Kontinuitet Genocida Nad Bošnjacima U Višegradu: Studija Slučaja Selo Barimo

sagledavanja

KONTINUITET GENOCIDA NAD BOŠNJACIMA U VIŠEGRADU: STUDIJA SLUČAJA SELO BARIMO

Ermin KUKA UDK 3221:141]:28 341.322.5(497.6 Višegrad)”1992/1995” DOI:

Sažetak: Ideologija, politika i praksa stvaranja etnički čiste srpske države, tzv. “Velike Srbije”, nalazila se u fokusu interesiranja velikosrpske ideologije, još od vremena s kraja XVIII stoljeća. Ta i takva ideologija je figurirala s idejom stvaranja etnički čistih teritorija na kojima bi isključivo i samo živjeli Srbi, a koja je podrazumijevala i teritoriju Bosne i Hercegovine. Za druge i drugačije, pa čak niti za nacionalne manjine, u tim zamislima nema mjesta. Takav projekt je bilo jedino moguće ostvariti putem nasilja, tj. kroz vršenje strašnih i užasnih zločina nad nesrbima, prije svega nad Bošnjacima u Bosni i Hercegovini, uključujući i zločin genocida. Počev još od Prvog svjetskog rata, zatim Drugog svjetskog rata, te u vremenu posljednje agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu u periodu 1992–1995. godine, evidentna je otvorena i neskrivena namjera stvaranja tzv. “Velike Srbije”. Ona je obilježena, prije svega, kontinuiranim vršenjem brojnih oblika zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava nad Bošnjacima, uključujući i zločin genocida. Posebno je to bilo izraženo na području Istočne Bosne, uključujući i grad Višegrad. Prezentirana studija slučaja na primjeru sela Barimo, kao istraživane mikrolokacije, jasan je pokazatelj kontinuiteta zločina genocida nad Bošnjacima, ali i namjere zločinaca o stvaranju etnički čistih teritorija na području Višegrada. Radi se, dakle, o kontinuitetu namjere i nastojanja velikosrpskih ideologa o uklanjanju svih Bošnjaka s područja Istočne Bosne i grada Višegrada, uključujući i selo Barimo. Zaključak je da je selo Barimo jasan pokazatelj kontinuiteta genocidnih namjera na području Višegrada, ali i borbe Bošnjaka da, poslije svakog stradanja, nastoje opstati na tim prostorima, na kojima su vjekovima živjeli. Ključne riječi: zločini, genocid, Višegrad, Barimo, civilno stanovništvo

Barimo – porijeklo imena i U istoj nahiji 1604. godine naselje je Porijeklo savremenog naziva Ba- povijesni razvoj popisano kao selo Barinovo. Razlike rimo nije moguće objasniti uz pomoć u nazivima, u odnosu na suglasni- bosanskog jezika. Naziv je moguće Bȁrimo je jedinstven naziv na tlu ke m i n (Barimo – Barino), ipak ne objasniti uz pomoć albanske riječi Bosne i Hercegovine. Tim imenom ostavljaju veće dileme u odnosu na bari-u, m, pl. barinj u značenju “pa- naziva se selo koje se nalazi oko 7 km 1 2 autentičan naziv i njegovo porijeklo. stir, pastiri”. Riječ bari Idriz Ajeti udaljenosti od Višegrada, nizvodno na lijevoj obali rijeke Drine. Najstariji 1 2 spomen naselja, pod imenom Bari- Prema knjizi: Pašić, Ibrahim (2008). Ajeti, Idriz (1970). Albansko-srpskohr- mo, u osmanskom je defteru iz 1469. Predslavenski korijeni Bošnjaka od pla- vatske jezičke studije, u “Godišnjak nine Romanije do istočnih granica rimske centra za balkanološka ispitivanja – godine. Selo se tada nalazilo u sasta- provincije Dalmacije. Mostar: Univerzi- knjiga 6”, Akademija nauka i umjet- vu nahije Brodar. U popisu iz 1468. tet “Džemal Bijedić” / Fakultet huma- nosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo, godine selo je popisano kao Barino. nističkih nauka, str. 394-397. str. 185-200.

Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 24 sagledavanja tretira kao izvorno albansku, što je gegijski oblik potpuno se podudara sa na predmetnom ojkonimu potvrđuje posve izvjesno s obzirom na to da joj toskijskim oblikom: u spisima starih i naziv seoskog potoka koji se zove je u albanskom jeziku jedina parale- gegijskih pisaca nahodimo davnašnji Barinski potok i za koji je Dragomir la u perzijskoj riječi čoban. Riječ je oblik brinjë, koji se i danas održao u Vujičić smatrao da je hidronim ro- vrlo značajna i smatra se ilirizmom nekim arhaičkim gegijskim govori- manskog porijekla. Da je sadašnji u albanskom jeziku. Albansko baro- ma, kao što je debarski arbanaški idi- naziv Barimo nekad glasio Barino, baronis “neotesan, glupak, glup”, kod om; a današnji gegijski oblik javlja se potvrđuje sumarni popis iz 1468. i Buzukua bëruo “pastir”, kod Budija uglavnom u sledećoj formi: bri: përbri, danas nepoznat toponim Barinić u Ƃruo arb. Bëruo svodi se na bari “pa- koju N. Jokl razmatra u svojoj studi- istoj nahiji Vratar 1516. godine.7 stir”. Riječ je ilirski pastirski izraz u ji objavljenoj u Wörter und Sachen, Naziv Barimo je pastirsko naselje. južnoj Italiji i na Balkanu, i preuze- XII. U vezi s našim izrazom potreb- Za seoski naziv moguće je da je mo- ta je u dijalekte latinskog jezika. U no je utvrditi koji je njegov prvobitni tiviran antroponimom Barin.8 Hercegovini “bar znači sijeno, trava”.3 smisao: onaj u smislu anatomije, ili Porijeklo naziva Barimo na tlu Idriz Ameti detaljno piše: “Po- pak onaj u značenju mesta. Po svemu Bosne i Hercegovine, “s manjom do- znati srpski etnograf Jovan Erde- izgleda da su njegova značenja rezul- zom opreza, neophodno je tretirati ljanović u svom velikom delu Stara tat unutrašnjeg razvoja i da je u po- u svjetlu najstarijih korijena alban- Crna Gora zapisao je Beri, ime sela u četku naša reč imala jedini smisao.”4 skog jezika, a oni su u ilirskom jezi- Lješanskoj nahiji. Taj se naziv isto- Uz naziv Bȁrimo još uvijek se za ku. Za naziv Barimo, potvrđenim u vremeno upotrebljava i za stanov- isti ojkonim očuvao i naziv Bȁrino, najstarijim osmanskim izvorima Bo- ništvo pomenutog kraja. Smatramo što potvrđuje naziv hidronima Ba- sne, nema nikakvih dokaza da su ga da poreklo tog imena treba tražiti u rinski potok. na tlo Bosne i Hercegovine donijeli albanskom jeziku, u kome ta reč ima Barìnski pòtok lijeva je pritoka aromunski Vlasi, tim prije što na bo- obično značenje u pastirskom životu Drine. Kako je zabilježio Drago- sanskohercegovačkom tlu nije jedini s berr (dash a dele, sqap a dhí = ovan, mir Vujičić5, “Izvirē ispod bȑda Cȓni albanskom osnovom bari. Naziv Ba- odnosno ovca, jarac, odnosno koza), vrh” (tako se zove i selo), a uliva se u rine nosi jedno selo u blizini Varcar- za čije poreklo preovlađuje mišljenje Drinu kod sela Bȁrino, po kome je Vakufa. Barinac je ime zaseoka u selu da se tu radi o vabljenju stada, koje je i nazvan. Dragomir Vujičić pokušao Petrinja kod Bosanske Kostajnice.”9 nastalo podražavanjem ovčijeg bleja- je protumačiti possessivum Barinski Također, važno je naglasiti kako nja – ‘b-e-e’. U značenjskom pogledu bazom bar- (praslov. *bara / *barъ); se do današnjeg vremena na području ova je etimologija, po našem mišlje- arb. bërak (< *barъnъ + slov. sufiks Višegrada očuvalo i prezime Barimac nju, neprihvatljiva; stoga je prirodnije -ak).6 Naveo je više vodnih imena sa kod velikog broja višegradskih porodi- pretpostavljati da taj naziv ima nepo- slavenskom osnovom bar-; međutim, ca, a i jedna od ulica u gradu je, sve do sredne veze sa izrazom bari (pastir) i sufiks -ino onemogućio mu je da ime agresije na Republiku Bosnu i Herce- da je prvobitno značenje imena Bari izvede iz slavenske baze. Stoga, uka- govinu, nosila naziv Barimska ulica. u Crnoj Gori označavalo pastirsku zao je na romanizam barina, “što od- Mogućnost da su naziv Barimo u zajednicu... U toponomastici Crne govara bazi *bar u značenju ‘granica’”. Podrinje donijeli “aromunski Vlasi Gore i van nje – u Dalmaciji, ne ret- Na kraju, zaključio je da i sam sufiks nije mnogo vjerovatna, posebno stoga ko i u Sloveniji, sreće se naziv Bri- -ino< inus upućuje na romansko po- što joj protivrječi glasovna promjena nje – sa sledećim značenjima: ‘kosa, rijeklo. Porijeklo hidronima Barìnski n>m, koja je znatno starijeg datuma breg, padina, primorski kraj’; na taj pòtok istovjetno je s porijeklom ojko- od vremena doseljavanja aromun- naziv nailazimo i u prostoru između nima Barimo. skih Vlaha u Bosnu. Promjena n>m, Bara i Ulcinja: Brinje. Apelativ bri- Kako od osnove barin(nj)- može u hronološkom smislu, dogodila se u një, brî standardna je albanska reč, o postati barim-, pokazuje povijest gla- ranom srednjem vijeku, tokom sla- čijem poreklu mišljenja naučnika su sova i glasovnih oblika. Iz historije venizacije Podrinja.”10 podeljena, njena etimologija je, da- južnoslavenskih jezika poznato je da Srednjovjekovno bosansko žensko kle, sporna. Ali je sva prilika da se je južnoslavenski glas m postao, iz- ime “Zoja nužno je dovesti u vezu toponim Brinje ne može izdvajati među ostalog, i od glasa n, što je po- sa srednjovjekovnim stanovništvom od izraza koji znači deo životinjskog sebno karakteristično u “tuđim riječi- Barima. Ovo vrlo rijetko ime zastu- tela: brî-ni bri-briri. Njegov prethodni, ma”. Navedenu glasovnu zakonitost pljeno je među maloljetnim bosanskim

3 Ajeti, Idriz (1970). Albansko-srpskohr- 5 Vujićić, Dragomir (1982). Hidronimi Romanije do istočnih granica rimske pro- vatske jezičke studije, u “Godišnjak (imena voda) u lijevom slivu Drine. Sa- vincije Dalmacije. Mostar: Univerzitet centra za balkanološka ispitivanja – rajevo: Akademija nauka i umjetnosti “Džemal Bijedić” / Fakultet humani- knjiga 6”, Akademija nauka i umjet- Bosne i Hercegovine, Djela 58, str. 107. stičkih nauka, str. 394-397. nosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 6 Ibid, str. 107. 8 Ibid, str. 394-397. str. 394-397. 7 Prema knjizi: Pašić, Ibrahim (2008). 9 Ibid, str. 394-397. 4 Ibid, str. 185-200. Predslavenski korijeni Bošnjaka od planine 10 Ibid, str. 394-397.

25 Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 sagledavanja robinjama (in pupilari aetate, puellae) U Opširnom popisu bosanskog Zemin, Ahmeda, u posjedu Pirije, koje su se prodavale u srednjovje- sandžaka iz 1604. godine, za selo Ba- sina Jakubovog, sada u posjedu kovnom Dubrovniku. Godine 1377. rinovo (današnje selo Barimo) stoji Kurda, sina Mezidovog; prodata je desetogodišnja djevojčica da pripada Brodaru, a navedeni su Baština raduna, u posjedu Nesuha, 15 sina Jusufovog, sada u posjedu iz Bosne, čije ime je Zoja. Iz jednog sljedeći posjednici: Hurrema Jusufovog; kasnijeg dubrovačkog izvora, koji se, Zemin Radovana, u posjedu Ahme- također, odnosi na prodaju bosanskog Baština Vukasa Vučehninog, u da, sina Iskenderovog, sada u po- roblja, vidi se da je navedeno ime bilo posjedu Mehmeda Alagozo- sjedu Husejna, sina Mehmedovog; zastupljeno u Podrinju. Đenovski tr- vog, Sada u posjedu Derviša, Baština Radivoja, u posjedu Ma- govac robljem Meliausio Palauesino sina Balijinog; hmuda Cvitkovog, sada u posje- Zemin Branisava, u posjedu Alije, 5. februara 1393. godine u Dubrov- du Omera, sina Ibrahimovog; sina Iskenderovog, sada u po- Baština Božička Krstanovog, u niku kupio je za 13 dukata “Zoiam sjedu Husejna, sina Mehme- de Isdrina”. Ime Zoja potvrđeno je i u posjedu Mustafe Iskendero- dovog – čifta; vog, sada u posjedu Behlula, osmanskom popisu posadnika tvrđave Baština Mahmuda Radivojevog, 11 sina Husejnovog; Mileševo iz 1477. godine.” sada u posjedu Alije, prišlaca; Baština Cvitka Milojevog, u po- Porijeklo srednjovjekovnog bosan- Zemin Milobrada, u posjedu sjedu njegovog sina Mahmuda, skog imena Zoja moguće je utvrditi Ahmed-čelebije, sina Isken- potom u posjedu njegovog sina na osnovu albansko-srpskohrvatskih derovog, sada u posjedu Husej- Mezida, sada u posjedu Der- jezičkih studija. U analizi izvornih al- na, sina Mehmedovog – čifta; viša Balijinog; banskih riječi koje su ostavile traga u Baština Ferhada, sina Husejno- Čifluk Ahmeda, Alije, Mustafe i vog, u posjedu Jusufa, sina Ra- antroponimiji Hercegovine Idriz Ameti Husejna, sinova Iskendera, bra- donjinog; navodi prezime Zonjić, nastalo od sta- ta Jakuba Pašajigitovog; zemlje Bali, Jusufa; koje su uživali Radivoj, Jurašin i rijeg albanskog oblika zonjë u značenju Husejn, Jusufa; “žena, gospođa”, “koji se u gegijskim Vukosav zvani krstjan, uživa ih Hasan, spahija – na baštini, u Damjan, Hasan i Mustafa, sada oblastima pogranične zone upotrebljava posjedu Omera Ibrahimovog; 12 u posjedu Husejna i Behlula; u asimilovanoj formi zojë”. Ali, Alagoza – na očevoj baštini; Kurd, Pervanea, došlac, došao iz U srednjovjekovnom Dubrovniku Kurd, Alije; sela Hmeljina Luka, (prije?) bilo je zabranjeno prodavati robove i Hasan, Murada; 3 godine; Mehmed, Pirije; robinje koji su bili katolici. Uglavnom, muslimana sa baštinama i Husrev, Jahje; prodavalo se bosansko roblje Crkve zeminom 30; Kurd-Ali, Džafera; bosanske, koja nije bila ni katolička Bali, Ejnehana; ni pravoslavna. Za srednjovjekovne Memi, Nesuha; Prihod: stanovnike Barima s velikom vjero- Omer, Hasana; resmi čift, bennak i mudžerred 638 vatnoćom može se pretpostaviti da Ramadan, Ejnehana; pšenice, kejla 33, iznos 726 su bili heretici, što se vidi iz Opšir- Baština Berraka, u posjedu Ša- mješanca, kejla 134, iznos 1.742 nog popisa bosanskog sandžaka iz bana, sina Hasanovog, sada zobi, kejla 30, iznos 210 1604. godine.13 U tom popisu, u selu u posjedu Gazije Hasanovog; šire, medri 190, iznos 1.330 Barinovo – što je bez sumnje današ- Mustafa, Džafera – na baštini; ušur od povrća, lana, sijena, nje Barimo – popisan je jedan čifluk Ali, Mustafe; košnica i voća 126 2 mlina, pristojba 60 koji je nekad uživao “Vukosav zva- Ali, Balije; vinograd Mehmeda, ni krstjan”. Kao što je općepoznato, Baština Iskendera, sina Bajramliji- nog, u posjedu Kurda Mezidovog; dunuma 3, pristojba 21 pripadnici Crkve bosanske zvali su Piri, Jakuba – na baštini Radosa- vinograd Husejna, parcela 1, se između sebe “krstjanima”. Ovim va, u posjedu Kurda; dunuma 3, pristojba 21 se otvara posve izvjesna mogućnost Murad, Alije; polovina badihave, mlađarine, da je neka od podrinjskih Zoja, što Hamza, Jusufa; poljčine i tapijske pristojbe su se prodavale u srednjovjekovnom Jakub, Ishaka – na baštini Rado- na zemin 140 Dubrovniku, potjecala iz Barima.14 sava, u posjedu Kurda Balijinog; Svega: 5.200

11 Prema knjizi: Pašić, Ibrahim (2008). Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Romanije do istočnih granica rimske pro- Predslavenski korijeni Bošnjaka od pla- Hercegovine, Sarajevo, str. 185-200. vincije Dalmacije. Mostar: Univerzitet nine Romanije do istočnih granica rimske 13 Gazić, Lejla (prir.) (2000). Opširni popis “Džemal Bijedić” / Fakultet humani- provincije Dalmacije. Mostar: Univerzi- Bosanskog sandžaka iz 1604. godine, Sv. stičkih nauka, str. 394-397. tet “Džemal Bijedić” / Fakultet huma- II. Sarajevo: Bošnjački institut Zürich 15 Gazić, Lejla (prir.) (2000). Opširni popis nističkih nauka, str. 394-397. – odjel Sarajevo / Orijentalni institut u Bosanskog sandžaka iz 1604. godine, Sv. 12 Ajeti, Idriz (1970). Albansko-srpskohr- Sarajevu, str. 508. II. Sarajevo: Bošnjački institut Zürich vatske jezičke studije, u “Godišnjak centra 14 Prema knjizi: Pašić, Ibrahim (2008). – odjel Sarajevo / Orijentalni institut u za balkanološka ispitivanja – knjiga 6”, Predslavenski korijeni Bošnjaka od planine Sarajevu, str. 507-508.

Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 26 sagledavanja

Nakon Prvog svjetskog rata, Više- Drinu i napadali muslimanska sela u pa su ih zamjenjivali drugi... Iz op- grad je ostao sresko mjesto u okviru Bosni i Hercegovini. U prvoj polovini koljenog Višegrada moglo se izaći Drinske banovine i prilikom Popisa septembra 1941. godine “puške su jače preko šuma do Međeđe i vozom do stanovništva iz 1931. godine16 u srezu zapucale sa Dikave i Stoca. Ustanici Sarajeva, ali izbjeglice i ostali žitelji je živjelo 28.425 stanovnika, odno- iz Srbije napali su višegradsku Župu, Višegrada nisu iskoristili tu moguć- sno 5.252 domaćinstva. Od ukupno područje na desnoj obali rijeke Drine, nost, očekivali su da će biti postignut 28.425 stanovnika, 14.017 su bili pra- nizvodno od Višegrada.”18 neki dogovor i da će se vratiti svojim 20 voslavci, 13.801 muslimani, 12 pro- Srpski ustanici (četnici), bez obzira kućama.” testanti i 97 ostali. Sama višegradska što su im Bošnjaci pomagali tokom Međutim, takav stav Bošnjaka opština imala je 4.699 stanovnika, ustaškog terora prema njima, odmah pokazao se kao potpuno pogrešan, 1.040 domaćinstava, 856 kuća, dok su počeli s paljenjem bošnjačkih kuća jer su, umjesto dogovora, nad nji- je broj stanovnika u samom gradu u selima u višegradskoj Župi, kao i ma počinjeni najteži masovni i po- iznosio 2.665. protjerivanjem Bošnjaka s tih pod- jedinačni zločini protiv čovječnosti U vrijeme Popisa, srez Višegrad ručja. Sve izbjeglice su u kolonama i međunarodnog prava, uključujući sastojao se od sedam opština. U okvi- panično i u strahu izbjegle u unu- i zločin genocida. ru opštine Orahovica (sa sjedištem u trašnjost prema Višegradu. O zločinima nad Bošnjacima u Orahovcima) bilo je i selo Barimo. Opširan i organiziran napad čet- opkoljenom Višegradu od strane Prema navedenom Popisu stanovnika na Višegrad izvršen je “iz pravca četnika, počevši još od 1941. godi- ništva, u opštini Orahovica živjela sela Velji Lug, a nakon toga i sa pravca ne, svjedoče brojni izvještaji i zapi- su 2.374 stanovnika, odnosno 434 sela Gornja Lijeska i sela Kočarim. snici iz tog vremena. U izvodu iz domaćinstva.17 Također, napadom iz Srbije, četnici Zapisnika sastavljenog 3. novembra su zauzeli žandarmerijsku stanicu u 1941. u uredu reis-ul-uleme Fehima Vardištu, odakle su se uputili ka Do- efendije Spahe u Sarajevu s jednim Zločini na području mjesne brunu (desetak kilometara udaljenom izaslanikom višegradskih muslimana, zajednice Donja Lijeska (bivša od Višegrada), kojeg su u potpunosti koji se probio iz opsjednutog Više- opština Orahovci) u Drugom spalili, a one Bošnjake koje su zatekli, grada, pored ostalog, stoji: “Četnici odmah su ubijali. I izbjeglice iz Do- su uzeli u svoje ruke cijelu okolicu svjetskom ratu bruna su se uputile prema Višegradu. Višegrada osim sela Orahovaca. Sve Pred početak Drugog svjetskog Vladalo je teško stanje i strah među dokle dođu i što živo uhvate, i to rata 1941–1945. godine, selo Barimo Bošnjacima, osobito kada su vidjeli muškarce od 12 godina pa na više, je teritorijalno pripadalo mjesnoj za- da se ustaše nemaju namjeru vraćati na najokrutniji način ubijaju. Jednim jednici Donja Lijeska (ranija opština u Dobrun i Vardište.”19 vade grkljane, druge žive gule, treći- Orahovci). U to vrijeme, mjesna za- Na taj način, četnici su s obje stra- ma režu uši, nos i vade oči. Ženski jednica Donja Lijeska se sastojala od ne rijeke Drine prišli blizu Višegra- svijet ubijaju, a djevojke prije toga dvadeset (20) sela, i to: Barimo, Crni da, držeći ga tako pod punom opsa- spolno upotrijebe. Mlade žene vode Vrh, Donja Lijeska, Drokan, Gornja dom. “Opsada Višegrada počela je 24. sebi u logore da im poslužuju i da Brštanica, Gornja Crnča, Gornja Li- septembra 1941. godine i trajala sve se s njima provode. Do sada računa jeska, Hamzići, Han Brdo, Hranjevac, do 1943. godine. Prva četnička op- se da je izginulo muslimana u ko- Holijaci, Jelačići, Kabernik, Kočarim, sada trajala je do dolaska Italijana u taru Višegrada na gornji način oko Kopito, Miloševići, Orahovci, Palež, Višegrad 8. novembra 1941. godine. 2.500, računajući u ovo i odbranu. Tusta Međ i Zakrsnica. Grad su branile ustaše, domobrani i Ima slučajeva i to dosta da i djecu Četnici Draže Mihailovića su izvjestan broj mobilisanih civila, koji kolju, pa im glave peku i svojim vo- u ljeto 1941. godine prelazili rijeku su po nekoliko dana bili na položaju, đama šalju.”21

16 Popis stanovništva iz 1931. godine, Be- (2019). Genocid nad Bošnjacima u Više- prava Univerziteta u Sarajevu, str. 26. ograd, 1945. (Izvor: http://pod2.stat. gradu 1992-1995. Sarajevo: Institut za 20 Ibid, str. 74-75; Kuka, Ermin (2019). Ge- gov.rs/ObjavljenePublikacije/G1931/ istraživanje zločina protiv čovječnosti nocid nad Bošnjacima u Višegradu 1992- pdf/G19314001.pdf) i međunarodnog prava Univerziteta u 1995. Sarajevo: Institut za istraživanje 17 Ibid; Osmanagić, Hasan (2011). Višegrad Sarajevu, str. 26. zločina protiv čovječnosti i međunarod- od VII v. st. ere do 1992. godine. Fojnica: 19 Kljun, Ibrahim (1996). Višegrad – hro- nog prava Univerziteta u Sarajevu, str. 26. Štamparija Fojnica d.o.o., str. 31. nika genocida nad Bošnjacima. Zenica: 21 Čekić, Smail (1996). Genocid nad Boš- 18 Kljun, Ibrahim (1996). Višegrad – hro- KDB “Preporod” i Centar za istraži- njacima u Drugom svjetskom ratu, Do- nika genocida nad Bošnjacima. Zenica: vanje ratnih zločina i zločina geno- kumenti. Sarajevo: MAG, str. 43; Kuka, KDB “Preporod” i Centar za istraži- cida nad Bošnjacima Zenica, str. 73; Ermin (2019). Genocid nad Bošnjacima u vanje ratnih zločina i zločina genocida Kuka, Ermin (2019). Genocid nad Boš- Višegradu 1992-1995. Sarajevo: Institut nad Bošnjacima Zenica, str. 71; Sućeska, njacima u Višegradu 1992-1995. Sara- za istraživanje zločina protiv čovječno- Mustafa (2001). Krvava ćuprija na Dri- jevo: Institut za istraživanje zločina sti i međunarodnog prava Univerziteta ni. Sarajevo: Des, str. 42; Kuka, Ermin protiv čovječnosti i međunarodnog u Sarajevu, str. 26.

27 Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 sagledavanja

Kada je u Višegrad stigao italijan- Četnici su često vršili i masovne i i djece u Kamenici.”22 Selo Drokan ski okupator, nagovarali su Bošnjake pojedinačne zločine spaljivanja živih je bilo u sastavu opštine Orahovci. da se vrate svojim kućama u opko- bošnjačkih civila (prvenstveno žena, U Izvodu iz Izvještaja opunomo- ljena sela. Garantirali su im povratak djece i staraca) u kućama, štalama i ćenika ministra unutrašnjih poslova na svoja imanja time što su, tobože, drugim objektima. Tako su četnici tzv. NDH u Sarajevu, od 16. januara postigli dogovor s četnicima kako ih “3. marta 1942. godine u selu Dro- 1943, pored ostalog, navodi se sljedeće: niko neće dirati i ometati. Određen kan sakupili u jednu kuću 84 osobe “U vremenu od mjeseca rujna broj Bošnjaka Italijani su mobilizira- iz ovog i susjednih sela, zatvorili ih i 1941. godine pa do ovog zadnjeg zlo- li, kako bi izvlačili sijeno za njihove žive spalili. Iz plamena je uspio po- čina, počinjenog 4. studenoga 1942. potrebe. Te prilike su mudro iskoriš- bjeći samo jedan dječak, Medo Kar- godine, pobijeno je prema službenom tavali četnici, odvajajući Bošnjake od čić... Tih dana su četnici ubili a zatim izvješću i službenim podatcima Ima- Italijana, na šta Italijani nisu uopće u kućama spalili desetak porodica sa mata džemata kotara Višegradskog, obraćali pažnju. 38 žena i djece u Klašniku, a 45 žena ovaj broj osoba:

Imamat džemata Upr. obćina Muških Žena Djece Svega Žlieb Žlieb 768 245 220 1233 Višegrad Višegrad Orahovci 203 81 68 352 Strmica Sokolovići 75 6 3 84 Dobrum-Drinsko Drinsko 113 13 7 133 UKUPNO 1159 345 298 1802

U ovaj izkaz nijesu unešeni napri- dva korpusa, nisu odmah mogli skr- Međutim, nakon kratkog vremena su jed navedenih 450-500 osoba muš- šiti otpor Nijemaca i jedne ustaške se povukli iz grada, tako da su četnici karaca, žena i djece iz Starog Broda, bojne, pa su im dozvolili da se, pre- sve do 15. februara 1945. godine kon- obćine Žlieb, u kojoj je obćini skoro ko Sjemeča, izvuku iz Višegrada.”24 trolirali Višegrad i njegovu okolicu. podpuno, osim nekoliko izbjeglica, Četnici su odmah po ulasku u grad Na području nekadašnje opštine iztrijebljen hrvatski živalj. Mirne duše počeli s pokoljem bošnjačkog stanov- Orahovci, kojoj je pripadalo i selo može se ovaj broj pobijenih poveća- ništva, a glavno mjesto pokolja bila Barimo, “četnici Draže Mihailovića ti, jer imade mnogo slučajeva, gdje je Stara ćuprija, Most Mehmed-pa- i domaći četnici ubili su negdje oko smrt pojedinih obitelji ili osoba još še Sokolovića. Višegrad je tako pre- 500 Bošnjaka u toku Drugog svjet- nije imamatima ni prijavljena, tako, tvoren u klaonicu Bošnjaka. O tome skog rata (1941-1945. godine)...”26 da bi broj poginulih i nestalih bilo svjedoči i Izvještaj Policijske uprave U selima “Barimu, Jelačićima, Tustoj bliže 3.000 nego 2.500.”23 Velike župe Vrhbosna, od 8. oktobra Međi, Hamzićima, Brštanici i Dro- Četnici su napad za konačno zau- 1943, u kome, pored ostalog, stoji: kanu, četnici su ubili i zaklali više zimanje Višegrada pokrenuli “u zoru “U Višegradu, kojega su zauzeli od pedeset Bošnjaka Muslimana.”27 5. oktobra 1943. godine. Draža Mi- četnici i Talijani, bilo je mnogo ljud- Spisak žrtava muslimana (Bošnja- hailović je za neposrednog koman- skih žrtava, a prema tvrdnji izbjeglica ka) iz sela Barimo, njih 22, koje su danta operacije odredio svog najpo- računa se oko 2.500 ljudi.”25 ubili četnici u vrijeme Drugog svjet- vjerenijeg saradnika, majora Zaharija Nakon izvršenih stravičnih zloči- skog rata u periodu od 1941. do 1945. Ostojića. Deset četničkih brigada i na, partizani su oslobodili Višegrad. predstavljen je u sljedećoj tabeli:28

22 Kljun, Ibrahim (1996). Višegrad – hroni- zločina protiv čovječnosti i međunarodnog Bošnjacima u Drugom svjetskom ratu, ka genocida nad Bošnjacima. Zenica: KDB prava Univerziteta u Sarajevu, str. 30. Dokumenti. Sarajevo: MAG, str. 340; “Preporod” i Centar za istraživanje rat- 24 Ibid, str. 103; Kljun, Ibrahim (1996). Vi- Kuka, Ermin (2019). Genocid nad Boš- nih zločina i zločina genocida nad Boš- šegrad – hronika genocida nad Bošnjacima. njacima u Višegradu 1992-1995. Saraje- njacima Zenica, str. 93-94; Kuka, Ermin Zenica: KDB “Preporod” i Centar za vo: Institut za istraživanje zločina protiv (2019). Genocid nad Bošnjacima u Više- istraživanje ratnih zločina i zločina ge- čovječnosti i međunarodnog prava Uni- gradu 1992-1995. Sarajevo: Institut za nocida nad Bošnjacima Zenica, str. 103; verziteta u Sarajevu, str. 31. istraživanje zločina protiv čovječnosti i Sućeska, Mustafa (2001). Krvava ćuprija 26 Sućeska, Mustafa (2001). Krvava ćuprija međunarodnog prava Univerziteta u Sa- na Drini. Sarajevo: Des, str. 189; Kuka, na Drini. Sarajevo: Des, str. 179. rajevu, str. 29. Ermin (2019). Genocid nad Bošnjacima u 27 Ibid, str. 180. 23 Čekić, Smail (1996). Genocid nad Bošnja- Višegradu 1992-1995. Sarajevo: Institut 28 Ibid, str. 262; Kljun, Ibrahim (1996). Vi- cima u Drugom svjetskom ratu, Dokumen- za istraživanje zločina protiv čovječno- šegrad – hronika genocida nad Bošnjacima. ti. Sarajevo: MAG, str. 242; Kuka, Ermin sti i međunarodnog prava Univerziteta Zenica: KDB “Preporod” i Centar za istra- (2019). Genocid nad Bošnjacima u Višegradu u Sarajevu, str. 31. živanje ratnih zločina i zločina genocida 1992-1995. Sarajevo: Institut za istraživanje 25 Čekić, Smail (1996). Genocid nad nad Bošnjacima Zenica, str. 171-172.

Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 28 sagledavanja

Tabela 1. Muslimani (Bošnjaci) iz sela Barimo koje su ubili četnici u vrijeme Drugog svjetskog rata 1941–1945.

Red. br. Prezime Ime oca Ime Godine starosti 1. Bajrić Huso Salko 33 2. Bajrić Dedo Pašija 71 3. Barimac Mali Medo 61 4. Karčić Salko Mušija 61 5. Kustura Alija Sida 15 6. Puhalo Himzo Ćamil 36 7. Puhalo Sulejmen Salko 14 8. Puhalo Sulejmen Huso 10 9. Puhalo Sulejmen Hava 8 10. Puhalo Redžo Džula 56 11. Puhalo Šaban Alma 38 12. Puhalo Osman Muša 56 13. Puhalo Osman Fata 18 14. Samardžić Šaban Safa 51 15. Samardžić Ćamil Alima 28 16. Samardžić Smajl Ćamil 8 17. Samardžić Smajl Sulejmen 3 18. Samardžić Smajl Šerif 1 19. Samardžić Salih Omer 49 20. Samardžić Salko Latifa 10 21. Samardžić - Omer 70 22. Samardžić - Mujo 55

Od ukupno 22 ubijenih musli- (31,80%), Hrvata 32 (0,15%), Jugo- Na prostoru navedene mjesne za- mana (Bošnjaka) iz sela Barimo slavena 319 (1,50%) i ostalih 634 jednice, prema Popisu stanovništva u u vrijeme Drugog svjetskog rata (2,99%).29 Dakle, većinsko stanov- Bosni i Hercegovini iz 1991, živjelo 1941–1945, njih čak osmero (8) ništvo u Višegradu do 1991. godine je 1.475 muslimana (Bošnjaka), 311 su bila djeca. U Sulejmena Puha- bili su muslimani (Bošnjaci). Srba, 1 Hrvat i 6 ostalih, sa 577 stanova la ubijeno je troje djece (Salko 14 U vrijeme Popisa stanovništva i 509 domaćinstava. Od tog broja, na godina, Huso 10 godina i Hava 8 iz 1991. godine, općina Višegrad je prostoru sela Barimo je živjelo uku- godina), kao i u Smajla Samardžića imala osam mjesnih zajednica, i to: pno 78 stanovnika, pri čemu su svi bili (Ćamil 8 godina, Sulejmen 3 godi- Dobrun, Donja Lijeska, Drinsko, muslimani (Bošnjaci), dakle 100%.30 ne i Šerif 1 godina). Klašnik, Međeđa, Prelovo, Vardište. Značajan broj Bošnjaka, koji nije U sastav mjesne zajednice Do- bio siguran u namjere dolaska trupa nja Lijeska ulazila su sela: Barimo, Užičkog korpusa, napustio je grad Izvršenje zločina u Barimu Crni Vrh, Donja Brštanica, Donja Višegrad i izbjegao prema okolnim augusta 1992. godine Lijeska, Drokan, Gornja Brštanica, bošnjačkim selima, kao i prema Go- Prema Popisu stanovništva u Bo- Gornja Lijeska, Hamzići, Han-Br- raždu. Najviše su izbjegli Bošnjaci sni i Hercegovini iz 1991, na prosto- do, Holijaci, Hranjevac, Jelačići, Ka- koji su živjeli na lijevoj obali Drine. ru općine Višegrad živjelo je 21.199 bernik, Kočarim, Kopito, Miloševići, Oni su izbjegli nizvodno niz Drinu stanovnika, od čega muslimana (Boš- Orahovci, Palež, Pretiša, Tusta Međ, prema selima Brštanici, Barimu i njaka) 13.471 (63,55%), Srba 6.743 Tvrtkovići i Zakrsnica. drugim selima.

29 Nacionalni sastav stanovništva, re- statistiku Republike Bosne i Herce- Rat u brojkama: demografski gubici u zultati za Republiku po opštinama i govine, Sarajevo, decembar/prosinac ratovima na teritoriji bivše Jugoslavije naseljenim mjestima 1991, Statistič- 1993, str. 275. od 1991. do 1999. Beograd: Helsinški ki bilten br. 234, Državni zavod za 30 Ibid, str. 275; Tabeau, Ewa (2009). odbor za ljudska prava u Srbiji, str. 44.

29 Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 sagledavanja

Dana 2. augusta 1992. godine kažem na vratima: ‘Bježimo. Upali su novinar-istraživač Luka Leone (Luca srpske snage su izvršile jak napad u selo’. Ja sam otišao ovdje gore, bila Leone). On u svojoj knjizi Višegrad: na sela Barimo i Miloševiće. Prije je jedna kuća od Sefe Puhala. I stao mržnja, smrt, zaborav (Višegrad: L’odio, toga kobnog napada, strahujući od sam na ćošak kuće. I hoće da me za- la morte, l’oblio), pored ostalog, navodi: upada srpskih snaga, većina stanov- robe: ‘Stoj, stoj’! Ja nisam htio stati i “August 1992 – Cijeli juli neprekid- nika Barima se skrivala po šumama pobjegnem dolje prema Sulje Fejzića no je trajalo nasilje, ali pokolj u selu Crnog Vrha (sela iznad Barima). U kući. Niz ovu stranu. Vidim da me Barimo, koje je bilo nastanjeno sko- kućama su ostale starije i nepokretne pucaju. Međutim, kad sam ja trčao, ja ro samo ženama, djecom i starcima, osobe, djeca i žene. U selo su, uglav- sam pao. Oni misle da sam pogođen, pripremljen je za august. Dokaza- nom, silazile žene, kako bi posjetile vjerovatno, i ne puca me više. Magla no je da je bilo 26 žrtava. Najstarija starije koji nisu mogli napustiti selo, je bila stvarno golema. Tako da sam žrtva, Hanka Halilović, imala je 92 ali i kako bi iz kuća uzele namirnice jedno možda dvije-tri minute ležao i godine; najmlađa, Fadila Bajrić, tek i hranu i odnijele u selo Crni Vrh. onda sam pobjegao dalje prema Dri- dvanaest godina.”32 Srpske snage su u ranu zoru 2. au- ni. Pobjegnem desno u bašte, u ku- Zločin u selu Barimo preživjeli gusta 1992. godine izvršile forsiranje kuruze tamo. Tu sam bio čitav dan. su Sead Čovrk (tada imao 26 godi- rijeke Drine s čamcima, te tako prešli Međutim, oni su u selu ovdje sve što na, a preminuo 2017. godine), dvo- sa desne na lijevu obalu rijeke Drine. su pohvatali odveli do Drine dolje i je djece, te jedna nepokretna starica Zatim su obišli selo i iz šuma iznad dolje su ih strijeljali.”31 (Adila Tvrtković), koja je, također, sela (s leđa) izvršili napad. U vrijeme Jedan od prvih svjedoka, koji je kasnije preminula. napada, u selu je bio i Sead Čovrk. On došao dan nakon stravičnog zloči- Na području Višegrada pronađeno je u julu 1992. godine došao u selo, na, bio je Suljo Fejzić. Pronašao je je na desetine pojedinačnih grobni- kako bi popravio vodenicu. Noći je tijela 12 osoba strijeljanih na obali ca, gdje su pronađeni posmrtni ostaci provodio uglavnom u selu, smješten rijeke Drine, nabacanih na gomilu, Bošnjaka ubijenih u periodu 1992– u kući starice od skoro 90 godina. te još dva tijela u samom selu. Svih 1995. Niz je mjesta i sela u kojima U svom svjedočenju, pored ostalog, četrnaest žrtava su odmah zakopali su pronađene pojedinačne grobnice, navodi: “Spavao sam te noći ovdje u šumi iznad sela. poput: Veletovo (2011), Džankići u ovoj kući ja i još jedna nana stara, U selu su spaljene sve kuće i ubi- (2003), Dušće (2002 i 2003), Barimo od 90 godina. U zoru samu došla je jeno je 26 osoba, među kojima i dvoje (2000, 2001, 2005 i 2007), Kame- Mukadesa Puhalo da skuha tu sebi djece. Drugi su odvedeni na Drinu i ničko točilo (2000), Kurtalići (2001 ručak i hljeb, i tako je mene probu- tamo ubijeni. Najstarija žrtva, Han- i 2003), Jelačići (2001 i 2005), Kaoš- dila da popijemo kafu. Ja sam izašao ka Halilović, imala je 92, a najmlađa tice (2002), Smriječje (2002), Zlatnik 33 iz kuće i dovde sam došao. Čuo sam (Emir Bajrić) 12 godina. (2002), i drugi. Tri žrtve zločina u glasove, odozgo: ‘Lezi’, ‘Bacaj bom- O počinjenom zločinu nad Boš- selu Barimo još nikad nisu pronađene. be’, ‘Drži ga’! Nekoga su tu već bili njacima sela Barimo pisali su i pišu, Važno je naglasiti da za zločin u zavalili da ga ubiju, vjerovatno su pored domaćih znanstvenika, istraži- tom selu još niko nije odgovarao, iako ga uhvatili. Ja sam se vratio, a već je vača i novinara, inozemni istraživači u Tužilaštvu Bosne i Hercegovine tu Salkan Kos došao u kuću. Ja im i novinari. Jedan od njih je i talijanski postoji istraga za taj zločin. Na spomen-obilježju (hair-če-

31 smi) nalaze se imena 26 Bošnjaka TV Justice Magazine I Episode 24: Mržnja, smrt, zaborav. Tešanj: Planjax Crimes on the River Drina Bank komerc, str. 34. ubijenih u Barimu 2. augusta 1992. (https://www.youtube.com/watch?v= 33 Lista masovnih grobnica i grobnica u Bosni i godine. Hair-česma je otvorena 24. a631z7x2Elw) Hercegovini, Institut za nestale osobe Bo- oktobra 2009. godine. Žrtve zločina 32 Leone, Luca (2019). VIŠEGRAD: sne i Hercegovine, 16. 01. 2015, str. 58. genocida (ubijeni) u selu Barimu su:

Tabela 2. Muslimani (Bošnjaci) iz sela Barimo koje su ubili zločinci u augustu 1992.

Red. br. Prezime Ime oca Ime Godište 1. Bajrić Hrustem Džemila 1935. 2. Bajrić rođ. Hodžić Ibro Đemila 1918. 3. Bajrić Fadil Emir 1980. 4. Bajrić Mustafa Fadil 1957. 5. Bajrić Omer Mustafa 1930. 6. Bajrić Mustafa Nijaz 1965. 7. Beha Ibran Ćamila 1941.

Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 30 sagledavanja

Red. br. Prezime Ime oca Ime Godište 8. Beha Bego Hidajeta 1976. 9. Beha Bego Sabaheta 1968. 10. Bosankić Omer Hadžira 1913. 11. Bosankić Ibrahim Muša 1940. 12. Halilović rođ. Ahmet Hanka 1900. Demir 13. Kahriman Halil Dervo 1938. 14. Kos Sulejman Salko 1951. 15. Kos Sulejman Vejsil 1933. 16. Kurtalić Ćamil Adila 1948. 17. Menzilović Husein Huso 1936. 18. Menzilović Huso Suvad 1968. 19. Puhalo rođ. Vila Hrustem Kadesa 1928. 20. Samardžić rođ. Peco Šećo Munira 1927. 21. Samardžić Salko Smail 1912. 22. Šabanović Mujo Razija 1933. 23. Tvrtković Ćamil Muharem 1933. 24. Zuban Mušan Ibrahim 1953. 25. Zuban Alija Mušan 1912. 26. Zuban Osman Sabira 1960.

Prilikom napada na selo Barimo, cijela Istočna Bosna, bio je u fokusu genocida nad Bošnjacima, uključu- zločinci su selo u potpunosti spalili, a interesiranja velikosrpskih ideologa, jući i grad Višegrad. Kroz prezen- do temelja su srušili i mjesnu džami- koji su zagovarali stvaranje tzv. “Ve- tiranu studiju slučaja sela Barimo ju. Naime, džematu Gazanfer-bego- like Srbije”. Budući da je cijeli teri- na području Višegrada, pokazano je ve džamije u Višegradu pripadao je i torij Bosne i Hercegovine, prema tim kako je kontinuitet genocidne i zlo- džemat Barimo u istoimenom selu. U ideolozima, zamišljen kao sastavni činačke velikosrpske ideologije fi- selu Barimo je do agresije na Repu- dio tzv. “Velike Srbije”, nastojalo se gurirao u konkretnom smislu. Stra- bliku Bosnu i Hercegovinu postojao tu ideju pretvoriti u stvarnost još od danja muslimana (Bošnjaka) u selu mesdžid, koji je 1992. godine spaljen kraja XVIII stoljeća. Imajući u vidu Barimo u Drugom svjetskom ratu, i porušen. Mesdžid je obnovljen 24. činjenicu da je u Bosni i Hercegovi- te u vremenu agresije na Republiku jula 2010. godine, kada je ujedno iz- ni bilo većinsko muslimansko (boš- Bosnu i Hercegovinu 1992-1995. građena i krovna munara.34 njačko) stanovništvo, ideju o stvara- godine služi kao primjer tog konti- Obnova mesdžida je značila i nju etnički čistih srpskih teritorija na nuiteta. Ujedno, selo Barimo je do- povratak određenog broja preživje- tlu Bosne i Hercegovine bilo je jedi- bar primjer borbe muslimana (Boš- lih Bošnjaka u Barimo. Oni svojim no moguće ostvariti vršenjem zloči- njaka) da, poslije svakog stradanja, življenjem i radom na tom područ- na. Tako su periodi Prvog svjetskog ne odustaju i nastoje opstati na tim ju šalju jasnu poruku da je, i pored rata, Drugog svjetskog rata i agresije prostorima, na kojima su vjekovima strašnog stradanja Bošnjaka na tom na Republiku Bosnu i Hercegovinu, živjeli. Selo Barimo je mikrolokacija području, ideja o stvaranju etnički obilježeni strašnim i monstruoznim borbe s velikosrpskom ideologijom i čistih srpskih teritorija na području zločinima nad muslimanima (Boš- borbe protiv stvaranja etnički čistih Višegrada doživjela poraz. njacima), uključujući i zločin geno- srpskih prostora na području Više- cida. Mnogo je dokaza kontinuiteta grada i Istočne Bosne.

Zaključak 34 Efendić, Hamed i Dženan Imamović nad Bošnjacima u Višegradu 1992-1995. Zbog svog geografskog i strateš- (2014). 20 godina Muftijstva goraždan- Sarajevo: Institut za istraživanje zločina kog položaja, kao i blizine sa susjed- skog. Goražde: Muftijstvo goraždansko, protiv čovječnosti i međunarodnog prava nom Srbijom, grad Višegrad, kao i str. 190; Kuka, Ermin (2019). Genocid Univerziteta u Sarajevu, str. 177-178.

31 Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 sagledavanja

Literatura Ajeti, Idriz (1970). Albansko-srpskohrvat- Kuka, Ermin (2019). Genocid nad Bošnja- istočnih granica rimske provincije Dalma- ske jezičke studije, u “Godišnjak centra cima u Višegradu 1992-1995. Sarajevo: cije. Mostar: Univerzitet “Džemal Bi- za balkanološka ispitivanja – knjiga 6”, Institut za istraživanje zločina protiv jedić” / Fakultet humanističkih nauka. Akademija nauka i umjetnosti Bosne čovječnosti i međunarodnog prava Popis stanovništva iz 1931. godine, Be- i Hercegovine, Sarajevo, str. 185-200. Univerziteta u Sarajevu. ograd, 1945. Čekić, Smail (1996). Genocid nad Bošnja- Leone, Luca (2019). VIŠEGRAD: Mržnja, Sućeska, Mustafa (2001). Krvava ćuprija cima u Drugom svjetskom ratu, Doku- smrt, zaborav. Tešanj: Planjax komerc. na Drini. Sarajevo: Des. menti. Sarajevo: MAG. Lista masovnih grobnica i grobnica u Bosni Tabeau, Ewa (2009). Rat u brojkama: Efendić, Hamed i Dženan Imamović i Hercegovini, Institut za nestale oso- demografski gubici u ratovima na te- (2014). 20 godina Muftijstva goraždan- be Bosne i Hercegovine, 16. 01. 2015. ritoriji bivše Jugoslavije 1991-1999. skog. Goražde: Muftijstvo goraždansko. Nacionalni sastav stanovništva, rezultati Beograd: Helsinški odbor za ljudska Gazić, Lejla (prir.) (2000). Opširni po- za Republiku po opštinama i naselje- prava u Srbiji. pis Bosanskog sandžaka iz 1604. godi- nim mjestima 1991. Statistički bilten TV Justice Magazine I Episode 24: Cri- ne, Sv. II. Sarajevo: Bošnjački institut br. 234, Državni zavod za statistiku mes on the River Drina Bank. Zürich – odjel Sarajevo / Orijentalni Republike Bosne i Hercegovine, Sa- Vujićić, Dragomir (1982). Hidronimi institut u Sarajevu. rajevo, decembar/prosinac 1993. (imena voda) u lijevom slivu Drine. Kljun, Ibrahim (1996). Višegrad – hro- Osmanagić, Hasan (2011). Višegrad od Sarajevo: Akademija nauka i umjet- nika genocida nad Bošnjacima. Zenica: VII v. st. ere do 1992. godine. Fojnica: nosti Bosne i Hercegovine, Djela 58. KDB “Preporod” i Centar za istraži- Štamparija Fojnica d.o.o. http://pod2.stat.gov.rs vanje ratnih zločina i zločina genocida Pašić, Ibrahim (2008). Predslavenski ko- https://www.youtube.com/watch?v= nad Bošnjacima Zenica. rijeni Bošnjaka od planine Romanije do a631z7x2Elw

Summary املــوــجز THE CONTINUITY OF GENOCIDE :OF THE BOSNIAKS IN VIŠEGRAD استمرارية اإلبادة اجلماعية ضد البشانقة يف فيشيغراد: دراسة حالة VILLAGE BARIMO CASE STUDY قرية باريمو Ermin Kuka أرمينا كواك Ideology, politics and practice of creating ethnically clean اكن إنشاء دولة »رصبيا الكربى« املزعومة انلظيفة عرقيا، من انلاحية Serbian state, so called “Great Serbia”, was in the focus of the interest of the Great Serbia ideology since the end of the 18th األيديولوــجية والسياسية واتلطبيقية، يقع يف مركز اهتمام أيديولوــجية century. That and such ideologies coexisted with the idea of إنشاء رصبيا الكربى، منذ أواخر القرن اثلامن عرش. وتهدف هذه creating ethnically clean territories inhabited by exclusively األيديولوــجية إىل إنشاء مناطق نظيفة عرقيا ال يعيش فيها سوى الرصب، Serbian populace and it included the territory of Bosnia and ,Herzegovina. There is no place for the other and the different ومنبينها ابلوسنة واهلرسك. ولم يكن يف تلك املناطق ماكن للغري not even as ethnic minorities, in these ideas. Such project was واآلخر، وال حىت لألقليات القومية. ولم يكن باإلماكن تنفيذ مرشوع -only possible to realise by using violence, by committing ter كهذا إال بالعنف، أي بارتكاب ــجرائم مروعة بما فيها ــجريمة اإلبادة rible and horrific crimes including genocide over non-Serbs, اجلماعية، ضد غري الرصب ويف مقدمتهم البشانقة يف ابلوسنة واهلرسك. primarily over Bosniaks in Bosnia and Herzegovina. Starting -with the First World War, in the Second World War and fi ظهرتانلية بإنشاء دولة رصبيا الكربى يف احلربني العامليتني األوىل nally during the aggression on Bosnia and Herzegovina 1992- واثلانية، ثم إبان العدوان األخري ىلع مجهورية ابلوسنة واهلرسك بني -intention to create “Great Serbia” was revealed and ex ,1995 اعيم . وقد بدت معاملها يف االستمرار بارتكاب أشاكل 1992-1995 posed evidently. It was marked by continuous crimes against -humanity, violation of international law and genocide com خمتلفة من اجلرائم ضد اإلنسانية والقانون ادلويل حبق البشانقة، بما mitted over Boisniak population. It was primarily evident in فيها اإلبادة اجلماعية. وقد شهدت منطقة رشق ابلوسنة بما فيها مدينة .the region of eastern Bosnia including the city of Višegrad فيشيغراد، أشد تلك اجلرائم فظاعة. وهنا نقدم دراسة حالة لقرية The present case study plainly shows, through example of the ,village of Barimo which was used as research micro-location باريمو، اليت تثبت استمرارية ارتكاب ريمة ــجاإلبادة اجلماعية حبق ّ the continuity of the crime of genocide over Bosniaks as well البشانقة ة ونياملجرمني بإنشاء مناطق نظيفة عرقيا يف فيشيغراد وما -as intentions of perpetrators of these crimes to create an eth حوهلا. فاألمر هنا يتعلق بالعمل املتواصل من قبل خمططي أيديولوــجية nically clean territory in the region of Višegrad including the -nearby village Barimo. We conclude here that the crimes com رصبيا الكربى اهلادف إىل حمو و ود ــجالبشانقة من رشق ابلوسنة -mitted in the village of Barimo is a clear indicator of continu وفيشيغراد، بما فيها قرية باريمو، كما تظهر هذه احلالة إرصارا البشانقة ity of genocidal intentions behind the crimes in this region ىلع انلضال من أــجل ابلقاء يف ديارهم اليت يقطنونها منذ مئات السنني، but also of the persistent will of Bosniaks to remain living in رغم لك اجلرائم اليت ارتكبت حبقهم. these territories where they have lived for centuries. Key words: crimes, genocide, Višegrad, Barimo, civil population اللكمات الرئيسة: اجلريمة، اإلبادة اجلماعية، فيشيغراد، باريمو، املدنيون.

Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 32