SAGLEDAVANJA KONTINUITET GENOCIDA NAD BOŠNJACIMA U VIŠEGRADU: STUDIJA SLUČAJA SELO BARIMO Ermin KUKA UDK 3221:141]:28 341.322.5(497.6 Višegrad)”1992/1995” DOI: Sažetak: Ideologija, politika i praksa stvaranja etnički čiste srpske države, tzv. “Velike Srbije”, nalazila se u fokusu interesiranja velikosrpske ideologije, još od vremena s kraja XVIII stoljeća. Ta i takva ideologija je figurirala s idejom stvaranja etnički čistih teritorija na kojima bi isključivo i samo živjeli Srbi, a koja je podrazumijevala i teritoriju Bosne i Hercegovine. Za druge i drugačije, pa čak niti za nacionalne manjine, u tim zamislima nema mjesta. Takav projekt je bilo jedino moguće ostvariti putem nasilja, tj. kroz vršenje strašnih i užasnih zločina nad nesrbima, prije svega nad Bošnjacima u Bosni i Hercegovini, uključujući i zločin genocida. Počev još od Prvog svjetskog rata, zatim Drugog svjetskog rata, te u vremenu posljednje agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu u periodu 1992–1995. godine, evidentna je otvorena i neskrivena namjera stvaranja tzv. “Velike Srbije”. Ona je obilježena, prije svega, kontinuiranim vršenjem brojnih oblika zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava nad Bošnjacima, uključujući i zločin genocida. Posebno je to bilo izraženo na području Istočne Bosne, uključujući i grad Višegrad. Prezentirana studija slučaja na primjeru sela Barimo, kao istraživane mikrolokacije, jasan je pokazatelj kontinuiteta zločina genocida nad Bošnjacima, ali i namjere zločinaca o stvaranju etnički čistih teritorija na području Višegrada. Radi se, dakle, o kontinuitetu namjere i nastojanja velikosrpskih ideologa o uklanjanju svih Bošnjaka s područja Istočne Bosne i grada Višegrada, uključujući i selo Barimo. Zaključak je da je selo Barimo jasan pokazatelj kontinuiteta genocidnih namjera na području Višegrada, ali i borbe Bošnjaka da, poslije svakog stradanja, nastoje opstati na tim prostorima, na kojima su vjekovima živjeli. Ključne riječi: zločini, genocid, Višegrad, Barimo, civilno stanovništvo Barimo – porijeklo imena i U istoj nahiji 1604. godine naselje je Porijeklo savremenog naziva Ba- povijesni razvoj popisano kao selo Barinovo. Razlike rimo nije moguće objasniti uz pomoć u nazivima, u odnosu na suglasni- bosanskog jezika. Naziv je moguće Bȁrimo je jedinstven naziv na tlu ke m i n (Barimo – Barino), ipak ne objasniti uz pomoć albanske riječi Bosne i Hercegovine. Tim imenom ostavljaju veće dileme u odnosu na bari-u, m, pl. barinj u značenju “pa- naziva se selo koje se nalazi oko 7 km 1 2 autentičan naziv i njegovo porijeklo. stir, pastiri”. Riječ bari Idriz Ajeti udaljenosti od Višegrada, nizvodno na lijevoj obali rijeke Drine. Najstariji 1 2 spomen naselja, pod imenom Bari- Prema knjizi: Pašić, Ibrahim (2008). Ajeti, Idriz (1970). Albansko-srpskohr- mo, u osmanskom je defteru iz 1469. Predslavenski korijeni Bošnjaka od pla- vatske jezičke studije, u “Godišnjak nine Romanije do istočnih granica rimske centra za balkanološka ispitivanja – godine. Selo se tada nalazilo u sasta- provincije Dalmacije. Mostar: Univerzi- knjiga 6”, Akademija nauka i umjet- vu nahije Brodar. U popisu iz 1468. tet “Džemal Bijedić” / Fakultet huma- nosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo, godine selo je popisano kao Barino. nističkih nauka, str. 394-397. str. 185-200. Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 24 SAGLEDAVANJA tretira kao izvorno albansku, što je gegijski oblik potpuno se podudara sa na predmetnom ojkonimu potvrđuje posve izvjesno s obzirom na to da joj toskijskim oblikom: u spisima starih i naziv seoskog potoka koji se zove je u albanskom jeziku jedina parale- gegijskih pisaca nahodimo davnašnji Barinski potok i za koji je Dragomir la u perzijskoj riječi čoban. Riječ je oblik brinjë, koji se i danas održao u Vujičić smatrao da je hidronim ro- vrlo značajna i smatra se ilirizmom nekim arhaičkim gegijskim govori- manskog porijekla. Da je sadašnji u albanskom jeziku. Albansko baro- ma, kao što je debarski arbanaški idi- naziv Barimo nekad glasio Barino, baronis “neotesan, glupak, glup”, kod om; a današnji gegijski oblik javlja se potvrđuje sumarni popis iz 1468. i Buzukua bëruo “pastir”, kod Budija uglavnom u sledećoj formi: bri: përbri, danas nepoznat toponim Barinić u Ƃruo arb. Bëruo svodi se na bari “pa- koju N. Jokl razmatra u svojoj studi- istoj nahiji Vratar 1516. godine.7 stir”. Riječ je ilirski pastirski izraz u ji objavljenoj u Wörter und Sachen, Naziv Barimo je pastirsko naselje. južnoj Italiji i na Balkanu, i preuze- XII. U vezi s našim izrazom potreb- Za seoski naziv moguće je da je mo- ta je u dijalekte latinskog jezika. U no je utvrditi koji je njegov prvobitni tiviran antroponimom Barin.8 Hercegovini “bar znači sijeno, trava”.3 smisao: onaj u smislu anatomije, ili Porijeklo naziva Barimo na tlu Idriz Ameti detaljno piše: “Po- pak onaj u značenju mesta. Po svemu Bosne i Hercegovine, “s manjom do- znati srpski etnograf Jovan Erde- izgleda da su njegova značenja rezul- zom opreza, neophodno je tretirati ljanović u svom velikom delu Stara tat unutrašnjeg razvoja i da je u po- u svjetlu najstarijih korijena alban- Crna Gora zapisao je Beri, ime sela u četku naša reč imala jedini smisao.”4 skog jezika, a oni su u ilirskom jezi- Lješanskoj nahiji. Taj se naziv isto- Uz naziv Bȁrimo još uvijek se za ku. Za naziv Barimo, potvrđenim u vremeno upotrebljava i za stanov- isti ojkonim očuvao i naziv Bȁrino, najstarijim osmanskim izvorima Bo- ništvo pomenutog kraja. Smatramo što potvrđuje naziv hidronima Ba- sne, nema nikakvih dokaza da su ga da poreklo tog imena treba tražiti u rinski potok. na tlo Bosne i Hercegovine donijeli albanskom jeziku, u kome ta reč ima Barìnski pòtok lijeva je pritoka aromunski Vlasi, tim prije što na bo- obično značenje u pastirskom životu Drine. Kako je zabilježio Drago- sanskohercegovačkom tlu nije jedini s berr (dash a dele, sqap a dhí = ovan, mir Vujičić5, “Izvirē ispod bȑda Cȓni albanskom osnovom bari. Naziv Ba- odnosno ovca, jarac, odnosno koza), vrh” (tako se zove i selo), a uliva se u rine nosi jedno selo u blizini Varcar- za čije poreklo preovlađuje mišljenje Drinu kod sela Bȁrino, po kome je Vakufa. Barinac je ime zaseoka u selu da se tu radi o vabljenju stada, koje je i nazvan. Dragomir Vujičić pokušao Petrinja kod Bosanske Kostajnice.”9 nastalo podražavanjem ovčijeg bleja- je protumačiti possessivum Barinski Također, važno je naglasiti kako nja – ‘b-e-e’. U značenjskom pogledu bazom bar- (praslov. *bara / *barъ); se do današnjeg vremena na području ova je etimologija, po našem mišlje- arb. bërak (< *barъnъ + slov. sufiks Višegrada očuvalo i prezime Barimac nju, neprihvatljiva; stoga je prirodnije -ak).6 Naveo je više vodnih imena sa kod velikog broja višegradskih porodi- pretpostavljati da taj naziv ima nepo- slavenskom osnovom bar-; međutim, ca, a i jedna od ulica u gradu je, sve do sredne veze sa izrazom bari (pastir) i sufiks -ino onemogućio mu je da ime agresije na Republiku Bosnu i Herce- da je prvobitno značenje imena Bari izvede iz slavenske baze. Stoga, uka- govinu, nosila naziv Barimska ulica. u Crnoj Gori označavalo pastirsku zao je na romanizam barina, “što od- Mogućnost da su naziv Barimo u zajednicu... U toponomastici Crne govara bazi *bar u značenju ‘granica’”. Podrinje donijeli “aromunski Vlasi Gore i van nje – u Dalmaciji, ne ret- Na kraju, zaključio je da i sam sufiks nije mnogo vjerovatna, posebno stoga ko i u Sloveniji, sreće se naziv Bri- -ino< inus upućuje na romansko po- što joj protivrječi glasovna promjena nje – sa sledećim značenjima: ‘kosa, rijeklo. Porijeklo hidronima Barìnski n>m, koja je znatno starijeg datuma breg, padina, primorski kraj’; na taj pòtok istovjetno je s porijeklom ojko- od vremena doseljavanja aromun- naziv nailazimo i u prostoru između nima Barimo. skih Vlaha u Bosnu. Promjena n>m, Bara i Ulcinja: Brinje. Apelativ bri- Kako od osnove barin(nj)- može u hronološkom smislu, dogodila se u një, brî standardna je albanska reč, o postati barim-, pokazuje povijest gla- ranom srednjem vijeku, tokom sla- čijem poreklu mišljenja naučnika su sova i glasovnih oblika. Iz historije venizacije Podrinja.”10 podeljena, njena etimologija je, da- južnoslavenskih jezika poznato je da Srednjovjekovno bosansko žensko kle, sporna. Ali je sva prilika da se je južnoslavenski glas m postao, iz- ime “Zoja nužno je dovesti u vezu toponim Brinje ne može izdvajati među ostalog, i od glasa n, što je po- sa srednjovjekovnim stanovništvom od izraza koji znači deo životinjskog sebno karakteristično u “tuđim riječi- Barima. Ovo vrlo rijetko ime zastu- tela: brî-ni bri-briri. Njegov prethodni, ma”. Navedenu glasovnu zakonitost pljeno je među maloljetnim bosanskim 3 Ajeti, Idriz (1970). Albansko-srpskohr- 5 Vujićić, Dragomir (1982). Hidronimi Romanije do istočnih granica rimske pro- vatske jezičke studije, u “Godišnjak (imena voda) u lijevom slivu Drine. Sa- vincije Dalmacije. Mostar: Univerzitet centra za balkanološka ispitivanja – rajevo: Akademija nauka i umjetnosti “Džemal Bijedić” / Fakultet humani- knjiga 6”, Akademija nauka i umjet- Bosne i Hercegovine, Djela 58, str. 107. stičkih nauka, str. 394-397. 6 8 nosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo, Ibid, str. 107. Ibid, str. 394-397. 7 9 str. 394-397. Prema knjizi: Pašić, Ibrahim (2008). Ibid, str. 394-397. 4 Ibid, str. 185-200. Predslavenski korijeni Bošnjaka od planine 10 Ibid, str. 394-397. 25 Novi Muallim • zima 2019 • god. XX • br. 80 SAGLEDAVANJA robinjama (in pupilari aetate, puellae) U Opširnom popisu bosanskog Zemin, Ahmeda, u posjedu Pirije, koje su se prodavale u srednjovje- sandžaka iz 1604. godine, za selo Ba- sina Jakubovog, sada u posjedu kovnom Dubrovniku. Godine 1377. rinovo (današnje selo Barimo) stoji Kurda, sina Mezidovog; prodata je desetogodišnja djevojčica da pripada Brodaru, a navedeni su Baština raduna, u posjedu Nesuha, 15 sina Jusufovog, sada u posjedu iz Bosne, čije ime je Zoja. Iz jednog sljedeći posjednici: Hurrema Jusufovog; kasnijeg dubrovačkog izvora, koji se, Zemin Radovana, u posjedu Ahme- također, odnosi na prodaju bosanskog Baština Vukasa Vučehninog, u da, sina Iskenderovog, sada u po- roblja, vidi se da je navedeno ime bilo posjedu Mehmeda Alagozo- sjedu Husejna, sina Mehmedovog; zastupljeno u Podrinju.