Pretsch Fr. 2.00 24. annada, numer 207 GA 7007 Cuira Venderdi, ils 23 d’october 2020 Ein Schluck Center cultural ! a Sta. Maria Apfel Jürg Davatz vul realisar in project d’in center cultural – però be sut ina cundiziun... 11 FMR Fundaziun Medias Rumantschas, Via da Masans 2, 7000 Cuira, 081 544 89 10, [email protected] ENGIADINA Musica cun L’istorgia da l’istorgia e sainza mascrina Avant exact 75 onns è cumparì il cudesch da l'Uorsin (fmr/afi) L’oblig da metter sü l’Engiadina cumanzà cullas la mascrina vala eir per prouvas prouvas. (fmr) Exact damaun avant 75 da musica. Unicamaing quel A Ftan sco eir a Silvaplana onns, ils 24 d’october 1945, è mumaint chi’s sezza giò per su- d’eira pro’ls commembers il cumparì in cudesch rumantsch nar e dürant il sunar as poja til- giavüsch da sunar avantman. che ha fatg furore. En l’hotel la tour davent. Inavant valan «Esser e restar flexibel» es la de- Drei Könige a Cuira ha la Lia Ru- las ulteriuras prescripziuns sco visa dals duos presidents pel mantscha preschentà in’ovra da la la distanza d’ün meter tanter nouv on da musica, Jon Pit- poeta engiadinaisa Selina Chönz ils musicants. Adonta da tuot schen Caprez e Heinz Ming. e dal pictur-artist sursilvan Alois las masüras da sgürezza han di- Carigiet. L’Uorsin è daventà in versas societats da musica da ¾ PAGINA 11 bestseller. Ch’i ha insumma dà ina ediziun rumantscha ha duvrà ina intervenziun da la Lia Ru- mantscha. La chasa editura SURSELVA «Schweizer Spiegel» ha pretendì ina subscripziun per 2 000 exem- plars da las ediziuns rumantschas en ils idioms putér, sursilvan, sur- miran e sutsilvan. Il messadi en l’istorgia da l’erox vala anc oz: «Betg perder la speranza e mai ca- pitular». L’istorgia da l’istorgia è pelvair in’istorgia per sasez. Il ro- manist Chasper Pult dat in sguard autentic. ¾ PAGINA 2 Qua sto el anc magunar la scunfitta, ma noss erox n'ha betg capitulà. FOTO ORD «UORSIN» DA ALOIS CARIGIET/SELINA CHÖNZ / © 1971, ORELL FÜSSLI VERLAG, TURITG «Tgisà tgei che quei dat si leu a Morissen?» Annina Tomaschett ei stada uonn denter ils treis megliers juniors dal- la Svizra. FOTO HANS HUONDER Ina fetg buna stagiun «Marveglias cun siat ureglias» – Ils Lumnezians che sa dumondan tge che capita cun l’anteriur hotel Mundaun a Morissen – Pagina 5 (fmr/hh) La giuvna tiradura ternaziunals. La primavera Annina Tomaschett da Trun entscheiva ella culla scola da sa mirar anavos sin ina fetg recruta dils sportists d’elita a buna stagiun da stad. El la ha Magglingen. Per Annina To- Luxus Lumnezia contonschiu plirs excellents re- maschett ei quei in’excellenta sultats cul caliber pign silla dis- caschun da saver filar vid ils de- tanza da 50 m. Denter auter ha tagls dil sport da tir . Uonn era ella migliurau il record gri- ella sequalificada pil campiu- (fmr/abc) Avon treis schun dils juniors el match da nadi mundial e pil campiuna- treis posiziuns. Igl ei stau la da- di d'Europa dils juniors. Pervia onns han Simon e Tanja vosa stagiun sco juniora, naven dil coronavirus han quels den- da l’auter onn sietta ella ton buca giu liug. Osterwalder cumprau cull’elita. Ella appartegn al ca- der che sa separticipar a tirs in- ¾ PAGINA 7 gl'anteriur hotel Mund- aun a Morissen. La casa GRISCHUN CENTRAL duei cuntinuar culla tra- Ansomma nign problem diziun da hospitar glieud da vacanzas. Suenter in (fmr/gns) Igl èn ossa gio seis deis giovens e giuvenils sa tignan a tgi igl obligatori da purtar ma- chella regualziun naziunala. Sa liung temps da restructu- scrignas an locals publics ed resulto cun discorrer cun els è er areals dallas staziuns è obligato- tgi digl coronavirus on els betg te- raziun e renovaziun san ric. An Surmeir para chegl da ma, dantant en tschert respect funcziunar, tots sa tignan a chel- tuttegna. L’ ambianza era an ils migiurs novs arver il la ordinaziun. I para tgi igl obli- mintga cass fitg buna e gia ins ò gatori da purtrar ena mascrigna l’impressiun tgi igl purtar la ma- menaschi. Il «Lampart's caschunga ansomma nigns pro- scrigna disturba ansomma betg. blems. Cun visitar l’egna u l’otra Val Lumnezia Guesthou- bar a Savognin è er sa musso tgi PAGINA 9 ¾ se & Country Club» ei denton reservaus per 50043 Servetsch d’abunents e da distribuziun: tel. 0844 226 226 FOTO PHILIPP ROHNER commembers. Pagina 5 9771424 749004 mail: [email protected] 2LVENDERDI, ILS 23 DA OCTOBER 2020 A QUOTIDIANA Il bestseller rumantsch ha 75 onns Co la collavuraziun ladin-sursilvana da l' Uorsin ha conquistà il mund DA CHASPER PULT* text da l’Uorsin. Selina Chönz sa regorda: «El scrivaiva cha l’istorgia al saja scritta sün Avant exact 75 onns – ils 24 d’octo- imsüra e l’interessa fich. Ch’el vuless m’in- ber 1945 – è vegnì preschentà a Cuira scuntrer al Restorant ‹Odeon›. Ch’el am in cudesch rumantsch ch’ha fatg furo- dia già ouravaunt, ch’el saja giuven vegl e ra mundiala: l' Uorsin. Co èsi insumma nu s’inclegia però ünguotta da cudeschs vegnì a la collavuraziun da Selina da pops.» Ma propi ditg gea al project cu- Chönz ed Alois Carigiet e tge pudessan minaivel ha Carigiet pir suenter che Seli- esser ils motivs per il grond success? na Chönz – che aveva dentant maridà l’ar- Selina Chönz-Meyer (1910-2000) è cre- chitect Jachen Ulrich Könz da Guarda – schida si a Samedan ed ha emprais mus- l’ha envidà da vegnir a visitar quella pi- sadra a Berna. Suenter segiurns a l’exteri- tschna vischnanca ch’è suenter daventada ur per emprender linguas ha ella chattà la patria da l’Uorsin. Quai è stà in tric raf- sia emprima plazza a Zuoz, nua ch’ella ha finà, perquai che Carigiet è restà intgantà er entschet a scriver las emprimas poesi- da Guarda e dal Chalandamarz. Enfin il as e novellas. Las experientschas dal Cha- 1943 è el vegnì pliras giadas tar ils Könzs landamarz la han pli tard fatg stgaffir l’is- en Engiadina ed il duo ha lavurà e lavurà torgia dal Uorsin e vers la fin dal 1939 ha vi dal project cuminaivel. Quels onns eran ella prendì si contact cun Alois Carigiet per Carigiet ils onns da sia metamorfosa (1902-1985) da Tr un. Tschintg onns da envers la pictura e suenter la guerra n’è lavur cuminaivla han cumenzà ed han betg sulettamain cumparì l’Uorsin, ma purtà fritg avant 75 onns. Carigiet ha fatg las emprimas exposiziuns Oz ans dumandain nus co che quai cun grond success, per daventar il grond saja stà pussaivel ch’ina autura ladina ha- pictur che nus enconuschain. ja pudì crear ina lavur cuminaivla cun in artist sursilvan che era quella giada in re- Pliras versiuns rumantschas numnà graficher. Las duas valladas sa La via a la publicaziun da l'Uorsin è anc distinguivan linguisticamain e cultural- stada dira e lunga, Carigiet ha laschà main, ma oravant tut furmavan las dif- tschertgar Selina Könz in editur. Plirs ferentas confessiuns barrieras difficultu- Uorsin è turnà a chasa cun la plumpa gronda. ORD «UORSIN» DA ALOIS CARIGIET/SELINA CHÖNZ / © 1971, ORELL FÜSSLI VERLAG, TURITG editurs n’enconuschevan betg Carigiet e sas da surmuntar. Il romanist engiadi- n’eran betg persvas dal cudesch. Be la nais Jon Pult (1911-1991) che era da Raschuns per il success betg resignar)» ed ha menziunà che quest dessan far quitads. Els eran propi despe- chasa editura «Schweizer Spiegel» nua quel temp bibliotecari da la Chesa Plan- Tge avess ditg l’Uorsin, sch’el n’avess betg messadi «vala anc adina per nus tuts – dals rads. Ils uffants sin l’entir mund san fitg che Carigiet aveva lavurà sco graficher è ta a Samedan ed il medem mument se- pudì celebrar Chalandamarz quest onn uffants fin a las cusseglieras federalas ed als bain che ina tala situaziun ha consequen- stada interessada, però sulettamain per cretari da la Lia Rumantscha aveva lioms pervi da corona? Probabel avess il fegher cussegliers federals». zas. Ma tge capita il di sisur? La mamma in’ediziun tudestga. La Lia Rumantscha d’amicizia cun Selina Chönz. Bleras tes- tuttina prendì sia plumpa sco ch’igl è stà il al dat il bainvegni ed il bap na fa betg in è intervegnida ed ha procurà per il cum- timonianzas dattan perditga ch’el è stà cas en tscherts vitgs ch’èn vegnids critit- La stgellina en la naiv sbragizi u dat ina enturn las ureglias, el è promiss da trais ediziuns: Ina cun il text l’intermediatur – Andri Peer avess gads fermamain per quai. Uorsin è bain in Sco en las paraulas sto el silsuenter sur- perfin superbi da ses figl ch’el possia esser puter original e la translaziun sursilvana tschantschà da «puclarin» – tranter ils mattet, ma el è «in mat scu ün homin» muntar sin via a culm da tuttas sorts ob- l’emprim al cortegi da Chalandamarz, da sur Gion Cadieli, ina segunda ru- dus artists grischuns. scriva Selina Chönz. Segir che quai pla- stachels. La sgarschaivla punt fa segir e uschia ch’el accepta perfin la plumpa sco mantscha translatada en surmiran da Pa- scha a blers uffants, ma quai na basta betg franc tema era ad uffants a Bejing ed a giast vi da la maisa! der Alexander Lozza ed en sutsilvan da L'Uorsin sco terapia? per daventar in bestseller en tut il mund. Seoul e sia desperaziun da stuair suenter Curo Mani e quella tudestga translatada Ses motiv principal per sustegnair quest Empruvain damai da chattar ils motivs fullar tras la naiv auta envers l’acla consta- La crisa sto esser stada gronda da l’autura sezza.