Super Gezonder? Welke supermarktketen maakt de gezonde keuze (ook) de makkelijkste?

INHOUDSOPGAVE

Voorwoord 2 Managementsamenvatting 3 Testoordeel per supermarktketen 5 Inleiding 7 Onderzoeksmethode 9 Etikettering 13 Aanprijzing 16 Samenstelling 19 Consumenteninformatie 21 Conclusies 23 Aanbevelingen 24 Referenties & meer informatie 25 Colofon 26

 VOORWOORD

De Consumentenbond heeft keuzevrijheid hoog in het vaandel, net als het credo ‘maak de gezonde keuze de makkelijke keuze’. Consumenten zijn mans genoeg om zelf te kiezen wat ze wel en wat ze niet kopen. Maar kiezen voor gezond lijkt makkelijker dan het is. Een welover- wogen keuze maak je op basis van volledige, eerlijke en begrijpelijke informatie. En juist op dat punt is er in de Nederlandse supermarkt nog een wereld te winnen. De strategie van de supers lijkt precies tegen- overgesteld aan die van de Belastingdienst: leuker en gezelliger kun- nen ze het wel maken, maar makkelijk? Nee, dat lukt nog niet.’

Felix Cohen, algemeen directeur Consumentenbond MANAGEMENTSAMENVATTING

De Consumentenbond vindt gezond eten belangrijk. Veel Nederlanders eten te veel en verkeerd en dat leidt tot aanzienlijk gezondheidsverlies en overgewicht.

Begin 2005 hebben industrie, overheid en Eén van de aanbevelingen uit ‘Super Gezond’ maatschappelijke organisaties op initiatief van was om de acties van convenantpartners uit het toenmalig minister Hoogervorst het Convenant bedrijfsleven blijvend door een onafhankelijke overgewicht opgericht. De partners binnen het instantie te laten monitoren. De stuurgroep van Convenant verplichten zich tot het uitvoeren het Convenant heeft ingestemd met deze aan- van actieplannen om overgewicht te bestrijden. beveling en in de zomer van 2007 is het Con- Sinds 2007 neemt de Consumentenbond ook venant door een onafhankelijk bureau geëva- deel aan het Convenant overgewicht als één lueerd. Deze evaluatie is als rapportage naar van de 20 partners. de Tweede Kamer gestuurd. Uit deze evaluatie bleek dat supermarkten in de presentatievorm Eén van de andere deelnemers is het Centraal (inrichting, aanbiedingen) en in het informeren Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), het over- van de consument nog slagen kunnen maken. koepelend orgaan voor supermarktorganisaties. Deze presenteerde ruim 2,5 jaar geleden zijn Deze conclusie komt overeen met de conclusies actieplan. Dit plan heeft als voornaamste doel uit rapport ‘Super Gezond’ van de Consumen- de bevordering van een gezond gewicht. Het tenbond. De Consumentenbond heeft dan ook heeft – mits goed uitgevoerd – veel potentie. besloten het onderzoek te herhalen. Het doel Dagelijks bezoeken namelijk vier miljoen men- van dit nieuwe onderzoek is na te gaan of er ver- sen een supermarkt. Supermarkten beïnvloe- beteringen te zien zijn sinds 2006. Het resultaat den dus direct de voedselkeuze van heel veel is beschreven in dit rapport, ‘Super Gezonder?’. consumenten. Eén van de prioriteiten van het Net als in 2006 zijn tien grote supermarktketens Convenant in 2008 is dan ook het bevorderen onderzocht op de volgende aspecten: van een beter zichtbaar en vindbaar aanbod van • etikettering; gezonde producten in supermarkten. • aanprijzing; • samenstelling; • consumenteninformatie. Monitoring Kernpunten De Consumentenbond hecht veel waarde aan • De aanpak van supermarktketens om de een onafhankelijke monitoring van de activi- gezonde keuze de makkelijke keuze te teiten van verschillende partners van het Con- maken, moet regelmatig, op een transpa- venant. Daarom heeft de bond in 2006 een rante manier gemeten en gevolgd worden. methode opgezet om de acties van supermarkt- • Alle supermarktketens kunnen nog aanzien- ketens te volgen, op een aantal belangrijke lijk veel doen om de gezonde keuze de mak- aspecten waarvoor zij verantwoordelijk kunnen kelijke te maken. Het gebrek aan voortgang worden gehouden. De resultaten van dit onder- ten opzichte van vorig jaar is teleurstellend. zoek zijn in februari 2007 gepubliceerd in het • De verschillen tussen supermarktketens op rapport ‘Super Gezond’. dit gebied zijn wederom fors.

 • is ook in 2007 weer de voorloper • Ondanks herhaald verzoek van de ministers op basis van de in dit onderzoek gebruikte Hoogervorst, Verburg en Klink, en van de indicatoren. Consumentenbond, is de gezonde keuze in • Bij sommige supermarktketens zijn verbete- de supermarkt nog niet eenvoudig gemaakt. ringen te signaleren op het gebied van eti- Zelfregulering heeft hier na 2,5 jaar onvol- kettering. Op het aspect aanprijzing was juist doende resultaat geboekt. De Consumenten- een achteruitgang te zien. (Met de kantteke- bond adviseert krachtiger beleidsmaatrege- ning dat dit jaar ook ijsjes als ongezond pro- len om het gewenste effect te bereiken. duct zijn meegenomen).

Tabel 1 Testoordeel per supermarktketen

Etikettering Aanprijzing Testoordeel % uitgebreide % vermelding % vermelding Schaplengte % aanbiedin- % kassa’s Kinder- (schaal 1-100) voedings- kcal per portie zoutgehalte gezond/ gen minder minder snoepgoed waardetabel minder gezond gezond 2007 gezond Wegingsfactor (%) 30 15 5 20 20 5 5 Albert Heijn 60 ++ ++ -- # - -- - 50 + ++ ------Super de Boer 40 ++ ------Plus 29 ------ 29 - -- -- # -- # -- 28 # ------# + van den Broek* 27 # ------# 27 ------# 27 ------Dekamarkt 20 ------#

Legenda 80-100 / ++ = zeer goed 60-79 / + = goed 40-59 / # = redelijk 20-39 / – = matig 0-19 / -- = slecht

*Ook Bas van der Heijden en Digros

In het onderzoek van 2007 komt Albert Heijn met 60 punten opnieuw als beste uit de bus (met een zeer nipte ‘goed’) en scoort DekaMarkt met 20 punten (een zeer nipte ‘matig’) ook dit jaar weer het slechtst.

 super gezonder? Vergelijking totaalscore 2006/2007 vooruitgang geboekt. Voor de vergelijking in In vergelijking met 2006 valt op dat Lidl het in figuur 1 is gebruik gemaakt van de totaalscores 2007 minder goed doet dan in 2006. De reden exclusief kindersnoepgoed omdat dit aspect in hiervoor is dat Lidl op het aspect aanprijzing 2006 niet gemeten is. Dit verandert het beeld in 2006 veel hoger scoorde dan in 2007. Plus, overigens nauwelijks. Coop en Dirk van den Broek hebben de meeste

Figuur 1 Testoordeel per supermarktketen in 2006 en 2007 100 90 80 70 60 2006 50 2007 40 30 20 10 0

Plus Aldi Lidl Coop C1000 Jumbo Albert Heijn Dekamarkt Super de Boer Dirk vd Broek

 managementsamenvatting

INLEIDING

Dat overgewicht een omvangrijk probleem is, hoeven we niemand meer uit te leggen. Het was de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) die overgewicht in 2003 hoog op de agenda wist te zetten en opriep ‘de gezonde keuze de makkelijke keuze te maken’.

Ook in Nederland vonden Consumentenbond, en hun handtekening gezet onder het Euro- bedrijfsleven en overheid dat er iets moest pese Handvest ter bestrijding van overgewicht. gebeuren. Dit werd versterkt door het onder- zoeksrapport ‘Ons eten gemeten’ van het Eén van de belangrijkste spelers binnen de Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu obesogene omgeving is de supermarktsector. (RIVM), geschreven in opdracht van Samen met de horeca- en cateringsectoren zor- het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn gen zij voor een groot deel van de aankopen van en Sport in 2004. Volgens dit rapport kampt voedingsmiddelen. Om de bijdrage van super- gemiddeld 40 procent van de volwassen markten aan een gezonde omgeving in kaart te Nederlanders met overgewicht en 10 procent brengen, heeft de Consumentenbond eind 2006 lijdt aan obesitas. Als Nederlanders hun leefstijl voor het eerst gemeten hoe supermarkten het niet aanpassen is in 2015 naar schatting 15 tot doen op het gebied van gezonde voeding. De 20 procent obees. Dit heeft ernstige gevolgen overall conclusie was dat de supermarkten nog voor de volksgezondheid. Jaarlijks leidt overge- veel ruimte hadden voor verbetering. wicht in Nederland tot ongeveer 40.000 nieuwe gevallen van ouderdomsdiabetes, hart- en Diverse supermarkten lieten als reactie weten vaatziekten en kanker. Overgewicht is ook een dat ze volop werk maken van gezonder beleid. duur probleem. Volgens de Raad voor de Volks- Vooral etikettering van de voedingswaarde op gezondheid (2002) is de gezondheidszorg nu de producten stond hoog op de prioriteitenlijst. al een half miljard euro per jaar kwijt aan kwa- len die verband houden met ernstig overge- wicht. De indirecte kosten voor zaken als ziek- Zeurkassa’s en wildgroei van logo’s teverzuim, productieverlies, uitkeringslasten en maatschappelijke kosten worden geschat op 2 In 2007 werd het Convenant overgewicht miljard euro per jaar. De verwachting is dat die geëvalueerd door een onafhankelijk bureau. Dit kosten alleen maar zullen stijgen. onderzoek toont aan dat de activiteiten gericht op de preventie van overgewicht te versnip- perd zijn en onvoldoende verankerd zijn in Obesogene supermarkt onder andere het bedrijfs- of schoolbeleid.

De obesogene omgeving wordt veelal gezien In reactie hierop presenteerde het Conve- als de belangrijkste oorzaak van de stijging van nant overgewicht in november 2007 een pak- overgewicht. Deskundigen zijn het er daarom ket extra maatregelen voor 2008. Hierin staat over eens dat het individu niet alleen verant- onder andere opnieuw de aanbeveling om woordelijk gesteld kan worden voor zijn over- een beter zichtbaar en vindbaar aanbod van gewicht. De ministers in Europa hebben dit uit- gezonde voeding in supermarkten te reali- gangspunt gezamenlijk als startpunt genomen seren. Minister Klink van Volksgezondheid,

 Welzijn en Sport (VWS) steunde het initiatief. In hoogte en ook niet bij de kassa’s, en het aan- zijn toespraak sprak hij zich, evenals zijn voor- brengen van eenheid en heldere criteria voor ganger in 2006, duidelijk uit tegen snoeprecla- etiketten en keurmerken die helpen bij het mes voor kinderen en voor ‘zeurvrije kassa’s’. maken van de juiste keuze. Ook riep hij op tot een betere evaluatie van de resultaten van het Convenant. Uit het bovenstaande blijkt dat er bij beleids- makers veel draagvlak is voor verbeteringen Ook minister Verburg van Landbouw, Natuur en in de supermarkt. De Consumentenbond wil Voedselkwaliteit (LNV) wil dat de supermark- met dit nieuwe rapport (de opvolger van ‘Super ten hun verantwoordelijkheid nemen en dat zij Gezond’ uit 2006) in kaart brengen op welke werken aan een gezondere inrichting van hun wijze supermarkten hier gehoor aan geven. winkels, zo gaf ze aan tijdens een congres van Met de aanbevelingen in dit rapport kunnen het CBL in maart 2007. Als aandachtspunten beleidsmakers en politici bepalen of en hoe noemde ze een gezond en eerlijk assortiment maatregelen tegen overgewicht kunnen wor- tegen een goede prijs, geen snoep op kinder- den ingezet.

Begin 2006 nam Marc Jansen van het CBL (de koepelorganisatie van supermarkten) het eerste exemplaar van het Super Gezond rapport in ontvangst.

 super gezonder? ONDERZOEKSMETHODE

De Consumentenbond heeft in 2007 opnieuw onderzocht in hoeverre supermarktketens het consumenten makkelijk maken om te kiezen voor gezonde voeding. Hiertoe zijn tien grote supermarktketens in Nederland (dezelfde als in 2006) onderzocht op etikettering, aanprijzing, productsamenstelling en consumenteninformatie.

Etikettering gekeken of naast het natriumgehalte, er een Voorafgaand aan het onderzoek heeft de omrekening is gemaakt naar het zoutgehalte. Consumentenbond een lijst met 55 produc- Tot slot is geïnventariseerd of de supermarkten ten opgesteld. Deze producten zijn ingekocht gebruik maken van gezondheidslogo’s. Voor dit bij de supermarktketens. Het gaat hier speci- deelaspect is geen score berekend. fiek om huismerkproducten of winkelgebon- den merken. Producten die bij minder dan zes Aanprijzing van de tien supermarktketens verkrijgbaar ble- Om de aanprijzing van gezonde en minder ken te zijn, zijn uiteindelijk niet beoordeeld. Elk gezonde producten te onderzoeken heeft product is vervolgens onderzocht op de ver- de Consumentenbond twintig filialen per super- melding van de uitgebreide voedingswaarde- marktketen bezocht. Dit heeft over declaratie (energetische waarde, eiwitten, kool- een periode van meerdere weken (oktober 2007 hydraten, suikers, vetten, verzadigde vetzuren, tot februari 2008) plaatsgevonden om een zo voedingsvezels en natrium), de vermelding van reëel mogelijk beeld van de aanprijzing weer het aantal kilocalorieën per 100 gram of per te geven. Aanprijzing wordt in dit onderzoek portie en de vermelding van het zoutgehalte. omschreven als de wijze waarop voedingsmid- De voedingswaardedeclaratie kan worden weer- delen in supermarkten worden aangeboden. gegeven in een beknopte en een uitgebreide Supermarktketens kunnen dit zodanig vormge- vorm. De beknopte vorm houdt in dat de ener- ven, dat de gezonde keuze makkelijker wordt getische waarde en de hoeveelheden eiwitten, gemaakt. De aanprijzing heeft de Consumen- koolhydraten en vetten worden vermeld. Bij de tenbond onderzocht op vier deelaspecten: uitgebreide vorm worden ook de hoeveelheden • Schaplengte gezonde/minder gezonde suikers, verzadigde vetzuren, voedingsvezels producten. en natrium weergegeven. Juist deze voedings- • Percentage aanbiedingen minder gezonde stoffen zijn belangrijk in het kader van gezonde producten. voeding. • Percentage kassa’s met minder gezonde De vermelding van het aantal calorieën per por- producten. tie is belangrijk uit oogpunt van gewichtsbe- • Percentage kindersnoepgoed (hoeveelheid heersing. In december 2006 heeft de Gezond- producten en plaats) heidsraad de nieuwe ‘Richtlijnen goede voeding 2006’ uitgegeven, met daarin onder meer een Deelaspect ‘schaplengte gezonde/minder gezonde richtlijn voor de maximale dagelijkse zoutin- producten’ name en een richtlijn voor verzadigde vetzu- In onze huidige maatschappij is er een bijzonder ren. Voor consumenten die op hun zoutinname groot aanbod van minder gezonde producten willen letten, is het belangrijk te weten hoeveel ten opzichte van gezondere producten. De zout er in producten zit. Daarom heeft de bond verwachting van de Consumentenbond is dat

 wanneer er meer schapruimte beschikbaar is Deelaspect ‘kindersnoepgoed’ voor gezonde (snack)producten in de super- Snoepgoed voor kinderen (inclusief koek en markt, de consument eerder geneigd is om chips) wordt vaak aangeprijsd door middel van deze producten te kiezen. In dit onderzoek is de opdruk van kinderidolen, stripfiguren of bij- er gekeken naar de verdeling van de schap- voorbeeld clowns op de verpakking. Ook hierbij pen voor gezonde snackproducten (vers fruit wordt ingespeeld op de ‘zeurkracht’ van kinde- en groente om te snoepen) in verhouding tot ren. Minister Verburg heeft deze vorm van kids- minder gezonde snackproducten (koek, snoep marketing in een toespraak aan de kaak gesteld. en chips). Hiervoor is de schaplengte in meters Het aantal van deze producten in de supermarkt bepaald. Van losse bakken is de langste zijde is geteld en ook is genoteerd op welke hoogte genomen, van schappen die tweezijdig bereik- het product is waargenomen: op kinderhoogte baar waren – zoals vaak het geval bij groente en (<1 m) of hoger. Het deelaspect kindersnoep- fruit – zijn beide zijdes die langs gangpaden lig- goed is in 2007 voor het eerst meegenomen. gen meegenomen. Daar waar in dit rapport de totaalscores en de score voor aanprijzing worden vergeleken met Deelaspect ‘percentage aanbiedingen minder 2006, gebruikt de bond we de scores zonder het gezonde producten’ aspect kindersnoepgoed. Bij het bepalen van de verdeling van de schap- lengte zijn alle aanbiedingen voor gezonde Samenstelling en minder gezonde producten geïnventari- De Consumentenbond heeft de samenstelling seerd. Hiervan is berekend bij hoeveel van soortgelijke producten van de verschillende procent van de geïnventariseerde aanbiedin- huismerken en winkelgebonden producten ver- gen het ging om minder gezonde aanbiedin- geleken. De onderzoekers noteerden de voe- gen. Bij het tellen van de aanbiedingen zijn dingswaarde en vergeleken de producten met productaanbiedingen van één productsoort elkaar op het gehalte aan verzadigde vetzuren van één merk als één aanbieding geteld (voor- en zout. De keuze van deze indicatoren is geba- beeld: indien Lay’s Chips naturel en paprika seerd op het RIVM-rapport en aanbevelingen beide in de aanbieding zijn, is dit als 1 aanbie- van de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO). ding geteld). Ook sluiten de ‘Richtlijnen goede voeding 2006’ van de Gezondheidsraad hierop aan. De Deelaspect ‘percentage kassa’s met minder gehaltes zout en verzadigd vet zijn beoordeeld gezonde producten’ aan de hand van bestaande criteria van onder Zogenaamde ‘zeurkassa’s’ zijn ingericht om de andere het Voedingscentrum. Omdat niet alle consument te verleiden tot impulsaankopen. gegevens waren weergegeven op de verpak- Bovendien bevorderen ze het zeurgedrag van king, is de ontbrekende informatie opgevraagd kinderen. Minister Klink heeft in 2007, evenals bij de supermarktketens. zijn voorganger, de supermarktketens opnieuw opgeroepen te zorgen voor ‘zeurvrije’ kassa’s. Consumenteninformatie In dit onderzoek is daarom het percentage kas- Voor dit aspect is er gekeken naar informatie sa’s bepaald waar koek, snoep en chips werden over gezonde voeding aangeboden op de win- aangeboden. Indien de schappen tussen twee kelvloer en op de website. Per supermarktketen kassa’s gelegen waren – en voor beide rijen zijn twintig filialen bezocht en zijn de websi- bereikbaar – zijn de schappen bij beide kassa’s tes bekeken. Het bezoeken van de filialen heeft meegenomen. over een periode van meerdere weken plaats-

10 super gezonder? gevonden om een zo reëel mogelijk beeld van uiteindelijk niet meegenomen in het testoor- de aangeboden consumenteninformatie weer deel. De belangrijkste reden om het aspect te geven. samenstelling niet mee te nemen in het testoor- deel, is dat er te weinig gegevens beschikbaar Testoordeel zijn om een onderbouwd oordeel voor alle De aspecten etikettering en aanprijzing zijn supermarktketens te geven. Het aspect consu- kwantitatief beoordeeld en vormen samen het menteninformatie is door middel van een scan testoordeel. De inschaling en weging is hier- uitgevoerd. Daaruit zijn alleen opvallende kwali- onder weergegeven (zie tabel 2). De aspecten tatieve conclusies getrokken. samenstelling en consumenteninformatie zijn

Tabel 2 Inschaling en weging testoordeel

Testoordeel aspect etikettering (50%) aspect aanprijzing (50%) Deelaspect % uitgebreide % vermelding % vermelding Schaplengte % aanbiedin- % kassa’s kindersnoepgoed voedings- kcal per portie zoutgehalte gezond/ gen minder minder gezond waardetabel minder gezond gezond Wegingsfactor (%) 60 30 10 40 40 10 10

% laag * Aantal* ++ 80 – 100 80 – 100 80 – 100 0,8 – 1,0 0 – 20 0 – 20 0-20 0-15 + 60 – 80 60 – 80 60 – 80 0,6 – 0,8 20 – 40 20 – 40 20-40 15-30 # 40 – 60 40 – 60 40 – 60 0,4 – 0,6 40 – 60 40 – 60 40-60 30-45 - 20 – 40 20 – 40 20 – 40 0,2 – 0,4 60 – 80 60 – 80 60-80 45-60 - – 0 – 20 0 – 20 0 – 20 0 – 0,2 80 – 100 80 – 100 80-100 60-75

* ‘Percentage laag’ en ‘aantal producten met kinderhelden’ telden beiden voor de helft mee voor kindersnoepgoed

11 onderzoeksmethode resultaten ETIKETTERING

Om een gezonde keuze te kunnen maken moeten consumenten weten wat er in een product zit. De convenantpartners hebben daarom afgesproken om de informatie op etiketten uit te breiden ‘door, waar mogelijk, producten te voorzien van een voedingswaardedeclaratie per honderd gram/milliliter’.

Ook streven de partners ernaar, waar relevant, Wel zijn er sinds het vorige onderzoek verbeterin- de calorie-informatie per portie aan te geven. gen doorgevoerd; Plus ging van 0 naar 16%, Coop Het CBL ijvert in het eigen actieplan voor de van 0 naar 13% en Aldi van 0 naar 10%. Jumbo wettelijke verplichting van het opnemen van de maakte een stap van 8% in 2006 naar 17%. voedingswaardedeclaratie. De EU pleit voor het verplicht vermelden van de voedingswaarde, Deelaspect ‘Vermelding zoutgehalte’ inclusief aanbevolen inname, op de voorkant Op slechts 5 van de ongeveer (niet alle super- van de verpakking (voorstel EU-etiketteringsver- markten hadden alle 55 producten in het assor- ordening, februari 2008). timent) 550 producten (0,9%) troffen we het zoutgehalte aan op het etiket. In 2006 was dit Aanpak op 7 van de ongeveer 550 producten (1,3%) het De aanpak is beschreven in de Onderzoeks- geval. Voor het aspect ‘vermelding zoutgehalte’ methode. krijgen alle supermarktketens dan ook deze onderzoeksronde weer het oordeel ‘slecht’ (zie Resultaten tabel 3). Deelaspect ‘uitgebreide voedingswaardetabel’ Alle supermarktketens vermelden de uitge- Gezondheidslogo’s’ breide voedingswaardetabel, maar niet altijd Gezondheidslogo’s zijn niet kwantitatief beoor- even consequent. Albert Heijn en Super de Boer deeld. Er zijn momenteel meerdere logo’s, met kiezen het vaakst voor de uitgebreide vorm. verschillende criteria in gebruik. Het Gezonde C1000 volgt vlakbij met 78% (zie tabel 3). Ook Keuze Klavertje is aangetroffen op huismerk- dit jaar blijft vooral DekaMarkt achter en krijgt producten van Albert Heijn. De overige super- als enige het oordeel ‘slecht’. Dirk van den Broek marktketens (met uitzondering van Lidl en heeft aangegeven de voedingswaardedeclaratie Aldi) hebben zich aangesloten bij de Stichting op korte termijn te verbeteren. ‘Ik Kies Bewust’. De Consumentenbond is van mening dat er één verplicht logo / schema voor Deelaspect ‘Vermelding aantal calorieën per portie’ voedingswaarde op alle verpakte producten Het zijn ook in 2007 weer voornamelijk Albert moet komen. Uit de beschikbare onafhanke- Heijn en C1000 die het aantal calorieën per por- lijke onderzoeken komt het Britse ‘multiple traf- tie vermelden (zie tabel 3). Zij scoren op dit fic light’ (figuur 2) als beste naar voren. Hiermee deelaspect ‘zeer goed’. De overige supermarkt- kan de consument in één oogopslag zien hoe ketens krijgen het oordeel ‘slecht’. gezond een product daadwerkelijk is.

13 Figuur 2 Multiple traffic light

per portie

matig vet 7,2 g

veel verzadigd vet 3,8 g

veel suiker 13 g

weinig zout 0,1 g

Tabel 3 Resultaten etikettering

Etikettering totaal % uitgebreide voedings- % vermelding kcal per % vermelding zoutgehalte 2007 2006 waardetabel portie Wegingsfactor % 60 30 10 Albert Heijn ++ ++ ++ ++ -- C1000 + + + ++ --

Super de Boer # # ++ -- -- Aldi - - # -- -- Dirk van den Broek* - -- # -- -- Lidl ------Jumbo ------Plus ------Coop ------DekaMarkt ------

Legenda ++ = zeer goed + = goed # = redelijk – = matig -- = slecht

*Ook Bas van der Heijden en Digros

Vergelijking etikettering 2006/2007 van de uitgebreide voedingswaardetabel, met De vergelijking met het vorige onderzoek laat uitzondering van de Aldi. Hierdoor verschuift een voorzichtige positieve ontwikkeling zien. het eindoordeel etikettering voor Dirk van den Alle matig of slecht scorende supermarkten Broek, Lidl, Jumbo, Plus en Coop van ‘slecht’ in hebben voortgang geboekt in de vermelding 2006 naar ‘matig’ in 2007.

14 super gezonder? Conclusies • Hoewel er voortgang geboekt is in het afge- • Albert Heijn, Super de Boer en C1000 maken lopen jaar, is er nog steeds veel ruimte voor het consumenten makkelijk als het gaat om verbetering van de etikettering van de huis- uitgebreide etikettering van de voedings- en winkelgebonden merken van supermarkt- waarde; ketens; • Op Albert Heijn en C1000 na vermelden • Albert Heijn is de enige supermarktketen die supermarktketens amper het aantal calorieën zeer goed scoort op het aspect etikettering. per portie; C1000 scoort goed, Super de Boer redelijk. • Helaas wordt het zoutgehalte nauwelijks ver- Dekamarkt scoort slecht, de rest matig; meld.

Figuur 3 Score etikettering in 2006 en 2007 100 90 80 70 60 50 40 2006 30 20 2007 10 0

Aldi Plus Lidl Coop C1000 Jumbo Albert Heijn Dekamarkt Super de BoerDirk vd Broek

Aanbevelingen • Kom de gemaakte afspraken na en vermeld Op het aspect etikettering zijn nog veel verbete- op alle etiketten de uitgebreide voedings- ringen mogelijk. De Consumentenbond beveelt waardedeclaratie. de supermarktketens, vooruitlopend op wet- • Vermeld op alle etiketten het aantal calorieën telijke verplichtingen, daarom ook dit jaar weer per portie en naast de hoeveelheid natrium dringend de volgende punten aan: ook het zoutgehalte.

15 etikettering resultaten AANPRIJZING

Supermarkten kunnen een gezonde voedselkeuze bevorderen door een ruim en betaalbaar aanbod van gezond voedsel in supermarkten en door een betere zichtbaarheid daarvan. Het CBL-actieplan ‘Stimulans naar Balans’ haakt hierop in. Ook kinderen beslissen mee in de keuze van boodschappen. Plaatjes van kinderhelden op de verpakking van koek, snoep en chips verleiden kinderen tot het (door ouders laten) kopen hiervan. Vaak bevinden deze producten zich op kinderhoogte. In juni 2007 riep minister Verburg de supermarkten op het aanbod bij de kassa’s gezonder te maken.

Aanpak Deelaspect ‘Percentage kassa’s met minder De aanpak is beschreven in de Onderzoeks- gezonde producten’ methode. Alleen de supermarkten Jumbo en Aldi krij- gen een ‘redelijke’ score, wat betekent dat daar Resultaten relatief de meeste kassa’s zonder koek, snoep Deelaspect ‘Schaplengte gezonde/minder en chips zijn te vinden. De Dekamarkt, Coop, gezonde producten’ Plus en Dirk van den Broek scoren ‘matig’ en De meest gunstige verhouding van schapleng- de C1000, Super de Boer, Albert Heijn en Lidl tes gezond/minder gezond is te vinden krijgen de score ‘slecht’ (tabel 4). Ook hier is bij Albert Heijn en Jumbo. Zij scoren ‘redelijk’ opmerkelijk dat de Lidl in 2006 nog ‘zeer goed’ (zie tabel 4). De overige supermarkten hebben scoorde, terwijl Jumbo en Aldi ‘goed’ scoorden. een minder gunstige schappresentatie en sco- Een positieve recente ontwikkeling is dat Albert ren ‘matig’. Dit is een achteruitgang ten opzichte Heijn en Plus hebben aangekondigd de kas- van 2006; toen scoorden nog 6 supermarkten sa’s op korte termijn snoepvrij te maken (Albert ‘redelijk’. Heijn) of in elke winkel minimaal één snoep- kassa te vervangen door een meubel met Deelaspect ‘Percentage aanbiedingen minder snoepfruit (Plus). gezonde producten’ In geen van de onderzochte supermarkten is de Deelaspect ‘Kindersnoepgoed’ verhouding tussen gezonde en minder gezonde Dit aspect is in het huidige onderzoek voor het producten in de aanbieding gunstig. De zes eerst meegenomen. Hierbij is gekeken naar de supermarkten Albert Heijn, Plus, Lidl, Super de plaats en hoeveelheid snoepgoed voor kinde- Boer, Coop en C1000 scoren ‘matig’ op dit punt, ren, met daarop afbeeldingen van kinderhel- de Aldi, Jumbo, Dekamarkt en Dirk van den den. Aldi heeft het minste (totaal en laagge- Broek ‘slecht’ (tabel 4). In 2006 scoorde Lidl hier plaatst) kindersnoepgoed in het assortiment en nog goed en C1000 redelijk. Hierbij dient de scoort daarmee ‘goed’. Dirk van den Broek, Lidl kanttekening gemaakt te worden dat ijsjes dit en Dekamarkt scoren ‘redelijk’ en de overigen jaar zijn meegenomen als extra item in de cate- ‘slecht’ (tabel 4). gorie ongezonde producten.

16 super gezonder? Vergelijking aanprijzing 2006/2007 Voor de vergelijking met 2006 is gebruik vaak in de aanbieding zijn en er vaker onge- gemaakt van de scores exclusief het deelaspect zonde producten bij de kassa’s liggen. Dit is kindersnoepgoed, omdat dit in 2006 niet geme- in tegenspraak met de intenties van het CBL- ten is. Opvallend is dat Lidl in 2006 veel beter actieplan. scoorde (goed) dan in 2007 (matig). Dit is te wij- • Alle supermarkten scoren ‘matig’ op het ten aan een toename van het aantal kassa’s met onderdeel aanprijzing. Voor de meeste minder gezonde producten en een toename supermarkten is dit vergelijkbaar met 2006, van het aantal ongezonde producten dat in de behalve de Lidl, die toen nog ‘goed’ scoorde. aanbieding is. • Ook het aspect kindersnoepgoed vraagt om verbetering. Alleen Aldi scoort ‘goed’, Dirk van Conclusies den Broek, Lidl en Dekamarkt ‘redelijk’ en de • De trend ten opzichte van 2006 geeft aan dat overigen ‘slecht’. de schaplengte met ongezonde producten • Er is veel ruimte voor verbetering van het toegenomen is, gezonde producten minder aspect aanprijzing.

Tabel 4 Resultaten aanprijzing

Aanprijzing totaal Schaplengte gezond/ % aanbiedingen % kassa’s minder Kindersnoep- minder gezond minder gezond gezond goed Wegingsfactor (%) 40 40 10 10 Albert Heijn - # - -- - Coop - - - - - Dekamarkt - - -- - # Plus - - - - - Jumbo - # -- # -- Super de Boer ------Aldi - - -- # + C1000 ------Lidl - - - -- # Dirk van den Broek - - -- - # Legenda ++ = zeer goed + = goed # = redelijk – = matig -- = slecht

* Ook Bas van der Heijden en Digros

17 aanprijzing Figuur 4a Score aanprijzing 2007 (inclusief2006 kindersnoepgoed) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

Coop Plus Aldi Lidl Jumbo C1000 Albert Heijn Dekamarkt Super de Boer Dirk vd Broek

Figuur 4b Score aanprijzing 2006 en 2007 (exclusief kindersnoepgoed)

100 90 80 70 60 50 40 2006 30 2007 20 10 0

Coop Plus Aldi Lidl Jumbo C1000 Albert Heijn Dekamarkt Super de Boer Dirk vd Broek

Aanbevelingen • De keuze van de consument is afhankelijk • Maak het consumenten ook bij de kassa van het aanbod. Maak daarom de schap- makkelijker om te kiezen voor gezond; zorg lengte met gezonde producten even lang daarom voor een gezonder aanbod bij de als of langer dan de schaplengte met minder kassa. gezonde producten. • Maak het ouders en kinderen makkelijker om • Stimuleer de keuze voor gezond door in ver- voor gezond te kiezen; beperk het assorti- houding meer gezonde dan minder gezonde ment van snoepgoed met kinderhelden en producten in de aanbieding te doen. plaats het niet op kinderhoogte.

18 super gezonder? resultaten SAMENSTELLING

Supermarkten moeten hun eigen verantwoordelijkheid nemen wat betreft de samenstelling van huismerk- en winkelgebonden producten, vindt de Consumentenbond. Dit punt staat ook in het actieplan van het Convenant beschreven: ‘De wetenschap over de productsamenstelling staat niet stil en biedt mogelijkheden om die verder te verbeteren. Te denken valt aan het verla- gen van de energie per portie of het verhogen van de voedingsstoffendichtheid of het gebrui- ken van andere vetzuren’.

Aanpak Vergelijking 2006/2007 De aanpak is beschreven in de Onderzoeks- De samenstelling van producten is in sommige methode. gevallen verbeterd. Zo bevat de fritessaus van AH nu nog maar 2 gram /100 g verzadigd vet, Resultaten ten opzichte van 5 gram in 2006. De vergelijking van de samenstelling van huis- merk- en winkelgebonden producten is kwali- Conclusie tatief uitgevoerd. De Consumentenbond heeft • Over het algemeen springt er geen super- evenals in 2006 besloten om geen eindoordeel marktketen in positieve of negatieve zin uit te geven voor dit aspect omdat voldoende gege- qua natrium- en verzadigd vetgehalte. vens van slechts zes supermarktketens beschik- • De soms aanzienlijke verschillen van het baar waren. Lidl en Aldi werkten wel mee, maar natrium- en verzadigd vetgehalte tussen pro- konden niet veel extra informatie overleggen. ducten laat zien dat supermarktketens nog Coop werkte helemaal niet mee en het aantal ruimte hebben om de samenstelling van hun winkelgebonden merken van Dirk van den Broek producten te verbeteren. is te klein bevonden. Uit de vergelijking van de beschikbare informatie blijkt dat er, evenals in Aanbeveling 2006, over het algemeen niet één supermarkt- Maak het consumenten makkelijker om te kie- keten in positieve of negatieve zin uitspringt zen voor gezond door de samenstelling van qua gehalte natrium- en/of verzadigd vet De ver- huismerk- en winkelgebonden producten schillen op productniveau zijn soms aanzienlijk: zoveel mogelijk te blijven verbeteren, door het • 1 kops soep kip van de C1000 bevat 2,5 gehalte aan verzadigd vet en natrium (zout) te keer zoveel zout (oordeel ‘slecht’) als die van verlagen. Albert Heijn, Dekamarkt, Jumbo en Plus (oor- deel ‘matig’). Super de Boer scoort ‘redelijk’. • Spinazie à la crème van Super de Boer scoort ‘zeer goed’ met betrekking tot verzadigd vet, die van Dekamarkt ‘goed’ en Albert Heijn ‘slecht’.

19 resultaten CONSUMENTENINFORMATIE

Dagelijks bezoeken vier miljoen mensen de supermarkt. Het bereik van informatie, aangeboden door supermarktketens is dus enorm.

Aanpak Vergelijking 2006/2007 De aanpak is beschreven in de Onderzoeks- • Er is geen duidelijke verbetering in consu- methode. menteninformatie over gezonde voeding gesignaleerd. Resultaten • De informatie over gezonde voeding op de De Consumentenbond heeft besloten geen websites is nauwelijks gewijzigd ten opzichte waardeoordeel te vellen over de aangeboden van 2006. informatie, aangezien deze alleen is geïnventa- riseerd en gescand. Opmerkelijke bevindingen Conclusie zijn hieronder puntsgewijs weergeven: • Supermarktketens bieden nog steeds nauwe- • Onafhankelijke informatie van het Voedings- lijks informatiemateriaal van het Voedings- centrum wordt in geen van de 10 bezochte centrum aan. filialen aangetroffen, wel is er in de Albert • Op Aldi en Lidl na verstrekken alle super- Heijn, Dekamarkt, Jumbo, Dirk van den Broek marktketens informatie over gezonde voe- Plus en Super de Boer de folder ‘Eten in Europa ding. – verken de Europese Unie in 27 recepten’, van het ministerie van LNV aangetroffen. Aanbeveling • Alle supermarktketens beschikken over een • Maak (meer) gebruik van het materiaal van eigen website, waarvan zes informatie bieden onafhankelijke informatiebronnen, zoals het over gezonde voeding, met een link naar het Voedingscentrum. Voedingscentrum (behalve Coop). Dirk van den Broek meldt dat ze in april 2008 op de website www.lekkerdoen.nl meer informatie over gezonde voeding gaan geven. • Supermarktketens bieden informatie over gezonde voeding aan middels receptkaarten, supermarktmagazines, folders en websites. • Aldi en Lidl bieden geen informatie over gezonde voeding door middel van folders of op de website.

21

CONCLUSIES

Etikettering Samenstelling • Hoewel er voortgang geboekt is in het afge- • Over het algemeen springt er geen super- lopen jaar, is er nog steeds veel ruimte voor marktketen in positieve of negatieve zin uit verbetering van de etikettering van de huis- qua natrium- en verzadigd vetgehalte. en winkelgebonden merken van supermarkt- • De soms aanzienlijke verschillen van het ketens; natrium- en verzadigd vetgehalte tussen pro- • Albert Heijn is de enige supermarktketen die ducten laat zien dat supermarktketens nog zeer goed scoort op het aspect etikettering. ruimte hebben om de samenstelling van hun C1000 scoort goed, Super de Boer redelijk. producten te verbeteren. Dekamarkt scoort slecht, de rest matig; • Albert Heijn, Super de Boer en C1000 maken Consumenteninformatie het consumenten makkelijk als het gaat om • Supermarktketens bieden nog steeds nauwe- uitgebreide etikettering van de voedings- lijks informatiemateriaal van het Voedings- waarde; centrum aan. • Op Albert Heijn en C1000 na vermelden • Op Aldi en Lidl na verstrekken alle super- supermarktketens amper het aantal calorieën marktketens informatie over gezonde voe- per portie; ding. • Helaas wordt zoutgehalte nauwelijks vermeld. Testoordeel Aanprijzing In het onderzoek van 2007 komt Albert Heijn • De trend ten opzichte van 2006 geeft aan dat met 60 punten opnieuw als beste uit de bus en de schaplengte met ongezonde producten scoort DekaMarkt met 20 punten ook dit jaar toegenomen is, gezonde producten minder weer het slechtst. Plus, Coop en Dirk van den vaak in de aanbieding zijn en er vaker onge- Broek hebben in het afgelopen jaar het meeste zonde producten bij de kassa’s liggen. Dit is vooruitgang geboekt, Lidl is juist van een ‘rede- in tegenspraak met de intenties van het CBL- lijke’ naar een ‘matige’ beoordeling gegaan. actieplan. • Alle supermarkten scoren ‘matig’ op het onderdeel aanprijzing. Voor de meeste supermarkten is dit vergelijkbaar met 2006, behalve de Lidl, die toen nog ‘goed’ scoorde. • Ook het aspect kindersnoepgoed vraagt om verbetering. Alleen Aldi scoort ‘goed’, Dirk van den Broek, Lidl en Dekamarkt ‘redelijk’ en de overigen ‘slecht’. • Er is veel ruimte voor verbetering van het aspect aanprijzing.

23 AANBEVELINGEN

Voor de supermarktketens

Etikettering Consumenteninformatie Op het aspect etikettering zijn nog veel verbete- • Maak (meer) gebruik van het materiaal van ringen mogelijk. De Consumentenbond beveelt onafhankelijke informatiebronnen, met name de supermarktketens, vooruitlopend op wet- van het Voedingscentrum. telijke verplichtingen, daarom ook dit jaar weer dringend de volgende punten aan: Boodschappenlijst • Kom de gemaakte afspraken na en vermeld Samengevat komt de Consumentenbond tot de op alle etiketten de uitgebreide voedings- volgende boodschappenlijst: waardedeclaratie. • Meer gezonde aanbiedingen • Vermeld op alle etiketten het aantal calorieën • Geen snoep op kinderhoogte per portie en naast de hoeveelheid natrium • Volledige voedingswaarde op alle producten ook het zoutgehalte. • Minder zout en verzadigd vet • Zorg voor zeurvrije kassa’s Aanprijzing • De keuze van de consument is afhankelijk van het aanbod. Maak daarom de schap- Aanbevelingen voor beleid lengte met gezonde producten even lang als of langer dan de schaplengte met minder • Ondanks herhaald verzoek van de ministers gezonde producten. Hoogervorst, Verburg en Klink, en van de • Stimuleer de keuze voor gezond door in ver- Consumentenbond, is de gezonde keuze in houding meer gezonde dan minder gezonde de supermarkt nog niet eenvoudig gemaakt. producten in de aanbieding te doen. Zelfregulering heeft hier na 2,5 jaar onvol- • Maak het consumenten ook bij de kassa doende resultaat geboekt. De Consumenten- makkelijker om te kiezen voor gezond; bied bond adviseert meer regie vanuit de over- daarom minder ‘ongezonde kassa’s’ aan. heid, en krachtiger beleidsmaatregelen om • Maak het ouders en kinderen makkelijker om het gewenste effect te bereiken. voor gezond te kiezen; beperk het assorti- ment van snoepgoed met kinderhelden en • Gezien het grote maatschappelijk probleem plaats het niet op kinderhoogte. van overgewicht en ongezond eten pleit de Consumentenbond ervoor om het stimuleren Samenstelling van de gezonde keuze integraal op te nemen • Maak het consumenten makkelijker om te (of uit te breiden) als onderdeel van het kiezen voor gezond door de samenstelling beleid van supermarktketens op het gebied van huismerk- en winkelgebonden pro- van maatschappelijk verantwoord onder- ducten zoveel mogelijk te blijven verbete- nemen. ren, door het gehalte aan verzadigd vet en natrium (zout) te verlagen. De Consumentenbond staat open voor een discussie over de indicatoren die in het ‘Super Gezonder?’-onderzoek gebruikt zijn.

24 super gezonder? REFERENTIES EN MEER INFORMATIE

Rapporten & achtergrondinformatie Supermarktorganisaties

RIVM rapport: ‘Ons eten gemeten. Gezonde www.cbl.nl voeding en veilig voedsel in Nederland’, 2004 www.retaildirect.nl www.ah.nl Convenant overgewicht ‘Energie in balans 2007 www.c1000.nl – Harder lopen’: www.convenantovergewicht.nl www.lidl.nl www.superdeboer.nl CBL actieplan ‘Stimulans naar Balans’: www.jumbosupermarkten.nl www.cbl.nl www.aldi.nl www..nl ‘Super Gezond’, Consumentenbond februari www.coop.nl – www.supercoop.nl 2007: www.consumentenbond.nl www..nl www.dirk.nl en www.lekkerdoen.nl – WHO Handvest ter bestijding van overgewicht: www.digros.nl – www.basvanderheijden.nl www.who.int/en

Toespraak minister Klink van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport tijdens de Balans Top van het Convenant overgewicht, 6 november 2007. www.minvws.nl

Toespraak minister Verburg van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit tijdens het Well Being-congres van het CBL op 27 maart 2007. www.minlnv.nl

Consumentenbond www.consumentenbond.nl

25 COLOFON

‘Super Gezonder?’ is een uitgave van de Consumentenbond April 2008 Copyright: Consumentenbond Contact: Henry Uitslag Onderzoek: Marieke Nijmeijer Ontwerp: Het vlakke land Druk: RS drukkerij bv

Dit onderzoek is tot stand gekomen met financiële steun van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).