Arkusz Gryfice (116)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2009 Autorzy: Sławomir Dominiak*, Witold Korona*, Jerzy Król**, Aleksander Cwinarowicz**, Anna Pasieczna***, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: Katarzyna Strzemi ńska*** Redaktor regionalny planszy B: Redaktor tekstu: Przemysław Karcz***

* – Cz ęstochowskie Przedsi ębiorstwo Geologiczne Spółka z o.o., ul. Wolno ści 77/79, 42-200 Cz ęstochowa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „Proxima” SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ***– Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis tre ści I. Wst ęp – S. Dominiak ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – S. Dominiak ...... 4 III. Budowa geologiczna – S. Dominiak ...... 5 IV. Zło Ŝa kopalin – S. Dominiak, W. Korona ...... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – S. Dominiak ...... 10 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – S. Dominiak ...... 10 VII. Warunki wodne – S. Dominiak, W. Korona ...... 11 1. Wody powierzchniowe...... 11 2. Wody podziemne...... 12 VIII. Geochemia środowiska ...... 13 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko ...... 13 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – H. Tomassi-Morawiec ...... 16 IX. Składowanie odpadów – J. Król, A. Cwinarowicz ...... 19 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – S. Dominiak ...... 25 1. Warunki korzystne ...... 26 2. Warunki niekorzystne ...... 26 XI. Ochrona przyrody – W. Korona ...... 27 XII. Zabytki kultury – S. Dominiak ...... 31 XIII. Podsumowanie – S. Dominiak ...... 32 XIV. Literatura ...... 34

I. Wst ęp

Arkusz Gryfice Mapy geo środowiskowej w skali 1:50 000 (MG śP) został wykonany w 2008 r. w Cz ęstochowskim Przedsi ębiorstwie Geologicznym oraz Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym „Proxima” SA we Wrocławiu. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Gryfice Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000”, (MGGP) wykonanym w 2003 r. w Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (Bujakowska i in. 2003). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania i aktualizacji MGsP (Instrukcja... 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adre- sowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ń- stwowej zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzysty- wane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz pro- jektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc w wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania mapy wykorzystano materiały zgromadzone w archiwach: Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego w Warszawie (Centralne Archiwum Geologiczne), Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego, Zachodniopomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego, Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Szczecinie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Szczecinie oraz Regionalnym Zarz ądzie Gospodarki Wodnej w Szczecinie. Wykorzystano równie Ŝ materiały uzyskane w urz ędach gmin i powia- tów znajduj ących si ę na obszarze arkusza. We wrze śniu 2008 roku dokonano wizji lokalnej złó Ŝ i punktów wyst ępowania kopalin. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowa- nych dla komputerowej bazy o zło Ŝach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Gryfice poło Ŝony jest pomi ędzy 15 °00’00” a 15 °15’00” długo ści geograficznej wschodniej oraz 53 °50’00” a 54 °00’00” szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym jest to województwo zachodniopomorskie. Centralną i wschodni ą cz ęść obszaru zajmuje miasto i gmina Gryfice, natomiast cz ęść północno-zachodni ą fragmenty gmin Karnice i Świeszewo, a południow ą gminy Płoty i Golczewo. Nale Ŝą one do powiatów kamie ńskiego i gryfickiego. Pod wzgl ędem geograficznym omawiany obszar nale Ŝy do prowincji Ni Ŝu Środkowo- europejskiego, podprowincji Pobrze Ŝy Południowobałtyckich. Jednostkami ni Ŝszego rz ędu s ą tutaj makroregion Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego i mezoregion Równiny Gryfickiej (Kondracki, 2001) (fig.1).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Gryfice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granice makroregionów 2 – granice mezoregionów Mezoregiony Pobrze Ŝa Szczeci ńskiego Mezoregiony Pojezierza Zachodniopomorskiego 313.22 – Wybrze Ŝe Trzebiatowskie 314.44 – Wysoczyzna Łobeska 313.25 – Równina Goleniowska 313.32 – Równina Nowogardzka 313.33 – Równina Gryficka

4 Równina Gryficka ma charakter wysoczyzny morenowej i przewa Ŝnie zaj ęta jest przez pola uprawne, w mniejszym stopniu przez lasy. Rze źba obszaru arkusza charakteryzuje si ę znacznym urozmaiceniem. Cz ęść północna jest bardziej równinna i wznosi si ę na wysoko ść 12–20 m n.p.m., natomiast cz ęść centralna i południowa jest pofalowana i wznosi si ę na wysoko ści 30–60 m n.p.m. Najni Ŝej poło Ŝone s ą okolice miejscowo ści Kale ń w północno-zachodniej cz ęś ci obszaru (13,3 m n.p.m.), natomiast najwy Ŝej – rejon miejscowo ści Świeszewo (Góra Wy Ŝynka osi ągaj ąca 62,3 m n.p.m.). Obszar arkusza poło Ŝony jest w strefie klimatu l ądowego z wpływami oceanicznymi. Średnia roczna temperatura powietrza waha si ę od 7,5 do 8,0 °C. Lata s ą krótkie, słoneczne i niezbyt upalne, natomiast zimy równie Ŝ niezbyt długie, z mał ą ilo ści ą śniegu. Średnia temperatura stycznia wynosi od 0 do –1,5 °C, a średnia temperatura lipca od 16,5 do 17,5 °C. W ci ągu roku wyst ępuje przeci ętnie 170 dni z opadem, a średnia roczna suma opadów wynosi przeci ętnie 550–650 mm. Korzystne warunki glebowo-klimatyczne sprawiaj ą, Ŝe obszar arkusza ma charakter rolniczy. Jedynym o środkiem miejskim s ą Gryfice, które licz ą 18 tys. mieszka ńców. Pełni ą one rol ę głównego o środka przemysłowego i usługowego w regionie. W mie ście funkcjonuje cu- krownia „Gryfice” oraz zakłady przemysłu rolno-spo Ŝywczego, drzewnego i materiałów bu- dowlanych. W miejscowo ściach Gryfice. Stuchowo, Prusinowo, Rz ęsin, Brodnik, Trzygłów, Gr ębocin i Barkowo funkcjonuj ą oczyszczalnie ścieków. Najcz ęś ciej s ą to instalacje typu mechaniczno-biologicznego o przepustowo ści od kilkudziesi ęciu do kilkuset m 3/dob ę. W Smol ęcinie znajduje si ę wysypisko odpadów komunalnych, natomiast w okolicach tej miejscowo ści, na rzece Redze, zbudowano elektrowni ę wodn ą. Obszar arkusza ma korzystne poło Ŝenie w układzie poł ącze ń komunikacyjnych. Prze- biegaj ą t ędy drogi wojewódzkie: nr 105, relacji Świerzno – Skrzydłowo, nr 109 Płoty – Mrze- Ŝyno, nr 110 Gryfice – L ędzin. Dobrze rozwini ęta jest równie Ŝ sie ć dróg powiatowych i gminnych. We wschodniej cz ęś ci obszaru przebiega linia kolejowa ł ącz ąca Trzebiatów z Drawskiem Pomorskim.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza przedstawiono na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Świdwin (Butrymowicz, Nosek, 1975). Pod wzgl ędem tektonicznym omawiany obszar poło Ŝony jest w północnej cz ęś ci wału pomorskiego, w zasi ęgu antykliny Gryfic i synkliny Trzebiatowa. Granica mi ędzy antyklin ą

5 i synklin ą biegnie w przybli Ŝeniu wzdłu Ŝ linii przechodz ącej przez rejon miejscowo ści Pa- protno i Prusinowo. Powierzchni ę podczwartorz ędow ą buduj ą osady jury i kredy. Strop tych utworów za- lega na gł ęboko ści od 10 m n.p.m w centrum antykliny (na południowy zachód od Gryfic) do około 100 m p.p.m. w erozyjnym rozci ęciu powierzchni antykliny, biegn ącym z północnego zachodu na południowy wschód, wzdłu Ŝ linii ł ącz ącej miejscowo ści: Cie ćmierz, Rybokarty i Trzygłów. Bezpo średnie podło Ŝe osadów czwartorz ędowych w najwy Ŝej wyniesionych par- tiach antykliny stanowi ą utwory jury dolnej, reprezentowane przez: mułowce i piaskowce warstw gryfickich oraz piaski i piaskowce warstw kamie ńskich. W skrzydłach antykliny wi- doczne s ą utwory jury środkowej i górnej wykształcone jako: iłowce, mułowce, piaskowce, wapienie i margle. Podło Ŝem czwartorz ędu w synklinie Trzebiatowa s ą utwory kredy reprezentowane przez piaski, piaskowce i mułowce kredy dolnej oraz wapienie, margle, opoki, mułowce i iły kredy górnej. Powierzchni ę obszaru arkusza pokrywaj ą w cało ści utwory czwartorz ędowe (fig. 2). Mi ąŜ szo ść ich zmienia si ę od 10-20 m na zachód od Gryfic, do ponad 100 m w rejonie miejscowo ści Wałowiec, Kołom ąć , Rz ęsin, Smol ęcin i Nied źwiedziska. Utwory czwartorz ędowe stanowi ą osady zlodowace ń południowo-, środkowo- i północnopolskich, które rozdzielone s ą seriami interglacjalnymi. Osady zlodowace ń południowopolskich reprezentowane s ą przez gliny zwałowe wy- pełniaj ące rów tektoniczno-erozyjny w rejonie Cie ćmierza. W okresie interglacjału mazowieckiego miała miejsce akumulacja piasków i Ŝwirów rzecznych. Utwory zlodowace ń środkowopolskich stanowi ą gliny zwałowe o miąŜ szo ści około 20 m, maj ące znaczne rozprzestrzenienie, piaski i Ŝwiry lodowcowe stwierdzone w rejonie Cie ćmierza i Smol ęcina, o mi ąŜ szo ści ponad 20 m oraz mułki i piaski zastoiskowe wypełnia- jące niewielkie zagł ębienia w stropie glin, o mi ąŜ szo ści nieprzekraczaj ącej 10 m. W okresie interglacjału eemskiego deponowane były piaski i Ŝwiry rzeczne oraz mułki jeziorne. W kopalnej dolinie w okolicach Mechowa osady te osi ągaj ą mi ąŜ szo ść 73 m. Utwory zlodowace ń północnopolskich najcz ęś ciej reprezentowane s ą przez gliny zwa- łowe, piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne. Osady te tworz ą ró Ŝne formy rze źby wykształcone jako wzgórza moren czołowych, wały ozów oraz wzniesienia i tarasy kemowe.

6 Gliny zwałowe tworz ą ci ągły pokład na całym obszarze arkusza. Na powierzchni terenu odsłaniaj ą si ę one w zboczach dolin rzecznych oraz na wysoczyznach w północnej i połu- dniowo-wschodniej cz ęś ci obszaru. Mi ąŜ szo ść ich wynosi 15–20 m.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Gryfice na Mapie geologicznej Polski wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.), 2006 Czwartorz ęd; Holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne, 2 – mułki, piaski i Ŝwiry morskie, 3 – piaski, Ŝwiry, ma- dy rzeczne oraz torfy i namuły, 5 – piaski eoliczne lokalnie w wydmach; Plejstocen; zlodowacenia północnopolskie: 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 12 – piaski i mułki jeziorne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe, 15 – piaski i mułki kemów, 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe Jura; 57 – wapienie, margle, iłowce i mułowce tytonu; 58 – wapienie margle, iłowce, dolomity, wapienie oolitowe lokalnie z wkładkami margli i iłów kimerydu; 59 – wapienie, margle, dolomity, wapienie z krzemieniami, mułowce i piaskowce glaukonitowe oksfordu. Numeracja wydziele ń zgodna z Map ą (Marks i in., 2006)

7 Piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe tworz ą kopalny poziom sandrowy o znacznym roz- przestrzenieniu i mi ąŜ szo ści 25–30 m. Piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne zajmuj ą rozległe po- wierzchnie w zachodniej cz ęś ci obszaru oraz w dolinie Regi. Mi ąŜ szo ść ich nie przekracza zazwyczaj 10 m. Piaski, Ŝwiry i mułki buduj ą wzgórza kemowe w rejonie Rybokartów i Świeszewa oraz wały ozów w okolicach: Brodników, Świeszewa i Krzepocina. Wysoko ść wzgl ędna wzniesie ń wynosi około 20–25 m. Pozytywnym formom rze źby towarzysz ą rynny erozyjne Wołczy, Gardomianki i jeziora Kołom ąckiego. Przełom plejstocenu i holocenu to okres powstawania deluwiów glin zwałowych oraz piasków eolicznych, natomiast utwory holoce ńskie stanowi ą: piaski rzeczne tarasów zalewo- wych oraz namuły i torfy, akumulowane współcze śnie w dolinach rzecznych i zagł ębieniach bezodpływowych. Mi ąŜ szo ść ich nie przekracza z reguły 15 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze omawianego arkusza udokumentowano zło Ŝe torfu „Przybiernówko- Gr ądy II” (Turowski, 2003) oraz zło Ŝe piasku „Przybiernówko” (Gawro ński, 1979) (tabela nr 1). W cz ęś ci południowo-zachodniej znajduje si ę fragment wybilansowanego zło Ŝa rud Ŝelaza „Imno-Uniburz”. Przyczyn ą wybilansowania zło Ŝa była zbyt mała mi ąŜ szo ść kopaliny. Powierzchnia zło Ŝa „Przybiernówko-Gr ądy II” wynosi 402,12 ha. Mi ąŜ szo ść kopaliny waha si ę od 0,6 do 7,3 m, średnio 3,8 m, natomiast nadkład nie wyst ępuje. Poziom wodono- śny wyst ępuje na gł ęboko ści 0,3–1,1 m p.p.t. Parametry jako ściowe torfu przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: stopie ń rozkładu – od 16,0 do 44,0 ( średnio 24,0%), popielno ść – od 0,9 do 8,6 (średnio 3,1%), stopie ń wilgotno ści – od 75,9 do 97,7 ( średnio 90,6%), odczyn pH– od 2,9 do 4,9 ( średnio 4,0). Powierzchnia zło Ŝa „Przybiernówko” wynosi 0,72 ha. Kopalin ę u Ŝyteczn ą stanowi piasek, którego mi ąŜ szo ść waha si ę od 1,2 do 11,7, średnio 5,8 m. Warstwa gleby i gliny wyst ępuj ąca w nadkładzie zło Ŝa ma grubo ść od 0,2 do 0,4, średnio 0,3 m. Poziom wodono śny wyst ępuje na gł ęboko ści 2,7–2,8 m p.p.t. Parametry jako ściowe kopaliny przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco: zawarto ść ziarn o średnicy poni Ŝej 2 mm (punkt piaskowy) – od 81,5 do 100 (średnio 93,5%), zawarto ść ziarn o średnicy poni Ŝej 5 mm – od 92,7 do 100 ( średnio 93,5%), zawarto ść ziarn o średnicy poni Ŝej 5 mm – od 92,7 do 100 ( średnio 97,3%), zawarto ść pyłów mineralnych – od 1,5 do 6,3 ( średnio 4,0%).

8 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geologiczne Stan Kategoria roz- Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Nr bilansowe zagospodaro- Wiek kompleksu poznania (tys. m 3*) kopaliny złó Ŝ Przyczyny zło Ŝa Nazwa Rodzaj (tys. m 3* wania zło Ŝa litologiczno- konfliktowo- na Zło Ŝa kopaliny tys. ton) -surowcowego ści zło Ŝa mapie Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2007 r. (Gientka i in., 2008) 1–4 A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Przybiernówko- 1 t Q 14 644* C G 57,66* Sr 4 B L Gr ądy II 1 2 Przybiernówko p Q 48 C1* Z 0 Sb, Sd 4 A - Imno-Uniburz Fe J - - ZWB - - - - -

Rubryka 3: p – piasek, t – torf, Fe – rudy Ŝelaza

9 9 Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, J – jura Rubryka 6: C1 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych, C 1* – zło Ŝe zarejestrowane (kategoria przypisana umowie) Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny skalne: Sb – budowlane, Sd – drogowe, Sr – rolnicze, Rubryka 10: 4 – zło Ŝe powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: A – zło Ŝe małokonfliktowe, B – zło Ŝe konfliktowe Rubryka 12: L – ochrona lasów

Według klasyfikacji sozologicznej z punktu widzenia ochrony złó Ŝ (Zasady, 2002) obydwa zło Ŝa zaliczono do powszechnych, licznie wyst ępuj ących na terenie całego kraju (klasa 4). Z punktu widzenia ochrony środowiska zło Ŝe „Przybiernówko” zaliczono do mało- konfliktowych (klasa A), natomiast zło Ŝe „Przybiernówko-Gr ądy II” uznano za konfliktowe (klasa B) z uwagi na ochron ę lasów.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Gryfice aktualnie eksploatowane jest zło Ŝe torfu „Przybiernówko- Gr ądy II”. Eksploatacja torfu w tym rejonie prowadzona była od 1964 r., na podstawie dokumentacji wykonanej przez Instytut Melioracji i U Ŝytków Zielonych w Puławach (zło Ŝe nie figu- rowało w „Bilansie zasobów kopalin”). Obecnie u Ŝytkownikiem zło Ŝa jest spółka „Lasland” z siedzib ą w Gr ądach koło Gryfic. Wydobycie prowadzone jest na podstawie koncesji udzielo- nej przez Wojewod ę Zachodniopomorskiego, w granicach wyznaczonego obszaru górniczego o powierzchni 242,90 ha. Powierzchnia terenu górniczego wynosi 274,59 ha (obszar i teren górniczy wyznaczono w 3 polach). Koncesja na eksploatacj ę wa Ŝna jest do 31.12.2030 r. Wy- robiska eksploatacyjne maj ą charakter wgł ębny i rozmieszczone s ą po obu stronach drogi pro- wadz ącej do Trzebiatowa. Torf dowo Ŝony jest przy pomocy kolejki w ąsko-torowej do pobli- skiego zakładu przeróbczego, gdzie jest przesiewany, sortowany i pakowany. Po zako ńczeniu eksploatacji planuje si ę przeprowadzi ć rekultywacj ę w kierunku rolnym i le śnym. Zło Ŝe kruszywa naturalnego „Przybiernówko” eksploatowane było w latach 1987–92. Obecnie wydobycie jest zaniechane, natomiast wyrobisko cz ęś ciowo zaro śni ęte. Eksploatacja piasku prowadzona jest okresowo przez miejscow ą ludno ść w „dzikich” wyrobiskach, w rejonie miejscowo ści Rz ęskowo i Jasiel, natomiast nieczynne wyrobiska piasku znajduj ą si ę w okolicach Dziadowa i Brodników.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Na terenie arkusza Gryfice wyznaczono perspektywiczne obszary występowania tor- fów. Obszarów prognostycznych nie wytypowano z uwagi na niepełne lub szacunkowe dane dotycz ące mi ąŜ szo ści kopalin oraz ich parametrów jako ściowych. Na mapie zaznaczono rów- nie Ŝ obszary negatywne wyst ępowania piasków i piasków ze Ŝwirem. Perspektywy wyst ępowania torfów zwi ązane s ą głównie z dolin ą rzeki Otoczki i Woł- czy. S ą to torfowiska niskie i mieszanotypowe typu szuwarowego, turzycowiskowego, oleso- wego oraz turzycowiskowo-mszarnego. Istniej ą ograniczenia gospodarcze i hydrogeologiczne dla wykorzystania torfów (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996).

10 Na przełomie lat 60. i 70. prowadzono na obszarze arkusza prace poszukiwawcze za zło Ŝami kruszywa. W 1966 r. prace prowadzone były na północ od Świeszewa (G ąsiorowski, 1966), natomiast w 1969 r., oprócz rejonu Świeszewa, rozpoznano równie Ŝ okolice Nied ź- wiedzisk, Kowalewa, Zaleszczyc i Smol ęcina (Nowak, Turza, 1969). W 1971 r. badaniami obj ęto rejon Cie ćmierza, Rybokart, Zaleszczyc i Baszewic (Karwacki, Turza, 1971), a ponad- to w rejonie Rz ęskowa i Kołom ąci prowadzono prace poszukiwawcze piasków do produkcji cegły wapienno-piaskowej (Manterys, 1971). W 1972 r., pod k ątem wyst ępowania złó Ŝ kruszywa, rozpoznano wzgórza kemów zlokalizowane na północ od miejscowo ści Mechowo (Oleszak, 1972). Wszystkie prace poszukiwawcze piasków i piasków ze Ŝwirem prowadzone na obszarze omawianego arkusza zako ńczyły si ę wynikiem negatywnym. Nawiercono gliny, piaski zaglinione i zapylone, mułki oraz piaski i Ŝwiry, które nie nadaj ą si ę do gospodarczego wykorzystania z uwagi na niewielk ą miąŜ szo ść (najcz ęś ciej nieprzekraczaj ącą 2-3 m).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Zdecydowana wi ększo ść obszaru arkusza (centralna i zachodnia) nale Ŝy do zlewni Za- lewu Szczeci ńskiego i odwadniana jest przez Stuchowsk ą Strug ę i Wołcz ę oraz ich dopływy. Stuchowska Struga bierze pocz ątek w okolicach miejscowo ści Trzygłów i płynie na północ, a nast ępnie na zachód uchodz ąc (poza obszarem arkusza) do Świ ńca, który z kolei wpada do Dziwny. Rzeka Wołcza płynie w kierunku północno-zachodnim, równie Ŝ uchodz ąc do Dziw- ny. Tereny w cz ęś ci północnej i wschodniej wchodz ą w obr ęb zlewni Przymorza. Cz ęść wschodnia odwadniana jest przez płyn ącą południkowo rzek ę Reg ę, natomiast niewielki fragment w cz ęś ci północnej – przez rzek ę Liwk ę, która za po średnictwem cieku Liwia i ka- nału Liwia-Łu Ŝa uchodzi do morza. Cieki płyn ące przez obszar arkusza tworz ą zlewnie I, II i III rz ędu. Sie ć naturalnych cieków wodnych uzupełniaj ą liczne rowy melioracyjne odprowa- dzaj ące nadwy Ŝki wody z terenów podmokłych. W południowej cz ęś ci omawianego terenu znajduj ą si ę jeziora Kołom ąckie i Trzygło- wskie oraz zbiornik retencyjny powstały przez spi ętrzenie wód rzeki Regi. Badaniami stanu czysto ści wód powierzchniowych obj ęto rzek ę Gardomink ę i Reg ę. Gardominka badana była w przyuj ściowym odcinku, w Baszewicach, natomiast Rega – poni- Ŝej Gryfic. W obydwu punktach pomiarowych rzeki prowadziły wody III klasy, o zadowala- jącej jako ści (Stan..., 2007). Zaobserwowane podwy Ŝszone st ęŜ enia azotu, azotanów oraz bakterii typu fekalnego wskazuj ą na zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego.

11 2. Wody podziemne

Na obszarze arkusza wyst ępuj ą wody dwóch pi ęter wodono śnych: czwartorz ędowego i jurajskiego. Główne znaczenie u Ŝytkowe posiadaj ą wody pi ętra czwartorz ędowego (Fuszara, 2000). Pi ętro czwartorz ędowe reprezentowane jest przez 3 poziomy wodono śne: przypowierzchniowy, mi ędzyglinowy i podglinowy. Poziom przypowierzchniowy wyst ępuje w dolinach i miejscami na wysoczy źnie morenowej. W pobli Ŝu miejscowo ści Gacko, Gryfice i O ści ęcin buduj ą go piaski drobnoziarniste o niewielkich mi ąŜ szo ściach. Wydajno ści studni wynosz ą od 18,6 do 19,3 m 3/h. Poziom mi ędzyglinowy, morenowy (główny poziom u Ŝytkowy) wyst ępuje w północ- no-zachodniej i południowej cz ęś ci obszaru, pod glinami zwałowymi, na gł ęboko ści od 7 do 25 m. Zbudowany jest z piasków średnioziarnistych ze Ŝwirem, Ŝwirów lub piasków. Jego mi ąŜ szo ść jest zmienna – od 6,0 m w Sosnowicach do 4,1 m w Otoku. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty i stabilizuje si ę na gł ęboko ści od 17,5 m n.p.m. w Paprotnie do 18,6 m n.p.m. w Waniorowie. Współczynnik filtracji waha si ę od 1,5 do 45,8 m/dob ę, natomiast wydajno ści potencjalne studni wynosz ą od 10 do 120 m 3/h. Poziom podglinowy wyst ępuje w dolinach kopalnych i na obszarze antykliny Gryfic. Buduj ą go rzeczne piaski i piaski ze Ŝwirem wyst ępuj ące na gł ęboko ściach od 38,5 m w Stu- chowie do 46 m w Barkowie. Na antyklinie Gryfic wyst ępuje on na gł ęboko ści od 11 do 34 m. Warto ść współczynnika filtracji waha si ę od 4,4 do 89,0 m/dob ę, natomiast wydajno ści potencjalne studni wynosz ą 10–120 m 3/h. Na terenach zbudowanych z utworów przepuszczalnych, ze wzgl ędu na brak lub słab ą izolacj ę od powierzchni, pierwszy, płytki poziom wodono śny, nara Ŝony jest na zanieczyszczenia antropogeniczne dostarczane przez infiltruj ące wody opadowe. Odnosi si ę to szczególnie do pozbawionych kanalizacji obszarów wiejskich oraz intensywnie nawo Ŝonych terenów rolnych. Jurajskie pi ętro wodono śne wyst ępuje w północnej i zachodniej cz ęś ci obszaru arkusza w piaskach i piaskowcach jury środkowej, a w południowo-wschodniej i środkowej cz ęś ci obszaru w piaskowcach jury dolnej. Poziom środkowojurajski, wyst ępuj ący głównie w piaszczystych utworach kujawu. Ujmowany jest na północno-wschodnim skrzydle antykliny Gryfic (mi ędzy innymi w Prusi- nowie), na południowo-zachodnim skrzydle antykliny Świerzna i w synklinie Uniborza – w miejscowo ściach Upadły, Mechowo i Czesław. Osi ąga on mi ąŜ szo ści do 20 m i wyst ępuje

12 na gł ęboko ści od 15 do 104 m. Współczynnik filtracji waha si ę od 1,5 do 29,4 m/dob ę, a wydajno ści potencjalne studni wynosz ą 10–30 m 3/h. Poziom dolnojurajski wyst ępuje na gł ęboko ści od 16,7 m w Gryficach do 82,0 m w Zielniku i osi ąga mi ąŜ szo ść od kilku do kilkunastu metrów. Na południowym skrzydle antykliny Gryfic wyst ępuje on na gł ęboko ści od 60 do 167 m i zawiera wody o zwierciadle napi ętym. Współczynnik filtracji waha si ę od 4,4 do 7,3 m/dob ę, natomiast wydajno ści potencjalne studni wynosz ą od 10 do 30 m 3/h. Wody jurajskie s ą dobrej jako ści. Jedynie w pobli Ŝu miejscowo ści Rz ęsin, gdzie utwory jurajskie s ą ujmowane na gł ęboko ści 23 m, odnotowano podwy Ŝszon ą zawarto ść chlorków, siarczanów i zwi ązków azotowych pochodzenia antropogenicznego (Fuszara, 2000). Spo śród uj ęć wód podziemnych najwi ększe zasoby posiadaj ą uj ęcia dla Gryfic. Na po- łudnie od miasta zlokalizowane s ą dwa uj ęcia wód czwartorz ędowych i jurajskich o zasobach 185 m 3/h i 34 m 3/h, na wschód od Gryfic znajduje si ę uj ęcie wód czwartorz ędowych o zasobach 144 m 3/h, natomiast na północny zachód – uj ęcie czwartorz ędowe dla szpitala o wydajno ści 34 m 3/h. W Stuchowie i Wołczynie znajduj ą si ę uj ęcia komunalne wód czwartorz ędo- wych odpowiednio o zasobach 53 m 3/h i 88 m 3/h, natomiast w Niekładziu i Trzygłowiu – uj ęcia czwartorz ędowe na potrzeby gospodarstw rolnych o zasobach 50 m 3/h i 45 m 3/h. Pozo- stałe uj ęcia zaznaczone na mapie maj ą wydajno ści od 25 m 3/h do 40 m 3/h. Dla uj ęć w Gryfi- cach i Prusinowie wyznaczono strefy ochrony po średniej zewn ętrznej. W południowo- zachodniej cz ęś ci znajduje si ę niewielki fragment strefy dla uj ęcia w Golczewie. Na omawianym obszarze i w najbli Ŝszej okolicy nie wyznaczono głównych zbiorni- ków wód podziemnych (GZWP) (Kleczkowski, 1990).

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU Nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Gryfice, umiesz- czono w tabeli 2. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych

13 (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawarto ści Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- w glebach na ci ętnych (me- nych (median) w Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu Gryfice dian) glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra w glebach na niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) arkuszu Gryfice Polski 4) N=8 N=8 N=6522 Metale Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5–15 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 17–49 30 27 Cr Chrom 50 150 500 3–8 5 4 Zn Cynk 100 300 1000 20–940 28 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–5,6 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1–3 1 2 Cu Mied ź 30 150 600 3–17 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 2–6 3 3 Pb Ołów 50 100 600 9–276 13 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,08 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 116 – Gryfice 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obszaru As Arsen 8 poddanego ochronie na podstawie przepisów ust awy Ba Bar 8 Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 1 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego po- Cd Kadm 7 1 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro Ŝe- Co Kobalt 8 nia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów Cu Mied ź 8 tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 8 2) Pb Ołów 7 1 grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 8 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane sza 116 – Gryfice do poszczególnych grup u Ŝytkowania z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków ko- (ilo ść próbek) palnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 1 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km.

14 Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby minerali- zowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spec- trometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kon- trol ę jako ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostatecz- na do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grup A i C (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania gleb do danej grupy, gdy zawarto ść co najmniej jednego pierwiastka przewy Ŝszała górn ą granic ę warto ści dopuszczalnej w grupie ni Ŝszej.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 2).

15 Przeci ętne zawarto ści: arsenu, cynku, kadmu, kobaltu i niklu w badanych glebach arkusza s ą na ogół mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wi ększ ą warto ść mediany wykazuje zawarto ść : baru, chromu, miedzi, ołowiu i rt ęci. Pod wzgl ędem zawarto ści metali 7 spo śród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie. Do grupy C (standard terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych i terenów komunikacyjnych) zaklasyfikowano próbk ę gleby z punktu 2, ze wzgl ędu na wzbogacenie w cynk (940 ppm), kadm (5,6 ppm) i ołów (276 ppm). Koncentracja tych pierwiastków w punkcie 2 wyst ępuje na terenie zurbanizowanym (Starza) w pobli Ŝu lokalnej drogi i prawdopodobnie ma charakter antropogeniczny, a ich źródłem jest działalno ść gospodarczo-przemysłowa. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 3) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza.

17 116W PROFIL ZACHODNI 116E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5984719 5985803

5982749 5983798 5980656 5980796 m 5978697 m 5974528 5976449 5971963 5969663 5969715 5968040 0 5 10 15 20 25 30 35 0 5 10 15 20 25 30 35 40 nGy/h nGy/h

18 18

Stezenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stezenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5984719 5985803

5982749 5983798 5980656 5980796 m 5978697 m 5974528 5976449 5971963 5969663 5969715 5968040

0 0.5 1 1.5 2 2.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5

kBq/m 2 kBq/m 2

Fig.3. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Gryfice (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

18 Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od oko- ło 11 nGy/h do około 30 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 19 nGy/h i jest du Ŝo ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 12 do około 37 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 28 nGy/h. W obydwu profilach najwy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma cechuj ą si ę gliny zwałowe (30-37 nGy/h). Ni Ŝsze warto ści promieniowania gamma (11-25 nGy/h) s ą zazwyczaj zwi ązane z utworami piaszczysto-Ŝwirowymi (rzecznymi, wodnolodowcowymi i lodow- cowymi). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0 do 2,0 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od 0,3 do 2,1 kBq/m 2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝyniersko-geologiczne;

19 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 3). Tabela 3 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜ szo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 x 10 -9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ę- bie POLS: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 3; - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne wykorzystano przy wyznaczaniu obszarów POLS. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia główne- go u Ŝytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Gryfice Mapy hydrogeolo- gicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun-

20 kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje zaprezentowane na tej planszy zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpa- dów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Około 70% powierzchni arkusza Gryfice obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wył ączenia tych obszarów, w wielu przypadkach nakładaj ące si ę na siebie, wydzielono ze wzgl ędu na: - wyst ępowanie holoce ńskich osadów rzecznych w dolinach rzek: Rega, Stuchowska Struga, Wołcza oraz innych mniejszych cieków; - tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m; - tereny poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych, wypełnione holoce ńskimi tor- fami i namułami; - tereny moren czołowych spi ętrzonych, na których wyst ępuj ą zaburzenia glacitekto- niczne (Ber, 2006); - kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha; - otoczenie mis jeziornych i ich stref kraw ędziowych wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m (jeziora: Kołom ąckie i Trzygłowskie); - obszary o nachyleniu stoków przekraczaj ących 10° w rejonach: Świeszewa, Zaleszczyc i Rz ęsina; - strefy ochrony dla uj ęć wód podziemnych w Gryficach, Prusinowie i Golczewie; - obszar rezerwatu torfowiskowego „Golczewskie Uroczysko”; - obszary zwartej i g ęstej zabudowy w obr ębie miasta Gryfice i miejscowo ści gminnej Świeszewo oraz mniejszych miejscowo ści : Przybiernówko, Prusinowo i Trzygłów.

21 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk jest dopuszczalna, zajmuj ą około 30% powierzchni arkusza. Poza obszarami wył ączonymi bezwzgl ędnie, s ą one równomiernie rozproszone na całym terenie arkusza. Prezentowane na mapie preferowane obszary wydzielono na podstawie zgeneralizo- wanego obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Świdwin Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Butrymowicz, Nosek, 1975). W rejonach poło Ŝonych bezpo- średnio wzdłu Ŝ granic arkusza uwzgl ędniono obraz budowy geologicznej przedstawionej na Szczegółowych mapach geologicznych Polski. Zaznaczyć nale Ŝy, Ŝe charakterystyka litolo- giczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedstawiona w materiałach archiwalnych (i obja śnieniach do Mapy geologicznej) jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. Otwory archiwalne Banku Danych Hydrogeologicznych zamieszczone na mapie dokumentacyjnej znajduj ące si ę w obr ębie obszarów predysponowanych pod składowiska odpa- dów umo Ŝliwiaj ą okre ślenie charakteru litologicznego i zasi ęgu gł ęboko ściowego poszcze- gólnych wydziele ń. W obr ębie omawianego obszaru rol ę naturalnej bariery izolacyjnej spełniaj ą gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich (wisły). Utwory te wyst ępuj ą na powierzchni terenu w wi ększych i zwartych obszarach głównie we wschodniej, północnej i środkowej cz ęś ci arkusza. Stanowi ć mog ą one warstw ę izolacyjn ą wył ącznie dla bezpo średniej lokalizacji skła- dowisk odpadów oboj ętnych. Gliny zwałowe zlodowacenia wisły wyst ępuj ą bezpo średnio na powierzchni terenu lub pod pokryw ą piasków lodowcowych albo wodnolodowcowych. Charakteryzuj ą si ę barw ą br ązow ą, brunatn ą i zielonobr ązow ą. S ą piaszczyste i słabo zwi ęzłe. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od 5 do 12 m, a miejscami dochodzi do 20 m. W północno-wschodniej cz ęś ci arkusza (rejon Górzycy) oraz w cz ęś ci południowej-wschodniej (okolice Barkowa) gliny te zalegaj ą bezpo- średnio na lepiej skonsolidowanych glinach zwałowych zlodowace ń środkowopolskich, tworz ąc z nimi wspólny pakiet izolacyjny o mi ąŜ szo ści przekraczaj ącej 30 m. W obr ębie cz ęś ci obszarów wskazanych jako mo Ŝliwe do lokalizacji składowisk od- padów oboj ętnych wyznaczono rejony o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych podło Ŝa, ze wzgl ędu na przykrycie omawianych glin utworami piaszczystymi, o mi ąŜ szo ściach nieprzekraczaj ących 2,5 m oraz obszary pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej.

22 Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszary preferowane pod składowiska odpadów znajduj ą si ę głównie w obr ębie wysoczyzny morenowej płaskiej, miejscami falistej, urozma- iconej formami kemowymi i ozami. Rejony pozbawione naturalnej warstwy izolacyjnej to obszary równin wodnolodowcowych, jak równie Ŝ kemów wyst ępuj ących poza strefami zaburze ń glacitektonicznych. W zasi ęgu wyznaczonych obszarów predysponowanych do składowania odpadów znajduj ą si ę dwa pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i jurajskie. Pi ętro czwartorz ędowe reprezentowane jest przez trzy poziomy wodono śne: przypowierzchniowy, mi ędzyglinowy i podglinowy. Główne znaczenie u Ŝytkowe ma poziom mi ędzyglinowy. Wyst ępuje na gł ęboko ści od 7,0 do 25,5 m p.p.t. w osadach piaszczystych zlodowacenia wisły. Pi ętro jurajskie buduj ą piaski i piaskowce, wyst ępuj ące na gł ęboko ści od około 17 do 167 m p.p.t. Wyznaczone obszary predysponowane do składowania odpadów charakteryzuj ą si ę w wi ększo ści średnim i niskim stopniem zagro Ŝenia poziomów wodono śnych. Wysoki stopie ń zagro Ŝenia obejmuje obszary POLS wyznaczone na południowy zachód od Gryfic. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe w przypadku omawianych rejonów ka Ŝdorazowa lokalizacja składowiska wymaga przeprowadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej) oraz bada ń hydrogeologicznych. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejon warunkowych ogranicze ń (RWU) lokalizowania składowisk, wynikaj ący z istnienia obszaru podlegaj ącego ochronie ze wzgl ędu na zabudow ę. Rejon warunkowych ogranicze ń ze wzgl ędu na zabudow ę wyznaczono w promieniu 1 km od zwartej zabudowy miasta Gryfice oraz miejscowo ści gminnej Świeszewo. Lokalizacja składowiska w obr ębie rejonów posiadaj ących ograniczenia warunkowe powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany w ramach oceny jego oddziaływa- nia na środowisko, a w dalszej procedurze w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, kon- serwatorem zabytków oraz administracj ą geologiczn ą.

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na terenie arkusza nie wyznaczono rejonów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), dla których wymaga- na jest przypowierzchniowa warstwa gruntów spoistych o współczynniku wodoprzepuszczal- no ści <1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści od 1 do 5 m. Osady tego typu nie wyst ępuj ą w granicach oma-

23 wianego obszaru. Otwór archiwalny, w którym stwierdzono wyst ępowanie skał spoistych spełniaj ących wymagania dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych, znajduje si ę na obszarze obj ętym całkowitym zakazem lokalizacji składowisk. Ewentualna lokalizacja skła- dowiska odpadów komunalnych w granicach arkusza b ędzie si ę wi ązała z wykonaniem uzu- pełniaj ącej bariery gruntowej i zastosowaniem izolacji syntetycznej. Na obszarze arkusza Gryfice, w pobli Ŝu miejscowo ści Kołom ąć znajduje si ę mogilnik (Fuszara, 2000). Obiekt zlokalizowany jest na obszarze o bezwzgl ędnym zakazie składowania odpadów (tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m).

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych do lokalizowania składowisk Najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów, poza obszarami, na których obowi ązuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania takich inwestycji, wyst ępuj ą w północno- wschodniej (rejon Górzycy) i południowo-wschodniej (okolice Barkowa) cz ęś ci obszaru arkusza. Analiza przekroju Mapy geologicznej Polski – arkusz Świdwin (Butrymowicz, Nosek, 1975) przechodz ącego przez omawiany obszar, wskazuje na wyst ępowanie w tym rejonie glin zwałowych zlodowace ń północnopolskich (wisły), zalegaj ących bezpo średnio na mocniej skonsolidowanych glinach zwałowych zlodowace ń środkowopolskich. Ł ączna mi ąŜ szo ść tych utworów lokalnie przekracza 30 m. Wyst ępuj ące tu poziomy wodono śne (czwartorz ędowy i jurajski) maj ą dobr ą izolacj ę, a stopie ń ich zagro Ŝenia jest niski. Dobre warunki do składo- wania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą równie Ŝ w północno-zachodniej (rejon Cie ćmierz- Kale ń-Modlimowo) i zachodniej cz ęś ci arkusza (rejony Starza i Ciesława). Analiza otworów archiwalnych Banku Danych Hydrogeologicznych wykazuje, Ŝe mi ąŜ szo ść wyst ępuj ących tam glin mo Ŝe lokalnie przekroczy ć 40 m. Stopie ń zagro Ŝenia poziomów wodono śnych jest tutaj niski lub średni. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe zgodnie z opisem litologicznym cytowanych otworów wyst ępuj ące tam gliny s ą piaszczyste – słabiej skonsolidowane. Mniej korzystne warunki do składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą na obszarach POLS w rejonie Gry- fic, Rz ęskowa i Rz ęsina, co spowodowane jest wysokim stopniem zagro Ŝenia u Ŝytkowego poziomu wodono śnego.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenie omawianego arkusza w obr ębie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk znajduj ą si ę trzy wyrobiska. Na zachód od miejscowo ści Przybiernówko znajduje si ę wyrobisko po zaniechanej eksploatacji zło Ŝa kruszywa naturalnego. Posiada ono ograni-

24 czenia wynikaj ące z ochrony złó Ŝ. Na północ od miejscowo ści Rz ęskowo prowadzone jest niekoncesjonowane wydobycie piasków. Oba wyrobiska znajduj ą si ę na obszarach bez naturalnej warstwy izolacyjnej. Ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod składowisko odpadów będzie si ę wi ązało z wykonaniem sztucznych zabezpiecze ń jego dna i skarp. Wyrobisko w pobli Ŝu miejscowo ści Dziadowo uległo samorekultywacji (zaro śni ęciu). Znajduje si ę ono na obszarze posiadaj ącym naturalną warstw ę izolacyjn ą. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowa ć odpowiednie badania geologiczne i hydrogeologiczne. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegra- dowanych. Plansza B prezentuje, wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowisko jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki geologiczno-in Ŝynierskie na terenie arkusza Gryfice okre ślono z wył ącze- niem obszarów złó Ŝ, terenów zwartej zabudowy miasta Gryfice wraz z granicami zabytkowe- go zespołu architektonicznego oraz obszarów przyrodniczych takich jak: lasy, grunty orne klasy bonitacyjnej I–IVa, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. O warunkach geologiczno-in Ŝynierskich decyduje rodzaj i stan gruntów, ukształtowa- nie powierzchni terenu, gł ęboko ść wyst ępowania zwierciadła wód podziemnych oraz procesy geodynamiczne. Uwzgl ędniaj ąc powy Ŝsze kryteria, na mapie zastosowano dwa zgeneralizo- wane wydzielenia – obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz niekorzystnych, utrudniających budownictwo (Instrukcja... 2005). Daje si ę zauwa Ŝyć du Ŝy zwi ązek pomi ędzy budow ą geologiczn ą, ukształtowaniem powierzchni terenu a warunkami podło Ŝa budowlanego. Uogólniaj ąc mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe obszary wysoczyznowe s ą zazwyczaj korzystne dla budownictwa, natomiast obszary obni Ŝeń dolinnych i zagł ębie ń bezodpływowych s ą prze-

25 wa Ŝnie niekorzystne. Poniewa Ŝ informacje o warunkach podło Ŝa budowlanego maj ą charakter ogólny, przed posadowieniem budowli wskazane jest przeprowadzenie ocen geologiczno- in Ŝynierskich, a w przypadku warunków niekorzystnych sporz ądzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskich. Na obszarze arkusza nie stwierdzono zaburze ń glacitektonicznych.

1. Warunki korzystne

Tereny o korzystnych warunkach koncentruj ą si ę w centralnej cz ęś ci obszaru arkusza. Charakteryzuj ą si ę one spadkami terenu poni Ŝej 12%, stabilno ści ą podło Ŝa (brakiem zjawisk geodynamicznych) oraz gł ęboko ści ą wody gruntowej przekraczaj ącą 2 m od powierzchni terenu. S ą to rejony wyst ępowania gruntów sypkich zag ęszczonych i średniozag ęszczonych oraz gruntów spoistych w stanie półzwartym i twardoplastycznym. Grunty sypkie reprezentowane s ą głównie przez piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, ta- rasów kemowych oraz ozów zlodowace ń północnopolskich. Grunty spoiste (nieskonsolidowane gliny zwałowe oraz mułki zastoiskowe zlodowace ń północnopolskich) stanowi ą dobre podło Ŝe budowlane, gdy wyst ępuj ą w stanie półzwar- tym i twardoplastycznym, a ich wła ściwo ści no śne pogarszaj ą si ę wraz ze wzrostem wilgotno ści. Osiadanie budynków posadowionych na gruntach spoistych mo Ŝe by ć wydłu Ŝone, a jego równomierno ść zale Ŝy od jednorodno ści gruntu pod fundamentem.

2. Warunki niekorzystne

Tereny charakteryzuj ące si ę niekorzystnymi warunkami budowlanymi wyst ępuj ą głównie w północno-wschodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza. S ą to rejony wyst ę- powania gruntów słabono śnych, tereny, gdzie zwierciadło wody gruntowej występuje płycej ni Ŝ 2 m od powierzchni terenu oraz obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych. Mał ą no śno ść i bardzo du Ŝą odkształcalno ść wykazuj ą grunty spoiste genezy zasto- iskowej w stanie mi ękkoplastycznym i plastycznym oraz grunty organiczne. Wi ększ ą podat- no ść na odkształcenia mog ą mie ć równie Ŝ grunty niespoiste w stanie lu źnym. Osiadanie bu- dynków posadowionych na gruntach sypkich, lu źnych jest szybkie i równomierne, natomiast na gruntach spoistych, plastycznych – wydłu Ŝone. Grunty organiczne posiadaj ą znikome wła- ściwo ści no śne. Ponadto s ą one bardzo wilgotne, a wyst ępuj ąca w nich woda zawiera zazwyczaj rozpuszczone kwasy humusowe, wskutek czego jest silnie agresywna w stosunku do be- tonu i stali. Obszary wyst ępowania tych gruntów nie nadaj ą si ę do bezpo średniego posado-

26 wienia budowli, bez uprzedniego polepszenia warunków naturalnych (wymiana gruntów, fundamenty po średnie). W okolicach miejscowości Gr ębice, Dziadowo, Rybokarty, Rz ęskowo, Gryfice, Wo- łowiec, Świeszewo, Smol ęcin, Lubin, Upadły i Trzygłów stwierdzono obszary predysponowane do wyst ępowania ruchów masowych (Grabowski i in., 2007). Obszary te zwi ązane s ą ze zboczami lub kraw ędziami erozyjnymi o zwi ększonym nachyleniu stoków. Wył ączaj ąc okolice Świeszewa, Smol ęcina i Upadłów obszary te nie s ą waloryzowane pod budownictwo, z uwagi na kompleksy gleb wysokich klas bonitacyjnych oraz tereny le śne.

XI. Ochrona przyrody

Chronionymi elementami przyrody na obszarze arkusza Gryfice s ą lasy, u Ŝytki rolne wysokich klas bonitacyjnych, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, rezerwat, pomniki przyrody oraz u Ŝytek ekologiczny. Znacz ącą cz ęść omawianego arkusza zajmuj ą gleby chronione klas bonitacyjnych I– IVa oraz ł ąki na gruntach organicznych. Wyst ępuj ą tutaj głównie gleby brunatne wyługowa- ne, wykształcone na piaskach gliniastych b ądź glinach zwałowych oraz gleby pseudobielico- we. W obni Ŝeniach terenu pojawiaj ą si ę gleby murszowe oraz czarne ziemie. Wi ększe kompleksy le śne wyst ępuj ą w północnej i zachodniej cz ęś ci omawianego terenu. W składzie drzewostanu dominuje sosna (ponad 60% udziału) oraz d ęby i świerki. Pod- rz ędnie wyst ępuj ą buki, jesiony, brzozy i olchy. Na obszarze arkusza Gryfice, rozporz ądzeniem Nr 16/2004 Wojewody Zachodnio- pomorskiego z dnia 5 maja 2004 roku, utworzono jeden rezerwat torfowiskowy „Golczewskie uroczysko”. Rezerwat obejmuje bardzo cenny i dobrze zachowany kompleks ekosystemów le śnych, zaro ślowych i torfowiskowych na siedliskach świe Ŝych, wilgotnych i bagiennych. Rezerwat obejmuje bagna (torfowiska wysokie i przejściowe), fragment lasu oraz akwen wodny jeziora śabiego. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie naturalnych ekosystemów bagiennych i torfowiskowych wraz z śródle śnym jeziorem oraz otaczaj ących je kompleksów le śnych. Bardzo bogata jest flora tych terenów. Na jej ró Ŝnorodno ść wpłyn ęło du Ŝe zró Ŝnico- wanie siedlisk i biotopów. Wyst ępuje tu ponad 1000 gatunków ro ślin naczyniowych, bogata jest flora mszaków, grzybów i glonów. W borach bagiennych i na torfowiskach regionu wyst ępuj ą liczne relikty glacjalne: mchy – widłoz ęby, parz ęchliny, drobinowce i mszary, turzyce strunowe i torfowe, Ŝurawiny drobnolistkowe, fiołki torfowe, gwiazdnice grubolistne i brzozy niskie. Najciekawsze gatunki flory torfowiskowej to rosiczki i marzyce czerniawe. Runo le- śne stanowi ą jarz ąbie brekinie, kokorycze drobne i okółkowe, wiciokrzewy i storczyki.

27 Najliczniej reprezentowan ą form ą ochrony przyrody na omawianym obszarze s ą pomniki przyrody (tabela 4). Tabela 4 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych

Nr obiektu Rok Forma Gmina Rodzaj obiektu na Miejscowo ść zatwier- ochrony Powiat (powierzchnia w ha) mapie dzenia 1 2 3 4 5 6 Golczewo T – „Golczewskie uroczysko” 1 R Golczewo 2004 kamie ński (95,78) Gryfice 2 P Gr ądy 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 3 P Gr ądy 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki PŜ – aleja drzew pomnikowych: Gryfice 4 P Przybiernówko 2001 2 klony pospolite, 11 lip drobno- gryficki listnych Gryfice 5 P Przybiernówko 2001 PŜ – klon pospolity gryficki Gryfice 6 P Przybiernówko 2001 PŜ – lipa szerokolistna gryficki Gryfice 7 P Przybiernówko 2001 PŜ – buk zwyczajny gryficki Gryfice 8 P Przybiernówko 2001 PŜ – jesion wyniosły gryficki Gryfice 9 P Przybiernówko 2001 PŜ – jesion wyniosły gryficki Gryfice 10 P Przybiernówko 2001 PŜ – wi ąz szypułkowy gryficki Gryfice 11 P Przybiernówko 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 12 P Prusinowo 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 13 P Prusinowo 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 14 P Prusinowo 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 15 P Prusinowo 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 16 P Prusinowo 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 17 P Prusinowo 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 18 P Prusinowo 2001 PŜ –– d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 19 P Prusinowo 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 20 P Prusinowo 2001 PŜ – jesion wyniosły gryficki Gryfice 21 P Prusinowo 2001 PŜ – platan klonolistny gryficki Gryfice 22 P Prusinowo 2001 PŜ – jesion wyniosły gryficki

28 1 2 3 4 5 6 Gryfice 23 P Prusinowo 2001 PŜ – jesion wyniosły gryficki Gryfice 24 P Prusinowo 2001 PŜ – buk pospolity gryficki Gryfice 25 P Prusinowo 2001 PŜ – grab pospolity gryficki Gryfice 26 P Prusinowo 2001 PŜ – grab pospolity gryficki Gryfice 27 P Prusinowo 2001 PŜ – buk pospolity gryficki Gryfice 28 P Sikory 2001 PŜ – d ąb szypułkowy gryficki Gryfice 29 P Sikory 2001 PŜ – buk pospolity gryficki Gryfice 30 P Zielin 2001 PŜ – lipa drobnolistna gryficki Gryfice 31 P Zielin 2001 PŜ – lipa drobnolistna gryficki Gryfice 32 P Zielin 2001 PŜ – lipa szerokolistna gryficki Gryfice 33 P Zielin 2001 PŜ – lipa szerokolistna gryficki Gryfice 34 P Rybokarty 1996 PŜ – buk zwyczajny gryficki Gryfice 35 P Rybokarty 1996 PŜ – modrzew europejski gryficki Gryfice 36 P Rybokarty 1996 PŜ – dąb szypułkowy gryficki Gryfice 37 P Rybokarty 1996 PŜ – dąb szypułkowy gryficki Gryfice 38 P Rybokarty 1996 PŜ – dąb szypułkowy gryficki Gryfice 39 P Rybokarty 1996 PŜ – świerk pospolity gryficki Gryfice 40 P Kołom ąć 1996 PŜ – Ŝywotnik zachodni gryficki Gryfice 41 P Trzygłów 1996 PŜ – Ŝywotnik zachodni gryficki Gryfice 42 P Trzygłów 1996 PŜ – Ŝywotnik zachodni gryficki Gryfice PŜ – – 43 P Baszewice 1996 gryficki dąb szypułkowy Gryfice PŜ 44 P Jasiel 1996 gryficki kasztanowiec biały Świerzno torfowisko, 45 U Stuchowo * kamie ński (6,00) Golczewo oczko wodne, 46 U Upadły 2004 kamie ński (0,56)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny. Rubryka 5: * – obiekt projektowany lub proponowany przez słu Ŝby ochrony przyrody Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: T – torfowiskowy rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej

29 Niewielkie jeziorko w okolicach Upadłów, stanowi ące miejsce rozrodu płazów (m.in.; Ŝaby, ropuchy szarej oraz kumaka nizinnego) obj ęte zostało ochron ą jako u Ŝytek ekologiczny. Torfowisko w okolicach Stuchowa, o powierzchni 6 ha, stanowi projektowany u Ŝytek ekologiczny. Ponadto na terenie gminy Gryfice proponuje si ę utworzenie kilku u Ŝytków ekologicznych, które nie zostały zaznaczone na mapie z uwagi na wst ępny etap realizacji zadania (do- tychczas nie sporz ądzono odpowiednich projektów). Na obszarze arkusza Gryfice fauna jest typowa dla ni Ŝu środkowoeuropejskiego. Po- spolitymi ssakami s ą tu jelenie, sarny, dziki, lisy, kuny, tchórze, zające i wiewiórki, a rzadkim – najwi ększy przedstawiciel łasicowatych – borsuk. Dla ptactwa wodnego i błotnego ostoj ę stanowi ą jeziora, jeziorka i liczne tereny bagienne. śyj ą w nich kaczki, łyski, kurki wodne, gęsi, nury, rybitwy, mewy, wodniki, kureczki, czajki, bataliony i błotniaki stawowe. Liczne s ą gatunki ryb, mi ędzy innymi sielawy, stynki, ukleje, leszcze, płocie, okonie, kr ąpie, szczupaki, liny i w ęgorze. Na uwag ę zasługuj ą ptaki drapie Ŝne – myszołowy zwyczajne, sokoły, pustuł- ki, kobuzy, puchacze, orliki krzykliwe i kanie. Pospolite s ą padalce oraz jaszczurki – zwinka i Ŝyworódka. W zwi ązku z wielowiekow ą działalno ści ą gospodarcz ą środowisko naturalne było i jest systematycznie przekształcane. Najwi ększe zmiany spowodowało wycinanie lasów – pocz ątkowo dla celów rolniczych i osadniczych, a nast ępnie dla potrzeb rozwijaj ącego si ę przemysłu i komunikacji. Negatywnie wpłyn ęło to na zdolno ści retencyjne i bilans wodny terenów s ąsiaduj ących z lasami oraz na produkcji rolnej. Teren omawianego arkusza znajduje si ę poza zasi ęgiem obszarów uj ętych w Europej- skiej Sieci Ekologicznej „Natura 2000”, natomiast według systemu „Econet-Polska” połu- dniowo-zachodnia cz ęść arkusza poło Ŝona jest w zasi ęgu obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym 1M „Uj ścia Odry”. W cz ęś ci wschodniej, wzdłu Ŝ rzeki Regi przebiega krajowy korytarz ekologiczny 3k (fig. 4).

Fig. 4. Poło Ŝenie arkusza Gryfice na tle systemu ECONET (Liro, 1998) 1 – obszary w ęzłowe o znaczeniu mi ędzynarodowym: 1M – Uj ścia Odry; 2M – Wybrze Ŝa Bałtyku; 2 – korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym: 3k – Regi

XII. Zabytki kultury

Najstarszymi zabytkami kultury na obszarze omawianego arkusza s ą stanowiska ar- cheologiczne. Spo śród znalezisk archeologicznych wyró Ŝniaj ą si ę wczesno średniowieczne grodziska odkryte koło Modlimowa, Lubina i Grochowa oraz grodzisko i średniowieczny zamek poło Ŝony w okolicach miejscowo ści Trzygłów. Ponadto udokumentowano tutaj obo- zowiska z epoki kamienia oraz osady, ślady osadnictwa i cmentarzyska z epoki br ązu, Ŝelaza i średniowiecza. Średniowieczny układ urbanistyczny zachował si ę do dzisiaj w Gryficach. Jest to stary gród portowy nad rzek ą Reg ą, który prawa miejskie otrzymał w 1262 r. Prawn ą opiek ą konserwatorsk ą obj ęto gryfickie stare miasto. Szczególnie cennym zabytkiem jest czternastowieczny, gotycki ko ściół pw. Wniebowzi ęcia NMP wraz z kaplic ą św. Jerzego. Do dzisiaj

31 zachowały si ę niewielkie odcinki murów obronnych wraz z dwiema pi ętnasto-wiecznymi bramami (Kamienn ą i Wysok ą) oraz Baszt ą Prochow ą. Status zabytków posiadaj ą równie Ŝ ko ściół prawosławny pw. NMP, poczta oraz kamieniczki mieszcza ńskie pochodz ące z XIX i XX w. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęto równie Ŝ lini ę kolei w ąskotorowej z pocz ątków XX w., na odcinku Gryfice – Popiele, wraz z budynkiem dworca kolejowego w Gryficach. W miejscowo ści Paprotno znajduje si ę budynek stacji kolejowej uznany za zabytek. Na obszarze arkusza znajduje si ę wiele cennych zabytków architektury sakralnej. W Cie ćmierzu, w 1604 r., wzniesiono ko ściół pw. Zwiastowania NMP. Jest to budowla o konstrukcji ryglowej, zało Ŝona na planie prostok ąta, bez wyodr ębnionego prezbiterium. W Witnie znajduje si ę pi ętnastowieczny ko ściół pw. św. Stanisława Kostki, przebudowany w XVI i XIX w., w Zielinie – ko ściół pochodz ący z XIII w., z barokow ą wie Ŝą dobudowan ą w 1702 r., i zabytkowym cmentarzem przyko ścielnym. W Rz ęskowie zlokalizowana jest ru- ina pi ętnastowiecznego ko ściółka oraz cmentarz. W Rybokartach ochron ą prawn ą obj ęto gotycki ko ściół pw. św. Józefa, pochodz ący z przełomu XIV i XV w., z ryglow ą wie Ŝą z 1690 r. W Mechowie znajduje si ę pi ętnastowieczny ko ściół pw. Niepokalanego Pocz ęcia NMP z dobudowan ą w 1647 r., drewnian ą wie Ŝą . Do rejestru zabytków wpisano równie Ŝ ryglowy ko- ściół pw. MB Cz ęstochowskiej w Świeszewie, wzniesiony w 1696 r., przebudowany w 1842 r., czternastowieczny ko ściół w Baszewicach zbudowany z kamienia polnego oraz kościół w miejscowo ści Trzygłów, zbudowany w 1896 r. Zabytki architektury świeckiej reprezentowane s ą przez zabudowania pałacowe wraz z otoczeniem parkowym w Stuchowie, Otoku, Rybokartach i Trzygłowie. Pałac w Otoku po- chodzi z XIX w i nawi ązuje do wzorów barokowych, natomiast pałac rodziny Rochlingów w Rybokartach zachował si ę do dzisiaj w formie ruiny. Pałac ten wzniesiono w XIX w. w stylu neobarokowym. W miejscowo ści Trzygłów znajduje si ę pałac von Thadenów, który budowa- ny był od XVII w., a ostateczny kształt osi ągn ął w XIX w. Przed pałacem rosn ą trzy pot ęŜ ne dęby zwane „D ębami Trzygława” nazwane tak, jak głosi legenda, na cze ść boga Słowian. W miejscowo ściach Paprotno, Wołowiec i Barkowo ochron ą konserwatorsk ą obj ęte s ą dziewi ętnastowieczne parki podworskie.

XIII. Podsumowanie

Korzystne warunki glebowo-klimatyczne sprawiaj ą, i Ŝ obszar arkusza Gryfice ma charakter rolniczy. Jest to teren słabo zurbanizowany, a jedynym o środkiem miejskim s ą osiem- nastotysi ęczne Gryfice. Miasto to pełni rol ę głównego o środka przemysłowego i usługowego w regionie.

32 Zasoby mineralne obszaru stanowi ą torfy i piaski udokumentowane w zło Ŝach: „Przy- biernówko – Gr ądy II” oraz „Przybiernówko”. Zło Ŝe rud Ŝelaza „Imno-Uniburz”, z powodu małej mi ąŜ szo ści kopaliny, zostało wybilansowane. Eksploatacj ą obj ęte jest zło Ŝe torfów „Przybiernówko – Gr ądy II”. Wydobycie kopaliny ze zło Ŝa kruszywa naturalnego „Przybier- nówko” zostało zaniechane. Niewielkie ilo ści piasku s ą wydobywane w „dzikich” wyrobiskach na potrzeby lokalne. Istniej ą perspektywy udokumentowania nowych złó Ŝ torfów, natomiast prace poszukiwawcze piasków i piasków ze Ŝwirem dały wynik negatywny. Wi ększo ść obszaru arkusza nale Ŝy do zlewni Zalewu Szczeci ńskiego, a rzeki s ą umiar- kowanie zanieczyszczone. Uj ęcia wód podziemnych eksploatuj ą zasoby czwartorz ędowego i jurajskiego pi ętra wodono śnego. Główne znaczenie u Ŝytkowe posiada pi ętro czwarto-rz ędowe. Na obszarze arkusza Gryfice obszary preferowane do lokalizacji składowisk zajmuj ą około 30% jego powierzchni i rozproszone s ą równomiernie na całym terenie arkusza. S ą one predysponowane jedynie dla bezpo średniej lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych, ze wzgl ędu na wła ściwo ści naturalnej warstwy izolacyjnej, któr ą stanowi ą gliny zwałowe zlodowacenia wisły. Najbardziej korzystnych warunków nale Ŝy spodziewa ć si ę w północno- wschodniej (rejon Górzyca-Dziadowo) oraz południowo-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza (rejon Barkowa), gdzie skonsolidowana warstwa izolacyjna mo Ŝe lokalnie osi ąga ć mi ąŜ szo ść 30 i wi ęcej metrów, a stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych jest niski i średni. W przypadku podj ęcia decyzji o umiejscowieniu składowiska odpadów we wskazanych na mapie miejscach, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych bada ń geologiczno-in Ŝynierskich i hydrogeologicznych, w celu potwierdzenia izolacyjnego charakteru podłoŜa. Warunki podło Ŝa budowlanego s ą zró Ŝnicowane w zale Ŝno ści od rodzaju gruntu, ukształtowania powierzchni terenu i gł ęboko ści wyst ępowania wód gruntowych. Na wi ększej cz ęś ci obszaru przewa Ŝaj ą warunki korzystne, natomiast warunki niekorzystne koncentruj ą si ę w północno-wschodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci. Chronionymi elementami przyrody na obszarze arkusza s ą: gleby chronione, ł ąki na glebach pochodzenia organicznego, lasy, rezerwat, pomniki przyrody oraz u Ŝytek ekologiczny. Podstawow ą funkcj ą terenu jest rolnictwo, a jego wysokie walory przyrodnicze i cie- kawe zabytki architektury wskazuj ą na celowo ść rozwoju turystyki.

33 XIV. Literatura

BER A. 2006 – Mapa glacitektoniczna Polski w skali 1:1 000 000. Pa ństw. Inst. Geol., War- szawa BUJAKOWSKA K., BIERNAT H., WOJCIECHOWSKA K. 2003 – Mapa geologiczno- gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Gryfice. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BUTRYMOWICZ N., NOSEK M. 1975 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Świdwin. Wyd. Geol., Warszawa. FUSZARA P. 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Gryfice, wraz obja śnieniami, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GAWRO ŃSKI J. 1979 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku) „Przybier- nówko”, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GĄSIOROWSKI Z. 1966 – Sprawozdanie z prac geologicznych za kruszywem mineralnym dla tematu: piaski wg PN-59/B-06711 w miejscowo ści Piaskownia Świeszewo, powiat Gryfice, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J. red. 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 – System Osłony Przeciwosuwiskowej Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000., 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KARWACKI A., TURZA M. 1971 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno – zwiadowczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego w powiecie Gryfice, województwo szczeci ńskie, Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A.S. (red.) 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, skala 1: 500 000. AGH Kraków. KONDRACKI J. 2001 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. LIRO A. red. 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej Econet – Polska. Wydawnictwo IUCN Poland, Warszawa.

34 MANTERYS A. 1971 – Sprawozdanie ze zwiadu geologicznego za piaskami do produkcji cegły wapienno-piaskowej, wykonane na terenie powiatu Gryfice i południowej cz ę- ści powiatu Choszczno. Arch. Geol. Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Za- chodnio-pomorskiego, Szczecin. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.) 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa NOWAK A., TURZA M. 1969 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych za kruszywem naturalnym, wykonanych w ramach prac bud Ŝetowych w powiecie Gryfice. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OLESZAK D. 1972 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami kru- szyw naturalnych w rejonie Goleniów- Gryfice, województwo szczeci ńskie. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W. 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfów w Pol- sce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Melioracji U Ŝytków Zielonych, Falenty. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi 2002 – Dziennik Ustaw nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r. , poz. 1359. STAN środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006 r. Materiał dla Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego, 2007 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie, Szczecin. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. TUROWSKI M. 2003 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa „Przybiernówko – Gr ądy II”. Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. USTAWA o odpadach. z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 62, poz. 628 z dnia 5 marca 2007 r. ZASADY dokumentowania złó Ŝ kopalin stałych, 2002. Ministerstwo Środowiska Warszawa.