 tys. ton. Zło Ŝe o pow ierzchni 31 ha, buduj ą piaski rzeczne i rzeczno – lodowcow e, średnioziarniste. Średnia mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi 11,8 m. Surow iec przydatny dla potrzeb drogowych i budow nictw a. Zło Ŝe nie eksploatow ane. W obszarze gminy w yst ępuj ą ponadto: - surowce w ęglow e – wapienie, dolomity, margle zgrupow ane w rejonie góry Zdobiec, - piaski kw arcytowych na terenie garbu Krai ńskiego, - gliny zw ałow e – powszechnie wyst ępuj ące. Surow ce te nie maj ą znaczenia gospodarczego ze wzgl ędu na niew ielkie zasoby b ądź słab ą jako ść . Cz ęść z nich zlokalizow ana jest w Otulinie Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego, gdzie eksploatacja nie mo Ŝe by ć prow adzona.

4. Warunki hydrograficzne.

4.1. Warunki i gł ęboko ści wyst ępow ania wód podziemnych. Ró Ŝnorodno ść budow y geologicznej, zmienny charakter litologiczny utw orów oraz warunki zasilania i drena Ŝu pow oduj ą, Ŝe w arunki hydrogeologiczne s ą bardzo zmienne. Wyst ępuj ą kompleksy utw orów o bardzo wysokiej i wysokiej w odono śno ści, jak rów nie Ŝ kompleksy praktycznie bezw odne (zał.l) (Balcerz i in. 1977, Jerman 1994, Maszo ński 1962, Wróblew ska 1994, 1997). Wyst ępow anie w ód podziemnych zw i ązane jest ze strukturami synklinalnymi i antyklinalny mi. Synkliny w w i ększo ści w ypełnione s ą osadami w ęglanowymi środkow ego i górnego dew onu, które z uw agi na liczne sp ękania i skrasow ienia s ą dobry mi kolektorami w ód. Tworz ą one na ogół zamkni ęte zbiorniki, które poza infiltracj ą bezpo średni ą, zasilane s ą dodatkow o dopływ em w ód pochodz ących ze spływu z obszarów zbudow anych z praktycznie nieprzepuszczalnych

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 12 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA i bezw odnych skał kambru. Litologiczny charakter w odoszczelnych łupków i piaskowców kambru, skomplikow any układ tektoniczny i ukształtow anie morfologiczne (du Ŝe spadki pow ierzchni) nie stw arzaj ą dogodnych w arunków dla infiltracji w ód opadowych i wyst ępow ania u Ŝytkow ych poziomów wodono śnych (Balcerz i in. 1977). Wody wyst ępuj ące w starszych formacjach s ą wodami typu szczelinow ego, o nisko naporow ym charakterze zwierciadła, przew a Ŝnie o ci śnieniu rz ędu kilku, rzadko kilkunastu metrów (Tabela 1). W czw artorz ędowych piaskach i Ŝw irach śród glinow ych i dolinowych wyst ępuj ą wody porowe bezci śnieniow e lub lokalnie o zw ierciadle napi ęty m, spow odow anym słabo przepuszczalnym nadkładem. Mi ędzy inny mi w otworze w Górnie zarejestrowano ci śnienie 11,4 m, o poziomie stabilizacji zw ierciadła na gł ęboko ści 6,1 m. Gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wody głów nego poziomu w odono śnego, co odpow iada gł ęboko ści wyst ępowania pierw szej u Ŝytkow ej w arstwy w odono śnej, zmienia si ę od 5 do 50 m (Herman 1997, Wróblewska 1997) (Zał.1). Na obszarach dolinnych, gdzie w ody zale Ŝne s ą bezpo średnio od poziomu w ody w rzece i opadów atmosferycznych zw ierciadło w ody wyst ępuje na gł ęboko ści do 2 m. Rów nie Ŝ w mi ędzy glinow ych warstwach piaszczysto-Ŝw irowych, w deluw iach piaszczysto - mułkow ych wyst ępuj ą w ody płycej tj. na gł ęboko ści od 2 do 5 m (okolice Radlina, Leszczyn, Górna, Woli Jachow ej, Krajna, Bielin). S ą to jednak w ody o charakterze okresowym, które zw i ązane z opadami i roztopami spływ aj ą po zboczach i w ni Ŝszych partiach wypływaj ą na pow ierzchni ę w postaci wycieków i wysi ęków (Filonow icz 1969).

4.2. Wodono śno ść i zasobno ść kompleksów skalnych. Znaczna cz ęść obszaru gminy Górno to obszar pozbaw iony zasobnego uŜytkow ego poziomu w odono śnego. Został on wydzielony na zał ączonej mapie jako obszar praktycznie bezwodny (Herman 1997, Wróblew ska 1994, Wróblew ska 1997). Są to skały starszego paleozoiku wykształcone jako łupki, iłow ce, piaskowce kwarcytowe, mułowce. Rów nie Ŝ osady najmłodszego dew onu s ą bardzo nisko wodono śne i nie stanow i ą u Ŝytkow ego poziomu w odono śnego. Utw ory czwartorz ędowe z uw agi na ich zmienn ą litologi ę, niew ielk ą mi ąŜ szo ść , ograniczone rozprzestrzenienie i siln ą zale Ŝno ść od opadów równie Ŝ nie stanow i ą zasobnych a w i ęc u Ŝytkowych zbiorników wodono śnych. Zawodniony czwartorz ęd to piaski i Ŝw iry w dolinach rzek Lubrzanki, Warkocz i Belnianki. Te piaszczyste utwory stanow i ą źródło zaopatrzenia w wod ę indyw idualnych gospodarstw. Jest to piętro wodono śne nieci ągłe. UŜytkow e znaczenie posiadaj ą w ody wyst ępuj ące w sp ękanych utworach dew onu środkow ego i cz ęś ci górnego. Eksploatow ane s ą one studniami gł ębinow ymi i kopany mi. Obszary tego u Ŝytkow ego poziomu w odono śnego s ą zbie Ŝne z

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 13 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA rozci ągło ści ą struktur fałdowych. Ich rozmieszczenie przedstaw iono na mapie hydrogeologicznej. Jednostkow e zasoby eksploatacyjne udokumentow ane dla regionu Gór Św i ętokrzyskich w kat. C w przeliczeniu na 1 km 2 w ynosz ą 8,47 m 3/h tj. 203,3 m 3/d. (Wróblew ska 1994). Według stanu na 1993 r. i danych dla arkusza Bodzentyn (które odzw ierciedlaj ą stan dla gminy Górno) suma zatw ierdzonych zasobów w kat. B dla poszczególnych u Ŝytkow ników wynosi zaledw ie 10% zasobów eksploatacyjnych kat. C, z czego jedynie 4% stanow i pobór z utw orów czwartorz ędowych. Aktualny pobór stanow i zaledw ie 27,9% zasobów zatw ierdzonych w kat B (Wróblew ska 1994). Dane co do w ielko ści poboru i wydajno ści poszczególnych studni w gminie zestaw iono w tabeli 1. S ą to uj ęcia, które ujmuj ą kompleksy w odono śne o wodonośno ści niskiej, dla których wydatek jednostkow y ze studni na 1 metr depresji wynosi q < 5 m 3/h/1m s oraz o wodono śno ści średniej gdzie q = 5 - 20 m 3 /h/1m s (Bednarz i in. 1977) Regionalne zasoby dyspozycyjne obliczone w skali gminy wynosz ą dla obszaru II w ydzielonego na mapie (zał.1) - 196 rn 3/d/km 2, a dla obszaru III - 278 m 3/d/km 2 (Wróblew ska 1977, Herman 1977).

4.3. Głów ny Zbiornik Wód Podziemnych „Kielce nr 417”. Zachodnie rubie Ŝe gminy w miejscow o ści Cedzyna znajduj ą na obszarze GZWP Nr 417 Kielce. Zbiornik ten ma du Ŝe znaczenie w zaopatrzeniu w wod ę uj ęcia komunalnego miasta Kielce. Ochron ą obj ęte s ą zasoby w ód wgł ębnych pi ętra dew o ńskiego (zbiorniki szczelinow o - krasowe) ł ącznie ze stref ą ochrony po średniej now ego miejskiego uj ęcia komunalnego miasta Kielce.

4.4. Jako ść wód podziemnych. Generalnie w ody poziomu dew o ńskiego charakteryzuj ą si ę nisk ą mineralizacj ą (sucha pozostało ść nie przekracza 600 mg/dm 3). Zaw arto ść siarczanów i chlorków , jak rów nie Ŝ Fe i Mn nie przekracza w arto ści normatyw nej dla w ód pitnych. Poziomy środkow o - i górnodew o ński cechuj ą si ę w odami dobrej jako ści, nie w ymagaj ącymi uzdatniania. Ze wzgl ędu na słab ą izolacj ę lub jej brak, a ty m samym w ra Ŝliwo ść na zanieczyszczenia, zalicza si ę te w ody do klasy Ib - jako ść dobra, ale mo Ŝe by ć nietrw ała z uw agi na brak izolacji. Lokalnie w wodach poziomu dew o ńskiego stw ierdza si ę podwy Ŝszone zaw arto ści Fe (do 3,41 mg/dm 3 - Psary, Stara Wie ś) i przekroczenia zaw arto ści Mn (do 0,56 mg/dm 3 w Krajnie i Górnie). Czerpana w oda z tego uj ęcia wymaga prostego uzdatnienia (klasa II). Na terenie gminy Górno w sieci regionalnego monitoringu zwykłych wód podziemnych znajduje si ę studnia w iercona S -1 przy O środku Zdrow ia

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 14 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA w Górnie ujmuj ąca w od ę pi ętra dew o ńskiego D 2 i D 3 o typie chemicznym HCO 3 – Ca – Mg. Klasa jako ści w ody Ib, odpow iadaj ąca normom w ody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi. Przekroczenia zaw arto ści Mn i Fe wykazuj ą rów nie Ŝ wody samego poziomu czw artorz ędowego. Zwi ązki Ŝelaza i manganu znajduj ące si ę w nadkładzie glin zalegaj ących nad w arstw ą wodono śną, z którego s ą wymywane na drodze zmian kwasowo ści oraz potencjału oksydacyjno – redukcyjnego w środowisku hydro- chemicznym, pow oduj ąc przekroczenie zawarto ści tych składników w zbiorniku w ód.

4.5. Źródła zagro Ŝeń wód podziemnych. 4.5.1. Zagro Ŝenia zasobów. Na analizow anym obszarze, gdzie warunki hydrogeologiczne s ą bardzo zmienne, zbiorniki w odono śne s ą ograniczone, a ich zasobno ść w znacznej mierze jest uzale Ŝniona od infiltracji opadów , przy jednocze śnie du Ŝych obszarach praktycznie bezw odnych, eksploatacja w ód podziemnych w inna by ć szczególnie restrykcyjna. W takiej sytuacji zagro Ŝeniem istotnym dla zasobów s ą projektow ane do eksploatacji górniczej zło Ŝa surowców w ęglanowych wraz z równoczesnym odw adnianiem wyrobisk.

4.5.2. Źródła potencjalnych zanieczyszcze ń Dotychczas na terenie gminy nie stw ierdzono istotnego zanieczyszczenia uŜytkowych zbiorników wodono śnych. Jednak z uwagi na odkryte w znacznej cz ęś ci wodono śne skały dew onu środkow ego i górnego (brak nadkładu osadów czwartorz ędowych) na ich wychodniach istnieje du Ŝa mo Ŝliw o ść zanieczyszcze ń pow ierzchniow ych i ska Ŝeń poziomów u Ŝytkowych. S ą to obszary o w ysokim stopniu zagro Ŝenia (Wróblewska 1994). Obszar gminy z uwagi na wraŜliwo ść zbiorników wodono śnych na w pływy zewn ętrzne, ograniczon ą ich w ielko ść i zasobno ść wymaga szczególnej ochrony zarów no ilo ściow ej jak te Ŝ jako ściow ej - przed dopływ em zanieczyszcze ń do warstw wodono śnych. Źródłami zanieczyszcze ń wód podziemnych w obszarze gminy s ą: - naw o Ŝenie i środki ochrony ro ślin stosowane przez rolnictw o - zanieczyszczenia gleb - nieuporz ądkow ana gospodarka w odno – ściekow a - odcieki z dzikich w ysypisk, gnojow ic - zanieczyszczenia w ód pow ierzchniow ych Zanieczyszczenia te infiltruj ąc do poziomu w ód podziemnych mog ą pow odow a ć pogorszenie ich jako ści.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 15 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

tabela 1

Zwierciadło Zwierciadło Depresja Wydajno ść Zasoby Pozycja Q max Współczynnik Nr Lokalizacja Studni Litologia nawiercone ustalone S max jednostkowa M ustalone [msz. / stratygraficzna [msz./h] filtracji [m/sl] [m ] [m] [m] sz./h/1ms sek]

Q pk, pg,gp 1. Cedzyna O środek I- 2,4 II-13,2 I- 2, 4 II- 4,3 35,09 12,3 2,85 7,1x10-5 35,0 Wypoczynk. D2,D3 w

Q 2. Cedzyna Ośrodek Pk,py,gp w I- 5,0 II- 15,0 I- 4,5 II- 2,9 14,76 0,9 16,4 9,2 x 10 -5 14,7 Wypoczynk. D2,D3

Q pk I - 2,0 11-10,0 I - 1,5 II - 3,0 3,95 10,5 0,38 4x10-6 5,0 3. Radlin Szk.podst. D2,D3 złp III-16,0 III- 2,6

Q Pg,zww 4. Górno 1-18,0 I -18,0 0,46 6,2 0,074 1,18x10-5 0,46 Szk.podst D2,D3 w

Górno Kamieniołom Q pk,i, 5. I - 29,0 I - 20 35 15,93 22,65 0,9 1,02x10-5 16,0 „Józefka" D2,D3 d

Q 6. Krajno Uj ęcie dla wsi D2,D3 d 1-4,0 1-4,0 117,03 38,1 2,99 2,8 x 10 -5 117,0

Q- czwartorz ęd ; D-1, D-2 Dewon środkowy i górny; pk- piaski; py- pyły; w- wapienie; gp- gliny; łpk- łupki; pg- piaski zaglinione; iłp- iłołupki zww-zwietrzelina wapieni; i-iły; d- dolomity .

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 16 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

4.6. Wody pow ierzchniowe i ich jako ść . Gmina Górno w cało ści nale Ŝy do zlew ni rzeki Białej Nidy. Na jej terenie wyst ępuj ą trzy zlewnie cz ąstkow e rzek Lubrzanki, Warkocza i Kakonianki. Działy wodne nie s ą tu dopasow ane do orografii i układaj ą si ę w stosunku do niej poprzecznie, co powoduje, Ŝe w obr ębie wzniesie ń, na w ychodniach skał starszego podło Ŝa tw orz ą wyra źne przełomow e odcinki dolin. Lubrzanka bierze pocz ątek w miejscow o ści Zaga ńsk- Jaworze, poło Ŝonej poza terenem gminy. W przełomie przez Pas mo Głów ne tw orzy gł ęboko wci ętą dolin ę o szeroko ści 3 - 7 m. Poni Ŝej przełomu rzeka przyjmuje kierunek południkowy, utrzymuj ący si ę a Ŝ do uj ścia. Lubrzanka okre ślana jest jako rzeka typow o górsk ą, o typow o nagłych wezbraniach. Przepływ aj ące przez teren gminy rzeki maj ą charakter rzek górskich i podgórskich, o słabo w ykształconych dolinach i nierów nomiernym przepływ ie. 40% obszaru nale Ŝy do zlew ni rzeki Warkocz, 25 % do zlew ni rzeki Kakonianki, stanow i ącej dopływ Belnianki, natomiast 35% do zlew ni Lubrzanki, której - dolina cechuje si ę wysokimi w alorami przyrodniczymi wynikaj ącymi z w odno - ł ąkow ego charakteru, zachowanego dzi ęki niew ielkiemu stopniu z meliorow ania. Doliny Lubrzanki i Belnianki stanow i ą regionalne korytarze ekologiczne. W rejonie miejscow o ści Cedzyna, na Lubrzance zbudowany jest zbiornik o pow ierzchni 64 ha (w g projektu technicznego). Maksymalna gł ęboko ść zbiornika wynosi 6,5 m, średnia dk.4,25m, a pojemno ść ok. 1,5 mln m sze ść . Czasza zbiornika mie ści si ę w naturalnych brzegach doliny rzeki i nie wymaga dodatkowych zabezpiecze ń w formie w ałów bocznych i obw ałow a ń zawala. Zbiornik z uw agi na mał ą pojemno ść nie pełni funkcji zabezpieczenia przeciwpowodziow ego. Z punktu w idzenia gospodarki w odnej zbiornik jest zbiornikiem wyrównawczym, rocznym w którym magazynow anie w ody odbywa si ę w okresie przej ścia wysokich stanów wód. Wody Lubrzanki w 2003 r. zliczono do III klasy czysto ści. O takiej klasyfikacji zadecydował głów nie wska źnik bakteriologiczny – miano Coli. W zbiorniku Cedzyna woda jest bogata w plankton, co w ynika z du Ŝej zawarto ści zw i ązków azotowych i fosforanów. Rzeka Warkocz (lew obrze Ŝny dopływ Lubrzanki) bierze pocz ątek na południowym stoku Łysej Góry i przez obszar południow y gminy płynie w kierunku południow o-zachodnim. Zanieczyszczana jest przez ścieki komunalne Górna i Radlina. Rzeka Kakonianka jest dopływ em Bielinianki i w ypływa z południow ego stoku Pas ma Łysogórskiego. Stan czysto ści w i ększo ści cieków płyn ących przez gmin ę nie jest monitorow any. Z braku kanalizacji w miejscow o ściach, przez które przepływaj ą mo Ŝna wnosi ć, i Ŝ prowadz ą one w ody klasy III, a na pew nych odcinkach w ody pozaklasow e. Na terenie gminy wyst ępuj ą liczne bagna i mokradła usytuow ane na

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 17 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA wychodniach utworów nieprzepuszczalnych, w północnych rejonach, lub w płaskich dnach dolin rzecznych w południow ej cz ęś ci gminy.

4.7. Tereny zagro Ŝone wodami powodziow ymi i podtopieniami. Rzeka Lubrzanka i Belnianka płyn ące przez obszar nie posiadaj ą obw ałowa ń. Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Krakow ie nie sporz ądził jeszcze studium hydrologicznego dla zlew ni rzeki Nidy. Wezbrania pow odziow e w roku 1997 i 2001 były najwi ększymi od roku 1934. Na podstaw ie rozpoznania terenow ego, wywiadów z miejscow ą ludno ści ą ustalone zostały granice strefy przepływu w ezbra ń pow odziowych w dolinach Lubrzanki, Belnianki i ich głów nych dopływ ów: Warkocza i Kakonianki. W dolinie Lubrzanki poni Ŝej zbiornika Cedzyna wyznaczono granic ę obszaru potencjalnego zagro Ŝenia pow odzi ą. Zasi ęg terenów zagro Ŝonych powodzi ą zaznaczono na rysunku Studium. W terenach tych niezb ędne jest w ykluczenie wszelkiej zabudowy. W strefie przepływów wezbra ń pow odziowych zabrania si ę w ykonywania robót oraz czynno ści, które mog ą utrudni ć ochron ę przed pow odzi ą: 1) Wykonyw ania urz ądze ń w odnych oraz wznoszenia innych obiektów budow lanych, 2) Sadzenia drzew lub krzew ów , z wyj ątkiem plantacji w iklinow ych na potrzeby regulacji w ód oraz ro ślinno ści stanow i ącej element zabudowy biologicznej dolin rzecznych lub słu Ŝą cej do w zmacniania brzegów , obwałow a ń lub odsypisk, 3) Zmiany ukształtow ania terenu, składow ania materiałów lub w ykonywania innych robót, z wyj ątkiem robót zw i ązanych z regulacj ą lub utrzymyw aniem w ód oraz brzegu.

5. Klimat.

Ró Ŝnice klimatyczne, wyst ępuj ące pomi ędzy poszczególnymi dzielnicami Polski, stanow i ą podstaw ę podziału na regiony klimatyczne. Teren gminy Górno zalicza si ę do klimatu jednego z siedmiu regionów klimatycznych tj. klimatu Wy Ŝyn Południow opolskich. Typ ten cechuje znaczna ró Ŝnorodno ść poszczególnych krain klimatycznych, np. s ąsiaduj ących ze sob ą Gór Św i ętokrzyskich i Niecki Nidzia ńskiej. Cechy klimatu Ogólne dane klimatyczne dla terenu obj ętego opracow aniem opracow ano na podstaw ie obserwacji danych z Atlasu Klimatycznego Polski (stacja meteorologiczna Kielce, dane z lat 1951-1970)

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 18 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Temperatura. - średnia temperatura roczna (°C) 7,0/7,5 - średnie miesi ęczne stycze ń -4,0/ -3,0

luty -3,5/ -4,5 marzec 0,0/ -0,5 kwiecie ń 6,5/ 7,0 maj 12,0/ 12,5 czerwiec 16,0/ 16,5 lipiec 17,57 18,5 sierpie ń 16,0/ 18,0 wrzesie ń 12,0/ 13,0 pa ździernik 7,5/ 8,0 listopad 2,0/ 3,0 grudzie ń 0,0/ -1,0 - średnie maksima dobow e stycze ń - grudzie ń 12,0 - średnie minima dobow e stycze ń - grudzie ń 2,0/ 3,0

Wybrane w arto ści progow e (charakteryzuj ące teren opracowania): - liczba dni od stycznia do grudnia: • upalnych (max > 30 °C) - 4 / 5 • mro źnych (max < 0 °C) - 40 / 45 • przymrozkowych (min. < 0°C) - 130 / 140 • gor ących (max > 25 °C) - 35/40 • bardzo mro źnych (max <-10°C) – 3

Wiatr. Dane w skali roku: - średnia pr ędko ść roczna (m/s) - 2,3 / 2,7 - cisza (%) najmniej w maju - 11% - najw i ęcej w listopadzie - 20% - przewaga kierunków zachodnie południow o-zachodnie południow e z czego 6 do 9% ma pr ędko ść 0-5 m/s Wiatry o szybko ści do 15 m/s stanow i ą ok. 0,5-1,0%. Szybko ść 15 m/s jest w arto ści ą progow ą. Wiatry powy Ŝej 15 m/s nie w yst ępuj ą w ogóle.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 19 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Ci śnienie atmosferyczne. średnie roczne (w mb) - 1016 do 1017.

Wilgotno ść . - wilgotno ść wzgl ędna (%) roczna (od stycznia do grudnia) - 80 - parow anie z wolnej pow ierzchni w ody (mm) maj - październik - 500 - parow anie terenow e roczne (stycze ń - grudzie ń) – 450

Nasłonecznienie. - zachmurzenie (w skali 0-10) - 6,5 / 7 - liczba dni pogodnych (zachmurzenie <2 / 10) - 40-60 dni - liczba dni pochmurnych (zachmurzenie >8 /10) - ok. 140 dni - usłonecznienie rzeczywiste (godz./dzie ń) - 4,2 godziny - usłonecznienie wzgl ędne (%) - 35/40

Mikroklimat. Zbocza wysoczyzn i wyniesie ń wykazuj ą w yra źne zró Ŝnicow anie mikroklimatu w zale Ŝno ści od ekspozycji. Najsilniej na św ietlane i nagrzewane s ą stoki o wystawie południow ej, najgorzej o ekspozycji północnej. Zakłada si ę, i Ŝ zim ą, w iosn ą i jesieni ą zbocza o ekspozycji południow ej i zachodniej s ą najcieplejsze, w lecie stoki południow e i zachodnie. Wielko ść nachylenia stoków wyniesie ń i w ysoczyzn oraz ich konfiguracja (rozczłonkow anie), a tak Ŝe pokrycie (szata ro ślinna) ma w pływ na lokalne zmiany naw ietrzania i przew ietrzania. Mog ą tak Ŝe w yst ępow a ć ró Ŝnice w w ielko ści opadów . Znaczne nachylenie stoków pow oduje spływ chłodnego i w ilgotnego pow ietrza, za ś u podstawy stoków mog ą stagnow a ć mgły radiacyjne.

Klimat wierzchowin. Cz ęś ci w ierzchow in wysoczyzn charakteryzuj ą si ę korzystnymi czynnikami mikroklimatycznymi, zw łaszcza w przypadku płaskich pow ierzchni. Czynniki takie jak usłonecznienie, naw ietrzanie i przewietrzanie s ą dobre. Na terenach tych praktycznie nie wyst ępuj ą zastoiska zimnego pow ietrza i mgły radiacyjne. Pow ietrze jest bardziej suche ni Ŝ na terenie innych form. Jedynie w przypadkach urozmaicenia konfiguracji pow ierzchni szczytowej (lokalne zagł ębienia, wyrobiska, osta ńce) w arunki mikroklimatyczne s ą mniej korzystne. Nast ępow a ć mo Ŝe osłabienie przew ietrzania, lokalne deformacje naw ietrzania i przew ietrzania a naw et mo Ŝliw o ść miejscow ych stagnacji zimnego pow ietrza.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 20 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Klimat dolin i obni Ŝeń terenow ych (formy wkl ęsłe). Warunki klimatyczne s ą mniej korzystne ni Ŝ na w yniesieniach w ierzchow inach. Tereny te charakteryzuj ą si ę cz ęstym zniekształceniem kierunków naw ietrzania, a w niektórych przypadkach pogodowych, zaznacza si ę utrudnienie przew ietrzania. Na terenie tym mog ą tw orzy ć si ę, głów nie podczas w iosennych i zimow ych nocy, zastoiska zimnego pow ietrza. Wyst ępuj ą tak Ŝe inwersje temperatury. Stopie ń nasłonecznienia zale Ŝny jest od w ielko ści formy i jej ekspozycji. W sytuacjach wyst ępowania w dnie doliny lub obrze Ŝach w i ększych cieków lub zbiorników wodnych zw i ększa si ę w ilgotno ść pow ietrza i cz ęstotliwo ść wyst ępowania mgieł. Pojaw ia si ę tak Ŝe mo Ŝliwo ść lokalnych przemieszcze ń mas pow ietrza - bryzy. Oddziaływ anie zbiorników wodnych pow oduje zw i ększenie dobow ej i rocznej amplitudy temperatury.

Klimat obszarów le śnych (mezoklimat lasów). W tym w ypadku na charakter mikroklimatu w pływaj ą w arunki topograficzne, s ą one jednak przekształcone przez szat ę ro ślinn ą. Czynnikami w pływ aj ącymi jest rodzaj drzewostanu, jego w iek, wysoko ść , zag ęszczenie, charakter runa itd. Na terenie ty m amplitudy dobow e temperatury i w ilgotno ści s ą małe. Ogólnie, w ilgotno ść terenów zadrzewionych jest wy Ŝsza od w ilgotno ści terenów odkrytych. Lasy w pow a Ŝnym stopniu osłabiaj ą usłonecznienie, jednak jest ono zró Ŝnicowane w zale Ŝno ści od charakteru zbiorow iska. Zmniejszeniom ulega tak Ŝe pr ędko ść w iatrów. Zjaw iskiem charakterystycznym mog ą by ć w iatry lokalne, pow staj ące na skutek zró Ŝnicowania w nagrzew aniu brzegów lasu Z terenów otwartych, nagrzanych, nast ępuje konw ersja ciepłego pow ietrza, a w jego miejsce napływ a chłodne pow ietrze z terenów zacienionych. Polany śródle śne charakteryzuj ą si ę specyficznymi uw arunkow aniami - w dzie ń s ą stosunkow o silnie nagrzane, a w nocy ma miejsce stosunkow o silna radiacja, co mo Ŝe spow odowa ć du Ŝą inwersj ę temperatury.

6. Zanieczyszczenie pow ietrza.

Istotny m problemem obserw ow anym na terenie gminy Górno s ą uszkodzenia drzewostanów spowodow ane przemysłowymi zanieczyszczeniami pow ietrza atmosferycznego, przy czym głów ne źródła tych zanieczyszcze ń zlokalizow ane s ą poza terenem gminy. Na terenie gminy Górno do du Ŝych emitorów zalicza si ę: - Wytw órni ę mas bitumicznych w Górnie emituj ącą 20 ton pyłów / rok. - Kopalni ę „Józefka" -emituj ącą ok. 27 ton pyłów / rok. Lokalny mi źródłami emituj ącymi zanieczyszczenia do atmosfery s ą: piece w ęglow e, kotłow nie w ęglow o – koksowe i komunikacja. Paleniska domow e i małe kotłow nie

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 21 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA emituj ą tlenki w ęgla, siarki i pyły. Uci ąŜ liw o ść tej emisji odczuw alna jest szczególnie w rejonach g ęstej zabudow y w okresach grzewczych. Mała w ysoko ść emitorów uniemo Ŝliw ia rozproszenie zanieczyszcze ń w atmosferze, powoduj ąc koncentracj ę zanieczyszcze ń na mały m obszarze. Do głów nych zanieczyszcze ń powietrza zalicza si ę przede wszystkim dw utlenek siarki, dw utlenek azotu i pył. Średnie roczne st ęŜ enia głów nych zanieczyszcze ń pow ietrza wykazuj ą niskie w arto ści i nie przekraczaj ą norm dopuszczalnych st ęŜ eń za wyj ątkiem pyłu zaw ieszonego (klasa B). Przekroczenie st ęŜ enia średniego rocznego pyłu zawieszonego PM10 w powiecie kieleckim w roku 2003 w ynosiło 2,3 µg/m 3. Według kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia Rozporz ądzeniem Ministra

Środow iska z dnia 6 czerwca 2002 r. (Dz.U. Nr 87, poz. 796 i 798) dla st ęŜ eń SO 2,

NO 2, Pb, C 6 H6, CO i O 3 strefa gminy Górno (pow iat kielecki) mie ści si ę w klasie A. W odniesieniu do kryteriów ustanow ionych w celu ochrony ro ślin wyniki ocen wszystkich zanieczyszcze ń mieszcz ą si ę w klasie A. Emisja komunikacyjna stwarza zagro Ŝenia w pobli Ŝu dróg o du Ŝym nat ęŜ eniu ruchu kołow ego. Dotyczy przede wszystkim drogi krajow ej Nr 74 przebiegaj ącej przez teren gminy: Cedzyna – Radlin – Górno – Wola Jachow a, a tak Ŝe dróg wojew ódzkich. Zanieczyszczenia komunikacyjne (tlenek i dw utlenek w ęgla, tlenki azotu, w ęglow odory, pyły z metalami ci ęŜ kimi) pogarszaj ą jako ść pow ietrza atmosferycznego. Zmiany emisji w ostatnich latach wykazuj ą trend spadkow y, co jest wynikiem coraz powszechniejszej realizacji działa ń proekologicznych, takich jak: budow a instalacji odsiarczania przy kotłach w ęglow ych, stosowanie niskoemisyjnej technologii spalania w ęgla, zmian paliw a z w ęgla na gaz lub olej niskoopałow y.

7. Gleby.

7.1. Charakterystyka ogólna struktury gleb na terenie gminy. W obszarze gminy najlepsze gleby w yst ępuj ą w północnej jej cz ęś ci gminy w rejonie Krajna, gdzie na podło Ŝu utw orów lessowych wytworzyły si ę gleby brunatne I i III klasy bonitacyjnej. Na stokach gleby charakteryzuj ą si ę nieregularny mi stosunkami wodnymi , co czyni je okresow o nadmiernie w ilgotnymi i wykazuj ą w tedy cechy IV lub V klasy bonitacyjnej. Gleby te z uw agi na ich pyłowy charakter podatne s ą na działanie procesów erozyjnych. Na pozostałym obszarze wyst ępuj ą głów nie gleby pseudobielicow e i bielicow e oraz w mniejszym stopniu r ędziny wytworzone ze skał węglanowych. Zwarte pow ierzchnie gleb IV klasy bonitacyjnej wyst ępuj ą w południow o - wschodniej cz ęś ci gminy na terenie sołectw Skorzeszyce, Wola Jachow a i Górno - Parcele.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 22 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Tereny południow e charakteryzuj ą si ę du Ŝą mozaikow ato ści ą, z przewag ą gleb słabych. W rejonie Radlina, Górna oraz w dolinie rzeki Warkocz prow adzone były prace melioracyjne.

7.2. Kwalifikacja gleb pod wzgl ędem wykorzystania rolniczego. Waloryzacja gruntów ornych w aspekcie przyrodniczym i ekonomicznym oparta jest na ocenie przydatno ści tych gruntów do uprawy poszczególnych ro ślin upraw nych i wyodr ębnieniu kompleksów przydatno ści rolniczej (obszary o zbli Ŝonych wła ściwo ściach rolniczych i podobnym u Ŝytkow aniu, nazywane od nazw głów nych zbó Ŝ, uznanych jako w ska źnikow e i dominuj ące w strukturze zasiew ów). [A Hoffman, R.Cymerman, A. Now ak]. Teren gminy Górno w w /w kwalifikacji zliczany jest do terenów wy Ŝynnych na którym w yst ępuj ą nast ępuj ące kompleksy glebow e: - Kompleksy pszenny: 1 - bardzo dobry, 2-dobry, 3- w adliwy. - Kompleksy Ŝytnie: 4- Bardzo dobry, 5 – dobry, 6- słaby, 7 -bardzo słaby. - Kompleksy zbo Ŝowo – pastew ne: 8 – mocny, 9 – słaby. Ro ślinami w ska źnikowymi, charakterystycznymi dla trw ałego systemu gospodarow ania ziemi ą i stanow i ącymi podstaw owe ogniwo rotacji s ą: - pszenica ozima w kompleksach 1,2,3,8 ( niekiedy rów nie Ŝ 4 i 5) - Ŝyto w kompleksach 5,6,7,9 ( niekiedy rów nie Ŝ w 4) Ro śliny w spółwska źnikow e nale Ŝą ce do najwa Ŝniejszych ro ślin upraw nych i charakterystycznych dla okre ślonego sposobu u Ŝytkow ania to: - jęczmie ń jary dla kompleksów 1,2,3 ow ies dla kompleksów 5,6,8,9 - ziemniaki dla kompleksów 4,5,6,9 - buraki cukrow e dla kompleksów 1,2,4 koniczyna czerwona dla kompleksu 8 w śród trw ałych u Ŝytków zielonych wyodr ębnia si ę, w oparciu głów nie o kryteria klasyfikacji gleboznaw czej trzy kompleksy: 1z - u Ŝytki zielone bardzo dobre 2z - u Ŝytki zielone średnie 3z - u Ŝytki zielone słabe i bardzo słabe. Ponadto wydziela si ę kompleks gleb rolniczo - nieprzydatnych (RN).

7.2.1. Charakterystyka kompleksów gleb uprawnych. 1. Kompleks pszenny bardzo dobry - obejmuje, najlepsze, zasobne w składniki pokarmow e gleby, o gł ębokim poziomie próchnicznym, dobrej strukturze, przew iewne i jednocze śnie magazynuj ące du Ŝe ilo ści w ody. Nie wymagaj ą regulacji stosunków wodnych, s ą stosunkow o łatw e do upraw y i łatw o nabyw aj ą i zachow uj ą cechy wysokiej kultury. Osi ąga si ę na nich w ysokie plony, naw et najbardziej

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 23 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

wymagaj ących ro ślin. W klasyfikacji bonitacyjnej gleby te zalicza si ę do I i II klasy. Wyst ępuj ą na terenach płaskich i bardzo łagodnych pochyło ściach. 2. Kompleks pszenny dobry - obejmuje gleby nieco mniej urodzajne, przew a Ŝnie zw i ęź lejsze i ci ęŜ sze do uprawy. S ą one gorzej przewietrzane ( okresowo) lub wykazuj ą słabe niedobory w ody. Do tego kompleksu zalicza się tak Ŝe niektóre gleby o nieco l Ŝejszym składzie mechanicznym w arstw powierzchniowych, lecz tylko takie, które na podstaw ie posiadanych w ła ściwo ści zalicza si ę do gleb pszennych. Na glebach tego kompleksu udaj ą si ę wszystkie ro śliny uprawne, cho ć w stosunku do w /w wymagaj ą wy Ŝszego poziomu agrotechniki i lepszych warunków pogodowych. W klasyfikacji bonitacyjnej zaliczane są do klasy III a i III b. 3. Kompleks pszenny wadliwy - obejmuje gleby pszenne średnio zw i ęzłe i zw i ęzłe, a w i ęc bardziej przydatne pod upraw ę pszenicy ni Ŝ Ŝyta. S ą to tak zwane gleby okresow o suche, wyst ępuj ące w dwóch grupach:
gleby zw i ęzłe, płytkie, zalegaj ące na zbyt przepuszczalnym podło Ŝu, wykształcone z glin, iłów lub utw orów pyłowych, pod ścielone piaskiem lu źnym lub Ŝw irem. Do tej grupy nale Ŝą równie Ŝ płytkie r ędziny. Niedostateczne uw ilgotnienie pow ierzchniowych warstw gleby spowodowane jest przez odprow adzenie w ód opadowych do gł ębszych warstw przy jednoczesnej ograniczonej zdolno ści podło Ŝa do podnoszenia w ody ku górze, wskutek czego ro śliny mog ą gospodarow a ć jedynie w od ą zatrzyman ą w pow ierzchniow ej zw i ęzłej w arstwie gleby,
gleby średnio zw i ęzłe i zwi ęzłe, gł ębokie całkow ite, zlokalizow ane na zboczach wzniesie ń, a w i ęc nara Ŝone na spływ powierzchniowy wód i erozj ę, w skutek czego gleba rów nie Ŝ nie jest w stanie gromadzi ć odpow iedniej ilo ści w ody. Stosunki w odne tych gleb pow oduj ą, Ŝe plony ro ślin ulegaj ą bardzo du Ŝym wahaniom. W latach mokrych plony mog ą by ć bardzo w ysokie, natomiast w latach suchych bardzo niskie. Charakterystycznym efektem w tym kompleksie jest zbyt wczesne dojrzew anie zbó Ŝ, przez co ziarno jest słabo wykształcone i w efekcie plony s ą słabe. W klasyfikacji bonitacyjnej zaliczane s ą do klasy III b, IVa i IV b. 4. Kompleks Ŝytni bardzo dobry (pszenno - Ŝytni) - obejmuje najlepsze gleby lekkie wykształcone z piasków gliniastych mocnych całkow itych, lub piasków gliniastych zalegaj ących na zwi ęź lejszych podło Ŝach. Gleby te s ą strukturalne i maja dobrze w ykształcony poziom próchniczny, oraz wła ściwe stosunki w odne. W celu osi ągni ęcia w y Ŝszego stopnia kultury w ymagaj ą dłu Ŝszego okresu racjonalnego naw o Ŝenia i w ła ściwej upraw y, dzi ęki czemu mo Ŝna na nich upraw ia ć ro śliny w ła ściwe dla kompleksów pszennych. W przypadku słabego naw o Ŝenia i niew ła ściwej uprawy mo Ŝna na nich upraw ia ć w sposób opłacalny Ŝyto, ziemniaki i inne ro śliny w ła ściwe dla gleb słabszych. W klasyfikacji bonitacyjnej zaliczane s ą

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 24 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

do klasy III b (rzadziej do IIla i IVa). 5. Kompleks Ŝytni dobry - obejmuje gleby l Ŝejsze i mniej urodzajne ni Ŝ zaliczane do kompleksu poprzedniego. S ą to głów nie gleby w ytworzone z piasków i piasków gliniastych lekkich, zalegaj ące średnio gł ęboko na zw i ęź lejszym podło Ŝu oraz gleby wytworzone z glin spłaszczonych i piasków gliniastych, całkow ite. Gleby te s ą wra Ŝliwe na susz ę, na ogół gł ęboko w yługowane i zakwaszone. Uwa Ŝane s ą za typow o Ŝytnio - ziemniaczane, lecz przydatne rów nie Ŝ pod upraw ę j ęczmienia, mniej w ymagaj ących odmian pszenicy. Wymaga to jednak odpow iedniej upraw y. W klasyfikacji bonitacyjnej zaliczane s ą do klasy IVa i IV b . 6. Kompleks Ŝytni słaby - obejmuje przede w szystkim gleby wytworzone z piasków słabo gliniastych gł ębokich oraz piasków gliniastych lekkich pod ścielonych płytko piaskiem lu źny m lub Ŝw irem piaszczystym. Gleby te s ą nadmiernie przepuszczalne i maj ą słab ą zdolno ść zatrzymywania w ody, co pow oduje Ŝe s ą okresowo lub trw ale suche. S ą ubogie w składniki pokarmow e. Niedobór w ody jest czynnikiem ograniczaj ącym stosow anie naw ozów mineralnych. Dobór ro ślin upraw nych dla tych gleb jest ograniczony i sprowadza si ę do Ŝyta, owsa, ziemniaków , saradeli i łubinów . Plony uzale Ŝnione s ą od ilo ści i rozkładu opadów . W klasyfikacji bonitacyjnej zaliczane s ą do klasy IVb i V. 7. Kompleks Ŝytni bardzo słaby - obejmuje najsłabsze gleby wytworzone z piasków lu źnych i pisków słabo gliniastych przechodz ących płytko w piasek lu źny i Ŝw ir. Ubogie s ą w składniki pokarmow e i przewa Ŝnie trwale suche. Naw o Ŝenie mineralne, z tej przyczyny, pow oduje nieznaczne przyrosty plonów . Na tych glebach upraw ia si ę wył ącznie Ŝyto i łubin gorzki. W klasyfikacji bonitacyjnej zaliczane s ą do klasy VI. 8. Kompleks zbo Ŝowo - pastewny mocny — obejmuje gleby średnio zw i ęzłe i ci ęŜ kie (odpow iedniki kompleksów pszennych i Ŝytniego bardzo dobrego), okresow o długo nadmiernie uw ilgocone, zasobne w składniki pokarmow e i potencjalnie Ŝyzne. Układ stosunków wodnych pow oduje, Ŝe gleby te s ą w adliwymi, co wynika z nadmiernego uw ilgocenia, utrudniaj ącego agrotechnik ę. Wy Ŝsze plony uzyskuje si ę w latach suchych. Dobór ro ślin upraw owych zaleca stosowanie ro ślin pastew nych. Uregulow anie stosunków w odnych powoduje przej ście do kompleksu pszennego dobrego lub Ŝytniego bardzo dobrego. 9. Kompleks zbo Ŝowo - pastewny słaby - obejmuje gleby lekkie w ytworzone z piasków (odpow iedniki gleb kompleksów Ŝytnich 5,6,7), okresowo podmokłe, co spow odowane jest w yst ępow aniem w dolnej cz ęś ci profilu w arstw słabo przepuszczalnych, lub poło Ŝeniem w obni Ŝeniu terenu w zasi ęgu w ody gruntow ej, przy jednoczesnej płaskiej rze źbie terenu. Nadmierne uw ilgotnienie w yst ępuje najcz ęś ciej w iosn ą i pow oduje „wymakanie" Ŝyta oraz opó źnia sadzenie

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 25 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

ziemniaków . W pó źniejszych terminach uw ilgotnienie nie w yst ępuje i cz ęsto obserw uje si ę niedobór w ody. Z tych przyczyn regulow anie stosunków wodnych jest trudne. 7.2.2. Charakterystyka kompleksów u Ŝytków zielonych. 1z. Kompleks u Ŝytków zielonych bardzo dobrych i dobrych - obejmuje ł ąki i pastw iska na glebach mineralnych i mułow o- torfowych, znajduj ące si ę w warunkach daj ących korzystny układ tych stosunków . Ł ąki co najmniej dw uko śne o wydajno ści nie mniejszej ni Ŝ 50 q siana z 1 ha. Pastw iska zaliczane do tego kompleksu maj ą wydajno ść pozwalaj ącą na 4 krotne spasanie i daj ące moŜliw o ść wy Ŝywienia na 1 ha 3 krów w okresie wegetacyjnym. W klasyfikacji gruntów nale Ŝą tu u Ŝytki zielone klasy I i II. 2z. Kompleks u Ŝytków zielonych średnich - obejmuje w szystkie u Ŝytki zielone klasy III i IV. S ą to U Ŝytki na glebach mineralnych i mułow o - torfowych, jak rów nie Ŝ torfowych i murszowych. Stosunki w odne tych gleb nie s ą w pełni uregulow ane (okresow o zbyt suche lub nadmiernie uw ilgotnione). Ł ąki s ą przew a Ŝnie dw uko śne o przeci ętnym plonie 25-30 q średniego siana z ha. Pastw iska maj ą w ydajno ść wystarczaj ącą do wy Ŝywienia z 1 ha 2 krów przez okres 130 dni. 3z. Kompleks u Ŝytków słabych i bardzo słabych - obejmuje u Ŝytki zielone klas V i VI, do których przynale Ŝą u Ŝytki poło Ŝone na glebach mineralnych zbyt suchych lub zbyt w ilgotnych, na glebach mułow o - torfowych i torfowych przesuszonych oraz podtapianych. Ł ąki jednoko śne turzycowe i trawiaste o plonie ok. 15 q siana słabej jako ści z 1 ha. Pastw iska maja wydajno ść pozwalaj ącą na wy Ŝywienie z 1 ha 1 krow y przez okres 120 dni.

7.3. Typy gleb. 1. Gleby bielicowe i bielice w profilu pod w arstw ą (do 20 c m) szarego poziomu próchnicznego wyst ępuje 5 - 20 cm poziom w ymyw ania, a ni Ŝej poziom w myw ania (60 - 100 cm). Skała macierzysta ma charakter piaszczysty, pylasty lub gliniasty. Są to gleby ubogie w składniki od Ŝywcze. 2. Gleby brunatne najcz ęś ciej pod poziomem akumulacyjno- próchnicznym maj ą warstw ę brunatnienia. Skał ą macierzyst ą s ą gliny zw ałow e oraz zwietrzeliny skał. Czasem gleby te rozwini ęte s ą na podło Ŝu lessów. Gleby płow e utworzone na utw orach pyłowych pochodzenia eolicznego (lessy) i w odnego oraz glinach zw ałowych odznaczaj ą si ę wyst ępowaniem poziomu brunatnienia wzbogaconym o frakcj ę iłow ą pochodzenia iluw ialnego. 3. Czarnoziemy maj ą grubo ść zabarwionego na czarno poziomu próchniczego rz ędu 50-100 cm. Poni Ŝej zalega skała macierzysta (less) 4. Czarne ziemie odznaczaj ą si ę zabarw ionym na ciemno poziomem próchnicznym o

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 26 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

mi ąŜ szo ści 30 - 100 cm, le Ŝą cym na piskach, pyłach i iłach. Poni Ŝej mo Ŝe wyst ępowa ć oglejenie. 5. Mady wyst ępuj ą w dnach dolin rzecznych. Profil jest zró Ŝnicowany. Mi ąŜ szo ść poziomu próchnicznego dochodzi ć mo Ŝe do kilkudziesi ęciu c m. Poni Ŝej znajduj ą si ę przew arstwienia piasków , pyłów, iłów , glin, a cz ęsto i torfu. 6. Rędziny powstaj ą na skałach w apiennych. Szaroczarny poziom próchniczny ma grubo ść 5 — 80 cm i zalega bezpo średnio na rumoszu zw ietrzelinowym skał wapiennych. Cechy zbli Ŝone maj ą parar ędziny powstaj ące na zwietrzałym podło Ŝu skał zasobnych w w ęglan w apnia. U podnó Ŝa stoków górskich i w ierzchow in lessowych wyst ępuj ą gleby deluw ialne o zró Ŝnicowanych profilach. W dolinach rzecznych i bezodpływowych zagł ębieniach terenu w yst ępuj ą gleby torfowe, po przesuszeniu przechodz ące w gleby murszowe.

7.4. Waloryzacja terenu pod k ątem przydatno ści gleb. Waloryzacj ę gleb przeprow adzono dla potrzeb niniejszego opracow ania i wyodr ębniono na terenie gminy Górno nast ępuj ące kategorie obszarów :

1. Obszary przydatne do intensyw nego u Ŝytkow ania, jako grunty orne. Do tej kategorii zaliczone zostały tereny pokryte glebami pylastymi i piaszczystymi, zw ykle II-IV bonitacji, wyst ępuj ące na spłaszczonych w ierzchow inach i stokach o nachyleniu do 6%, a tak Ŝe obszary dolin podstokow ych o nachyleniu do 10 % oraz stoki pokryte glebami piaszczysto - pylastymi o nachyleniu 6-15%. (S ą to tereny nadzalew ow e, mady pylaste i piaszczyste II i III klasy bonitacyjnej). Z uw agi na przynale Ŝno ść do kompleksów gleb ornych do w/w kategorii zaliczono: • kompleks pszenny dobry o glebach bielicowych, pseudobielicowych oraz brunatnych wyługow anych i brunatnych kwa śnych • kompleks Ŝytni bardzo dobry (pszenno - Ŝytni) o glebach bielicow ych, pseudobielicow ych, brunatnych wyługowanych i brunatnych kwa śnych • kompleks Ŝytni dobry o glebach bielicow ych, pseudobielicow ych, brunatnych wyługowanych i brunatnych kwa śnych.

2. Obszary mo Ŝliw e do wykorzystania jako grunty orne. Do tej kategorii zaliczono tereny wyst ępowania gleb pylastych, piaszczystych (III-V klas bonitacji) poło Ŝone na stokach o nachyleniu od 15 do 30 %. Zakwalifikow ano tu dolinki nieckow ate o łagodnym nachyleniu stoków pokryte glebami pylastymi i ilastymi, oraz tereny zalewow e, gł ębiej rozci ęte, nie podmokłe z madami piaszczystymi, pylastymi i ilasty mi II i III klasy bonitacyjnej.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 27 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Z uw agi na przynale Ŝno ść do kompleksów gleb ornych i trw ałych u Ŝytków zielonych do w /w kategorii zaliczono: • uŜytki zielone średnie • kompleks pszenny wadliwy o glebach bielicowych i pseudobielicowych • kompleks pszenny w adliwy o glebach brunatnych wyługowanych i brunatnych kwa śnych • kompleks Ŝytni słaby • kompleks zbo Ŝowo -pastewny mocny.

3. Obszary nieprzydatne do wykorzystania rolniczego oraz kwalifikow ane pod zalesienie (zadrzew ienia śródpolne). Zaliczone tu zostały tereny pokryte glebami rolniczo nieprzydatnymi.

4. Obszary niewskazane jako u Ŝytki rolne, wymagaj ące melioracji lub zalesienia. Zaliczono tu tereny pokryte glebami zaliczanymi do kompleksów gleb ornych i uŜytków zielonych: • uŜytki zielone słabe i bardzo słabe • kompleks Ŝytni bardzo słaby • kompleks zbo Ŝowo - pastewny słaby.

5. Tereny le śne. Ocena gruntów (gleb) le śnych przeprowadzona jest głów nie pod k ątem jej przydatno ści do „produkcji" poszczególnych gatunków drzewostanu i ich w arto ść zw i ązana jest w ocenie z typem drzew ostanów , które na danym typie gleby znajduj ą optymalne w arunki rozw oju. W taksonometrii le śnej przyj ęto podział lasów wg. typów siedlisk w układzie 4 klas Ŝyzno ści i 4 klas w ilgotno ści.

Uwilgotnienie siedliska Stopie ń Ŝy zno ści siedliska Bór Bór mieszany Las mieszany Las Suche * Świe Ŝe * * * * Wilgotne * * * * Bagienne * *

W niniejszym opracow aniu przyj ęto ocen ę stanow isk le śnych poprzez okre ślenie dzisiejszej potencjalnej ro ślinno ści naturalnej, scharakteryzowanej w nast ępnym rozdziale.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 28 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

8. Ro ślinno ść .

8.1. Struktura ogólna. Lasy na terenie gminy zajmuj ą około 12,6 % pow ierzchni. Wi ększe kompleksy zgrupow ane s ą w południow ej cz ęś ci terenu, natomiast na pozostały m obszarze wyst ępuj ą w znacznym rozproszeniu i na niew ielkich pow ierzchniach. Lasy poło Ŝone na południe od Górna i na południow y - wschód od Cedzyny nale Ŝą do nadle śnictw a Daleszyce. Poło Ŝone s ą na glebach piaszczystych. Wśród siedlisk dominuj ą bory św ie Ŝe z dominacj ą sosny. Ponadto wyst ępuj ą bory mieszane św ie Ŝe, las mieszany, bór wilgotny. W strukturze w iekowej drzewostanów dominuj ą drzewostany powy Ŝej 50 lat. Oprócz 60 % drzewostanu sosnowego do ść licznie reprezentow ane s ą buki i jodły. Lasy na terenie gminy pełni ą funkcj ę w odoochronn ą, gleboochronn ą i rekreacyjn ą. Pomimo tego, Ŝe na terenie samej gminy lasy wyst ępuj ą w niew ielkim procencie, to nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe w gminach s ąsiednich, w zdłu Ŝ granicy wyst ępuj ą rozległe kompleksy, których obecno ść ma znacz ący, cho ć nie bezpo średni w pływ na kształtow anie w arunków przyrodniczych na terenie gminy Górno. Istotny m elementem w strukturze krajobrazu gminy s ą u Ŝytki zielone (ł ąki i pastw iska ogółem zajmuj ące 2 161 ha tj. 26 % pow ierzchni gminy) z licznymi zadrzewieniami i zakrzew ieniami poł ęgow ymi, oraz niew ielkie torfow iska w yst ępuj ące w dolinach rzecznych. Wa Ŝną rol ę spełniaj ą rów nie Ŝ w krajobrazie układy zaro ślow e (drzewa i krzewy) wyst ępuj ące na zboczach dolin, ci ągi drzew przydolinnych, zadrzew ienia śródpolne i tow arzysz ące zabudow ie zagrodowej.

8.2. Dzisiejsza potencjalna ro ślinno ść naturalna na terenie gminy Górno.

Dzisiejsza potencjalna ro ślinno ść naturalna (w skrócie ro ślinno ść potencjalna) jest hipotetycznym układem przestrzenno - strukturalno - funkcjonalny m, który mógłby si ę w ytworzy ć w danych warunkach siedliskowych, gdyby ustała całkow icie ingerencja ze strony człow ieka. W warunkach klimatycznych Polski ro ślinno ść potencjaln ą reprezentuj ą głów nie zbiorow iska le śne, stanow i ące docelowe układy sukcesji ro ślinnej. Ro ślinno ść potencjalna, wyra Ŝona nazw ą hipotetycznego układu le śnego, pozw ala nie tylko na stw ierdzenie w arunków siedliskow ych (gleba, stosunki w odne itp.), ale rów nie Ŝ w ocenie tego obszaru dla okre ślonych funkcji. Dlatego te Ŝ oprócz charakterystyki fizjograficzno - fitosocjologicznej poszczególnych układów ro ślinno ści potencjalnej zamieszczono tabel ę, w której zamieszczono przydatno ść siedlisk dla

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 29 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA potrzeb ró Ŝnych form gospodarki rolno-ogrodniczej i rekreacyjnej w skali 6 stopniowej, tj.: 0 - siedliska nie nadaj ące si ę do okre ślonej funkcji 1 - bardzo mała przydatno ść 2 - mała przydatno ść 3 - średnia przydatno ść 4 - du Ŝa przydatno ść 5 - bardzo du Ŝa przydatno ść

8.2.1. Charakterystyka szaty ro ślinnej obszaru opracow ania. Według podziału geobotanicznego Polski przedstaw ionego przez Matuszkiew icza (1993) teren opracowania znajduje w obszarze Krainy Gór Św i ętokrzyskich (Dział Wy Ŝyn Południow opolskich). Ogólnie o odr ębno ści regionu (Działu) decyduje w znacznym stopniu ukształtow anie bogate terenu i podło Ŝe geologiczne. Kraina za ś charakteryzuje si ę du Ŝą rol ą jedlin i zachodniokarpackiej odmiany Ŝyznych buczyn w krajobrazach, które na opracowywanym terenie w yst ępuj ą rzadko, oraz cz ęsto pojaw iaj ącymi si ę borami mieszanymi (Querco roboris-Pinetum), wyst ępuj ące na znacznych obszarach gminy Górno i d ąbrow ami św ietlistymi Potentillo albae-Quercetum) wyst ępuj ącymi jedynie na niedu Ŝych pow ierzchniach. W zasadzie na obszarze Krainy Gór Św i ętokrzyskich jak i opracowywanym terenie dominuj ą lasy li ściaste z klasy Querco-Fagetea głów nie ze zw i ązku gr ądów (Carpinion). Specyficzn ą cech ą regionu jest wyst ępowanie wy Ŝynnej jedliny Abietetum polonicum, nie spotykanej nigdzie indziej poza opisyw anym Działem, a w gminie Górno poło Ŝony m natomiast w południow ej cz ęś ci. Krajobrazy Krainy Gór Św i ętokrzyskich jak i opracow ywanego terenu s ą wyj ątkow o ró Ŝnorodne i trudno wskaza ć typ dominuj ącego zbiorow iska ro ślinnego. W przypadku gminy Górno jest to kompilacja, w edług w ielko ści pow ierzchni, fitocenoz potencjalnych: ró Ŝnych typów gr ądów (Tilio-Carpinetum), borów mieszanych (Peucedano-Pinetum), łęgowych {Circaeo-Alnetum), borów świe Ŝych (Querco roboris-Pinetum), borów jodłowych (Abietetum polonicum) i d ąbrów typu wy Ŝynnego (Potentillo albae-Quercetum).

8.2.2. Opis i analiza w yró Ŝnionych jednostek ro ślinno ści potencjalnej. Na podstaw ie przeprowadzonych bada ń na tym obszarze wyró Ŝniono 9 jednostek ro ślinno ści potencjalnej oraz tzw . industrioklimaks wyst ępuj ący tylko na terenach silnie zdew astowanych, (wyrobisko w okolicy Górno). Wyst ępuj ą nast ępuj ące układy siedliskow e: 1. z. Leucobryo-Pinetum - bór św ie Ŝy 2. z. Querco roboris-Pinetum - bór mieszany 3. z. Abietetum polonicum - wy Ŝynny bór jodłow y

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 30 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

4. z. Potentillo albae-Quercetum - ciepłolubna d ąbrow a typu wy Ŝynnego 5. z. Galio-Abieton - podgórski Ŝyzny las jodłow y 6. z. Tilo-Carpinetum calamagrostietosum - subkontynentalny gr ąd - seria uboga - 7. z. Tilio-Carpinetum typicum - subkontynentalny gr ąd - seria Ŝyzna 8. z. Tilio-Carpinetum - subkontynentalny gr ąd - seria w ilgotna 9. z. Circaeo-Alnetum - ł ęg olszowy 10. z. industrioklimaks

Ad.1 z. Leucobryo-Pinetum - bór świe Ŝy. Siedliska borów świe Ŝych do ść rzadko wyst ępuj ą w krajobrazie gminy Górno, ograniczaj ąc si ę tylko do obszarów prawie wydmowych. Wyst ępuj ą one w zachodniej cz ęś ci terenu w śród siedlisk borów mieszanych. Cech ą charakterystyczn ą w arunków siedliskow ych boru świe Ŝego jest niski poziom w ód gruntowych oraz mała zasobno ść w składniki pokarmow e. Ro ślinno ść potencjaln ą reprezentuj ą przede w szystkim monokultury sosnowe oraz ze zbiorow isk zast ępczych murawy piaskow e. Z punktu w idzenia rekreacyjnego zbiorow iska te charakteryzuj ą si ę znacznym wydzielaniem substancji lotnych zwłaszcza w okresie w iosennym i wczesnym latem. Bioklimat borów św ie Ŝych wpływa leczniczo na choroby układu oddechow ego. Chłonno ść naturalna boru św ie Ŝego jest mała i wynosi w zale Ŝno ści od stopnia wykształcenia si ę układu le śnego od 25 do 50 osób/ha/. Jak wspomniano wy Ŝej z kr ęgu zbiorow isk zast ępczych boru św ie Ŝego sporadycznie wyst ępuj ą murawy piaskow e. śe wzgl ędu na bardzo mał ą ich odporno ść na uŜytkow anie rekreacyjne istnieje gro źba uruchomienia procesów wydmowych i dlatego pow inny by ć wył ączone z u Ŝytkowania rekreacyjnego.

Ad.2 z. Ouerco roboris-Pinetum - bór mieszany. Bory mieszane zajmuj ą siedliska nieco bogatsze pod w zgl ędem troficznym ni Ŝ opisyw any wy Ŝej bór św ie Ŝy. Na obszarze przedmiotow ej gminy siedliska te wyst ępuj ą głów nie w zachodniej cz ęś ci. Z punktu w idzenia gleboznawczego bory mieszane wyst ępuj ą na glebach bielicowych lub pseudobielicowych. Wody gruntowe wyst ępuj ą najcz ęś ciej na gł ęboko ści 3-4 m. W krajobrazie borów mieszanych mamy do czynienia głów nie z wyst ępowaniem lasów sosnowo - d ębowych, w ró Ŝnych klasach wiekowych. Ze zbiorow isk zast ępczych spotyka si ę tutaj rów nie Ŝ monokultury sosnow e, jak rów nie Ŝ układy muraw owe w postaci psiar. Z punktu w idzenia wykorzystania rekreacyjnego bory mieszane s ą bardzo przydatne. Bioklimat zbiorow isk le śnych jest uniwersalny pod wzgl ędem bioterapeutycznym i psychoregulacyjnym. Charakteryzuje si ę one podobnie jak bory św ie Ŝe znacznym w ydzielaniem substancji

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 31 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA lotnym. Zbiorow iska le śne nadaj ą si ę dla osób w ró Ŝnym w ieku i stanie zdrow ia. Odporno ść borów mieszanych na u Ŝytkow anie rekreacyjne jest stosunkow o du Ŝa. Chłonno ść naturalna w ynosi około 70 osób/ha/tydzie ń. Nadaje si ę w zasadzie do wykorzystania dla wszystkich form u Ŝytkow ania rekreacyjnego. Na opisyw anym terenie ze zbiorow isk zast ępczych borów mieszanych wyst ępuj ą tzw . Psiary (układy muraw owe). Cechuj ą si ę one znaczn ą odporno ści ą na u Ŝytkow anie rekreacyjne. Chłonno ść naturalna psiar w aha si ę w zale Ŝno ści od konkretnych w arunków siedliskow ych od 80 do 120 osób/ha/tydzie ń. W zw i ązku z tym psiary nadaj ą si ę dla wszelkich form u Ŝytkow ania rekreacyjnego, w tym jako tereny zabaw owo-sportowe np. „zielone pla Ŝe".

Ad.3 z. Abietetum polonicum - wy Ŝynny bór jodłowy. Siedliska wy Ŝynnego boru jodłow ego wyst ępuj ą s ą na opracowywanym terenie tylko w południow ej jego cz ęś ci. Reprezentow ane s ą tylko przez drzew ostany jodłow o- sosnowe z do ść dobrze wykształconym runem o charakterze borow ym. S ą to zbiorow iska do ść o zwartej konstrukcji drzewostanu. Niez miernie rzadko spotykany układ ro ślinno ści w Polsce. Cechy bioklimatu oraz pojemno ść rekreacyjna podobne do borów mieszanych. Brak jest zbiorow isk zast ępczych.

Ad.4 z. Potentillo albae -Quercetum - ciepłolubna d ąbrow a typu wy Ŝynnego. Krajobrazy d ąbrów świetlistych wyst ępuj ą bardzo rzadko na obszarze gminy Górno, przede wszystkim w okolicy B ęczkow a i miejscow o ści Górno. Zajmuj ą one tereny wyniesione, na Ŝw irow atych pagórach. Wszystkie te siedliska s ą stosunkow o do ść Ŝyzne i suche. Zbiorow iska le śne nie w yst ępuj ą w tym krajobrazie. Siedliska te reprezentow ane s ą obecnie przez nie u Ŝytkow ane tereny, poro śni ęte cz ęś ciowo muraw ami o charakterze kserotermicznym z klasy Festuco - Brometea. jak rów nie Ŝ miejscami krzew ami z klasy Rhamno - Prunetea. Św iadczy to o zachodz ącym procesie sukcesji ro ślinnej w kierunku zbiorow isk le śnych typu d ąbrowy świetlistej. Wydaje si ę, Ŝe w planie zagospodarow ania tego obszaru nale Ŝy usankcjonow a ć te układy ro ślinne, szczególnie w rejonie B ęczkow a. W przypadku utrzymania tych układów w formie obecnej tj. muraw owo - krzew iastej, niezb ędne jest koszenie co najmniej raz na kilka lat. Z punktu w idzenia bioklimatycznego s ą bardzo korzystne dla w szystkich ludzi, bez wzgl ędu na w iek czy stan zdrow ia.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 32 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Spo śród w szystkich układów siedliskowych cechuj ą si ę najwy Ŝsz ą przydatno ści ą rekreacyjn ą. Ponadto s ą one bardzo efektow ne pod wzgl ędem estetycznym. Naturalna chłonno ść zbiorow isk le śnych wynosi od 30 do 60 osób/ha/tydzie ń.

Ad.5 z. Galio-Abieton - podgórski Ŝyzny las jodłow y. Ten niez miernie rzadko spotykany w Polsce typ układu ro ślinnego w yst ępuje tylko w postaci zbiorowiska le śnego, w południow ej cz ęś ci terenu w okolicach Now in i Brzechowa. Zbiorow isko to naw i ązuje bardzo silnie do Ŝyznych górskich buczyn. Przydatno ść rekreacyjna do ść znaczna. Chłonno ść rekreacyjna jest od 60 do 80 osób/ha/tydzie ń. Brak jest na ty m siedlisku zbiorow isk zast ępczych.

Ad.6 z. Tilo-Carpinetum calamagrostietosum - subkontynentalny gr ąd - seria uboga. Zbiorow iska z tej grupy ro ślinno ści porastaj ą siedliska stosunkow o przepuszczalne i umiarkow anie Ŝyzne. Zajmuj ą najcz ęś ciej gleby brunatne wyługowane. Siedliska te dominuj ą na opracowywanym obszarze. Reprezentow ane są głów nie przez pola upraw ne. Bioklimat rzadko spotykanego na tym terenie zbiorow iska le śnego, pod wzgl ędem terapeutycznym i psychoregulacyjnym jest odwrotno ści ą siedlisk borowych. Zbiorow iska le śne działaj ą pobudzaj ąco, wzmagaj ą odporno ść organizmu, popraw iaj ą kr ąŜ enie t ętnicze krw i. S ą do ść odporne na u Ŝytkow anie rekreacyjne, które mo Ŝe by ć wielofunkcyjne. Chłonno ść przyrodnicza jest znaczna i wynosi od 60 do 90 osób/ha/tydzie ń. W obr ębie siedlisk gr ądu wysokiego wyst ępuj ą rów nie Ŝ ubo Ŝsze formy ł ąk i pastw isk typu św ie Ŝego, które cechuj ą si ę bardzo wysok ą naturalna chłonno ści ą tj. od 100 do 150 osób/ha/tydzie ń. Zbiorow iska te s ą predystynowane do realizacji w szystkich form uŜytkow ania rekreacyjnego, w tym szczególnie na place i boiska sportow e.

Ad.7 z. Tilio-Carpinetum typicum - subkontynentalny gr ąd - seria Ŝyzna. Fitocenozy z tego układu siedliskow ego wyst ępuj ą one na Ŝyznych, św ie Ŝych siedliskach. Porastaj ą one gleby brunatne i płow e wytworzone z glin morenowych. Obszary o potencjalnym charakterze Ŝyznego gr ądu reprezentowane s ą głównie przez zbiorow iska wysokoproduktyw nych ł ąk św ie Ŝych z rz ędu Arrhenatheretalia, jak rów nie Ŝ zbiorow iska segetalne Ŝyznych upraw ogrodniczo-rolniczych z klasy Chenopodietea. Znaczenie bioklimatyczne i zdrowotne tego zbiorow iska jest podobne jak w gr ądzie

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 33 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA wysokim. Ze w zgl ędu na mniejsz ą odporno ść poszczególnych gatunków runa na uŜytkow anie rekreacyjne chłonno ść naturalna zbiorow isk le śnych jest nieco ni Ŝsza i wynosi od 50 do 70 osób/ha/tydzie ń. W obr ębie siedlisk gr ądu typow ego mamy do czynienia z wyst ępow aniem Ŝyznych ł ąk i pastw isk typu św ie Ŝego oraz w mniejszym stopniu z tzw . muraw ami dyw anowymi. Cechuj ą si ę one bardzo du Ŝą przydatno ści ą rekreacyjn ą (w ielofunkcyjne). Chłonno ść naturalna wynosi od 150 do 220 osób/ha/tydzie ń.

Ad.8 z. Tilio-Carpinetum - subkontynentalny gr ąd - seria wilgotna. Opisyw ane zbiorow iska na tym siedlisku zajmuj ą gleby stosunkow o Ŝyzne, wilgotne o płytkim poziomie w ód gruntowych. S ą to gleby brunatne, rzadziej czarne ziemie i gleby murszow e. Na obszarze gminy Górno siedliska gr ądu niskiego granicz ą z jednej strony z siedliskami ł ęgów olszowych (z.Circaeo - Alnetum), z drugiej za ś z krajobrazami gr ądów typowych (z. Tilio-Carpinetum). Zbiorow iskami zast ępczymi, które w yst ępuj ą na tym siedlisku s ą przede wszystkim ł ąki i pastw iska typu św ie Ŝego z elementami ł ąk wilgotnych. Warunki bioklimatyczne siedlisk gr ądu niskiego s ą raczej niekorzystne dla ludzi. Ponadto, ze w zgl ędu na du Ŝą wilgotno ść spotyka si ę zbyt du Ŝą ilo ść komarów czy gzów . W zwi ązku z tym u Ŝytkow anie rekreacyjne ograniczone. Na siedliskach gr ądu niskiego wyst ępuj ące wspomniane w y Ŝej zbiorow iska traw iaste cechuj ą si ę do ść znaczn ą odporno ści ą na u Ŝytkow anie rekreacyjne. Chłonno ść naturalna w ynosi od 40 do 60 osób/ha/tydzie ń, ale ze w zgl ędu na zbyt du Ŝą wilgotno ść gleb ograniczona jest ich mo Ŝliw o ść wszechstronnego wykorzystania.

Ad.9 z. Circaeo—Alnetum - ł ęg olszowy. Siedliska ł ęgu olszow ego rozprzestrzenione s ą wzdłu Ŝ licznych rzek, cieków i row ów. Porastaj ą głów nie gleby typu czarne ziemie, gleby murszow e oraz wytworzone z torfomułów o wysokim poziomie w ód gruntowych. Wyst ępuj ące na tym siedlisku zbiorow iska le śne maj ą przew a Ŝnie drzewostan o uproszczonej strukturze w iekow ej z wyra źną dominacj ą olszy czarnej (Alnus glutinosa) oraz jesionu zw yczajnego (Fraxinum excelsior). Runo zło Ŝone jest z w ielu gatunków nitrofilnych (azotolubnych). Warunki bioklimatyczne tego zbiorow iska s ą dla ludzi niekorzystne. Du Ŝa w ilgotno ść podło Ŝa, masow e pojawy uci ąŜ liwych ow adów oraz wyst ępowanie do ść znacznej ilo ści pokrzyw nie sprzyjaj ą dłu Ŝszemu przebyw aniu w tym środow isku. Chłonno ść naturalna wynosi od 30 do 50 osób/ha/tydzie ń. W obr ębie siedlisk ł ęgu olszow ego wyst ępuj ą rów nie Ŝ ziołoro śla ze zwi ązku

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 34 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Filipendulo-Petasition oraz uproszczone florystycznie ł ąki w ilgotne z rz ędu Molinitalia. Zbiorow iska te ze w zgl ędu na du Ŝą w ilgotno ść podło Ŝa nie s ą zbyt odporne na uŜytkow anie rekreacyjne. Walorem natomiast tych układów ro ślinnych s ą efekty estetyczne polegaj ące na ich w ielobarw no ść w okresie wegetacji. Przyjmuje si ę, Ŝe chłonno ść naturalna tych ł ąk wynosi około 30 osób/ha/tydzie ń.

Ad.10 industrioklimaks. Poj ęcie industrioklimaksu odnosi si ę do terenów silnie przekształconych, na których trudno zało Ŝyć hipotetyczny trwały układ ro ślinny. Na opisyw anym terenie industrioklimaks reprezentow any jest na obszarze wyrobiska w okolicy miejscow o ści Górno. Tow arzysz ąca wyrobisku ro ślinno ść charakter synantropijny i nale Ŝy do klasy Artemisietea. 1. Na obszarze Gminy Górno dominuj ą przede wszystkim zbiorow iska ro ślinne charakteryzuj ące siedliska Ŝyzne i bardzo Ŝyzne. 2. Istnieje mo Ŝliw o ść w ielofunkcyjnego wykorzystania tych siedlisk, w tym rów nie Ŝ uŜytkow ania rekreacyjnego. 3. W aspekcie ochrony szaty ro ślinnej szczególn ą uw ag ę nale Ŝy zwróci ć na wy Ŝynny bór jodłow y (Abietetum polonicum), podgórski Ŝyzny las jodłow y (Galio-Abietion) oraz muraw y kserotermiczne z klasy Festuco-Brometea w rejonie B ęczkow a (przy koniecznym ich koszeniu raz na kilka lat), ze względu na ich rzadkie w yst ępow anie w Polsce.

9. Rolnicza przestrze ń produkcyjna.

Najlepsze gleby w obszarze gminy wyst ępuj ą w północnej jej cz ęś ci w rejonie Krajna, gdzie na podło Ŝu utw orów lessowych wytworzyły si ę gleby brunatne II i III klasy bonitacyjnej. Zw arte pow ierzchnie gleb IV klasy zalegaj ą w północno-wschodniej cz ęś ci gminy na terenie sołectw Skorzeszyce, Wola Jachow a, Górno – Parcele. Udział gleb II- IV kl. stanow i ~50% pow ierzchni u Ŝytków rolnych. Na pozostałym obszarze dominuj ą gleby pseudobielicow e i bielicow e oraz r ędziny wytworzone ze skał w ęglanowych. 6221 ha tj. 74,7% ogólnej pow ierzchni gminy stanow ią u Ŝytki rolne, z dominacj ą gruntów ornych zajmuj ących 4.641 ha. Analizuj ąc rozkład przestrzenny obszarów zakwalifikow anych jako nadaj ące si ę do intensyw nego wykorzystania rolnego oraz terenów o gruntach niewskazanych i nieprzydatnych jako u Ŝytki rolne, mo Ŝna stw ierdzi ć, i Ŝ na terenie gminy Górno obszary te tw orz ą nast ępuj ący układ: - zdecydowana wi ększo ść obszarów nadaj ących si ę do intensyw nego u Ŝytkowania jako grunty orne zlokalizow ana jest w cz ęś ci północnej i centralnej terenu gminy,

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 35 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

- wi ększo ść obszarów mo Ŝliwych do wykorzystania jako grunty orne znajduje si ę w cz ęś ci centralnej i południow o–wschodniej, - zdecydowana w i ększo ść terenów nieprzydatnych i niew skazanych wyst ępuje w cz ęś ci zachodniej i północno-zachodniej terenu gminy. Układ ten jest korzystny ze wzgl ędu na układ obszarów ochronnych:
Otuliny Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego
Cisowsko- Orłow i ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu,
Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, oraz z uwagi na presj ę urbanizacyjn ą na terenach granicz ących z miastem Kielce. Sytuacja ta umo Ŝliw ia wył ączenie z produkcji rolnej gruntów nie nadaj ących si ę pod uprawy i przeznaczenie ich na cele nierolnicze b ądź dolesienie. W św ietle ustaw y o ochronie gruntów rolnych, gospodarow anie rolnicz ą przestrzeni ą produkcyjn ą w ymaga: • ochrony gleb o najwy Ŝszej przydatno ści dla rolnictw a przed zagospodarowaniem na cele nierolnicze (gleby te generalnie pow inny być wył ączone z zabudowy, za ś w przypadku konieczno ści przeznaczenia ich na cele budow lane nale Ŝy stosow a ć wymóg rozw i ąza ń terenooszcz ędnych), • wzmo Ŝonej ochrony obszarów rolniczych o najwy Ŝszych walorach kulturowych i krajobrazow ych, w aspekcie utrzymania i podniesienia ich atrakcyjno ści krajobrazow ej i turystycznej, • ochrony obszarów zmeliorow anych (spełniaj ących sw ą rol ę) przed nieuzasadniony m zagospodarow aniem z mieniaj ącym funkcje tych terenów , • preferowania metod produkcji rolniczej przyjaznych dla środow iska, a tak Ŝe gospodarki rolno-środow iskow ej, w pierwszej kolejno ści na obszarach obj ętych praw n ą ochron ą przyrody, • wzbogacania terenów rolnych w zadrzew ienia w iatrochronne w s ąsiedztw ie wi ększych rozłogów pól oraz zadrzew ienia i zakrzewienia wzdłu Ŝ cieków wodnych, które zapobiegałyby przedostaw aniu si ę do w ód zwi ązków chemicznych stosowanych w rolnictw ie, • zapew nienia w arunków do zagospodarow ania gruntów odłoguj ących, • przeciwdziałania rosn ącemu rozproszeniu zabudow y nierolniczej i drobnotow arowej zabudowy zagrodowej. W uzasadnionych przypadkach gospodarstwa o specjalistycznym charakterze produkcji ro ślinnej lub zw ierz ęcej spełniaj ące okre ślone standardy obszarowe mog ą by ć lokalizow ane na terenach obsługiwanego areału. Nadrz ędnym kryterium polityki przestrzennej gminy w inien by ć rozwój zmierzaj ący do racjonalnego ograniczenia rolniczej przestrzeni produkcyjnej na rzecz funkcji pozarolniczych.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 36 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

10. Le śna przestrze ń produkcyjna.

Gmina Górno posiada nisk ą lesisto ść 12,6%. Wi ększe kompleksy le śne zgrupow ane s ą w południow ej cz ęś ci terenu, natomiast na pozostały m obszarze lasy wyst ępuj ą w znacznym rozproszeniu i na niew ielkich pow ierzchniach. Charakterystyczn ą cech ą gminy jest s ąsiedztw o du Ŝych kompleksów lasów pa ństw owych, posiadaj ących wysoki status ochronny i środowiskowy. Lasy te posiadaj ą w ybitne w alory krajobrazow e. Lasy gminy pełni ą funkcje: - ochronn ą – praw nie chronione jako glebochronne usytuow ane są w 2 –ch kompleksach le śnych, - ekologiczn ą – modyfikuj ą w arunki makro i mikroklimatyczne, stanow i ą ostoj ę dla wielu gatunków ro ślin i zw ierz ąt, - krajobrazow ą – lasy wraz z zadrzew ieniami i zakrzew ieniami stanow i ą element krajobrazu podnosz ący jego w alory estetyczne, - rekreacyjn ą – funkcj ę t ę pełni ą kompleksy le śne „Otrocz”,.”Kopcowa Góra”, „Sw inia Góra”. Zagro Ŝeniem środow iska le śnego jest: - zw i ększaj ące si ę zainteresowanie wypoczynkiem w środow isku le śnym, w poł ączeniu z niedoborem infrastruktury turystycznej i komunalnej, - za śmiecanie terenów le śnych, głów nie wzdłu Ŝ dróg i szlaków turystycznych, a tak Ŝe „dzikie w ysypiska”, - rosn ące zagro Ŝenie po Ŝarow e. Głów nym kierunkiem polityki przestrzennej w le śnictwie w inno by ć umiej ętne godzenie ró Ŝnorodnych funkcji jakie spełniaj ą lasy przy zachowaniu ich trw ało ści i ci ągło ści u Ŝytkow ania. Zasadzie tej pow inna tow arzyszy ć: - ochrona lasów – zagospodarow anie lasów na cele niele śne pow inno by ć dokonane tylko w uzasadnionych przypadkach i przy braku innych rozwi ąza ń przestrzennych, - eliminow anie kolizji lasów z innymi funkcjami terenów , - respektow anie ustale ń planów urz ądzeniow ych lasów . Zachow anie trwało ści lasów i wykorzystanie ich wszechstronnej u Ŝyteczno ści wymaga prow adzenia gospodarki le śnej na podstaw ach ekologicznych. Dotyczy to: - pow i ększenia zasobów le śnych m.in. w wyniku zw i ększania zalesie ń. Preferencje zalesieniow e zgodnie z programem krajow ym lesisto ści winny obejmow a ć m.in. obszary obj ęte praw n ą ochron ą, tworz ące le śne pow i ązania ekologiczne. Lokalizacja zalesie ń pow inna zapew ni ć zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia terenów le śnych, tworzenie pow i ąza ń pomi ędzy du Ŝymi kompleksami le śnymi oraz

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 37 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

poł ączenia ich z obszarami o funkcjach ekologicznych, - dostosow ania struktury gatunkow ej drzewostanów do warunków siedliskowych i krajobrazow ych, - racjonalnego udost ępniania turystycznego lasów .

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 38 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

V.2. Tereny i obiekty chronione na podstawie odr ębnych przepisów .

Cały obszar gminy obj ęty jest ró Ŝnymi formami ochrony praw nej, jako: otulina Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego ze stref ą ekotonow ą (O ŚPN), Cisowsko – Orłow i ński Obszar Chronionego Krajobrazu (C-OOCHK) i Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu (POCHK).

Otulina Św i ętokrzyskiego Parku Narodowego. Św i ętokrzyski Park Narodow y zwany dalej „Parkiem” został utw orzony Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 1 kw ietnia 1950 r. w spraw ie utworzenia Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego (Dz.U. Nr 14, poz. 133) oraz Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 1996 r. w spraw ie Świ ętokrzyskiego Parku Narodow ego (Dz.U. Nr 4, poz.29). Pow ierzchnia Parku w ynosi 7 633,52 ha. Wokół Parku utw orzona została strefa ochronna, zw ana „otulin ą”. Północno – wschodni fragment gminy o pow ierzchni 2 950 ha poło Ŝony jest w Otulinie Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego (sołectwa Górno – Parcele, Krajno Parcele, Krajno Pierw sze i Krajno – Zagórze). Pokrycie przyrodnicze otuliny Parku – to głów nie ciągi ł ęgow e i ł ąki w zdłu Ŝ cieków i ich źródlisk, cz ęsto przecinane przez sie ć osadnicz ą i szlaki komunikacyjne. S ą one wśród u Ŝytków rolnych i terenów zabudow anych bardzo istotnym elementem łącz ącym tereny le śne Parku z kompleksami le śnymi Pas ma Brzechowskiego i Orłow i ńskiego (COPK), gdy Ŝ tw orz ą naturalne „korytarze ekologiczne” (biokorytarze). Wymagaj ą one stałego utrzymania, poszerzenia i dalszej restytucji zadrzew ie ń. W otulinie Parku w ydzielony został pas terenu o szeroko ści 100 m bezpo średnio przylegaj ący do Parku, nazw any „stref ą ekotonow ą”. Pełni ona funkcje strefy buforowej zabezpieczaj ący naturalny krajobraz Parku chroni ąc ekosystemy mieszane: le śne, ł ąkow e i pastw iskow e. Strefa ekotonow a wymaga działa ń renaturalizacyjnych, gdy Ŝ grunty rolne, a naw et zabudowania przylegaj ą bezpo średnio do granicy Parku. Druga, zasadnicza cz ęść otuliny tw orzy stref ę osłonow ą. Obejmuje ona tereny zabudow ane, lasy, zadrzewienia śródpolne, naw odne i źródliskow e, pola i ł ąki. Strefa osłonow a w raz ze stref ą ekotonow ą spełnia w a Ŝną rol ę w utrzymaniu zachow anej rów nowagi dynamicznej. Chroni tereny przylegaj ące do Parku przed antopopresj ą środow iska przyrodniczego, a tym samym chroni w alory krajobrazowe tej cz ęś ci Gór Św i ętokrzyskich. Celem utrzymania procesów ekologicznych i stabilno ści ekosystemów , zachowania ró Ŝnorodno ści biologicznej, ci ągło ści istnienia gatunków ro ślin i zw ierząt z

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 39 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA siedliskami – opracow ano projekt „Planu Ochrony Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego”. Dla obszaru gminy Górno poło Ŝonego w granicach otuliny Parku wynikaj ą z tego projektu nast ępuj ące ustalenia: • dla zapew nienia ochrony wód, gleb i pow ietrza wskazane jest: - uporz ądkow anie gospodarki w odno – ściekow ej na terenie Parku i w jego otulinie - opracow anie zasad organizacji systemu utylizacji odpadów komunalnych w raz z likw idacj ą znajduj ących si ę na terenie otuliny „dzikich wysypisk śmieci” - uw zgl ędnienie zakazu lokalizacji na terenie otuliny Parku w ysypisk odpadów - likw idacja źródeł niskiej emisji poprzez modernizacj ę i przebudow ę istniej ących kotłow ni w ęglowych na kotłow nie przyjazne dla środow iska. • dla zapew nienia ł ączno ści ekologicznej Parku z s ąsiednimi obszarami przyrodniczymi oraz poszczególnymi kompleksami Parku w skazane jest: - zidentyfikow anie korytarzy ekologicznych oraz obiektów utrudniaj ących łączno ść ekologiczn ą Parku - wskazanie terenów pod zalesienia, zadrzew ienia i inne przedsi ęwzi ęcia umo Ŝliw iaj ące zachowanie lub przywrócenie ł ączno ści ekologicznej Parku - nie obejmow anie stref ą zabudowy gruntów poło Ŝonych w strefie korytarzy ekologicznych • dla ci ągów drogowych dróg wojewódzkich, pow iatowych i gminnych przebiegaj ących przez tereny Parku dopuszcza si ę mo Ŝliw o ść przeprowadzenia na tych drogach prac modernizacyjnych

Ponadto okre ślono zasady gospodarow ania w strefie ekotonow ej, a to: • dopuszcza si ę mo Ŝliw o ść lokalizow ania miejsc odpoczynku, w ykorzystania cz ęś ci zabudowy dla potrzeb przyjaznej dla środow iska turystyki, wyci ągów narciarskich, przeprowadzenia i budowy ście Ŝek oraz szlaków rowerowych, • pozostaw ia si ę dotychczasowy stan w ładania i sposób u Ŝytkow ania, • utrzymuje si ę istniej ącą zabudow ę z mo Ŝliw o ści ą jej modernizacji, wymiany i uzupełnienia o now e obiekty w obr ębie istniej ących siedlisk, • zakazuje si ę wyznaczania nowych terenów budow lanych, a tak Ŝe zakazuje si ę wprowadzanie obiektów mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ust. 1 pkt 1 i 2 ustaw y prawo ochrony środow iska, • zaleca si ę wprowadzenie dolesie ń, sadów , tworzenie małych oczek wodnych oraz zmian ę gruntów ornych na u Ŝytki zielone.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 40 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Cisowsko – Orłow i ński Obszar Chronionego Krajobrazu. Cisowsko – Orłow i ński Obszar Chronionego Krajobrazu utw orzony został Rozporz ądzeniem Nr 335/2001 Wojew ody Św i ętokrzyskiego z dnia 17 pa Ŝdziernika 2001 r w spraw ie utw orzenia na terenach otulin parków krajobrazowych obszarów chronionego krajobrazu / Dz.U.rz. Woj. Sw i ętokrzyskiego Nr 108 / , które na podstaw ie art. 157 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. - utraciło moc z dniem w ej ścia w Ŝycie Rozporz ądzenia nr 80/2005 Wojew ody Sw i ętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005 r. ..w spraw ie Cisowsko – Orłow i ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz.Urz. Woj. Św i ętokrzyskiego Nr 156). W granicach gminy Górno COOCHK zajmuje pow ierzchnie 3 108 ha (sołectw a: Górno, Skorzeszyce i Wola Jachow a). Na tym terenie znajduj ą si ę fragmenty Wzgórz Daleszyckich (Pasmo Brzechowskie). Rzeka Belnianka stanow i korytarz ekologiczny o znaczeniu regionalnym. Lokalny mi korytarzami ekologicznymi s ą cieki: Warkocz Kakonianka. Korytarze ekologiczne przebiegaj ą przez tereny rolne i zabudow ane, gdzie wyst ępuj ą bariery ekologiczne. Tereny te wymagaj ą działa ń renaturalizacyjnych i rehabilitacyjnych ze wzgl ędu na znaczny stopie ń antropogenicznego odkształcenia krajobrazu. Uproszczenie struktury krajobrazu rolniczego w wyniku intensyw nej gospodarki rolnej doprow adziło do zmniejszenia zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych, wysp le śnych i oczek w odnych. Oprócz funkcji krajobrazowych ekosystemy te pełnia w a Ŝne funkcje biocenotyczne, glebochronne i w odochronne oraz podnosz ą bioró Ŝnorodno ść agroekosystemów .

Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu. Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu utw orzony został w 1995 r. Na podstaw ie art.157 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.Urz. Nr 92, poz. 880) poprzednie rozporz ądzenia dotycz ące tego Obszaru utraciły moc z dniem w ej ścia w Ŝycie Rozporz ądzenia Nr 89/2005 Wojew ody Świ ętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dz.Urz. Woj. Św i ętokrzyskiego Nr 156), Otacza Kielce w ąsk ą strefa od wschodu i północy w ypełniaj ąc tereny pomi ędzy administracyjn ą granic ą a otulinami parków krajobrazowych. Północno – zachodni fragment gminy Górno o pow ierzchni 2262,8 ha poło Ŝony jest w obr ębie Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (sołectw a: Cedzyna, Radlin, Leszczyny, Podm ąchocice i B ęczków). Rze źba terenu jest zró Ŝnicow ana, uw arunkow ana budow ą geologiczn ą podło Ŝa (Grzbiet Krai ński, Niecka Łagowska, Wzgórza Daleszyckie). Ró Ŝnice dotycz ą tak Ŝe pokryw y glebow ej o niskiej w arto ści produkcyjnej (IV-VI) i szaty ro ślinnej. W południow ej cz ęś ci obszaru wysokie walory

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 41 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA botaniczne maj ą zbiorow iska le śne Wzgórz Daleszyckich. S ą to bory sosnowe i bory mieszane z udziałem jodły. Dolina Lubrzanki zachow ała charakter cennych ekologicznych siedlisk ł ąkow o– wodnych, pełni ących w a Ŝne funkcje korytarza ekologicznego. Tereny Podkieleckiego OChK stanow i ą swoist ą stref ę buforow ą pomi ędzy rozprzestrzeniaj ącą si ę na wschód miejsk ą aglomeracj ą urbanistyczno – przemysłow ą, a najcenniejszymi pod wzgl ędem przyrodniczo – krajobrazowym i ekologicznym, w ęzłowymi i chronionymi obszarami ŚPN i parków krajobrazowych Gór Św i ętokrzyskich. W Obszarach Chronionego Krajobrazu sposób zagospodarowania terenu winien by ć podporz ądkow any zaostrzonym rygorom korzystania ze środow iska zgodnie z ustalony mi działaniami w zakresie czynnej ochrony ekosystemów i zakazami zaw artymi w cyt. Rozporz ądzeniach Wojew ody Św i ętokrzyskiego – a to dla:

Cisowsko – Orłow i ńskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu • działania w zakresie czynnej ochrony ekosystemów ; - ochrona du Ŝych kompleksów le śnych dla zachowania ró Ŝnorodno ści biologicznej lasu, - zapew nienie bioró Ŝnorodno ści ekosystemów , a w szczególno ści najcenniejszych zbiorow isk ł ąk i torfow isk, - zachowanie naturalnych fragmentów obszarów wodnych i torfowisk, - zachowanie tw orów i składników przyrody nieo Ŝyw ionej.

Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu • działania w zakresie czynnej ochrony ekosystemów ; - zachowanie i ochrona zbiorników w ód pow ierzchniow ych naturalnych i sztucznych, utrzymanie meandrów na wybranych odcinkach cieków , - zachowanie śródpolnych i śródle śnych torfowisk, terenów podmokłych, oczek wodnych, polan, wrzosow isk, muraw , niedopuszczenie do ich uproduktyw- nienia lub te Ŝ sukcesji, - utrzymanie ci ągło ści i trw ało ści ekosystemów le śnych, - zachowanie i ew entualne odtw arzanie lokalnych i regionalnych korytarzy ekologicznych, - ochrona stanow isk chronionych gatunków ro ślin, zw ierz ąt i grzybów, - szczególna ochrona ekosystemów i krajobrazów wyj ątkow o cennych, poprzez uznaw anie ich za rezerwaty przyrody, zespoły przyrodniczo-krajobrazow e i uŜytki ekologiczne, - zachowanie w yró Ŝniaj ących si ę tw orów przyrody nieo Ŝywionej.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 42 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Cisowsko – Orłow i ńskiego Obszaru Chronionego Krajobraz i Podkieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu : • zakazy: - zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia nor, legow isk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk, zło Ŝonej ikry, z w yj ątkiem amatorskiego połow u ryb oraz wykonywania czynno ści zwi ązanych z racjonaln ą gospodark ą roln ą, le śną, ryback ą i łow ieck ą, - likw idow ania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro Ŝnych i nadw odnych, je Ŝeli nie w ynikaj ą one z potrzeby ochrony przeciwpow odziow ej i zapew nienia bezpiecze ństw a ruchu drogow ego lub w odnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub napraw y urz ądze ń wodnych, - wykonywania prac ziemnych trw ale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zw i ązanych z zabezpieczeniem przeciwpow odziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń w odnych, - dokonyw ania zmian stosunków w odnych, je Ŝeli słu Ŝą inny m celom ni Ŝ ochrona przyrody lub zrów nowa Ŝone wykorzystanie u Ŝytków rolnych i le śnych oraz racjonalna gospodarka w odna lub rybacka, - likw idow ania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno- błotnych.

Pomniki przyrody nieo Ŝywionej i Ŝywej.

Na terenie gminy Górno znajduj ą si ę: Pomniki przyrody nieo Ŝywionej. • Miejscow o ść B ęczków - Grz ęda skalna, odsłoni ęcie piaskowców kwarcytowych skałek dew o ńskich o długo ści 100m, w ysoko ść do 15m. Nr rejestru 155. - Skałki „Kamieniec”, długo ść 60 m, na szczycie Góry Wymy ślona (414,6 m npm), druga nazw a Góra Kamieniec. Odsłoni ęcie piaskowców kwarcytowych. Nr rejestru 156. • Miejscow o ść Krojno – Wymy ślona: - Skała piaskowca kambryjskiego, w formie grzyba bardziej zbli Ŝona do bloku skalnego o wysoko ści 2,5 m, długo ści 4m i szeroko ści 2,5 m. Nr rej. 157. Pomniki przyrody Ŝywej. W rejestrze znajduj ą si ę jedynie trzy drzewa w miejscow o ści Krajno I – przy drodze Górno – Bodzentyn;:

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 43 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

- Lipa drobnolistna, obw ód 770 cm, wysoko ść 25 m, w w ieku ok. 300 lat. Nr rejestru 004. Usytuow ana po wschodniej stronie drogi, na wzgórzu - w obr ębie pasieki. - Lipa szerokolistna , obw ód 640 cm, w ysoko ść 22 m, w iek ponad 300 lat. Nr rejestru 005. Ro śnie na skarpie drogi. - Lipa drobnolistna, obw ód 400 cm, w ysoko ść 25 m, w iek około 200 lat. Nr rejestru 006. Ro śnie na skarpie drogi, w przydro Ŝnym zadrzew ieniu. Dla pomników przyrody obow i ązuj ą zakazy i inne zasady ochrony wynikaj ące z art.45 ustawy z dnia 16 kw ietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

Lasy ochronne. - lasy glebochronne w gm. Górno – usytuow ane w 2-ch kompleksach. I kompleks lasów ci ągn ących si ę od zbiornika Cedzy ńskiego w kierunku południowym do Radlina, II kompleks lasów usytuow any w południow ej cz ęś ci Górna – Zarz ądzenie Nr 51 Ministra Ochrony Środow iska, Zasobów Naturalnych i Le śnictw a z dnia 18 maja 1994 r. w spraw ie uznania za ochronne lasów stanow i ących własno ść Skarbu Pa ństw a, b ędących w zarz ądzie Lasów Pa ństw owych Nadle śnictw a Daleszyce.

Ponadto w my śl przepisów szczególnych a to: - ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. praw o geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 27, poz. 94 z pó źn. zm.) udokumentow ane zło Ŝa kopalin i w ód podziemnych podlegaj ą ochronie.

W gm. Górno zło Ŝami posiadaj ącymi dokumentacj ę s ą: • zło Ŝe w apieni i dolomitów „Józefka” Pole A,i Pole B, • zło Ŝe piasków ;”B ęczków ’, „B ęczków II”, B ęczków – Niwy,

- ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz.U. Nr 16, poz. 170 z pó źn. zm.) tereny rolne i le śne podlegaj ą ochronie. Ustaw a reguluje zasady ochrony gruntów rolnych i le śnych mi ędzy innymi poprzez konieczno ść uzyskania zgody: • Ministra Rolnictw a i Rozw oju Wsi dla przeznaczenia na cele nierolnicze i niele śne: - gruntów rolnych stanow i ących u Ŝytki rolne kl. I-III je śli ich zw arty obszar projektow any do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha, - gruntów le śnych stanow i ących w łasno ść Skarbu Pa ństw a, • Marszałka w ojew ództw a na przeznaczenie na cele nierolnicze i niele śne:

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 44 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

- gruntów rolnych stanow i ących u Ŝytki rolne kl. IV je śli ich zw arty obszar projektow any do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, - gruntów rolnych stanow i ących u Ŝytki kl. V i VI wytw orzonych z gleb pochodzenia, - pozostałych gruntów le śnych.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 45 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

V.3. Dziedzictwo kulturowe.

1. Zasoby dziedzictw a kulturowego.

Gmina Górno nale Ŝy do gmin charakteryzuj ących si ę małym nasyceniem zabytkami. Obiekty zabytkowe obj ęte ochron ą konserwatorsk ą wpisane do rejestru dóbr kultury Wojew ództwa Świ ętokrzyskiego oraz ewidencji zabytków (według stanu na dzie ń 2005 r.)

Obiekty wpisane do rejestru zabytków: 1. Góra „Radostowa" nr rejestru 985 W strefie ścisłej ochrony konserwatorskiej „Góry Radostowej”, stanow i ącej enklaw ę „nieska Ŝonego" krajobrazu, zasady ochrony uj ęte s ą w Decyzji Wojew ódzkiego Konserw atora Zabytków w Kielcach nr Kl.II-5340/985/78 z dnia 18 sierpnia 1978, w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków , oraz decyzji PSOZ.OW.Ki.53648/96 z dnia 22.04.1996 zmieniaj ącej tre ść decyzji poprzedniej dotycz ą: - ograniczenia u Ŝytkow ania terenu do upraw rolniczych i le śnych, - zakazu dopuszczania nowej zabudowy letniskowej, mieszkalnej, gospodarczej, produkcyjnej, gara Ŝy, - zakazu wydobywania kamienia. 2. Cmentarz parafialny z 1846 r. w Leszczynach, nr rejestru 1130 3. Cmentarz parafialny (stary) pocz. XIX w. w Leszczynach, nr rejestru 1131 4. Ko ściół Parafialny św. Jacka, pocz. XIX w. w Leszczynach, nr rejestru 163 5. Kaplica p.w. św.Joachima w Woli Jachowej ,nr rejestru 300

Obiekty uj ęte w ewidencji zabytków: Górno 1. Cmentarz parafialny XX w, 1935 r. w granicach ogrodzenia 2. Dom, Górno 37, drewniany, 1919 r. w ła ściciel: Józef St ęporek 3. Dom, Górno 48, drewniany, 1911 r. wła ściciel: Stanisław Fr ąk 4. Zespół zagrody, Górno 18 wła ściciel: Eugeniusz St ępie ń a. dom drewniany, z przed 1918 r. 5. Zespół zagrody, Górno 33, wła ściciel: Adam Zych a. dom, drewniany, 1919 r.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 46 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Krajno 1. Cmentarz parafialny, ok.1930 r. w granicach ogrodzenia 2. Kapliczka, drewniana, przed poł.XIX w . 3. Stodoła, Krajno 90, drewniana, ok. 1900 r , wła ściciel : Jan Błaszczyk 4. Zespół Ko ścioła Parafialnego p.w. Chrystusa Króla a. Dzw onnica, murowana, 1934 r. b. Ko ściół, murowany, 1934 r. c. Ogrodzenie ( z bramk ą), murowane, 1934 r 5. Zespół zagrody, Krajno 73 a) dom drewniany z XX w, b) piwnica drewniano – murowana z XX w. Leszczyny 1. Cmentarz przyko ścielny przy Ko ściele Parafialnym św. Jacka 2. Ogrodzenie z bramk ą przy Ko ściele Parafialnym św.Jacka. Skorzeszyce 1. Cmentarz parafialny, ok. 1935 r. teren w granicach ogrodzenia.

Na terenie gminy Górno znajduj ą si ę stanow iska archeologiczne obj ęte biern ą ochron ą konserw atorsk ą. Brak jest obiektów szczególnie chronionych, wpisanych do rejestru. Stanowiska archeologiczne to materialne ślady działalno ści ludzi. W obr ębie stanowiska archeologicznego grupuj ą si ę zazwyczaj pozostało ści licznych powstaj ących i zamierających kolejno osad czy cmentarzysk. Stanowią one podstawowe, a cz ęsto wr ęcz jedyne źródło wiedzy o najdawniejszej przeszło ści naszych ziem. Naw et dla pó źniejszych czasów, poczynaj ąc od średniowiecza, wyniki bada ń archeologicznych stanowi ą cenne uzupełnienie przekazów pisanych.

Wykaz Stanow isk Archeologicznych na terenie gminy Górno Nr stanowiska Miejscowo ść Nr na obszarze Funkcja Chronologia na rysunku studium 1. 2. 3. 4. 5. Krajno 1 121 ślad osadnictwa epoka kamienia Zagórze

Cedzyna 2 x wielki piec XVII-XVIII w.

Radlin 3 x relikt wytwórni fajansu lata 30.-40. XIX w.

Górno 4 9 osada okres nowo Ŝytny

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 47 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Górno 5 10 osada okres nowo Ŝytny

przełom średniowiecza Górno 6 11 ślad osadnictwa i okresu nowo Ŝytnego przełom średniowiecza Górno 7 12 osada i okresu nowo Ŝytnego

Górno 8 13 osada okres nowo Ŝytny

pó źny okres wpływów ślad osadnictwa Górno 9 14 rzymskich osada okres nowo Ŝytny

osada okres nowo Ŝytny Górno 10 15 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

Górno 11 16 osada okres nowo Ŝytny

przełom średniowiecza osada Górno 12 17 i okresu nowo Ŝytnego osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 13 18 Górno osada okres nowo Ŝytny

Górno 14 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad produkcji dymarskiej okres wpływów rzymskich Górno 15 2 ślad produkcji dymarskiej okres prahistoryczny ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

Górno 16 1 osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa okres prahistoryczny Górno 17 20 osada okres nowo Ŝytny

Górno 18 19 osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Górno 19 21 osada okres nowo Ŝytny

Górno 20 4 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 48 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Górno 21 7 osada okres nowo Ŝytny

Górno 22 8 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

Górno 23 6 osada okres nowo Ŝytny

Górno 24 22 ślad osadnictwa epoka kamienia

Górno 25 3 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

Górno 26 5 ślad osadnictwa epoka kamienia

Górno 27 23 osada okres nowo Ŝytny

Górno 28 24 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 29 31 Wola Jachowa osada okres nowo Ŝytny

przełom średniowiecza i Wola Jachowa 30 32 osada okresu nowo Ŝytnego przełom średniowiecza i Wola Jachowa 31 33 osada okresu nowo Ŝytnego

pó źne średniowiecze Wola Jachowa 32 34 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

pó źne średniowiecze ślad osadnictwa 33 35 przełom średniowiecza Wola Jachowa osada i okresu nowo Ŝytnego

pó źne średniowiecze ślad osadnictwa Wola Jachowa 34 36 przełom średniowiecza osada i okresu nowo Ŝytnego

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Wola Jachowa 35 37 osada okres nowo Ŝytny

Wola Jachowa 36 38 osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 37 39 Wola Jachowa osada okres nowo Ŝytny

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 49 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 38 40 Wola Jachowa osada okres nowo Ŝytny

Wola Jachowa 39 41 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Wola Jachowa 40 42 osada okres nowo Ŝytny

Wola Jachowa 41 30 osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Wola Jachowa 42 29 osada okres nowo Ŝytny

Wola Jachowa 43 28 osada okres nowo Ŝytny

epoka kamienia osada Wola Jachowa 44 26 przełom średniowiecza osada i okresu nowo Ŝytnego

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Wola Jachowa 45 43 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 46 66 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 47 67 ślad osadnictwa epoka kamienia

Skorzeszyce 48 73 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 49 74 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 50 75 osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze Skorzeszyce 51 77 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 52 76 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 53 72 osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Skorzeszyce 54 71 osada okres nowo Ŝytny

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 50 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Skorzeszyce 55 70 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 56 69 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

Skorzeszyce 57 68 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 58 78 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 59 79 ślad osadnictwa epoka kamienia

przełom średniowiecza Skorzeszyce 60 80 osada i okresu nowo Ŝytnego

pó źne średniowiecze ślad osadnictwa Skorzeszyce 61 81 przełom średniowiecza osada i okresu nowo Ŝytnego

Skorzeszyce 62 85 osada okres nowo Ŝytny

przełom średniowiecza Skorzeszyce 63 84 osada i okresu nowo Ŝytnego

Skorzeszyce 64 83 osada okres nowo Ŝytny

Skorzeszyce 65 82 osada okres nowo Ŝytny

Strefa archeologicznej ochrony biernej. – strefa archeologicznej ochrony konserw atorskiej obejmuj ąca stanow isko lub stanow iska archeologiczne ( ślady osadnictw a, osady, cmentarzyska, stanow iska produkcyjne) zdefiniow ane w Art. 3, pkt. 4 ustaw y z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162 poz. 1568 z dnia 17.09.2003 r.) i obj ęte ochron ą praw n ą na podst. Art. 6, ust.1, pkt.3 cyt. ustawy, znane z bada ń Archeologicznego Zdj ęcia Polski, danych bibliograficznych i archiwalnych oraz inspekcji terenowych. Zasi ęg strefy został okre ślony w raz z zakresem potencjalnego oddziaływ ania odnotow anych w terenie faktów osadniczych na krajobraz kulturow y. Strefa wprowadza zakaz dewastacji terenu poprzez wybiórk ę piasku i analogiczne formy zmiany ukształtow ania terenu. Wszelka działalno ść inw estycyjna w obr ębie strefy podlega uzgodnieniu ze Św i ętokrzyskim Wojew ódzkim Konserw atorem Zabytków na etapie planow ania, projektow ania i wykonawstwa i jest podporz ądkow ana wytycznym ŚWKZ. Poniew a Ŝ ingerencja w struktury i naw arstw ienia archeologiczne pow oduje ich nieodw racalne zniszczenie, istnieje konieczno ść obj ęcia ew entualnych prac ziemnych niezb ędnych do przeprow adzenia na obszarze archeologicznej strefy ochrony biernej

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 51 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA nadzorem lub wyprzedzaj ącymi inw estycj ę badaniami ratow niczymi prow adzonymi na koszt inw estora, w my śl artykułu 31 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162 poz. 1568 z dnia 17.09.2003 r.) Północno – zachodni teren gminy Górno leŜy w strefie południow o - zachodniego obrze Ŝa Staro Ŝytnego Okr ęgu Hutnictw a i Górnictw a Św i ętokrzyskiego, gdzie wyst ępuj ą pozostało ści piecow isk dymarskich z okresu rzymskiego oraz w strefie centralnego fragmentu Staropolskiego Okr ęgu Przemysłow ego (XVI - XIX w .)

2. Stan dziedzictw a kulturowego oraz jego ochrona.

Gmina Górno zaliczana jest do terenów województwa o najmniej zasobnych w zabytki obj ęte rejestrem i ew idencj ą konserw atorsk ą. Najwi ęcej zespołów zabytkowych zachowało si ę na terenie sołectw Górno, mniej w Krajnie i Leszczynach oraz pojedyncze obiekty w Skorzeszycach i Woli Jachow ej. Najbardziej cenne w pisano do rejestru zabytków. W ew idencji zabytków Wojew ódzkiego Konserw atora Zabytków dominuj ą obiekty mieszkalne – domy i zagrody z pocz. XX w ., skoncentrowane głów nie w Górnie. Zespoły sakralne to: zespoły ko ścielne w Krajnie, Leszczynach oraz kapliczka w Krajnie. Obiekty sakralne – najlepiej zachow ane i utrzymane, stanow i ą samodzielny w ątek o istotnym znaczeniu w krajobrazie kulturowym. Wie Ŝe, a naw et bryły ko ściołów stanow i ą dominanty krajobrazow e, wyznaczaj ą centra osadnicze. Cmentarze stanow i ą miejsca pami ęci narodow ej, pomniki naszej historii i kultury. Na terenie gminy ochron ą konserw atorsk ą obj ęto cmentarze przyko ścielne i parafialne. W obszarze gminy znajduje si ę szereg obiektów o klasie zbli Ŝonej do uj ętych w ew idencji zabytków . S ą to obiekty mieszkalne i zagrody w e wsi Górno, Leszczyny, Bęczków , Wola Jachow a, przysiółki Skała, Zaw ada. Charakterystyczn ą cech ą, zachow anych fragmentów starej zabudow y w iejskiej, jest sytuowanie domów mieszkalnych w naw i ązaniu do kształtu działki, szczytami w kierunku w schód – zachód. Pow oduje to, Ŝe w w i ększo ści wsi budynki usytuowane s ą dłu Ŝszym bokiem, rów nolegle do drogi, lub pod k ątem ok. 30°. Wyj ątkiem potw ierdzaj ącym reguł ę, s ą w sie takie jak B ęczków , gdzie w iejska ulica przebiega w kierunku północ - południe, i tam domy usytuow ane są do niej szczytami. We wsiach: Bęczków , Podm ąchocice, Skała - charakterystyczn ą cech ą jest zasada lokow ania zagród po jednej stronie drogi (po stronie północnej lub po zachodniej), podczas gdy po stronie przeciwnej, budynku mieszkalnego usytuow any jest sad i cz ęsto ziemna lub murow ana piwnica.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 52 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Ekspansja now ej zabudowy, zast ępuj ąca lub uzupełniaj ąca zabudow ę tradycyjn ą, pow oduje Ŝe historyczne układy wsi ulegaj ą zacieraniu. Istotny m elementem krajobrazu gminy s ą liczne kapliczki, krzy Ŝe przydro Ŝne, figury – niektóre o starej metryce. S ą one niezw ykle eksponow ane w tradycyjnym krajobrazie kulturowym. Tw órcami ich byli cechow i rzemie ślnicy b ądź miejscow i tw órcy, st ąd formy oscyluj ą mi ędzy stylowymi a uproszczonymi ludowymi. Kapliczki przydro Ŝne, krzy Ŝe usytuow ane s ą zazwyczaj w otoczeniu zieleni – drzew . Stanow i ą św iadectwo kultu i element decyduj ący o to Ŝsamo ści kulturow ej krajobrazu. Dla zachow ania pami ęci narodow ej, ochron ą w inny by ć obj ęte: kw atery cmentarne, mogiły i pomniki z lat 1939- 45, zwi ązane z wojn ą obronn ą 1939 r (Górno, Krajno), konspiracj ą i w alk ą (Leszczyny), eksterminacj ą ludno ści (Górno, Krajno, Leszczyny) oraz wyzwoleniem (Górno, Krajno). Miejsca te św iadcz ą o lokalnej tradycji patriotycznej, trwaj ącej tu od czasów powstania styczniow ego (obszar obozow isk i działa ń pow sta ńczych) i I w ojny św iatowej (szlak Legionów Piłsudskiego, 31.10.1914 r. - przemarsz Bodzentyn - Krajno - Górno - Brzechów). Do w alorów krajobrazu kulturow ego gminy nale Ŝy zaliczy ć rów nie Ŝ całe „sekwencje w idokow e", w których obiekty zabytkow e (ko ścioły, cmentarze, układy w si), stanow i ą akcenty i dominanty krajobrazow e. Zachow anie, ubogacenie zasobów i walorów środow iska kulturow ego wymaga: - kreow ania nowych warto ści z uw zgl ędnieniem charakterystycznych cech architektury tradycyjnego budow nictw a regionalnego przy realizacji now ej zabudow y, - przeciwdziałanie dew aloryzacji krajobrazu kulturow ego poprzez ochron ę zabytków „in situ”, ochron ę w idokow ą, zapobieganiu kolizyjnemu zainw estowaniu i wymiany zabudow y historycznej na now ą o obcych formach, - zachowanie i rew aloryzacja cmentarzy oraz miejsc pami ęci narodow ej i św iadectw historii, - zagospodarow anie i oznakow anie na terenie gminy szlaku historycznego Legionów Piłsudskiego, - zachowanie w dotychczasowej formie i gabarytach licznych kapliczek i innych obiektów małej architektury sakralnej, którymi nasycony jest pejza Ŝ gminy.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 53 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

V.4. Demografia i rynek pracy.

1. Potencjał ludno ściow y i jego zmiany.

Ludno ść gminy Górno w 2006 r. liczyła 12.959 osoby w tym 6.524 kobiet i 6.435 męŜ czyzn, co oznacza Ŝe na 100 m ęŜ czyzn przypada 101 kobiet.

Rozwój demograficzny ludno ści w gm. Górno w latach 1995-2006:

Lata ludno ść ogółem w tym m ęŜ czy źni wska źnik feminizacji 1. 2. 3. 4. 1995 11.823 5.992 97.3 1996 11.946 6.042 97.7 1997 12.013 6.079 97.6 1998 12.093 6.109 97.9 1999 12.172 6.119 100.8 2000 12.294 6.120 100.9 2001 12.356 6.170 100.3 2002 12.485 6.242 100.0 2003 12.669 6.316 100.6 2004 12.793 6.374 100.7 2005 12.899 6.413 101.1 2006 12.959 6.435 101.4

W latach 1995 - 2004 nast ąpił w zrost liczby ludno ści z 11.823 do 12.793. W okresie tym dynamika przyrostu ludno ści wyniosła 108,2%o. Głów nymi czynnikami z mian liczbowych i strukturalnych s ą ruchy naturalne i migracyjne. W wyniku tych procesów nast ąpił rzeczywisty przyrost ludno ści w latach 1995 – 2004 o 970 osób. Ruch naturalny ludno ści gm. Górno w liczbach bezw zgl ędnych: Lata urodzenia zgony przyrost naturalny przyrost naturalny na 1000 m w %o 1. 2. 3. 4. 5. 1995 193 89 104 8,7 1996 204 103 101 8,4 1997 195 113 82 6,8 1998 174 107 70 5,8 1999 169 113 56 4,6 2000 169 104 65 5,3 2001 149 93 56 4,5 2002 147 89 58 4,6 2003 150 87 63 5,0 2004 142 89 53 4,2

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 54 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Wska źnik przyrostu naturalnego w 2004 r. ukształtow ał się na poziomie 4,2‰ tj. 53 osoby. Mimo Ŝe w ostatnich latach nast ąpił spadek tego w ska źnika z 8,7‰ w 1995 r. do 4,2 %o w 2004 - to i tak w skali w ojew ództw a nale Ŝy on do wysokich. ( średni wska źnik dla w ojew ództwa – 0,5‰). Według danych na koniec 2004 r. zanotow ano 142 urodzin przy 89 zgonach.

Migracja stała w gm. Górno: napływ odpływ w tym: w tym: Saldo Lata ogółem z ogółem z migracji z miast ze wsi z miast ze wsi zagranicy zagranicy 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 1995 132 79 53 - 123 65 58 - + 9 1996 141 90 51 - 141 55 86 - 0 1997 101 62 39 - 118 41 77 - - 17 1998 145 82 63 - 108 50 58 - + 37 1999 132 65 67 - 98 38 59 1 + 34 2000 128 78 50 - 96 39 55 1 + 32 2001 109 67 42 - 85 45 40 - + 24 2002 129 90 39 - 70 39 31 - + 59 2003 185 139 46 - 57 34 23 - + 128 2004 151 105 45 1 69 38 31 - + 82

Od 1998 r. ma miejsce dodatnie saldo migracji, przy czym osi ągęło ono w ysokie warto ści w 2003 r. +128 osób, 2004 r. + 82 osoby. W ostatnich latach notuje si ę systematyczny napływ ludno ści na teren gminy. głów nie z miast oraz z mniejszenie odpływ u. Wi ąŜ e si ę to z intensyw nym rozw ojem zabudow y mieszkaniow ej w strefie podmiejskiej i osiedlaniem si ę tam ludno ści głów nie z m. Kielce. Przyczynami zmniejszenia si ę odpływ u ludno ści gminy na zew n ątrz, a zwłaszcza do miast s ą m.in. trudna sytuacja mieszkaniow a w miastach, zw i ększenie wymaga ń rynku pracy, wysokie bezrobocie w miastach .

Struktura wiekowa ludno ści gm. Górno: w tym wiek: ludno ść w tym wiek w %: ludno ść Lata przed- ogółem przed- ogółem produkcyjny poprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny produkcyjny w % produkcyjny 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 1995 11.823 4.132 6.375 1.316 100 34,9 53,9 11,2 1996 11.946 4.123 6.480 1.343 100 34,5 54,2 11,3 1997 12.013 4.045 6.630 1.338 100 33,7 55,2 11,1

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 55 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

1998 12.093 3.953 6.763 1.338 100 33,0 55,9 11,1 1999 12.172 3.953 6.905 1.314 100 32,5 56,7 10,8 2000 12.294 3.927 7.022 1.345 100 31,9 57,2 10,9 2001 12.356 3.827 7.168 1.361 100 31,0 58,0 11,0 2002 12.485 3.740 7.388 1.357 100 29,9 59,2 10,9 2003 12.669 3.667 7.618 1.384 100 29,0 60,1 10,9 2004 12.793 3.567 7.830 1.396 100 27,9 61,2 10,9

Strukturę ludno ści w g .trzech podstaw owych grup w iekowych charakteryzuje w ci ągu ostatnich 10 lat: - spadek ludno ści w ieku przedprodukcyjnego o 7 pkt. procentow ych, - wzrost ludno ści w w ieku produkcyjnym o 7,3 pkt, - niew ielkie zmniejszenie si ę populacji w wieku poprodukcyjnym o 0,3 pkt. Analiza procesów demograficznych ujaw nia ich nat ęŜ enie i z mienno ść w czasie w stopniu pozw alaj ącym na wyró Ŝnienie charakterystycznych dla obszaru gminy cech populacji i jej struktur. Cechy te w pływa ć b ędą na tempo i zakres przekształce ń demograficznych w przyszło ści, a w i ęc istotnych w prognozowaniu sytuacji demograficznej. Wspomniane cechy to przede wszystkim: - utrzymuj ąca si ę dynamika rozw oju demograficznego gminy, głów nie w nast ępstw ie przyrostu naturalnego i dodatniego salda migracji, - spadek przyrostu naturalnego w ywołany pewnym zmniejszeniem si ę liczby urodze ń przy utrzymuj ącej si ę na zbli Ŝony m poziomie liczbie zgonów , - mniejszy odsetek ludno ści w wieku poprodukcyjnym ni Ŝ w wojew ództwie,

Struktura ludno ści w edług podstaw owych grup w ieku w 2004 r. w skazuje i Ŝ gm. Górno ma „młodsz ą” ludno ść ni Ŝ w ojew ództwo świ ętokrzyskie. Udział ludno ści w ieku poprodukcyjnego wynosi bow iem 10,9%, przy 16% dla w ojew ództwa.

Ludno ść gminy według poszczególnych jednostek osadniczych: Lp. Miejscowo ść Liczba ludno ści % 2005 ogółu 1. Bęczków 1.433 11,1 2. Cedzyna 1.149 8,9 3. Górno 1.793 13,9 4. Górno Parcele 501 3,9 5. Krajno I 649 5,0 6. Krajno II 684 5,3 7. Krajno Parcele 535 4,1 8. Krajno Zagórze 450 3,5

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 56 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

9. Leszczyny 1.146 8,9 10. Podm ąchocice 176 1,4 11. Radlin 1.608 12,3 12. Skorzeszyce 1.408 10,9 13. Wola Jachowa 1.396 10,8 Gmina ogółem 12.927 100,0

*Dane UG Górno.

Najwi ększe wsie gminy pod w zgl ędem ludno ści to: Górno, Cedzyna, Radlin, Bęczków , Skorzeszyce i Wola Jachow a. Wsie te skupiaj ą 59,1% ogółu ludno ści gminy.

2. Prognoza demograficzna.

Według prognozy demograficznej opracow anej przez GUS w Warszawie na lata 1998-2030 (opracow ana wg pow iatów) – pow iat kielecki do 2030 r. odnotuje najmniejszy ubytek mieszka ńców . Pogorszy si ę struktura w iekow a mieszka ńców , zmniejszy si ę liczebno ść grupy ludno ści w wieku przedprodukcyjnym, a grupa aktyw nych zawodowo b ędzie wykazywała pew ne zró Ŝnicow anie; wysoki w zrost do 2015 r., a nast ępnie spadek do 2030 r. Systematycznie natomiast b ędzie wzrastała liczba ludno ści w wieku poprodukcyjnym, szczególnie po 2015 r., co oznacza ć b ędzie „starzenie” si ę ludno ści. Zakładane w prognozie GUS trendy demograficzne dla pow iatu kieleckiego, nie w pełni znajd ą odzw ierciedlenie w obszarze gm. Górno. Z racji usytuowania jej w bezpo średnim s ąsiedztw ie Kielc i notow anego zjaw iska migracji (osiedlania si ę) ludno ści miejskiej w obszar gminy (strefie podmiejskiej) ludno ść jej wyka Ŝe tendencje wzrostow e. Natomiast w zmianach struktury w iekow ej wyst ąpi ą tendencje podobne jak w powiecie kieleckim. W oparciu o bie Ŝą cą obserwacj ę procesów demograficznych, a tak Ŝe opracow an ą przez GUS „Prognoz ę ludno ści Polski na lata 1998 – 2030„ – okre śli ć mo Ŝna generalnie tendencje kształtow ania si ę czynnika ludzkiego w perspektyw ie do 2020 r., stanow i ącego w iod ący element strategii i zagospodarow ania przestrzennego gminy. Prognozuj ąc ludno ść przyj ęto : - utrzymuj ący si ę niew ielki spadek wska Ŝnika przyrostu naturalnego do 3,5 promila w 2015 r. jako efekt utrzymuj ącej si ę liczby urodze ń wskutek wchodzenia w wiek rozrodczy liczniejszych roczników 2-ego pow ojennego w y Ŝu demograficznego, przy nieznacznym w zro ście umieralno ści,

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 57

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Ludno ść gminy Górno wg grup wiekowych i płci.

MęŜ czy źni Kobiety Ludno ść Rok ogółem 0-14 15-19 20-29 30-39 40-59 60-65 65 i > 0-14 15-19 20-29 30-39 40-59 60-65 65 i >

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

1995 11 823 1739 546 965 994 1109 200 439 1720 514 877 772 1071 199 678

1996 11 946 1717 555 981 984 1164 183 458 1713 527 895 781 1103 194 691

1997 12 013 1709 570 955 979 1240 171 455 1963 528 898 801 1131 195 688

1998 12 093 1789 581 961 993 1284 179 443 1666 552 918 781 1177 204 686

1999 12 172 1637 569 1020 949 1342 179 439 1638 559 969 777 1219 204 671

2000 12 278 1578 590 1041 939 1421 166 444 1609 574 1007 778 1257 219 655

2001 12 356 1532 598 1041 959 1448 171 449 1531 603 1023 810 1276 216 667

2002 12 485 1447 649 1061 920 1528 166 444 1502 618 1038 821 1351 210 703

2003 12 669 1439 639 1103 928 1596 161 450 1460 640 1067 843 1409 211 723

2004 12 793 1421 606 1135 936 1660 164 452 1426 636 1099 851 1463 213 731

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 59 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

- spadek po 2015 r wska Ŝnika przyrostu naturalnego do 2 promili w 2020 r .wskutek niew ielkiego spadku urodzin i w zrostu umieralno ści, z uw agi na starzenie si ę społecze ństwa, - wzrost średniego Ŝycia dla m ęŜ czyzn do 72,4 lat, a dla kobiet 79,4 lat w 2010 r. , - utrzymanie na wysokim poziomie dodatniego salda migracji do 2020 r z uwagi na napływ ludno ści głównie z Kielc na tereny usytuowane w strefie podmiejskiej – silnie urbanizuj ącej si ę. Szacuje si ę, Ŝe efektem w ymienionych procesów demograficznych b ędzie w latach 2005 – 2020 r. wzrost liczby ludno ści gm. Górno do 14.050 osób w 2015 r. i 14.500 osób w 2020 r. Dynamika rozw oju ludno ści w latach 2005 r – 2015 r wyniesie 108,8 % , a do 2020 r. – 112,2%. Przestrzenne rozmieszczenie przyrostu ludno ści będzie nierów nomierne. Znaczne zw i ększenie liczby ludno ści przewiduje si ę w e wsiach podmiejskich gminy oraz usytuow anych w jej środkow ej cz ęś ci. W obszarze północno – w schodnim, w strefie dominacji rolnictw a b ędzie mie ć miejsce stagnacja demograficzna. Prognozow ana struktura w iekowa ludno ści . - 2015 r .- 14.050 osób w tym : • w wieku przedprodukcyjnym - 3.750 osób - 26,7 % • w wieku produkcyjnym - 8.668 osób - 61,7 % • w wieku poprodukcyjnym - 1.629 osób - 11.6% - 2020 r. - 14.500 osób w tym : • w wieku przedprodukcyjnym - 3.800 osób - 26.2 % • w wieku produkcyjnym - 8.570 osób - 59.1 % • w wieku poprodukcyjnym - 2.130 osób –14.7 % W okresie do 2020 r. oczekiw a ć nale Ŝy zmian w strukturze wiekow ej ludno ści gminy, a to : - spadku udziału populacji w ieku przedprodukcyjnego w strukturze w iekow ej z 27,9 % w 2005 r . do 26,7 % w 2015 r, i 26,2 % w 2020 r. Mimo i Ŝ w zro śnie liczba dzieci i młodzie Ŝy w 2015 r. do 3800 osób, - wzrostu udziału grupy w ieku produkcyjnego do 61,7 % - 2015 r., oraz poprodukcyjnego 11,6 %. Mo Ŝna stw ierdzi ć , Ŝe w gminie zacznie si ę faza procesu starzenia si ę ludno ści, bow iem w 2020 r. przewiduje si ę zmniejszenie si ę ludno ści wieku produkcyjnego do 59,1 %, a wzrost do 14,7 % ludno ści starszej. Wzrost liczby mieszka ńców na terenie gminy, w i ąza ć si ę b ędzie głównie z blisko ści ą Kielc i w ynikaj ącą z tego tendencj ą do osiedlania si ę ludno ści miejskiej w strefie podmiejskiej (przedmie ściach)., Czynnik ludzki stanow i w a Ŝne uw arunkow anie rozwoju społeczno- gospodarczego, wywołuj ąc zapotrzebowanie na ró Ŝnego rodzaju usługi. Wielko ść

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 60 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA zapotrzebowania na usługi , generalnie z uw agi na zakładany rozw ój demograficzny ulegnie w zrostow i. Jednak Ŝe prognozow ane zmiany w iekow e ludno ści b ędą mie ć wpływ na struktur ę i ilo ść niezb ędnych usług. Tak w i ęc „starzenie” si ę społecze ństwa, wywoła potrzeb ę usprawnienia pomocy społecznej oraz dostosowania i rozbudowy bazy o środków dla osób starszych i niepełnospraw nych, a dalszy wzrost do 2015 r. ludno ści w ieku produkcyjnego organizacji now ych miejsc pracy.

3. Sytuacja na rynku pracy.

W gminie Górno w pozarolniczych sektorach gospodarki zatrudnionych było w 2004 r- 652 osoby, przy bezrobociu rejestrowanym w ilo ści – 1425 osób.

Pracuj ący 2002 r. 2003 r. 2004 r Ogółem 540 565 652 MęŜ czy źni 214 225 290 Kobiety 326 340 362

Bezrobotni 2003 r. 2004 r Ogółem 1436 1425 MęŜ czy źni 723 775 Kobiety 702 688

Wzrost zatrudnionych w ostatnich trzech lat o 122 świadczy o rozw oju przedsi ębiorczo ści czego efektem s ą now e miejsca pracy. Zderzaj ąc jednak liczb ę pracuj ących z bezrobotnymi, ujaw nia si ę bardzo trudna sytuacja na lokalnym rynku pracy, bow iem na 1 pracuj ącego przypada 2 osoby bezrobotne. Bezrobotni stanow i ą 18 % ludno ści w ieku produkcyjnego. Nale Ŝy liczy ć si ę z wyst ępowaniem oprócz rejestrow anego bezrobocia – ukrytego /agrarnego/ wśród ludno ści rolniczej. Rozmiary bezrobocia staw iaj ą je w rz ędzie najwa Ŝniejszych i najtrudniejszych problemów do rozw i ązania .Koniecznym jest w i ęc: - organizow anie i rozwój pozarolniczych miejsc pracy, przy rów noczesnym podnoszeniu w ykształcenia środow isk w iejskich, jak te Ŝ dostosow anie kwalifikacji do zmieniaj ących si ę potrzeb zatrudnieniow ych, - tw orzenie w arunków do rozwoju przedsi ębiorczo ści szczególnie małych i średnich firm. Firmy te odgryw aj ą istotn ą rol ę w kreowaniu miejsc pracy, stwarzaj ąc przy tym mo Ŝliw o ści zatrudnienia osobom o stosunkow o niskich kwalifikacjach.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 61 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

V.5. Warunki Ŝycia ludno ści.

1. Warunki mieszkaniowe.

Zasoby mieszkaniow e gminy to 3.013 mieszka ń o 12.935 izbach i 292,2 tys.m 2 pow ierzchni u Ŝytkow ej. Zabudow a jednorodzinna dominuje w zachodniej cz ęś ci gminy zw łaszcza w strefie podmiejskiej Kielc (m. Cedzyna, Leszczyny, Radlin, Górno), zagrodow a we wsiach usytuowanych w północno-wschodniej cz ęś ci, w pozostałym obszarze wyst ępuje mieszana z tendencj ą do rozw oju zabudowy jednorodzinnej. Rozw ój zabudowy mieszkaniow ej wyst ępuje na nowych terenach jak i w obr ębie istniej ących siedlisk na zasadzie wymiany starej substancji b ądź uzupełnie ń. Warunki mieszkaniow e ludno ści charakteryzuj ą wska źniki: - liczba osób/mieszkanie - 4,3, - liczba osób/izb ę - 1,0. Warto ści wska źników świadcz ą o dobrych warunkach mieszkaniow ych pod wzgl ędem zag ęszczenia. O utrzymaniu si ę tendencji rozw ojowych budow nictw a mieszkaniow ego, św iadczy du Ŝe zainteresowanie ludno ści działkami budow lanymi. Wyrazem tego s ą wnioski zło Ŝone do miejscow ego planu zagospodarow ania przestrzennego o uw zgl ędnienie terenów pod zabudow ę, głów nie mieszkaniow ą. Wnioski zło Ŝone przez mieszka ńców według miejscow o ści: • Bęczków - 25 w niosków • Górno Parcele - 49 w niosków • Cedzyna - 17 w niosków • Krajno Parcele - 37 w niosków • Górno - 89 w niosków • Krajno Zagórze - 11 w niosków • Krajno I - 17 w niosków • Radlin - 167 w niosków • Krajno II - 8 w niosków • Skorzeszyce - 27 w niosków • Leszczyny - 67 w niosków • Wola Jachow a - 62 w niosków • Podm ąchocice - 2 w nioski

• Zainteresow anie miejscow ej ludno ści jak i mieszka ńców Kielc terenami budow lanymi w obszarze gminy, poło Ŝonymi w strefie podmiejskiej Kielc jak i w miejscow o ściach o dogodnym skomunikow aniu – potw ierdza potrzeb ę wyznaczenia now ych terenów pod zabudow ę. • Podniesienie standardów wyposa Ŝenia mieszka ń, uw arunkow ane jest uzbrojeniem terenów w infrastruktur ę techniczn ą zwłaszcza kanalizacyjn ą i gazow ą. • Wska źnik dost ępno ści statystycznej ilo ści mieszka ń przypadaj ącej na 1000

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 62 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

mieszka ńców , wynosi w gminie 235. Wielko ść wska źnika w ilo ści 400 mieszka ń/1000 mieszka ńców stanow i stan wzgl ędnego nasycenia. Jest to dolna granica w ska źnika dost ępno ści mieszka ń w krajach Unii Europejskiej.

2. Infrastruktura społeczna.

2.1. Ośw iata. W gm. Górno działalno ść edukacyjn ą prow adz ą 4 gimnazja i 8 szkół podstaw owych. Sie ć placów ek szkolnictw a w gm. Górno Liczba Ilo ść Liczba Nazwa Rodzaj Ilo ść Sale uczniów pom. do uczniów/ Lp. miejscowo ści szkoły oddziałów gimnastyczne 2005/2006 nauczania pdn szkoła 160 5 6 32 1. Bęczków podstawowa 1 gimnazjum 156 8 6 20 2. Cedzyna szkoła 95 6 6 16 - podstawowa szkoła 212 8 9 26 3. Górno podstawowa 1 gimnazjum 160 8 8 20 siłownia 4. Leszczyny szkoła 96 8 6 12 1 podstawowa 5. Radlin szkoła 130 9 6 14 1 podstawowa szkoła 270 12 6. Krajno podstawowa 1 gimnazjum 121 5 6 24 7. Skorzeszyce szkoła 144 7 6 21 1 podstawowa 8. Wola szkoła 148 7 6 21 Jachowa podstawowa 1 gimnazjum 155 8 8 19 szkoła 1255 57 Gmina podstawowa x gimnazjum 592 29 28 20

Na terenie gminy w szystkie gimnazja mieszcz ą si ę we wspólnych obiektach ze szkołami podstaw owymi, jednak Ŝe maj ą w ydzielone sale lekcyjne. Wszystkie szkoły wyposa Ŝone s ą w obiekty zaplecza sportowego w postaci sal gimnastycznych i boisk. Wyj ątkiem jest szkoła w Górnie. Jednak rozbudow y zaplecza

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 63 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA sportow ego wymagaj ą rów nie Ŝ szkoły w Leszczynach i Cedzynie. Stan techniczny obiektów szkolnych jest zró Ŝnicowany. Niew ła ściwy stan charakteryzuje budynki szkolne w Cedzynie, Krajnie i Skorzeszycach, pozostałe oceniono jako obiekty w dobrym i bardzo dobrym stanie technicznym. Konieczna jest budow a gimnazjum w Górnie. We wszystkich szkołach podstaw owych uruchomiono oddziały „0” obejmuj ąc opiek ą 6-latków . Ł ącznie przy szkołach funkcjonuje 10 oddziałów „0”, do których ucz ęszcza 188 dzieci. Na terenie gminy brak jest placów ek szkolnictw a ponadgimnazjalnego. Pow stanie liceum ogólnokształc ącego cz ęś ciow o rozwi ązałoby pil ący problem dojazdu młodzie Ŝy z terenu całej gminy do szkół średnich w Kielcach. Na stopie ń zagospodarow ania terenu w obiekty o św iatowe wpływa ogólna sytuacja demograficzna. Cechuje j ą z jednej strony dodatni przyrost naturalny, z drugiej natomiast dodatnie saldo migracji b ędące w ynikiem wzmagaj ącego si ę od pew nego czasu procesu osiedlania si ę na terenie gminy mieszka ńców s ąsiaduj ących Kielc. Bior ąc pod uw ag ę prognozy dotycz ące liczby mieszka ńców i struktury w iekow ej ludno ści gminy nale Ŝy si ę spodziew a ć wzrostu ogólnej liczby ludno ści gminy, przy czym udział populacji w ieku przedprodukcyjnego w strukturze w iekowej ludno ści gminy nie wyka Ŝe tendencji w zrostowych. Istniej ące placów ki o św iatowe zabezpiecz ą potrzeby w tym zakresie pod w arunkiem praw idłow ego ich utrzymania i modernizow ania. Konieczno ści ą b ędzie jednak budow a nowego obiektu szkolnego w miejscow o ści Górno. Od dnia 1 pa ździernika 2004 roku funkcjonuje w budynku Urz ędu Gminy w Górnie Gminne Centrum Informacji, którego celem jest pomoc osobom poszukuj ącym pracy i absolwentom planuj ącym karier ę zaw odow ą.

2.2. Opieka zdrowotna i opieka społeczna. Opiek ę zdrow otn ą na poziomie podstaw owym zapewniaj ą mieszka ńcom gminy dw a o środki: • Gminny O środek Zdrow ia w Górnie, obsługuj ący Krajno Pierwsze i Krajno Drugie, Krajno Zagórze, Krajno Parcele, Skorzyce, Wol ę Jachow ą oraz Górno Parcele. Placów ka ta zatrudnia pi ęciu lekarzy (dw óch internistów , jednego pediatr ę, jednego ginekologa i jednego dentyst ę). O środek posiada karetk ę pogotow ia. W budynku ośrodka mie ści si ę rów nie Ŝ apteka. • Wiejski O środek Zdrow ia w Radlinie jest mniejszym obiektem. W zasi ęgu jego obsługi pozostaj ą: Leszczyny, B ęczków , Cedzyna oraz Podm ąchocice. Personel stanow i ą trzej lekarze (internista, pediatra i stomatolog). Na terenie o środka zlokalizow ana jest apteka. W obydw u o środkach opieki zdrow otnej zatrudnionych

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 64 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

jest dziew i ęć piel ęgniarek. Ludno ść gminy jest zmuszona do korzystania ze specjalistycznych usług medycznych i lecznictw a zamkniętego na terenie Kielc. Rów nie Ŝ Kielce zaspokajaj ą na terenie gminy Górno potrzeby w zakresie ratow nictwa medycznego. Liczba placów ek opieki medycznej na analizow anym terenie jest niewystarczaj ąca. Dw ie placów ki medyczne obsługuj ą obszar o pow ierzchni 83 km² zamieszkiw any przez blisko 13 ty ś mieszka ńców . Znaczna odległo ść jaka dzieli mieszka ńców najdalej na północ wysuni ętych rejonów gminy od o środków opieki medycznej stanow i du Ŝą niedogodno ść . Liczba osób przypadaj ąca na jednego lekarza jest w ysoka. Stan ten pogarsza si ę jeszcze w okresie wakacyjnym, gdy w zmaga si ę ruch turystyczny. W Krajnie Parcelach znajduje si ę „Dom Spokojnej Staro ści” prow adzony przez Caritas. W najbli Ŝszym czasie na terenie Woli Jachow ej zostanie zako ńczony remont i adaptacja starego budynku szkolnego. Obiekt ten b ędzie zaj ęty przez „ Środow iskowy Dom Samopomocy Dla Osób Niepełnospraw nych”. Przy Urz ędzie Gminy znajduje si ę rów nie Ŝ Gminny O środek Pomocy Społecznej. Zapew nia on niezb ędn ą opiek ę osobom znajduj ącym si ę w ci ęŜ kiej sytuacji materialnej oraz przewlekle chorym. Przy GOPS funkcjonuje gabinet psychologiczny. W Leszczynach funkcjonuje rów nie Ŝ schronisko dla kobiet, w którym mo Ŝe przebywa ć jednorazowo 15 osób.

2.3. Kultura i sport. Gmina jest wyposa Ŝona w nast ępuj ące placów ki kulturalne i sportow e: - Gminn ą Bibliotek ę Publiczn ą w Górnie oraz jej filie w Woli Jachow ej, Radlinie, Krajnie Parcelach. Filialne placów ki biblioteczne są zlokalizow ane w szkołach podstaw owych i domach nauczyciela. Ich zasi ęg obsługi pokrywa cał ą gmin ę – GBP Górno (9589 w ol) obsługuje teren całej gminy. W zasi ęgu Filii Radlin (15001 wol) znajduj ą si ę Leszczyny, Cedzyna, Podm ąchocice oraz B ęczków . Do obszaru obsługiw anego przez Fili ę Krajno (8323 w ol) – Parcele zaliczaj ą si ę Krajno Pierwsze i Krajno Drugie oraz Krajno Zagórze. Filia w Woli Jachow ej (10127 w ol) obsługuje tak Ŝe Skorzeszyce, - Remizy OSP b ędące obiektami w ielofunkcyjnymi. Obiekty te znajduj ą si ę w e wsiach Wola Jachow a, Górno, Leszczyny i Krajno Parcele. - Boiska sportow e zlokalizow ane s ą w B ęczkow ie i Cedzynie. W Górnie natomiast ma sw oj ą siedzib ę Ludow y Zespół Sportowy. Na terenie sołectw a Krajno Pierwsze znajduje si ę wyci ąg narciarski, w obr ębie sołectwa B ęczków planuje si ę budow ę

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 65 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

kolejnych dw óch wyci ągów . Na terenie gminy działaj ą lokalne zespoły pie śni i ta ńca – Zespół Pie śni i Ta ńca „B ęczkow ianie” w B ęczkow ie, Zespół Folklorystyczny „Niw a” w B ęczkow ie oraz Zespół Śpiew aczy „Górnianecki” w Górnie. Infrastruktura kulturalna i sportow a na terenie gminy jest uboga. Znaczne przestrzenie znajduj ą si ę poza strefami oddziaływ ania gminnych instytucji kulturalnych i w du Ŝym oddaleniu od obiektów sportowych. Potrzeby lokalnej społeczno ści w tym zakresie nie s ą zaspokajane. Zw a Ŝywszy na du Ŝą atrakcyjno ść turystyczn ą i rekreacyjn ą terenu, kwestia rozbudowy infrastruktury kulturalnej i sportow ej pow inna sta ć si ę celem priorytetowym.

2.4. Usługi sakralne. Usługi sakralne św iadcz ą cztery ko ścioły parafialne: w Górnie, Leszczynach, Krajnie Parcelach i Skorzeszycach. Najliczniejsz ą parafi ą s ą Leszczyny, nale Ŝy do niej 3856 w iernych, parafia Skorzeszycka skupia grup ę 3690 osób, parafia Krajno liczy 2073 w iernych. Najmniejsza jest parafia w Górnie, grupa w iernych to 1577 osób. Obecnie wznoszony jest ko ściół parafialny w B ęczkow ie. W Skorzeszycach działalno ść prow adzi Centrum Spotka ń i Dialogu Diecezji Kieleckiej.

2.5. Inne placówki infrastruktury społecznej. Bezpiecze ństw o ludzi i mienia zabezpieczaj ą stra Ŝacy Ochotniczych Stra Ŝy Po Ŝarnych oraz policjanci Posterunku Policji w Górnie. Ponadto w gminie maj ą siedzib ę dw a oddziały banku, urz ąd pocztowy oraz dwie stacje paliw. W Górnie, przy drodze krajow ej nr 74 trw a budow a trzeciej stacji paliw .

2.6. Poziom wyposa Ŝenia w zakresie usług publicznych i komercyjnych • Infrastruktura społeczna gm. Górno posiada charakter lokalny. Zasi ęg oddziaływ ania jej elementów na przestrze ń nie wpływ a zatem znacz ąco na struktur ę usług publicznych o znaczeniu ponadgminnym, które s ą zlokalizow ane głów nie w Kielcach. • Ośrodkiem usługow ym wyposa Ŝonym w pełny zestaw usług publicznych z zakresu administracji, o św iaty, zdrow ia, kultury i sportu jest miejscow o ść Górno. Ośrodkami pomocniczymi dla Górna wyposa Ŝonymi w usługi publiczne o znaczeniu podstaw owym obsługuj ące rów nie Ŝ s ąsiednie jednostki w iejskie s ą: Radlin, Leszczyny, Krajno Parcele. • Standardy jako ściow e obiektów usług publicznych s ą zró Ŝnicowane. Tak np. stan techniczny obiektów szkolnych w 3-ch miejscow o ściach a to Krajnie, Skorzeszycach i Cedzynie oceniono jako niedostateczny. Głów nymi działaniami w

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 66 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

zakresie poprawy standardów funkcjonow ania istniej ących obiektów infrastruktury społecznej, w inno by ć odpow iednie ich utrzymanie i modernizow anie jak rów nie Ŝ pow i ększanie poprzez budow ę now ych. W przypadku szkoły w Cedzynie, niezb ędne jest wybudow anie now ego obiektu z uw agi na: - stan techniczny istniej ącego (na cele szkoły zaadaptow ano obiekt mieszkalny), - niekorzystne jego usytuow anie (przy projektow anej drodze ekspresow ej), - wzrost zapotrzebowania na usługi o św iaty w wyniku napływ u ludno ści z zew n ątrz, w zwi ązku z intensywnym rozw ojem budow nictwa mieszkaniow ego.

3. Infrastruktura komunalna – cmentarnictwo.

W 5 miejscow o ściach gminy Górno znajduj ą si ę c mentarze. Zlokalizow ane s ą w sąsiedztw ie zabudowy mieszkalnej i posiadaj ą bardzo dobry dojazd (drogi asfaltow e). Szacunkow e wykorzystanie pow ierzchni grzebalnej przedstaw iono w tabeli.

% wykorzystanie Zasi ęg obsługi Nazwa Powierzchnia Potrzeby Lp powierzchni cmentarza miejscowo ści cmentarza w ha rozbudowy grzebalnej /wsie/ 1. Bęczków 1,0 ha 4 % Bęczków - Leszczyny Cedzyna Konieczno ść 2. Leszczyny 1,0 ha 90 % Podm ąchocice rozbudowy o ok. Radlin 1 ha Mąchocice Górno Konieczno ść 3. Górno Parcele 0,67 ha 80 % Górno Parcele rozbudowy o ok. 0,6 ha Krajno Parcele Krajno I Konieczno ść 4. Krajno Parcele 0,8 ha 75 % Krajno II rozbudowy o ok. Górno Parcele 1,5 ha Krajno Zagórze Skorzeszyce Wola Jachowa 5. Skorzeszyce 3,60 ha 50 % Nap ęków - Smyków Sieraków

Pow y Ŝsze zestaw ienie pokazuje i Ŝ stopie ń w ykorzystania cmentarzy jest znaczny. Jedynie w miejscow o ściach Skorzeszyce i B ęczków istniej ą w i ększe rezerwy. W pozostałych miejscow o ściach wszystkie cmentarze w ymagaj ą pow i ększenia. Now e potrzeby terenow e w zakresie pow ierzchni grzebalnej na terenie gminy Górno w ynosz ą ok. 3 ha.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 67 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

V.6. Komunikacja.

Gmina Górno poło Ŝona jest na obszarze oddziaływ ania korytarza transportow ego znaczenia krajow ego, który tw orzy droga nr 74 Sulejów – Kielce – Kra śnik – Zamo ść – Hrubieszów – gr. pa ństw a, oraz na obrze Ŝu w ęzła komunikacyjnego jakim s ą Kielce. Poprzez w ęzeł kielecki i krajow y korytarz gmina uzyskuje pow iązanie z aglomeracj ą warszawsk ą i krakow sk ą. Poł ączenie gminy z w ęzłem komunikacyjny m realizow ane jest drog ą krajow ą nr 74 i w niew ielkim zakresie drog ą w ojewódzk ą nr 745 D ąbrow a – Masłów – Radlin. Elementami ponadlokalny mi układu komunikacji s ą rów nie Ŝ: - droga w ojew ódzka nr 752 Górno – Bodzentyn – Rzepin I (Starachow ice) - droga w ojew ódzka nr 753 Wola Jachow a - Now a Słupia ( Ostrow iec Św i ętokrzyski) - droga pow iatow a nr 15517 Górno – Daleszyce – Borków - droga pow iatow a nr 15502 Leszczyny – Krajno II – Por ąbki – Bieliny Kapitulne Dost ępno ść o środka wojew ódzkiego i pow iatowego jest dobra, ale pogarszaj ąca si ę z pow odu wyczerpuj ącej si ę przepustow o ści drogi krajow ej nr 74 na wlocie do Kielc. Pozostałe drogi pow iatowe maja znaczenie lokalne, ł ącz ąc poszczególne sołectw a ze sob ą oraz z drogami wy Ŝszych klas. Ogólna długo ść dróg krajowych wynosi 27,7 km, w ojew ódzkich i pow iatowych – 43,4 km w tym 32,4 km o naw ierzchni ulepszonej. Drogi gminne obsługuj ą sołectw a lub ich cz ęś ci, ł ącz ąc je ze sob ą. Stopie ń ich urz ądzenia jest niezadow alaj ący. Ogólna długo ść dróg gminnych wynosi 57,0 km, w tym 16,0 km o naw ierzchni utw ardzonej, 4,0 km o naw ierzchni ulepszonej i 37,0 km o naw ierzchni gruntow ej. Ł ączna długo ść dróg publicznych na terenie gminy w ynosi 128,1 km.

Przebieg dróg krajowych przez gmin ę Górno: Nowy Stary Nazwa drogi numer numer 1 2 3 74 Kielce-Opatów

Przebieg dróg wojewódzkich przez gmin ę Górno: Nowy Stary Nazwa drogi numer numer 1 2 3 752 Górno - Bodzentyn

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 68 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

753 Wola Jachowa - Nowa Słupia 745 Radlin - Leszczyny - D ąbrowa

Przebieg dróg powiatowych przez gmin ę Górno: Nowy Stary Nazwa drogi numer Numer 1 2 3 0316 T 15499 Cedzyna – Leszczyny 0318 T 15502 Leszczyny – Krajno Drugie – Por ąbki – Bieliny Kapitulne 0319 T 15503 Bęczków – Krajno – Zagórze 0320 T 15504 Krajno Drugie – Wymy ślona – B ęczków 0327 T 15512 Wola Jachowa – Pipała – Skorzeszyce 0329 T 15514 Radlin – Brzechów – Daleszyce 0330 T 15515 Wola Jachowa – Górno – Niestachów 0332 T 15517 Górno – Zagórze – Daleszyce – Słupiec – Borków

Przebieg dróg gminnych przez gmin ę Górno: Nowy Stary Nazwa drogi numer Numer 1 2 3 000870 T 1529001 Cedzyna – Cedzyna Górno 000871 T 1529002 Cedzyna – Cedzyna – Zalew – Pastwiska 000872 T 1529003 Kopcówka – Skała – Leszczyny 000873 T 1529004 Radlin – Leszczyny – Skała 000874 T 1529005 Bęczków Niwy przez Wie ś 000875 T 1529006 Bęczków Niwy – Kopaczki Szkoła 000876 T 1529007 Bęczków Niwy – B ęczków Górka – B ęczków Zaskale 000877 T 1529008 Krajno Wymy ślona – Krajno Parcele – Ko ściół 000878 T 1529009 Krajno Parcele – Krajno Pogorzele – Wilków 000879 T 1529010 Krajno Pogorzele – Gajówka – Krajno Ł ęki – Połu. 000880 T 1529011 Górno – B ęczków Niwy 000881 T 1529012 Górno Parcelanci do Waldona 000882 T 1529013 Górno Parcelanci – Okr ęŜ na 000883 T 1529014 Górno Parcelanci – przy kolejce 000884 T 1529015 Wola Jachowa – Pipała – Szkoła 000885 T 1529016 Wola Jachowa – Pipała – Górno Rudki 000886 T 1529017 Górno Zawada – Górno Bór 000887 T 1529018 Radlin Kulbanicka – Górno Zawada 000888 T 1529019 Radlin – Ogrodzenie – Le śniczowka 000889 T 1529020 Skorzeszye – Pipała – Smyków 000890 T 1529021 Bęczków Niwy – Górno Bór 000891 T 1529022 Podm ąchocice – Radostawa – B ęczków – B ęczków Komorniki 000892 T 1529023 Krajno – Stara Wie ś – Krajno Pogorzele 000893 T 1529024 Krajno (szkoła) – Podwietracze – Krajno Ł ąki 000894 T 1529025 Skorzeszyce - Nap ęków

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 69 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

W obszarze gminy projektow ana jest budow a drogi ekspresowej relacji Piotrków Tryb. – Rzeszów – Barwinek. Przebieg drogi ekspresow ej pokrywa si ę z drog ą krajow ą Nr 74 na krótkim odcinku od Woli Jachow ej do Skorzeszyc, na pozostałym odcinku prow adzona jest po now ej trasie. Strefa uci ąŜ liwo ści projektow anej drogi wyniesie ( w edług Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych-Oddział Południow o- wschodni - pismo z dnia 05.05.1999 nr GDDP- VIII-Ki/411/999) min 200 m, licz ąc od zew n ętrznych kraw ędzi projektow anej jezdni, z zastrze Ŝeniem mo Ŝliw o ści jej rozszerzenia - w tym: • 90 m od zew n ętrznej kraw ędzi projektow anej jezdni ekspresow ej dla budynków jednokondygnacyjnych mieszkalnych i u Ŝyteczno ści publicznej. • 110 m od zew n ętrznej kraw ędzi projektow anej jezdni dla w ielokondygnacyjnych budynków mieszkalnych i u Ŝyteczno ści publicznej • 250 m od zew n ętrznej kraw ędzi projektow anej jezdni dla budynków szpitali i obiektów wymagaj ących szczególnej ochrony, w tym budynków szkół. Na obszarze gminy nale Ŝy zabezpieczy ć odpow iednie rezerwy terenowe pod w/w drog ę ekspresow ą. Fragment drogi krajow ej nr 74 Cedzyna – Wola Jachow a, po zrealizowaniu przeło Ŝenia trasy na nowy przebieg (w ramach realizacji drogi S-74) przekwalifikow any byłby do klasy G drogi w ojew ódzkiej nr 753 odci ąŜ aj ącej od ruchu regionalnego i lokalnego tras ę S-74 na odcinku na odcinku Kielce (ul. Sandomierska) – Wola Jachow a.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 70 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

V.7. Wyposa Ŝenie w infrastruktur ę techniczn ą.

1. Zaopatrzenie w wod ę.

Gmina Górno jest w pełni zw odoci ągow an ą. W jej obszarze funkcjonuj ą trzy wodoci ągi grupow e – zaopatruj ące w wod ę ludno ść i podmioty gospodarcze prow adz ące działalno ść w gminie a to; 1. Wodoci ąg „Krajno” – zasila w wod ę wsie: Krajno Pierwsze, Krajno Drugie, Krajno Zagórze, Krajno Parcele, B ęczków i Podm ąchocice. Uj ęcie w ody stanow i ą dwie studnie gł ębinow e: - zasadnicza o wydajno ści 48 m 3/h, gł ęboko ści 128 m, - aw aryjna o w ydajno ści 48 m 3/h, gł ęboko ści 72 m, Woda z uj ęcia kierow ana jest do stacji wodoci ągow ej o wydajno ści 81 m 3/h gdzie nast ępuje uzdatnianie jej poprzez od Ŝelaziacze i odmanganiacze. Stacja posiada 9 sztuk podziemnych zbiorników wyrównawczych, 50 m 3. Sieci ą w odoci ągow ą o dł. 46 km w oda rozprowadzana jest do odbiorców , 2. Wodoci ąg „Górno” – zasila w wod ę wsie: Górno, Górno Parcele, Wol ę Jachow ą i Skorzeszyce. Wodoci ąg bazuje na studni gł ębinow ej zasadniczej o wydajno ści 33,2 m 3/h gł ęboko ści 111 m. Stacja w odoci ągow a posiada rów nie Ŝ wydajno ść 33,2 m 3/h, (jako ść w ody nie wymaga uzdatnienia), sie ć rozprow adzaj ąca wod ę liczy 32,6 km długo ści, 3. Wodoci ąg „Cedzyna” – zasila w wod ę wsie: Cedzyn ę, Leszczyny i Radlin. Uj ęcie w ody stanow i ą 2 studnie: - zasadnicza o wydajno ści 93,4 m 3/h, gł ęboko ści 100 m. - aw aryjna o w ydajno ści 93,4 m 3/h, gł ęboko ści 97 m. Wydajno ść stacji w odoci ągow ej wynosi 93,4 m 3/h (jako ść w ody nie w ymaga uzdatnienia). Stacja posiada dw a zbiorniki w yrównawcze nadziemne, 150 m 3. Sie ć wodoci ągow a liczy 25,5 km długo ści. Aktualna w ielko ść poboru w ód podziemnych w /w uj ęć wynosi 405 ty ś.m3/rok. Z uj ęcia w Krajnie w oda sprzedaw ana jest do s ąsiedniej gminy Bieliny w ilo ści 78 ty ś.m3/rok. Długo ść czynnej sieci rozdzielczej na obszarze gminy w ynosi 111,4 km (stan 31.XII.2003). Ludno ść korzystaj ąca z wody z w odoci ągów liczy 10 098 osób, co stanow i 86% ogółu mieszka ńców . Pozostała ludno ść zaopatruje si ę w wod ę ze studni kopanych.

2. Gospodarka ściekow a.

Na terenie gminy znajduj ą si ę oczyszczalnie ścieków w :

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 71 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

1) Cedzynie – mechaniczno– biologiczna o przepustowo ści 1.200 m3/dob ę .Aktualnie wykonano i uruchomiono 1 ci ąg technologiczny o przepustowo ści 600 m3/dob ę, w trakcie realizacji i wyposa Ŝania znajduje si ę 2 ci ąg. Obecnie na oczyszczalni ę kierow ane s ą ścieki z miejscow o ści Leszczyny, Cedzyny i Radlina, a docelow o z Bęczkow a i Górna. Długo ść sieci kanalizacyjnej doprow adzaj ącej ścieki w ynosi 22,4 km, liczba przył ączy – 423, obci ąŜ enie oczyszczalni - 50%. Odbiornikiem oczyszczonych ścieków jest rz. Lubrzanka. 2) Górnie - biologiczna typu BIOWA C o przepustow o ści 3,6 m3/dob ę, obsługuj ąca budynek Urz ędu Gminy. Odprow adzenie ścieków po oczyszczeniu row em do rz. Warkocz, 3) Krajnie - biologiczna typu BIOCLERE 55 o przepustow o ści 12,7 m3/dob ę, obsługuj ąca obiekt szkoły podstaw owej. Odprow adzenie ścieków po oczyszczeniu row em do cieku bez nazwy i rzeki Warkocz. Ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej liczyła na koniec 2004 r. – 1.696 osób co stanow i zaledw ie 13% ogółu ludno ści gminy. Pozostali mieszka ńcy korzystaj ą z szamb, zbiorników wybieralnych. Zaznaczy ć nale Ŝy, Ŝe w i ększo ść zbiorników jest nieszczelna, niekiedy w ykonane s ą przelewy ze zbiorników bezpo średnio do cieków lub ziemi. Nieuporz ądkow ana gospodarka ściekow a, stanow i istotny czynnik ograniczaj ący rozwój gminy i degraduj ący środow isko naturalne, a zw łaszcza zasoby wodne. Wywołuje to piln ą konieczno ści ą porz ądkow ania jej poprzez budow ę urz ądze ń i sieci kanalizacyjnych.

3. Zaopatrzenie w ciepło.

W zabudow ie mieszkaniow ej na terenie gminy do ogrzew ania pomieszcze ń wykorzystywane s ą tradycyjne urz ądzenia kuchenne i piecow e na paliwo stałe. Now e budow nictw o jednorodzinne wyposa Ŝone jest, na ogół, w wewn ętrzne instalacje centralnego ogrzew ania z w łasnymi kotłow niami na paliw o stałe. Budynki u Ŝyteczno ści publicznej i zakłady o w i ększych kubaturach posiadaj ą w łasne kotłow nie.

4. Zaopatrzenie w gaz.

W chw ili obecnej na terenie gminy brak jest sieci gazow ej.

5. Gospodarka odpadami.

Na terenie gminy Górno w gospodarstwach domowych i obiektach infrastruktury pow staj ą typow e odpady bytowe takie jak: odpady organiczne, papier i tektura,

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 72 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA tw orzywo sztuczne, materiały tekstylne, szkło, metale, odpady mineralne, odpady budow lane. Ponadto w ytwarzane s ą znaczne ilo ści odpadów wielkogabarytow ych, odpadów z budowy, remontów i demonta Ŝu obiektów budow lanych, odpady z piel ęgnacji terenów zielonych, odpady z czyszczenia ulic i placów , oraz odpady niebezpieczne takie jak baterie i akumulatory, św ietlów ki i chemikalia. Mas ę w ytworzonych w gminie Górno odpadów komunalnych i udział procentowy poszczególnych grup odpadów przedstaw ia poni Ŝsza tabela.

LP Rodzaj odpadów Masa ( t ) Udział % 1 Odpady kuchenne ulegaj ące biodegradacji 220 10,1 2 Odpady zielone 50 2,3 3 Papier i karton nieopakowaniowe 103 4,7 4 Opakowania z papieru i tektury 158 7,3 5 Opakowania wielomateriałowe 17 0,8 6 Tworzywa sztuczne nieopakowaniowe 198 9,1 7 Opakowania z tworzyw sztucznych 65 3 8 Tekstylia 46 2,1 9 Szkło nieopakowaniowe 10 0,5 10 Opakowania ze szkła 184 8,5 11 Metale 44 2 12 Opakowania z blachy stalowej 19 0,9 13 Opakowania z aluminium 5 0,2 14 Odpady mineralne 123 5,7 15 Drobna frakcja popiołowa 370 17 16 Odpady wielkogabarytowe 143 6,6 17 Odpady budowlane 395 18,2 18 Odpady niebezpieczne 22 1 Ogółem 2172 100%

Do 2004 roku do gromadzenia odpadów uŜywane były kontenery, obecnie do deponow ania odpadów zmieszanych u Ŝywa si ę w orków foliow ych o pojemno ści 110 l – po jednym w orku na rodzin ę. Kontenery s ą ustawione jedynie w s ąsiedztw ie cmentarzy, szkół i obiektów u Ŝyteczno ści publicznej. Zbieraniem i transportem odpadów komunalnych z terenu gminy zajmuje si ę Zakład Usług Komunalnych w Górnie, który wyw ozi je na składow isko Przededw orze w Chmielniku W gminie prow adzona jest rów nie Ŝ selektyw na zbiórka odpadów . W tym celu w gminie postaw iono 52 pojemniki o pojemno ści 1,1 m³ na szkło i tw orzywo sztuczne, które odbiera firma PHU: Santa – Eko” z Sandomierza. Zbiórk ą obj ęte s ą równie Ŝ baterie małogabarytow e, które odbiera specjalistyczna, upow a Ŝniona jednostka – RABA Organizacja Odzysku S.A. Warszaw a.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 73 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Liczba gospodarstw domow ych w gminie to 2723, z czego 2221 stanow i ą gospodarstwa rolne. Zorganizow an ą zbiórk ą odpadów komunalnych obj ętych jest 100 % mieszka ńców . Według Gminnego Planu Gospodarki Odpadami na lata 2004-2011 znaczna cz ęść odpadów trafia do środow iska w sposób niekontrolow any – cz ęść jest spalana, cz ęść jest wykorzystywana jako kompost, cz ęść natomiast jest wywo Ŝona na nielegalne w ysypiska śmieci zlokalizow ane w s ąsiedztw ie wsi. W celu poprawy efektywno ści procesu gospodarki odpadami nale Ŝy upow szechnia ć segregacj ę śmieci i obj ąć ni ą 100% w ytwarzanych na terenie gminy odpadów . Zaleca si ę równie Ŝ, Ŝeby odpady organiczne były składow ane, kompostow ane i wykorzystywane w przydomowych ogródkach lub w ywo Ŝone na pola. Nale Ŝy rów nie Ŝ d ąŜ yć do poprawy świadomo ści ekologicznej mieszka ńców .

6. Elektroenergetyka.

Gmina zasilana jest z układu sieci średnich napi ęć ze stacji transformatorow o - rozdzielczych GPZ 110/15 kV „Kielce - Wschód" i w ewn ętrznej rozdzielni sieciow ej WRS - 15 kV w Daleszycach. Ponadto, przez teren gminy przebiega tranzytem linia 15 kV relacji: GPZ „Wschód" w kierunku Św i ętego Krzy Ŝa, GPZ „Wschód” – Now a Słupia / Psary/, GPZ „Wschód´- Piaski D ąbrow a. Dostaw a mocy odbywa si ę głów nie z GPZ „Kielce - Wschód". Na terenie gminy czynnych jest 54 stacji transformatorowych 15/04 kV wyposa Ŝonych w transformatory o ł ącznej mocy znamionow ej 6092 kVA. - 2 szt. transf. o mocy 1260 kVA - 1 szt. transf. o mocy 400 kVA - 3 szt. transf. o mocy 750 kVA - 1 szt. transf. o mocy 200 kVA - 3 szt. transf. o mocy 480 kVA - 12 szt. transf. o mocy 1200 kVA - 2 szt. transf. o mocy 150 kVA - 14 szt. transf. o mocy 882 kVA - 6 szt. transf. o mocy 360 kVA - 9 szt. transf. o mocy 360 kVA - 1 szt. transf. o mocy 30 kVA - 1 szt. transf o mocy 20 kVA z czego u odbiorców indyw idualnych pracuje 5 stacji transformatorow ych, nie b ędących w eksploatacji energetyki, o ł ącznej mocy zainstalow anych transformatorów wynosz ącej 1280 kVA. S ą to m.in. Wytw órnia Mas Bitumicznych w Górnie – 250 kVA, oczyszczalnia ścieków w Cedzynie – 100 kVA., hotel Gromada – 630 kVA. Poza tym, w ył ącznie na potrzeby okre ślonego odbiorcy pracuj ą stacje energetyki

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 74 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA zaw odowej m.in. kamieniołom „Józefka „- 400 kVA, w odoci ąg Cedzyna – 160 kVA. Na potrzeby pozostałych odbiorców pracuj ą stacje transformatorow e, z których sieci ą linii elektroenergetycznych niskich napi ęć , energia elektryczna dostarczana jest bezpo średnio do odbiorców zlokalizow anych na terenie gminy Górno. Dla zaspokojenia rosn ących potrzeb wynikaj ących z rozwoju gminy, przew idywana jest lokalizacja stacji transformatorowych 15/0,4 kV i zasilaj ących je linii 15 kV, słu Ŝą cych przede wszystkim obsłudze zabudowy mieszkaniow ej.

7. Odnaw ialne Źródła Energii.

Na terenie gminy Górno nie wykorzystuje si ę obecnie energii uzyskanej ze źródeł odnawialnych. W zw i ązku z niewielkim potencjałem gospodarczym gminy w prowadzenie nowych technologii napotyka liczne przeszkody, w tym przede wszystkim bariery natury informacyjnej, technologicznej i ekonomicznej. Ze wzgl ędu na konieczno ść ponoszenia znacznych nakładów pocz ątkowych na instalacje wytwarzaj ące energi ę z odnawialnych źródeł, wzrost jej produkcji na terenie gminy b ędzie zale Ŝał przede wszystkim od aktywno ści prywatnych inwestorów i wsparcia udzielonego im przez samorz ąd terytorialny. Jakkolwiek technologie czerpi ące z odnawialnych źródeł energii b ędą upowszechniane powoli to maj ą one szans ę sta ć si ę w przyszło ści elementem zaspokajaj ącym w du Ŝym procencie potrzeby energetyczne gminy. Nie istniej ą szczegółowe opracowania szacuj ące potencjał środowiskowy i technologiczny gminy w zakresie wykorzystania źródeł odnawialnych. Z analizy czynników środowiskowych mo Ŝna wnioskowa ć, Ŝe istniej ą du Ŝe mo Ŝliwo ści wykorzystania źródeł alternatywnych.

7.1. Biomasa. Rolniczy charakter sołectw poło Ŝonych w północnej i wschodniej cz ęś ci gminy przemaw ia za poło Ŝeniem nacisku na upowszechnienie tego typu paliwa energetycznego. Dost ępno ść biopaliw w tym regionie jest du Ŝa i mog ą by ć one u Ŝywane przede wszystkim w procesach spalania lub przetwarzania na paliwa ciekłe lub gazowe. Biopaliwami najbardziej dost ępnymi s ą: • drewno lite, zr ębki, kora i pozostało ści z obróbki (trociny, ścinki) • zr ębki z szybko rosn ących gatunków drzew (wierzba, topola) • słoma i ziarno • trzcina • makulatura oraz szereg innych materiałów i odpadów powstaj ących na ró Ŝnych etapach upraw i przetwarzania przemysłowego produktów (siano, ostatki kukurydzy) Głów nym producentem biopaliw stałych jest rolnictwo (około 48%), le śnictwo (około 25%) oraz przemysł drzewny i sadownictwo.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 75 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

7.2. Energia słoneczna Energia słoneczna mo Ŝe by ć wykorzystana w ograniczonym stopniu. Rzutuje na to przede wszystkim nierównomierny rozkład promieniow ania w cyklu rocznym (80 % całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na półrocze wiosenno – letnie). Charakter rozkładu g ęsto ści strumienia energii promieniow ania, jego struktura wskazuj ą na pewne ograniczenia w mo Ŝliwo ściach jego wykorzystania zwłaszcza w miesi ącach zimowych. Mo Ŝliwe byłoby wykorzystanie energii słonecznej do zastosowania nast ępuj ących rozwi ąza ń: • podgrzewanie wody w obiektach wykorzystywanych sezonowo: obiekty letniskowe, rekreacyjne i wypoczynkowe,

• podgrzewanie wody w basenach,

• podgrzewanie wody w celach rolniczych oraz dla przetwórstwa rolno – spo Ŝywczego.

7.3. Energia wiatrowa. Efektywne wykorzystanie energii wiatru musi by ć zwi ązane z analiz ą lokalnych warunków topoklimatycznych i wiatrowych. W przypadku gminy Górno nie istniej ą opracowania szacuj ące mo Ŝliwo ści wykorzystania siły w iatru do wytwarzania energii. Oszacowanie potencjału wykorzystania energii w iatru jest zadaniem czasochłonnym i kosztownym. Dokonuje si ę go na drodze modelowania rozkładu przestrzennego pr ędko ści i kierunku wiatru w kilkuletnim przedziale czasu. Na podstawie wst ępnej analizy map topograficznych terenu gminy mo Ŝna stwierdzić, Ŝe teren ten nie jest obszarem o wybitnie korzystnych warunkach do rozwoju energetyki wiatrowej. Tereny wierzchowinowe, gdzie mo Ŝna byłoby lokalizowa ć siłowniki wiatrowe s ą obj ęte ró Ŝnymi prawnymi formami ochrony środowiska. Obszary dolinne s ą z kolei otw arte na cyrkulacj ę powietrza w znacznie bardziej ograniczonym stopniu. Pr ędko ści i kierunki wiatru s ą na tych terenach bardzo niestałe. Dodatkowo lesisto ść terenu wpływa na lokalne wyhamowanie pr ędko ści wiatrów. Budowa siłowników wiatrowych jest przedsi ęwzi ęciem kosztownym i w iąŜ e si ę z wyposa Ŝeniem terenu w odpowiedni ą infrastruktur ę, wymaga wi ęc sporych nakładów finansowych. Rozwój energetyki w iatrowej na terenie gminy Górno wymagałby w pierwszej kolejno ści wprowadzenia kompleksowego programu w dra Ŝaj ącego oraz znacznych nakładów finansowych.

7.4. Biogaz. Biogaz pozyskiwany w procesie fermentacji metanowej dzieli si ę na trzy podstawowe kategorie, w zale Ŝno ści od miejsca pochodzenia materiału wsadowego do fermentacji:

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 76 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

- biogaz z oczyszczalni ścieków pozyskiwany z fermentacji osadu ściekowego stanowiącego produkt ko ńcowy po biologicznym oczyszczeniu ścieków, - biogaz wysypiskowy pozyskiwany z fermentacji miejskich odpadów organicznych na wysypisku śmieci, - biogaz rolniczy pozyskiwany z fermentacji odpadów rolniczych takich jak gnojowica, obornik, odpadki gospodarcze, odpadki poprodukcyjne z przemysłu spo Ŝywczego. Budowa instalacji do pozyskiwania biogazu jest na obecnym poziomie zainwestowania gminy nieopłacalna. Na terenie gminy Górno nie istniej ą wysypiska śmieci, natomiast istniej ące oczyszczalnie ścieków (najwi ększa z nich – w Cedzyni o wydajno ści 1200 m³/d) są zbyt małe.

7.5. Energia geotermalna. W Polsce, poło Ŝonej poza strefami aktywno ści tektonicznej i w ulkaniczno – magmow ej, brak jest złó Ŝ geotermalnych mog ących słu Ŝyć do wytwarzania energii elektrycznej. W zwi ązku z nisk ą entalpi ą wód geotermalnych wydobywan ą z odwiertów wod ę mo Ŝna u Ŝywa ć wła ściwie wył ącznie do celów grzewczych i to po dodatkowym ogrzaniu do temperatury ponad 90°C. Wody mog ące słu Ŝyć do ogrzewania budynków wyst ępuj ą na gł ęboko ści około 3km, a ich wykorzystanie musi by ć poprzedzone seri ą kosztownych bada ń i odwiertów. Wysokie koszty mog ą wi ęc w przypadku wód geotermalnych stanowi ć do ść powa Ŝną przeszkod ę dla ich wykorzystania.

7.6. Działania termomodernizacyjne. Przez działania termomodernizacyjne rozumie si ę podj ęcie inw estycji zw i ązanych z ociepleniem ścian, wymiana stolarki, wymian ą pieców na wydajniejsze, modernizacj ą w ęzłów cieplnych oraz instalacj ą liczników poboru ciepła. Termoizolacja budynków nowopowstałych na terenie gminy jest coraz wydajniejsza, a stare budynki są poddaw ane modernizacji. Temomodernizacja obiektów budow lanych do ść szybko przekłada si ę na oszcz ędno ści energii i ograniczenie kosztów , tote Ŝ tego typu prace s ą ch ętnie realizow ane przez mieszka ńców gminy. Z du Ŝym praw dopodobie ństw em mo Ŝna stw ierdzi ć, Ŝe w ci ągu najbli Ŝszych lat prace termomodernizacyjne budynków będą w ci ąŜ post ępowały.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 77 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

V.8. Uwarunkow ania gospodarcze.

1. Rolnictw o.

1.1. Warunki przyrodnicze. Syntetyczn ą ocen ę warunków produkcji rolnej okre śla w aloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracow ana przez Instytut Upraw , Naw o Ŝenia i Gleboznaw stwa w Puław ach. IUNG opracow ał metod ę punktow ą oceniaj ącą poszczególne elementy środow iska - gleb ę, agroklimat, w arunki w odne, a tak Ŝe rze źbę terenu. Suma punktów poszczególnych elementów okre śla syntetyczny wska źnik liczbow y charakteryzuj ący jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WRPP) danej jednostki administracyjnej (gminy, pow iatu, w ojew ództwa i kraju). Wska źnik bonitacji wyra Ŝony jest w : • jakości i przydatno ści rolniczej gleb w skali 100 stopniow ej, • agroklimacie w skali 15 stopniow ej, • rze źbie terenu w skali 5 stopniow ej, • warunkach wodnych w skali 5 stopniow ej. Ogólny w ska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy Górno w ynosi 53,6. Zarów no w przypadku wszystkich kategorii oceny gleb, jaki i ogólnego w ska źnika bonitacji w arto ść dla gminy jest ni Ŝsza ni Ŝ dla Polski. Jedynie w arunki w odne oceniono na tym samym poziomie.

Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej

Ocena gleb w pkt Wyszczególnienie bonitacja przydatno ść rolnicza wska źnik syntetyczny jako ści

grunty orne grunty zielone grunty orne grunty zielone grunty orne grunty zielone

Gmina GÓRNO 37,4 37,0 46,6 35,8 42,0 36,4

Polska 50,5 39,7 54,1 39,2 52,3 39,5

Wska źnik bonitacji rolniczej Ogólny wska źnik Wyszczególnienie rolniczej przydatno ści jako ści i warunków przydatno ści agroklimatu rze źby terenu produkcyjnej wodnych rolniczej

Gmina GÓRNO 40,9 7,0 2,4 3,3 53,6

Polska 49,5 9,9 3,9 3,3 66,6

Źródło: Waloryzac ja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polsk i według gm in, 1994, IUNG, Puławy

Gmina Górno charakteryzuje si ę stosunkow o słabymi glebami. Dominuj ą tu

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 78 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA okresow o nadmiernie uw ilgotnione kompleksy pastew ne skoncentrowane w dolinach rzek (zbo Ŝow o - pastew ny mocny i zbo Ŝow o - pastew ny słaby) zajmuj ące 36,7 % gruntów . W południow ej i wschodniej cz ęś ci gminy zlokalizow ane s ą kompleksy Ŝytnie słabe zajmuj ące 31% pow ierzchni gruntów rolnych. Według klasyfikacji gleboznaw czej w gminie na u Ŝytkach rolnych najw i ększy udział maj ą gleby klasy IV zajmuj ąc 45,8% ogólnego areału. Trzeci ą cz ęść u Ŝytków zajmuj ą słabe gleby klasy V, a dalsze 15% gleby klasy VI. Niew iele jest gleb klas II i III – ł ącznie zaledw ie 5,6%. Gleby I klasy bonitacyjnej na terenie gminy nie w yst ępuj ą w ogóle. Najlepsze gleby w obr ębie gminy wyst ępuj ą w północno – wschodniej cz ęś ci, głów nie w rejonie Krajna, gdzie na podło Ŝu utw orów lessowych wytworzyły si ę gleby brunatne II i III klasy bonitacyjnej. Gleby te pod poziomem próchnicznym maj ą w arstw ę brunatnienia. Tereny te nale Ŝą do chronionych obszarów przestrzeni rolniczej w gminie, gdzie obow i ązuje zakaz zabudowy. Wyst ępuj ą tu kompleksy Ŝytnie dobre i pszenne w adliwe, przy czym w wi ększo ści poło Ŝone s ą na stokach, co utrudnia upraw ę mechaniczn ą. Przestrze ń od Górna i Woli Jachow ej a Ŝ po Krajno Zagórze stanow i ą obszary, gdzie gleby IV klasy przekraczaj ą 55% pow ierzchni u Ŝytków rolnych . Gleby klasy II wyst ępuj ą jedynie na terenie 3 w si – Krajno I, Krajno II i Krajno Parcele, jednak pow ierzchnia jak ą zajmuj ą jest bardzo mała i stanow i od 0,1 do 0,8 % pow ierzchni uŜytków . Gleby o najni Ŝszej warto ści, pseudobielicow e i bielicow e oraz r ędziny wytw orzone na skałach w ęglanowych zalegaj ą na terenach zachodniej cz ęś ci gminy. W Radlinie, B ęczkow ie i Cedzynie gleby klas II - IV pokryw aj ą mniej ni Ŝ 25% pow ierzchni ogółu u Ŝytków . Najgorsza pokrywa glebow a jest w Cedzynie. Gleby klasy V i VI stanow i ą tam praw ie 85% całkow itej pow ierzchni u Ŝytków rolnych. Najni Ŝsza rz ędna terenu gminy w yst ępuje w dolinie Lubrzanki w zachodniej cz ęś ci i wynosi 249,2 m npm. Najw i ększe wysoko ści bezwzgl ędne wyst ępuj ą na północy na obszarze góry Radostow ej – 451 m n.p.m. oraz na południu terenu gdzie rozci ąga si ę pasmo z Góra Św ini ą o wysoko ści 350 m n.p.m. Zarów no wysoko ść bezwzgl ędna, jak i deniw elacje terenu maj ą istotny w pływ na klimat lokalny. Przyczyniaj ą si ę do ni Ŝszej średniej temperatury pow ietrza ni Ŝ w przypadku terenów nizinnych, krótszego okresu wegetacji (190-200 dni), cz ęstszych mgieł i zastoisk chłodnego pow ietrza w obni Ŝeniach terenu, a tak Ŝe ró Ŝnicuj ą w arunki klimatyczne w zale Ŝno ści od ekspozycji stoków . Wszystko to pow oduje, Ŝe warunku agroklimatyczne gminy uzna ć mo Ŝna za mało sprzyjaj ące produkcji ro ślinnej i ograniczaj ące mo Ŝliw o ści upraw . Wska źnik bonitacji agroklimatu opracow any przez IUNG w Puław ach dla gminy Górno okre ślono na 7 w skali 15-to punktow ej. Południow e stoki Pas ma Św i ętokrzyskiego (północna cz ęść gminy) o nachyleniu 5 o-10 o z glebami lessow ymi u Ŝytkow ane rolniczo s ą zagro Ŝone intensywn ą

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 79 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA erozj ą oraz denudacj ą naturogeniczn ą i uprawow ą, które mog ą pow odowa ć zmywanie poziomu orno - próchniczego i powstawanie gł ębokich Ŝłobin. Na terenie gminy spadki stoków si ęgaj ą niekiedy 35 o i s ą zagro Ŝone ruchami masowymi – osuw aniem, spełzywaniem i spłukiw aniem. Wi ększo ść terenów nadaj ących si ę do intensyw nego u Ŝytkow ania i mo Ŝliwych do wykorzystania jako grunty orne znajduje si ę w północnej, centralnej i południow o- wschodniej cz ęś ci gminy. Tereny najmniej przydatne i niewskazane wyst ępuj ą w zachodniej i północno – zachodniej cz ęś ci. Układ ten jest korzystny ze wzgl ędu na układ obszarów ochronnych: • Otulina Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego – obejmuje północno – w schodni obszar gminy, • Cisowsko - Orłow i ński Obszar Chronionego Krajobrazu – obejmuje południowy i południow o – wschodni obszar gminy, • Podkielecki Obszar Chronionego Krajobrazu – obejmuje północno – zachodni i zachodni obszar gminy, • oraz z uw agi na presj ę urbanizacyjn ą na terenach granicz ących z miastem Kielce. Sytuacja ta umo Ŝliw ia wył ączenie z produkcji rolnej gruntów nie nadaj ących si ę pod uprawy i przeznaczenie ich na cele nierolnicze b ądź dolesienie.

W św ietle ustaw y o ochronie gruntów rolnych, gospodarow anie rolnicz ą przestrzeni ą produkcyjn ą w ymaga: • ochrony gleb o najwy Ŝszej przydatno ści dla rolnictw a przed zagospodarow aniem na cele nierolnicze (gleby te generalnie pow inny by ć wył ączone z zabudowy, za ś w przypadku konieczno ści przeznaczenia ich na cele budow lane nale Ŝy stosowa ć wymóg rozw i ąza ń terenooszcz ędnych), • wzmo Ŝonej ochrony obszarów rolniczych o najwy Ŝszych w alorach kulturow ych i krajobrazow ych, w aspekcie utrzymania i podniesienia ich atrakcyjno ści krajobrazow ej i turystycznej, • ochrony obszarów zmeliorow anych (spełniaj ących sw ą rol ę) przed nieuzasadniony m zagospodarow aniem z mieniaj ącym funkcje tych terenów , • preferowania metod produkcji rolniczej przyjaznych dla środow iska, a tak Ŝe gospodarki rolno-środow iskow ej, w pierwszej kolejno ści na obszarach obj ętych praw n ą ochron ą przyrody, • wzbogacania terenów rolnych w zadrzewienia w iatrochronne w s ąsiedztw ie wi ększych rozłogów pól oraz zadrzewienia i zakrzew ienia wzdłu Ŝ cieków wodnych, które zapobiegałyby przedostaw aniu si ę do w ód zwi ązków chemicznych stosowanych w rolnictw ie,

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 80 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Udział klas bonitacyjnych u Ŝytków rolnych w poszczególnych miejscowo ściach gminy Górno

UŜytki rolne Miejscowo ść % Kl. II [ha] % Kl. III [ha] % Kl. IV [ha] % Kl. V [ha] % Kl. V [ha] ogółem [ha] %

BĘCZKÓW 731,1 100,0 - - - - 119,2 16,3 342,4 46,8 269,5 36,9

CEDZYNA 167,8 100,0 - - - - 25,6 15,3 66,9 39,9 75,4 44,9

GÓRNO 783,5 100,0 - - 20,1 2,6 417,5 53,3 272,7 34,8 73,2 9,3

GÓRNO PARCELE 385,0 100,0 - - 19,2 5,0 290,0 75,3 62,6 16,3 13,2 3,4

KRAJNO II 458,2 100,0 0,3 0,1 98,6 21,5 271,8 59,3 75,2 16,4 12,4 2,7

KRAJNO PARCELE 484,8 100,0 4,0 0,8 127,2 26,2 273,7 56,5 71,5 14,7 8,4 1,7

KRAJNO I 392,1 100,0 1,0 0,3 69,7 17,8 217,6 55,5 85,0 21,7 18,9 4,8

KRAJNO ZAGÓRZE 345,5 100,0 - - 4,8 1,4 198,0 57,3 113,9 33,0 28,8 8,3

LESZCZYNY 438,3 100,0 - - - - 216,7 49,4 172,0 39,2 49,6 11,3

PODM ĄCHOCICE 113,0 100,0 - - 0,6 0,5 60,9 53,9 38,2 33,8 13,3 11,8

RADLIN 790,6 100,0 - - 13,9 1,8 183,1 23,2 337,9 42,7 255,8 32,4

SKORZESZYCE 763,6 100,0 - - - - 282,4 37,0 358,8 47,0 122,5 16,0

WOLA JACHOWA 650,0 100,0 - - 0,8 0,1 420,7 64,7 203,1 31,2 25,3 3,9

GMINA 6503,5 100,0 5,2 0,1 354,8 5,5 2977,1 45,8 2200,0 33,8 966,4 14,9

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 81 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

• zapew nienia w arunków do zagospodarow ania gruntów odłoguj ących, • przeciwdziałania rosnącemu rozproszeniu zabudowy nierolniczej i drobnotow arowej zabudowy zagrodowej. W uzasadnionych przypadkach gospodarstw a wysokotow arowe spełniaj ące okre ślone standardy gospodarcze i obszarowe mog ą by ć lokalizow ane na terenach obsługiw anego areału.

1.2. Struktura u Ŝytkow ania terenu. Gmina ma w yra źnie charakter rolniczy. U Ŝytki rolne zajmuj ą około 6503 ha, co stanow i 78,2% pow ierzchni całej gminy. Struktura u Ŝytkow ania gruntów w poszczególnych sołectw ach ró Ŝni si ę. We w szystkich w siach Krajno oraz w Górnie Parcelach u Ŝytki rolne stanow i ą co najmniej 90% pow ierzchni. Najmniej terenów przeznaczonych pod rolnictw o jest w Cedzynie i Górnie – po około 52% pow ierzchni. W jednostkach tych wyst ępuje wysoki udział terenów le śnych, a w Cedzynie dodatkow o 6% pow ierzchni znajduje si ę pod w odami zbiornika retencyjnego. A Ŝ 13,6% pow ierzchni tej w si stanowi ą tereny osiedlow e. Nieu Ŝytki zajmuj ą średnio 0,3%, jedynie w Cedzynie ich odsetek si ęga 1,8%.

1.2.1. UŜytki rolne. Podstaw owym sposobem u Ŝytkow ania gruntów rolnych jest upraw a ro ślin, bow iem grunty orne stanow i ą 78,7% cało ści terenów wykorzystywanych rolniczo. Odsetek gruntów ornych w poszczególnych miejscow o ściach nie odbiega znacz ąco od średniej w arto ści w gminie. Najmniej jest ich w Krajnie Zagórzu oraz w Cedzynie, odpow iednio 62,9% i 68,2%. W pozostałych wsiach grunty orne stanow i ą od 75 do 84%. Sady maj ą niew ielkie znaczenie – zajmuj ą 0,9 % pow ierzchni u Ŝytków rolnych gminy, Warunki przyrodnicze - niekorzystny klimat - czyni ą upraw ę warzyw i drzew ow ocowych mało opłacaln ą. Jedynie w Krajnie I i w Krajnie II sady zajmuj ą proporcjonalnie w i ększ ą pow ierzchnie stanow i ącą odpow iednio 2,0% i 3,5% u Ŝytków rolnych. Na obszarze gminy wyst ępuj ą zró Ŝnicowania w ewn ętrzne pomi ędzy udziałem gruntów ornych i uŜytków zielonych. Udział ł ąk i pastw isk w ogólnym zagospodarowaniu rolniczym gminy jest zdecydowanie w i ększy ni Ŝ sadów. Zajmuj ą średnio 20,3% u Ŝytków rolnych. Najmniej jest ich w B ęczkow ie i w Woli Jachow ej – około 15%. Sołectw a wyró Ŝniaj ące si ę najw i ększym odsetkiem terenów zaj ętych przez ł ąki i pastw iska to Krajno Zagórze i Cedzyna. U Ŝytki zielone stanow i ą tam odpow iednio 36% i 31,8% pow ierzchni rolniczej i mog ą stanow i ć podstaw ę do rozwoju hodow li bydła. W rozkładzie przestrzennym w yró Ŝni ć mo Ŝna szeroki pas o osi zbli Ŝonej do kierunku W-E ci ągn ący si ę od Leszczyn i Podm ąchocic po wsie Krajno i Skorzeszyce,

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 82 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Struktura u Ŝytkowania gruntów w poszczególnych miejscowo ściach gminy Górno.

Grunty Grunty Pow. UŜytki Tereny Tereny UŜytki pod pod Nieu Ŝyt-ki Miejscowo ść ogółem % % % % kopalne % komuni- % osiedlo- % % rolne [ha] lasami wodami i inne [ha] [ha] [ha] kacji [ha] we [ha] [ha] [ha]

BĘCZKÓW 879,3 100,0 731,1 83,1 97,2 11,1 2,5 0,3 - - 17,8 2,0 30,5 3,5 0,2 0,0

CEDZYNA 323,3 100,0 167,8 51,9 73,2 22,6 19,3 6,0 - - 13,2 4,1 43,9 13,6 5,8 1,8

GÓRNO 1513,1 100,0 783,5 51,8 607,9 40,2 6,0 0,4 25,9 1,7 29,0 1,9 54,8 3,6 6,0 0,4

GÓRNO PARCELE 412,1 100,0 385,0 93,4 - - 2,5 0,6 - - 9,8 2,4 14,4 3,5 0,4 0,1

KRAJNO II 492,6 100,0 458,2 93,0 10,5 2,1 2,1 0,4 - - 9,3 1,9 12,2 2,5 0,2 0,0

KRAJNO PARCELE 515,9 100,0 484,8 94,0 7,3 1,4 1,4 0,3 - - 12,5 2,4 8,8 1,7 1,2 0,2

KRAJNO I 435,5 100,0 392,1 90,0 6,4 1,5 0,6 0,1 - - 15,8 3,6 19,2 4,4 1,4 0,3 KRAJNO 380,8 100,0 345,5 90,7 20,9 5,5 0,1 0,0 - - 6,3 1,7 8,0 2,1 0,1 0,0 ZAGÓRZE

LESZCZYNY 586,9 100,0 438,2 74,7 39,8 6,8 20,7 3,5 - - 12,7 2,2 71,9 12,3 3,5 0,6

PODM ĄCHOCICE 139,1 100,0 113,0 81,2 16,4 11,8 2,2 1,6 - - 2,1 1,5 5,4 3,9 - -

RADLIN 1046,6 100,0 790,6 75,5 182,4 17,4 7,0 0,7 - - 19,1 1,8 41,8 4,0 5,7 0,5

SKORZESZYCE 872,3 100,0 763,6 87,5 45,3 5,2 8,9 1,0 - - 18,1 2,1 34,0 3,9 2,4 0,3

WOLA JACHOWA 723,9 100,0 650,0 89,8 23,1 3,2 4,5 0,6 - - 16,4 2,3 29,8 4,1 0,3 0,0

GMINA 8321,5 100,0 6503,5 78,2 1130,6 13,6 77,7 0,9 25,9 0,3 182,1 2,2 374,6 4,5 27,1 0,3

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 83 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Struktura u Ŝytków rolnych w poszczególnych miejscowo ściach gminy Górno.

UŜytki rolne sady łąki i pastwiska Miejscowo ść % grunty orne [ha] % % % ogółem [ha] [ha] [ha]

BĘCZKÓW 731,1 100,0 611,7 83,7 6,9 0,9 112,5 15,4

CEDZYNA 167,8 100,0 114,5 68,2 - - 53,4 31,8

GÓRNO 783,5 100,0 584,0 74,5 5,2 0,7 194,3 24,8

GÓRNO PARCELE 385,0 100,0 310,9 80,8 3,0 0,8 71,1 18,5

KRAJNO II 458,2 100,0 358,7 78,3 16,0 3,5 83,6 18,2

KRAJNO PARCELE 484,8 100,0 388,1 80,0 4,9 1,0 91,8 18,9

KRAJNO I 392,1 100,0 315,2 80,4 7,7 2,0 69,2 17,6

KRAJNO ZAGÓRZE 345,5 100,0 217,3 62,9 3,8 1,1 124,4 36,0

LESZCZYNY 438,3 100,0 346,1 79,0 1,5 0,3 90,7 20,6

PODM ĄCHOCICE 113,0 100,0 91,7 81,1 0,7 0,6 20,6 18,3

RADLIN 790,6 100,0 611,8 77,4 4,0 0,5 174,9 22,1

SKORZESZYCE 763,6 100,0 621,4 81,4 2,8 0,4 139,5 18,3

WOLA JACHOWA 650,0 100,0 547,5 84,2 4,1 0,6 98,3 15,2

GMINA 6503,5 100,0 5118,9 78,7 60,5 0,9 1324,0 20,3

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 84 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA który cechuje przeznaczenie ponad 80% pow ierzchni uŜytkow anej rolniczo pod grunty orne. Nieco mniejszym odsetkiem gruntów ornych na rzecz u Ŝytków zielonych odznaczaj ą si ę wsie na południu gminy – Górno i Radlin. Na ty m tle w yró Ŝniaj ą si ę wsie Krajno Zagórze i Cedzyna gdzie produkcja rolna bardziej ust ępuje ł ąkom i pastw iskom, które stanow i ą tam ponad 30% u Ŝytków rolnych. Obszary rolnicze w zachodniej cz ęś ci i południow o-zachodniej cz ęś ci gminy poddane s ą nasilonej urbanizacji zw i ązanej z rozwojem mieszkalnictw a i funkcji tow arzysz ących. We wsiach Cedzyna i Leszczyny obszary osiedlow e zajmuj ą kilkakrotnie w i ększy odsetek pow ierzchni ni Ŝ jak to jest w pozostałych miejscow o ściach. W posiadaj ącej w y Ŝszej jako ści gleby cz ęś ci północnej przew a Ŝaj ą funkcje zw i ązane z rolnictw em. Charakter rolniczy w edług danych PSR 96 posiadało 29,2% gospodarstw indyw idualnych, za ś z pracy we własnym gospodarstw ie utrzymywało si ę 38,9% ich uŜytkow ników w wieku produkcyjnym (analogiczne w ska źniki dla w ojewództwa to 39,6% i 40,5%). Na terenie gminy specjalizacja w rolnictw ie w zasadzie nie wykształciła si ę. W wielu gospodarstwach cz ęsto stosuje si ę w iele upraw jednocze śnie. Mimo to niektóre z nich kieruj ą si ę w stron ę okre ślonej działalno ści - w produkcji ro ślinnej przew a Ŝa uprawa zbó Ŝ oraz ro ślin okopow ych, przede wszystkim ziemniaków . B ęczków oraz wszystkie sołectw a Krajno cechuje koncentracja uprawy truskaw ek - na terenie gminy Górno i sąsiedniej gminy Bieliny zlokalizow ane s ą najw i ększe w wojew ództw ie plantacje truskaw ek. W Krajnie funkcjonuje Stow arzyszenie Producentów Truskawek i Ziemniaków „Łysica” . Okres wegetacyjny w tym rejonie jest opó źniony w stosunku do regionu Mazow sza o około 2 tygodnie, co w ła śnie wykorzystuj ą rolnicy upraw iaj ący truskaw ki. We wsiach B ęczków i Leszczyny znajduje si ę po jedny m gospodarstw ie ekologicznym. W hodow li dominuje chów bydła i trzody chlew nej. Niekorzystny agroklimat w zasadzie uniemo Ŝliw ia upraw ę w i ększo ści warzyw i drzew owocowych.

1.3. Struktura agrarna. Według danych PSR z 2002 r. średnia pow ierzchnia gospodarstwa rolnego o areale pow y Ŝej 1 ha UR wynosi 3,6 ha. Średnia w wojew ództw ie to 4,8 ha, natomiast w Polsce około 9,5 ha. Warto ści te św iadcz ą o du Ŝym rozdrobnieniu gospodarstw w gminie Górno. Dodatkow o działki te s ą niekiedy bardzo długie i w ąskie. Na 2221 indyw idualnych gospodarstw rolnych w gminie 866 posiada pow ierzchnie od 1-2 ha, a 1050 pow ierzchnie 2-5 ha. Ł ącznie małe gospodarstw a o pow ierzchni od 1-5 ha w ilo ści 1916 stanow i ą 86% ogółu gospodarstw indyw idualnych gminy. Bardzo zró Ŝnicow any jest odsetek gospodarstw o powierzchni 1-2 ha. W Górnie, dla przykładu, takie gospodarstwa stanowi ą zaledw ie 22,7% spo śród wszystkich, natomiast w

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 85 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w poszczególnych miejscowo ściach gminy Górno.

Indyw. 15 ha i Miejscowo ść gosp. % 1-2 ha % 2-5 ha % 5-7 ha % 7-10 ha % 10-15 ha] % % rolne wi ęcej ogółem

BĘCZKÓW 262 100,0 90 34,3 125 47,6 38 14,5 7 2,7 1 0,4 1 0,4

CEDZYNA 86 100,0 61 70,9 22 25,6 3 3,5 ------

GÓRNO 252 100,0 57 22,7 146 57,9 37 14,7 12 4,7 - - - -

GÓRNO PARCELE 87 100,0 43 49,5 35 40,3 7 8,0 2 2,2 - - - -

KRAJNO II 171 100,0 53 31,0 97 56,7 15 8,8 4 2,2 - - 2 1,3

KRAJNO PARCELE 116 100,0 73 62,9 37 31,9 3 2,6 3 2,6 - - - -

KRAJNO I 153 100,0 56 36,6 70 45,8 17 11,1 9 5,9 1 0,6 - -

KRAJNO ZAGÓRZE 119 100,0 55 46,2 54 45,4 5 4,2 4 3,4 1 0,8 - -

LESZCZYNY 181 100,0 101 55,8 53 29,3 24 13,3 3 1,6 - - - -

PODM ĄCHOCICE 36 100,0 11 30,6 16 44,4 7 19, 4 2 0,6 - - - -

RADLIN 281 100,0 121 43,1 114 40,5 37 13,2 9 3,2 - - - -

SKORZESZYCE 250 100,0 83 33, 2 143 57,2 20 8,0 4 1,6 - - - -

WOLA JACHOWA 227 100,0 62 27,3 138 60,8 22 9,7 5 2,2 - - - -

GMINA 2221 100,0 866 39,0 1050 47,3 235 10,6 64 2,9 3 0,1 3 0,1

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 86 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Cedzynie a Ŝ 70,9%. Odsetek gospodarstw o w ielko ści od 2 – 5 ha w wi ększo ści miejscow o ści nie ró Ŝni si ę znacznie i oscyluje w okół 45-50%. Wyj ątkiem s ą trzy wsie – Cedzyna, Krajno Parcele i Leszczyny, gdzie działki o powy Ŝszej pow ierzchni stanowi ą około 30%. Du Ŝym zró Ŝnicow aniem charakteryzuje si ę tak Ŝe odsetek gospodarstw o areale 5-7 ha. Waha si ę on od 2,6% w Krajnie Parcelach do 19,4% w Podm ąchocicach. Gospodarstw a indyw idualne o w i ększych pow ierzchniach stanow i ą najwy Ŝej kilka procent wszystkich gospodarstw. Tych o areale w i ększym od 10 ha jest ł ącznie na terenie gminy 6 (po 2 w B ęczkow ie i Krajnie II, po 1 w Krajnie I i Krajnie Zagórzu). Najkorzystniej z punktu w idzenia specjalizacji i tow arow o ści rolnictw a struktura agrarna kształtuje si ę w e wschodniej i południow ej cz ęś ci gminy oraz w e wsiach B ęczków i Podm ąchocice. Na pozostały m terenie przew a Ŝaj ą mniejsze gospodarstw a rolne. Nadmierne rozdrobnienie pow oduje trudno ści w intensyfikacji produkcji rolnej oraz w rozwoju gospodarki tow arowej. Z drugiej strony rozdrobniony układ pól, zw any „pasiakami św i ętokrzyskimi” stanow i szczególny w alor krajobrazowy tego terenu, który za w zgl ędu na oryginalno ść pow inien zosta ć zachowany. Na terenie gminy Górno niemal tyle samo co gospodarstw rolnych jest gospodarstw domow ych z działk ą o pow ierzchni poni Ŝej 1 ha. W przypadku niektórych miejscow o ści mikrogospodarstw a stanowi ą w i ększ ą cz ęść wszystkich gospodarstw - w Cedzynie jest ich 415 czyli a Ŝ pi ęciokrotnie w i ęcej ni Ŝ gospodarstw rolnych. Podobnie jest w Radlinie, Leszczynach i B ęczkow ie. Św iadczy to w yra źnie o podmiejskim charakterze zachodniej cz ęś ci gminy, która przyjmuje form ę osiedli domków jednorodzinnych i o odej ściu od działalno ści rolnej na rzecz pracy w innych sektorach gospodarki nierzadko na terenie miasta Kielce. Pozostaj ą jednak wsie, gdzie zachow ał si ę ich charakter rolny. W Krajnie II mikrogospodarstw jest 49, natomiast indyw idualnych gospodarstw rolnych ponad 170.

1.4. Agroturystyka. Dodatkow ą działalno ści ą gospodarstw rolnych jest agroturystyka. Obecnie na terenie gminy funkcjonuje 9 gospodarstw agroturystycznych. W Krajnie Zagórzu znajduje si ę pi ęć , pozostałe zlokalizow ane s ą w Krajnie I, Cedzynie i w Leszczynach. Dodatkow o w dwóch ostatnich miejscow o ściach funkcje turystyczne opieraj ą si ę na w ynajmie pokoi. Funkcjonuj ące na terenie gminy gospodarstw a agroturystyczne św iadcz ą o rosn ącym zapotrzebowaniu na tego rodzaju usługi. Walory turystyczne gminy oraz terenów sąsiednich stw arzaj ą w arunki do rozw oju agroturystyki, a ty m samym do uzyskania dodatkow ych dochodów dla ludno ści rolniczej. Rozw ój sieci takich gospodarstw nie wymaga du Ŝych nakładów na inw estycje. Gmina pow inna promow a ć działaj ące na jej terenie gospodarstw a agroturystyczne oraz stwarza ć korzystne warunki dla dalszego ich rozwoju.

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 87 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

1.5. Korzystanie z pomocy unijnych. Cz ęść rolników w gminie w celu rozw oju gospodarstw rolnych korzysta z pomocy finansowych. Plan Rozw oju Obszarów Wiejskich (PROW) jest to plan ukierunkow any na aspekty społeczne, ekonomiczne i środow iskowe (ekologiczne) rozw oju wsi. W 2005 roku skorzystało z niego 40 rolników z gminy. Wi ększo ść zdecydowała si ę na wsparcie dla gospodarstw niskotow arowych, maj ące słu Ŝyć modernizacji gospodarstw , 8 rolników , przy czym dw óch posiadaj ących gospodarstwa ekologiczne, skorzystało z krajow ego programu rolno środow iskow ego, a 4 ze wsparcia w celu dostosowania gospodarstw do standardów Unii Europejskiej m.in. w zakresie jako ści czy weterynarii. Wszystkie te działania s ą finansow ane przez sekcj ę Europejskiego Funduszu Orientacji i Gw arancji Rolnej oraz ze środków krajow ych. Korzystanie z PROW nie w ymaga od rolników wkładu w łasnego, dlatego program ten cieszy si ę du Ŝo w i ększa popularno ści ą ni Ŝ Sektorowy Program Operacyjny (SPO). Celem SPO jest restrukturyzacja i modernizacja sektora Ŝywno ściowego oraz rozwój obszarów wiejskich. W 2005 roku skorzystało z pierw szego priorytetu - popraw y konkurencyjno ści oraz trwałego i zrów nowa Ŝonego rozwoju sektora rolnego jedynie 2 rolników . Dostali oni dofinansow anie w zakresie inw estycji w gospodarstwach rolnych i ułatw ienia startu młodym rolnikom. Dofinansow anie z SPO mo Ŝe w ynie ść kilkadziesi ąt procent kw alifikow anej inw estycji, dlatego konieczne jest w niesienie przez beneficjentów swojego kapitału. Najwi ęcej w niosków o dopłaty unijne PROW i SPO zło Ŝono w e wsiach Górno, Wola Jachow a, Skorzeszyce, Leszczyny, Radlin. Warto zauw a Ŝyć, i Ŝ s ą to najw i ększe pow ierzchniow o miejscow o ści, na terenie których znajduje si ę niekiedy kilkakrotnie wi ęcej indyw idualnych gospodarstw ni Ŝ w przypadku pozostałych sołectw. Generalnie w gminie Górno dofinansow ano w 2005 roku 1-3 % gospodarstw indyw idualnych we wszystkich wsiach poza Podm ąchocicami, gdzie było ich 6%. Fakt korzystania przez rolników ze środków pomocow ych na modernizacj ę i rozwój gospodarstw świadczy o ch ęci kontynuacji prow adzenia działalno ści rolniczej. Rolnicy pow inni przede wszystkim spotka ć si ę z w ol ą w spółpracy w o środkach lokalnych w postaci gminnego programu restrukturyzacji rolnictw a. Konieczna jest zmiana systemu agrarnego i poszukiwanie takich gał ęzi rolnictw a i hodow li, które mog ą by ć opłacalne w lokalnych, niezbyt korzystnych warunkach. Specjalizacja w produkcji rolnej lokalnych gospodarstw powinna stanow i ć podstaw ę do rozw oju przetwórstwa płodów rolnych. Cało ść działa ń musi by ć wsparta szerok ą akcj ą edukacyjn ą dla rolników .

1.6. Synteza uw arunkowa ń rolnictwa. Ogólny w ska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy Górno w ynosi 53,6. W przypadku wszystkich kategorii oceny gleb oraz w skaźnika bonitacji w arto ść dla gminy jest ni Ŝsza ni Ŝ dla Polski. Do niekorzystnych warunków zaliczy ć mo Ŝna nie do ść Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

łagodny klimat i zbyt du Ŝe urozmaicenie terenu i stoki, których stromo ść w poł ączeniu z ork ą w zdłu Ŝ zbocza mo Ŝe przyczyni ć si ę do erozji. Gleby klas II-IV stanow i ą nieco ponad 50% pow ierzchni u Ŝytków rolnych, z czego 90% to gleby klasy IV. I klasa bonitacyjna gleb na terenie gminy nie wyst ępuje w ogóle. Najkorzystniejsze warunki glebow e wyst ępuj ą na obszarze północnych i wschodnich sołectw. Na zachodzie dominuj ą gleby klas V i VI. UŜytki rolne stanow i ą średnio 78% powierzchni gminy. W Cedzynie jest to jedynie 52%, natomiast w najbardziej zdominow anym przez rolnictw o sołectwie – Krajnie Parcelach zajmuj ą a Ŝ 94% całkow itej pow ierzchni. Podstaw owym sposobem uŜytkow ania gruntów jest uprawa ro ślin, bow iem grunty orne stanow i ą 78,8% cało ści terenów wykorzystywanych rolniczo. U Ŝytki zielone pokryw aj ą jedn ą pi ątą terenu gminy, natomiast sady jedynie 1%. W gminie w yst ępuje du Ŝe rozdrobnienie gospodarstw . Średnia w ielko ść gospodarstwa rolnego wynosi 3,6 ha, czyli mniej ni Ŝ średnia dla w ojew ództwa Św i ętokrzyskiego i ponad dw ukrotnie mniej ni Ŝ przeci ętna w ielko ść gospodarstwa w Polsce. Najw i ększ ą szachow nic ą odznaczaj ą si ę wsie w zachodniej cz ęś ci gminy. Tam te Ŝ najwi ększy udział w strukturze u Ŝytkow ania gruntów zajmuj ą tereny zainw estowane, jak rów nie Ŝ funkcjonuje najw i ęcej mikrogospodarstw , które ł ącznie stanow i ą połow ę wszystkich gospodarstw w gminie. Św iadczy to o silnym zurbanizow aniu tych terenów, wchodz ących w stref ę podmiejsk ą Kielc. W gminie funkcjonuje 8 gospodarstw agroturystycznych, w kilku wynajmuje si ę pokoje dla turystów . Dwa gospodarstwa maj ą charakter ekologiczny, a ich w ła ściciele korzystaj ą z pomocy krajow ego programu rolno środow iskow ego. Mimo długoletnich tradycji rolniczych na terenie gminy ze w zgl ędu na mało sprzyjaj ące w arunki naturalne i silne rozdrobnienie w gospodarstwach i wysoki poziom ukrytego bezrobocia agrarnego nie w ykształciła si ę w yra źna specjalizacja ani te Ŝ rolnictw o nie ma tu charakteru tow arowego. Wiele gospodarstw funkcjonuje na zasadzie samozaopatrzenia. Do pozytyw nych przesłanek, z punktu w idzenia rozwoju rolnictw a, nale Ŝy ukierunkow ywanie si ę gospodarstw na konkretn ą produkcj ę np. truskaw ek (na terenie gminy Górno i s ąsiedniej gminy Bieliny zlokalizow ane s ą najw i ększe w wojew ództw ie plantacje truskaw ek), korzystanie z unijnych pomocy finansowych wspieraj ących t ę dziedzin ę gospodarki oraz agroturystyk ę – jest ju Ŝ bow iem na terenie gminy kilka tego typu gospodarstw . Rozw ój rolnictw a gminy uw arunkow any jest m.in.: • dostosow aniem rodzaju upraw do warunków naturalnych, • działalno ści ą rolnicz ą zgodn ą z zasadami zrów nowa Ŝonego rozwoju, poprzez mi ędzy innymi zalesianie i ork ę w poprzek stoków , zabezpieczaj ącą przed nadmiern ą erozj ą,

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 89 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

• restrukturyzacj ą rolnictw a w kierunku zarów no zmiany stosunków agrarnych na terenie gminy , jak i specjalizacji produkcji, • rozwojem lokalnej bazy przetwórstwa produktów rolnych, • ukierunkow aniem produkcji rolniczej na kielecki rynek zbytu produktów rolnych, • szerok ą edukacj ą w zakresie rolnictw a oraz świadomo ści ekologicznej, • pomoc ą w zakresie dost ępu do środków unijnych. Słabe w arunki glebow e, du Ŝy udział terenów stokowych utrudniaj ących upraw ę, mało sprzyjaj ący agroklimat oraz koncentracja ujemnych zjaw isk w rolnictw ie, jak rozdrobnienie agrarne i brak specjalizacji – pow oduje, i Ŝ kierunkiem rozw oju gminy pow inien by ć w ielofunkcyjny rozwój, w którym rolnictw o b ędzie pełniło funkcj ę uzupełniaj ącą. Zasad ą w ielofunkcyjnego rozwoju gminy w inno by ć racjonalne ograniczenie rolniczej przestrzeni produkcyjnej na rzecz funkcji środow iskowych (gospodarka rolno-środow iskow a, zagospodarow anie le śne, turystyka, rolnictwo ekologiczne) oraz mieszkalnictw a i innych funkcji gospodarczych. Na obszarach przew idzianych do intensyfikacji rolnictw a nale Ŝy preferow a ć lokalizacje dla funkcji usług rynkowych w otoczeniu rolnictw a oraz drobnego przetwórstwa rolno-spo Ŝywczego, natomiast na obszarach nieekonomicznych w u Ŝytkowaniu rolniczym – funkcji nierolniczych tw orz ących now e miejsca pracy oraz stanow i ące dodatkow e źródła dochodów ludno ści rolniczej.

2. Turystyka i rekreacja .

2.1. Stan istniej ący. Urozmaicona rze źba terenu, malow nicze wzniesienia poci ęte dolinami rzek Lubrzanki, Warkocza i Kakonianki, zbiornik Cedzyna, kompleksy le śne, bogata szata ro ślinna – to walory krajobrazowo - przyrodnicze dla rozwoju turystyki. W krajow ej klasyfikacji obszarów z walorami wypoczynkowymi w gm. Górno zaliczono 20 km 2 do I i II kategorii oraz 60 km 2 do III kategorii (w skali czterostopniow ej) co stanow i 96% jej pow ierzchni. Warunki te predestynuj ą gmin ę do rozw oju aktyw nych form wypoczynku i rekreacji jako gał ęzi gospodarki. Maj ąc na uw adze szeroko rozumian ą ochron ę Gór Św i ętokrzyskich, gminy Bieliny, Bodzentyn, Górno, Łagów , Masłów , Now a Słupia, Zago ńsk, Ł ączna i Wa Ŝniów , wraz z Dyrekcj ą Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego utw orzyły Zw i ązek Gór Św i ętokrzyskich. Celem działalno ści Zw i ązku jest w yeksponowanie w alorów krajobrazowo - turystycznych tego terenu i udost ępnienie go turystom.

• Atrakcyjne tereny dla turystyki i wypoczynku: - Zbiornik retencyjno – rekreacyjny Cedzyna o pow ierzchni 65 ha. K ąpielisko oraz wypo Ŝyczalnia sprz ętu wodnego stanowi ą atrakcj ę letniego wypoczynku pobytow ego i

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 90 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

weekendow ego. Okolice zbiornika w sezonie zimowym stanow i ą, ze wzgl ędu na ukształtow anie terenu oraz zlokalizow ane w pobli Ŝu zbiornika hotele i o środki wypoczynkow e, baz ę dla narciarzy. - Pas mo Krai ńskiego Grzbietu w raz z gór ą Radostow ą. W okresie zimow ym wyst ępuj ą tu dobre w arunki do w ędrówek narciarskich oraz do upraw iania narciarstw a zjazdow ego, - Pas mo Brzechowskie przedłu Ŝaj ące si ę ku zachodow i w grup ę Otrocza, a ku wschodow i w Pasmo Orłow i ńskie z najwy Ŝszym wzniesieniem Św inia Góra. Pasma te pokryw aj ą zwarte kompleksy le śne, zakw alifikow ane do lasów masow ego wypoczynku.

• Baza noclegowo – gastronomiczna Najwi ększym o środkiem w ypoczynku stałego i w eekendow ego jest i pozostanie Cedzyna – Wschód nad zbiornikiem Cedzy ńskim. Aktualnie w obszarze gminy baza noclegow a liczy 706 miejsc noclegow ych.. Tury ści maj ą do w yboru uznane hotele, motele i o środki w ypoczynkowe w otoczeniu zbiornika w Cedzyni, w miejscow o ści Górnie, a tak Ŝe gospodarstw a agroturystyczne, zlokalizow anych głów nie w północnej cz ęś ci gminy. Obiekty turystyczno- wypoczynkow e zgrupowane s ą głów nie w m. Cedzyna - „Go ściniec Cedzyna”, hotele „Gromada”, „Echo” i „Uroczysko”. W Leszczynach zlokalizow any jest O środek Wypoczynkow y „Gołoborze”, w Górnie jest motel. Obiekty te posiadaj ą szeroki w achlarz mo Ŝliw o ści aktywnego sp ędzenia wolnego czasu oferuj ąc sauny, siłow nie, masa Ŝe, a tak Ŝe stoły bilardow e, place dla dzieci, urz ądzenia plenerow e umo Ŝliw iaj ące organizow anie biesiad na św ie Ŝym pow ietrzu. Baza noclegow a o wysokim standardzie wykorzystywana jest do obsługi targow o – kongresow o – konferencyjnej. W hotelach do dyspozycji s ą dobrze wyposa Ŝone, klimatyzow ane sale konferencyjne. Hotel „Echo” organizuje turnusy rehabilitacyjne. Uzupełnieniem bazy hotelow o - rekreacyjnej s ą działaj ące w gminie gospodarstw a agroturystyczne w Krajnie Zagórzu – 4, Leszczynach – 2, Cedzynie – 1. Krajnie Pierwszym – 1 oraz dw a gospodarstwa w Cedzynie i Leszczynach prow adz ące działalno ść turystyczn ą na zasadzie wynajmu pokoi. Ofert ę niektórych z nich znale źć ju Ŝ mo Ŝna w internecie, co korzystnie w pływa na postrzeganie regionu, sprzyja zainteresow aniu nim oraz przede wszystkim zw i ększa zainteresowanie tego typu form ą bazy noclegowej, ułatw ia mo Ŝliw o ść pozyskania szczegółowych informacji i rezerwacji miejsc. W ofercie gospodarstw jest mo Ŝliw o ść parkingu, zakupu produktów w łasnych gospodarstwa, miejsce na ognisko, organizacja kuligu czy przeja ŜdŜki na kucyku. Baza gastronomiczna opiera si ę głów nie na punktach małej gastronomii usytuowanych w miejscow o ściach turystycznych natomiast hotele posiadaj ą restauracje. W oparciu o korzystne warunki - długo zalegaj ącą pokryw ę śnie Ŝną i ukształtow anie terenu sprzyjaj ące narciarstw u zjazdowemu na o św ietlonym stoku

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 91 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

Sabat w pa śmie Krai ńskiego Grzbietu wybudow ano w Krajnie Zagórzu w yci ąg narciarski o długo ści ponad 700 m i szeroko ści 50 m. W ramach w yci ągu zorganizowany jest parking, restauracja, wypo Ŝyczalnia sprz ętu narciarskiego i szkółka narciarska.

• Szlaki piesze i rowerowe, trasy samochodowe Jedny m z elementów atrakcji turystycznych jest sie ć szlaków turystycznych, biegn ących przez najciekaw sze przyrodniczo tereny. Pozw alaj ą one na upraw ianie turystyki aktyw nej: pieszej i rowerowej. Szlaki turystyczne piesze słu Ŝą nie tylko rozwojow i ruchu turystycznego, ale spełniaj ą rów nie Ŝ wa Ŝne funkcje edukacyjne. Szlaki, których odcinki biegn ą przez tereny gm. Górno to: Szlaki piesze :

• niebieski: W ąchock - Wykus - Bodzentyn - Św . Katarzyna - Ciekoty – Cedzyna - dł. 45 km,

• czerwony - głów ny szlak św i ętokrzyski im. Edmunda Massalskiego: Ku źniaki – Ciosow a – Masłów – Krajno – ŚPN - Pasmo Jeleniow skie – Św i ęty Krzy Ŝ – Gołoszyce – dł. 105 km Szlaki row erowe : • czerwony: Przez Góry Św i ętokrzyskie – Cedzyn ę – M ąchocice – Ciekoty Wilków - Bodzentyn – Tarczek – Łomno – Mirocice – Now a Słupia - Janow ice - dł. 54,8 km.,

• niebieski: Masłów - Ciekoty - przełom Lubrzanki – Mąchocice Kapitulne – Kopców ki – zalew Cedzyna – Wola Kopcow a – dł. 11 km,

• Transw ojew ódzki szlak row erowy Berlin – Lw ów o dł. 290 km, którego odcinek biegnie przez Leszczyny. Z tras rowerowych na terenie gminy korzystaj ą m.in. row erzy ści Stow arzyszenia Św i ętokrzyskiego Kolarstw a Górskiego.

Przez obszar gminy przebiegaj ą tak Ŝe odcinki samochodow ych tras turystycznych:

• „Du Ŝa P ętla Św i ętokrzyska” przebiegaj ąca drogami krajow ymi i w ojew ódzkimi od Kielc do Woli Jachow ej (droga nr 74), Wólki Milanowskiej (753), Now ej Słupi (756), Bodzentyna i Suchedniow a (751), Baryczy (7), Ćmi ńska (750), Kielc (74).

• „Mała P ętla Św i ętokrzyska” przejazd pomi ędzy Górnem, Now ą Słupi ą, Bodzentynem, Św i ętą Katarzyn ą i Górnem (752) - trasa, która w najbli Ŝszych latach poddana zostanie du Ŝej modernizacji pod k ątem obsługi ruchu turystycznego ( ście Ŝka row erowa, parkingi przydro Ŝne, poł ączone z punktami w idokowymi).

• Szlak Monastyczny Cystersów z XII w . — pow i ązania pomi ędzy klasztorami ziemi św i ętokrzyskiej (J ędrzejów , W ąchock, Koprzywnica) z klasztorami s ąsiednimi (Sulejów

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 92 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

w wojew ództw ie łódzkim oraz Mogiła i Szczyrzyce w małopolskim); – P ętla Kielecka o przebiegu praw ie przez całe w ojew ództwo, m.in. przez gmin ę Górno.

Z w ielu tras rozci ągaj ą si ę atrakcyjne w idoki. Nale Ŝą do nich:

• odcinek drogi krajow ej nr 74 Radlin – Opatów , odcinki dróg w ojew ódzkich :

• nr 745 D ąbrow a - Masłów – Radlin,

• nr 752 Górno – Św . Katarzyna – Bodzentyn – Tarczek, oraz odcinki dróg ni Ŝszej rangi:

• Leszczyny - Krajno Parcele,

• droga z Krajna I prow adz ąca na zachód Grzbietem Krai ńskim. Teren ten mo Ŝe sta ć si ę tak Ŝe miejscem organizacji rajdów samochodowych, jak to miało miejsce w 2004 roku, kiedy na terenie Cedzyny odbył si ę rajd samochodów terenow ych Jeep Pasja. Nale Ŝy jednak zaw sze dopełni ć w szelkich stara ń, aby tego typu przedsi ęwzi ęcia przebiegały w zgodno ści z obow i ązuj ącymi przepisami ochrony przyrody. Szlaki turystyczne biegn ą przez miejsca atrakcyjne turystycznie. Problem stanow i niezbyt dobre oznakow anie szlaków oraz słabe ich w yposa Ŝenie w elementy małej infrastruktury. Brak informacji na temat w alorów turystycznych, urz ądzonych punktów widokow ych, miejsc postojow ych, sanitariatów , koszy na śmieci obni Ŝa sumaryczn ą atrakcyjno ść tego terenu i zmniejsza jego konkurencyjno ść .

• Uwarunkow ania i ograniczenia Do najistotniejszych uw arunkow a ń dla rozw oju funkcji turystycznej w gminie Górno zaliczy ć nale Ŝy: - ró Ŝnorodno ść i bogactwo środowiska przyrodniczego, - rozw ini ęty system obszarów chronionych (obszar gminy w całości obj ęty jest praw n ą ochron ą fragmentami otuliny Św i ętokrzyskiego Parku Narodow ego, Podkieleckim OChK i Cisowsko – Orłow i ńskim OChK), pomniki przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝyw ionej, - urozmaicony krajobraz, kompleksy le śne przydatne na cele rekreacji oraz zbiornik Cedzy ński, - szlaki turystyczne i row erowe, wyci ąg narciarski, - poło Ŝenie w bezpo średnim s ąsiedztw ie Kielc - o środka o du Ŝym zapotrzebowaniu na usługi turystyczne i rekreacyjne. Ograniczeniami rozw oju turystyki s ą: - niedostateczna baza noclegow a, - zbyt mała liczba gospodarstw agroturystycznych, miejsc noclegowych w ta ńszych

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 93 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

obiektach oraz niezadow alaj ący standard obiektów turystycznych, - mała ilo ść obiektów gastronomicznych, brak oferuj ących potrawy regionalne, - niedobór małej infrastruktury turystycznej (parkingów , miejsc w idokowych, informacji turystycznej itp.) oraz infrastruktury technicznej (głów nie kanalizacyjnej), - wąski i niski poziom usług.

2.2. Synteza uw arunkow a ń rozwoju turystyki i rekreacji. Podstaw ą rozwoju turystyki i wypoczynku w gm. Górno s ą zasoby krajobrazowe i przyrodnicze, a zasadniczym celem – aktyw izacja zaw odowa ludno ści w raz z uzyskaniem przez ni ą dochodów oraz rozwój gospodarczy gminy. • Program Rozw oju Turystyki w Wojew ództw ie Św i ętokrzyskim zakłada rozw ój turystyki aktyw nej, rekreacyjnej i specjalistycznej biznesow ej oraz agroturystyki – jako produktów markowych gminy. Ponadto w /w programie zakłada si ę na terenie gminy lokalizacj ę w ioski w akacyjnej dla młodzie Ŝy, co w ymaga zabezpieczenia odpow iednich rezerw terenowych. • Ze wzgl ędu na to, Ŝe cała gmina poło Ŝona jest w terenach chronionych w planie zagospodarow ania przestrzennego w ojewództwa świ ętokrzyskiego została zakwalifikow ana do obszaru posiadaj ącego korzystne warunki przestrzenne do rozwoju agroturystyki. Obecnie ta forma turystyki nie jest rozwini ęta w stopniu zadawalaj ącym. Dla rozw oju usług agroturystycznych koniecznym jest zapew nienie dogodnych warunków organizacyjno - przestrzennych we wszystkich wsiach, w których istniej ą mo Ŝliw o ści i zainteresow anie miejscow ej ludno ści do świadczenia tego typu usług. Agroturystyka stwarza bardzo du Ŝą szans ę aktyw izacji terenów w iejskich. Dodatkow o św iadomo ść zw i ązana z ochron ą środow iska w zrasta. B ędzie to skutkow a ć zw i ększonym popytem na miejsca, w których rozwój jest zrównowa Ŝony, i w których przyroda i lokalni mieszka ńcy odgryw aj ą coraz w i ększ ą rol ę. • UŜytkow anie turystyczne i rekreacyjne lasów zakwalifikow anych do wypoczynku – winno by ć oparte na realnych mo Ŝliw o ściach ich penetracji i zagospodarow ania mi ędzy innymi poprzez wyposa Ŝenie w mał ą infrastruktur ę turystyczn ą, jak parkingi, ście Ŝki row erowe i piesze, bez gro źby ich dewastacji. • Z uw agi na poło Ŝenie gminy w obszarach chronionych wszelka działalno ść turystyczno-wypoczynkow a jak i inne działania prow adz ące do rozwoju tej dziedziny gospodarki musz ą by ć podporz ądkow ane zachow aniu w arto ści środow iska przyrodniczego. • Bezpo średnie s ąsiedztwo Kielc - o środka o znacznym potencjale popytow ym na usługi turystyczne i rekreacyjne, jego dogodne skomunikow anie z gm. Górno pow oduje, iŜ stanow i ona w a Ŝne miejsce szczególnie wypoczynku w eekendow ego mieszka ńców tego miasta. Ta forma wypoczynku przybiera znaczne rozmiary i koncentruje si ę głów nie

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 94 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

w obszarze zbiornika Cedzy ńskiego i s ąsiaduj ących z nim terenach le śnych. Rejon ten zakwalifikow ano w Planie Zagospodarow ania Przestrzennego Wojew ództwa Św i ętokrzyskiego jako „stref ę silnego rozw oju turystyki”. • Poło Ŝenie gminy w strefie buforowej ŚPN, predysponow anej do deglomeracji turystyki z obszaru parku stwarza korzystne warunki dla rozw oju tej funkcji w obszarze gminy. • Rozw ój turystyki row erowej uw arunkow any jest wytyczeniem i zrealizow aniem ście Ŝek row erowych dla celów rekreacyjnych w rejonach najbardziej atrakcyjnych jak rów nie Ŝ od strony miasta Kielce na co najmniej nast ępuj ących kierunkach: - wzdłu Ŝ przedłu Ŝenia ul. Sandomierskiej, - drogami gruntowymi z rejonu ogródków działkow ych do Cedzyny, - wzdłu Ŝ doliny Lubrzanki. • Podniesienie atrakcyjno ści turystycznej i rekreacyjnej przestrzeni gminy, predestynowanej do funkcji rekreacyjno - turystycznej i wykorzystanie jej atutów przyrodniczo-krajobrazowych oraz kulturowych wymaga: - rozwoju bazy noclegow ej o odpow iednich standardach, - rozwoju infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej jak obiektów sportowo - rekreacyjnych, gastronomicznych, usługow ych dla wzbogacenia oferty rekreacyjno – wypoczynkow ej, - koniecznej dbało ści o czysto ść środowiska poprzez uporz ądkow anie gospodarki wodno - ściekow ej i gospodarki odpadami, a zw łaszcza likw idacji dzikich w ysypisk śmieci.

3. Przedsi ębiorczo ść .

Zarejestrow ane podmioty gospodarcze na terenie gminy Górno w chodz ą głów nie w zakres nast ępuj ących bran Ŝ: handel, budow nictwo, transport, produkcja. Wśród podmiotów przemysłowych najwi ększe s ą przedsi ębiorstwa zwi ązane z przemysłem w ydobywczym: • Kopalnia w apieni i dolomitów „Józefka” w Górnie KOSD S.A. Kielce, • Kopalnia piasku w B ęczkow ie, • Wytw órnia mas bitumicznych w Górnie. Wymienione powy Ŝej zakłady przemysłow e maja w prawdzie znaczenie ponadlokalne, s ą to jednak niew ielkie podmioty gospodarcze, a ich funkcjonow anie nie w pływa w znacz ący sposób na struktur ę gospodarcz ą gminy i lokalny rynek pracy. Wśród pozostałych grup w ymieni ć nale Ŝy zakłady zw i ązane z przemysłem tekstylnym. Ich działalno ść ogniskuje si ę na produkcji w łókienniczej i gr ęplarskiej oraz na zbieraniu i odzysku odpadów na potrzeby własnej produkcji. Na terenie gminy działaj ą nast ępuj ące zakłady zw i ązane z t ą bran Ŝą :

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 95 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

– Kupno – sprzeda Ŝ surowców Włókienniczych i Gr ęplarskich Borek Jan, Radlin, – ZPH Bo ćkowska Maria, Leszczyny, – ZPUH „Pianex” Sylweste Sulej, Górno, – „AIT” FPH Tomasz Bo ćkow ski, Leszczyny, – FPHU „Watex” Tomasz Kaczmarczyk, Radlin, – FPHU Janina Kaczmarczyk. W granicach gminy w ostatnim czasie powstały równieŜ stacje paliw, a tak Ŝe zakłady odzysku. Działalno ść gospodarcza w zakresie handlu i usług prow adzona jest na potrzeby lokalnego rynku i dotyczy głów nie potrzeb bytowych mieszka ńców oraz potrzeb rolnictw a. Stosunkow o licznie reprezentowana bran Ŝą jest rów nie Ŝ transport i budow nictw o św iadcz ące usługi o charakterze ponadlokalny m. Ogóln ą liczb ę zarejestrow anych podmiotów w kilkuletnim przedziale charakteryzuj ą wahania. Na terenie gm. Górno w 2004 r. w systemie REGON zarejestrow anych było 585 podmiotów gospodarczych. Jak podaje Rocznik Statystyczny Wojew ództwa Kieleckiego na rok 1997 w gminie funkcjonow ało 370 podmiotów . W roku 2002 ich liczba wzrosła do poziomu 678, natomiast rok pó źniej do 692. Rosn ący trend został w i ęc przerwany i obecnie liczba przedsi ębiorstw spadła. W ogólnej liczbie podmiotów zdecydowanie najwi ększy udział maj ą przedsi ębiorstw a prywatne. Wska źnik przedsi ębiorczo ści wyra Ŝony ilo ści ą podmiotów gospodarczych na 1000 mieszka ńców w 2004 r. wyniósł – 45,7. Św iadczy to o aktyw no ści gospodarczej ludno ści gminy, jednak dominuj ą tu niew ielkie firmy – średnie zatrudnienie wynosi 1,2 osoby na jednostk ę. Ich udział w tworzeniu miejsc pracy jest w i ęc znikomy. Cz ęsto cechuje je rów nie Ŝ słaba, nie pozw alaj ąca na rozw ój, kondycja finansowa. Według danych WUS na koniec 2004 r. w gospodarce uspołecznionej pracow ały 652 osoby, co w stosunku do 1997 r. oznacza wzrost 0 3,6%. Pow a Ŝnym problemem Gminy Górno jest poziom bezrobocia - 652 osoby pracuje przy 1425 osób zarejestrow anych jako bezrobotne. Pod w zgl ędem gospodarczym gmina pozostaje w strefie oddziaływ ania poło Ŝonych nieopodal Kielc. Lokalny rynek pracy jest w zw i ązku z niew ielkim potencjałem gospodarki słabo rozw ini ęty i spora cz ęść mieszka ńców doje ŜdŜa do pracy do sąsiaduj ącego miasta. Bezrobocie na terenie gminy jest znaczne i pozostaje w ścisłym zw i ązku z ogóln ą kondycj ą gospodarki, znacznym rozdrobnieniem rolnictw a oraz ograniczeniem liczby miejsc pracy w Kielcach. Przestrzenne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych na terenie gminy wskazuje pew ne szczególne cechy. Osi ą przestrzenn ą i elementem posiadaj ącym najsilniejszy wpływ na lokalizacj ę obiektów przemysłowych, usługow ych czy handlu jest sie ć drogow a. Zasadniczym elementem tej sieci jest fragment drogi krajow ej 74 biegn ącej z Kielc na w schód, w kierunku Opatow a, Kra śnika, a dalej Lublina. Wzdłu Ŝ tej drogi

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 96 Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Górno UWARUNKOWANIA

grupuje si ę bardzo du Ŝa liczba podmiotów gospodarczych. W dalszej kolejności terenami lokalizacji usług, handlu i działalno ści przemysłow ej s ą obszary oddalone od wspomnianej drogi tranzytow ej, ale korzystnie skomunikow ane. Koncentracja podmiotów gospodarczych wykazuje rów nie Ŝ korelacj ę przestrzenn ą z rozmieszczeniem jednostek osadniczych. Centra poszczególnych wsi s ą na ogół miejscami sprzyjaj ącymi lokalizacji tego typu działalno ści Rejony peryferyjne s ą najsłabiej zainw estowane. Szans ą rozwoju gminy s ą predyspozycje do w ielokierunkow ej aktyw izacji gospodarczej, zw i ązane z poło Ŝeniem na obszarze korytarza transportowego o znaczeniu krajowym, stw arzaj ącego korzystne w arunki do rozw oju przedsi ębiorczo ści zw łaszcza przy projektow anych w ęzłach komunikacyjnych oraz dogodne poł ączenie gminy z inny mi rejonami w ojew ództwa. Rozw ój przedsi ębiorczo ści i szeroko poj ętych usług uwarunkow any jest działaniami władz samorz ądowych w zakresie: – wspierania wszelkich inicjatyw tw orzenia nowych miejsc pracy w sektorze usług i drobnej w ytwórczo ści m.in. poprzez przygotow anie oferty terenów dla rozwoju tego typu działalno ści, – poszukiwania i pozyskiwania inw estorów z zewn ątrz, dla uruchomienia działalno ści pozarolniczej w ramach w ielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich, – wyposa Ŝenia terenów w infrastruktur ę techniczn ą głów nie kanalizacyjn ą i gazow ą dla podniesienia w arto ści i atrakcyjno ści tych terenów dla inw estorów, – stw orzenia korzystnych warunków stymuluj ących rozwój ró Ŝnych form zatrudnienia (obsługa turystyki, zatrudnienia w nowych segmentach usług publicznych z zakresu: ochrony środowiska, obsługi i konserw acji infrastruktury technicznej i drogow ej, rzemiosła i handlu, drobnej w ytwórczo ści i przetwórstwa).

BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO MGGP S.A. 97