Centra Wielkich Miast Japonii W Procesie Przemian 1955‒2005
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Centra wielkich miast Japonii w procesie przemian 1955-2005 Rajmund Mydeł Centra wielkich miast )apo w procesie przemian 1955-2005 Kraków 2012 Rada Wydawnicza Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego: Klemens Budzowski, Maria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg, Jacek M. Majchrowski Recenzja: prof. zw dr hab. Zygmunt Górka Okładka: Joanna Sroka Adiustacja i korekta: zespół Tłumaczenie na j. angielski: Rajmund Mydeł ISBN 978-83-7571-220-9 Copyright© by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Kraków 2012 Wszystkie materiały ilustracyjne zostały przygotowane przez autora i są zamieszczone na jego odpowiedzialność Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani magazynowana w sposób umożliwiający ponowne wykorzystanie, ani też rozpowszechniana w jakiejkolwiek formie za pomocą środków elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez uprzedniej pisemnej zgody właściciela praw autorskich Na zlecenie: Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego www.ka.edu.pl Wydawca: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o. - Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2012 Sprzedaż prowadzi: Księgarnia U Frycza Kampus Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego ul. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1, 30-705 Kraków tel./faks: (12) 25245 93 e-mail: [email protected] Skład: Joanna Sroka Druk i oprawa: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o. Fotografie 16 i 17 udostępnione zostały przez Wydział Informacji i Kultury Ambasady Japonii w Warszawie. Pozostałe fotografie wykonane zostały przez autora. Spis treści Contents Wprowadzenie I Introduction........................................................................ 7 Przedmiot, zakres i cel studium / Subject, Scope and Aim o f Study.............13 Rozdział 1 / Chapter 1. Współczesny obraz przestrzenny, demograficzny i funkcjonalny centrów oraz ich miejsce w ogólnomiejskim systemie demograficzno -gospo darczym Contemporary Spatial, Demographic and Functional Picture f the Central Business Districts and their Place in the Whole-city Demographic and Economic System............................................................. 23 Rozdział 2 / Chapter 2. Dobowy rytm funkcjonowania oraz przemian obrazu funkcjonalnego CBD Diurnal Rhythm of Functional Activity and Evolution of Functional Structure of the Central Business District............................... 59 Rozdział 3 / Chapter 3. Proces rozwoju demograficznego centrów The Process o f Demographic Development o f the Central Business Districts................................................................... 69 Rozdział 4 / Chapter 4. Przemiany funkcjonalne centrów oraz ich miejsca w ogólnomiejskim rynku pracy Functional Transformations o f the Central Business Districts and Evolution of their Position in the Whole-city Labour Market.............. 89 Podsumowanie/ Conclusions.....................................................................109 Literatura / Literature................................................................................ 113 Summary Central Business Districts o f Japanese large cities in the process of transformations: 1955-2005............................................... 117 Spis treści Spis tabel / List o f Tables.............................................................................119 Spis rycin / List of Figures..........................................................................123 Spis fotografii / List o f Photographs........................................................... 127 Wprowadzenie Na tle bogatego dorobku naukowego dotyczącego przestrzenno-funkcjonal nych i demograficzno-społecznych problemów miast oraz obszarów metropolital nych raczej skromnie prezentują się studia traktujące o powyższych zagadnieniach z uwzględnieniem funkcjonalnych centrów Określane powszechnie angielskim terminem Central Business Districts (CBD) tereny te pozostają w skali miast- -obszarów metropolitalnych głównymi obszarami realizacji tzw. usług wyższego rzędu, na czele z szeroko rozumianymi usługami finansowymi (FIRE: finance, Insurance, real estate), informacyjnymi i komunikacyjnymi (IC: Information and communication), zarządzająco-kontrolnymi oraz specjalistyczną działalnością handlową. Centra wielkich miast kreują z reguły ogromny, o nowoczesnej struk turze rynek pracy oraz czołowy ośrodek działalności ekonomicznej (nierzadko też politycznej), zajmując wprzestrzeni funkcjonalnej i gospodarczej miasta-obszaru metropolitalnego miejsce wyjątkowe. Wyraża się to przede wszystkim w formo waniu przez nie głównych ośrodków - biegunów wzrostu i rozwoju zarówno mia sta, jak też obszaru metropolitalnego czy regionu. Problemy centrów wielkich miast podejmowane były w ramach badań nad zróżnicowaniem wewnętrznej struktury funkcjonalnej miast, procesów redystry bucji ludności i zróżnicowania jej etniczno-rasowego oraz społeczno-ekonomicz nego wizerunku, codziennych dojazdów do pracy oraz przestrzennej zmienności wysokości renty gruntowej (np. Hartman G.W., 1950; Mayer H.M., Kohn C.F., 1959; Murphy R.E., 1972; Carter H., 1975; Yeates M., Garner B., 1980; Yama- moto T„ 1980; Short J.R., 1984; Mydeł R., 1996; Mydeł R., Ishihara H„ 2002). Wśród pionierskich opracowań dotyczących różnych aspektów CBD wiel kich miast, wyróżnić należy studium na temat centrów miast amerykańskich Horwooda E.M., Boycea R.R. (1959). Zaowocowało ono sformułowaniem pierwszego w literaturze przedmiotu graficzno-opisowego schematu, wyróż niającego wprzestrzeni CBD dwie odmienne pod względem obrazu funkcjo nalnego oraz intensywności użytkowania przestrzeni strefy: jądra (core) oraz obrzeża (frame). W ramach układu zwanego core-frame, jądro charakteryzuje się m.in. wysokim wskaźnikiem dojazdów do pracy, silną obecnością funk cji finansowych, kontrolno-zarządzających oraz specjalistycznego handlu. Obrzeża jądra (czyliframe) są natomiast miejscem lokalizacji drugorzędnych instytucji biznesowych, handlu hurtowego, przemysłu lekkiego, infrastruk 7 Wprowadzenie tury komunikacyjnej o regionalnym zasięgu oraz wielorodzinnej zabudowy mieszkaniowej. W opracowaniach dotyczących miast i obszarów metropolitalnych podkreśla ny jest powszechnie spadek znaczenia w CBD klasycznego handlu detalicznego przy jednoczesnym wzroście poziomu koncentracji placówek handlowych z eks kluzywnymi artykułami oraz powierzchni biurowej. Podkreślany jest jednocze śnie wzrost w obrębie CBD liczby miejsc pracy, w tym dla osób o najwyższych kwalifikacjach zawodowych, przy równoczesnym spadku liczby stałych mieszkań ców. Proces wyludniania CBD, charakterystyczny dla centrów wielkich miast od zakończenia II wojny światowej do lat 90. XX wieku, znalazł odzwierciedlenie w sformułowanych ujęciach modelowych, dotyczących rozwoju miast oraz ob szarów metropolitalnych. Do klasycznych w tym względzie zaliczyć należy model ewolucji gęstości zaludnienia B. Newlinga (NewlingB., 1969) oraz opracowany przez autora niniejszej pracy model redystrybucji ludności oraz falowego rozwoju obszaru metropolitalnego (Mydeł R., 2006). W sformułowanych modelach CBD kreuje w początkowej fazie rozwoju miasta-obszaru metropolitalnego tzw. „cen tralny stożek”, który w najbardziej zaawansowanej fazie tych przemian przekształ cony zostaje w „centralny krater”. Dla centrów wielkich miast krajów o wysokim poziomie rozwoju gospodar czego charakterystyczne są rozwijane procesy filtracji oraz gentryfikacji. Pierwszy z nich znamionuje silne obniżanie statusu społeczno-ekonomicznego zamieszku jącej CBD ludności i związany jest praktycznie z ośrodkami miejskimi znajdują cymi się w stadium głębokiego kryzysu ekonomicznego. Drugi proces, bardziej powszechny i typowy dla centrów miast legitymujących się systematycznym roz wojem rynku pracy, charakteryzuje wzrost przedmiotowego statusu mieszkań ców funkcjonalnego centrum. Oba te procesy rozwijane są zarówno w warunkach depopulacji CBD, jak też notowanego na przełomie XX i XXI wieku procesu powolnego ich wzrostu demograficznego (np. Hamnet C., Williams P., 1980; Smith N., Williams P., 1986; Short J.R., 1984; White P., 1984; van Weesep J., Musterd S., 1991; Mydel R., 1996 oraz 2007). Do grupy ważnych z naukowo-poznawczego punktu widzenia opracowań na leży zaliczyć także wyniki studiów na temat przestrzennego zasięgu CBD, inten sywności użytkowania ziemi, miejsca w systemie ekonomicznym miasta i obszaru metropolitalnego oraz skali wahadłowych migracji ludności czynnej zawodowo (np. Mayer H.M., Kohn C.R, 1959; Carter H., 1975; Mydel R., Ishimizu T., 1991; Mydel R., 1993; Mydel R., Ishihara H., 2003). W zespole tych prac wyróż nić należy, ze względu na pionierski charakter podjętej tematyki oraz szczegóło wość badań, studia na temat dobowych przemian struktury funkcjonalnej i spo łeczno-ekonomicznej centrum Tokio (Mydel R., Ishimizu T., 1991) oraz Kioto (Mydel R., Ishihara H„ 2003). 8 Wprowadzenie Miejsce specjalne w tym zakresie zajmują badania centrów wielkich miast historycznych, których proces ewolucji funkcjonalnego obrazu dokonuje się zasadniczo w warunkach procesu rewaloryzacji-rewitalizacji zabudowy, w tym zwłaszcza tej o najwyższych walorach historyczno-architektonicznych. Mając na uwadze nowatorstwo metodologii badań, szczegółowość studiów, opartych naj częściej na pracach terenowych oraz wartość naukowo-poznawczą tej kategorii centrów wielkich miast, wyróżnić należy opracowanie monograficzne Górki Z. (2004) oraz publikacje Mydela R., Ishihary H. (2002 oraz 2003). Pierwsze z nich dotyczące historycznej dzielnicy śródmiejskiej Krakowa (tzw. I dzielnica kata stralna zamknięta pierścieniem Plant