Stradanja U Cazinskoj Krajini.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Autor Dušan D. Miljković Recenzent Prof. dr Ranko Končar Urednik Milijan R. Andrić Kompjuterska priprema Goran Janjić, dipi. inž. Likovno rešenje naslovne strane i dizajn Nebojša Kujundžić Grafički prilozi Dragan Miljković, dipi. inž. Štampa AMD SISTEM D.O.O. Beograd Tiraž 1.000 Dušan D. Miljković STRADANJA U CAZINSKOJ KRAJINI I ANTIFAŠISTIČKA BORBA (1941-1945) Beograd, 2011. Nevinim žrtvama Drugog svetskog rata među kojima su i moji najmiliji: deda Miladin, baba Anđelija, otac Dragić i sestrica Darinka PREDGOVOR ušan Miljković je svoju autorsku reč, na početku knjige, naslovio D„Da se ne zaboravi“. I stvarno bi bila sramota i greh od srpskog naro da i potomaka iz Cazinske krajine zaboraviti ili ne zabeležiti imena na hiljade ubijenih dece, žena i staraca, pre svih, ali i svih drugih nevinih u najboljem ži votnom dobu koji su ubijeni, spaljeni u svojima kućama i crkvama samo zato što su bili Srbi pravoslavci. Takvi zločini, koje je počinila ustaška Nezavina Dr žava Hrvatska, nisu zabeleženi ni u svetu. Čak su se i nemački a posebno ita- lijanski oficiri zgražavali nad ustaškim zločinima koje su počinili pripadnici hrvatskog i muslimanskog naroda. Koliko je o tome pisano, da li je namerno ili nenamerno mnogo toga prećutano u vreme socijalizma, ko je za to kriv, mo žda u ovom trenutku i nije bitno. Važno je da istinu na videlo, makar i posle 70 godina, u svojoj knjizi saopštava svedok događaja, iznosi ono što je video, saznao od žrtava i godinama zapisivao. I sam autor je, moguće, bio u dilemi, možda zbog svoje vojničke karijere, da li i kada da napiše knjigu u kojoj će poi- menice progovoriti o hiljadama žrtava, pogromu pre svih nad Srbima, ali i imenima bestijalnih ustaških ubica. Danas, nažalost, nema ko da sluša i čita priče o zločinima u Cazinskoj kra jini osim Bošnjaka i nekih „istoričara“, jer je preostali srpski živalj posle Dru gog svetskog rata, kolonizacijom posle 1945. godine i kasnije drugim političkim i ekonomskim merama i ratnim sukobima (1991-1995) sveden na bezznačajan procenat: u opštinama Bihać i Bosanska Krupa na tri odsto, a u opštinama Cazin, Velika Kladuša i Bužim na manje od jednog procenta No, to su opet druge teme i za neka nova istraživnja i nove knjige. U Drugom svetskom ratu sva srpska sela između Une i granice sa današ njom Hrvatskom su spaljena, srpski narod je četri i po godine bio po zbego- vima u Kapeli, Grmeču, Plješevici, Lici i drugim mestima Korduna, Like, Banije i Bosanske krajine. O zločinima ustaša govorili su svedoci koji još ima ju potomke negde po Vojvodini ili širom sveta. Možda će neka od ovih knji ga biti dostupna i direktnim potomcima žrtava, ali i rođacima onih čiji su životi prekinuti ustaškim nožem ili srbosekom. Kao što je na Kordunu narod ispevao „Na Kordunu grob do groba “ takva ista pesma mogla se ispevati i u Krajini. U tri sreza: Bihać, Cazin i Krupa ubi jeno je 20.693 Srbina. Površina ovih opština bila je oko 2.154 kilometra kva dratna2 tako daje na svakom kvatratnom kilometru oko 10 srpskih grobova. Ako se srpskim žrtvama dodaju i muslimnske žrtve onda je broj grobova po kvadratnom kilometru u Cazinske krajine i veći. 1 Etnička karata stanovništva Bosne i hercegovine 2006. godine po opštinama . 2 Podaci za površinu su uzeti iz pregleda opština po popisu stanovništva BiH 1991. godine, (Narod nosni sasatv po naseljima za opštine Cazin, Bihać, Bosanska Krupa i Velika Kladuša) .Podaci za žrtve ra ta preuzeti su iz materijala sa okruglog stola „Garevice 1941“. Tema „Žrtve rata 1941-1945.u NDH na području Velike župe Krbava i Psat prema popisu žrtava rata izl964. godine i do sada izvršenoj reviziji popisa.“ Izlaganje direktora Muzeja genocida u Beogradu dr Jovana Marjanovića u maju 2010. godine . Pored žrtava rata, ima još činjenica koje se ne smeju zaboraviti. Zato ćemo, istine radi i da bi naraštaji saznavali istinu o svom kraju, Bošnjaci pre svih i naj- pre oni čiji su dedovi i očevi ubijani po brdima i jarugama, kućama i crkvama Cazinske krajine, navesti nekoliko podataka o srpskom ali i ostalom stanov ništvu Cazinske krajine. Po turskom proračunu i procenama iz 1865. godine u BiH je bilo 593.548 ili 46,60 odsto pravoslavnih, 419.628 ili 32,60 odsto mu slimana, 257.920 ili 20,17 odsto katolika i ostalih 7.754 ili 0,63 odsto .3 Po tim procenama u Cazinskoj krajini (delu Bihaćkog sandžaka - Bihać, Cazin i Krupa) bilo je 18.577 ili 51,46 odsto pravosalvnih, 4.626 ili 12,81 od sto katolika i 12.890 ili 35,71 odsto muslimana 4. U to vreme u Bihaćkom san džaku bilo je 50 odsto pravosalvnih, 10 odsto katolika i 40 odsto muslimana .Tako je bilo u „tursko vreme“. Srpsko stanovništvo je u BiH sve do 1971. go dine činilo relativnu većinu u odnosu na ostala dva naroda (Muslimane i Hrv- te). Po popisu stanovništva u Bosni i Hercegovini 1961. godine Srbi su bili većinski narod sa 42,89 odsto, Muslimani (danas Bošnjaci) 25,69 odsto, Hrva ti 21,7 odsto i Jugosloveni 8.42 odsto ,5 U periodu od 1961. do 1971. relatvinu većina u odnosu na ostale narode u BiH preuzima muslimanski narod. Tako je prvi put posle sto godina i po po pisu 1971. relativnu većinu u odnosu na ostala dva naroda imao muslimanski narod: (Muslimani 39,57 odsto, Srbi 37,19 odsto, Hrvati 20,62 odsto i Jugo sloveni 1,17).6 U vreme SFRJ demografska slika se izmenila, srpki narod je posle genocida od 1941. do 1945. i etničkog čišćenja pedeset godina kasnije nestao iz Cazinske krajine. O vremenu najvećih zločina nad srspskim narodom u Cazinskoj krajini svedoči i Miljkovićeva knjiga. U njoj je opisao deo stradanja običnih ljudi i za tiranje celih familija u gotovo svim naseljima Cazinske krajine, od Une do Ko rane. U opisima zločina na Garavecima, iz dela Dušana Miljkovića sazanli smo ko su bili glavni zločinci, kojem narodu su pripadali i način na koji su vršena zverstva. Na stratištu u Garevicama ubijeno je oko 12.000 Srba i antifašista iz bihaćkog sreza i sela Like, Korduna i Cazinske krajine. Po poslednjem popisu pred Drugi svetski rat, u srezu Bihać 1931.bilo je 39.295 stanovnika od čega pravoslavnih 17.169 ili 43,69 odsto, katolika 7.997 ili 20,35 odsto, muslimana 13.959 ili 35,52 odsto, evangelista pet, ostalih hriš- ćana 15, druge konfesije ili nepoznato 150. U srezu je bilo 6.493 kuće i 6.958 domaćinstava. Srez Bihać je 1931. imao osam opština i nijedna nije bila čisto nacionalana. Većinsko stanovništvo u tri opštine bilo je muslimansko, u tri pravoslavno i u dve katoličko. U srezu Cazin 1931. bilo je 47.283 stanovnika - od toga pravoslavnih 11.072 ili 23,41 odsto, katolika 895 ili 1,89 odsto, muslimana 35.313 ili 74,68 odsto, ostalih tri. Kuća je bilo 8.237 i domaćinstava 8.183. Kotar Cazin imao je 1931. 3 Srpska akademija nauka, posebno izdanje, Odeljenje društvenih nauka, nova serija, knjiga 12, Na učna knjiga, Beograd, 1955, autor Đorđe Pejanović, urednik akademik Jovan Radonjić, tabela broj 2. 4 Isti izvor. 5 Popis stanovništva u BiH 1961. ( tabelarni pregled strukture stanovništva) . 6 Popis astnovništva u BiH 1971. (tabelarni pregled stanovništva). 6 sedam opština i u svim opštinama muslimansko stanovništvo je bilo u većini.U cazinskom srezu ustaše su izvršile do tada nezabeležena zverstva nad srpskim narodom. Pokolji su neprekidno trajali tokom 1941. i 1942. sve do oslobođe nja Bihaća 1942. godine, kada i većinski muslimanski narod počinje da uviđa propast NDH i pobedu snaga NOR-a.O tim prelomnim trenucima govore i neki delovi knjige u kojima se opisuju stradanja srpskog naroda u Cazinskoj krajini od početka pa do kraja rata. U srezu Bosanska Krupa 1931. bilo je 46.948 stanovnika: pravoslavnih 31.502 ili 67,09 odsto, katolika 347 ili 0,07 odsto, muslimana 15.089 ili 32,13 odsto, ostalih 10 . U srezu je bilo 6.998 kuća i 7.045 domaćinstava.U kotaru Bosanska Krupa bilo je pet opština. Samo je jedna opština bila sa većinskim muslimanskim stanovništvom, dok su ostale četri opštine bile sa pravoslav nom većinom. Kao primer stradanja i dodvoravanja Paveliću dela muslimana u Cazinskoj krajini, Miljković je prezentovao i sadražaj pisma podrške i učesnike delega cije koju su predvodili Muslimani iz Cazinske krajine. O „doprinosu“ dela mu slimanskog stanovništva NDH i pogromu nad srpskim narodm naveden je i podatak da je potpredsednik ustaške vlade bio Musliman, o čemu se govori u ovom faktografsko-dokumentarnom delu. Pre devedeset godina, po podacima Srpske pravoslavne crkve, u Bihaćkom protoprezviteratu (kotari Bihać, Cazin i Bosanska Krupa) bila je 21 pravo slavna parohija u kojima je živelo 59.226 pravoslavnih vernika. Sedamnaest godina kasnije, u vreme ustaške države NDH, sve crkve (osim u Vrelu ) su spa ljene a mnoge su bile i grobnice srpskog naroda, o čemu govore i svedoci. Cr kve između Une i Korane su potpuno uništene, dok je crkva u Velikoj Kladuši bila mesto ubijanja srpskog naroda, pre nego što su žrtve zatrpavane u veliki kanal na Mehinom stanju. Ista sudbina bila je i crkava na Suvoj međi, Sadi- lovčke na Kordunu, Glini i Kolariću. Crkvu u Velikoj Kladuši u ratu od 1992. do 1995. „čuvao“ je Atif Dudaković i nije srušena . Motivi su nepoznati, pose bno kad se zna da su ostale crkve u toku završne muslimanske ofanzive etnič kog čišćenja srpskog naroda u zapadnoj Bosni, sve uništene i sveštenstvo zajedno sa srpskim življem proterano iz svojih malobrojnih parohija i Eparhi je. Da Pavelić nije našao podršku u delu muslimanskog rukovodstva ne bi sa malobrojnim hrvatskim ustašama u Cazinskoj krajini mogao da izvrši tolike pokolje.