Super Gezonder? Welke supermarktketen maakt de gezonde keuze (ook) de makkelijkste? INHOUDSOPGAVE Voorwoord 2 Managementsamenvatting 3 Testoordeel per supermarktketen 5 Inleiding 7 Onderzoeksmethode 9 Etikettering 13 Aanprijzing 16 Samenstelling 19 Consumenteninformatie 21 Conclusies 23 Aanbevelingen 24 Referenties & meer informatie 25 Colofon 26 VOORWOORD De Consumentenbond heeft keuzevrijheid hoog in het vaandel, net als het credo ‘maak de gezonde keuze de makkelijke keuze’. Consumenten zijn mans genoeg om zelf te kiezen wat ze wel en wat ze niet kopen. Maar kiezen voor gezond lijkt makkelijker dan het is. Een welover- wogen keuze maak je op basis van volledige, eerlijke en begrijpelijke informatie. En juist op dat punt is er in de Nederlandse supermarkt nog een wereld te winnen. De strategie van de supers lijkt precies tegen- overgesteld aan die van de Belastingdienst: leuker en gezelliger kun- nen ze het wel maken, maar makkelijk? Nee, dat lukt nog niet.’ Felix Cohen, algemeen directeur Consumentenbond MANAGEMENTSAMENVATTING De Consumentenbond vindt gezond eten belangrijk. Veel Nederlanders eten te veel en verkeerd en dat leidt tot aanzienlijk gezondheidsverlies en overgewicht. Begin 2005 hebben industrie, overheid en Eén van de aanbevelingen uit ‘Super Gezond’ maatschappelijke organisaties op initiatief van was om de acties van convenantpartners uit het toenmalig minister Hoogervorst het Convenant bedrijfsleven blijvend door een onafhankelijke overgewicht opgericht. De partners binnen het instantie te laten monitoren. De stuurgroep van Convenant verplichten zich tot het uitvoeren het Convenant heeft ingestemd met deze aan- van actieplannen om overgewicht te bestrijden. beveling en in de zomer van 2007 is het Con- Sinds 2007 neemt de Consumentenbond ook venant door een onafhankelijk bureau geëva- deel aan het Convenant overgewicht als één lueerd. Deze evaluatie is als rapportage naar van de 20 partners. de Tweede Kamer gestuurd. Uit deze evaluatie bleek dat supermarkten in de presentatievorm Eén van de andere deelnemers is het Centraal (inrichting, aanbiedingen) en in het informeren Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), het over- van de consument nog slagen kunnen maken. koepelend orgaan voor supermarktorganisaties. Deze presenteerde ruim 2,5 jaar geleden zijn Deze conclusie komt overeen met de conclusies actieplan. Dit plan heeft als voornaamste doel uit rapport ‘Super Gezond’ van de Consumen- de bevordering van een gezond gewicht. Het tenbond. De Consumentenbond heeft dan ook heeft – mits goed uitgevoerd – veel potentie. besloten het onderzoek te herhalen. Het doel Dagelijks bezoeken namelijk vier miljoen men- van dit nieuwe onderzoek is na te gaan of er ver- sen een supermarkt. Supermarkten beïnvloe- beteringen te zien zijn sinds 2006. Het resultaat den dus direct de voedselkeuze van heel veel is beschreven in dit rapport, ‘Super Gezonder?’. consumenten. Eén van de prioriteiten van het Net als in 2006 zijn tien grote supermarktketens Convenant in 2008 is dan ook het bevorderen onderzocht op de volgende aspecten: van een beter zichtbaar en vindbaar aanbod van • etikettering; gezonde producten in supermarkten. • aanprijzing; • samenstelling; • consumenteninformatie. Monitoring Kernpunten De Consumentenbond hecht veel waarde aan • De aanpak van supermarktketens om de een onafhankelijke monitoring van de activi- gezonde keuze de makkelijke keuze te teiten van verschillende partners van het Con- maken, moet regelmatig, op een transpa- venant. Daarom heeft de bond in 2006 een rante manier gemeten en gevolgd worden. methode opgezet om de acties van supermarkt- • Alle supermarktketens kunnen nog aanzien- ketens te volgen, op een aantal belangrijke lijk veel doen om de gezonde keuze de mak- aspecten waarvoor zij verantwoordelijk kunnen kelijke te maken. Het gebrek aan voortgang worden gehouden. De resultaten van dit onder- ten opzichte van vorig jaar is teleurstellend. zoek zijn in februari 2007 gepubliceerd in het • De verschillen tussen supermarktketens op rapport ‘Super Gezond’. dit gebied zijn wederom fors. • Albert Heijn is ook in 2007 weer de voorloper • Ondanks herhaald verzoek van de ministers op basis van de in dit onderzoek gebruikte Hoogervorst, Verburg en Klink, en van de indicatoren. Consumentenbond, is de gezonde keuze in • Bij sommige supermarktketens zijn verbete- de supermarkt nog niet eenvoudig gemaakt. ringen te signaleren op het gebied van eti- Zelfregulering heeft hier na 2,5 jaar onvol- kettering. Op het aspect aanprijzing was juist doende resultaat geboekt. De Consumenten- een achteruitgang te zien. (Met de kantteke- bond adviseert krachtiger beleidsmaatrege- ning dat dit jaar ook ijsjes als ongezond pro- len om het gewenste effect te bereiken. duct zijn meegenomen). Tabel 1 Testoordeel per supermarktketen Etikettering Aanprijzing Testoordeel % uitgebreide % vermelding % vermelding Schaplengte % aanbiedin- % kassa’s Kinder- (schaal 1-100) voedings- kcal per portie zoutgehalte gezond/ gen minder minder snoepgoed waardetabel minder gezond gezond 2007 gezond Wegingsfactor (%) 30 15 5 20 20 5 5 Albert Heijn 60 ++ ++ -- # - -- - C1000 50 + ++ -- - - -- -- Super de Boer 40 ++ -- -- - - -- - Plus 29 - -- -- - - - - Jumbo 29 - -- -- # -- # -- Aldi 28 # -- -- - -- # + Dirk van den Broek* 27 # -- -- - -- - # Lidl 27 - -- -- - - -- # Coop 27 - -- -- - - - - Dekamarkt 20 -- -- -- - -- - # Legenda 80-100 / ++ = zeer goed 60-79 / + = goed 40-59 / # = redelijk 20-39 / – = matig 0-19 / -- = slecht *Ook Bas van der Heijden en Digros In het onderzoek van 2007 komt Albert Heijn met 60 punten opnieuw als beste uit de bus (met een zeer nipte ‘goed’) en scoort DekaMarkt met 20 punten (een zeer nipte ‘matig’) ook dit jaar weer het slechtst. super geZonder? Vergelijking totaalscore 2006/2007 vooruitgang geboekt. Voor de vergelijking in In vergelijking met 2006 valt op dat Lidl het in figuur 1 is gebruik gemaakt van de totaalscores 2007 minder goed doet dan in 2006. De reden exclusief kindersnoepgoed omdat dit aspect in hiervoor is dat Lidl op het aspect aanprijzing 2006 niet gemeten is. Dit verandert het beeld in 2006 veel hoger scoorde dan in 2007. Plus, overigens nauwelijks. Coop en Dirk van den Broek hebben de meeste Figuur 1 Testoordeel per supermarktketen in 2006 en 2007 100 90 80 70 60 2006 50 2007 40 30 20 10 0 Plus Aldi Lidl Coop C1000 Jumbo Albert Heijn Dekamarkt Super de Boer Dirk vd Broek managementsamenvatting INLEIDING Dat overgewicht een omvangrijk probleem is, hoeven we niemand meer uit te leggen. Het was de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) die overgewicht in 2003 hoog op de agenda wist te zetten en opriep ‘de gezonde keuze de makkelijke keuze te maken’. Ook in Nederland vonden Consumentenbond, en hun handtekening gezet onder het Euro- bedrijfsleven en overheid dat er iets moest pese Handvest ter bestrijding van overgewicht. gebeuren. Dit werd versterkt door het onder- zoeksrapport ‘Ons eten gemeten’ van het Eén van de belangrijkste spelers binnen de Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu obesogene omgeving is de supermarktsector. (RIVM), geschreven in opdracht van Samen met de horeca- en cateringsectoren zor- het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn gen zij voor een groot deel van de aankopen van en Sport in 2004. Volgens dit rapport kampt voedingsmiddelen. Om de bijdrage van super- gemiddeld 40 procent van de volwassen markten aan een gezonde omgeving in kaart te Nederlanders met overgewicht en 10 procent brengen, heeft de Consumentenbond eind 2006 lijdt aan obesitas. Als Nederlanders hun leefstijl voor het eerst gemeten hoe supermarkten het niet aanpassen is in 2015 naar schatting 15 tot doen op het gebied van gezonde voeding. De 20 procent obees. Dit heeft ernstige gevolgen overall conclusie was dat de supermarkten nog voor de volksgezondheid. Jaarlijks leidt overge- veel ruimte hadden voor verbetering. wicht in Nederland tot ongeveer 40.000 nieuwe gevallen van ouderdomsdiabetes, hart- en Diverse supermarkten lieten als reactie weten vaatziekten en kanker. Overgewicht is ook een dat ze volop werk maken van gezonder beleid. duur probleem. Volgens de Raad voor de Volks- Vooral etikettering van de voedingswaarde op gezondheid (2002) is de gezondheidszorg nu de producten stond hoog op de prioriteitenlijst. al een half miljard euro per jaar kwijt aan kwa- len die verband houden met ernstig overge- wicht. De indirecte kosten voor zaken als ziek- Zeurkassa’s en wildgroei van logo’s teverzuim, productieverlies, uitkeringslasten en maatschappelijke kosten worden geschat op 2 In 2007 werd het Convenant overgewicht miljard euro per jaar. De verwachting is dat die geëvalueerd door een onafhankelijk bureau. Dit kosten alleen maar zullen stijgen. onderzoek toont aan dat de activiteiten gericht op de preventie van overgewicht te versnip- perd zijn en onvoldoende verankerd zijn in Obesogene supermarkt onder andere het bedrijfs- of schoolbeleid. De obesogene omgeving wordt veelal gezien In reactie hierop presenteerde het Conve- als de belangrijkste oorzaak van de stijging van nant overgewicht in november 2007 een pak- overgewicht. Deskundigen zijn het er daarom ket extra maatregelen voor 2008. Hierin staat over eens dat het individu niet alleen verant- onder andere opnieuw de aanbeveling om woordelijk gesteld kan worden voor zijn over- een beter zichtbaar en vindbaar aanbod van gewicht. De ministers in Europa hebben dit uit- gezonde voeding in supermarkten te reali- gangspunt gezamenlijk als startpunt genomen seren. Minister Klink van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) steunde het initiatief. In hoogte