Railvoertuigen in De Werkplaats

11AMT006_ATC informatie.qxp:Opmaak 1 6/16/11 1:29 PM Page 64

ATC INFORMATIE

Railvoertuigen in de werkplaats ATC ‘s-Gravenhage stapt uit op station NedTrain Veiligheidsschoenen en geel hesje aan, rode ‘bloempot’ op het hoofd en de werkplaats in. Daar staat een reeks megalange voertuigen met heel veel assen. Juist, ook treinen hebben onderhoud nodig. Hoe dat gaat? ATC ’s-Gravenhage onderzoekt het in de onderhoudswerk- plaats van NedTrain in Leidschendam.

een C-Max of een XC60 AWD gaat begrijpen we het wel, maar nu haken we even af. Geen punt, technisch medewerker Leo Jans legt graag uit waar de afkortingen voor staan: “SGM betekent Stads Gewestelijk Materieel, dat zijn de Sprinters. We hebben er 60 met drie rijtuigen en 30 ‘tweetjes’. VIRM is Verlengd InterRegio Materieel, dat zijn de Intercity dubbeldekkers. De DD-AR’s of DubbelDeks Agglomeratie Regio, zijn de dubbeldeks stoptreinen. Ze worden aangedreven door een DDM, een dubbeldeks motorwagen, of door een 86 ton wegende locomo- tief, de Loc 1700. De SLT’s, de Sprinter Light Trains, zijn de nieuwe Sprinters, u weet wel, die zonder toilet”. En dat zijn dan alleen nog maar de NS-treinen: “Verder onderhouden we 19 metrostellen van de RET en zeven treinstellen van Arriva. Al dat materieel komt na ongeveer drie maanden binnen voor regulier onderhoud”. Blik op de werkplaats van NedTrain in Leidschendam. De treinen staan verhoogd op open werkputten. Let op de terminals aan de kop van het spoor. “Vaak”, vindt een ATC-lid. Jans denkt daar anders over: “Een personenauto staat vooral stil, een trein wordt de De Haagse ATC-leden zijn op een his- Spoorwegen naar de kosten van de in 1992 werd het: NS Materieel, en hele dag door gebruikt. Een VIRM torische plek. Kwaliteitsbewaker elektrische Hofplein-lijn. Die bleken sinds 1999 heten we: NedTrain BV”. heeft na die drie maanden 75.000 km Gerard Schuit vertelt waarom: “De maar de helft. En dus startte de elek- afgelegd. Een SGM stopt veel vaker eerste elektrische treindienst in triﬁcering van het Nederlandse Wennen aan de namen maar legt toch ook nog 45.000 km af Nederland startte in 1908. Die lijn spoor”. Behalve de werkplaats in Leidschen- voor hij weer binnenkomt”. liep van Rotterdam Hofplein naar “Toen dachten ze dus wel rationeel dam heeft NedTrain werkplaatsen in Den Haag en Scheveningen. De over elektrisch rijden”, concludeert Amsterdam, Onnen en Maastricht. Aan het werk! remise en werkplaats voor de treinen een Haags ATC-lid. Over ratio ge- “Maar hier in Leidschendam werken NS en de twee andere klanten van en de centrale, die hun stroom op- sproken: “De stroom komt inmid- we met 221 mensen. 160 daarvan NedTrain kunnen hun voertuigen wekte, stonden in Leidschendam”. dels van Nuon of Eneco, dus de werken direct aan de treinen.” Hoe- voor regulier onderhoud niet langer Dat bleek een gouden zet: “In 1924 eigen centrale is lang geleden ge- veel treinen? “90 SGM’s, 27 VIRM’s, dan 36 uur missen: “Om die reden is waren de kolenprijzen torenhoog. sloopt. Maar de werkplaats bleef”. Al 131 SLT’s en 79 DD-AR’s, waarvan 29 de werkplaats 24/7 in bedrijf. De Dat maakte de stoomtrein duur. Op kreeg die natuurlijk zo af en toe een met Loc 1700 en 50 met een DDM.” medewerkers werken in teams: twee zoek naar een alternatief keken De andere naam: “Met de privatisering Eh…, als het om een A6 3.0 TDI, keer vroeg, twee keer laat, twee keer

64 AMT | 2011 www.amt.nl/juni2011 1 AMT | 2010 www.amt.nl 11AMT006_ATC informatie.qxp:Opmaak 1 6/16/11 1:29 PM Page 65

TEKST: ERWIN DEN HOED / BEELD: AMT

Vereniging van Automobieltechnici ATC Kijk voor nadere informatie op: www.vereniging-atc.nl alleen kortcyclisch onderhoud, wij updaten ook oudere treinen”. Daar- bij krijgen ze niet alleen een nieuw interieur, maar wordt ook de veilig- heids- en aandrijftechniek onder- handen genomen. Zo’n modernisering vinden we onder het instrumentenpaneel: “De Adreswijzigingen etc. alleen doorgeven dodemansvloerplaat. De machinist aan het secretariaat van de eigen afdeling. moet hem continu ingedrukt hou- den. Na een minuut gaat er een Dagelijks bestuur: lamp branden en moet hij even los Nico Tol (algemeen voorzitter en APK zaken) Blik in de SGM (Sprinter) achter het deurtje van de machinist. Let op de acht groene knoppen. Dat laten. Doet hij dat niet dan gaat er [email protected], is de cruise control. een zoemer. Reageert hij dan nog [email protected] niet dan voert de trein zelf een Piet Roelse (algemeen penningmeester en ’s nachts en dan vier dagen vrij”. sporen staan steeds twee terminals: noodremming uit”. ledenbeheer) De planningafdeling van NedTrain is “Voor de werkbeschrijvingen, afstel- Als we de cabine weer uit zijn, opent [email protected] verantwoordelijk voor het binnen- gegevens, afkeurmaten en de Jans een kast onder de trein: “Deze Hub Veders (algemeen secretaris) roepen van de treinen: “Aan de hand smeer- en reinigingsvoorschriften”, zat voorheen vol met 36 weerstand- [email protected] van de dienstroosters van de treinen legt Jans uit. “Een jaar of tien gele- schakelaars. Die regelden de trek- Louis Matthys (vice-voorzitter) weet de planning precies wanneer den bestonden die alleen uit tekst, kracht van de vier motoren. Door [email protected] Hans Boot (projecten) een voertuig aan zijn kilometrage nu voornamelijk uit afbeeldingen. een schakelaar te openen nam de [email protected] zit”. Bij het onderhoud zelf gebruikt Dat werkt sneller. En vergeet niet, voorschakelweerstand toe en daar- Jur Ooijman (p.r. en sitebeheer) de werkplaats het onderhouds- we hebben hier 18 nationaliteiten.” mee de trekkracht van de motor af. [email protected] schema van de fabrikant. Tenminste, In de trein voel je dat als een Centrale ledenadministratie: zolang de garantieperiode duurt: De nieuwste techniek in schokje”. Inmiddels zijn al die onder- Jean Nefkens “Daarna gaan we te werk naar ons bestaande treinen houdsgevoelige schakelaars vervan- [email protected] eigen inzicht”. Dat inzicht deelt het “Als zo’n trein 40 jaar mee gaat, is hij gen door moderne vermogenselek- Kees butter onderhoud op in drie nieuwe afkor- dan aan het eind van zijn levens- tronica. Extra voordeel: “Die maakt tingen: “TAO, GAO en DAO”. Ze vallen duur niet hopeloos ouderwets?”, regeneratief remmen mogelijk. De Amsterdam-Kennemerland: Tel.: (0297) 54 07 92 mee: “TAO is Toestand Afhankelijk vraagt een ATC-er. In plaats van ant- remenergie wordt teruggeleverd aan [email protected] Onderhoud. Dat passen we toe als je woord te geven neemt Jans zijn de bovenleiding. Tenzij die ‘vol’ zit. Apeldoorn: Tel.: (055) 366 77 46 de toestand van een onderdeel kunt groep mee, de cabine in van een Dan zetten weerstanden de elektri- [email protected] meten. Denk aan de remmen of de SGM (Sprinter). Op de werkplek van sche energie alsnog in warmte om. Arnhem-Nijmegen: Tel.: 06-53 29 74 54 stalen wielbanden die om de wielen de machinist zien we een reeks Alleen onder de 10 km/u nemen de [email protected] gekrompen zijn. Onderdelen als mo- druknoppen: “De machinist kan er mechanische remmen het over. En België/Antwerpen/Vlaanderen: Tel.: (052) 42 76 83 toren en lagers vervangen we de snelheid mee instellen. Deze voor noodremmingen hebben we [email protected] Gebruiks Afhankelijk (GAO). Die trein komt uit 1978 en heeft al cruise een elektromagnetische railrem”. [email protected] onderdelen gaan gemiddeld een control”. En sterker: “Sinds 1964 heb- Ook die mechanische remmen zijn Deventer-Zutphen: Tel.: (0575) 56 77 28 bepaald aantal kilometers mee en ben de treinen in Nederland al ABS. inmiddels helemaal bij de tijd: “Vroe- [email protected]/[email protected] we willen niet dat een trein er op stil- Alleen heet het bij treinen geen ABS, ger werkten we met blokken. Die Drenthe: Tel.: (0524) 55 06 96 valt. Dus vervangen we ze preven- maar ABI, Anti-Blokkeer Installatie”. wogen 9 kg per stuk en je had er vier [email protected] Friesland: Tel.: (0512) 51 56 66 tief”. DAO ten slotte, is Defect Afhan- Toch is de techniek in een auto van per wiel. Tegenwoordig heeft al het [email protected] kelijk Onderhoud: “Dat doen we met 1978 niet meer te vergelijken met materieel schijfremmen. De oude ‘s-Gravenhage: Tel.: (0174) 62 88 03 banken en stoelen”. die van nu. “Die van een trein ook Anti-Blokkeer Inrichting is ook onder- [email protected] De werkzaamheden bij dat onder- niet. Daarom doen wij hier niet handen genomen: “Die werkte pneu- Groningen: Tel.: (0592) 54 26 32 houd kunnen van start als het stop- [email protected] licht boven de trein op groen staat, Limburg: Tel.: (045) 541 44 30 het teken dat de spanning van de [email protected] bovenleiding is. Zowel Struik als Midden-Brabant: Tel.: (013) 468 38 46 Jans neemt een groep ATC-leden [email protected] mee de werkplaats in. Dit mag dan Noord-Holland Noord: Tel.: (0224) 55 15 68 een historische plek zijn, de werk- [email protected] plaats ziet er modern uit. Het dak Oost-Brabant: Tel.: (040) 842 07 48 laat veel natuurlijk licht binnen en [email protected] de werkputten onder de sporen zijn Rotterdam: Tel.: (0180) 42 80 19 volledig open. Op de koppen van de [email protected] ’t Sticht: Tel.: ( 030) 688 50 46 Alleen naar voren en niet opzij, zo kijkt de [email protected] machinist van de SLT (nieuwe Sprinter) de Twente: Tel.: ( 06) 12 37 44 87 wereld in. Met de zon van opzij zijn de voorbij- [email protected] ﬂitsende schaduwen van de bovenleidingpor- West-Brabant: Tel.: (076) 521 63 32 talen anders dodelijk vermoeiend. [email protected] Zeeland: Tel.: (0113) 31 22 14 [email protected] AMT | 2010 65 Zwolle: Tel.: (0529) 43 22AMT 72 | 2010 2 [email protected] 11AMT006_ATC informatie.qxp:Opmaak 1 6/16/11 1:29 PM Page 66

ATC INFORMATIE

Waarom die streepjes op de wielen staan? De wielbanden zijn op de wielen gekrompen. Door over- Een jaar of tien geleden bestonden de werkbeschrijvingen vooral uit tekst, nu voornamelijk uit verhitting kunnen ze loskomen en verdraaien. De wielmarkeringen verraden dat. afbeeldingen.

matisch”. Tegenwoordig werkt het net met behulp van een spindel naar als in de auto: “Elektronisch, dat regelt beneden zakt, houdt de installatie sneller en voorkomt daarmee de het rijtuig exact horizontaal. Het rij- beruchte ‘vierkante’ wielen als in de tuig? In de nieuwe SLT loopt het ene herfst de blaadjes op de rails vallen.” rijtuig naadloos in het andere door. Dat geeft een heel ruimtelijk interi- Onderhoud aan wielen eur, waarbinnen je van voor naar Het woord is gevallen, de wielen. Die achter in de trein 70 meter ver kan vragen het nodige onderhoud bij kijken. Dat heeft consequenties railvoertuigen. Net als bij een auto onder de SLT. Eén draaistel moet de bestaat een wiel onder een trein uit voorkant van het ene rijtuig en de een wiel en een wielband. Alleen is achterkant van het volgende rijtuig de wielband niet van rubber, maar ondersteunen. En dus moet de aard- van staal en is hij om het wiel windinstallatie tegenwoordig twee gekrompen. “Het staal op staalcon- rijtuigen tegelijk vasthouden. Leo Jans toont de ATC-leden een werkbeschrijving vanaf de terminal. Waarom Jans geen helm op- tact tussen rail en wielband maakt Hier, tussen de draaistellen, valt heeft? De rode helmen zijn niet zozeer voor de veiligheid, maar meer voor de herkenbaarheid. Bij het staal van de wielband harder. ineens op hoe kolossaal de wielen een calamiteit weet iedereen: “Rode helm is gast!” Dat leidt tot barstjes en uiteindelijk van zo’n Loc 1700 zijn. Geen wonder, brokkelen er minuscule stukjes af”, acht van die wielen moeten 86 ton legt Jans uit. Zo’n wiel gaat bonken. dragen. “Vandaar die olieleidinkjes”, Wordt het heel erg, dan gaan de pas- wijst Jans, “Er zit geen differentieel sagiers dat merken, maar meetsyste- op die assen. Een beetje olie tussen men op veertig plaatsen in het rail en wielbandflens helpt de wie- spoornet hebben het al veel eerder len de bocht door”. door: “Dat zogenaamde Gotcha-sys- De aardwindinstallatie staat in het teem ziet niet alleen het allereerste oudste stukje nog bewaarde werk- begin van een vlakke kant op een plaats van deze historische plek: wiel, maar scant ook de identificatie- “Gebouwd in 1903. Bij de aanleg van plaatjes onder de treeplanken van de viaducten voor de Hofpleinlijn de trein. Zo weet Gotcha precies om was veel gewapend beton gebruikt. welke as het gaat”. Daar waren ze toen zo enthousiast Het draaistel waarop zulke wielen over dat ze hier ook het dak van De kuilwielenbank, een CNC-gestuurde draaibank onder een stuk verschuifbare rails. Heeft de func- zitten komt op de kuilwielenbank beton hebben gemaakt”. tie van de wielbalancer in het autobedrijf. terecht: een computergestuurde Ook de schoorsteen van de centrale draaibank onder een stuk wegschuif- was opgetrokken uit gewapend bare rails die tot maximaal 4 mm van beton: “Toen die in 1927 gesloopt een wielband afpelt. “Meestal is dat moest worden, beten drie aanne- WWW.AMT.NL meer dan genoeg, maar op hele mers er hun tanden op stuk. Ze pro- slechte wielen moeten we weleens beerden het beton van bovenaf weg 7 mm wegslijpen. Die gaan twee te bikken. Dat lukte niet, maar ze keer over de kuilwielenbank.” hadden het werk wel aangenomen. Uiteindelijk betaalden ze alle drie de Hoe worden wielen weer rond? Het oudste stukje werkplaats boete die in het contract was opge- Hoe slijten de wielbanden van een railvoertuig en hoe krijgen ze weer het juiste profiel? Het antwoord op de vraag hoe de nomen”. Op deze en veel meer vragen gingen we in tijdens een bezoek aan de tramwerkplaats draaistellen onder de rijtuigen van- “Het kan dus wel”, lacht een Haags van de HTM. En voor nog meer antwoorden op railvoertuigvragen waren we eerder in de daan komen vinden we bij de aard- ATC-lid, “geld verdienen met het NS-werkplaats in Onnen. Kijk voor beide reportages op www.amt.nl/juni2011. windinstallatie. Terwijl het draaistel openbaar vervoer!”

66 AMT | 2011 www.amt.nl/juni2011 3 AMT | 2010 www.amt.nl