Iyul-Avqust-Sentyabr

3 (11) 2018

iyul-avqust-sentyabr

2018 2

Multikulturalizm, 3/ 2018 Az1001, Bakı Redaksiyan Materiallardan istifad facebook: Multikulturalizmjurnal e-mail: [email protected] tel.: (+994 12)492 3329 Redaksiya hey Üz qab olunması (1918, 15 sentyabr) uğruolunması (1918,15sentyabr) Üz qab Sərdar Fərəcov Fərəcov Sərdar Sevda Sultanova Robert Mobili Rəşad Məcid Rəhilə Qeybullayeva Paşa Əlioğlu Nəriman Qasımoğlu Natiq Rəsulzadə Yevdayev Milix Qaraxanoğlu Mehman Lidiya Qranovskaya Kamran İmanov Kamal Abdulla İsa Həbibbəyli Firdovsiyyə Əhmədova Etimad Başkeçid Etibar Babayev Nemətov Azərpaşa Aytən Qəhrəman Aytən Mustafayeva Anar Rzayev Paşazadə Allahşükür Aleksandr İşein ı ı ğ ğ ın i Hüseyn Bütüner. Bütüner. Hüseyn i müəllif abidə.Abidənin ucaldılmış xiyabanında Şəhidlər Bakının ın ın 4-cüs Sarayevo (Bosniya və Herseqovina), Sidney (Avstraliya) şəhərlər (Avstraliya) Sidney Herseqovina), və Sarayevo (Bosniya ın 1- Dörd oxşar abidə dünyanın müxtəlif yerlərində – Buffalo (CAR), (CAR), Buffalo – yerlərində müxtəlif dünyanın abidə oxşar Dörd ı ünvan n

şə ə ci s h ti ə ə ə ri, N.R hifə hifə ə ed ı: si – si – ə rk ə Multikulturalizm monumenti (Kanada, Toronto, müəl. Fransisko Pi Fransisko müəl. Toronto, (Kanada, monumenti Multikulturalizm Türk fib ə n jurnalaistinadv ə yli küç., 6 şə nda həlak İslamO olmuş Qafqaz nda həlak hidliyi abid ı ə si – acibdir. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və Bakının azad azad Bakının və bütövlüyü ərazi Azərbaycanın Beyn Qeydiyyat: 05/ Qeydiyyat: Jurnal ild (Litva) (Litva) Vidas Kavalyauskas (ABŞ) Valeri Pines Tereza Damasio Takayuki YokotaMurakami Svarnakar Sudha Sandro Teti Ramazan Qorxmaz Burima Maija Klaus Volf ( İrma Ratiani Eero Tarasti Didye Frankfurt ( David Qotsiridze Aleksandr Qriç Aleksandr Nesterov M Dizayner Ə redaktor Texniki Fuad C tib direktor Texniki Emino Taleh Qism Sə Az Redaktorlar Kaz Tahir F Ba Aux Yeva-Mariya Ba K Korrektor M © “ ə ə ə li ə ə rraf Balaxan rraf Balaxan xri U ə ma lxalq redaksiya lxalq redaksiya ş ş ş tan sul ka r Qaraç Mirza redaktor redaktor redaktorun M ə l t Rüst ə ə ə ğ ə C t Qa f ultikulturalizm” jurnalı, 2018 jurnalı, ultikulturalizm” urlu urlu 4d ə ə ro ıml ll rdusu döyüşçülərinin xatirəsinə xatirəsinə döyüşçülərinin rdusu f (Almaniya) (Almaniya) ə ə ı raxanl ə v

rli rli nl ( ğ ə mov ı (Finlandiya) İ ƏN11-5-5946

lu lu taliya) i fə Gürcüstan) Gürcüstan) (Latviya) (Latviya) (AB n (Fransa) (Portuqaliya) müavini (Braziliya) (Almaniya) Çançun (Çin), Çançun ı Gürcüstan) ində yerləşir. əş ə (Türkiy Ş) şuras (Rusiya)

r olunur. r olunur.

)

(Yaponiya)

relli). relli).

HÖTE ÇOX TARİX A A R XUNDOV ZALI Z Ə Ə S bayramı münasibətilə Azərb haqqında ...... Şə multikulturalizm ...... Kamil haqqında AzərbaycanRespublikas Müsəlmanları İdarəsinin xarici ö Dr. Se Ərtegin SALAMZAD Azərba şeirləri ...... N Poeziya N Solmaz RÜST Yeni ilmünasibətiləAzərbayca Azadlıq meydanındaqarda Mədəniyyətlərarası RespublikasınınAzərbaycan Prezi Əliyevanın İtaliyayarəsmisəfəri...... Respublikasının Mehriban Birincivitse-prezidenti Azərbaycan M M RBAYCAN ə ə rif A rif İ Ə sr riman QASIMOĞ Z İ

M ALI D g İ Ə ifu TIRFIE – Azerbaijanifu TIRFIE My – Second Home ………………………… u Z, BUGÜNÜMÜZ İ ycan Respublikasının Pre Ğ N şə BRAH g AYA İ u si Y şə Y Ə Ə si CN R TL İ ƏMOVA-TOH MOV əi hky)...... Şəkil (hekayə) – Ə İL B İ İ K L v LUNUN Almansəyyahı EngelbertKempfer Şamaxı – İ Ə Ə ə dinlərarası dialoqun təşviqi ilə bağlı Qafqaz R Ç – İ Azərbaycan təsviri incəsənətində incəsənətində təsviri Azərbaycan N GÖZÜ İ lğntnəəi...... şlığın təntənəsi NDƏ İ aycan xalqınatəbriki...... təqdimatında Anna Axmatovanın Anna təqdimatında D İ nın yəhudi icmasınatəbriki..... – Bakının azad olunması ...... Bakının azadolunması – zidenti İlham Əliyevin Qurban İlham ƏliyevinQurban zidenti lkələrdə keçirəcəyi tədbirlər İ ...... L denti İlham ƏliyevinRoş-Ha-Şan denti ı Prezidentinin Sərəncamı..... Ə ...... K İ ...... L Ə R ...... a -

70 63 54 50 42 30 19 8 7 6 9 3

Multikulturalizm, 3/ 2018 4

Multikulturalizm, 3/ 2018 REG M T Ə M NDİQ paralelliyinə dair...... VII Beynəlxalqmultikulturalizm R K “MULT – MULT İ O əşad amal ABDULLA N

V Ə İ İ LYASOV KUL İ ESSE KULTURAL TURAL İST - Təsəvvüf fəlsəfəsivəmul Təsəvvüf - İKA yılmağa başlayır ...... qorunduğuandan Sirr yayılmağa başlayır – İ İZ ZM” t M MOZA ə qdim edir: İKASI y ay məktəbinin gündəliyi ...... ay məktəbiningündəliyi ...... Borçalıdan gələn səslər ...... Borçalıdan gələnsəslər tikulturalizmin ontoloji

105 105 93 93 86 84 80 multikulturalizmi f man istə d Eyni zamanda,bu,bizimhə ə n v ə Az siyasi sistemd siyasi ə ə r ölk rbaycan d ə , ist da multikulturalizm dövl multikulturalizm da Az ə al müdafi ə ə ə rs ı Respublikas rbaycan n as ə d ə ı l onunhüdudları yat tə ı ı xalq olmayaraq, ə və t rzimizdir. Tarixidön əşviq etmiş n ndan k ndan ə lham İlham ı t siyas dir. n Prezidenti n Prezidenti m ı z hə ə Ə narda ə liyev, liyev, r za- tidir. tidir. ə m- 5

Multikulturalizm, 3/ 2018 6

Multikulturalizm, 3/ 2018 kət arzulayıram. bərliyin, Vətənə və milli dövlətç bay belə hər ki, istəyirəm etmək hər birinizə möhkəm cansağlığı, möhkəm birinizə hər xatirə nurlu şəhidlərimizin lir, nu yerinəyetirir,qurbanlarkəs amanlığın bərqərar olması üçün dualar edirlər. sa iii isna üü hida üçün insanlar dözümlülük dininin və İslam mərhəmət övladına bəşər bir hər hörmət, dəyərlərə arzu və diləklərimi yetirirəm. soydaşlarımıza bütün yaşayan kənarda hüdudlarından Azərbaycanın edir, təbrik ürəkdən münasibətilə bayramı Qurban müqəddəs olan də vətəndaş sülhünü vəmilli-mənəvi həmrəyliyi daha da gücləndi a qüdrətini fədakarlıq və qəhrəmanlıq xalqımızın naminə rəqqisi olra üəmn üəds əc iaəid mhəə həmrəylik möhtəşəm şükranla Yaradana Uca etdirərək, ziyarətində Həcc müqəddəs müsəlman yonlarla araları də həmvətənimizin minlərlə Hazırda saxlamışdır. qoruyub günlər əziz özünün bayramını Qurban dövrlərdə mürəkkəb ən hətta cəssüm etdirir. haqq-ədal və sevgisini Tanrı rın bayram bütün dünya müsəlmanlarının mənəvi-ruhi birliyini, əməli Az Qurban bayramınız mübarək olsun! Bayram günləri müsəlmanlarımız Allah və din yolunda öz müqəddəs ubn əaii c Yrdn mhbə v iat ykə mənəvi-ə yüksək itaət, və məhəbbət Yaradana Uca mərasimi Qurban qardaşlı və həmrəylik birlik, mənəvi müsəlmanlarının dünya Sizi Hörmətli həmvətənlər! Kəsdiyiniz qurbanların Allah tərəfindən qəbul olunması arzusu i arzusu olunması qəbul tərəfindən Allah qurbanların Kəsdiyiniz Əziz bacıvəqardaşlarım! Respublikası Azərbaycan müstəqil bayram mübarək bu ki, İnanıram Mütərəqqi islami dəyərlərə bağlılığı ilə seçilən Azərbaycan xal Azərbaycan seçilən ilə bağlılığı dəyərlərə islami Mütərəqqi ə rbaycan Respubli Qurban bayram Az ə rbaycan xalq si ehtiramla yad olunur. Məmnun ilir, imkansızlara və ehtiyacı vəehtiyacı ilir, imkansızlara iliyə sədaqətin təntənəsinə çe təntənəsinə iliyə sədaqətin ət naminə hər cür fədakarlığa h fədakarlığa cür hər naminə ət ram cəmiyyətimizdə xeyirxahlığı cəmiyyətimizdə ram ailələrinizə firavanlıq, süfrəl firavanlıq, ailələrinizə kas yət yolu seçilməsi ilə əlamətda ilə seçilməsi yolu yət rını bildirir, ölkəmizdə və dün və ölkəmizdə bildirir, rını ı n ı n Prezidenti ı ə münasib ı Az na t ə rbaycan Respublikas ə Bak briki ı til

şə İlham Əliyevin h ə olanlara yardımlar edi- ə

vrilir. ərinizə bol ruzi-bərə- bol ərinizə ri, 20 avqust 2018-ci il il ri, 2018-ci 20 avqust yada sülhün, əmin- sülhün, yada iyyət hissi ilə qeyd ilə hissi iyyət RƏ azır olmalarını tə- olmalarını azır rtıracaq, ölkəmiz- rtıracaq, rdır. Bu mübarək mübarək Bu rdır. rəcəkdir. n, birlik və bəra- nda olduğu mil- olduğu nda indən biri kimi biri indən -saleh insanla- -saleh qı əsrlər boyu, əsrlər qı ı lham İlham n aqmz və xalqımıza əqn edən təlqin ı n səmimi ən n Prezidenti SM lə bir daha nümayiş nümayiş rəmzi q borcu- Ə nın tə- nın liyev, liyev, İ xlaqi a cmyəid enkmdn müx etnik-mədəni cəmiyyətində can müasir olduğu mövcud dəyərlərin multikultural və tolerantlığın ürəkdən təbrikedir,hamınızaən ğın, xoş müjdələrin vəhəmrəyliy ğın, xoşmüjdələrin iş yaxından həyatında mai-siyasi tər və inkişaf böyük hazırda mız və əsilli yəhudi ki, istəyirəm etmək qeyd ilə hissi Məmnuniyyət çevr üzvünə bərabərhüquqlu və hissəsinə ayrılmaz cəmiyyətimizin prosesinə özlayiqlit istiqamətlərin inkişaf etdirilməsidövlətsiyasətininprioritet qo dəyərlərinin etnik-mədəni azlıqların milli təminatı, larının haq- insan ölkədə olaraq uyğun prinsiplərə demokratik Müasir sadiqdir. nə qoruyub saxlamışdır. qalmada məruz ayrı-seçkiliyə bir həmişə Azərbaycanda icması hudi c o xalqları, bütün Ölkəmizin qiymətləndiririk. kimi nailiyyəti rinizə ruzi-bərəkət arzulayıram. rinizə ruzi-bərəkətarzulayıram. süfrələ- adət, sə ailələrinizə çatdırır, təbriklərimi səmimi hamınıza daha bir Az Biz xalqlar arasında ənənəvi dos ənənəvi arasında xalqlar Biz Yəhudi Hörmətli həmvətənlər! Hər il təntənə iləƏziz dostlar! qeyd etdiyiniz Roş-Ha-Şana yeniliyin, mənəvi saflı- məskun Yüz illərdirAzərbaycanda Müstəqil Azərbaycan dövləti bug Müstəqil Azərbaycandövləti Bayramınız mübarək olsun! Bayramınız mübarəkolsun! ə rbaycan Respublikas xalqının yeni il bayramı – Roş-Ha-Şana münasibətilə sizi sizi münasibətilə Roş-Ha-Şana – bayramı il yeni xalqının Az Ro ə rbaycan ş öhfələrini verirlər. öhfələrini -Ha- Ş ana –Yeniilmünasib ı n y in təcəssümüdür.mü Buəzizgün səmimi arzu və diləklərimi yet səmimiarzuvə tirak edir, demokratik dövlət q dövlət demokratik edir, tirak ə qi əhlsn yşyn ləii icti- ölkəmizin yaşayan mərhələsini əqqi dl ə əəiytn, adət-ən mədəniyyətini, və dil n ı hudi icmas n mnaalq əatnə yaşamış şəraitində əmin-amanlıq ı əily mli dövlətçiliyimi milli təlifliyi n Prezidenti Azə ün dəözmütərəqqi tarixi ənənələri- tluq və qardaşlıq münasibətləri qardaşlıq və tluq laşıb yaşayanyə rbaycan Respublikas ı rbaycan Bak ı ı na t

şəh ə İlham Əliyevin ə ə ri, 7sentyabr 2018-ci il til briki hudi icmasıbu ə

dəndir. n İ ümlədən yə- ümlədən lham ı irirəm. ums və runması n Prezidenti zin əvəzsiz əvəzsiz zin təndaşları- uruculuğu uruculuğu  nasibətilə Azərbay- ənələrini ənələrini ilmişdir. ilmişdir. i R Ə ə heç , liyev sm gün gün nin, 7

Multikulturalizm, 3/ 2018 8

Multikulturalizm, 3/ 2018 sinə 2,0(iki)milyonmanatayr dundan QafqazMüsəlmanlarıİdarəsinə kimi sində nəzərdətutulmuşAzərbayca R Azərbaycan məqsədilə etmək min Azər sahəsində tənzimlənməsi yin ləii tlrnlq üiii v mliutrlz təcrübəsini baxımından sondərəcəmühümdür. multikulturalizm və mühitinin t tolerantlıq cür bu ölkəmizin çevrilmiş ifadəsinə ehtiramının dərin dəyərlərə mənəvi Azərbaycanı artıq və verən töhfə böyük möhkəmləndirilməsinə qun dinlərar və Mədəniyyətlərarası keçirilmişdir. Forumu Qlobal nın Sivilizasiy Təşkilatı Millətlər Birləşmiş və Sammiti derlərinin Huma Beynəlxalq Bakı Forumu, loq Di Mədəniyyətlərarası Ümumdünya Azərbaycanda olaraq müntəzəm də Prosesi” “Bakı sürülmüş irəli məqsədilə qurulması dialoqun rəli ara müxtəlifmədəniyyətlərvədinlər təşəbbüsü ilə publikasının xüs baxımından təbliği dəyərlərin mul Prosesi” “Bakı çevrilmiş hərəkata qlobal və edəcəyimiz qeyd Azərbaycanın bu sahədəki bir uğurlugün Bu dəyərləndirir. yüksək ictimaiyyəti dünya təcrübəsiniliyyətləri öyrənir. Onuncu ild hissəsində göstərilənmə bəndini rəhbərtutaraqq Qafqaz Müs M tə dünyada tanıdılması istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsini tə- etdirilməsini davam tədbirlərin istiqamətində tanıdılması dünyada ə dbirl 2. 1. müxtə dini və etnik-mədəni vasitəsilə siyasəti Multikulturalizm Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32- maddəsinin 109-cu Konstitusiyasının Respublikası Azərbaycan d ə Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi bu Sərəncamın 1 Sərəncamın bu Nazirliyi Maliyyə Respublikasının Azərbaycan zracnn əəiytəaaı ə ilrrs dao məkanı dialoq dinlərarası və mədəniyyətlərarası Azərbaycanın niyyə ə r haqq tl ə ə lmanlar raras ı nda Az bləğdə maliyyələşməni təmin etsin. bləğdə maliyyələşməni təmin ə ı v rara al rara ı İdar ə ə dinl rbaycan Respublikas S ə ı ə usi əhəmiyyət kəsb edir. Azərb ram: ram: r ə n Respublikası Prezidentinin eh n Respublikası sinin xariciölk acn epbiaıı əd etd əldə Respublikasının baycan ə raras espublikasının 2018-ci il dövlə il 2018-ci espublikasının nitar Forumu, eləcə də Dünya Di Dünya də eləcə Forumu, nitar ncamı Azə ı rbay dialoqunt Bak

can Respublikası ı

şəh ə ri, 29sentyabr 2018-ci il ə l ə ı əş Prezidentinin rdə viqi il keçir İ çox dövlətlər çox n lr Alyansı- alar lham sında səmə- ı çərçivəsin- n Prezidenti aycan Res- aycan ə önümünü önümünü ılsın. tikultural tikultural s dialo- ası ba  tiyat fon- ə təbliği n t büdcə- t ədbirlər c y nai- iyi Ə n dini- n R ə ğl ni Li- ni liyev, yi ə lifli- ı sm

-ci a- ci i birinci xan Respublikas tiniz olunmu mahn si dahib edib. l l Prezidenti Rə 1918-ci ild 1918-ci Türkiy ə ə Azadlýq meydanýndaqardaþlýðýntəntənəsi ri t rin A ə ə Müdafi Az Paradda Az Paradda Sonra sözl H Dövl Sentyabr çatdı ı r sı ə ə ə li Ba parad keçirilib. keçirilib. ş parad prezidentl ə s find rbi orkestr Türkiy ə rbaycan Respublikas rbaycan ə st ə sl ı ə r t ba m ə Qafqaz ı ı ə ş Komandan ə ə r n kar Üzeyir Hac Üzeyir kar ı evik i şevik n bol ndirilib. ndirilib. c naziri gen naziri ı Mehriban ı q. ı ə n Prezidenti R n Prezidenti şç n 15-d b Tayyib b Tayyib ə ri görk ı ə lar rbaycan Respublikas rbaycan ə rin slam Ordusu v Ordusu İslam ı

ə ə sg pa ə ə raport verib. verib. raport era Ə ə Ə mli Az şğ ı

yta rl liyeva paraddai liyeva rdo ə lham İlham al l-polkovnik Zakir H l-polkovnik ə nin v ı b ri salamlay ı xt ndan azadedilm ndan ə ğ ə ı ı c an ç n yliy ə n Azadl ə rbaycan ı ə n Prezidenti n Prezidenti b Tayyib Ə Az ə ı ə liyev və liyev xı m Az ə ş edib.Ç ı rbaycan ə ı ı ə xsus “Ç q meydan ı n rbaycan Milli Ordu birl b. şairi ı n Pr ştirak edibl Ə Türkiy rdo ı Ə ə ezidenti, ezidenti, Silahl xı İlham ə n dövl ı ə sinin 100 sinin 100 illiyin hm rp ğ şlar s an v ə ı ı nda Bak nov Az nov n ə ə d Cavada, musiqi- d Cavada, ı ı Respublikas rd n m ə Ə ə t himnl r. ı Az liyev, Türkiy liyev, n Qarad ə ə tnini diqq ə rbaycan v ı

rbaycan şə  ı ə Qüv h rini ifa rini R ə ə əş h ə rinin rinin ə ı niz” m smi n ə v sr ı ı ə ə ə n n ə ə - - -

Multikulturalizm, 3/ 2018 10

Multikulturalizm, 3/ 2018 məhəbbətimi çatdırıram. məhəbbətimi çatdırıram. salamlarımı, səmimi bacı-qardaşlarımıza türk bütün meydanından olan biri rəmzlərindən Azərbaycanın istəyirəm. etmək təbrik dən rixi hadisə münasibətilə bütünaza Azərbaycan işğalçılardan Bakını birlikdə könüllülərlə Ordusu Milli vəcan Türkiyə vətəndaşla bundan əvvəl Nuru paşanın komand yik. Yüz il bundanbi biz əvvəlgünündə bayram dəBu bizistəyirəm. birbildirmək yerdətəşəkkürümü dərin idik, bu gün də bir yerdəyik. Yüz il q a r d a ş ı m T ü r k i y ə C ü m h u r i y y ə t i n i nP r e z i d e n t i R ə c ə b T a y y i b Ə r d o ğ a caq gənc müstəqil Azərbaycan böyük çətinliklərlə üzləşmişdi. Az üzləşmişdi. çətinliklərlə böyük Azərbaycan müstəqil gənc caq yaradıl respublika Biz demokratik fəxr aləmində edirik müsəlman ki, olaraq bu respublikanı dəfə İlk yaradan Azərbaycantarixi yaradılması Cümhuriyyətinin Xalq Azərbaycan etdik. qeyd xalqıol Azərbaycan Respublikasýnýn PrezidentiÝlhamƏliyevin Biz bu ilin may ayında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illi 100 Cümhuriyyətinin Xalq Azərbaycan ayında may ilin bu Biz əziz gəlmiş Azərbaycana edib qəbul dəvətimi mənim növbədə, İlk vəcənablar! Əziz hərbçilər,xanımlar Hörmətli qonaqlar əziz qardaşımRəcəbTayyibƏrdoğan! Hörmətli TürkiyəCümhuriyyətininPr ! ! nitqi anlığı altında yeni yaradılmış Azərbay- yaradılmış yeni altında anlığı ezidenti, d etdi. Bu ta- Bu etdi. d muşdur. An- muşdur. hadisə idi. idi. hadisə rını ürək- rını ərbaycan ərbaycan Azadlıq sevgimi, sevgimi, rlikdə- mışdı. na öz öz na yini yini hökuməti öz ərazisinə tam nəzarət edə bilmirdi. Bakı şəhəri və bir neçə başqa şəhər işğal altında idi. Azərbaycan hökuməti Gəncə şəhərində yerləş- miş və orada fəaliyyət göstərmişdi. Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycana gəlməsi və Nuru paşanın rəhbərliyi altında Gəncədən Bakıya yürüşü, bir neçə şəhərin azad edilməsi və sentyabrın 15-də şiddətli döyüşlər nəticəsin- də Bakının azad edilməsi tarixi hadisə idi. Qədirbilən Azərbaycan xalqı bunu heç vaxt unutmayacaq, şəhidlərin əziz xatirəsini daim öz qəlbində yaşadacaqdır. Biz bu gün əziz qardaşım, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan- la şəhidlərimizin məzarlarını ziyarət etdik. Onların məzarları yan-yanadır. Onlara Allahdan rəhmət dilədik, onların xatirəsi bizim qəlbimizdədir və on- ların göstərdikləri qəhrəmanlıq bu gün Türkiyə və Azərbaycan birliyini daha da möhkəmləndirir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ömrü uzun olmadı. Əfsuslar olsun ki, iki ildən sonra Cümhuriyyət süqut etdi, Azərbaycan öz dövlət müstəqilli- yini itirdi. 1991-ci ildə Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini bərpa etmişdir və bizi ilk tanıyan Türkiyə olmuşdur. Bu da bir qardaşlıq nümunəsi idi. Bu gün Türkiyə–Azərbaycan əlaqələri ən yüksək zirvədədir. Məncə, dünyada ikinci belə nümunə yoxdur ki, iki ölkə bir-birinə bu qədər yaxın olsun, bu qədər bir-birinə arxa-dayaq olsun. Bizim birliyimiz bütün sahələrdə özünü büruzə verir. Təkcə bu il Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla mənim altı görüşüm olmuşdur – ikisi Azərbaycanda, ikisi Türkiyədə, ikisi isə bey- nəlxalq tədbirlər çərçivəsində. Bizim görüşlərimiz müntəzəm olaraq keçiri- lir və hər görüşün böyük əhəmiyyəti var. Siyasi əlaqələr bu gün ən yüksək zirvədədir. Biz uğurlu iqtisadi əməkdaşlıq edirik. Ticarət dövriyyəsi artır. Azərbaycandan Türkiyəyə, Türkiyədən Azərbaycana milyardlarla dollar həcmində sərmayə qoyulur. Biz birgə enerji-nəqliyyat layihələrini uğurla icra edirik. O layihələr ki, Avrasiyanın enerji və nəqliyyat xəritəsini yaradır. Bakı–Tbilisi–Ceyhan, Bakı–Tbilisi–Ərzurum neft-qaz kəmərləri, TANAP layihəsinin bu il istifadəyə verilməsi tarixi layihələrdir. Birgə siyasi iradə ortaya qoyulmuşdur. Birgə maliyyə resursları təşkil edilmişdir və bu nə- həng transmilli layihələr uğurla icra edilmişdir. Biz Avrasiyanın nəqliyyat xəritəsini yenidən yaradırıq. Keçən ilin oktyabrında əziz qardaşımın iştira- kı ilə Bakıda Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolunun rəsmi açılış mərasimi keçiril- mişdir. Bu dəmir yolu yeni nəqliyyat damarıdır. Bu dəmir yolu ilə daşınan yüklərin həcmi getdikcə artır və artacaq. Bizim ölkələrimizin əhəmiyyəti, önəmi artır. Bütün bu böyük layihələri ancaq biz birlikdə edə bilərdik və etdik. Nəzərə alsaq ki, bu layihələr böyük maliyyə resursları, böyük siyasi ira- də tələb edir, ancaq birgə səylərimizlə biz buna nail ola bilmişik. Bu gün Türkiyə və Azərbaycan iki qardaş ölkə kimi bu layihələrin bəhrəsini görür. Bizim birliyimiz hər bir sahədə özünü göstərir, o cümlədən hərbi sahədə ultikulturalizm, 3/ 2018 M bizim iş birliyimiz, əməkdaşlığımız dərinləşir. İl ərzində bir neçə dəfə müş- tərək hərbi təlimlər keçirilir. Bu gün Türkiyə və Azərbaycan ordularının əs- 11

Multikulturalizm, 3/ 2018 dən qardaş kimi keçəcəklər. kimikeçəcəklər. dən qardaş liderin yorulmaz fəaliyyəti və xa və fəaliyyəti yorulmaz liderin ya uğurlar bu Bütün mənbəyidir. qürur bu, üçün bizim də həm yə, və biridir ordulardan güclü ən miqyasında dünya O, var. ordusu bərabərdir. dollara milyard 20 yə qoyacağı və qoyduğu Türkiyəyə Azərbaycanın Təkcə qoyulur. mayə Türkiyə ki, deyil Təsadüfi dir. da birolarsa güclü oqədər qədərnə Türkiyə sevindirir. güclüçox bizi bu, və olacaqdır.artır i Türkiyə siyasi Türkiyənin göstərir. böyükdə iqtisadiə bunu bugünü və gücə tarixi bölgənin Yaşadığımız bilməz. saholuna həll məsələ bir heç dünyada olmadan iştirakı Türkiyənin çevrilibdir. gücə yük lide Ərdoğanın Tayyib Rəcəb daşım g k ii o aı, aiv keçmiş faciəvi ağır, çox ili iki münü qeydedəcək. Tarix üçün bu, çoxqısa bir vaxtdır. Müstəqil bütün və türk xalqınıürəkdəntəbriketməkistərdim. Prezidentini Cümhuriyyətinin Türkiyə münasibətilə uğurlar bu büt meydanından Azadlıq mən gün Bu olmuşdur. mümkün nəticəsində n ül od srsnaı. ii hri oesaıı atr Bi artır. potensialımız işğalaltın var. Çünki torpaqlarımız ordumuza böyükehtiyacımız hərbi Bizim sırasındadır. ordu güclü ən miqya dünya görə, reytinqlərə beynəlxalq Ordusu, Azərbaycan gün əsas deməyə əminliklə tam dəparlaqolacaq. gələcəyi verir ki,Azərbaycanın bunlar bütün Yəni edir. icra layihələr böyük dos Azərbaycan səviyyəsindədir. iş Azərbaycanda gün Bu edilmişdir. əldə uğurlar böyük işində li məsələ Sosial qoyulmuşdur. sərmayə dollar milyard 250 diyyatına ki, son15il ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatı 3,2 dəfə artmışd lar gətirdi, biz böyükapa sahədə İqtisadi təzahürüdür. nailiyyətlərəna çata bildik. qeyri-daimiTəkcə bundan onu dem əvvəl dünyanın üzvki odur nümunəsi bariz ən Bunun dəstəkləyir. siyasətimizi bizim seçmişdir.155 ölkəsi Azərbaycanı dünyada mövq artır, bizimbeynəlxalq muz çevrilib, ölkəyə önəmli bölgədə Bu, Azərbaycan BMT gün Təhlükəsizlik Bu dünyanınatdı. sonrak keçmişdir, ağır çox ilimiz Azərbaycanaki, alsaq Nəzərə gedirdi. müharibəsi vətəndaş Azərbaycanda dir. böhran iqtisadi-siyasi olan çətinliklərlə, iqtisadi böyük Azərbaycan dəs xalqı bu torpaqlarda yaşayıb, yaradıb. Mənfur qonşular 1990-cı 1990-cı qonşular Mənfur yaradıb. yaşayıb, torpaqlarda bu xalqı ərləri Azadlıq meydanında yan-yana dayanıblar və onlarbizim ö Türkiyə son illər ərzində çox böyük və şərəfli yol keçmişdir. Ə keçmişdir. yol şərəfli və böyük çox ərzində illər son Türkiyə Gələn ay Azərbaycan dövlət müstəqilliyinin bərpasının 27-ci ild 27-ci bərpasının müstəqilliyinin dövlət Azərbaycan ay Gələn Dağlıq Qarabağ əzəli Azərbaycan torpağıdır. Əsrlər boyu Azərbay boyu Əsrlər torpağıdır. Azərbaycan əzəli Qarabağ Dağlıq B edib. əldə uğurlar böyük də sahəsində quruculuğu ordu Ölkəmiz iqtisadiyyatına milyardlarla dollar xarici sər- xarici dollar milyardlarla iqtisadiyyatına d i r , t o r p a q l a r ı m ı z i ş ğ a la l t ı n a aıı rol oynadığı dünyada genişlənir, mkanları t ölkələrlə, ilk növbədə Türkiyə növbədə ilk ölkələrlə, t ı dövrdə Azərbaycan böyük uğur böyük Azərbaycan dövrdə ı rılan islahatlar Azərbaycana bö Azərbaycana islahatlar rılan lqın Rəcəb Tayyib Ərdoğana ola Ərdoğana Tayyib Rəcəb lqın elərimiz möhkəmlənir, dünyaict elərimiz möhkəmlənir, Türkiyənin dünya miqyasında ç miqyasında dünya Türkiyənin rliyi ilə Türkiyə dünya miqyas dünya Türkiyə ilə rliyi ır. Ölkə iqtisa- düşmüşdür, düşmüşdür, , Azərbaycan Azərbaycan , ək kifayətdir ək a üzləşmiş- la liyimizin ilk liyimizin ilə birlikdə sizlik 5 faiz dadır. yük imkan- yük həm Türki- həm ib bir ölkə- bir ib , bir neçə il neçə bir , yani şəkil- yani birinci iki birinci zim güclü güclü zim illərin əv- illərin lnız güclü lnız lara imza imza lara n dəstəyi dəstəyi n imaiyyəti imaiyyəti lərin həl- lərin sında 50 sında ox güclü ox ında bö- ında nümüz- ı rolu- kı ziz qar- ziz təyinin sərma- Şurası- önü- can ün u vəllərində Azərbaycandakı qeyri-sabit vəziyyətdən istifadə edərək torpaq- larımızın bir hissəsini işğal edib. İşğal edilmiş torpaqlarda bütün tarixi, dini abidələrimiz ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə məhv edilib. Xalqımıza qarşı soyqırımı törədilib və bu işğal bu gün də davam edir. Ona görə güclü ordu Azərbaycanın gələcəkdə müstəqil ölkə kimi yaşaması, ərazi bütövlüyünün bərpası üçün əsas şərtdir. Azərbaycan Ordusu döyüş meydanında öz gücü- nü, məharətini göstərmişdir. Bu gün Azadlıq meydanına döyüşlərdə olmuş Azərbaycan bayraqları gətiriləcək. O bayraqlar ki, 2016-cı ildə Ağdərə, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarının işğaldan azad edilmiş torpaqlarında Azərbay- can əsgəri tərəfindən qaldırılmışdır. O bayraqlar ki, bu ilin may ayında Azərbaycan–Ermənistan sərhədinin Naxçıvan hissəsində uğurlu əməliyyat nəticəsində işğaldan azad edilmiş torpaqlarda qaldırılmışdır. Gün gələcək, Azərbaycanın dövlət bayrağı bu gün hələ də işğal altında olan bütün torpaqlarda qaldırılacaqdır. Əziz dostlar, bu gün, sözün əsl mənasında, tarixi bir gündür, Türkiyə- Azərbaycan birliyi, Türkiyə–Azərbaycan qardaşlığı günüdür. Biz bu nəslin nümayəndələri bu günü yaşadırıq, yaşadacağıq. Bu gün bütün dünya görür ki, Türkiyə və Azərbaycan bir yerdədir, bütün dünya görür ki, bizim sarsıl- maz dostluğumuz, qardaşlığımız əbədidir. Yüz il bundan əvvəl Nuru paşanın Qafqaz İslam Ordusunun və Azər- baycan Milli Ordusunun birgə əməliyyatı nəticəsində Bakı işğalçılardan azad edildi. Bir gündən çox davam edən şiddətli döyüşlərdə bizim əcdadlarımız əsl qəhrəmanlıq, şücaət göstərmişlər. Onu da qeyd etməliyəm ki, bu tarixi zə- fərdən iki gün sonra Azərbaycan hökuməti Gəncədən Bakıya gəlmiş və Bakı Azərbaycan dövlətinin paytaxtı elan edilmişdir. Bizim qədim şəhərimiz, Azərbaycan xalqının qədim şəhəri Bakı öz əsl sahibinə qayıtmışdır. Nuru pa- şanın, Qafqaz İslam Ordusunun, bütün qardaşlarımızın qəhrəmanlığı, dostlu- ğu, qardaşlığı unudulmazdır, əbədidir, bizim qəlbimizdə daim yaşayacaqdır. Tarixi zəfərdən sonra qəhrəman əsgərlərimiz Bakı küçələrinə zəfər yürüşünə çıxmışlar. Minlərlə Bakı sakini onları alqışlayırdı, onları öpürdü, qucaqlayırdı, bağrına basırdı. Bu, bir birlik bayramı idi. Bu gün minlərlə Bakı sakini şəhərin küçələrində bu paradı, Türkiyə və Azərbaycan əsgərlərinin möhtəşəm yürüşünü gözləyir. Bu gün Bakı şə- həri Türkiyə və Azərbaycan bayraqları ilə bəzədilib. Küçələrdə, binalarda, hərbi gəmilərdə, səmada Türkiyə və Azərbaycan bayraqları dalğalanır. Bu gün bu möhtəşəm mərasimi təkcə Bakı şəhərinin sakinləri yox, bütün dün- ya görür. Milyonlarla insan Türkiyə və Azərbaycanda, milyonlarla soydaşı- mız xaricdə bunu görür və haqlı olaraq qürur hissi keçirir. Əziz dostlar, bacılar və qardaşlar, mən bir daha sizin hamınızı bu tarixi gün münasibətilə – Bakının işğaldan azad edilməsinin 100 illiyi münasi- bətilə təbrik etmək istəyirəm. Türkiyə və Azərbaycan xalqlarına daim inki- ultikulturalizm, 3/ 2018 M şaf, tərəqqi arzulamaq istəyirəm. Bildirmək istəyirəm ki, Türkiyə–Azərbay- can dostluğu sarsılmazdır, əbədidir! 13

Multikulturalizm, 3/ 2018 ürəkdən salam və ehtiramımıbildirirəm. ürəkdən salamvə xanımım və adımdan öz şəxsən Xanımına edirəm. təşəkkür Əliyevə id 7 şhd əalğ oa br ləi. üky Aəbya u Azərbaycan Türkiyə şəhidimizi çox ən sonra ölkəyik. Türkiyədən Azərbaycan verib. şəhid 1132 bir olan məzarlığı şəhid 78 sində T qardaşlığının əbədi yazaraq, Azərbaycanın dastan bir şanlı xatırlanacaq qürurla özlər nəsildən-nəslə ilə cəsarətləri və fədakarlıqları Onlar diləyirəm. masını ruhları və rəhmət Allahdan onlara anırıq, ehtiramla hidlərimizi Türkiyə RespublikasýnýnPrezid Əvvəla, Azərbaycanın müstəqilliyi üçün canlarını fəda edən bütü edən fəda canlarını üçün müstəqilliyi Azərbaycanın Əvvəla, İlham Prezident görə qonaqpərvərliyinə və dəvətinə səmimi Bu Sizləri ənsəmimihisslərimlə,mə Çox dəyərlibakılıqardaşlarım! vəcənablar! Xanımlar Dəyərli qonaqlar! qəhrəman nümayəndələri! Azərbaycan vəTürkiyəSi Əziz qardaşımPrezidentİlhamƏliyev! lahlı Qüvvələrinin lahlı Qüvvələrinin nitqi da rəmzi oldular. Biz dünyanın Biz oldular. rəmzi da enti Rəcəb Tayyib Ərdoðanýn TayyibƏrdoðanýn enti Rəcəb m. həbbətlə, hörmətləsalamlayıra nə sonra indən nın şad ol- şad nın ürkiyə və və ürkiyə 34 ölkə- n olduğu olduğu n adından adından ğrunda ğrunda n şə- n ölkədir. tarixi bir, mədəniyyəti bir, dili bir, dini bir iki qardaş ölkə dilibir, dinibirikiqardaş bir, bir, mədəniyyəti tarixi v Türkiyə təmsilçiləridir. taleyin birgə arasındakı ölkələrimiz qardaşlığın əngözəlnümunəsidir. qardaşlığın ifadə edib: mısı bir ağızdan məmnunluqlarını beləifadəetmişdilər: məmnunluqlarını mısı birağızdan qan qardaşlığımızı rimizinəziz zamanda, eyni etmirik, qeyd ildönümünü 100-cü olunmasının bizəişğ Bakının ilə mübarizəsi olan əmanətidastan dillərdə qardaşlarımızın olan “Bir millət, iki dövlət” deyə rəmzləş bir həddə çatmışdı ki, Nuruqard əvvəl paşaəsr Gəncəyəbir Bundan mərik. gələndə azərbaycanlı u anl mənasını mənzərəsinin həmrəylik bu meydanındakı Azadlıq dən kilometr uzaqdan Bakıya və Gəncə i. aii imdn br s ə əsr bir bilmədən, Tarixi dir. bərabərliyimizi və birlik dostluğumuzun, qardaşlığımızın, bizim aparıl burada əvvəl əsr Bir deyil. hadisə bir adi əsla müharibə rəm. 1918-ci il sentyabrın 15-də hazırda yaşadığımız ərazilərdə baş verən öü şi, əhm ətyr aazd b briiii eə gözəl belə birliyimizi bu Vahabzadə Bəxtiyar mərhum şair, Böyük Bayraqlarda hilal Az Az Ana atayurdum, yurdum, verdim. könül Ata yurda qurdum, yuva Ana yurdda Biz bu gün ed təcəssüm burada misralarda bu birliyi Azərbaycanın və Türkiyə yalnızBəli, Qafqazİslam Ordusunun və azərbaycanlı Bir ananı Sevincimiz-m Dəyərli qardaşlarım, burada bir həqiqəti dərhal vurğulamaqistə Az da ulu, bu O daulu, Bir amalı Az bir, Eşqimiz bir, yolumuz Ay dilimiz bir, Dinimiz bir, Birdir bizim h Birdir bizim ə ə ə ə ı uaaı əalra aaı yyn əilrmz en z eyni şəhidlərimiz, uyuyan yanaşı məzarlarda Buradakı m rbaycan–Türkiy rbaycan–Türkiy rbaycan–Türkiy rbaycan–Türkiy ı z bir,ilimiz n ikiqolu. n ikio da dərk edirik. dadərk ə ə lalı r hal ğ lu, m ı m ı ə ə ə ə ı z. ı m . . . . z, ı z, vl uu aaı v əsgərlərini və paşanın Nuru vvəl aşlarımızın işğal altında çəkdi altında işğal aşlarımızın yə gəlmələrinin səbəblərini dər səbəblərini gəlmələrinin yə dir. ə Azərbaycan ə an mübarizə mübarizə an n də rəmzi- də n yi zülm elə zülm yi aldan azad azad aldan minlərlə n dirdiyimiz dirdiyimiz şaqlar ha- şaqlar amanda, şəhidlə- k etmə- k aya bil- aya yi- ən

Multikulturalizm, 3/ 2018 16

Multikulturalizm, 3/ 2018 əid çkln zbaı v Qfa İlm ruuu qllrə y sevinc hissininifadəsidir. qəlblərdə Ordusunun İslam Qafqaz və əzabların çəkilən şəkildə Hacıyevin lalə ilə bağlı mahnısında şair hisslərinibucürifad şair mahnısında iləbağlı lalə Hacıyevin Bəstək deməkdir. lalə dilində Azərbaycan Gəlincik yaradırdılar. bi bənzər çəmənzarına gəlincik uzaqdan ilə qotazları və fəsləri biyyətin rüsvayçılığını hələ də unuda bilməyənlərdir. hələ dəunudabilməyənlərdir. biyyətin rüsvayçılığını qüvv bəzi aldıqları dövrdə o çalışan göstərənlər təşəbbüs Buna bilirik. olduğunu göstərməyə əhəmiyyətsiz kiçik, qələbəni böyük ümidə səbəbolub. b belə həyəcana, böyük belə arasında qardaşlarımız azərbaycanlı ə Aəbya Xl Cümhuriyyəti Xalq Azərbaycan lər məsinə yol açıb. Bundan dahavə Qaf bu dairələrəfürsətverib da ağrılısı odur ki, həmin dövrdə sələdə uğur qazanıblar. sələdə uğurqazanıblar. ay 22 bərpasından müstəqilliyinin ki, Təəssüf göstəriblər. səy deyil. Bu, qan qardaşlığımızıntəsadüfi də heç olması Cümhuriyyəti Türkiyə ölkənin tanıyan ilk təbii onu sonra nəticəsidir. Türkiyə olara qoyub. təməlini müstəqilliyinin edərəkbugünkü təmin yünü əra Azərbaycanın dövrdə o əməliyyatlar keçirdikləri həyata rada Sə Yağ Meylim üzünd Hicran “Bak Ç Yaz Gə əc bləiə əəə eə mnəl əgr alrnaı qırmız başlarındakı əsgər minlərlə edən hərəkət bölgəsinə Gəncə ma “Lalələr” məşhur Azərbaycanın Gə Qatar gə Bir qonaq g Bir qonaq N Nuru paşanın və Qafqazİslam Ordusunun Bakıya və Gəncəyə gəlişi Osmanlı dövlətinin imzaladığı Mudros atəşkəs müqaviləsi, təəssü müqaviləsi, atəşkəs Mudros imzaladığı dövlətinin Osmanlı Dəyərli qardaşlarım, bugün 1918-ci il sentyabrın 15-də qazanıl Qafqaz İslam Ordusunun və Azərba və Ordusunun İslam Qafqaz Azərbaycanın 1991-ci ildə müstəqilliyini yenidən bərpa etməsindən bərpa yenidən müstəqilliyini ildə 1991-ci Azərbaycanın ı ə x ribl nc nc vaxtd ı ı blar yen ı n şdan islananyarpaqlar ı ə ə !” dey !” ə nin cavanlar liy ə ı r d vvə n ə lib yanverir, ı ə

r a ə şan verir. lac lində r ə ə ə ə canverir. ş l y d iqin gözüyoldad ı ə ə ilkvüsaldad ə siz biz ə , düz ki qara xaldadir, xaldadir, ki qara G dizə ə nc ı

ə lal ə lal ə , lal çölünd ə ə l l ə ə ə qaz İslam Ordusunun bu torpaqla bu Ordusunun İslam qaz r. l ı r. ə r. ı r. nı

ə ı

i vrııa o qya üü b üçün qoymaq son varlığına nin hnısının kədərli hekayəsi də ey də hekayəsi kədərli hnısının ycan Ordusunun 1918-ci ildə bu- ildə 1918-ci Ordusunun ycan ə edib: q müstəqilliyi- q sonra bu mə- bu sonra ağır məğlu- ağır eyni dairə- eyni zi bütövlü- zi rdan çəkil- mənzərə r ar Telman Telman ar öyük bir bir öyük aratdığı aratdığı ələrin öyük f ki, f mış ni ni ı nin ilk dövrlərindən başlayaraq Azərbaycana əlimizdən gələn hər cür dəs- təyi göstərdik və göstərməyə davam edəcəyik. Bu gün Türkiyə Azərbaycanın sadəcə siyasi və hərbi deyil, eyni zamanda ticarət, iqtisadiyyat, mədəniyyət və digər bütün sahələrdə ən mü- hüm tərəfdaşıdır. Müstəqilliyini bərpa etdikdən bəri Türkiyədə təhsil almış azərbaycanlıların sayı 125 mindən çoxdur. Hazırda 15 mindən çox azərbay- canlı tələbə Türkiyə universitetlərində təhsil alır. Əsgərlərimiz birgə təlim- lər keçir, Əfqanıstan kimi dünyanın müxtəlif bölgələrində birlikdə fəaliyyət göstərirlər. Şübhəsiz ki, bu uğurlarda Ümummilli Lider Heydər Əliyevin nü- mayiş etdirdiyi dəyanətli liderliklə yanaşı, əziz qardaşım İlham Əliyevin səylərinin çox böyük bir payı vardır. Bakı–Tbilisi–Ceyhan neft, Bakı–Tbilisi–Ərzurum qaz kəmərləri, Bakı– Tbilisi–Qars dəmir yolu, TANAP kimi birgə həyata keçirdiyimiz layihələr bütün regiona töhfəsini verir. Türkiyə Azərbaycanda ən böyük sərmayədar- lardan biridir. İnşallah, Azərbaycan da çox yaxın zamanlarda Türkiyədə eyni mövqeyə malik olacaq. Digər tərəfdən, bütün bu nailiyyətlərlə bərabər, gördüyümüz işlərlə heç vaxt kifayətlənməmişik və kifayətlənməyəcəyik. Gələcəkdə bizi daha böyük vəzifələr gözləyir. Biz aramızdakı əlaqələri daha da sağlamlaşdıraraq, gələcək nəsillərə güclü bir miras qoymalıyıq. Biz min- lərlə şəhidimizin qanı ilə yoğrulan bu dostluğu daimi edəcək layihələri həyata keçirərək “Bir millət, iki dövlət” şüarımıza uyğun şəkildə hər sahədə əməkdaşlığımızı dərinləşdirməliyik. Hörmətli Prezident, dəyərli dostlarım! Azərbaycanın sevinci bizim sevincimizdir, qüruru bizim qürurumuz- dur, dərdi, ağrısı, problemi də bizim problemimizdir. Azərbaycan kədərlə- nərsə, biz də kədərlənərik, Azərbaycan sevinərsə, biz də sevinərik. Azər- baycanın ən böyük problemi olan Dağlıq Qarabağ məsələsi bizim üçün də eyni dərəcədə ağrılı problemdir. Türkiyə olaraq problemin həlli üçün Azər- baycanın göstərdiyi səyləri sonadək dəstəkləməyə davam edəcəyik. İllərdir vətən həsrəti ilə ömür sürən bir milyondan çox qardaşımızın intizarına artıq son qoymaq vaxtıdır. Qardaş Azərbaycanın ərazilərinin 20 faizini işğal altında saxlayanların, bir milyondan çox qardaşımızın öz vətəninə qayıtma- sına mane olanların bizdən sərhədlərimizi açmağımızı gözləmələri əbəsdir. Türkiyənin bu məsələdə mövqeyi məlumdur, aydındır, dəqiqdir. Əvvəla, bu məsələdə addım atmalı olan tərəf işğalçılardır, bir milyon qardaşımızın qəl- bini doğma vətən həsrəti ilə yandıranlardır. Əlbəttə, biz bütün qonşuları- mızla yaxşı əlaqələr qurmağı və davam etdirməyi arzu edirik. Amma Dağlıq Qarabağ probleminin həlli Ermənistanla əlaqələrimizin bərpasının ən vacib şərtidir. Bunu hamı bilməlidir. Bundan 26 il əvvəl Xocalıda, Dağlıq Qarabağ- da törədilmiş qətliamlara görə məsuliyyət daşıyanların, qatilləri qəhrəman elan edənlərin bizə verə biləcəyi heç bir tarixi dərs yoxdur. Türkiyə əsgər- ultikulturalizm, 3/ 2018 M ləri bu gün burada Azərbaycan əsgərləri ilə çiyin-çiyinə bundan 100 il əvvəl birlikdə qazanılan böyük qələbənin ildönümünü qeyd edirlər. Bu bayram 17

Multikulturalizm, 3/ 2018 gə sa Odsnn zracn gnəimsn tmn dn nə paş Nur komandanı ordunun bu qalib Ənvər edən təmin göndərilməsini Azərbaycana Ordusunun İslam müstəqilAzərbaycan riyyətinin və çıxışım fikirlərlə Bu Xalq Azərbaycan edən ərməğan bizlərə qələbəni böyük bu vuraraq, inanıram. çıxaracağına nəticə tədbirindən verməyəcəyik. imkan qətiyyən unutdurulmasına unudulm dastanın yazılan ilə qanı şəhidimizin minlərlə paqlarda dan rəhmətdiləyirəm. şəhidlərimiz əziz keçmiş canından uğrunda torpaqlar bu xüsusilə bildirirəm. minnətda daha bir adından xalqım və adımdan öz şəxsən mandasına dinin bayramınıtəbrikedi kasının, həmRe Azərbaycan Türkiyəhəm münasibətilə ildönümü böyük Bu bildirirəm. mı Cümhuriyyətinin, həm də türk millətinin hə ləcək nəsillərə ötürəcəyimiz ən böyük ərməğandır. Bir əsr əvv əsr Bir ərməğandır. böyük ən ötürəcəyimiz nəsillərə ləcək Qafqaz İslam Ordusunun bütün komandanlarına, hər bir əsgərinə v bayra bugünkü və tariximizdən birgə gənclərinin ölkənin iki Hər Bu möhtəşəm tədbiri həyata keçirən qardaşım İlham Əliyevə və ko və Əliyevə İlham qardaşım keçirən həyata tədbiri möhtəşəm Bu Rəbbim bizi şəhidlərimizin yolundan ayırmasın. Sizlərə də ehtir də Sizlərə ayırmasın. yolundan şəhidlərimizin bizi Rəbbim rəm. Allahsiziqorusun! u paşanı rəhmətlə yadedirik. rəhmətlə u paşanı ın Ordusunun bütünqurucuların Ordusunun ın əl bu tor- bu əl r bir fər- bir r a yekun yekun a ı, Qafqaz sn və asına Cümhu- Allah- ə spubli- rlığımı amı- anı, anı, m ə - liyyətinə verdiyi yüksək qiymətə görə İtaliya Senatının bildirib. daşlığın gələcəkdədədavam etdiriləcəyinəəminliyini sədri sədrinəSenatın bildirən minnətdarlığını Əliyevaya Bü Mehriban keçirib. görə həyata layihələr sıra bir bağlı ilə bərpası dələrin mədən cümlədən o sahələrdə, humanitar və mədəni İtaliyada Fondu fəaliyyətiniyüksək dəyərləndirən atıb. ların daşıyıcısıkimimühümaddımlar mütərə demokratiya, əvvəllərində əsrin ötən Azərbaycan ki, edib əlaqə xanım toxun əhəmiyyətinə konfransın keçirilən Senatında Kasellati parlamentlərarası İtaliya ilə bağlı illiyi 100 Cümhuriyyətinin cümlədən Xalq Azərbaycan deyib O, qiymətləndirib. o yüksək ki, münasibətlərini, Hey can–İtaliya Eli Maria xanım sədri Senatının iləgörüşüb. Alberti Kasellati Respublikası İtaliya o, gün g min səfərə rəsmi Respublikasına İtaliya Əliyeva Mehriban xanım ti Mehriban ƏliyevanýnÝtaliyayarəsmisəfəri Sentyabrın et Hyə Əie Fnuu fə Fondunun Əliyev Heydər vitse-prezidenti Birinci Azərbaycanın çoxşaxəli Əliyevanın Mehriban vitse-prezidenti Birinci Azərbaycanın Əliyevanı Mehriban sədri Senatın Azərbaycan Respublikasýnýn 2 Birinci vitse-prezidenti 5-də Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezi Birinci Respublikasının Azərbaycan 5-də səmimiyyətlə salamlayıb, Azərb salamlayıb, səmimiyyətlə

tün bu işlərə işlərə bu tün minnətdar- dər Əliyev dər araq qeyd qeyd araq qqi ideya- qqi bu əmək- bu  db Hə- edib. sabetta sabetta R i abi- i ə den- smi ləri ay- a- 19

Multikulturalizm, 3/ 2018 20

Multikulturalizm, 3/ 2018 öf vrn tly iə zracn rsnaı əəi lqlr d əlaqələr edir. mədəni yaxınlaşm arasındakı Azərbaycan ilə münasibətlərin İtaliya verən arasındakı töhfə xalqlarımız dəyər yüksək yanaşı, rolunu Bununla təhlükəsizliyindəki enerji İtaliyanın lədən sonra da uğurla inkişaf edəcə inkişaf uğurla sonra da uaa İaia epbiaı eaıı sdiMra lsbta A Elisabetta Maria sədri Senatının “AzərbaycanXalq Kasellati deyib: Respublikası İtaliya ğulayan baxımından irsinin qorunması ölkə bu layihələrin keçirilən həyata İtaliyada tərəfindən Fondu yətli izburaxıb. tarixində ölkənin dövrdə mürəkkəb olunması təmsil yəndələrinin millətləri çox bir parlamentində Azərbaycan Həmçinin idi. bir addım önəmli tarixində regionun bu, ki, bildirib sədri Senatın edən qeyd yini hüquq seçki tam qadınlara keçirildiyini, seçkilərin olaraq dəfə Konstitusiyanın lanıb. Builbiz Konstitus İtaliyanın binada bu Çünki var. önəmi böyük çox sinin liyadaolunması qeyd bizim üçün l od Aəbya–tly mnsbtəii ikşfna iic vitse- Birinci inkişafında ro münasibətlərinin Əliyevanın Mehriban prezident deyən etdiyini Azərbaycan–İtaliya inkişaf sahədə Boldi bir hər əlaqələrin arasında q ölkə önəmini əməkdaşlığın strateji ikitərəfli və bildirib etdiyini fındakı roluna görə təşəkkür edib. fındakı rolunagörətəşəkkür edib. əlaqələr mədəni arasında ölkə iki Əliyevaya Mehriban Kasella prezidenti xanım edən bəhs layihələrdən keçirdiyi həyata bağlı ilə İtaliya–Azərbaycan O, əhəm edib. bəhs X tədbirin bu keçirilən BoldiAzərbaycan bağlı ilə Rossana xanım illiyi 100 Cümhuriyyətinin rəhbəri qrupunun dostluq arası lyv v İaia epbiaı eaıı sdi aı Mra Eli Maria xanım sədri Senatının konfransına Alberti Kasellati Respublikası İtaliya və Əliyeva frans keçirilib. münasibətlər tərəfdaşlıq strateji arasında Respublikası Respublik İtaliya Azərbaycan və illiyi 100 yaranmasının Cümhuriyyətinin ığını ifadə edib. Mehriban Əliyeva Azərbaycan–İtaliya əlaqələr Görüşdə vurğulanıb ki, rəsmi Roma Azərbaycanın Avropanın, o cüm o Avropanın, Azərbaycanın Roma rəsmi ki, vurğulanıb Görüşdə İtaliyada bu cür əhəmiyyətli konf əhəmiyyətli cür bu İtaliyada edr lyv odnn tlyd trx-əəi bdlrn bərpa abidələrin tarixi-mədəni İtaliyada Fondunun Əliyev Heydər il parlamentində Respublikasının Azərbaycan əvvəl bundan il 100 Senty ofas aa İaia Senatında İtaliya açan Konfransı Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti xanım Mehri xanım vitse-prezidenti Birinci Respublikasının Azərbaycan bı 2-ə oaaı utnai aaıd “zracn Xalq “Azərbaycan sarayında Custiniani Romadakı 25-də abrın çılışında iştirak ediblər. çılışında iştirakediblər. yinə əminliyini bildirib. yinə əminliyini önəmli olduğunu söyləyib. söyləyib. olduğunu önəmli imzalanmasının 70 illiyini qey 70illiyini imzalanmasının əlaqələrinin çox yüksək səviyy yüksək çox əlaqələrinin bir şərəfdir. Butədbirinburad bir şərəfdir. Cümhuriyyətinin100illikyub lunu xüsusi vurğulayıb. O, Heyd O, vurğulayıb. xüsusi lunu * ransın keçirilməsinin önəmini önəmini keçirilməsinin ransın tly–zracn parlamentlə İtaliya–Azərbaycan d edirik”. unun verildi- unun eyd edib. İki İki edib. eyd inin bundan inin a keçirilmə- ” dı kon- adlı i” nin mədəni mədəni nin ileyinin İta- ileyinin ədə inkişaf ədə iyası imza- iyası iyyətindən iyyətindən ti Fondun Fondun ti in inkişa- in ər Əliyev Əliyev ər inkişaf ə n nüma- n Rossana əhəmiy- ləndirir. sabetta s ilə ası lberti lberti asına asına vur- ban alq alq r- sı k -

Sizə dərin minnətdarlığımı bil sədr, Sizədərinminnətdarlığımı görə,xanım göstərdiyinizə bizə keçirilməsində tədbirin olunmuş həsr Azərbaycana Senatında Əliyeva konfransdaçıxışedib. bu istiq Azərbaycanın dostu olan İttifa Avropa oynayan, rolunu pü əhəmiyyətindən kəmləndirilməsinin əlaqə arasındakı xalqlar və ölkələr üçün təmini təhlükəsizliyin institutları formalaşmağa başlad formalaşmağa institutları ölkəmizqısa Cümhuriyyəti Xalq Azərbaycan etmişdir. əldə müstəqilliyini əsasl ideyalarına azadlıq üçünvə mütərəqqi xalqı Azərbaycan lərində X hələ çoxki, edirik fəxr Biz etdi. davam il iki cəmi Cümhuriyyəti vacibAzərbay yaradılmışdır. Cümhuriyyəti Xalq Azərbaycan – publikası olanhəsr addımlar olunub. 100 il bundan atdı. əvvəl müsəlman Azərbaycanda aləminin ilk demokrat demokra aılrn ssem hqq veri hüququ səsvermə qadınlarına ölkə üçün200-dən çox vacib qanunlar qəbul edildi, o cümlədənA Senatın Bugünkü konfrans ölkəmizin taleyində çox əhəmiyyətli birhadisə Mən sizin hamınızı səmimi qəlbdən salamlayıram. İlk növbədə İta növbədə İlk salamlayıram. qəlbdən səmimi hamınızı sizin Mən və cənablar, əzizdostl Hörmətli tədbiriştirakçıları,xanımlar Hörmətli İtaliyaRespublikasıSe zracn epbiaıı Birin Respublikasının Azərbaycan Birinci vitse-prezidentMehriban Əliyevanýn sədr i terrorizmin və ekstremizmin cərəyan etdiyi bir dö bir etdiyi cərəyan ekstremizmin və terrorizmin i amətdə rolunu xüsusi vurğulayıb rolunu xüsusi amətdə ı, çoxmillətli parlament fəaliy parlament çoxmillətli ı, çýxýþý ıı öəl trfaı İtaliya tərəfdaşı, önəmli qının d. üəmn ılr üü ilk üçün qızları Müsəlman ldi. danışaraq Qərb ilə Şərq arası Şərq ilə Qərb danışaraq n a tının sədri xanım Kasellati! Kasellati! sədrixanım tının i is-rzdni Mehriban vitse-prezidenti ci X əsrin əvvəl- əsrin X dirirəm. yətə başladı, başladı, yətə əi möh- lərin zərbaycan zərbaycan anaraq öz öz anaraq zamanda . nın tarixi tarixi nın ar! ar! nda kör- nda can Xalq Xalq can dünyəvi dünyəvi dəstək ik res- ik vrdə tiya tiya liya yə 21

Multikulturalizm, 3/ 2018 22

Multikulturalizm, 3/ 2018 lərimizin möhkəmlənməsinə öz töhfəsini verməkdədir. verməkdədir. töhfəsini öz lərimizin möhkəmlənməsinə fərdə olmuşdur. Səfərtarixində çox uğurla ilk dəfə idi ki, İtali keçdi və əminəmdə olmuşdur. Bu, tarixi bir hadi ki, ikitərəfli münasibət-da İtaliya Respublikasının Prezi nın Prezidenti dəfələrlə İtaliyada rəsmiSiyasi ed səfərdə qəbul olmuşdur. Bəyannamə birgə Bu dialoq haqqında i tərəfdaşlıq strateji arasında çoxyüksək İtaliya ildə 2014-cü göstərir. fəaliyyət komissiya mətlərarası səviyyədə höku- qrupları, dostluq Parlamentlərarası edir. inkişaf uğurla çox əlaqələri inkişaf edir, Azərbaycan Res məktəb ğımı çatdırmaq istəyirəm. istəyirəm. ğımı çatdırmaq mi dərin öz Prezidentə cənab ş daha bir böyük edərək istifadə üçün fürsətdən mənim Bu, etdi. təltif ilə ordeni Kavaleri Xaç yük olan ölkələrdə100illikyubileyə Azərbaycana və ölkəmizdə yanaşır, hörmətlə böyük xatirəsinə nın qur Cümhuriyyətinin Xalq Azərbaycan xalqı Az Azərbaycan və gün dövləti Bu qoyub. təməlini əsaslarının dövlətçiliyinin ölkəmizin s taleyinə öz ölkəsinə, öz xalqı üzləşərəkmüstəqilliyiniitirdi. geosiyasi problemlərlə gənc ki, olsun Əfsuslar yarandı. şərabçılıq vədigərsahələrdəço kənd nəqliyyat, ticarət, xidmət, edir, əməkdaşlıq ilə qurumları sektorla, özəl həm sahələrdə müxtəlif Onlar göstərir. fəaliyyət şirkəti İtaliya 95 Azərbaycanda tərəfdaşıdır. ticarət böyük ən Azərbaycanın sadi inkişafın dinamikasını və miqyaslarını göstərir. vəmiqyaslarını dinamikasını sadi inkişafın mövcud ölkəmizdə tərəfdən aras digər İtaliya miqyasını, əlaqələrin ilə iqtisadi Azərbaycan tərəfdən bir rəqəmlər milyard Bu 1,3 payı dollardır. layihələrdə bu şirkətinin Tecnimont” “Maire edir. təşkil mily 2,5 dəyəri ümumi layihələrin bu Təkcə bağlanmışdır. qavilə Bak adına haqqınd qurulması Əliyev yenidən və modernləşdirilməsi Zavodunun Heydər Emalı arasında Şirkəti Neft İtaliyanın Dövlət Azərbaycan podratçısı Tecnimont “Maire tikintisinin ayında fevral ilin Cari zavodun şirkətidir. Tecnimont” Bu olmuşdur. açılışı zav polipropilen çərçivəsində layihəsi Polimer SOCAR Sumqayıtda aii netra trfnə ökmz gtrlidr Azərbayca gətirilmişdir. ölkəmizə tərəfindən investorlar xarici təx investisiyaların Bu qoyulmuşdur. investisiya dollar milyard Ölkəmizdə səfərdə olan zaman cənab Prezident Mattarella məni Bö məni Mattarella Prezident cənab zaman olan səfərdə Ölkəmizdə zracn ütqliii əp e bərpa müstəqilliyini Azərbaycan qiai lqlrmz o gzl übt iaia ötrr İtali göstərir. dinamika müsbət gözəl çox əlaqələrimiz İqtisadi Azərbaycan və etdi bərpa müstəqilliyini öz Azərbaycan ildə 1991-ci Bu ilin iyul ayında Azərbaycan və İtaliya prezidentlərinin işti prezidentlərinin İtaliya və Azərbaycan ayında iyul ilin Bu Azərbaycanda son 15 ildə iqtisadiyyat3,2 dəfə artmışdır. Ölkəy açıldı, Azərbaycanın dövlət bayrağı təsis olundu, Milli Milli olundu, təsis bayrağı dövlət Azərbaycanın açıldı, ya Respublikasının dövlət başçı dövlət Respublikasının ya sədir. Çünki İtaliya–Azərbaycan Çünki sədir. respublika cəmi 23 ay yaşadı. yaşadı. ay 23 cəmi respublika x uğurlu işbirliyiyaradılıb. x uğurlu denti cənab Mattarella Azərbayc Mattarella cənab denti həsr olunmuş tədbirlər keçiri həsrolunmuş hb lu Aəbya Xl Cümh Xalq Azərbaycan oldu. ahib dkə sna İtaliya–Azərbayc sonra tdikdən sı ölkəmizdə sə- ilə Azərbaycan Ölkəmiz ciddi Ölkəmiz lir. lin iyul ayın- iyul lin əlaqələrinin minən yarısı yarısı minən həm dövlət təsərrüfatı, təsərrüfatı, ” şirkəti ilə şirkəti ” anda səfər- anda rfi və ərəfdir nnətdarlı- ard dollar ard nın xarici xarici nın publikası- na olan ında Ordumuz ln iqti- olan ərbaycan ərbaycan tərəfdaş tərəfdaş ilmişdir. “Maire uriyyəti uriyyəti ucuları- odunun odunun rakı ilə rakı Neft ı a mü- a ə 250 ə an ya - borcu ümumi daxili məhsulun cəmi 20 faizini təşkil edir. Biz sosialyönümlü siyasət aparırıq. Son illər ölkəmizdə işsizliyin səviyyəsi kəskin şəkildə en- mişdir və cəmi 5 faiz təşkil edir. Yoxsulluq təxminən 50 faizdən 5,4 faizə düşmüşdür. Davos Dünya İqtisadi Forumu Azərbaycanın iqtisadiyyatını rə- qabət qabiliyyətinə görə 35-ci yerə layiq görmüşdür. İnklüziv İnkişaf İndek- sinə görə Azərbaycan inkişaf edən ölkələr arasında 3-cü yerdədir. Bütün bu göstəricilər onu göstərir ki, Azərbaycanda həm iqtisadi, həm siyasi baxım- dan çox sabit vəziyyət yaranıb, investisiyalar üçün çox gözəl mühit var. Biz İtaliya şirkətlərini ölkəmizə dəvət edirik, mövcud olan şəraitdən istifadə etmək üçün bütün qapılar açıqdır. Azərbaycan regionun aparıcı dövlətidir. Bütün irimiqyaslı layihələr Azərbaycanın təşəbbüsü və iştirakı ilə həyata keçirilir. Ötən ilin oktyabr ayında Bakı–Tbilisi–Qars dəmir yolunun rəsmi açılışı oldu və bu dəmir yolu istifadəyə verildi. Bu, Avropa ilə Asiyanı bağlayan ən qısa yoldur. Ölkəmiz Avropanın enerji təhlükəsizliyinə öz töhfəsini verməkdədir. Azərbaycan tərəfdaş ölkələrlə “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsini uğurla icra edib. Bu ilin may ayında layihənin Bakıda rəsmi açılışı oldu. Layihənin bö- yük hissəsini təşkil edən TANAP boru kəmərinin açılışı bu ilin iyun ayında Türkiyənin Əskişəhər şəhərində olmuşdur. Ümumi dəyəri 40 milyard dollar olan bu layihə Azərbaycan qazını Avropaya nəql edəcəkdir. Azərbaycan sülhsevər, qədim sivilizasiyaya, qədim mədəniyyətə və tarixə malik olan bir ölkədir. Ölkəmizdə dini və ya milli zəmində heç zaman heç bir qarşıdurma olmayıb və bu gün də yoxdur. Əsrlər boyu Azərbaycan- da müxtəlif dinlərin, mədəniyyətlərin, millətlərin nümayəndələri sülh, qar- şılıqlı hörmət şəraitində yaşayıblar. Təsadüfi deyil ki, bu gün də Azərbay- can dünyada multikulturalizm mərkəzlərindən biri kimi tanınır. Ölkəmizdə mütəmadi şəkildə multikulturalizmə həsr olunmuş beynəlxalq forumlar, mədəniyyətlərarası dialoq forumu keçirilir. Azərbaycanın bu təşəbbüsü BMT, UNESCO, ISESCO kimi mötəbər beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilir və dəstəklənir. 2008-ci ildə Bakıda Avropa Şurası- na və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv olan ölkələrin mədəniyyət nazirlə- rinin görüşü keçirilmişdir. Bu təşəbbüsə “Bakı Prosesi” adı verilmişdir. “Bakı Prosesi” bu il 10 illiyini qeyd edir. Bu proses davam edir, millətlər və xalqlar arasında səmərəli dialoqun qurulmasına xidmət edir. Azərbaycan sülhsevər ölkədir. Biz qonşularımızla və digər dövlətlərlə siyasətimizi qarşılıqlı maraq və qarşılıqlı hörmət əsasında qururuq. Lakin təəssüf hissi ilə qeyd etməliyəm ki, artıq 25 ildən çoxdur Azərbaycan xalqı qonşu Ermənistanın işğalçı siyasətindən əziyyət çəkir. Bu siyasət nəticəsində ölkəmizin beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisinin 20 faizi işğal altındadır, 1 milyon soydaşımız məcburi köçkün və qaçqın vəziyyətində yaşayır. Təkcə Xocalı faciəsi nəticəsində bir gecə ərzində 600-dən çox günahsız insan, o ultikulturalizm, 3/ 2018 M cümlədən qadınlar, uşaqlar, yaşlılar vəhşicəsinə öldürülmüşdür. Mindən çox insan itkin düşmüşdür. On dörd ölkə Xocalı faciəsini rəsmən soyqırımı kimi 23

Multikulturalizm, 3/ 2018 übt iaia l ikşf dr Əiə k, aqaıı arasın xalqlarımız ki, Əminəm dostluq münasibətləribund edir. inkişaf ilə dinamika müsbət münasi İtaliya–Azərbaycan ki, istərdim etmək qeyd məmnuniyyətlə tə və mədəniyyətdir, elmdir, bu sahədir, sahələrdə humanitar məhz yaradan edən mühit yaxın daha bir-birinə xalqları və biz insanları ki, edirəm böyüksab nailiyyətləretmək i qeyd hədə olanəlaqələri əlaqələrimiz əldəçox yüksək məmnuniyyətlə səviyyədə etmişik.iqtisadi böyük siyasi, inkişaf– əlaqələrimiz bizim edir. Mən ki, Mənistəyirəm etmək xüsusənqeyd şadam. hum çox olmağımdan Mən yenidən birşəhərində da nizə görə bir daha dərin minnətdarlığımı ol sağ bildirirəm.Çox dərin daha nizə görəbir kimi münaqişənin həllind nın Birinci vitse-prezidenti xan nın Birincivitse-prezidenti t üuu nraaı ssna z hə öz əsasında normaları hüququn Ermənistan–Azərbaycan ki, edirik apar danışıqlar biz ölkədir, etmək sülhsevər Azərbaycan ki, qeyd istəyirəm daha Bir etdirir. davam siyasətini işğalçı pozaraq kobudcasına Lakin q edir. tələb və çıxarılmasını dərhal ərazilərdən olunmuş işğal qüvvələrinin silahlı məni bütövlüyü bərpa olunmalıdır, Dağ olunmalıdır, bərpa bütövlüyü yurdlarına qayıtmalıdır. Ümidvar qayıtmalıdır. yurdlarına bütün olunmalıdır, azad işğaldan dən rəsminaharverilib. Kasell Alberti Elisabetta Maria xanım sədri Senatının publikası a nıyıb. BMT Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən qəbul edilmiş 4 qə Mən sizin hər birinizə bu tədbirdə iştirak etdiyinizə, qonaqpər etdiyinizə, iştirak tədbirdə bu birinizə hər sizin Mən gözəl Romasizin ki, istəyirəm etmək qeyd daha bir mən dostlar, Əziz əi gn oaa utnai aaıd Aəbya Respublikası- Azərbaycan sarayında Custiniani Romada gün Həmin işinipanel Sonra konfrans ə böyük rol oynayacaq. an sonra da güclənəcəkdir. an sonrada Ermənistan beynəlxalq hüququn n hüququn beynəlxalq Ermənistan ım Mehriban Əliyevanınşərəfinə ım iclaslarladavametdirib. stəyirəm. Xanım sədr bu haqda s buhaqda Xanımsədr stəyirəm. am ki, İtaliya ATƏT-infəaliyyə qaçqınlar və məcburi köçkünlər məcburi və qaçqınlar lıq Qarabağ və ətrafında yerləş ətrafında və Qarabağ lıq alq aaa mnqşs beyn münaqişəsi Qarabağ Dağlıq * llini tapmalıdır, Azərbaycanın Azərbaycanın tapmalıdır, llini ırıq. Biz hesab hesab Biz ırıq. və humanitar humanitar və tdə olan sədri sədri olan tdə un! İtaliya Res- , daha dost dost daha , t tərəfin- ati ən 7 rayon rayon 7 ən eyd-şərtsiz eyd-şərtsiz ormalarını ormalarını öylədi, he- özdoğma nm er- tnamə anitar sa- anitar a böyük ha a olan da vərliyi- bətləri bətləri hsildir əlxalq əlxalq ərazi ərazi

Əliyeva rəsmi ziyafətdə iştirak edib. edib. Əliyeva rəsmiziyafətdəiştirak illik yubileyimünasibətil çıxış edib. ləii dnaa utkluaim əkzəidn ii ii tan kimi biri mərkəzlərindən multikulturalizm dünyada vitse-prezi ölkəmizin Birinci deyən – tərzidir”, həyat artıq hörmət lıqlı de yerləşdiyini üzərində Yolu bur İpək boyu əsrlər Əliyeva qədim Mehriban – arasında Qərb Şərqlə ifadə edib. məmnunluğunu keçirilməsindən tında –Romada vitse belə Birinci deyən bir – olunur”, gecənin qeyd şəkildə geniş Azərbaycana ölkələrdə daş dost olanİtaliyada, bu ölkənin gö Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Cümhuriyyətinin Xalq Azərbaycan ya hörmətlə böyük xatirəsinə qurucularının Cümhuriyyətinin Xalq A ölkəmizdə “Biz atılıb. addımlar vacib çox üçün ölkəmiz dövrdə çatdırıb Diqqətə salıb. nəzər tarixinə yaranma Cümhuriyyətinin də qorunub saxlanılır. Azərbayca saxlanılır. qorunub də qarşılıq ən bu ki, edirik fəxr sülh, “Biz vurğulayıb. yaşadıqlarını şəraitində nümayəndələrinin millətlərin dinlərin, yətlərin, zracn epbiaıı Birin Respublikasının Azərbaycan Əvvəlcə İtaliyanın və A və Əvvəlcə İtaliyanın 100 Cümhuriyyətinin Xalq Azərbaycan Romada 25-də Sentyabrın A z ə r b a y c a n ı n B i r i n c i v i t s e - p r e z i d e n t i M e h r i b a n Ə l i y e v a t ə d b i r d ə iic vtepeiet qonaqlar vitse-prezident Birinci Azərbaycanın zəngin, qədim tarixə və mədəniyyətə malik olduğunu ə rəsmi ziyafət verilib. ə rəsmiziyafətverilib. zərbaycanın dövləthimnlərisəsləndirili nda multikulturalizm, dözümlülük, qarşı- dözümlülük, multikulturalizm, nda 100 illik yubileyi Azərbaycanda vəyubileyi illik tərəf-100 d mxəi sivilizasiyaların, müxtəlif ada * slmaaa, zracn Xalq Azərbaycan salamlayaraq, ı i is-rzdni Mehriban vitse-prezidenti ci ənələr bu gün bu ənələr et u gün bu dent zəl paytax- zəl -prezident -prezident mədəniy- zərbaycan zərbaycan ı hörmət lı ki, həmin ki, ınması- naşırıq. b. b. yən yən ,

Multikulturalizm, 3/ 2018 26

Multikulturalizm, 3/ 2018 nın təkləndiyini bildirib. tərəfin təşkilatlar beynəlxalq mötəbər kimi ISESCO UNESCO, BMT, be və keçirildiyini tədbirlərin beynəlxalq sıra bir olunan həsr loq qurmağa xidməte loq qurmağa arasında millətlər və xalqlar prosesin bu bildirib, verildiyini Prosesi “Bakı təşəbbüsə bu olunduğunu, təşkil görüşünün lərinin şəhərində mədəniyy ölkələrin Bakı üzv Təşkilatına Əməkdaşlıq ildə İslam və Şurasına 2008-ci olduğunu, üzvü Təşkilatının daşlıq Əmək- İslam də həm Şurasının, Avropa həm Azərbaycanın seçildiyini, üzv qeyri-daimi Şurasına Təhlükəsizlik BMT ölkəmizin ildə 2011-ci prezident nüfu arenada beynəlxalq baycanın sadal uğurları edilmiş əldə sahələrdə müxtəlif Əliyeva Mehriban cəkdə də əməkdaşlığın möhkəmlənəcəyinə əminliyini ifadə edib. ifadəedib. əminliyini cəkdə dəəməkdaşlığınmöhkəmlənəcəyinə və çox yüksək Gənc Nizami qiymətləndirilir”, şairi hörmətlə böyük çox tərəfindən xalqı Azərbaycan Azərbaycan abidə ucaldılan dahi – deyən parkında Mehriban Borghese” Əliyeva “Villa hur bu sa məş- omanın “R keçirildiyini söyləyib. tutduğunu baş görüşlərin konsertlərin, günlərininsərgilərin, mədəniyyət qarşılıqlı İtaliyada də həm dəyərləndirib.HəmAzərbaycanda, kimi tələbələrin sayınınartdığınıxoş hal almaq təhsil İtaliyaya Azərbaycandan illər son vitse-prezident nümayiş etdirilib. görə bunlara minnətdarlığını ifadə edib. Əliyevaya Mehriban vitse-prezident Tria Covanni danışan layihələrdən keçirdiyi həyata İtaliyada Fondunun Əliyev Heydər edir. xidmət genişlənməsinə əlaqələrin arasında xalqlar və mədəniyyətlər Bu edir. çıxış təşəbbüslərlə yeni əsaslanaraq adət-ənənələrinə yetirməsidir. diqqət böyük kapitalına n insa rəhbərliyinin ölkə səbəb keçməsinə yolu inkişaf parlaq nın ğulayıb. Onunilli 100 Cümhuriyyətinin Xalq can fikrincə, 1991-cii cari ayrıldığını, diqqət böyük elmə təhsilə, Azərbaycanda gün ildə müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbayca- təsadüfi olmadığını, Azərbaycanda millətlərarası dialoqun q dialoqun millətlərarası Azərbaycanda olmadığını, təsadüfi a əaəəiə oua Birinci toxunan əlaqələrinə İtaliya–Azərbaycan sahədə Humanitar danış nailiyyətlərdən qazandığı illərində müstəqillik Ölkəmizin tlynn qiaiyt ə aiy nzr Cvni ra çıxışınd Tria Covanni naziri maliyyə və iqtisadiyyat İtaliyanın Sonra Azərbaycan Xalq Cümhuriyyə Xalq Azərbaycan Sonra qədi mədəniyyətinə, zəngin Azərbaycan gün bu ki, bildirib Nazir tdiyini vurğulayıb. tdiyini ətini vur- ətini əhəmiyy edilməsinin qeyd yinin əəi ri qrnaı istiqam qorunması irsin mədəni uu atııı eə Brni vitse- Birinci deyən artdığını zunun tinin 100 illiyinə dair sənədli dair illiyinə 100 tinin səmərəli dia- səmərəli lə tədbirlərin lə ldə Azərbay- ldə təşəbbüslər üçün gedən üçün urulmasına ayıb. Azər- ayıb. hədə gələ- hədə , müxtəlif müxtəlif , qarşılanır dən dəs- dən ət nazir- ət adının ” Birinci Birinci Avropa Avropa ətində ətində əviyə a bu bu a film an an m

dinlərarası, mədəniyyətlərarası mədəniyyətlərarası Azərba dinlərarası, vurğulanıb, genişləndiyi da daha sahəsində qorunması sin sək səviyyəsindən məmnunluq ifadə olunub, əməkdaşlığımızın mədə Fransisk iləgörüşüb. Ro 26-da sentyabrın çərçivəsində səfəri rəsmi İtaliyaya Əliyeva edilib. sək qiymətləndirilib. sək qiymətləndirilib. gördüyü istiqamətində bərpası qorunması, abidələrinin xristian ham Əliyevin salamlarını Roma Papasına çatdırıb. RomaPapasına salamlarını ham Əliyevin edib. çat başçısına dövlətimizin salamlarını da onun bildirib, lığını Azərbaycan Görüşdə Müqəddəs Taxt-Tac ilə Azərbaycan arasında əlaqələrin yü əlaqələrin arasında Azərbaycan ilə Taxt-Tac Müqəddəs Görüşdə Söhbət zamanı Heydər Əliyev Fondunun çoxşaxəli fəaliyyəti, Fond fəaliyyəti, çoxşaxəli Fondunun Əliyev Heydər zamanı Söhbət Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva Azərbaycan Prezidenti Prezidenti Azərbaycan Əliyeva Mehriban vitse-prezident Birinci Papa Fransisk Prezident İlham Əliyevin salamlarına görə minnətd görə salamlarına Əliyevin İlham Prezident Fransisk Papa R sulksnn Birin espublikasının ilq mhm öflr verdiyi töhfələr mühüm dialoqa * i is-rzdni Mehriban vitse-prezidenti ci dırmağı xahiş dırmağı ma Papası Papası ma işlər yük- işlər ycanın ycanın ni ir- ni qeyd qeyd ar- un İl- k- 27

Multikulturalizm, 3/ 2018 28

Multikulturalizm, 3/ 2018 niyyət Parolin iləgörüşüb. kardina katibi dövlət Taxt-Tacın Müqəddəs 26-da sentyabrın yeva dunun bu istiqamətdə gördüyü işlər yüksək qiymətləndirilib. yüksəkqiymətləndirilib. dunun buistiqamətdəgördüyüişlər Heydər də xüsusilə tədbirlər, beynəlxalq keçirilən ölkəmizdə lı sı və dinlərarası dialoqun möhkəmlənməsinə verdiyi töhfələr, bu mədəniyyətlərara- Azərbaycanın mühit, multikultural ənənələri, tolerantlıq nın Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva açılış mərasimind katMüqəddəs Sebastian əi gn oaa edr lyv F Əliyev Heydər Romada gün Həmin mədə- özünəməxsus arasında Qərb ilə Şərq Azərbaycanın Görüşdə i- Əl Mehriban vitse-prezidenti Birinci Respublikasının Azərbaycan körpüsü rolu oynadığı bildirilib, ölkəmizdə əsrlər boyu əsrlər ölkəmizdə bildirilib, oynadığı rolu akombalarının açılışı olub. Azərbaycan Re Azərbaycan olub. açılışı akombalarının * * nu əəidn əp edilmiş bərpa tərəfindən ondu ə iştirak edib. edib. ə iştirak formalaşmış formalaşmış Əliyev Fon- Əliyev spublikası- nunla bağ- nunla l Pietro Pietro l ibarət olur. Bu katakombalar 157 katakombalar Bu olur. ibarət daşıyır. dar çox Onlar məntəqələrdir. əhəmiyyət yeraltı süni ya və təbii kombalar mühüm üçün dünyası xristian bütün Onlar var. zəng Katakombaların yerləşir. sərdaba yaxın minə 8 takombalarda Əliyevanın İtaliya Respublikasına rəsmi səfəri bununla başa çat başa səfəribununla rəsmi Respublikasına İtaliya Əliyevanın vitse-prezidenti Birinci verilib. nahar şərəfinə rəsmi Əliyevanın Mehriban Respublikasının Azərbaycan tərəfindən lərin yaşıIIIəsrəgedibçıxır. aoblrn üəmn ləi əəidn əp eims Azərbayc edilməsi töhfə dialoqaverdiyinövbəti dinlərarası vəmədəniyyətlərarası bərpa tərəfindən ölkəsi müsəlman takombaların ka- olan i dəyər mənəvi böyük üçün xristianlar də xüsusilə mədəniyyəti, ya olunmuşdu bərpa da katakombaları Pietro və Marçellinio Müqəddəs Bildirilib Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti xanım Mehri xanım vitse-prezidenti Birinci Respublikasının Azərbaycan S Qeyd edək ki, bundan əvvəl HeydərƏliyev Fondununtəşəbbüsü ilə e ntyabrın 26-da İtaliyaRespubl k i, bərpa işləri mükəmməl həyata keçirilib. Ümumilik keçirilib. həyata mükəmməl işləri bərpa i, 8-ci ildə aşkarlanıb. Buradakı aşkarlanıb. ildə 8-ci * ikasının Prezidenti Sercio Matt Sercio Prezidenti ikasının dəhlizlərdən ıb. dir. bəzi abidə- bəzi in tarixi in Kata- də ka- də xanım xanım . Dün- . arella anın anın ban

Multikulturalizm, 3/ 2018 30

Multikulturalizm, 3/ 2018 terrorçu də d nin yarad Osmanl t ist sində lan 1918-ci ilin mühümlan 1918-ciilin hadis h idi. müharib IDünya erm mentini haz mentini mi h m lakin n fraksiyas h ə h (Az nin m riyy endirm ı halid ə ə ə ə q gə ə rə ə l rbi d min günl ə ni milli-siyasi-dini qüvv ni milli-siyasi-dini rs ə ə ə deklarativxarakterda c ə rbaycan xalq rbaycan ni-ingilis qüvv tinin yaradı ə döyüşənerm ə l üs rbi d ə ə d Azə Bel Ə mühüm hüquqi, siyasi, tarixi 100 ilbundanə ə ə n tamamil c ı ə ə kl ksin paytaxt ə Türkiy ə ı lman st Q ı k Erm n ə illi azl ə lması rbaycan ə ə ı st ki,1918-ciilin27-28 may onu“m ə eidy aii calra q iclaslarda tarixi n keçirdiyi st ı l ə ə rd rlam ə ə rb dövl ə , XIX ri vasitə l ə ə l ə ə rini haz eyni add eyni istiqam ə halisinin birhissə r halı ə ı ld ı nistan Respublikas ı , n ə si ordular ş ı ı t n ı d ə Bakýnýn azadolunmasý n milli dövl ğ ə ı ə ə nil ı ə ə n ilk müst ı lar. l srin sonlar mizl ordusu, nə n tlə ə na g ə rind ı ə sil si ba ı elaned r art rind rlayan erm rlayan ə Solmaz Rüst tarix elml ndi buə İndi ı ə tind m ə ı iddiaetdikl ə ğ ə m TAR vv ə lmi ı a” çevirm n azad edildiyi gün xüsusi yer tutur. günxüsusi yer n azadedildiyi ı ş ı ş ə atm l nda xidm ə q t ı lanandan sava ə f ə y k, ist ə ri külli miqdardamaddi v ə ə ı ş ə ə ə ə rd lin faci ı dil aliyy l qil milli dövl tçilik tarixind ndan bə ə lim görmü lim n “ ə ı maliyy ş ə n “pis”haldais ı ri s sini q razilə erm . Müst ə ə r Osmanl ə İ r. H ri doktoru, professor stiqlal B İstiqlal nil n ə ə X ı ə ras h ı tlə k yolunda i k yolunda ə n hüdudlar ı ə ə ə ı ri geni İ ə t etmi rin uzunonillikl nil miyy rı ə ri t rini m ı əmova-Tohidi ı ə min dövr“B ə ə nda Seyminin Müs Zaqafqaziya ə ri Türkiy M nda 15sentyabr–Bak b, qalan si olanaz qil dövl bul edil v ə ş əşkilatlanan, ey ş rd , döyü ı lara qat ə v İ ə ə ə ə q ə ş yannam ş t ə Z, BUGÜNÜMÜZ tinin –Az n heçd ə çoxsayl

l ə rk ə ə Rusiya imperiyalar malik olsada, h ə ndirm n ə hrə ə ş ı n ə ş ə bu n gedirdi. zl ə t ı ə n siyasi qə n siyasi tinin yarand ı ı ə c lam v qaçma lan, xüsusilə ə əş rbaycanl öyük Erm crübə ı ə ə manl ə zm dir ə si” d yax ə halinin say ə ı k, onutürk-az ə ə Azə zabitv ə tdar zaman tdar zaman kə r boyu ÇarRusiyas r boyu sait ı ə rbaycan XalqCümhu- rbaycan

ş n və ni zamanda,silahl öz v sin ş ğ olmaqla) son olmaqla) son ə ı ə ı a m daxil deyildi. ə ı q dastanı malik olmaqla, öz rbaycan rbaycan ə onunə ları rarlar v geni yiy ə ı ğ ə ə nistan” dövlə nistan” ı Qafqaz cə Qafqaz ə n v

ı cbur etmi min dövrüçün

ı n şə n ə ə ı ş ı l ı elanetmi sg h l

ə ə minimuma minimuma ə razi funda- ə ə nmi ziyy ə ə ndir ə razisind rinin rus- rbaycanl s siyi say siyi ə rlə razilə ə

ş n ə ə ri var ə niza- ş ti is lman ə n er- bh , ar- dl ı v ri- ti- ə ə ə ş ı ə ə - - r ı ı , ,

Bu məqsəd, demək olar ki, Cənubi Qafqazdakı aparıcı qeyri-müsəlman siyasi qüvvələrin, geniş mənada isə böyük dövlətlərin planlarında da yer almışdı. I Dünya müharibəsinin hələ davam etdiyi illər Qafqaz regionunun taleyini yalnız orada yaşayan xalqlar deyil, dünyanın aparıcı dövlətləri – vuruşan böyük qüdrətlər həll edirdi. Və bu da danılmazdır ki, həmin qüdrətlər – ilk növbədə Antanta ölkələri Qafqazın xristian gürcü və erməni xalqlarının öz dövlətlərini yaratmaq haqqını tanıdıqları halda, burada yaşayan və düşmən cəbhədə vuruşan Osmanlı türklərinə meyilli “müsəlman” əhalinin bu haqqını qəbul etmirdilər. Azərbaycanın Bakı şəhəri daxil olmaqla, Xəzərsahili bütün torpaqları bol- şevik Rusiyasının, Qarabağ daxil olmaqla Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasının böyük hissəsi, Naxçıvan və İrəvan quberniyaları gələcək Ermənistan dövlətinin, Zaqatala, Balakən zonası isə Gürcüstanın tərkibinə daxil olmalı idi. Zaqafqaziya Seymində aparıcı rola malik gürcülərin Bakıda 1918-ci ilin mart hadisələrinə münasibətdə gözləyici mövqe tutması da bu planlarla bağlı idi. Həmin məqam bir daha onunla təsdiq olunurdu ki, Rusiya monarxiyası devrilərkən onun əsasən Tiflisdə saxlanan hərbi əmlakı müsəlmanların orduda xidmət etmədikləri bəha- nə gətirilərək gürcülər və ermənilər arasında bölünmüşdü. Azərbaycan nüma- yəndələrinin israrlı tələblərindən sonra onlara son dərəcə cüzi pay ayrılmış, Seym tərəfindən müsəlmanlara Qafqaz cəbhəsindən dəmir yolu ilə vətənə qayı- dan minlərlə rus-erməni əsgərləri ilə dolu eşelonları tərksilah etmək məsləhət görülmüşdü. Çarəsiz qalan Azərbaycan milli qüvvələri bu yolla silah əldə etmə- yə vadar edilmiş, bu da azərbaycanlı və rus hərbçiləri arasında qarşıdurmaya gə- tirib çıxarmışdı. Həmin qarşıdurma isə (xüsusilə Şamxor hadisələri) 1918-ci ilin mart faciələri ərəfəsində Bakıda toplanmış rus hərbi hissələrinin ilk günlər bol- şevik-erməni ittifaqı tərəfində vuruşması ilə nəticələnmişdi. Formal olaraq ərazisi və paytaxtı olmayan ermənilər əslində artıq İrəvan quberniyasında, Zəngəzurda və Qarabağın bir hissəsində azərbaycanlılardan tə- mizlənmiş geniş ərazilərə malik olmuşdular. Məsələn, 1918-ci ilin mart ayına qə- dər təkcə İrəvan quberniyasının 199 kəndi tamamilə yandırılmış, dağıdılmış və boşaldılmışdı. Türkiyədə 1915-ci ilin məlum hadisələrindən sonra Qafqaza köç etmiş yüz minlərlə erməni qaçqını bu torpaqlarda məskunlaşdırılmışdı. Erməni mənbələrinin özlərinin verdiyi məlumatlara görə, 1914-1916-cı illərdə Cənubi Qafqaz regionuna, əsasən də əzəli Azərbaycan ərazilərinə Osmanlı Türkiyə- sindən 350 min erməni köçmüşdü. Canlarını xilas etmək üçün öz doğma torpaq- larından qaçan və qovulan azərbaycanlılar, həmçinin Şamaxı, Göyçay, Cavad, Ərəş və başqa qəzalarda bolşevik-erməni zorakılığına məruz qalmış on minlərlə azərbaycanlı isə meşələr, dağlar və çöllərdə dolaşır, aclıq və xəstəlikdən qırılır, qismən də Gəncə quberniyasında sığınacaq taparaq ağır qaçqın həyatı yaşayırdı. Beləliklə, Azərbaycan torpaqlarının bütövlüyü, Azərbaycan xalqının var- lığı real təhlükə ilə üzləşmişdi. 1918-ci ilin martında Bakı və Şamaxıda törədi- ultikulturalizm, 3/ 2018

lən qırğınlar bu təhlükənin nə qədər ciddi olduğunu bir daha göstərdi. Sayca üs- M tünlük təşkil etmələrinə baxmayaraq, azərbaycanlılar bu iki böyük Azərbaycan şəhərində və qəzalarında son dərəcə ağır itkilər (30 mindən artıq insanın öldü- 31

Multikulturalizm, 3/ 2018 Litovsk sülh danı rülm qurmaq m can XalqCümhuriyy d etdir na bil s manl komandan uduzdular. Seymind Zaqafqaziya h dövl dövr C ilə raq t olan az Tu dil Türkiy l bir c kundan f y can milli qüvv can milli azad olunmas v rində dikd ş dan ç Almaniya, Avstriya-Macar Almaniya, Bu sah gürcül mart 1878-ci ilBerlinmüqavil q qaytarmaq v nan da can ı aca ı ə ı ə ə ə ə ə q ba üçünözdə l d MilliKomit ziyy mçinin bu tarixin mçinin bu t böyük ç t böyük rar vermiş dediyi “müs dediyi ı ə ğ q etdiyi h illi qüvv şəraitd ə ı a ı r, h ac b n m ğ V ə ə ə ə çevik siyasi v çeviksiyasi ə ı n ibarə ı ti v n sonra Osmanl sdiq edirl ə ş rə , rus si, m t ə H Rusiyada 1917-ciilinqilablar Rusiyada N landı ş ə c ə ə ə ə ə ə ə rə nak-bolş k son d k son ti h ə hökum hib P nubi Qafqazda üç xalqı d ə ə ə rbaycanl tta bir çoxm qdird ə yi yegan ə ordusu, nə y v min dövrünbütünm ə Almaniya, erm Almaniya, türk ordusunun yard rqli olaraq,Osmanl ə ilkadd ə ilyardlarla ölçül ilyardlarla Zaqafqaziya Seymind ə . Ə ə qs ə t yarad ə tta öz mə öz tta ə sirliyində tinlikl ı SovetRusiyas nvə ə Tiflisd ı C st ə ş ə üçünordu gönd Az ə ə ə dil a, dahasonra daxili iş ə ə ə rbi ə l t evik qüvv rə r ki,az lmanlar ə ə ti il ə yini v ı r Pa ə ş ə milli qüvvə nubi QafqazdaOsmanlı rinin (ba rinin l ə c ə ı ı ə rə siyasi-h f m N qlar ə ə rbaycan xalq rbaycan ı ə rinin iqam ə lm ə rlə mürə laz fində diplomatik m diplomatik ə m ə ə Qafqaz ə ş ə ı all tinin yarad n onlara qo n qaçaraq Gə dövl s a il ı n nüfuzlu v n nüfuzlu nafel ə Türkiy ə ı ş ə ə nda buhökum ə d hökumedirdi. Eyni zamanda, Zaqafqaziya liyyatlar) u liyyatlar) ı ı Zaqafqaziya hökum Zaqafqaziya ı sib b sib l m n bu son intriqan yuvas rbaycanl ğ ə ə n atı kk ə ə ı l ş nil ı ə ə ı n ə nca silah-sursat nca l görü da “Müsavat” partiyas da “Müsavat” stan v ə ə n maddi z ə rbi qüvv rd ı ə rin ti Qafqazdayaranm art ı ə ri Az ə l n müs ı ə b siyasi müst b siyasi il l rə ə ə ə ə dövl y Yusifb ı tgah ı r. G nb öz siyasi irad özsiyasi ə n – az n – r, türkl y ə ı m ə is n rm ə ı uyğ ə ı ş si il rm ı ş 1917-ci ilin 22dekabr 1917-ci ə c ı ı ə ə ged ür, Qafqaz lar üçün,dem ə n na ehtiyac ə ulan Öm ə Osmanl ı ə buxalq l ə ə ə ı rbaycan ları ə

ə har ə say ğ ki Az bit zl ı ə ı nc k c ə İngilt nc ə ri, ocüml ti il ş ndan, xüsusil lman xalqlar lman ursuzluqla n ə l gö ə Osmanl un də d ə ə ə itirilmi ə ə rbaycanl ə olanbuinsanlar ə r naziri T ə tin i ı r ə rə rə ə nin nüfuzlunin xadiml . Bubax ə ə y ı t, görünm ə ylinin ba hdl lan G rə r) verm ə k burada Qafqaz cə k buradaQafqaz

müst ə ə ə himay ə g ı f xaricitə ə rə yi ş ı diyini t diyini ks mövqed , n ı ı ə rbaycan nümay rbaycan t ə dövl n regionlar tirak vid r FaiqNemanzad ı ə ri (Hos arxa ç arxa ş ə ə ı v ə ə lmi ı n müs m ş msil ed ə tinin müst dövl l siyasi mütt siyasi ə ı Qars, ı ə ə ə nc d ə , gürcü və na” h qil n ə rini yeritm haqqı ə ə ı y ə ə ı ş ə n ş ı l ı k olar,tamamil kl ə ə mdan Osmanl mdan ı ə ş ə n, düş Osmanl tlə ə ə ə n ç ə sində ı olmaqla)buv üz mi v bol s vacibbilirv t Pa inki mövqel nailoldular.Xat ı tic ı ə ə ə ı ı ə l n maraqlar ə xdı ri il erm nskinin və ti idi. laq ı vvür etm ə dqiqatç ə ğ ş ə lman xalqlar ə ə ə ziyy lledici h birprinsipiall Ə n insanlar müstə n insanlar olduğ ı ş ı l rin durangürcü-erm ş sü il v ı olanmüst na üztutdular.Az ə mda Az ğ ə eviklə a v n hə m ə rd ə ndi. Q l ı ə müharibə ə ə qilliyini mühümqilliyini say birorta ə erm ə ə ə ni-bol t ə r qurma ə ı –Ş ı ə ə n mövqed nda b fiql han və ə zabitiHüsam rində td əşəbbü y müdafiə min min ı ndə unu bhə ları ə ə ə ə r hakimiyy ə , b ə n bə ə d ı k ç aumyan Maqalovun ba ə ni nümay n rbi yürü ri olan Az ri olan ə ə ə ı l rini saxlaya rini saxlaya bil- ş birm si ordu koman- dövl ı n Na şəraitd ə l onun tan ə n ibarə evik qüvv ə a ə n üst-üst ə ə ə rinin Bak zi hallarda is zi hallarda Batumu geri geri Batumu ümidsiz olan olan ümidsiz ş sasland ğ ə ı b tin deyil. tin deyil. ziyy n hr d lanan Brest- qil d a ba ə ı ə ayi ı naziri,ba d ə n Osmanl ə ə ğ ı q nüm n ç rladaq ki, n yaz ə ə ə tin l ı ı sna d ə ə ə ti h nalı n ruhla-

ə n kinay şə haz t birhe- ş Ş tlə G n ə övl arxala- ə ı ə lay ə eyxza- xma ni blo- ə ə ə t ı ə nd ə daxil daxil ı ə rı bar ə rə ə rbay- rbay- rbay- nma- ola- düş ə ə g ddin ə ı nc rlar. ı min min ı ə l ə lan, k 3 k 3 rd tlə n ə rə l ə ı ğ ı ə rə ı ə ş r- l- ı r, r, ı n ə ə a ş ş - r - - - - - ı .

m n ya m dövl günl mas bir s d cülə n m adland nin müs v alt l gör lanmas q yer sahib olmaqh Nuru Pa olunur. Qara d olunur. Qara görüntü verilir. hiyy ayd qaz m zad m l min də özünü və Azə qaza gönd H Litovsk müqavil S y t gönd oldu ə əş əş ı ə ə ə ə ə ə ti il ə ə ə n və ə n tezlikl z türkzabitl rar tl ı fə diyi Mosula g kilin mçinin ayr hdud olmashdud si, h ktub gönd nda könüllül ə ə ə ə ı ə ı rbaycandak ri tam himay ri tam toplansa bel nla ə ə Nurupa rb ə ğ rd v ı v birlikd ə ə ı ə ra ciddi probleml tlə r Zaqafqaziya Seymir Zaqafqaziya nümay tlə u hə verir. ruz qalan,dig rilm zabitl dan G Lakin I Dünya müharibLakin IDünya Bu m ə ə ə ə ı st h ı ə ə ş rı ə rliyin son d son rliyin s

tutulan30min n birçoxxatir rin diqq r alanNuruPa M ə ı ə m ə yaln ə ş l r. Ozaman G nc lman traf ı a art l

rbçi dostlar r, ona Az r, ona ə çinin buxalqlar çinin ə ə ı ə ə ə ş sini xahi sind rilə ə ə

rbi formav traf ə ı ə ə ə mmə y ı qlar aparanaz T ə ə rd ı s ş nda s m ə ə z özünün etibar etdiyi zabitl z özününetibaretdiyi ı ı rinin buordunun yarad rə ə a ordum ı ə c -ay g q birh d ə , elə ı ə ə l ı ə ə ə ə niz–Tiflis–Bak ə Ə durumdan dahayax ə n rə ə ə halisi t ə n ibarə briz–Z li add Osmanl rd tini c k ordunun gizlibirşəraitd ə ə , y si il ı fi d ə d H lir, burada seçdiyi 20n lir, burada seçdiyi nvə r erm k nizamih ldikd ed , onları ı ə ı ə x ə ə bölg c ş n ibarə ə yyat rə ə rbaycanda ya rbaycanda r tə ə edir. ə ə r Pa şəkild ni Az

ə ı d ə ə var idi. Bu v ə mü c n ə ı n, erm ə s lb etm ə ə ş mlar at mlar ə d ə ə ə ə t ilk türkhə ftə ı ə ə rlə ə rə a 1918-ciilmart nc s. ilə s. c ng ni yaraql n sonrad ə a rə rk bir s n Hac ə ş ı bi fd ı ə d n gücüil dövl ə an l fində ğ ə n üzl üzləşir. ə ə ə ə t milis d yy ə ə ə ə lb edir. d ı fə zur yolu ə rbaycanl zinin G rd azə r keçm n sonra Qafqaz Ordusu komandann sonraQafqazOrdusu rbaycana nizam ı ə n də ə ə ə n qarda ə rlik ordu yarad yana yaln ə ı ə ı rbi birlikl nil m n olunan s ı ra dig l sind

d diyi q əşdiyi ı ə görünm n ı ə ı nski t ə rbaycanl r, Osmanl nda nda ə ti il ə bol k üçünqurulacaqordu “Qafqaz ə ə sirlikd ı ə ş rə niz, quruv ları ndə ayan türk v türk ayan rbi hiss rhal orduquruculuğ ı ə ə ş Ba ə ə Ə ə ə z 600 n z 600 r ilə ı birs st ı türkl si, y ə nc n ə ə , orta v ş ş ş nümay n ı əğ traflı m ndan t ndan r obyektiv v ı ı ə evizm t evizm ş lması ə hey NuruPa x ə ə da Almaniya v l ə may rə ə ə ə inki Bak b d ə tliamları ə vvə ə eti ı ə ə ri təşkilolunmu rin t n qaçm fində ə ə ı ı fə ları b ə nafel rh n 25-də ra dig mi ə ı t b qurulmas ə t ə hökum ə rin mütt ş sinin “o zaman müdhi zaman sinin “o r q nda yaln ri, qohumlar ə ti t ə ə ə l yerli az l yerli rdar olanaz ə mi ı i türk ordusu i gönd ə ə fə ş n ya yarad svir olunub. n 25-də zulmas dl ə kiçikrütb ə əşkili üçünlaz ı ə ndə mizl birsevincv ə lmas sl n də ə cavüzü il rd d ə ş ə ə rargah zabiti və rkibind müs ş h ə ə ş ri toqqu rin po ə ə a bu ordununa komandan n qar ı r s y ş ı l n n ibar 6-c m ş ə ə amas ə ə ə ə türk zabitl türk ı ı rbi kadrv rbi r –Mə ə ayr m subyektiv faktlarqar subyektiv ı n Almaniyan azad etm ə plan ir yolux ti Qafqaza ordu göndti lması ı fiqi olanAlmaniyan ı b G z yard ə ə na q ə ı ə ş lmanlardan t ə k də rbaycanl Osmanl ə ı bl ı ə una ba Rusiya olmaqla, Rusiya böyük s ə ı ə ə Batumda Osmanl kimi ı nc ca müzakir ə ı t n ş t MilliKorpusvaridi. li zabitv ə ı n ru aqza Brest- urdu. Qafqazda n rbay ə n h du ki,buqüvvə ı ə rd ı v ı ə rar verir.Geni ı ı ə hdid olunan” G ə n alı qeyri-mümkün idi. laz n qeyri-real oldu y mç ə mm co ı ə ə ə mi on silah-sursat, ı n ə ttinin üz s n ə ə canl çat ş dig ı laz lveriş ı k, heçGə ı ı ə layan NuruPa layan ı Ə olduğ ı ş nmas ordusunun yer- ist

m bilir v m bilir ə ı rinin r x qunluqla qar ə ı ə V nvə d İslam Ordusu” n Bakı ş rilm hali aras ı ə ı ə ı ə biranarxiya- r. NuruPa kil edildiyi əşkil edildiyi nümay ə ml

Ə m r imkanlar ə ə m ə li s r Pa hib Pa ı min R min sg olunurdu. ə z ı ə ə u kimibir ə h kda si h si y ə ə rində ə ə neftin ə hbə r hey ə rur b ş ı ə ş n, gür- nc n Qaf- rbi he- ş ı a Qaf- ə l ə ı ı ş onun t ı s ə ə ə döv- s rm bl ə l ndan ndan ə ə nd ş r bir ə nc ı ə ı rliyi rliyi min min sul- ə nda ol- qda tin- aya aya nin nin yin ə ş la- ş ğ ə ə ş r a- ı ə ə ı ti ti k n u a ə ə - - -

Multikulturalizm, 3/ 2018 34

Multikulturalizm, 3/ 2018 h l lar Zurnabad-Hac v olan erm alman g aras birləş aylar AXC-n aylar dörd pulemyotu davard Cümhuriyy t iyunda Qazaxv m maq haqdax iyunun 10-da G la ba ə bind H m n vim t imzalananmüqavil bu z sursat v Göygöl) ya ma keç alm Pa lar k ları m türk-az AXC Milli bar dig dinc yolla z dinc yolla qatı ə ə ə fə ı ə ə ı rin t l ə minat alan alman minat alan mi silahl ə ə ə n azadedilm rin erm l ə ş min günl ndi və ə nil sinin böyük si Az ə ə il a Gə b olunarsa,Osmanl ı lan al ə ı rinin z d r t ş ə ə nda ş t göstə ə türkə s m ə ə silir, a vuranQafqaz ə “Gə G Burada qeyd olunmalBurada qeyd G üçgündavamed

ə rlə ə ə ə klifi il ə ə ə rə nc rbaycanl ə ə ə n bol ə yyar xə yyar l ə 1366 atdavard mr verir. Bu ə ncl nc nc rbaycan t rbaycan ə

Qafqaz c Qafqaz fd ə ni ə man milis taboruna türkzabitl ə r keçdikl nc n a ə ı ə ni m şə laqə qüvvə ə y ə ə ə rə ə ş rə Ş sg ə ə ti arası ə rə nin ba camaat ə ayan almanayan ə ı n Osm h ş urası ə rində r erm haliy n bayra n erm ğ rsizl Müfrə ə yeni qoş ə evik-da ə b ə rsizl 1918-ciili rı si k rlə ə rin hə ə ə st si u ə ə h l h ı rdarlı nc Tovuz bölg ı ə qo ı ə rində ə s il əşdirilm n k xana, m n t ə ə ə ə miyy əş ı llə ş ə ğ ı nda ba ə ə

arxalan ə anl ə r sildi. ni m dan-ba n s ə n ri ı runda qar ş nd xə ə İrə ni m z halisi – bhə ğ dirildi. Ölk türkordusunu böyük ruh yüks yard r y əşkil olunmuş unlar l ı ş fin İ ə qlara at qlara ı ə n Az slam Ordusu Bak nak qo ı ə kimi türkbayra si” (h si” un hiss un ı n 15ə ə ə ə rini tamamil rini van dövl hökum ə razil ə an y dri M.Ə mr si Osmanl ı ə ı ə ti vard . Müqavim n vuruş ə ə . mü ə h ğ ə ttin ı ə ı

h ı n 4iyununda Osmanl ş m etm ı halisi d sə Osmanl ə ə n ə si il tb lanan müqavil ə ı n Az a silahlanm ə rbaycan hökum rbaycan

rd ə llə ə ı sas ə ə ll ə d ş ə ə ri erm rbi birlik)ad ə ə ə əşl ti ks tə ş ə m ə unlar ı x, nə ı sa fə yerl yy sində sinin yax ı sinin – Qafqaz piyada diviziyas lar. Belə r ki,Osmanl ə ə l ı dak ə ə ə ə , çünki h ə ba tinin daxili intizam v tinin daxiliintizam .R rini xüsusiamans ə lardan sonraGə n, artı ə rinin və d dliyy ə kda ə cavab ver cavab rbaycan torpaqlar ı rbaycan n güz ə si haqdab qdird n, 257zabitvə ə ı ə ı fə ı əşdirildi ki, bununla dah ki anarxiya ki anarxiya ordular milis d ş ı ə ə sulzad döyü G n G

ə v landı şəh ni silahl özn ş sli orkestrd t göst l ə ə ı ğ ə q üç gündə q t ı naziriv Azə likl ə ə ı ş əştlə ə nc ı ı ba

ə silahları erm nc qonş rin al n ə ş . Silahları ə min günl ə ə ə ə ı l ı sas götürülmü klifini q ə y alm ə ə n Yelenendorfda (indiki əşən Yelenendorfda nda yerl ə zar v ə Müfrə ə ş ı ə , itkil ı bayraqlar rbaycan rm ı rə ə ikmni tə ri komandir komandan y ə r h st da olmaqla,Az ə tin qoş ı ə , Az n və ə ları ə nd (4-cü)daxiledilir.Birt haz ə ə ı xariciiş u erm ni m daxil olurlar. Bu qoş ə nması şəraitind ti alt l esab ı ə y ə ə ş ə nc tabe olmayan v olmayan tabe ndan t buqoş rinin yüngül silahlarlab ı Dövl ə ə unlar n tutmu n ə dövl erm ı ı r vers c ə ə ə ı 5575 ə zl rbaycan hökum rbaycan z rla n sonra,iyunun 7-də ə t n alı ə ı Müfrə r G bul etdi.G ə ı ə h ə na ba nda yarad nda kl ı na ald nda silahl ə si komandanl kliyi il kliyi qla öldürə ə ş ni k ə hvil verm ı mağ asayi ə llə ə ə ə n ə ə l ri haldat ı ə naca ni ba ə ə t nc V ı ti il ş mizl unlar orumaqüçün özl n Az d r naziriM.H.Hac ş l dü). ə Ş ə ş xeyli miqdarda xeyli silah- ə ndl z a ba ı a g ə rinin z urası ə sg yin olundu və v istiqam ə ə ə , ilkvuru ə hib Pa ş ğ ə ə qar si 13-14i rbaycan torpaqlar ı rbaycan ğ ə Azə in b ə ı rini q ı ə ə y ə ə min k min n ilk döyü

ları ə ı rd ı ı silahlar ş il rini rti qar şərti üs n ə rbaycana g rbaycana lirdi ki,bunlar lm n erm nc ladı ə s -tə ı ə ş ə ə k və ə n göndə ə ə n ibar n ı ə ə ı yana qalxmalyana silahl hlük b rbaycan Xalq rbaycan rpası lay n silahl ə ş rə ş dri X mizl ı ı Müfrə . ə Erm ti t mühasir ğ a t ə ə rsizl tind unun t ı z ş ə ndl t ı vasitə r, qurban- unu uğ yunda yunda ə ı ni silahl ə ə ə ı ə üçünla- ş ə dilir ( sizliyin toplad rə rə ə slim ol- ı ı ə y ə ş ə ə V s müqa- ə əş t h rilm lil b ü art rin er- fində fində rə hücu- ə ə ı z ı nistan nistan nda – nda – ə ı qüv- 9-10 rab ə diril- on- nski, nski, ə fd tiril- ə sin ə rki- ə sil hib hib şə ur- rbi rbi lk İlk ə ə ə y ı ə ı si si ı y n n n n q ə ə ə ə r - - - ı .

dövlətinin paytaxtı kimi ermənilərə güzəştə gedilməsi idi. Azərbaycan Milli Şurasının 29 may tarixli iclasında “İrəvanın Ermənistana güzəştə gedilməsinin” dönə-dönə “qaçılmaz”, “tarixi zərurət”, “acı həqiqət” kimi qiymətləndirilməsi- nin arxasında həmin qərarın qəbul edildiyi dövrdə regionda yaranmış son dərəcə mürəkkəb vəziyyət dururdu. Azərbaycanlılarla eyni gündə müstəqil Ermənistan Respublikasının yaradıldığını elan etmiş erməni milli qüvvələrinin regionda həm də real siyasi və hərbi qüvvə, bu dövlətin yaradılmasının isə artıq həll edil- miş məsələ olduğu ilə hesablaşmamaq mümkün deyildi. Digər tərəfdən, həmin dövr yeni yaradılan respublikaların taleyinin müəyyən edilməsində Osmanlı Türkiyəsinin həlledici rol oynadığı, Ermənistan Respublikasının hansı ərazilər- də yaradılması məsələsini məhz bu dövlətin həll etdiyi də məlum həqiqət idi. Batum danışıqlarında Türkiyə nümayəndə heyətinin tarixən Azərbaycana məx- sus bir sıra ərazilərin ermənilərə verilməsinə dair “tövsiyəsi” və həmin dövrdə İrəvan quberniyasına daxil olan 7 qəzadan artıq 5-nin, o cümlədən, quberniya- nın ikinci böyük şəhəri Aleksandropolun (Gümrü) türk qoşunları tərəfindən tu- tulduğu faktı qarşısında “ermənilərə veriləcək siyasi mərkəzin” artıq ancaq İrə- van şəhəri ola biləcəyi həqiqətən qaçılmaz idi. AXC-nin hələ öz siyasi mərkəzi Bakı şəhərinin, eləcə də Bakı quberniyasının bütün qəzalarının (Şamaxı, Quba, Cavad, Göyçay, Lənkəran) rus-bolşevik-daşnak işğalı altında olduğu, Zəngəzur və Qarabağda erməni generalı Andranikin silahlı dəstələri tərəfindən azərbaycan- lılara qarşı aparılan hərbi əməliyyatların gündən-günə genişləndiyi, Gəncə üzərinə hücumun başlandığı, Azərbaycan ordusunun hələ də yaradılmadığı, Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqlarını azad edəcək və Azərbaycan xalqını kütləvi qırğından qurtaracaq yeganə qüvvə kimi isə yalnız Osmanlı Türkiyəsinin çıxış etdiyi bir şəraitdə bu dövlətin “tövsiyələrini” qəbul etmək də qaçılmaz idi. Lakin güzəştlər bununla bitmir. 1918-ci ilin iyun ayının 16-da öz fəaliy- yətini Tiflisdən Gəncəyə köçürən Azərbaycan Milli Şurası və hökuməti burada son dərəcə gözlənilməz və xoşagəlməz bir münasibətlə qarşılaşır. Bu zaman şə- hərdə real hakimiyyətə malik olan Qafqaz İslam Ordusunun Baş komandanı Nuru paşanın ətrafında cəmlənmiş və “İlhaqçılar” adlanan dini-klerikal və mül- kədar-burjua zümrələrin nümayəndələrindən ibarət siyasi qüvvələr Milli Şura və hökumət üzvlərinə etimadsızlıq göstərir, onlara xalq adından müstəqil dövlət yaratmaq səlahiyyəti verilmədiyini, azərbaycanlıların müstəqil yaşamaq qüdrəti- nə malik olmadığını, bu səbəbdən də Türkiyəyə birləşməyin daha məqsədəuy- ğun olduğunu bəyan edərək, əslində, Azərbaycan dövlətçiliyini tanımaqdan im- tina edirlər. Nuru Paşa siyasi məsələlərə qarışmadığını bildirsə də, İlhaqçıların Azərbaycanda türkçülük hərəkatının ideoloqlarından biri, 1909-cu ildə Türki- yəyə mühacirət etmiş və Nuru Paşanın siyasi müşaviri kimi onunla birgə Gəncə- yə gəlmiş Əhməd bəy Ağaoğlu tərəfindən dəstəkləndiyi məlum olur. Yaranmış ciddi siyasi böhran şəraitində real vəziyyəti və konkret tarixi şəraiti, o cümlə- dən, Gəncə üzərinə yürüşə başlamış 16-18 minlik bolşevik-daşnak qoşunlarının ultikulturalizm, 3/ 2018

qarşısında Türkiyədən yeni hərbi qüvvələrin çağırılması zərurətini nəzərə alan M Milli Şura üzvləri, başda M.Ə.Rəsulzadə olmaqla, sözün əsl mənasında siyasi müdriklik və iradə nümayiş etdirir, “Nuru Paşanın və Türkiyə hökumətinin 35

Multikulturalizm, 3/ 2018 Bak n edilm ma ba Azə qan yola dü Bak “Bak ilhaqç bi- birba naklar q q dirl k lal m d neftini t neftini N zamanda hakimiyy M.Ə faktoru”na sonqoyuldu maq m t birinci hökum liyini, mövcud azadl siyasi baycanl s qoyaraq özünün s baycan Mə özü də p M qism lara getm rüfatı ə ə ə ə ə ə ı ə ə rə ə m dri oldu ə lmil ş bul ed ti i ndlilə rə ı İnqilab Komit zar ğ tin s n ı clisi ça ə ı fində ı ı r ı nda İstanbuldakeçiril a, s na gör st q ı rinin r rinin “demokratiyan Xalq Komissarlar .R ı quberniyas baycan ə ş ı saxlamaq m saxlamaq (N.N ə n ə a tap n də şğ ı ə ı Erm H Mart hadis Azə bütün sin lar dadaxiledilmi ı n yollar ə ti) m ə l, ə ş öz paytaxt ə ə ı ə rini Sovethakimiyy sulzad al alt ə qs ür. BundansonraAz lara c lahiyy ə l lahiyy n öldürülm zetl min dövr ə ə rə ə ə ğ Q ə rbaycan dövlə rbaycan b olunan h b olunan li o ə ğ ə ş yö slind ə ə clisi-Millisi r u Bakı hb dil k mümkün olanh ı ni birl ı ı ə ı rüsvayç rimanov) v r rı n daxilii ə ı ı hz onlarn mühüm hakimv lurdu. rm ri ba ğ n ə ı ə lanad ə ə ə ə nda olanAzə ı rliyi alt rliyi ə ə mi iki,hə ı Erm , bununla belə ə t burax il tlə n tlə lir. ı is ə ı z ə əşm ə n ayr n ə si, d Sovetind ı ri xeyli geni ğ l rini mü ı Bak neft s neft ordunu ı dri oldu ə ə ə ə etm ə lam n komissar ə rində ı t u ə qs k F erm ə n geri ç n geri k t ni Milli ə ş l cmd ı ə l l ə ı ı ı qdan v qdan ı ı ə ğ ə ə ı da Sovetihökmranl ə nda onlardan onlardan nda “sovet qo miryolu və ğ dil l ə ş ə ə ld ə k rin rinin sad rinin ı runda mübariz zar tçiliyini v partiyalar, m d , da ə unu düş hlük k arzusundan” kinay arzusundan” k t ,btn hakimiyy r, bütün n sonrabolş isi” statusuil ə ş ə ə ə ı nayesini millil ə ə Ş ə ni-rus ni-rus ı ğ ikinci Müv ikinci n t li xanXo ğ yy Rusiyaya gönd Rusiyaya ə n sülhkonf qlar nd t Milli ə ə aumyan ə ı u dövl qar ş n 12komissar postundan yar ə t edirdil ə tini könüllü q ə ə ə naklar ə ə rbaycan torpaqları rbaycan ə , Milli xüsusiə ı kilm Ş ə ddə rbaycan dövl rbaycan ş si alt v rkibin n zif ı ə m l ı urası l ə t ı s şərtlə ünm ş ə ə ndirils əğ ə şə ə q maq kimi”qiym c Bak ə ə rrüfatı ə l Ş d ə ə ə yin edilmiyin ı suliyy ı h v etm si v ı ə t hakimiyy ura özf n ba nda erm ad n n silahl rə ə yskinin s yskinin ə ə ə d Ş ə ı daxiletmi evikl ri sayaraq Az ri sayaraq niz n r. Yerli rlə ə k s daidar (s uran ə ə h r güz ı ı ə ə ə rans qq 7nə d Sovetininr ə əşdir ş d mürt ı d hökum (M.H.V ə ə miyy q edirv ə ç ə ə dr, xaricii ə ə ə k hüququ verilmir. ı hv olardı ə ə ə td art ı yi ə l rirdi. rirdi. ə ti hökum bul etm ə n burax , onaAz ı ı ı r sankiözlə qliyyat əştlə q etdiyi bol etdiyi q nda i birləş t r ə t (qanunvericiv ə ə ş fə ə ni ə n k diril ə ə n Bakı ə ə ə ə ş aliyy ı ə v ə zifə rd drliyi il ə q yegan ce qüvv halinin nümay çilikd M.Ə ti olmayan sahə ti olmayan hbə ş t orqan ə ə unlar n ş ə rə ə ə ə ə t sg dil ə ş q ı ə buşəh n ibar ziro nara ç ə n v m v gedirlə tirak etm r ı ə verm ı rlə ə . Bel tlə ə , Fövq ə ə lması ə ş y ə ə Soveti fasil tini müv ə ə ə rl k el ə ə rbaycan milli qüvv rbaycan z l rbaycan r. Lakin bol ə zizb t l ı ə hbə rinin bütün s

ndirdikl n kə ə v) tap ə ə ” kimi ” kimi Bak ə çağ ə ə r, orduvə şəxsi maraqlar fövqündə ı bl ə rinin mü h rini is ş rini ax n yarad paytaxt Bak paytaxt ə ə l r ə evik-erm ı ə ı ə ə t nümay ə ki, Stepan ki,Stepan n ə rliyind s ə h ə –Milli km y rin uğ dan ə ə r: Azə ri ı narla ı ı valə yov is n n ert rmaq üçün erm ə qibl lad ə ş ə raz ı min erm ə ı erm ə ı ə k üçünTürkiy ə rı ə n yaxş ə n dövl ə ı ı y qism ə icra)Mü ı qqə edilir.Buhöku- lm s d ndə ri birs lm l ə ş ə ş Komitə ə ə ə ş ı ı ə ı uru” adland rində rbaycan d donanma, H çal lm olan və rd r –şəh ayiə si günü “Az art siz olaraq Bak olaraq siz ə ə ı ş ə ı ı ə ı ş rax- Ş ni hökum ı ti dayand evikl rm ş nd l Sovetit ə Azə nil ı v ə ı d . Moskvan uran yl ə ş ə a bey- ı rin ı ı Ş hald ə ə ı n t mü ti il ı ə ş t müst . Sonradan n azadol- ə q “erm ə ı ş ni koman- ni hey ı araq, eyni araq, eyni aumyan t ra r tuturdu, ri v n , erm ə ə ə , Dövl ə ə ı ı –az rbaycan rbaycan ı rlə ə rksilah, n az ə ə bu bu ad- bu r tə rkibin n istiq- şə l ssisl q ə ə ə ə ə lman da rtlə diq- rinin rinin tinin nil ə ə ə ə ı ə s qil- ə ti – ti – ran ə za- rı ə ni- ə ə ə r ad y ni ə ə ı ı ə ş ə r- r- r- r- ri ri r, n n ə ə r - - r t ı

l k z fində c Ş müs özlə yorulmu nisb bi birləşm ya komandanl is g ba aksiyas ı partiyas t Odur ki,h miyy n yand G ə ci ilin iyun ayci iliniyun nan döyü Ucara, oradandaGöyçaya gönd ibar di. Türkordusu haqq düş c qorxu tör ş Sovetinin Q ə lumatı dan la davam ed dan Qaram ə ə unlar ı ə sl nizamiordu”olmas ə min olan ə ə ı u ə ndirilm r ordunun qar ə n d y ş ğ l mmə ə ş S.Lalayevin v nc ə ay m ə a, Cavan erm ı fində ə ə ə ə rində n ə NuruPa do ı l n t olan Qafqaz t olanQafqaz ə lman qar ə tinin kimin xeyrin ə r ı ə ı öz hakimiyy ş ı t da ə ı quberniyas na gör Bak Bak El Bu “son,h n qüvv keçirilm G lm m ı l silahlanm sg ğ n ə na aid olan erm aid na ş n ə ə ru h ş saxlaya bilm saxlaya ş nil , qeyri-müt ə ı ə h ə si üçün f si üçün ı ə ə ş ə l ş ı ı ə d Ş da heç bir ə r v ı ə nt ə , 18 mind , 18 n quberniyas nc l Ş ı r hans ğ tic ə ə hali q hali ə aumyan 23iyunda Lenin d ə ş r azsonrabuqo ı ry ə ı amax ı min günl rm n elə ə ə ir, C rinin “adi Sovet qoş ə n azadolunmas ri il ı c ə alt ə ş ə ğ ı q ə , Qarad rə ə üharibə ə l n a yenic d ş zabitl sind ı ə ə m k m ı ə ı n ı ə k z rində l s n 10-da Hac si u ə ı ə n gə ı ə ı ı ə ı ə ə nda Qubaya gönd Qubaya nda v birsilahl ı sövdə birböyük tə n ordusuaras ə ri – L ri – ə lledici yürüş ı bray t ed tl

n ə ş T. ə traf ı İslam Ordusu il ə Göyçay bölg Göyçay şəh ı qoş ə al sur may ğ ə n hüdudları ə yetirilmi əşəkkil qo G ə n gə ə tinin Az runda h ə n art ı ə l ə ə ngə Ə rə ı ı nda is ı rd ə Qazax bölg Qazax ə ə əş yerl nda n bol l, Z nda tamq nizd ə ı ə ə c ə mirovun ba unla Yelizavetpola –G unla Yelizavetpola il ri v oldu dinc nil l zl ə nk ə nc əşə l ı ə Q l görülm k ə ı ə n ə ə nin ilk döyüş td li q q dinc ə ə c ə öyünür və öyünür r v ı ə ngə rd qüvvə ş ə ı ş rə ran, Salyan, Kürd üçün ə ı ı ə n ə ə ə rm ə u unlar ğ evik qo onun 110 kə onun110 qabul stansiyas yini dü ə istifad ş sas qüvv

ə rbi ə vv ı ə k, Azə hlük unu müə ”ün lm ə , 167k İrana kimi bütün c nda ba Ş rbaycan ğ n ibar zur q zur ş ı biz ndan kə runda türk v aumyan tamamil aumyan unlar z ə unlar ə ə ə ə mi ı ll ə rdi. l orduil ı k imkan ə sində m ə ə ə ə n döyüş l ha ə ə m ə ə ə ş vvə rind b ə gözl ş ə sl t ə ş ə rus-erm ə ril ə sin ç ş ə ə ri yoxdur. “Da ri yoxdur. rbaycan millirbaycan qüvv dü qar zalar ə ş ün ə ı liyyatlara ba liyyatlara ə unlar yazd ı edilirdi. M edilirdi. t idi v t idi ı var. Bu qo lanan və ş çalan bol onun imkanlar İ l si il nd yand –ə ı yy ı yunun 17-d ə n regionlar n llə u ə ə k q etdiyi seçm ı yax ü Göyçay n 3minlik qo ə ə nara ç ş ni gözl daxilolm ə hlükə ə Quba q n Qafqaz m ş ə ə ə tl ı rind m ə ı ş n yax Qafqaz Qafqaz n n ed sm ı ı qabiliyy ı yaln ə ə

n belə ə ğ ı ə şərtlə yetirilmi ndi darmada n qüvvə ı n daaqib ə buqo ı ı k laz nda c n də azə m ə ə ə ni qüvvə ı nin m ı k qə üçaydan art ə xarmaq niyy ə habel mir, Q ə r c ı ə ə nc ı verm lm evik-erm ı ə z cüziqüvv m ə ktu nirdi. Bubölgə ı hur da əşhur rbaycanl ə haldapartizand miryoluna hakimolmas ı ş rm kdi. ə

m g ə ş İslam Ordusununba ı ə bhə ş lad ə slam Ordusu arası Ordusu İslam rar ə ı nda yay nda a 4 min a 4 zas ə unlarla onlarZaqafqaziyan ml ş un t ə y ş iki alaydanibar d ə ş bunda bol l ks fikird naksütun” partiyas tini göst d ı ə ə türk alay ə ş hz Göyçay yax hz Göyçay ə z ı ş ı ı ə üztutduv ı ə rin ə d n di. Az nl ı ti bel

. n və ə un yaln ı . Qubahadis l erm nd ə diyi diyi 10 min n lmir...” ordunun qə ordunun ə ə ı ə d ə yüks n ı r türkl rində ə ğ ə ğ l ə ə ə ş n, A ı qar

ə ı ı find h nda ba naksakan Amazasp rinin Ə n edil ni hakimiyy vvə ə ə ı k ı ə lmas faci q də ə ə ti il r ə ni quldurd ni ə əş rbaycan ə ə rbi birləş ı n yarad ş rə ə idi:“...Türkl ş ə ı fiyyat aparma- əşfiyyat ğ ir k qiym l h z “Da ı ri evik-erm ı n keçirilmi , Nuxa, Göyçay, , Nuxa,Göyçay, h stafadan qatarla qatarla stafadan n c ə nin strateji ə ə n 18-20 minlik yi ə ı ə ı ə , h ş ə ə sas istehkam v li olmu ə , uzun bir yol, uzun G k və r tutur.Q ə ə li sür rb meydan ş rə ə ə l yax st k ə ə ə ə k tamamil l ə ə k ə ə ə ş m d ı ə b möhk ı nc nda ba nl f n digə ə n uğ rin naksütun” naksütun” ə t türkqo- lm l ə qüv ü- ə m ş ə ə tlə t ı sin koman- ı rlik m ə ə ri deyil, ri deyil, n ti 1918- ə ə ı ğ ə ş ə ı ə keçdi –Qara- ə n dinc c ı ni h ş ndirir- du. l ı q n m ş st G ı ə Bak ə ndak ə urlar- , e ı və c kl rd tam ə rm ə ə ə ə r iri r iri ş ə l h ə d ə rin m- l l ı la- ə ə ə za za n- ə ə ə ə n ə ı r- ı ı ri ri r. n n - - - r - - r - ı ı ı ı

Multikulturalizm, 3/ 2018 38

Multikulturalizm, 3/ 2018 lül Lakin but l b m hesaba al mövqel rı üstün gə lan g d yand neral b Göyçay–Qaram imkans almaq üçünh n qo 400 mində l Nuru Pa ğ raportlarda Qafqaza daha bir diviziyan raportlarda Qafqazadaha ilk sava saqqal v suzluqla n rus k ə ə ə ı ə ə ı n Bakı r. Bütüngü yerind ə . H nd rlik etdiyi bol yl ç ş ə k və unlar r toplanmağ ə ə ı ı n sakinl ə ə ə m oldu.5-ci diviziyas Qafqaz piyada ğ birlikd kildil rd Ə ndl min m min nclə ı İyunu Bel Yaranm m ı sutə ə lia ı ş z oldu dan Qaram ş ğ ə l ri ı ı ə ə an ə n ı nüfuzlu sakinl a ı ə ə nmaqla, özünd nmaqla, ğ tan , bölg bilm rini r v ə n art ə ə lu bir ə v ə a ğ tic ı l r. Sovetqo l n 18-də n az n ə ə ı ə ə n olduqcaistihava minatı Ş ə r itkilə ə keçirdi. G s ı ə b yerin ə ğ Ə bütünə ı rbi tə ş ı ə l ş ı xlinski v u ayd oldu.Bol ə ə şəraitd ə q müs l a ba lia v ə ə ı ə ə diyin ş ry ndi. 10 mind su d nc l evik-da ə ə ğ ə ə ə ziyy rl sar ya a ə liml NuruPa m c r (200şəhid,156 yaral ş ry ı d ə lad Ş nla ə ə ə ə ba ə ə yetiril ixlinski il li silahtutanlarq rinin qat

ş gör lman sakininqaçaraqlman Ağ Göyçay, n c ı ş ə m azə ə ə ə ayan dincmüs dan birç ə ı unlar ş ə rzaqla t tin a rə bhə . Göyçay, . Göyçay, A ə ş ğ 5-ci Qafqaz piyada diviziyas piyada 5-ci Qafqaz ə d rlə ş n sayca xeylin sayca üstün, silahla yax ə nak qoş l ged evik-da ı c ə ı bhə . Göyçayda xalqa xitab Göyçayda rbaycanl ax apard ə x ş ğ ı ə lb olundular. ə n ə a az ə n ı bölg ə n art ş ı rl ı ttində ə rk lmas ə n qurdu am qaranl ə şəraitind ı q ə min edilm birlikd ğ ə ş tinlik ç unlar ı ı nak qüvvə n yolboyu 50-d ğ ə n rbaycanl ə ı d ı ı q qüvvə ı ı sin g dan bir müdd bir ilə ğ anlayan NuruPa ə da r c ə ı ı ə n gönd lman ə hücumGöyçaya üçün bir s ğ ı nclə 30 minə ə sa müdd –Müsüslüstansiyas ş ə u pusquya düşən türkqo ə ı ə

, Yevlax,h aparı ş ı ə km bhə ğ ı ə ı traf q qlar n , xeyli h , xeyli ı ı si m rin orduya c ilə h nda döyü nda l ə ə ə d ə y halini q ə ə rinin say ə lan bu sava lan bu rilm ə rbi qüvv döyüşə girm t qar ə v ə n düş ə çatd s ə s ı ə td ə n tic ə ə ə n t l ə b ı ziyy n art ə ə ə n, hə ş sini dönə ə ə ə si tam ciddiliyi il si tamciddiliyi c rbi sursat)verm ı ş ə v ı sində tta B l ı m ğ ı ı l rd nbeh dolu müraci ş ə n ql ə ı ə ı ə a ə bhə ə n ı rə da , h ı k ı ə ti d ti q az n l n qə ı l ş ğ ı ə İ müdafiə ə lb olunmas n ı ara verib mövqel araverib ə ş ə stanbula ünvanlad ı ş ə yolda olan qüvv olan yolda t rinin komandan ə azə da t n qar x ndl , Yevlax rd ə mçinin buqo ə ə ı iş ə ı trafdak , birh chiz olunmu rargah r -dön ə yi na g ə rbaycanl Amazasp ttində ə ə

rba ş ş ə rd r ı m ə traf vuru ə flə ə ə ş ycanl ə mövqeyi tu- lib v ya unlar israredirdi. k vacibidi. ə ı ı ə ki yerl ı rin heçbiri ftə ə erm ra mühüm ndan y ə ı ə ə traf , vuru ş kl ş isi Rü ı üz ayan a ayan

ma k ə ı ə ə ı könül- ə ziyy ı n ı u rzind ə n r ə t ed ş ə ş na s ı ğ unla- ndini ni v ı n bu , ye- ç ğ ge- ı ə rini ə ı ş n ə ş ur- ı ğ l ı ə ri- ə an h- x- ğ ı tü tü ə ğ ı ı t- n n ə ə r - - - ı

tan türk və bolşevik qüvvələri yeni döyüşə hazırlaşırdı. Türk qoşunlarının iyunun 29-da hücuma keçmək planından xəbər tutan Sovet ordusu iyunun 27-də sə- hər tezdən hücuma başladı. Qəfil hücumdan ani çaşqınlıq keçirən türk qoşunları tez bir müddətdə özünü toplayaraq düşməni geri oturtdu, sonra irəli gedərək yeni mövqelər ələ keçirdi və axşama yaxın Qaraməryəmi azad etdi. Bu savaşda Müsüslüdən gətirilən Həbib Səlimovun komandanlığı altındakı Azərbaycan kö- nüllü süvari birliyinin də böyük rolu oldu. Qaraməryəm ətrafındakı qələbə Qafqaz İslam Ordusunun ilk böyük uğuru sayılmaqla Bakının azad edilməsi yolunda aparılan son dərəcə ağır, itkilərlə dolu, lakin şərəfli qalibiyyətin başlanğıcı oldu. Bu döyüşün ertəsi günü, iyun ayının 30-da Göyçay tərəfdən əks-hücuma keçən Sovet qoşunlarının həmləsi də uğursuzluqla nəticələndi. Bolşevik rus-erməni qüvvələrinə böyük itkilər verdi- rən türk ordusu pərakəndə halda qaçan Qırmızı ordunun çoxlu silah-sursatını ələ keçirdi, eyni zamanda, Ağdaş, Göyçay, Qaraməryəm və İsmayıllı bölgələrində yaşayan erməni və rus əhalini itaət altına alaraq tərksilah etdi. Göyçay vuruşlarında həlak olan türk əsgərlərinin böyük bir hissəsi və ya- ralılar Gəncəyə aparıldı. Şəhidlər Gəncə və ətraf məntəqələrdəki qəbiristanlıq- larda dəfn edildi. Həlak olmuş döyüşçülərin bir qismi də islam adət-ənənəsinə uyğun olaraq qanlı libasları ilə şəhid olduqları yerdə dərhal torpağa tapşırıldı. Bununla da Göyçay, Qaraməryəm, Bığır və İsmayıllı bölgələrində ilk türk mə- zarlıqları yarandı. Belə məzarlıqların sayı Qafqaz İslam Ordusunun keçdiyi bütün döyüş yolu boyu artacaqdı. İyul ayının 5-də 7 min nəfərlik hərbi qüvvə ilə Kürdəmirə çəkilmiş bolşe- vik-erməni qüvvələrinə qarşı hücuma başlayan Qafqaz Ordusunun alayları gər- gin döyüşlər nəticəsində iyulun 10-na kimi Kürdəmir və Ağsunu azad etdi. Kür- dəmir stansiyası və kəndi qismən, Ağsu qəsəbəsi isə tamamilə qaçan ermənilər tərəfindən yandırılmışdı. Kürdəmir uğrunda üç gün davam edən şiddətli və qanlı döyüşlərdə türk alayları ilə birgə keçmiş “vəhşi” diviziyanın azərbaycanlı süvari bölmələri də fərqləndi. İyul ayının ortalarında bir neçə günlük gərgin döyüşlərdən sonra Salyan– Neftçala bölgələri də düşməndən azad edildi. Ənvər Paşa və Şərq Orduları Komandanlığı İstanbuldan Nuru Paşaya ardıcıl təlimatlar göndərərək tələsməyi, Bakını tez bir zamanda düşməndən tə- mizləməyi tələb edirdilər. Lakin bu tələbi yerinə yetirmək elə də asan deyildi. Qafqaz İslam Ordusunun bir çox hərbi birləşmələri vuruşlarla yanaşı, ermənilə- rin Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində törətdikləri qırğınların qarşısını almalı, asayişi təmin etməli olurdu. Üstəlik, top və silaha olan kəskin ehtiyac da türk hərbi birləşmələrinə düşmənə sarsıdıcı zərbə vurmağa imkan vermirdi. Silahın azlığı ucbatından lüzumsuz yerə atəş açılmırdı. Döyüşlərin getdiyi yerlərdə su qıtlığı olduğundan əsgərlər arasında yoluxucu xəstəliklər yayılmışdı ki, bu da ordunun gücünə olduqca mənfi təsir göstərirdi. Bütün bu amillər Bakı üzərinə ultikulturalizm, 3/ 2018

hücumu sürətləndirməyə mane olurdu. Qarşıda hələ ermənilər tərəfindən tama- M milə yandırılmış, talan edilmiş, yerli müsəlman əhalidən boşaldılmış Şamaxı şə- hərini və qəzasını azad etmək vəzifəsi dururdu. Şamaxının müdafiəsinə isə So- 39

Multikulturalizm, 3/ 2018 k vet qoş şə Osmanl etm birg almaq mümkün olmad mümkün almaq l ş döyü slam Ordusunda yeni t yeni İslam Ordusunda Anastas Mikoyan Anastas Mikoyan düş boyu art Bakı qar max silahları bilm ayr qam olmu qrupu bölgə Salyan–Neftçala q ilə lini özm ları edirdi. Lakin da etm mandanl ş döyü t edilmi rə onlar yerin bul–Bak t rə d ə ə ə ə ə ə ri Amazasp v ri Amazasp kid və rk ed t edirdil t dahabirh h ndl rargah onun yenidə aparanAmazasp ş ı Ş ə nda Ş m ə ə laraq podpolkovnik Osman b ə ı ı ı ri v ə amax ( k idi. Bir neç k idi.Bir y s n ndan qorxan erm yerli ş Bak ı ə ə ə yib Bak ı n Bakı

qabiliyy v ə ı yetirm ş H Bel Qar İyul ay Şə n qüvv nda c rin ə n t ə çal un q ı ə m n ə t ə rə ı h ı ı ı imal qrupunun birl rq) C q da bütünlükl ə sonradan ayr d ı ğ min dövrdə ə olanMə ə ə ə ə lar ə ə t ı ı ş sk k ö qay ı ə hdidl q zan ya qaç ı krar hücuma krar hücuma m r. Bu i likl liyyatlar ı na verildi. ə ə ş rbi qüvv ya qoyulanya v ə hvil verdiv ə an k ı mir y ı ya do ndan bhə ğ ı ə rğ nl ə erm z kə ə ı n ı ə ə ya do l ı k –Q rbi birləş ə n molokan-rus ə ə ə d ı , Qafqaz , Qafqaz ı ə bhə ı ə tin n 6-da Türkiyn 6-da tma nlar n özqüvv Kazarovba ri darmada ı rində ə d rin ş b yandı ı ə ndlil ndl ə ə rd d olu x olu ə ni birləşm dr Ş ə ğ si quruldu,h ki mövqel gündavam ed ə ı ə malik keçmi ə ğ lav n ru ç ru ı aumyana gönd aumyana ı ı ə ğ q ı yerli erm yerli ə baxmayaraq, türk qoş baxmayaraq, nda f . x a imkanvermirdi. Odurki,türkh rm ə l ru qaçmas yerl s Sovetqo ə Ş ə rin ə ə ı Ş ə ı ə ə . rinin yürü tic ca h ri öldürür, qar za ə imal qrupu m amax erm ə ı , yan ə əşkilatlanma apard z tti boyunca c tti boyunca rd İslam Ordusunun t ə Ş kilm ə ı ə ə ə ə qay əşdirm ə ordu birl ə ı yola sal yola amax sində ruz qalan k ruz qalan ə ə al i ğ zifə hlükə qlar razisi dü ə əş ə l ni-molokan ı ş ə ə rbi birləş yı td ə n ed ı da olmaqla erm ə ni k m l ə faci rini topla ə ə ə l ş rini özba ı ə d Q sinin qar ə nil ı td tirak etmi ri ri ə halisi is suçlayaraq onunm suçlayaraq k ı ə erm ı rini, iyulun 27-d ə ş l n sizliyin q ə n Az ş ı ş ə rbi qüvvə ə c ə Ş ə ə ə , türk komandanl ı li olurdu.Türk qoş ə unlar ed ə ri rə ndi al rm ə r d ı n v ə ndl amax ə yin v Ş ı l rğ əşm ndı tic ş rdiyi teleqramdatürk qo ə bhə k Bakı Ş amax ə m rinin tör ş ı ə m ə ı amax ə ni-bol ə z ə ə ə ı nlar ə c

ə ları rbaycana 65zabitv rbaycana . Eynizamanda, NuruPa ı nuba doğ ı son də r ndl ə ş ə sində ə ə çil ə ordubirlikl nda siyasi rə nda siyasi ndə ə ə ş ı ə ı ı sg l ə , bol yi görüntüsünüyi d l ndı na tə q ı birdahagir t ş ə b möhkə halid ə podpolkovnik H s ı erm ı na ç ə r kimi bolş ə ə , C ə rini tamdarmada ı Ş n unlar l ə ya yax ı r c ı n n azadedildi.Lakinordukomandir- rini bir-bir azad etm azad rini bir-bir minat ald minat rlə ə ş istiqam . Mürs ı ı zas , iyul ay imal qrupu ı qar tör r iki– evik qüvv evik ə al ş ə ə ə ni d rk ed ı r ə rə evik komissar dilm nub qrupu is ə xan lb olunmuş ə n ibarə ni ndan sad ı day maq v c ə ru ir ru n ş ə tmi ı ə ı ə ı nla ml a ya qoyulan v n hücumuqar ə is st ə ə ə ı ə hali d ə ə ğ l Pa Ş ğ mlak sində aq olur,az n və ı ə ş ı unlar tind ə hkə ə n ı ə evik-erm ş ə ı . imal v l v ə n tm r co rini mühasir t silahl lil hbə ə mal ı rə ə ı Hac ə n 20-n ı rinin müqavim ə n t Ş onlar l ş ə k, t m ə ə ə ə türk qo bütün briqadas bütün an ı amax m erm m ə c k imkan rinin bu bölgə hücumakeçdi. , m r kimixidm ı ğ ı ə du. ə ə ə n ə er idi.İyul ayı ə yi ə rafi rbi birl ə ə 2.475 s ı y ə klifini q ğ ı qaçm n r ə Kürd bib S li v n hücumu qar ı s ə ş ı qabul m ş ə ı C Mikoyan ə qüvvə ə n etm unlar verilm m ı ə hsulu talanv hsulu ə ı kimi is ə tamamil rrüfatlar ə ni ordusuna c –M nil ə şə ə ə ı rbaycanl ə ə ə ş hb ni qoş ş li v li ş nub qrupları k üçün Qafqaz zif qar a Ba ı raitd unlar ə ı ə s ə ə ı ə rd əş ə ı rin mütt n ı limovun ko- ı mir–Hac y ə ə n nda c rə rliyi alt rliyi ravid ə ə ı l ə k, bel ni sonad ı m ı n qar ə bul ed ş ə yerli yerli , onlaryol n hücumu salmaqla z ə kı ə ə r –böyük ı sini tə ə unlar ə ə nt ı ları ı apar n ı t göstə ax

ə n n üz l , C n bütün ə Ş d ı ə ı t ed ə ı ı ə lara öz m n orta- ə n b n inti- ə ri am q n iba- ndak bh ə ş ş ı

ə ə ə ə ə özü ı likl ı ə ı ə ə ə ı rin ı qa- ı s nub ə s sini nda fiqi fiqi Ş il rə ha- rpa qa- l lan lan sas sas ə ə ı ı hv ə ə ə na na n- n a- rə ni lb k n b k ə ə ə ı ı ı

ald çox uzaqlardan, t üçün top at olunmas get-ged s dan zaq m açı üçün geriç zifə istiqam q Kürd X ba ş banmaq, h türk-az dayand yüks t Ə ə d susil lis h runmaq, telefonv danl s etm vaxt nə q y b m ki, misilsiz də ki, misilsiz ordunun istehkam qurmaqimkanlar n geri ç n ə ə ı ı rzaq çat ı ı ə ə ə ı ə qlar ra ə sg klif rı ə rı l yüks d ğ d xana tic çatantürk-az ld z ı si zaman lm l l ə l qdan sonr ə ə ə ı ə ə ı ə ı ə ə ə ə r buv diyini” v ı ə b-da h ğ rd ə rlə ə , h m rbi qüvv rində ı . Ay yar . Ay sg d klikl ə l ı ndan m mird ı ə Nuru Pa Nuru 1918-ci ilin avqust ay Bak ə ş kil n olmamas ə ə ı ə ə qliyyat, qatar,m ə nbə ə rabit rin ehtiyac ndi. Yaranm ə ə rmaq m rbaycanl ə ki g liyyatlarda geriç liyyatlarda ı tlə rbi gücününazalmas art ə rlə top m top düz40gün tə min günşəh ğ ı ə kliklə ş ə ı ı ə n birikimi qar rk rd ə l ə mazl ya hücumunya ilksaatlar d ə rd əşl r birçoxdöyü rbi sursatv ə ı ı n 100kilometr uzaqla kilm ziyy ı ə

rd ə rini m ə ə lması şə ə mil ə a orduqar ı əğ n rabit ə yan n Bakı x ə mdan b mdan mövqe tutmaq,kifay Bak ı l rini ri yaln azara çevrilm azara h . Mə ə ə ı ə ş lubiyy ə ə ə ğ ə ə ı rini add cburiyy ə a etiraz a etiraz ed rmil rbay tlə birləş ə ə ti qoruyub saxlamaq q rin xarab k ı rd ı planlar kimi çoxç bir ı t v teleqrafrabit ş döyü ə ı n ə rini v n ə ə ı s hv edirdil ə ı mri verildi.Ordunu bir yer ya do ş l n açd ə ə ı ödə ə x canl ə v ə n tezlikl ı ə rinin tük l f ə z keçir ri arams ə ə ri alma xir ə t qar ə ə m ə n, ş 15-20 günlük ə ı ə tlə nzil t ziyy ş ı dakarl ı m-add ə ə ə tind ə sg s ı m ı ə ı hlükə l d kilm ş ğ

da dururdu. n ı l Ş ı ə dü ə rini, d l nda Bak ə ğ ru h ə ə ə ı ə ri davam etdirm imal qrupuia sg ş ə r getdikc ı n müzakir ı k üçünqurulan m rə r s ə ə rd ı n ə topat ı miryararl yolunu əşkilat s ı lm ə ə ş rə td ğ ə qalı ı ndan ı k “dünyadak ə ı ə dü...

n 5-də r. ə ı r v nda ı ə ə z döyü li yollardan keçm li yollardan ə qlar göst k k Bakı ə ə m geri ç m geri nm n qeyri-mümkün oldu süngü hücumuna keçir,b ngə l rə sini qaydaya salmaq üçün laz t ə ə İxtisasl ə ş ə mi əşəb keçiri ı k r, h m mri al mri ə ə nda düş Ardı ə zabitl ı şəh ə tinlikl ı ı ə rlə si piyada hiss əşl ə ya do ı m r v r , t t q ə ş lavə s ə ə ə şə d h ə rini ni büsü ba ə ə ya yax ə ı rzaq ehtiyat ə tta qalibg ə edildiyi edildiyi m ı ə ə var ə rini susdurmaq, havahücumundan qo- rin, ocüml ə ı rzaq ehtiyat . Bununlabel h n Qafqaz ə ə ı ə hdud idi. Bol

ı d sinin qar müt kilm rd rə ş ə ia-ust rabit , silah-sursat, şə maddə rbi sursatçat rara al ə ş ğ ə ose yollar rin rə lad rlə m ru ə r silah-sursat v r silah-sursat n, düş ı ı ə lar. Laz siyasi şərtlə siyasi sinin vacibliyini sinin vacibliyini bildirirdi. yax ş ə ə l ə üzləşirdi.Ordunun hə ə ə an al ı ə ə yi t nin birincimüdafi ı dahaböyük itkil v nla y alan alan dü ə x ə sasə halasalmaq i y ə rk ı ə ə ı ndı m m ə ssis tapmaq ç ssis tapmaq ə n Qafqaz qar ş ş ə ı slam Ordusu verdiyi itkil İslam Ordusuverdiyi ə ə ə kl lm ğ ı d ı l hlükə ə n düz l ə lum oldu.Bak zl olmadan yürüdülürdü. Cə yürüdülürdü. olmadan s rd ə ı ə ə maq, qüvvə . Bununlada Bak ı d ı n s ə mi l ı hazı . rinin t cbur etdi.

rin a n ə ə g ə ı ə ş ə ş rlə ğ . Dü k imkan ı ı Şə n neft m n neft ı , ş traf evik-erm almaq ordunun ə ş s u aydı ə m Ş mazl ı ngə ə li halag lirdi. Sursat yoxlu orduarası ə ndak h rin vaxt itkisini q rin vaxt amax vazimat olmad vazimat rlamaq bar ə ğ nlik v ə ı ə nin hücumu d ə ş ə nda yararlı ı canlı rə İslam bütün Ordusu m r itkilə zi yerl rlə minat m minat ə ı , n ziy ə ğ ş ı nla ı ı rus-erm rin mi sursat v nin telefondan l ı ı Ş yüks ə ə ə l da birq ə ilə ə ə ə ə d tin olduğ imal qrupuBa- ri lə rd ə köm ş ni birləş susuz ri toplamaqvə ə qliyyat, su qliyyat, v ı ə an verm x ə d n sürün ə r verm nl ə tirirdi. Odur üzləşdi,xü- ı ı rd n yay . Dü nda m n azadedil- ə ə ə ə ə ng gedirdi. ttini yaran rə rk d ə rinin yan- k olanbir suv ə ı h ə n ə k gə k ə ə ə verilə ni-ingi- ə ı ı d ə ş ə ə sas v zi olan zi ə ğ n azad razil m m ı ə ti çox undan f edil- ə ə -sürü- rə ı nmaq ə ə si il ava- r yu- ndan ə ğ ə ə m ə l sa k ə

ə un- l nin bul ə rlə ə ə ə n b- f ə ə r- ı ri ri ti n k ə ə ə ə r - -

Multikulturalizm, 3/ 2018 42

Multikulturalizm, 3/ 2018 baycan, h gör atürçü r sində mülub ümumiliyi lokal miniatür m fı n Ba ibr orta n l birləşərə m m nailiyy ə G büruz Böyük Moğ T randı S ə srlik ə ə ə nda klassik m nda klassik ə ə rə ə ə m l fə briz miniatür m ğ ə miqaya r qayaüstü d ruz qalm ə ə malikdir. Özco tamizdir. Özt dad miniatür m rin, b ə vi imperiyas d ə ə , onun apar n sonra ba ni c ə ruz qal srl ə Azə Müasir Az ə verirdi. ə n görk tlə ə k və ə ə ssamlar, dem ssamlar, Azərbaycan təsviriincəsənətində ə n ə r dövrüAz ə rbaycan tə rbaycan rini dii üslub və dii üslub m d ə h l ı ollar dövrü hind miniatür m ə ə ş hdə ə ı b. XV d tlə ri il mli s ə ə ı r. Müasir Azə ş ə özb xz etmi ri il t da K ı rh ı ə ə ə c n ş kt əşkil edir. ya rbaycan t rbaycan ı əşə ə ı ahid ə ə s ə n t kt l ə n ğ ə ə sviri s kt ə ə ə bl ə k xalqı ə rafi mövqeyin ş professor, AMEA-nı s Ə srin sonu – XVI ə ə ə kkülünün erk t pe estetikproqramlar n ə sml ay ə tkar olan Behzad tkar ə ə rbaycan miniatürrbaycan rə mal binin t ə ə rkibin kil edir.H əşkil ə ş rtegin Salamzad n k olarki,tamhey bi vasitə ri təşəkkültapı edilirdi. Özb , modernizm v tkar ı multikulturalizm ə r. O h O r. ə t şə ə ş ə rinin, q ddin Behzad olmaqladdin Behzad buradaçal ünasl n ə n ı kar inc ə is sviri s ə ə ı rbaycan inc rbaycan tind ÇOXM n m daxiledildi,T siri bütün Yax ə ə sil m d Az ı q üzr ə ə ə ə multikulturalizm d dim türkda ə ə

ə ə ə n m ə ə ə ə gör n min dövrd min klassikrusv ə rə rbaycan r rbaycan s niyy ə ə k hakimi ə ə ti miniatür r ə r, kitabminiatürü s sr Azə b-Mesopotamiya b b-Mesopotamiya ı n elmlə ı n yarad postmodernizmc ə ə ə ı Ə n müxbirüzvü ə n kə Azə rh ə ə tin cilalanm ə ə s kt

ngkarlı t tarixin ə td ə D n ə l ı ə ə ə r doktoru, rbaycan miniatürrbaycan s si ə n və binin formala ə daimmüxt rbaycan brizd Buxaraya köçdül sində ş tind ə Ə ş ə Ş heyk ssam m c Heratda, Q Heratda, eybani xan eybani ı N ğ l ə Orta Şə Orta ə ə ı ə ı sində Q ə ğ ə xalq yarad o,uyğ n m yeni yeni miniatür m İ ə ı ngkarl ı ı ə eyni d eyni SultanM n n inki ə llə YY ə ı rbi Avropainc ə ş xsusdur. Sonralar Herat xsusdur. SonralarHerat n üslubxüsusiyy yerl ri olanbalballar ə ə ə l ə rq ı ə dii üslubununt rə ur r Ə n ş ı ı ğ ş ri q ş n Herat ə mas ə ə af yollar əşib. Bubax ı ə yanlar an görk rə n zvind tind yayı TL ı ı c ə ə n, Qobustan və c ə ə ə ə ı ssamlar dim tarixikök- ı h n nda daözünü r. M d l ə ə ı ə lif b süjetv

ə ğ ə ld mmə ı İ tinin inki ı h n ı , z ə n ı L ı ə ə ı sfahanda İsfahanda . But ə mli mini- n t ə ı ə olduqca kt s ə n sosial- m Az bt etm hz buna ə İ dii ı d oldu. d oldu. ı ə n n ə n çox- ı K bi ya- ə sirin mdan mdan ı ə ə ə n və tinin ə siri- tlə üs- ə n ş ə sir ə ə a- r- ri ə - -

Azərbaycanda realist, yaxud indi deyildiyi kimi, fiqurativ incəsənətin meydana gəlməsi XIX əsrin ortaları – XX əsrin əvvəllərinə aiddir. Bu proses M.Q.İrəvani, M.M.Nəvvab, A.Hüseyn, Ə.Hüseynzadə kimi rəssamların fəaliy- yəti ilə əlaqədar idi. Onların içərisində ən parlaq sima Əlibəy Hüseynzadə (1864-1940) olub. O, dəzgah rəngkarlığının, teatr-dekor sənətinin, sənətşünaslı- ğın əsasını qoymaqla yanaşı, həm də gələcək müstəqil Azərbaycanın milli ideo- logiyasının formalaşmasında mühüm rol oynamış, ölkəmizin Dövlət bayrağının rəng simvolikasını müəyyən etmişdir. Ə.Hüseynzadə türkoloq-alim, parlaq zə- kaya malik publisist və ictimai xadim kimi də məşhur idi. Məhz Ə.Hüseynzadə- nin rəngkarlığında Avropa təsvir metodunun və ənənəvi mədəni təfəkkürün üzvi sintezi özünü büruzə verirdi. “Qafqazın şeyxülislamı Əhməd Səlyaninin portre- ti” (1900) və “Bakı yaxınlığında Bibi-Heybət məscidi” (1907) kimi əsərlər bunu sübut edir. Azərbaycan rəngkarlığında multikulturalizm salnaməsinin ən parlaq səhi- fələrini yazan sənətkarlardan biri də XX əsrin ikinci yarısının görkəmli rəssamı Mikayıl Abdullayevdir (1921-2000). 1956-cı ildə o, İtaliyaya özünün ilk səfəri- nə çıxmış, Venesiyada 28-ci Beynəlxalq Biennalenin iştirakçısı olmuşdu. Bu sə- fər çərçivəsində rəssam Venesiyadan başqa Roma, Florensiya və Milana da get- mişdi. Səfər materialları əsasında M.Abdullayev “Bakılının gözü ilə” adlı quaş- la işlənmiş əsərlər seriyası yaratmışdı. Həmin seriyaya “Venesiya günəşi altın- da”, “İspan məhəlləsi” (Venesiyadakı ispan məhəlləsi nəzərdə tutulur – Ə.S.), “Roma. Ata”, “Florensiya. Ana” və digər əsərlər daxil idi. N.Həbibovun yazdığı kimi, öz Florensiya rəsmlərində Abdullayev şəhərin çoxlu fayton olan səs-küylü küçələrini – dəbli motorollerlərdə sürətlə şütüyüb ötən rahibləri, qarpız satışı səhnəsini, hüznlü dəfn mərasimini, demək olar ki, lap “köhnə Bakıda olduğu kimi” (M.Abdullayevin öz ifadəsidir – Ə.S.) əks etdirmişdi. Multikulturalizm ideyaları kontekstində M.Abdullayev fenomeni bundan ibarətdir ki, italyan silsiləsindən başqa o, həm də hind, macar, Polşa mövzula- rında rəngkarlıq işləri seriyalarının müəllifidir. Ümumiyyətlə, M.Abdullayevin səyahət sarıdan həyatda bəxti gətirmişdi. Növbəti 1957-ci ildə o, Hindistana üç aylıq səfərə çıxdı. Burada rəssam Dehlidən başqa Kəlkətə, Caypur və Aqrada da oldu. Səfər yaradıcılıq mənasında o dərəcədə zəngin təəssüratlı və məhsuldar idi ki, onun nəticələri üzərində rəssam tam dörd il çalışdı. Nəticədə Mikayıl Abdul- layevin rəngkarlıq işlərindən ibarət “Hindistan seriyası” yarandı. “Kəlkətəli tələbə qız”, “Benqal qızları”, “Nipa qardaşı ilə”, “Körpəsini əmizdirən ana”, “Caypur qadınları”, “Racəstxan qadınları” və bir çox başqa əsərlər rəssamın na- turadan işlədiyi yüzdən artıq etüd əsasında yaradılmışdı. Onların hamısı özünə- məxsus hind koloriti, milli xarakterin incə hissiyyatı ilə seçilir. Qeyri-adi, lakin Hindistan üçün xarakterik kolorit dəst-xətti nümayiş etdirən qadın geyimləri xü- susi gözəlliyi və dekorativ effekti ilə fərqlənir. M.Abdullayevin macar mədəniyyəti ilə tanışlığı da az məzmunlu olma- ultikulturalizm, 3/ 2018

yıb. Burada o, yaradıcı ziyalıların nümayəndələri ilə görüşmüş, muzey və teatr- M lara getmiş, Macarıstanın bir neçə şəhərində olmuşdu. “Macar seriyası”na bir tə- rəfdən “Heykəltəraş J.Kişfaludi-Ştrobl”, “İlona”, “Aktrisa Ştefani Moldavan” 43

Multikulturalizm, 3/ 2018 i vil la m ratm daha güclü t çox xaricis ba Tahir Salahovun(1928) tutur. yer ə d “ x kimi memarl d Suriya v s silsilə görülüb.mükafata layiq R lam Salamzad rində Praqa küç si”, “Praqan olan Çexoslovakiyaya aid dadl mahir portretustas Tahir Salahovbusah samlar da buvə v lünd xildir. Bunlardan “Dunayda s kimi göz n görüb. Birs r kimi Dali Fümo, yo, Yukker, Rau Tenqli, Mansu, Mur,Cakometti,Rozenkvist, ş ə s-Saqini (1969) v Ə ə ə ə ə ı l ş ə ş rgil ş ə niyy ssisl “M s.i ə d rə fiqurdur”. Onun nz qa m mi ə r çoxdur”. ı ı ə ı si”, “Karl körpüsü” (ham “Karl si”, rı b uş yarad n, küç ş ə dalğ ə si Bak ş ş T.Salahov italyan T.Salahovitalyan v lmay ə Uzun müdd Azə Azə Böyüka Y rə şəh ı ə rd ə l T.Salahovh Böyüka lik ə ri F ti xadiml ə l ə ə dig rin ad ə ə aqlar ə qin ki,XXə Livana etdiyi s Livana etdiyi d nümayi ə l portretl ə r s rbaycan t rbaycan tama rbaycan aq rinin özüç rinin ə ə ı Hat ı ə ə ə b, buradadüzgün formalarda i niyy c ı ı v əəssürat doğ ə thd ə ı , Moskva,Sankt-Peterburq, Tbilisi,Dü , n f n görünüş ı ı ran”, “Ko r xarici mövzuya r xarici q abidə ə rt v ı s ğ ə ə ə ı ” (ham rlə ı n meydanlar t (1908-1997) olub. Tə a Mirz ş say ə ş ı ğ epsutun m ə ə ünas ” (1969) kimi s ç ə rd tl a Mirz rinin – ə ş ciddidir: memarl ciddidir: ə ə ə ə ı ə olunub. Seriya r t SSR t ə kimi daxilolub.Lakinoh yaz r, dig km ə ssamlar ı ri qavrama ə l olub, lakin y şəxsiyy sviri s ə l ı l ı ı srin ikinci yar ə r. R ə ı d n dediyi kimi: “TahirSalahovdünya m s ə x rinin t ə ü”, “Praqam ı sovet dön ş ə ş zad 1961) kimi kompozisiyalar 1961) janr ı ı k olar. ut küç silinm açı ç ş urub. R ə ş ə İ R ə edir,r ı ə şəxsiyy air M zad r tə ı fə

şəkill ə n perspektivində ssam tamamil ssam ə ə Ə ı s ə ə b ı n yarad ə (1921-2007) Az (1921-2007) n rlə ə ı ssam frans bdürr ə üçünə ə ti v ə ssamlar ssamlar rə ə ı ə sviri, “Asuan di” (1967) v ə tind , Salam Salamzad , Salam s rin materiallar ğ ə ə h sində fd ə ı ə a daimaç z izqoyublar. l at ə 1959) kimi ba tablolarda ə h ə ə r silsil ə ə ə ngkarl r”, “Hellertda ı ssam is ssam yarad ə ə naye m naye ə n yaratd ə ə ti v ns mind mmə ı qin ki, ı hman multikulturalizmin birçoxvacibaspektl ı z m ı s blar. H rə c ə ”, “R q formalar ə ı ə ı nz sadüfi deyil ki, o,Nasirad n İttifaq çoxsayl l b dünyas ssam ə ı ı ə yarad ğ n bütünm ə ı d ə ə ı sinin mü qda s c ı rə nz ə tama ə il ə ə ə ə ı m ş qotika memarlı qotika l ə taliya v İtaliya ı nz l-Xamisinin (1969)portretl si”, “Vltavan si”, l-Cavahiri (1961), heyk ssam ail ssam ı l ı ə ı q olanbirinsand ə n a ı ğ “Ba ə ə n 1960-1961-ci ill ı ğ n tikintisi” (1967) və r halda Az r halda rə nda v ı tan nmi ə ə ı ı “

ə h nz ə ı rə ı ş l ə ş c m rt üslub adlanan bir də ə ə ı rbaycan ı kar zövqal sas Ə açı n ı ə böyükölçüdə l m d ri il ğ ğ ə l ı ə ş ə m d ı ı ş dad. R ə r rə ı əşhur f açanilkr boz v boz ri, “Banan satı ə ğ llifidir. “Praqa”, “Praqa küç “Praqa”, llifidir. ə ndan görünüş ə olabilm nz lar ı ə ə , To ı R nda i b ölkə kompozisiyalar şə il ə sində Fransaya ilks Fransaya ə ə ə

ı ba ə nbə şəh n Pikasso, Bekon, Toma- rə Azə ə ssaml ə ı

n t ğ ı rbaycan l əş ı ə ş ı var. Seriyada var.Seriyada ə ə n sahilboyu”, “Vatslav n sahilboyu”,“Vatslav ğ rul N ə rça ustaları q ”, “Dunay”kafesind l v r v laq ə l l idiyy r m ı ş ğ ı ə rbaycan t rbaycan ə r. nib. ə q ə bunlar ə ı ə ri boyunca” sviri s hvə ndan, kils ı Tripolid ə ssamlardan biri Sa- ə si üçün çoxlui si üçün ə ı q Akademiyas ə janrs ş ə r. O,h dard d götürülüb, detal- hr enberq, Morandi, ə nz ə ə ə Ə ı rd yi r ”, “Balatongö- rimanb küç ni m n görkə ə ı c ə na Beyn s “Sovet müt “Sovet man qismind ı ə ə rə ı ə s ə ı raq, Misir,İraq, ə r. T.Salahov ltə ə rlə ı deyir: “Bu deyir: ı n ə fə r ”, “Yolda”, ”, “Yolda”, ə l ndan ibarə ngli müst ə ə ə ə hnə ə ə sviri s ə st-x si” (1961) ra kan rlə rinin iste- ə yat r iç t tarixin ə keçirilə ngkarlı ə ri xüsusi ə qüll ş mli r rə yov v yov l ri onda Camal Camal ı ə ə ə ə ı ə boyu boyu b m na ta- s ri da- tt ya- risin- lxalq lxalq ə ə ı ə ş nda rl n ə l ə l ə q- ə ə ə ə ə ə ə ə s- ri n ə ” ə ə - - - r - - - r t

tində dərin multikultural proseslərlə əlaqədardır. T.Salahov Avropa rəngkarlığı- nın manera və üslubi təfəkkürünə ustalıqla yiyələnərək böyük sənətə dərhal, fəal surətdə daxil olub, lakin hər halda o, dərindən dərin, milli Azərbaycan rəssamı- dır və bu, onun təsvir dilinin əsasını təşkil edir. Tale onu hara atsa da, rəssam yaydan-yaya mütləq öz yaradıcılıq laboratoriyasına – Xəzər sahilində yerləşən Abşeron qəsəbəsi Nardarana gəlir. Tahir Salahovun tükənməz yaradıcılıq enerjisi onu müstəqillik illərində yeni xarici silsilə yaratmağa sövq etmişdir. O, qrafik və rəngkarlıq seriyası olan “Çin boyunca” (1994), “İspaniya boyunca” (2005) əsərlərini işləmiş, dünya in- cəsənətinin nüfuzlu simaları olan R.Rauşenberqin və M.Şellin portretlərini, həmçinin “R.Rauşenberqlə görüş” triptixini yaratmışdır. Ən maraqlısı isə budur ki, görkəmli rəssam italyan mövzusuna yenidən qayıtdı, diqqətini üç yüz illik tarixi olan bir obyekt üzərində cəmləşdirdi. “Roma. Qreko kafesi” (1986, 2002) – on beş illik zaman fərqi ilə işlənmiş eskiz və rəsm belə adlanır. Bu məşhur ka- fedə dünya mədəniyyətinin bir çox görkəmli xadimləri vaxt keçiriblər; elə bura- daca azərbaycanlı rəssam da öz əksini güzgüdə təsvir etməklə avtoqrafını qoyur. Azərbaycan rəssamlarının xarici mövzularda işlədikləri silsilələr – istər təbiət, şəhər mənzərəsi, maraqlı insanların portretləri, istərsə də janr işləmələri olsun – təkcə görünənlərin bilavasitə canlı təəssüratlarını əks etdirmir. Rəngkar- larımızın bir sıra əsərləri Avropa, Asiya, Afrika mədəniyyətinin ana dəyərlərinə böyük maraq nümayiş etdirir. Bu, bir tərəfdən, mürəkkəb simvolik obrazlarda başqa mədəniyyətlərin dəyərlərini əks etdirən əsərlərdir, digər tərəfdənsə həmin dəyərlərin daşıyıcılarını təsvir edən tablolardır. Birinci tendensiya Toğrul Nərimanbəyovun (1930-2013) yaradıcılığı üçün xarakterikdir. Hindistana səfər edən, Şərq mifologemasını yenidən məna- landıran rəssam öz tablolarında monumental tutumlu obraz – inkişafın nəhəng spiralını yaradır. Bu görünüşdə ağac-kürə və ilkin kainat suları Kukla Teatrının “Xalq nağılları” divar rəsmində (1975-78), həmçinin F.Əmirovun “Min bir gecə” (1980) və “Nəsimi dastanı” (1973) baletlərinin səhnə tərtibatında təcəs- süm olunur. İkinci tendensiya Asəf Cəfərovun (1927-2000) italyan silsiləsindən olan işlərində daha dolğun əks olunub. Bunlar “Romada körpü”, “Assizi”, “Kilsə xa- dimləri”, “Santa-Mariya de la Kroçe kilsəsi” (hamısı 1972) tablolarıdır. Birinci üç tabloda şəhər mənzərəsinin müxtəlif görünüşləri fonunda katolik kilsəsinin nümayəndələri, sonuncuda isə katolik məbədi təsvir olunur. Kompozisiya quru- luşuna görə “Romada körpü” əsəri xüsusilə maraqlıdır. Körpünün perspektivi- nin dərinliyindən mərkəzi xətt boyunca düz tamaşaçıya sarı üç katolik rahibəsi- nin fiquru irəliləyir. Bu tablo xüsusi nikbinliyə malik ruh yüksəkliyini, təntənəlı əhvali-ruhiyyəni əks etdirir. Müstəqillik illərində Azərbaycan cəmiyyətinin italyan mədəniyyətinə ma- rağı nəinki azalmayıb, əksinə, nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. Bu sahədə də por- ultikulturalizm, 3/ 2018

tret janrı xüsusilə seçilir. Sakit Məmmədov (1958) portretin klassik ənənələrinin M qoruyucusudur. O həm Avropa, həm də rus rəngkarlıq məktəbinin nailiyyət- lərini mənimsəmiş, eyni zamanda təkrarolunmaz fərdi işləmə manerasını inkişaf 45

Multikulturalizm, 3/ 2018 y modernizm formalar nu olmuş olunur. Surikov ad nizm qütbl nad ed ç cavadov, R.Babayev kimi, heyk verdi. R 1993-cü illə baycan inc nin f illik inki t is m Britaniyan Böyük Britaniyaya h hind seriyas s s mövzunu davam v Avstriyada, Fransada, Danimarkada, Macarı vakiyada, növbə Monqolustan,poniya, Norveç,Fransainc ill y etm inc v retçi kimi ç d rini eyni ə etdirmi qida, erotika, inc ə M.A t ə ə ı ı ı n sas ünsürlə ə ı ə ə n n x c svir sistemi vasit sistemi svir ə lma-b ə aktrisaMonikaBeluççininportretl ə tl Altay Sad Altay ə ı ı nz ə ı rd n , CahidCamal Misirseriyas , MirNadirZeynalovun ə ə ş ssüm etdirib. natura duyumu, kolorith naturaduyumu, ğ etdil ə k, xariciinc rini is ə ə ə l amalovun tablolar aliyy sində Bak Postmodernizm M Azə Müst T rə ə ə ş ri il ə n ə dir. ə si”, “London”,“Çörçilinheyk ı ş rkim sviri s n z ngkarl M.A af ə ə ə rbaycan inc rbaycan ı ə r. Sonralar b ə n ı ə n paytaxt Azə ə ə rə ə ı ı ri meydana ç ri meydana da Çin,Suriya, Meksika,Puerto-Riko,Seylon,da Hindistan, ti kimi t ə ə ə r aral xaricd n ı rin formas x ba s qillik ill n İş ngin imkanlar n lam c ə ı ə ı ı

ı ş ə n ə ” rejimi v ” rejimi qzad ı ğ xatı rti olaraq ard şərti olaraq ə edir.R d ğ ğ vilik v ı ə amalov v qüsursuzkompozisiya n rbaycan r rbaycan qda modernist ə ə ı l tinin t ə standa, Misird ə ə hissetm ı ə ı yax tl ı d ğ s td ə ı duyğ n monqol seriyas na MDR ə ə ı ə rlamaq yerin inki ı ə ə r. Ona h ə nda is böyük maraqla kurort yerl ə ı n rinin dol nümayi ə sil r s multikulturalizmin dahabirt ə ə rində ş ə ə ə sr olunmuş ə ı t ə ı a ə vvür etm ə , onları ə s i ssam ssam ı ş dii dilinikiqütbü –millim svir dilin ə ə ə öz tama ı ulara sə nda h nda ş af etdirirlə ə ş xd n s s.) xarakteriz ə l kar lik A ə ə ə ə ssamlar Azə ı modernizmin b rlə ı na malikdir.na Onunyarad İ-d m tinin sovetb ə . ə ı ı sin ğ n diqqə ə ş n f m ə şəkild ı rini Az ə etdirm llinin yüks unlu n art ə k müy c yatda olanları yatda ə ğ T.Salahovun yarad ı ə rbaycan r rbaycan ə ı ə ə , Monqolustanda, Pol s verm n l sur amalovun (1962) yarad rçası gör k mümkündür. XX ltə r. Altay Sad düşər.Altay ə i ə ə ş ı ğ n modernizm elementl modernizm ı n nz açı r. BuradaXalid ş ra m ə ı u il ə ı l n tini dahaart spaniyada, Kubadanümayi İspaniyada, Q ə ə n ekspozisiyalar ə l ə ə ə ndan Roma Papas ı ş ə ə ə ı ss td s ə rini xüsusi qeyd etm rini xüsusiqeyd ri ç v rbaycanda, r rbaycanda, , Çingiz F , Çingiz r l rin da S.M k f ı li” rə ı ə ə ə ə ə , b ə ə qda is olunur.Lakin ə , h rb d ı (seriyal kl ə ı r olur,lakino,ilknövb ə bir-biriniə ı qar n ə k s dii m ə x ə ə ssamlar ı ə ə aliyy s ı , ə s lk b. Buportretl sml ə m natürmort, h ə ə ə dii dilin normas n ham İsmay ş n ş ə mmə n y ı ə ə y ı ə ma qarş ə ə d l F.N tinin s ı ə ə ı ə tkarl rl ə ə c ql ı ə rind d rini –Nitsan q c ti il r ı olmas ə ə rz ə ları ı ı ə dov Az rini m ə ı ı özü il özü özyarad ə ı ə

niyy ı l M c ə ı zahür formas ə ı s ə S ə ssamlar qzad ng hissinə ə c ı ı d v ı liyevin, ə c laq ə ə ğ l var– varlı ı lb edibki,bu da“London kimi ya ı ş ə ə ə ı özə ə Bolqar ə l srin 60-c

ada, Norveçd ı q emalatxanas ı ı niyy z etmi fə ə fov kimi nümay il rgilə ı ğ s ə ə ə ə mmə

ı ı laq ı ə ti ç ə ı n ba rovan İohann Pavelin (2004) , iqtibas bollu iqtibas , ə l ə nda ehtiram c n ə nin (1951) Fransavə ə nims ri daxiloldu.1985- seçilir. ı ə r d ı ksini tap ə ri, maddi v l ə n yetkin dövrüpost- ə ə ı apard ə ri keçirilmi ı rbaycan r m ə tin d ğ m d k laz dard ı ı Əşrə dovun türkseriya- ş ş ə rçiv c na çevrilm ı ı ı ş ı l üç r üç , vizualobrazv rin psixologizmi, nda geni standa, Çexoslo- ı ı ə , Laciv z ı l ı l n frans cas ı mi ill ı ı ə ş n ə qlar ğ n s ə d ı olunmuş s ə janrs f Heyb ı r. 1950-70-ci ı y ə ş sində md ə ı n yaranmas ı ə ə ə ğ ı ə postmoder- – mü – ə mahir port- slin M.Mir- ə ə rində b. Fransada rgilə ssam n ssam rl ı ı ı , n oyundur. nda xarici . Tablolar n ı ə ə ə taliyada, İtaliyada, ı ə ə İraq, Ya- r. Böyük r. Böyük ı z seriya- rd sahili rd sahili rin ngkarlı ğ ş t nailiy- m ş n m ə yetmi ə dir. Öz t u, “ya- ə ndə r təşkil ə Azə hnə si ba ə tovun ə ə dur. llifin llifin isti- ə ə n msil msil l sli- zu- ə l ə vi ə r- ri ı q ə ş ş - ,

müxtəlif mövzularda silsilə kimi təşkil olunub – “Mələklər”, “Natürmort”, “Oyun” və s. Amma bütün bunlar, o cümlədən klassik rəngkarlıq mövzusunun özü də postmodernist oyunun predmetini təşkil edir. Rəssam bunun üçün “xarab olmuş” rəsm effektindən istifadə edir, dəbdəbə ilə çəkilmiş təsvirin üzərinə qəs- dən “ləkələr”, “axıtmalar” əlavə edir. Bunlardan bəziləri kvadrat şəbəkəyə daxil edilib, sanki yaşlı sənətkarların jurnal reproduksiyaları səliqə ilə bir neçə dəfə üst-üstə qoyulub, sonra isə bükülərək səliqə ilə hamarlanıb. Müstəqillik illərində yerli plastikanın mövzu və janr quruluşu dəyişdi. Monumental heykəltəraşlıq böyük maliyyə xərcləri tələb edən incəsənət növü olduğundan keçid dövründə elə bir durum meydana çıxmışdı ki, böyük plastik formaların yaradılması tamamilə dayana bilərdi. Lakin 2000-ci illərdə monumental heykəltəraşlıq yeni yüksəliş dövrünə qədəm qoydu. Suveren dövlətə layiq şəkildə Azərbaycanın ictimai şüuru özünü dünya mədəni məkanında gör- məyə başladı. Bu, bir tərəfdən Azərbaycanda dünya miqyaslı tarixi şəxsiyyətlə- rin və mədəniyyət xadimlərinin monumental abidələrinin, digər tərəfdənsə Azərbaycanın görkəmli şəxslərinin abidələrinin xarici ölkələrdə qoyulması üçün ictimai sifarişi müəyyənləşdirirdi. Belə ki, Ə.Nəvainin, A.Puşkinin, T.Şevçen- konun, V.Motsartın, N.Teslanın Bakıda, Tur Heyerdalın Şəkidə abidələri ucal- dılıb. Yerli mədəniyyət və tarix isə şair Xaqani Şirvaninin (2000), rəssam Əzim Əzimzadənin (2002), futbol hakimi Tofiq Bəhramovun (2004), görkəmli bəstə- karlar Qara Qarayevin (2014) və Fikrət Əmirovun (2011) obrazları ilə təqdim edilib. Həmçinin Bakıda heykəltəraş Tokay Məmmədov tərəfindən xalq qəhrə- manı Koroğlunun at belində obrazı (2014) yaradılıb. Şəhərin mərkəzində G.Ba- bayev tərəfindən gerçəkləşdirilən “Dədə Qorqud” etnoqrafik parkı açılıb. Ba- kının şəhər mühitini Azərbaycanın xalq rəssamı Fuad Salayevin (1943) nəfis əsərləri bəzəyir. Onun Muzey mərkəzinin qarşısında ucaldılan “Səyyah” kom- pozisiyası dərin fəlsəfi məna daşıyır. Azərbaycan heykəltəraşlığının canlı klassiki olan akademik Ömər Eldaro- vun (1927) yaradıcılığı özündə iki dövrü birləşdirir. Sənətkarın yaradıcılığı o qədər geniş və çoxşaxəlidir ki, onu bir baxışla nəzərdən keçirmək mümkün deyil. Ömər Eldarov heykəltəraşlığın, demək olar, bütün növ və janrlarında mü- vəffəqiyyətlə işləyib, fəaliyyətini indi də davam etdirməkdədir. Görkəmli tişə ustası həm monumental heykəltəraşlığın, həm portretin, həm büstün, həm qorel- yefin, həm məzarüstü abidələrin, həm də kamera plastikasının yaradılmasında eyni dərəcədə yüksək peşəkarlıq nümayiş etdirir. Son onilliklərdə o, şair-dramaturq Hüseyn Cavidin abidəsini, akademik Zərifə Əliyevanın, müğənni və bəstəkar Müslüm Maqomayevin, akademik Həsən Əliyevin, akademik Ziya Bünyadovun, şərqşünas alim Aida İmanquliye- vanın, yazıçı Şıxəli Qurbanovun, müğənni Rəşid Behbudovun, bəstəkar Tofiq Quliyevin və başqalarının qəbirüstü heykəllərini yaradıb. Görkəmli tişə ustası çoxşaxəli yaradıcılığında şəhər mühiti ilə sıx bağlı olan formalara da müraciət ultikulturalizm, 3/ 2018

edib. Heykəltəraş bu illərdə xaricdə də görkəmli mədəniyyət xadimlərinin M obrazlarının yaradılmasına böyük diqqət yetirib. Vyanada Üzeyir Hacıbəylinin barelyefi (2005), Çeboksarıda Nizami Gəncəvinin büstü (2004), Ankarada İhsan 47

Multikulturalizm, 3/ 2018 rib. Birliyin üzvl rib. Birliyin ya g ğ daxilində rat!” Az büsçüsü v Londonda t Rə ona Az n d yevoda (2012) v olunmuş fevral d t göst (2007), H lar s dilinin t zaman özünü göst b (2011), rum (1990) misalç tan nu olan N. ir g adlardameydana yeni bax ları tunc heyk qeyd etm inc d s Do Yerli r hald v heykə ə ə ə uldur. F ə ı ı ə ə ə ə c ra lm c firliyi qar firliyi tinin inki yovun (2011), Belqraddaserbyaz bus art lil ssaml ə ı ə ğ ı n ı ş n l ssüm etdirm s ə m ramac ı ə ı ı ı l ə ı ı r ki,birliyin s ə ğ ş rm özündə ı tirib, 120-d ras b. Bunlardan Az ı ı yib. V.Muxina ad yib. ltə ğ ı n monumental abidə ı Son ill Bu c Bunlarla yana q XXI nda Xocal ndan simvolik t n ə ə ı ə ə ı ə n ssamlarla yana ssamlarla rada xüsusi qeyd etm rada xüsusi ı sas xüsusiyy sas ı ra rbaycan ə ı tin ikidövrünü – XX n q Akademiyas k olar.Müxt ə ə nda Ümummilli LiderHeyd nda Ümummilli ı , h ə rbaycanda müasir inc rbaycanda əşt ə ə n müxt aliyy s ı ş dik: o,ikiyer Ə ə lin mü lideriolduğ n ə ə l ə ş ş ə sas xüsusiyy ı ı h ı rl liyev h liyev ə hsil alm ı q, dizayn, fotoqrafiya, video-arte, instalyasiya sah video-arte,instalyasiya fotoqrafiya, q, dizayn, n bə af m d n (2003) abid t s ə ə rxanda (2010)v ə ə ı rin b t N. ı ə sr Azə ə rində nda ucald ə nda göst km c ı t göst ə ə ə ə ə n xalqr ə st ə ı ə Ankarada (2014)Xocal Ankarada k, obraz n art xaricd ri vizualyarad n ə lif tematik meyill lif tematik ssüm etdirir v etdirir ssüm Ə llifidir. Bukompozisiya keç ə ə ə rdi. N. ı ə ə kar n dinc özünü tam liyevin az liyevin k olar.Lakinonun rgilə l ı dii h ş ə ə ş rbaycan inc rbaycan ı ə istedadl tlə g ı ə , heyk ə ə rdiyi beş rdiyi ı q müxt u “Yarat!” yarad ı sir ba ş ı C.Eneskunun (2006), Bakı rbaycan lif kompozisiyalarda mülif kompozisiyalarda ə n ə ə na LeninqradAliR ə ı ri ə rində ı ə rdiyi xidm , müasir inc , müasir ı ş nc ya parçalanm lm tl ə l Ə ə t n f ı ssam ə ə yatdak n daxilial lib. Natiq ə ə ə rin mü liyevin yarad liyevin si buqə ə rində ks olunub. Novatorluqla hə ı qdim olunmas ə ş ğ ə halisinin kütl ə Türkiy xri üzvüseçilib. n biri“Birl ə ə ltə ə ı ı Belqradda (2011) ucald ş ı rbaycanl k laz lif xarakterli m g il ə ə ı lar ad lay şəkild ə n görkə ə ra ı s ə ndir. srl ə c ı 2000-ci ildə ə mühüm hadis multikultural ə s nc r ı ı ş n ı ı ndan maraql ndan l llifidir. N. ə l rzind r. verilib,2008-ci ild bild ə ə ı ə ə ı ı n ğ ı XXI ə q sah ri diqqə md tl tin inki tin ş ı ə ə Ə ə ı ə ç ə ə insan fiqurunu t insan n bütün sah n bütün ə dövl min tinin simas büruz ı s ssam AidaMahmudovan liyev (1958) yarad liyev ə ə ə yüks ri ı ı s ı ə ə mli q ları r c ə ı ndir. 2010-cu ild r. Biz yuxar ı n sl istedad əşdir c MiloradPaviçinabid ı t ı l ı ə ə ə ı faci Ə ə ı əşkilat t l üçünplatforma yarad sində t sah d q birliyinin t n soyqı ı ə vi sur ə sri bir-birin ğ liyevin Kiyevd liyevin t m ş tinin qurucusu Atatürkünabid ssaml ə Ə af ı ə ə ə ə ə nda Az verir. O, Mexikoda(2012),Sara- verir. , dövrl rində z ə liyevin müasirliyevin heyk n körpül d n ı ı k qiym ə ə kompozisiyalar si qurbanlar v ə ə tez bir zamanda m tezbirzamanda lxan lxan rk ə ı ə ni v sind ə ə n srin bütündramatikkolliziya- ə ı yy ı ə rı l ə td da memar Ziv da memar 2000-ci ill 2000-ci q-Sə ı yerli inc yerli ə xminə n siray mü zin m rində ı ə ə ə ə ə da görk ə q n bir mövzunu ustal ı ş rin ayr rbaycan b ə ı mövzusuna, 1992-ciilin i ə ə airi ə llini tapm lm ə svir ed ə naye Mə naye ə tlə ə al is ə ə r” ad ş sis edilm ba yy ə dii layih tl l –r n 130r ı ı Türkiy ə ndirilib: 2005-ciildə ı ş c ə ə ə Ə n y ə abid ə ı ı heyk t etm yetirilm ğ n l ı n edirl ə (2004),Tbilisid ə .Vahidin abid .Vahidin ı ə ı b, onun yeni b ə lad ı ı n tan c q yolunda sür q yolunda s ı mli heykə alt ngkarlı n xatir ə ə ə ə heyk n müasir ı ə ə rd nda yarad l n “XX ə n “XX ı ı n ə ə n (1982) t kt n mü ı ə l ı ə ı ə ə ğ ə ə ə rində l lmas ı ə ə l ə ə ş ssam ə rb nda keçirilib. k onun yara- k ə tin h rini yaratd ə ı ltə b V.Motsart nin Bak gerç si oldu.“Ya- ə n ə rində ı rini nümun binin m nm ltə r. Simvolik ə ı ə ə ra t ə əş q, qrafika, y ə dii obraz- sin sin ı ra n biridə llifi kimi llifi kimi ə ş ilə ı ı hurla ə Ə birara- ə ş Rusiya Rusiya sadüf sr” adl sr” ltə i ş m ölk xarici ə kl ə hm l ı ucal- ı m ş h lması əşəb- ı q s ra əş ə ə l ə dak ə ı ə sini ə sini ş ə zu- qla ş əş- ə yir di- dii ı tl ə an d- ı ə ı ğ sr sr l- n n n ə ə ə ə - ı ı ı

yulur, xaricd l tan inc rində q ölk dövrünün lap bu, üçd yi mür kulturalizm müxt sir dünyada m mut özöhdə va ilə Skerri d mü ə ə l ş bul etm ə m ı ə ə ə rində ş ə s llifl sin olur.Multikulturalizmin ayr ə ə kkə n biri d birg sidir. Son yüz ild sidir. Son yüz n N ə ə ə ə ə ə h ti il b t n keçir: ölkə n keçir: r – Sara Lukas, Kit Kaventri, Ceyms Turrel, Turrel, Ceyms Kit Kaventri, r –SaraLukas, birliyin i birliyin tic fə ə ə ə – XIX-XX –XIX-XX ə k laz inc ə sr olunmuş sin ə ə zahürü özgə ə olaraq söyl olaraq s , xaricitama is ə ə ə d ə vvə ə ə rgilə götürdü. “Birl ı ə s md Az ni dialoquinki ə ə ş n lif formalarda t lif formalarda lind tirakç ə ı ə r təşkiletm r. Tə t sah mizd rbaycan ə ə tematik ə ba n birq m srl ə ı ə s sviri s m ə ş ı sində ə ə ş oldular,s dig aç ə d verib.Azə rin ayr k laz ə ı ı n görkə lar is niyy ə əş ə d ə ş britaniyal ə r xalqlar af etdirm dir kdir ki, bunun say ə ə n ı r artı ı s ca birx ə ə md ı ə ə c ə ə td zahür edir.Multikulturalizmin tin t rlə ı Az n körpül nda, 1920-30-cu ill ə ə mli mli ı rginin kuratorlu r ki,Az multikulturalizmin vacibt rini çoxmaraql q müddə rbaycan r rbaycan ə ə siri altı ı n böyük tarixi simalar şəxsiyy rbaycan r rbaycan ə ə ı tti d k idi. müt ə r” ekspozisiyas ə ə td rbaycan t rbaycan ə nda inc heykə x ə ə ə ə ssamlar tlə Azə ə ssis v ssis ə sində ssamlar rin ğ ltə ı rbaycan t rbaycan ə ə unu is multikultural halkimi s İdris Xanvə ə heykə ə ə ra yerli auditoriya dünya auditoriya dünya yerli ə rd ı sahibkar Adam Vay- Adam sahibkar sviri s n n ş ə ə ı l ı n dünyan tin b ı , bird n ı ğ ə n ı Aida Mahmudo- ı n yaradı llə ı n inki ı n m ə ə na abid ə sviri s r ucald n ə dii dilinin d ə ə rkib hissə ə ə tind müst qs n də ş Olimpiya Olimpiya ı af m n birçox ə c ə ə ə di müa- ı ı n multi- l l l ə rin və ı ı ə ə ğ r. qillik ə tind r qo- ı rh ilə l ə ə ə ə - - -

Multikulturalizm, 3/ 2018 50

Multikulturalizm, 3/ 2018 ness, no less than whatI ness, noless would havega gained adoctorate degree,gotagood job andlived inmuch loveandhappi- had twokids, didn’tjustgetaneducationbutIfoundmywife, even know,I not thecase.WhenIleftmy however was This Ilovedandreturnbacktoservemycountry. was tostudyengineerwhich train station. And so, after a two-day train station. And so, afteratwo-day at the was meeting toBaku.Ourfirst assigned shewas tination fromthecity ku. By God’s plan,my currentNida, hadchangedher wife,Mrs.Belaynesh des- Iwasassignedto: the city The SovietRepublic Ba- of capitalcity, Azerbaijan’s inthebeautiful ofmestay city Moscow,Ibegana trainridethatwouldtake to I the scholarshipopportunity had receivedatthetime.1989.Afterathree-day to 1989, due inAugust Moscow.Thistripwas viet Union’s capital city, My objective Ethiopia,myprimary country my thenwartorn “When Ileft AZERBAIJAN –MYSECOND HOME firsttimemy wasthejourney country Itook to theformerSo- outof AZƏ IOCC, RepresentativeonEthiopi Dr. SeifuTIRFIE RBAYCAN RBAYCAN long trainride, Baku. we arrivedat ined ifIhadstayedinEthiopia.” country to one whose nameIdidn’t countryto Ə CN a Ə

GÖZÜ B İ L Ə R İ L İ Ə N opened itsdoorstothewo tions, especiallyon holidays. remember traditionalmusic from differentcountrieswouldplay fromall direc- Arab countries, countries topeoplefrom would not have beenanexaggeration. ing thatmy campus consistedofstud language education,stat- WhenIwaspursuingmy timeBaku. colleges atthe in ture workembracedcity. EuropeanandtheSovietUnioncivilengineeringarchitec- a Persian, where went narrow roadswithin.Astime very its perimeterjust liketheJagolwallinHarar,withfewdoorson outsideand born and which the oldcity where Iwas grew up;especially had a wallaround displaced people. This opportunity displaced people. Thisopportunity opened sion, anon-governmental organization prim Istartedworking wife Belaynesh also graduatedat WorldVi- thatsameyear), as wellourfellowEthiopian’s truly there for.The support that was given to Ethiopian studentsstillcommittedtoco Azerisandcausedseriousproblemsmany Even inthecountry. so, most ofthe multiple theUNandwhichdisplaced times anactthatwasrebuked by ritory, aswell depression, politicalturmoil, living in Baku.Thedisintegration ofthe SovietUnion brought about economic ride from toBakuformed Moscow intoastrongrelationship with of ina year adapt to. to thata country and kindness ofthecitizens ofAzerbaijanmadeit was easy world flooded to,giving anin the city fromaround thebaijan, andespecially Baku,becameaplacewhereinvestors After thedisintegrationof theSovietUnionin1991, Azerbaijanfurther Ethiopians andstudentsmany ofotherThere were nationalities goingto My In 1995, my educa aftercompleting andIthatbegan duringthe Belaynesh train The acquaintancebetween first impression of Baku was how similar it was to the city of thecity Harar, firstimpression itwasto ofBakuwashowsimilar rld. By saying saying rld. By helped ustoget throughthis time. There were peoplefrommultiple African Armenia’s occupationofAzerbaijan ter- us from ourteachers, fellowclassmates ternational atmosphere. The hospitality ternational atmosphere. Thehospitality ents that represented the entire world ents thatrepresentedtheentireworld mpleting the education that they came mpleting theeducationthatthey “Come! Letusworktogether,”,Azer- Asia, Latin America, you name it! I Asia, LatinAmerica, nameit!I you tion andgraduatingwithhonors (my by, I found that Baku in fact a city IfoundthatBakuinfactacity by, the door for me about the doorfor tofurtherlearn arily aimed at helping internally aimedathelpinginternally arily 51

Multikulturalizm, 3/ 2018 52

Multikulturalizm, 3/ 2018 UNESCO world heritages. possessorofnineintangibleandtwotangible istheproud this, Azerbaijan inAtashga,thelistgoesonand offireworshiping on. Ontopof the sacredarea natural fire(YanarDag)thatsprouted stan, theunique mudvolcanoesmud (volcanoesthatspit insteadoflava),the theancientopen-museum ofGab- pomegranates andtheirjuicesofGoychay, silk worksofShekei,the ning handmade ofbaklava and Lagech,the jewelry The beautiful thestun- hand-woven and incomparable values. carpets ofGuba, understandclosely thepeople humbleness, helped usto greatly ofAzerbaijan.Thesetravels areas aroundthecountryside a cityknownasMingechivir.Wewerealso moved Forworkpurposes, fromBakuto and two daughters:we all Mary. Betty world. Azerismentionthis fact withgreatpride. Azerbaijan provesthatit has allthe range. mountain This smalland ofcourse,thegreatCaucuses oflittle glimpse mountains, aroundtheKuranriver, Shadag thelow-altitudeanddesert-likearea where oranges,lemons tealeavesgrew,the snow and coveredBazarduzuna region atropical-like Forexample: Linkaran, richtraditions. andsuch scape regioninEthiopia)hadsuchaversatileland- Tigray larger thanthesizeof meof thecountry,that thissmall whichrevealedto ferent parts (no country Azerbaijan, it’sheritagesandtheirvalues. pursue a research forPhD. In2005,Iw pursue aresearch ing my Master’sdegreein Engineering in1995, I was offeredascholarshipto cultural heritage. (similar toanAmharic songcalled“Tezeta”). Mugamisnowrecorded asworld listened totraditionalmusic thattouche with made inalltheseplaceswillstay we Ismailmany others. Thememories Geadeabek, Masal, Lenkran,Giyanja, and cluded Zakatala,Oguz,Gah, we visitedin- placesthat welcoming.Thewonderfulnatural recreational always and camp out.Thelocalsnevershowedan evergreen fo travel tothe from theunrelentingheat.Often times,my family andIwould pack upand memory. my ofthethings take goodsforfreearesome we we knew whensellers offered were we with thevendors togeta better price Thenegotiationattemptssomewhat addictive! made makingtheBazar ways, and and fruits,productsoffarmanimals ofvegetables a variety offers theBazar toyear, Fromyear Bazar. called markets Amongst thethingsthatI will neverfo wifegavebirth to my of ourlivesbegan when A wonderfulnewchapter The other favor from Azerbaijan was that after couple of years of obtain- of The otherfavorfromAzerbaijan wasthataftercoupleofyears togetaway time tofind ways camearound,wewouldtry When summer rests of the countryside wherewewouldsetupatent countryside rests ofthe Gabala, Shekei, Shamah, Tovuz, Gusar, Hachmaz, Gabala,Shekei,Shamah,Tovuz,Gusar,Hachmaz, on products, thegraciouspricediscounts from round, thegroundsinBaku all year varying landscapes and climates ofthe landscapesandclimates varying d ourhearts. One suchsongwasMugam as awarded my PhDinengineering. My as awarded us forever. During our about the Bazar that will never leave will neverleave abouttheBazarthat re African, and of course the offers to offersto and ofcoursethe African, re My crops that are displayed ingorgeouscrops thataredisplayed y signs of disrespect but were rather signsof disrespect butwererather y generosityandtheirimmeasurable able to travel to several cities and ableto travel toseveralcitiesand rget aboutAzerbaijanisthelocal job also allowed me tovisitdif- jobalsoallowed visits, we often visits,weoften position atworkgrewtoaCountr ölkəmizin maddi-m Az Haz Beyn cult. As time went on, our best memories memories best on,our went cult. Astime visitEthiopia usedto we regularly Since 2010. July, to Ethiopiain moved back all we when an end, came to Azerbaijan in stay year twenty-one our this, after Soon to theirs. togoback chance get the as myoften kidswould countries, totheirhome would goback Ethiopia. country, know abouttheirparent’s werebornandraised they sue. Eventhough school,BakuInternationalcountant atmychildren’s School. asanac- alsospentsixyears wifeBelaynesh 2010. My untiltheyear years call Azerbaijanmy second home. such boundl who offeredme Azerbaijan, be granted.I wouldlike to takethis grace,Ibelieveourwisheswilloneday again.WithGod’s to visitAzerbaijan ond fam thatoftheEthiopianNew similar Year. to very nostalgic,thefeelofwhichis ries oftheholidayNovruz especially are Bayram foods herein Ethiopia, never succeedingin getting them quiteright.Thememo- we as Shekerbura. Asbest Baklava and ourfavorite like Kuftaand desserts Piti, Plov,Gutab,Lavangi,Dolma, Dushbar, of, likeTandir Chorek,Zavod Chorek, La rbaycanda dini müxt ərbaycanda dini ı rda alim Bak əlxalq Ortodoks Xristian Xeyriyy “Az Redaksiyadan For example, the recollections ourfa the recollections For example, As my kids grew older, the question of their identity became a serious is- becamea question of theiridentity the older, grew my kids As The close friends that we made in Azerbaijan whomwe consideroursec- thatwemadeinAzerbaijan The closefriends ily often cameily Ethiopia to visit to us.Wealsowishtoone day go back ə rbaycan m ı Beyn ə n ə vi z nim ikinci evimdir” adl ənim ikincievimdir” əlxalq Multikulturalizm M liflik mövzusunda araş mövzusunda əliflik ənginlikl əri haqq y Representative, apositionIheldforsix Representative, y Agentliyinin Efiopiya üzr Efiopiya ə Agentliyinin opportunity to thankthegreat peopleof ı nda böyük of Azerbaijan kept coming back to us. backtous. coming kept Azerbaijan of before then, the move before was not too diffi- ess respect that it allowed me to now me to now thatitallowed ess respect could, we attemptedremakecould, we to these vash, Kabab(Lula,Teka, Basturma), in Azerbaijan, they still were eager to were eagerto still they inAzerbaijan, voritecould nevertire dishesthat we Especially when Especially ı m d ı rmalar aparı əqal ərk ənin mü əzi il övq v şövq ə s ə m ı r. M llifi Doktor Seyfu Tirfi əllifi DoktorSeyfu x əmkda ə their school friends friends their school k when they would would when they k h əqal əbb ə nümay ə tl d şl ə söhb doktor Tirfiə doktor ı q şəraitind ə nd ət aç əsidir. ı r. ə

Multikulturalizm, 3/ 2018 54

Multikulturalizm, 3/ 2018 Lе Abbasda, 1689-cuild q ill rilir. 1683-84-cü ill l şə b (1613-1696) t yaponlar onu tutubtürm n d etnoqrafiyas sosial h cilddə ş qulluğа girib, budonanman dan sonra1712-ci ild K rində n а ah saray ı а ı ə а r а ndа ə h n хə nlə yc t mq ı rd spi (Хə ə ndа а ri çox а l ri, Ab ə

о n v о l А 1693-cü ildə Е.K ritə E.Kempfer is ə mi, t

lub. а ndı tr ə lm şəh tı Alman səyyahýEngelbertKempfer yat ə а ə si, Şа o, Yaponiyada o, ya n dilində е z ı а

flı r. Onun ə nd ə mpf ə İ ə ş n t ı trafl rində r) d r , memarl eronda yanarqaz s ı yaz haqqı а ə a t a ə rrüf na s klifi v m ə е biə ə rin ı ı ə ахı v nizinin r. Q r.

rcüm İ (Lottar Weissint а а v nəşr ə ran v ə tş ə ə n nda ilk m tı n d ə fə rd s ünas а ə s ə ə ı ə , ə Kamil professor, ı е r edib. r edib. Þamaxý haqqýnda n, B ə ə tə t d “Yaponiyan q v rind Kolom е ə yd ed rl qiq t qiq ə а l

ninə ə ə е çi i ə (dekabr-yanvar aylar n ə х kidi il c tdirir. Az ə ı ə rində а v üsusiyy ə m y ə о k d v ə ə lub. ş q ş ə ı ı ə İ d ə svir edir. O,hə svir edir. l n t n ə ayı ə k ki, K k ki, е BRAH ə s ə А boda, 1690-c rbaycan i Q ı а ril lumatlar y ı ə şətin n görüntül

ə n ç vr Ə y ə А ə salı ə r. H

İ а rkibind yah ı n böyüknüfuz sahibiR ə m İ sv z dan K ə о fq n r ə ı tlə ə p ı xmas а е rb ə n tarixi” adl şə kdar m rlar. Yaponiya, onuntarixi, co ə а а ə е ə n körf ç sə İ dair birsı dqiqatlar ri, X z d y tta tarixvə MO mpf tçisi kil v а ı  а g yc ı q dam е аğl ə firliyinin k ı ə Az , Bakı mpf а

е zdikd ə V ə о а ə ə n hа ı r “ ri Е z ildə а n ilə y ə qravürl d ə ə mçinin Bakı mçinin zind r ı ng ə r tm rbaycan х е ı ə niyy ə ə n r 1712-ciild ı üsusilə b ı е nda) Bak qqı hz Kempfer v tr v ə

ı Banqkokdaolur. 1690-92-ci ra də а ə lbе ı ə n q rzind n sonra1685-ciild ə m kitabı а y di sas ə ki h ə а fı ndа Ab t xadimi rt K uruluş ə n а y ə о d ı tibi kimiRusiy r, y d”un dailkt

nda) ə е а ə ə ə о dag ş mü rl niyyə ə h lim S А rli m eronun iqtisadiyyat nda çap etdirir. nda çap etdirir. llа cn е ə ə ı n b mpf da olmu miyy rin bitkiv nd dо u, t ı şе х ə n neftv е ə а tə bil r ə niş tlə öz ə ə fае о е ə lumatlar verir. verir. lumatlar ə fə lif r (1651-1716 t ə s n y ə rini q rini ə m ə tlidir. vi dövl l düMа rin n n rrüf Şə а ə а ş ə s iq ə ə qay nm Kempfer r ə rq ölkə lu ğ dq ə duz m duz ı rl gözü il ə а rafiyas m B ı а m h sqanan , ə tı а а rini 5 ə ə а А ı s е h d td tinin ndə t v а ı yv z ndа а а tç n ə ı l s q- q- ı а е r- ə ə ı ı n ə ı ı r - - - - - ) - , ,

d ə mi ş arxivin E.Kempferin lat E.Kempferin günd verir, onlardan birind verir, onlardan o, yazmalar r (1683-cü ilin dekabr ay v edib. Dr.Weiss E.Kempferin edib. Dr.WeissE.Kempferin Bu gündə ları tirosla tan mü siyy kitabə abid l əşən köhnə ə ahid trafl ə ə n s q n diplomat, dinxadimi v Ş ş Engelbert Kempfer Engelbert ə çapetdirm nahar amax ə ə yyə ə ə ı ə dim q tlə ə l olmasada,şə yahə l ə l liyi Bak XVIII XVIII E.Kempfer E.Kem ə ə rə ə rin eskizl n hiss rini izahed r apar v böyükmaraq göst ı nd ı lik qar n ı t günd ı lat erib. Dr.Weiss bu s Dr.Weiss erib. n t ə ı haqqı ı ş q biristanl n erm ə olub. Bu bar pferin n qeydl ə ə ı ə ə ı b. Onun l birlə svirini svirini ncadan alman v ə ə srd mi rinin oxunmas rinin ə ı ə ş ı nda y ə liyi Londonun Britaniya kitabxanas Britaniya Londonun liyi ri d Ş n dilind ı ə ş ni m q lat rin mövcud oldu ə amax di. LakinGülüstan qalas yaş Ş ı xsi mü ş ğ qla ba rk ə ə ə amax mövcudbazar olanqul rini, birsı rini, ə yeral ə ks etdirir. Kempfer dörd karvansara haqq dördkarvansara Kempfer etdirir. ks azd ı ə Ş n ı ndan 1684-cüilin ayyanvar n və h am amax ı edib. sarada gec min kitab n hakimi olmu kib. Bu r dan ba onun saray b d mat verir.O,gördüyü abidə belə da qald ə Ş ı ə ı ı ə ı ll ə E.Kempfer Sə da keçirdiyi dövr keçirdiyi da ğ amax qlar zi l ə yaz ahid ı dövl ə ı ı ı ə ş rə t almandill b. Azə na gör sində

d z ı ə şəxsl ə ı haqqı n Kempfer Gülüstanqalas n Kempfer ə lyazmalar ə mümkün deyil. Günd deyil. mümkün svirl ı 1683-cü ilin pay xatir ndan f ndan ə ə ş Britaniya muzeyininarxivind n ra nadir sə ra nadir ı ı ə ı qa, Kempfer ə lm l ngin bir ngin bir

ə üddə ğ ə ingilis dill ingilis ə şəh t adamlar yerl dl ı rini, o cüml ə sm indiy ə ə rbaycana s rbaycana m ə ğ ı ə m ı rlə ş , o, ə ri d nda qalm nda nda hesabat nda u da l ə qeydl rl ə ə rinin t ş ə keçirdiyigörüş yib, M ə əşib, buradake l ə M rqli olaraq,o, ə ə tnl Ş ə i ı rini “Yolqeydl yet ğ rind nda t amax ş ı ə td l ə daziyar fə ı n ə ə xs öz şəxs öz rini ə yla görü yla h ə ə ı y ə d ı ə ə aid m aid vi hökmranl rini Böyük Britaniya mu Britaniya rini Böyük n ə ə n rinc ə ə svirini d ə birneç dlə ə ı ə S yaz ə mmə ə ı Ş ı ş rin f bil ı k heç yerd k heç t rə n yerl svir edib. d d ə dan Bakı ı amax ə ı ə z ri zaman ə ı Adam Olearininqeydl rin sur rin z rə ə svir edir. OnunGülüstan qalas . ı ə n valinin iqam n valinin ə nda nda

ə ı t Ə ə b d d Hüseyn b d Hüseyn ə n yegan l ə ı trafl ı ş ı na q lumatlar ə t etmi lyazmalar b, bir azz ə n şə ə üb. Xristianoldu diyi da əşdiyi ı ə l ə DiriBabapiriniziyar ş rcüm n ə ə ı likd Ş lifbas Ş nüfuzlu l n qı i xsi arxivind rin epiqrafikkitab verib.H ı ə ş am amax n qrafikr ı ə r haqq Arakel, yepiskop Mar- Arakel,yepiskop ı ə ya g d tini Bak tini fer maraql ı n ə ə d ı Kemp ı ə ş g çap olunmay ı z r. r. ə ax ri” kitab ə bir s bir v di. ə ı ı ə hv etm ı r) yazd l fondunda saxlan l fondunda dövründ ı , h ilə

ə ə ı müf ı şə da qald ya s l ondan sa ı ğ ə ı nda o, Ş şəxslə nda geni xsdir. O, bu ı ə rk ə ə ə yazd ə ı n geolojixüsu- ə mçinin t mçinin d ra tikilil saxlanan çö yl tgah ı r zaman tarixi ə ə ə ə ı ya dagə ə nda m ə ss n iki karvan- smini də yah ı ə l ğ sin dey ə ı ə görü nda yaz ə ı ndiyi üçün üçün ndiyi saxlad ı ı ə , ocüml m ı l ə ğ ğ nda veril- nda rı ə

una gör ı ə amax ğ ti zama- ı ə dövrd b. Bun- ə ş Ş zeyinin ks etdi- b. Yaz- da yer- ə ri kimi ri kimi ə m lumat- ə rib. amax ə rin v ş lumat lumat ı l ti ə dqiq mü mü- ə ç ə h rini ı lu- ı ə ı da ı ə ə ğ b. ə ş l- r. r. ə ə ə - - - t ı ı l ı ,

Multikulturalizm, 3/ 2018 56

Multikulturalizm, 3/ 2018 (onu bel h verir ki, h ilin fevralay Ehtim dak fer A.Olearid “ raml m dostluq etdiv E.Kempfer s nim müc ə ə ə ə yyah l r ə lumat ingilisdilin lumat ə ı mük b dilini” ı m Molla Mahib , dindar birinsanidiv al ki,bu,kitab Molla Mahib E.Kempfer “Bu m A.Oleari öz qeydl A.Oleari öz Bu molla, onun ya “M ı n t informasiya, verdiyi ə ə ə rüm ə scid v scid adlandı ə mm ə r ikisininMollaMahib n t ə ı rə ə ə ə nda Ş ə ə yazd öyr n t l ba kt xidm xmin b qrafikas ə ə m ə bin mollas r ə xminə ş ı sfahan s İsfahan ı amax v ndiyini yaz rd a dü ə Ə . A.Oleariy ə ə ə n 70-80ya kt Ə ı t göstə li haqq ı

n 1665-ci ild ə .Olearinin kitabı А.Olearinin ) c li il ə t ş bl n 47 ilsonra n onunla tan m ı ə ə da olark ş ı rcüm sar ə ə ə ə ı nda oxuyub-yaza bilirdi. A.Oleari bir müdd bilirdi. nda oxuyub-yaza A.Oleari bir , elə rində görüş ri d diyini söyl rdi”. ə ı ı ə n nda günd E.Kempferin yah ə tli bir insan oldu ğ tli birinsan ı ə m ı n (mü ş c ə ə r.

ə ə ə olunub: olunub: ziyar ı ə ə ə svirlə çevik v çevik r d “onlar . tind Ş nim dilöyr ə Ə n yaz ə Ş b dilininə amax ə n li il am görü ə ə əş ə llim) adı di. A.Oleari onu xat onu di. A.Oleari A.Olearininkitab ə r bir-birin ə r edilmi axı ı t edib.Buziyar ı rd görü ndan (1663)qeydlə ə ı n dilini” öyr

ı ş şəh l

: ux bir insanla dan bir insanla ux ə şəh rinin ba saslar ə ə ş düyün Mahib Ə nm ə rin ş ı unu, lakin rini öyr variant ş ə olmu ə ə uy g yim üçünm ı n ş ə ə ə tutdu ı ğ liyind öyr inanaq,h l un gə ə ə ş ndə ndiyini, E.Kempfer is b. A.Olearib. 1637-ci ı du. ə olu li idi. O,g n ə ı ı ə rlay ə tlə n ə ğ tdiyini v ə r n n E.Kempferbura- ı r u yerl özüil ə lir. Bu,biz n (1683-1684) rin birihaqq

ı b dilinin ə ş ı d rd A.Oleari,n ə ə niml ı m. O, ad rç ı ...” ...” ə ə ə ba ə nd E.Kemp- ə “Olcars ə aparm nc, xo çoxgöz ğ ə l saslar kan ə ə ı h t sonra im ı n ə ı ş ı ə m ı r iki nda m ş d ı n” ı d ə n ə ə ı ə ə - - l ı .

ərəb, fars və türk dillərini fərqləndirirdi. E.Kempfer isə farsca danışmağı öyrən- mişdi, onun türk qrammatikası kitabı, həmçinin alman, fransız, latın, türk və fars sözlərindən ibarət lüğəti vardı. Əslində A.Oleari “onların dilini” öyrəndiyini deməklə 1637-ci ildə Azər- baycan dilinin əsaslarına yiyələndiyini təsdiqləyir. Keşiş Arakellə görüş. E.Kempfer səyahət etdiyi 20 il (1674-1694) ərzin- də “Liber amikorum” (Avtoqraf kitabı) kitabını özü ilə gəzdirirdi. Hazırda bu kitab Detmoltda Lippe Dövlət Kitabxanasında (Lippische Landesbibliothek Detmold) saxlanır. Tədqiqata başlayandan ta Avropaya qayıdana qədər o, tanış olduğu insanlardan həmin avtoqraf kitabına xatirə yazmağı xahiş edirdi. Odur ki, bu kitab 25 qrafika və dildə yazılmış 130-dan çox qeyddən ibarətdir. Karl Meyer-Lemqo 1952-ci ildə bir çox dilçinin köməyilə kitabın alman dilinə tərcü- mə və redaktə edilməsinə nail olub.

Bu qeydlər bilavasitə Şamaxıda yazılıb və beş hissədən ibarətdir. Birinci qeyd özünü “Arakel” kimi təqdim edən erməni keşişi tərəfindən qələmə alınıb. Şamaxıda fərqli təqvimlərdən istifadə olunduğundan E.Kempfer kitabın- da, bir qayda olaraq, köhnə təqvimdən – Yulian təqvimindən istifadə edir. Qeyd olunan tarix həmin təqvimə çevriləndə 27 dekabr 1683-cü ilə təsadüf edir. Bu tarix Yulian təqviminin 6 yanvar 1684-cü ilinə düşə bilməz, çünki həmin gün E.Kempfer artıq Bakıda idi. Belə qənaətə gəlmək olar ki, o, erməni ibadətinin şahidi olub, hərçənd Kempfer özü protestant məzhəbinə tapınan bir dindar idi. Arakelin yazdığı misralar əsasən xristianlığın mühüm dualarından birinin mətnindən ibarətdir. Burada “Allah, bizi əzablarımızdan qurtar” duası da yer alır. Daha sonra keşiş “Doktor Engelbert Kempferi gördüm” yazır. Arakelin yazdığı mətndən onun hansısa bir xəstəliyə mübtəla olduğu, Kempferin onu müalicə etdiyi görünür. Bunu da deyək ki, E.Kempferin gündəliyində onun sə- fər boyu tibbi bacarıqlarını tətbiq etdiyi digər hallar da öz əksini tapıb. Murad xanın oğlu Martirosla görüş. Güman ki, sözügedən Martiros Meysar erməni monastırının yepiskopu və baş keşişi, 40 ildən sonra – 1724-cü ilin fevral-mart aylarında Dərbəndin rus komandanlığına Osmanlı ordusuna qar- ultikulturalizm, 3/ 2018 M şı çıxmağa çağıran məktublar yazmış Martirosla eyni adamdır.

Multikulturalizm, 3/ 2018 Xristoforov kimi t dill din biriyunan,is üçü İsfahandan Q gün “Liberamicorum”a üçüncübirqeyd d laml s onun haqqı mü J. xi s ə M kimi, onunxə g ə vvə ə Ş fir M ə linir. Məşhurs arden onu yüks ş ə h ə ayi ri üzr ı ə lind fə ğ mmə ı Konstantin X M Buradan ayd M r ay n ə ə t edirdi.Bu g ı ə ə ə h n yax qeydetdiyi kimi, M h h ə ə d Hüseyn b d Hüseyn ə t ə ı nda bunu mmə n mmə mm ə ı rcüm n 1-nə st ə ş zvin ı ə ə oldu d Hüseyn bə d Hüseyn si olub. d Hüseyn b d Hüseyn d Hüseyn d Hüseyn b ə ə ə ə yy ı ə k m qdim edir. O,Rusiya imperiyas n görünür ki, Kempferin Bak çi idi. ristoforovla görü –ş , y ə ğ ah və ə lav ə u bar rus dilind ə ə ə nc B y Kempferin şə Kempferin y d nit Yulian ah ə ə edir: niyy “Bu s ı cavahirat taciri J.Ş taciri cavahirat ə n iqam ə d ə y kimi q hreynd ə ə y haqqı y m ə yl ə tli, n “ h ə ə ə ə İran tirlə ə görüş yaz lumat verirv lumat mmə ə ə tgah ə ə qvimi il n g ş zak ri ı nda m ı n Pol . ə l E.Kempferinkitab d Hüseyn b d Hüseyn ı l nin şər b. Qeydl ı ə . ə na s ə m lmi ə tli birinsankimi qə Kempfer ə ə h ə ş t fli h ə verir.E.Kempfer, öznövbə a krall ə ə ş ə lumata ba ə 1684-cü ilin9 yanvar di, onun atas kk olunub. Qeydinkk olunub. mü fə riflə ə ardeni 1675-ci ilin may ay ardeni 1675-ciilin ona d ə rində ı ü ə kim EngelbertKempfer ə kim ya s rin m r söy ı ə ı ğ n Ş y d ı ı M ə ndak amax n elçisi, yunan v n elçisi, yunan ə fə rin hörm ş ə l ri haqq qa ə ə ə

llifi özünü Konstantin llifi özünüKonstantin y h Ş ı ı ndak ə ə ı amax ı s ə dan Bakı B nd mmə ə d l firi”. ə ə ə ə m biyyatda da rast da biyyatda ı hreyn valisiidi. n sonraözsa ı ə nda hesabat növbə ı tini ifad tini d Hüseyn b d Hüseyn ə da, birçoxlar verir. Qeydin tari- Qeydin ə ı ya getdiyi ya getdiyi llifi özünü na aiddir. ə ti 4 qey- ti 4 italyan italyan ə sində dost- edir. ı ı nda n ə ğ ı y n - ı ,

1684-cü il (Yuliant ğ luq dan ibar abad farsca bölümünd ilin dekabr müdd gözl ona pə qurublar –Xristoforovkimi, Kempfer d rə rünür, bu müddə lar. Kempferin özünün yazd dekabr 168 belə olubmuş Süley unu və nmiş g ə ə m şəh lam ə man ə Yunanca m Kempferl Daha sonra onlar1684-cü v Daha di. Qonaql td r r ə Rusiya elçisiK.Xristoforovuda müalic Rusiya ə ə k m ə . ə ə sti ə k Allahdan ümidimizi üzm tdir: ı onlararas rin ti olaraqyaz ı ş 3-cü ildə nda olub) haqq ş ah t ə ed ə cburiyy eyni günd eyni “H ə ə ə td c rə ə Xristoforov ı ə ə ə h ğ ə fində kl tn v kimin bacar a daonlar ə h valinin ziyaf verdiyi ə ə qvimi üzr ə nda dostluq münasibnda dostluq min möht ə r”. tind r ikisi erm ə n verilmi ı rusca m rusca ə ram”. Ba g ə ı nda ə qald ə ş lm qa cüml ı ğ ə Ş İsveç v Qey ə əşəm“Yeni ilq ). ı ı ı amax na gör ğ si n traflı ğ ə ə ş ı ı tnin çoxhiss onun baş q ni m ndan onlar birlikd ndan onlar ə ə din tarixi: Somakiya ( tarixi:Somakiya din ə y tic m ı bulda i ə ə da keçirdikl ə ə ə k” d ə Rusiya nümay Rusiya ə ə 1685-ciill h ə , bu qonaql ə sində lumat verir. ə deyilir: “ deyilir: . Buqeydl ə yunanca bilirdi, budili yunanca m ə llə t ə ti yaran d ş sində ı n tirak edibl görü ə ı ə ucaed , y ə ə si Bibliyadan gə si Bibliyadan etdiyini göst etdiyini bulu” (çoxguman ki,1684-cü qalı ə ə ı qin ki,birlikd ş ri songünün ax Biz h b. Onlar eyni dild eyni b. Onlar ə ürl ı ə r E.Kempferin h r E.Kempferin ə qda o,

rd Ş b. Yuliant ə ə ə amax ndə ə r. H ə c ə r. E.Kempferkitab

ə kim k, böyük İsfahanda görü hey Ş ə ə amax ı r ikihey ə ya yollan ə m müraci rir. ə ə tirilmi lli-ba ə ə tlə qatı qvimi üzr ı ), 10 yanvar ş rinin Niyaz- ə am şəxsiyy ə kt ə ə ş kim ə l t üçh ş ı ünsiyy l ı ə ı t ed rlar. Gö- sitatlar- ı blar. Bu qat bdə s oldu- ə şər ə ə ə rxo ı öy- ı ə nd tlə l 16 n ı ft ə b- ı ə n k ə ə r ş t

Multikulturalizm, 3/ 2018 60

Multikulturalizm, 3/ 2018 olunmam yi sonüçgündə Yanvar mümkün olmu “13 yanvarda m daha sonra yaz Bel bundan s malardan istifad ə d x yi olanv E.Kempferin 13(E.Kempferin yanvar 1684-cü il tarixli günd aid olduğ 1687-ci iltarixli m ba da yaz d qalı uzun müdd Yüzba ı vv ə ə ə n st y y ş ı ə ə ə n divar ı ə r: b ə ” kapitanrütb l ba rində likl rli bir at verilib. Lakin lik n lik ş İlk s Abzası “Onun diplomatik missiyalar Sonrak Hafiz Saburcanlagörü Daha sonrao,katibit ı ı ə lm Butari” ı ə ş ə lk n 23-d , dem vermi ə vvə a ə ı unu ba ı tic ə ı ş dahauzun ömür ya ə ş ə önündə

qal ğ hissə tirlə t l o,Türkimperatorlu l “Hafiz” ə at n sonunda yaz ə sində ş ı ı rzində yaz ə du. Onunqatilinicinay r: ş ı ə ı k olarki,Butariyax rd y r. di. O,q t ə n bə E.Kempfer Tal E.Kempfer ə ş ə nim x d ə

a dü etm ə ə qdim etdi” qdim

150yolda ə diri-diri yand ı o, Xristoforovun auditoriyaya t lav o,1684-cüilinyanvarayı

ə ktubundan). ad, t hs edir. “ li hə ə shengfiflauten ə ə ş ə sir göst sir ı di m si s rx ya rx st “Saburcan” rmi, Kempfer yoxsa ba ə ə rbçidir, “Bu m NaviYüzba k mümkün deyil. Görünür,“Nawi”add k mümkün ə ı “Hafiz Saburcan” b l ə ş ş ı . Yaz İ ə ş b: ı ı r lk s ə bində n nda v . ə r ı find “ ş ə itirmi ı

“Hafiz Saburcan s ama ı ğ Ş rm n birz ş ə ı una göndə amaxı da “Butari” adl tr n ı ə na nə ə ” ı n bu yaz ı ı ş n z fat etdi. O, yunanca yüks fat etdi.O, ı n nl ə ğ d n birincicüml is kimi oxunurv t orta ş a layiq bir insanidi, dostum m tari” is ı ə ı di. lar. Buhadis ə ğ ə sas hiss ə soyad ş dan Moçan h ı ndan cinay h hs taleyin z hs taleyin nda do ı ə ə Butariolub”. E.Kempferinq rl r oldu ğ ril ə ı ı olanbir o n ı n nda ə n kimliyi qeyri-mü ə ı ə ı co ə ş n bir,yoxsadaha çoxx d ndə r si ayd qa bir ğ ə ı ğ r? r? ulmu k öldürülmü ə u ğ Ş qdimat Qarad ı ə rafi termin də rafi termin ə am kiçik bir çaydan keçib. kiçikbirçaydankeçib. ə ə “Hafiz Saburcan” “Navi f ə onunölümündə ə si bel liyində ə rb ə ı rd yal şəxsd bugün ndı ş axı ğ ə kapitanNavi. ə lanla bə si vurulmu ə 80-100 Reichstaler ı r: Kempferə

n tin ə şəh ə ı t ə nizd n v sözl ə n danı ə ə k s ş ə rcüm ” ba ə dü. Bu, insana rində ti a ə ə ə ə rab ə q ə 25noyabr ölümcülbir viyy yy t ş olabil ş ş ə ş ə kar etm ı ə l ə ı ə du. Üçil d n birgün r? ı svir edir, svir keçirdi- r, “Yüz- olunur: r ba ğ n olaraq n olaraq ə yüks ə

ı d r i alt ə ə ə ı st nim” bili- salt- ğ zah ə ça- ı ə y ə ə n- r. r. k ə k

O özü bu hadisəni təxminən üç il sonra – 25 noyabr 1687-ci ildə (Qriqo- rian təqvimi ilə) Bəndər Abbasdan qardaşı İoaximə yazdığı məktubda xatırlayır: “... [Şamaxıdan] 100 taler nağd pulla və elə o dəyərdə olan bəxşiş verilmiş bir ağ atla ayrıldım”. Şamaxıda E.Kempferin “Liber amikorum”una yazılmış beşinci və son qeydinin ilk iki sətri türkcə, qalanı isə farsca yazılıb. Tərcümədə yazı belə oxu- nur: “Şamaxı şəhərində 1095-ci ilin (Qaban ilinin) səfər ayının 8-də, çərşənbə axşamı Şirvan əyalətinin şahı Süleymana acınacaqlı vəziyyətdə bir qulluqçu/qul Əli Kuli/Qulu Xan gətirildi”. Bu yazıda hicri təqvimiylə qeyd edilmiş tarix Yulian təqviminin 16 yanvar 1684-cü ilinə təsadüf edir, bu isə E.Kempferin Şamaxını tərk etdiyi günə aid verdiyi məlumatla üst-üstə düşür. O, həmin günün çərşənbə olduğunu da qeyd edib. Mürəkkəblə yazılmış “Şamaxıda” adlı səhifəyə Kempfer qələmlə alman dilində bəzi məlumatları əlavə edib. Kempfer Xristoforovla birgə qatıldığı ziyafət haqqında ətraflı məlumat verir, valinin malikanəsini, ziyafətə gələnləri, ortaya qoyulan təamları təsvir edir. O, valini qısaca “xan”, yaxud da “sərdar” adlandırır, onun adı, yaşı və gör- kəmi ilə bağlı təfərrüata varmır, yalnız xanın Avropa kürsüsündə bardaş qurub oturduğunu nəzərə çatdırır. Əli Kuli Xan ilə görüş. O özünü “Süleyman şahın qulamı” adlandırır. “Qulam” sözünün xidmətçi, qul, yaxud kölə kimi tərcüməsi bu sözü tam məna- sı ilə ifadə etmir. Qeyd olunur ki, şaha sonsuz sədaqətlə bağlı olan insanlar özlə- rini belə adlandırırlar. Bu sıraya əsasən hərbi qulluqçular, qismən də yüksək sə- lahiyyətli saray əyanları aiddir.

Özünü siyahıda “qulam” kimi qeyd etmiş kişilər arasında Səfəvi ordusunun baş komandanı da vardı. Onun adı II Şah Abbasın dövrünə aid siyahıda

Mərv valisi kimi, daha sonra “Azərbalğan” əyalətinin valisi kimi qeyd olunub. ultikulturalizm, 3/ 2018

İkinci siyahının tərtib edildiyi il göstərilməsə də, buraya “sipəhsalar”, yəni “or- M dunun baş komandanı” sözü əlavə edilib. 61

Multikulturalizm, 3/ 2018 m kimlik pe yaq ki, h mas nöqt mu ə hz ş du. Kempferin 7. 6. 5. 10 İ 9. 4. 3. 2. 1. 8. stifadə Ş S . amax ə yy ə ə iyu K. Ç.Qacar. Qə K. K. Germ Ş Sara A Engelbert Keampfer. Amoenitatum e Keampfer..., Lemgo 2000. Ori 2924 Sloane 2908, Sloane LibraryBritish London, İ şəsin min dövrd ç si, böyük ticar si, böyük am ə ah Engelbert Kempfer – İ İ İ ri Engelbert Kempfer. l-avqust, 201 l-avqust, olunmuş brah brah b jinal of the map from, Lothar Weiss, On the trail of Engelbert ı da ilkd ax rahimov. Qə şə ə an traveller”, “Visio h xasbir ı ş ensiklopediyas imov. “Dr.Lottar Weys on the trail of Engelbert theKempfer, trail imov. on of Engelbert “Dr.Lottar Weys 17 imov. Veysin Az Dr.Lottar ur ə r. Kitab-toplu, bə ı yazd ə yli, Bak dim Bak ə

fə Ş ə d irvan müs şəfq 1. qlar dim ə ə t m biyyat biyyat ı ə ı

ı ə Ş şə . Bak bunu bir daha t tlə ə ə lman m irvan elin irvan ı rk yal h . Bak İ stanbul, 201 stanbul, x ə Ş ə ns of Azerbaijan” jurnal ns of rinin tarixi. Bak ə amax ı zi, m ə . Oka-Ofset, 200 . Oka-Ofset, ti v st ı , 2015 ə ə insanlaratibbi yard İsveç diplomatik xidm ə d ə ə ı onunm s . Qrafikr ə d niyy ə ə . ə yah niyy 2. rbaycana sə xotikarum..., Lemgo 1712, pp. 262-2 ə ə ə sdiql t. Bak ti il ə ı , 1998 ə tlə rk ə 9. ə sm. 1683, rin v ə t ə yir. ı zi ə , 2017 masda olub.Buradao,h . yah ı Ş

, iyul-avqust, 2011. . ə amax dinl ə . ti, “M ı m göst dekabr ə ə ı imperiyalar tind rin görüş ə d ə ə ə rib. Unutma- ni irs” q olanalman yeriol- th cent ı ə n t zeti, 860 ury ə ə - - nirdi. B ə d m O gün-bu gün dü b q vecin ə l da çömb qurban olum”–dey dinib-danı dum. Gücüm çatsa,m Anamla dadala Hardang qoca? mas ra-ovuş d t Atam onauzunbirçubuq düz d ca, vicdan ə ı s mimiçox ist daha ı ə ı ə ı rd kli havalardaqolundantutub suba ə m. Ax m. rd . Çox ə rk ç bird y su süzürdü.Onunbu hal ı ı ı . ə na, anam m. Lap hirsl Lap m. ə ged Ş ə “Nə Bel Babam alm uluq el kdi ki,alt dura qal ə ə ə ı ə lk fə rda özüm s ə ı lib ayaqlar ə ə ş vurursan eee?!” –bir vurursaneee?!” d ə nd “taqqq”el ə ı vaxtlarda babama vaxtlarda nifr bi idi. Evdə m rd d zab ı ə ı ı ə rd ə ı m . El m n ayaqlar söyürdü m söyürdü y ı ı ı ə ç ş rd ə . El ə ə ə ı lib dü ı ndə ş rd ə ə ndan qang n korel ndi. Yata ni ha ça ni ha ı m c k q. ə ə ı ə ə ə yirdi. Bütün günü üstün ə cbur olub qalx ı cbur olub ə h h n ndə gülüb keçirdi. bil görmür, e c n kimibax ə ə ı ə ə y üstümüz isti suya qoyurdu, paltar ə ş n də k qə rd ə mü min sehrliçubuq bizi h ı Şə be n rə ğ ə ə ə ı yumas n. H mi ı k ç ni. ğ ş rif A babam ş rı d dü evimiz ı i d ə ı ndan qalxı ə rd ş ndan inan ə ə r böyükidim. Bel ldi. H dim. Bunabütünvarl ltmi kilirdi. ə ı ə ə , q ı yan (hekay tta bird rd q Ğ ə ı Þəkil ə t edirdim.Atam ə ş ı na raz ı ı ş AYAR r, d sd ş fə itmirdi. El döy m ona. Ax di, yatd ə ş q ı ı m d ndan tökülürdü. T balacaə ə ı na apar ə rı Ə n cavabvermirdim. Suist ə ? O olmasa, el b dal ı hlizd r, bizidanı ə ə li d lmaz zövqalı ə ə ) rdim. Birc ı fə olmurdum.Ax söydü m söydü

ə ı

ə ğ ı a ş ə düş ı mca dü ı ill rd ə s taxt ğ ş limi ir AXUNDOV ZALI d amlar atamla anam h ə ı ı ə ə ə ı r idi.Vurandaba n . Amma babam bunun . Ammababambunun r tə n d baxandaözünd ə ürdü ki,evl ı çoxist ə d ı ı ş ə n onunsaqqal yi axtar n üstündə ə ma ə rə vurmu ı ə ş atama güv ğ ni: “Südün ə yi dü, qula dü, fd li uzad ə ı rd mla inanacaqq ğ göz ə ş ə a, oynamağ ı m zyiqi qalxandazyiqi qarş m. Osa dodaqalt axtar ə ı ə yirdi ki...yirdi “D kim idie,bueqoist ı y ş b tapı ə du. Çox pisolmudu. Çox ə l olard ə ı n evin oba ğ b babama sar köm nsin. ı ı m b tapı ə ə ə ə l ı nirdim ki,oda r, ı ş N n yirdi, aparm yirdi, d n ı ə ə ı əş m Ə ı ə n , ba a qoymurdu. ə k edirdi, kü- ə ki, h l-aya ə ə günahvar- ı r gu mziyini elə mims r, tə z y t!” –dedi. ə ı ə ə ş d ə ovuş td ı d ş v ə n şə p ı ə ə ğ ı r bala- ə ə ı na ça- deyi- , s ə r ə q ı zində ı i si

miz- q ı onu ə ş s ş ı ə du- ey. ey. s rx- ı l ı n ı n- ə ə ş ş r- ə - - - -

Multikulturalizm, 3/ 2018 64

Multikulturalizm, 3/ 2018 ğ qoyub baxd ür yütdürmüş mad xurdum birgüns z lüt soyundurubə köyn ğ salma m el “Uyyy!!!” düm.m Anam vardan ç bir gün, n s m d gör atama olsayd yava atamla inand Özünü lall daha doğ inanm baxdı n el h Amma mi q d m lümsünüb saqqal Ora n m ğ ə ı ı ı ə ı ə ı ə n ə ə ə ə ş ğ sa pamazokkimi qalm n n, divardak ə gör ç ş ... C ı ni niy k, ayaqqab n kd ı kdə ı ı di. El b hə , sin yerd gizl ə ə ı m. Birc m. kdirmi . Oşəkild ı lar, süd, bulka verdil ə ə ı rı Güldüm xo xeyli, Babam m Kaş divar Özü biryana, Atam tuta Bicl Allahüçünə ə ı n qorxurdu. Bir gün özdiliyl çubuqi n sevinirdi ki... Kibritboyda köhn rd a çal ə lar v . Evd b lal olmas r iki fotoya maraqlar ikifotoya tama ə bhə ə ı ə ı ə ni balkimiı yalay xar ə d ə rusu, m buna. Atamm inan buna. ə m d ə söyür?” dedim. Anam m söyür?”dedim. Anam ovaxt b ı əş ə dü. Neç q pisolard ğ hay bilm ı ı y ş ə ş ı qca bax ş a vurub.Qorxurmu ı mi ə ə di. Lap cavan idi.Saçlar di. Lapcavan ə -yava h ə b döşəm ə ğ d ı

yib üzünü c ı gizlinc

ə ged tiyy ları ə ı s ş ə şəkild ə ə ş gülm ki,ə ı ə mimin z mimin l t ki, amanst ki, ə ə dim art m d n də na işə ə ş sirlikd ı ə ə ni söydüyü üçünni hael ni q ma n yirdi, n n babam mi ə ni hopp elə ş ə ə ı ı ı tlə dan ovu n kimiyaralanm yolmaq, dazba yolmaq, ə günhə na. Heçs ı ə ı slind ğ ş z sirlikd rd ə m. Y m. ə m ə ə di. bax ı yinin alt yinin n qorxurdum. Şə ə m li idi.Ondanfa m ə y almanlar ı ə fil cinay hl . Babam da,atamanamhə ı ş ı ə ş ə ə ə n gə ş ı q. M ə dururdu. qoydum, pə ı uma g za gülürdü:“Yolagetmirsiz? Hahaha!”Babamdagü- hm n babam ə k... Amman mağ ı ə ş d ə rı , babans ı m gedirdi.Atam d ı şəklinin divardanas qin, o daözatas rd ə rd ı ə n ba sr ə rm ı z qisası öldür ə r. Vermi . özüdü l ı yib udar... yib ı ə tin ə a, onav ə ə , s ı ki,el Ə ı ı tlə rd si d ndə n ndan qoynuna sal ş ə ş ynind ş ı kimisif ə ə ə ldi. Amma Amma ldi. ə ı ki,onusatqı t ı yolunu gözl yolunu hirslə hay n də . Atam t üstünd ş ndan as ı ə n sonra qorxusundan düzüçil dan ə a el tan ə ə rifl ç n yolunu tapdn yolunu ydil ş ı ş ə ni d ə ə ş üb g üb ı ş rgar ə ı dedi:“Bala,h ə ı , ma ni sakitl ı , bilgedibbütün Almaniyan ə n n ə xm el, düyü, peçenye... H peçenye... düyü, el, ə fı ş ziyy ı ki d kil m ə ı mam ə mi ı ist öldür yirdi. Deyirdi, bizi ə n

m g yandan vurmu yandan ş sir düş ə ə yib ondan qisasalma yib ı ə ş r. El ə n dediyin ə h ı ns ı ə ı tini x ə ill ş ş n ucuyla gözln ucuyla rm lan cavanl ndə ə sg l şətli d

ə dil allah, a ı ı ə yaxalad şəkli kitab boyda t ə şə n ə n dediyin ə ti izahel ı bilirdi. ə ə bununheç biriniel ı ş l lirdi. O ı ə ş n ə m r köyn qaç klin gözl n kimitutub güll ə ə olsayd əşdirib . Ara birazsakitl . Ara r. Ham yib qaçmaq,yib çay ı ə mü sevin mi ş ı el ə lmas ə malad ı ə n olmazd rd nimkimi çoxist ş ı rə ş ğ ı m! Yiy m! di. Bel ə ə dü. Kr b taxt ı appaq, koppu q c gör , dudu ə ə ə ı ı ə ı ı şəkli Moskvadapoçtlabö- ə q v ə yi bo m n l ı şəkli gizl ə m, sevin m, d ə m gör ı rdim ki!Y rdim ə ı z . Qorxdum. A ə ölm ə ist ə şəkli d rini tökm ə dular, ortas ə ə çoxist y rinin didə bl əəttə ı nec , babammüharib ə ə ı tta qon ə n alt ə mda olmu mda ş ə ı göz ğ sizliy ə ba ə ə . Gücüm undan öpürdü, bo , müharib azı mirdi. Dey bax sir alandaçoxyaxş ə mi ə ğ l qalm ş ə ə tta ə ə ı ə a çal lay nacan düym ə ə nda gizl h z ı q ə rdim. Olsam da, rdim. Olsam da, l şə l al tdi. Bird n ə ş ə ı ə ə yir, körp yir, əşəndə ə ş rd ular sal ı y ə

m ə m ha!” ı ş y u n için ə sini oyub tök- ə şə b. yirdi. ə z okolad! M ı y ə ı ı ı ni öldürmü ı ə rlə ki... Amma ə ş nda birtopa ş nması ı da ş pe kill ə dim. Dey ş ə ı ı ğ aqd bl ə ı du, dediyi- canland b rd , heyranl m n y lad r. Ham ə ə ə ş ilkd ə ı ğ ə ı şəkli di- ı ə ə bax ş s man ol- çatard m. Yat- m. z day ı ged nirdim. yana ı tüpür- may ə ı n, qor- ə ə dacaq. dacaq. Ə na el m. “O “O m. n, öl- vaxt ba ə mim mim d l ı ğ ə ə ə ə rd ı ı ı ə n- ş sa sa n- n a- f ə n, b. ş ı ı n a ə ə ş - - - ı ı ı ı ı ı

onu qucaqlayıb qulağından öpdü: “Qorbaçov da ölməyib, dədə, hər tərəfə şəkli- ni vurublar”. Mən babamın şəklinin gözlərini oyan gün müharibə xəbəri gəldi. Dedilər, buralardan köçüb getməsək, hamımızı öldürər, əsir apararlar. Atam təlaş içində evimizi bir maşına yüklədi. Babamla anam kabinədə, atamla biz balacalar kuza- da oturduq. Sevinirdik. Yəqin, maraqlı yerlər görəcəkdik. Düzənliklər... Futbol... Silahlı əsgərlər... Tanklar... Mən də böyüyüb əsgər olacaqdım... O gündən sonra babamın fotosunu asmağa heç vaxt divarımız olmadı. Mən buna bir az sevinirdim də. Çünki atam şəklin gözlərini oyduğumu heç vaxt bilməyəcəkdi. Anam onu gizlətmişdi. Əmim heyvanlarımızı gətirmək üçün kənddə qaldı. Bizimlə necə görüş- düyünü yaxşı xatırlayıram. Babamı lap çox qucaqladı. Atamla soyuq görüşdü. Anam dabanlarını qalxızıb əmimin çənəsinin altından öpdü. Ucaboy idi. Tüfən- gi də vardı. Mənə baxıb güldü. Üzümdən öpəndə tüfəng çiynindən sürüşüb üstü- mə düşdü. Düzəltdi çiynində, baş barmağını qayışına keçirib gözünün birini qıydı: “Darıxma, gələcəm ova gedək. Hacı Süleymanda yaxşı dovşanlar olur”. Və ağ atımızı minib yoldaşlarının dalınca çapdı. O gündən əmimi bir daha görmədik. İtkin düşdü müharibədə. Amma ağ atımız gəlib çıxdı. Hardasa atı yoldaşlara əmanət edib yol maşınları ilə bizi yo- luxmağa gəlirmiş. Nə gəlib bizi tapa bildi, nə də geri qayıdıb yoldaşlarını... Biz əmimin yoxa çıxmasından bir ay sonra xəbər tutduq. Elə bilirdik yoldaşlarıynan qalıb. Bəli, ağ atımız gəldi, əmim yox. Babamı ilk dəfə onda ağlayan gördüm. Atın boynunu qucaqlayıb alnını yalmanına söykədi: “Ay bivəfa, oğlumu neylə- din? Mən onu sənə etibar eləmişdim...” – dedi və həzin-həzin ağladı. Atımız əv- vəlcə səsini boğazında incik-incik qaynadıb etiraz eləsə də, babamın ağladığını görüb susdu, qulaqlarını salladı. Elə bil babamın üzünə baxmağa xəcalət çəkirdi. Əmimin Hacı Süleyman dediyi yer göz işlədikcə düzənlik idi. Yovşan, yağtikan, qarağan topaları, xırda otlar və təkəmseyrək yulğun kollarından başqa heç nə gözə dəymirdi. Ətraf şoranlıq idi. Elə dəhşətli istilər keçirdi ki, nəfəs almaq olmurdu. Su da yox idi buralarda. Köhnə yataq yerində bir tərəfi yıxılmış yeraltı dama yığışdıq. Atam ora-burasına əl gəzdirdi. Üstünə təzə müşəmbə çək- məmiş əmimin xəbəri gəldi və bizi babama tapşırıb qardaşını axtarmağa getdi. Babam ağ atımızla danışan gündən çevrilib başqa adam olmuşdu. Deyə- sən, doğrudan da, anam deyən idi. Onun mərhəmətli qəlbi vardı. Gözləri xeyli zəifləsə də, bircə gün rahat oturmurdu. Keçilərimizi otarır, həyət-bacanı qaydaya salır, ilan yuvalarının üstünü örtür, yıxıq tikililərdə salamat ağac, şifer axtarırdı. Səhərlərsə məni götürüb yağış suyu yığmağa gedirdi. Babam Hacı Süleyman torpaqlarını yaxşı tanıyırmış. Deyirdi, bir-iki həftəyə yağışlar kəsiləcək, göydən od yağacaq. Eyni heç açılmırdı. Üzdə gülümsəsə də, içində qan ağladığını hiss edirdim. Qalın linzalı eynəyini taxıb tozanaqlı yollara baxır, heç nə görməyəndə məndən ultikulturalizm, 3/ 2018

soruşur, çoxlu suallar verirdi. Bəzən mən keçilərin dalınca uzağa gedəndə fürsət M tapıb ağlayırdı. Yanına gələndə səsimi qısır, çör-çöp ayağımın altında qalıb səs salmasın deyə asta yeriyir, babamın ağlamağına mane olmaq istəmirdim. Daha 65

Multikulturalizm, 3/ 2018 azmaz. azmaz. istiqam hiss el Babam m ğ düş ası tapm m sin çay ralarda bineyi-q gözünə Babam heçvaxtbunaaldan deyirdi, bürüyür, günl t ş rahatl istil şətli Yer istid ipl t düş “Ona qarda vaxtlardan misallar ç da ya adama ox ar m olurdu.Artı halqalar peyda gözl v ayindir doğ q m ı ə oranla ı ə yla ovulub toza çevrilir, kül yla ovulubtozaçevrilir, kc ə ı ı ə mda burdatamam adamlar də t qlay r, boş ə lan evimizd ə kd ni g ə mü ı dü...” rusu, bundan ç rusu, bundan yanan t yanan ax ə n də . Yuxudeyildi. ə ı yeri deyil, göyü yeri d rini d ə rd ı q yox idi.q yox M ə “ Tozanaq qalxandaheçn Art Diksindi. Uzunmüdd Bir d Ancaq m Babam qan-ya Bizim heyvanlar qap Bizim heyvanlar “O azmay ş n qorxurdum. ı ı ə görünür. Deyirdi, görünür. Deyirdi, Hac ş ə m Ə düm. Burdak rd rd ı tirib ç ı yer çay ax çay ti tap lar. Heyvanlar daaz lar. Heyvanlar ə ş ə ə r, uzaqdan-uza mim d mim ə amağ ş rə ə ı ı ı n elə rahata v q Hac . Söz yox, n y ad ni öyr ə ə dözm ə qurudurdu.Bulan ə ş ə ə fə ı ndə ı mübahis ar qca m ndirin içinə ı m ə ı m. Adam sa Adam m. soru çatlay xaracaqd ı ə rlə ı bacars ə ə ı ə n simurq qu rd ı ı ı n ad

ə ni dar qlad il ğ dimdə Süleyman torpaqlar Süleyman b, – hirsl b, – şəhad ç ə tmi lay ı ə yib yoxaç ğ ordan. Ax ş ı ə ə kinirdim. M ı İl ğ dum: “B n vahim ı kilmirdi. Tozseyr kilmirdi. m görüb, baba?” –soru ə ş ı ş ı ı torpaq da, su da, günəş d torpaq da,su m ı ğ rd b kiriy qca kir, na tökdükc di ki, kül n ə ə ı ı ə ı n çay, bulaqolmayn xma edir, yax q n, möhkə ı ı ğ m-filan deyildi. m-filan deyildi. Dal ı ı t barma ə ğ qoymu lar. Birc ki, azqalaç a qarkimi a qurumuş ə alar miç alar sallam ə şə d ğ dedi. – Yollar ə ğ ı q keçil kild ı ə ğ m r susasam da, o çaya tə da, o çaya r susasam ə ı a qoymurdu. Deyirdi,insang a qoymurdu. ə n ş ı ndə ə ı rd ı ı l unun qanad x s el ı r axs ə llar dan ı ı t susdu.Handan-hana də Süleyman torpaqlar Süleyman ə -solunu bils ə z q gözlə ə ı k ı ğ nirdim. rd ə ə ə gözl ı yin hardan yin belə ş ə yax m Ağ olsun. n sonra h n sonra ş ı yi n ı ki adama daha çox oxş ki adamadahaçox görünmürdü. Adamlar azı ə ə dum. Qarda m ş ə ı ilğ ı ə görm dis s yava du. d tk ı ş ə el ə ı n, m mi ı ri saya bilmirdi.ri saya Mə a ndə lar. B lar. ə ı ğ ı ə toz-duman ı ş ı ə b getm rtı ı ndə ma aldanmasam, yet na ya ə ğ ı ri daha da z ri daha ar ri getdikc , özünniy ş ş İstid tan g z ə ı dil ş ltı ə rd bu toz havaya qalx butozhavaya ı ə ı l -yava rd n mda islad ə ə ı diyi üçündiyi gözl n də ə ı bilir. G s ə ı ndə ə lirdi ki, onun a lirdi ki,onun ı ə nda g ə r ı . ə ı b. Amma, vallah ax b. Amma,vallah r. Qorxaq,aciz,a ğ n ə y ğ ə d . Qurumu , bird ş n ə ş sdiyin ı sini e ı ə alanaraq, alanaraq, ə dum bird ey yax ey ı ş ə rd yim. Bu, il uzaqdan çay axd uzaqdançay r illə keçirdi. keçirdi. ş nimizd lar daya ! ş ı . Ditdili v ı m da obirimüharibm da ə ə dey ə fə ı ə tamam ba öl n içind a lib tamamf ə ş ə s almaq olmurdu. El ə ı ə rd ı l idirdik. ğ n il r b havadatutum.V iflə ş ə ə h ə l ı ı ə bilmir!” ziyir, geriç ziyir, ə ə ı olacaq. olacaq. n hə ş f getmirdim, ğ ə rahatidim.Harda olsam, y n, bundan daha ac n yanm torpaq ayaq alt torpaqayaq ə ş mi yirdi. El ı ğ ı Ə ma aldanmasa, heç vaxt heçvaxt ma aldanmasa, aqq rsan fə ə m ay ə rini söyürdü. Oh nims ə ğ rind traf getdikc . El şə r tə . ğ ı m ı ə ı ə rd İlan-çayanlar dad md lama rd ı diqqə ş r. N rə ldayaraq xo ldayaraq ə qa idi.Ordatan ı rə ı ğ ı ə b evl ə ı ğ b . Hac mimd k ə ı bilbabam . Babam la ə ı n ahç ş m fin r. sayd ı rqli bir dünyaya rqli birdünyaya ə ya ə ə ə rd ğ ğ ı bilistil ə ı trafı n ç olsun ki, hə ğ ı İstid an olmuş ğ ə kilir, içində çox vacib bir çoxvacib t edim. Kül ı ı ə ə . Görürdüm o alar b n ı ğ ə rinin yolunu mim kimi it- kimi mim Süleyman ə ı iyi g iyi ə ı n öt görürdüm. tüstü kimi tüstükimi ə tin vaxtlar- ğ l ə ə daha çox dahaçox ı ə ı ə ı kib dedi: n adam ə nda x n ma inan- ma ə şəkild d bununla d ş bil bizi bilbizi ı ə ə ə ı ə b nacaql ə ri?” n r onun m, bu- lind ə ə itkin ə dular. xtc m d lirdi. şəkli ı ı ə a ə ə rı d qi- ə h- yi ı ə ı ki ı l- n n n ğ ə - - ı

Babam o yayı çoxlu nağıllar danışa-danışa, bizə çoxlu məsləhətlər verə- verə damımızın dəhlizində oturub obaya gələn yolu vərəvürd eləməklə keçirdi. O, gözünün son işıq parçalarını da əmim üçün xərcləyirdi. Üfüqdəki çayın yanı- nacan uzanıb gedən tozanaqlı yollar babamın gözünün işığını əmdikcə əmir, sanki qəsdən ora-bura burulub onu əziyyətə salırdı. Bəzən baxışları şübhəli bir qaraltıya ilişib qalır, üzünü qırışdırıb daha dəqiq görməyə çalışır, bir şey çıxma- yanda məni haraylayırdı. Qar yağanacan birtəhər dözdük. Əslində, dözə bilmədik heç... Neçə dəfə xəstələndik, iki inəyimiz qızdırıb öldü. Ayaqlarım yara tökdü. Elə incidirdi ki... Babam məni obadakı balaca ağ vaqona – yardım həkimlərinin yanına aparanda “ayaqqabısı yoxdur” deməyə utandı. Dedi, nadincliyindən ayaqyalın gəzir. Dik məmələri içimi qıdıqlayan qara dikdabanlı ucaboy həkim məlahətli səsiylə tər- cüməçiyə söylədi ki, bir daha ayaqyalın gəzməyim. Bədənimdə yağtikan zəhə- rinə qarşı allergiya var, yoxsa başqa problemlər yarana, hətta zəhərlənmə ola bi- lər. Ayaqlarımın çirkinə və yaralarına görə həkimdən utandım, onları oturdu- ğum çarpayının altında gizləməyə çalışdım. Dikdabanlı həkim bunu görüb qəri- bə bir doğmalıqla gülümsəyəndə lap özümü itirdim. Başımı aşağı saldım. Bu an nədənsə əmimin gülüşü gəlib durdu gözümün qabağında və qəfil fərqinə vardım ki, dikdaban geyinmiş həkim bir suyundan əmimə oxşayır. Doğmalığı da on- dandır. Bəlkə də heç oxşamırdı, mənə elə gəlirdi. Yardım həkimləri babamın gözlərinə də baxdılar. Dedilər, güclü təzyiqi var. Əsəb və stresdən işığını tamam itirə bilər. Burda heç bir şərait yoxdur. Tə- cili harasa xəstəxanaya getməlidir. Mənə balaca sellofanın içində çoxlu atma dərman, iki-üç maz verdilər. Dərmanlar xeyli kömək eləsə də, ayaqlarımın giziltisini axıracan ovuda bilmədi. Onda babam qapımızdakı toyuqlardan birini kəsdi, dərisini soyub ayaqlarıma çəkdi, üstündən yumşaq parça büküb qatmayla bağlayanda dodaqlarının altında dua kimi bu sözləri pıçıldadı: “Mənim gözəl balam”. Gözlərim doldu. Anamın dediyi köynək söhbətinə bundan sonra zərrəcə şəkk-şübhəm qalmadı. Və babam bu sözləri elə böyük sevgiylə dedi ki, iki-üç günə ayaqlarım sağalıb anadangəl- mə oldu. Atam yayın bir ortasında gəlib çıxdı. Əmimdən xəbər yox idi. Dedi, bizim tərəflərdə qanlı döyüşlər gedir, gündə o qədər adam ölüb, itkin düşür ki... Kimi axtarasan? Kimdən nə soruşasan? Əmimdən xəbər gətirmədiyinə görə babam atamın üzünə baxmır, onu danışdırmırdı. Atam gizlində deyinirdi: “Axı mənim nə günahım var?” İstidən ümidlərimizin də yanıb kösövə döndüyü adi günlərin birində babam başını göylərə doğru qaldırıb öz-özünə pıçıldadı: “Yağış yağacaq!” “Nədən bilirsən, baba?” – yanına qaçdım. “Havadan dağların iyini alıram”, – burun pərələri qalxıb-endi. Uzaqdan bizi marıtlayan atam mızıldandı: “Kişinin başına hava gəlib”. ultikulturalizm, 3/ 2018

Babam təmkinini pozmadan daha da inamlı səslə: “Yağacaq, – söylədi, – M mütləq yağacaq. – Boğazını arıtladı ki, səsi titrəməsin. – Baxarsız!..”

Multikulturalizm, 3/ 2018 yetirm öpdüm. B bayaqk tapana q “Qurdun a üfürüb ba d Baxdı girir, gahçöl titr Bə ə onsuz t e görm ist Heç la b a deyirdi, ban hə çox a canavar vanlar var.Babam bunu.Deyirdi, deyirdi rı nin qap maq duas köynə torpaq qoxusu m s Çox sevindik. Babam dasevindi.Eyn n nun ucundabarma ə ş mimi ax mimi ə ə ə na canavar dadanm na canavar ş id n, heçn ə n qatlamab lk d lk ı ə b azaram. b azaram. yirdim. Göz ə d ə ə ə ns ə nl ə ə d mim itkindü el qca dahaçoxü yind mi n s A Ə Yağ M Ə B Qulhuvallah “S Bir azdan,do Hacı ə m sürünü, h ə ə ı ə ı ə sin. sin. sözl ə yen s man rin içini titr ğ slind ə m ə s ə ş rkiridir c ə ı indiüstün ə atsa ı ə ı nas n d ı ş dim. Ki riallah ... Dedimax ə ğ rı siyl ə ğ murlu pay ça vvür el a ı Süleymana qardü Süleymana ə ə görmürdü. n iç lad tapa bilmirdi. S z nc ğ r b ə ni qorxutmaqni üçünuydururdu bunlar ə ə ğ ı ı ə ı eyn ə tin qahala...” n ri t n obalardabird ı ı ə , a ı qaç çağ ı n daa ı d ı ki ğ ə ı : “S ba ə indid çağ ri salanbabam ə -salamat g -salamat ğ ə l atidi.Ömrümd ı ə krar-tə ə n s at nim d ş ş ə ı ə fə ğ yini gözündə ğ şəndə n n ı ı n ə breyil breyil mirdim. H mirdim. ə ı n s r, gahdaqap ğ lad ə ə ı ə ı m canavar n a ə ı gör ə dir, h m ç ğ m ı riallah rudan da, göy üzün qarabölükdüş y yib atam ı laha şənirdim. Babam gözgör z gec z ş ə ə ə ı ı ı ı ı d xar , b ı anlamad gah“bir”, “iki” tutub soru Ə laha ndə ə ğ z heyvan deyil, evimizin bir sakini idi. Evimizi, ail birsakiniidi. evimizin deyil, z heyvan m! Bu gec Bu m! n krar soru ı bu q bu ə içimi ya z . Canavarlarbilirdiki,budüz ı llə ə n a bir h bir ə ı ı n z m d b açd adam ə ə ı rini ya ə ı ə n s ldi. Qaç l açmayasan!” B açmayasan!” h n Hac ə ğ ə ə ə rinin birind ə ı at ı d şə ə , st ı m d ə rlə otarmalı n ç n m ə ruhunasakitlikgə ə ə ftə ı ı ə n gün babam laha...” Sonradaqatmayla b r sars , a ğ ş ı ı ş mimi, h mimi, ı qarabölük adamlara hücum qarabölük edib. Bilmir ə r orda-burdac m n ür ub n ə ğ ı amaq e ı belə ı açmad m busözl xartm at ə ğ ı ı ə Süleymanda heyvanlardaaz mü ı n yanavı ş ı

z idi. Onu canavar yes Onucanavar z idi. z n b onunyulafqoxuyan yum ə a açd ə ı ı ə ə zb ı ə na yax m mimin h lmam ş öyr yin yini tax a dü? B ə d ı ə ı za x qara bulud g ə ş ğ ı rd ə rlə ı r. Yoxsa canavar onu otaracaq. Hə r. Yoxsacanavaronuotaracaq. qiyl tta m ə ı a m ba ki,canavar appaq, bel ə . Havan od düş ı tdiyi dualardandtdiyi dim. . H ı ə ğ ndan vahim ı ı ş ə nla çağ ə r körp ı at ə d t ə n gözl lk ə ı doldurdu. ə ə ı ə si havaland b buludlarabaxd ə m. A m. r d nirini al tta ş ni köm ı ə s ı ı m ı apar h ə . Dü tirirdi. H rd ə ı dl ürdü. S ı ş qoxlad ə ə z g ym ı ü minki kövr vaxt ə v ə ə ğ sini anama sildirirdid şəsini anama ri q c ri tamamtutuldu.Burnu- at ə ş ə ş ı ə ə ünürdü ki, obadan uzaq- ldi, b gizlə ə ə busözlə ə urdum, bilmirdi. Ancaq y lm ğ ı ə ı y nlikl sur, belə rd ı b ə ı li qaranl ı zar ə llı m ə c ə ə ı ı çağ ş ş ı ə si el ə ğ l , qoxlad q ondan. Aram di. D ə ı qa heyvanlarax ı heyvandı lk ə k! Amma g k! Amma r. Qurda d ı ə ı , döz ə qoxusu... m rd ni lütsoyundurub ı ə rd tdim. Qay rğ atamdan daçox ı ı ə ə ı ə rı görünc . Qaçq ı ı ə ri oxuya-oxuya oxuya-oxuya ri k, adam rk-b ş ı nisgilli idiki, ə r, g . Amma dey . Amma güclü heyvan ya rd nab aq burnundan ı liy ə ğ bilm ı ı a bax ? Gah iç ğ ə ... ə ə lib sahibi- ı ğ döndüm. rk sar r. ə ş ı z l İslanm ba n obala- İlahi! ə ə ı ə Ə ı ba ə cibin- d hey- ı rə n içini n içini ı danda zdim. zdim. sl ço- ə ş rd k at mizi mizi lad ı ğ ə ə zda ı ı la- t ə d m, m, m. m. tta ə ə ə ı ri ri ı ı . ş r - ı : .

ba vaxt haz v verdil yünç lad ed ə bam korolmasa, uzun çubu ni oymasayd ba n mimi tapar, bizi Hac bizi tapar, mimi ə ə ğ ə ş h n qarat ı ver ı rdi. ı lar. Amma rla ə ş ı ə lütsoyundurub köyn lamas r gör ə l Babam yeralt Ba Q Babam öl V ə ş r. ə ı rini qurdalay ə ə nl ram: öl ram: ş brin üstünügötür bunainanacaqq da ə ə ə ı rin baiskar ndə rə n ş ı ı f oturub özü üçün n oturub özüüçün f m, o,korolmaz,evimizdağ ı ist ndak içim s içim ə ə ə mimin ölüsü d ə ndə ndə yim. Gözl ı

ı şəkli el

qazmam v ı ı ə ı b gözl z m ə mimin yerin mimin ı siyy ı lday Süleyman ə ə n ə ə d ə ə ə ndə ə yinin alt yinin ı ə m. m. rini töküb dünyam ə düş r. V r. t el r u ğ rini tökdüyüm ı ə z unu g da Ə ı ş ə n böyründn ə ə aq, bundan üb ki,pə di ki, ı yan ə g ə el lm ş ə s ə a vurma r p ə ı ə ə , babam ı n istil dü ə na sald lin s di. ə ı rgar z ə ş ı al ünə ı lday lmaz, rgar yerl ə nda ı ğ ı ki basman rinin-m n ucuyla n ucuyla babam ı ə b yad adamlarb yad ı rk a ba qlar n yan zab ç ı şə r ki,m ə ı ə z n bird ə kli ç mim üçün yer saxlas ı ı ş mim itkindü zülm kimi... Sin kimi... qa ə ə ı ı k na gömsünl rini birc ğ ə ə şəkil tapmad ı m ə xartd c n də ı ə n a n yanı ə ı ğ t k q ə alar çevirdiyim üçün. ğ birv ı ə l , da ı ı ə ı n d evimizd ma g ı ə m nda ala-talagörü- n ə ş sin şəkild r böyük idim. r böyük ı m n ə ə ə ş siyy r m ə ə n gör ustası ə ı zdi. H s ə q. Anam dü- ldi ki,bütün lind ı ə ğ ə ə ı ki gözl ə ni. Körp nlar. Sax- ı t el ə n n qovar, ə bilir ı na onu na onu ə n xilas b m ə tta ba- m ə ə ə ə y rini m ə ə

Multikulturalizm, 3/ 2018 70

Multikulturalizm, 3/ 2018 b dovo ta ölümün ild edilmi repressiyaya u mu la evl rus tova ə sinin q ə ş n Axmatovan du. Ancaq Annan du. Ancaq ə Nəriman Qasýmoðlununtəqdimatýnda şə ş Я Прости, простичто И Прости, что С Вот Гляди Ты Şeirl Anna Axmatova 1966-c G Нежна Но Сюда Широк nmi , Levin g , Levin hə ə

слишком моими ə солнцу ncliyind ə

d все-таки rciyində опоздал ş biristanl

ə эта ə ə , bu nikahdan g nikahdan bu , qə ri birçoxdünyadill biyyat

ко веселыми

апре

d и синяя ğ

Anna Axmatovanýnþeirləri ə

мне ə

детскими ram желт r onun bütün kitablar радовалась ə ncliyinin q ı o, h ə n özün

v ı

льская многих

ı n на тебе я ğ

ə ı поближе ı

ı n "Gümü ş fat edib, Sankt-Peterburq yax жила ı тетрадь

nda d n bu evliliyi xo n bu evliliyi d вечерний много ə ı hesab olunur. “Q olunur. hesab ill ı 1940-c d d açı iyununda Odessada zad

min dövrün ba min dövrün – Nikolay sovet hakimiyy sovet Nikolay –

глазами я ı ə ğ ə

n özünü Q n özünü

прохлада qar рада b. Atas r repressiyalar

ı ə . стихами принимала скорбя na gör ə

l ı за

ə fn olunub.

z мало лет – c

ı ş "Rekviyem" adl "Rekviyem" ş rus Böyük сядь l ill ə dövrü"nün m тебя ı ş ill . ilin 5 mart ı yin dünya yin dünya ə da ciddi senzura t : свет , rin ə ə ə ı .

müh rd ri Stalin h , sonradan Axmatova t Axmatova sonradan

. ı ə ş z ə

t b ı yaz ı l Orda xan . ə ə düz ş xt olmam rcüm qa bir m ə ə hr air ı ndis-mexanik olub. ndis-mexanik ı na h ş l öhr ı ə ə ı b, 1987-ci ild b, 1987-ci ə ə li nda Moskva mans ə ə si Anna Axmatova 1889-cu ilin 23 ilin23 1889-cu si AnnaAxmatova nz ş ı edilib. bsxanalar avtobioqrafik poemas l ə ə ə tli tarixçisi Lev Qumilyov do sr olunmu sr ə rl r ə əş ı ı

ə ə ş ı gan ail z poema” z poema” Ə , sini yaratma çapolunmu hur ı ə ə nlı ş hm tinin erk tinin tbiq olunma airin hə ğ HÖTE ZALI ə ş ı ı d xanı ndak iiNkly Qumilyov- Nikolay airi ə ə nda keçmi ə ə çap olunub) 1930-cu 1930-cu olunub) çap x ş traf sind ilk b ilk ə llüsünü götürüb. götürüb. llüsünü ə m ə Poeziya guPoeziya ı s Komarovoq Ş n ça ə ı n ə ə ş ndak air ğ rind dünyaya göz göz dünyaya du. ri, h ri, ə a çal ğ dii ə ə a ba ğ slind ana t ş ə ə ı ı di. 1922-ci di. 1922-ci ə is nda m Domode- m d ı s ş ı ə ə (1935- ı ş b. rl ə lanm Axma- şə n say- ə ə o si ə rd ə ğ r ə ğ sə ul- ə hv ə ı lu lu f- ş n - , *** Zərif aprel yeli əsir bu axşam, Boyamış aləmi qürub sarısı. İllərlə geçikdin, yenə də şadam Səni görməyimə illər sonrası.

Burda, yanımdaca gəl yaxın otur, O şən gözlərini zilləyib oxu Bu göy dəftərimi, olanım budur – Sadəlövh şeirlər indi var-yoxum.

Bağışla, olanlar qəmli səslənir, Salmışdım mehrimi dərdi-sərimə. Bağışla, bağışla, çox-çox kəsləri Sən bilib qatmışam ötən ömrümə.

WWW Я научилась просто, мудро жить, Смотреть на небо и молиться Богу, И долго перед вечером бродить, Чтоб утомить ненужную тревогу.

Когда шуршат в овраге лопухи И никнет гроздь рябины желто-красной, Слагаю я веселые стихи О жизни тленной, тленной и прекрасной.

Я возвращаюсь. Лижет мне ладонь Пушистый кот, мурлыкает умильней, И яркий загорается огонь На башенке озерной лесопильни.

Лишь изредка прорезывает тишь Крик аиста, слетевшего на крышу. И если в дверь мою ты постучишь, Мне кажется, я даже не услышу.

*** Yetişib ömrümün müdriklik çağı,

Tanrıya duayla baxıram göyə. ultikulturalizm, 3/ 2018

Sərgərdan olmuşam axşamqabağı M gərəksiz üzüntüm yorulsun deyə.

Multikulturalizm, 3/ 2018 Наклоня Пусть Твой Но Неизбежную Красный И Если Красный Незначительной Я Но M Nadirə *** Пусть Обессмертил D quş ş И Dönür bu fanihə yalay Yen О WWW Bir alov yüks Sil göl suyunda taclan Dam üst sükutu arabir, laqq duyuram. V ç erim ə

ə tin ki,e над предчувствую твоей тебе ə rə

ni füsunlam armudu soluxub r я с d ə

oöt души ı знаю ə ə вечер пронизанный

ə r ovcumu, ruhutell

ə будущим , yaz n olur ki, an bilmir не

не p m. Pi m. вспоминаю

ə не ı лся

qonanbirleyl ə traq ş yatdan, göz ты ты дом дом , что id ri görü ı

не ə пленяюсь ram m совсем , моля ə ş

над ə золотыми ə lar x ə iyim ç

m t

встречу lir a томленья m q g твой твой стирается ı

r taleyin, r taleyin, ə горько

aqq тайно r qap

моими встречи ı встречу ə ğ ə izini ı ı ı ş ltı b ram s n də lbimdə

ac ba ı ı над голубой нарочно я ldayanda, ldayanda, ı x сердцем

ə şəkill ltı s

ə любви, ı редко ng qatanda ı

ı l h

r qarş m судьбой n

s bir yandan biryandan колдую

волную

ı ı стихами

мутной ı

ş тобой ə

n kdir kə мои ə ə ə устами döys метка ı ni, yatdan. nir. ı

lb n f na, ə с вторую . nir.

, ı ə тобой , ma, ma,

ə – t.

миную покой q ə . , ə

, n,

ə рекой

n , . . , , Qırmızi evindən yan ötüb qəsdən Gəzirəm bulanıq çay qırağını. Bilirəm bir acı yeltək üstünə Əsirəm üşüdüb rahatlığını.

Olsun, sən deyildin eşq həşirində Dodaqlarım üstə əyilib qalan. O qızıl xislətli şeirlərimdə Ağrımı-acımı ölümsüz qılan –

Fal açdım, gözümdə mavi görünüş Hopduqca axşamın şəfəqlərinə, Damır ürəyimə növbəti görüş, Səninlə qaçılmaz bir görüş yenə.

WWW Есть в близости людей заветная черта, Ее не перейти влюбленности и страсти, – Пусть в жуткой тишине сливаются уста, И сердце рвется от любви на части.

И дружба здесь бессильна, и года Высокого и огненного счастья, Когда душа свободна и чужда Медлительной истоме сладострастья.

Стремящиеся к ней безумны, а ее Достигшие – поражены тоскою... Теперь ты понял, отчего мое Не бьется сердце под твоей рукою.

*** Qoy müdhiş sükuta əsir dodaqlar Qovuşsun, ürək də eşq ağrısından Partlasın, onsuz da qutsal bir hədd var – Pozulmaz məhəbbət ehtirasından.

Nə dostluq hakimdir bu yerdə, nə də İllərlə od saçan xoşbəxtlik çağı.

Könül azaddırsa, duymaz bil nədən ultikulturalizm, 3/ 2018

Şəhvətlə ləngiyən bir halsızlığı. M

Multikulturalizm, 3/ 2018 Услышу И Но Ему Под И За Что " А WWW İndi anlad Он Промолвил Q *** O h Çatant И Как А Gün Döyünmür ür Keçmi Был WWW Üzdü a Basd Kor quyu dal Dedim, a Ş Qürubdu... o ax Ür Ə O Люби eir yaz, gül-dan eir yaz,

кажется что ты я чтобы ş sqanc, s ə круглым

irin n

каменным ə yim da белую ə

закопала

əş ilah

можно божье ddə t, e копыта обещала он ı rd думал

ə брошусь ş ğ

k qə l ı меня ş ревнивым ə canatand qu m bir q m bir əğ id

ğ ötürdü,k я она ı ə lamaram birdaha,inan,

ı nm ə

птицу m сладостный t ks мне ş olub döyür olub huş солнце

mində c , ə

–я забыть umun ba

колодцем , ə ə ı гнедого k sevirdi...Hal

войдя ə

ə nda oş не ı , что li azadqu m h веселую смейся, пиш niy yim k сделалось , что ş ı , моля

z тоже am dedi: “Sev m запела ı li, z

ı ş ə n ür мою la ə , kamhə al

, тревожным r yerd ə , меня ə ə плакать

, n

ğ на sdi n меня lidir, n linin altda.

ə ad-xürr всегда ş acı

rifdi. Mə ə ə коня ı такая

n и

y d закате убил птицу у

ş ı n altda. i çatlar. ə голос о ı zal um рыдая

əğ ə ,

ndir ndir старой

, h любил прежнем сердце ə . umu. m и

u. , dir, ı не ə и . ə m m. m. ə стихи!" mi mi yatdan”. yatdan”. r an

ni, повсюду в

ni ее. , буду

светлицу

и , ə ольхи.

мое ni, нежным, , , ,

: Или стану просить у знахарок В наговорной воде корешок И пришлю тебе странный подарок – Мой заветный душистый платок.

Будь же проклят. Ни стоном, ни взглядом Окаянной души не коснусь, Но клянусь тебе ангельским садом, Чудотворной иконой клянусь, И ночей наших пламенным чадом – Я к тебе никогда не вернусь.

*** Sən də elə bildin öz aləmində məni unutmağın gələr karına – Düşərəm naəlac bir qəm əlindən ağlaya-ağlaya ayaqlarına.

Ya da üz tutaram falçı yanına dualanmış suyla qılsın çarəmi. Sonra yaylığımı nəhs ünvanına yollaram çatdırsın sənə ətrimi.

Lənətə gələsən. Bir ahu-zara uyaraq zirvədən enməyəcəyəm. Mələklər bağına, ikonalara and olsun deyirəm, sönməyəcəyəm. And olsun o qutsal odlu anlara, yanına bir daha dönməyəcəyəm.

WWW Мы не умеем прощаться, – Всё бродим плечо к плечу. Уже начинает смеркаться, Ты задумчив, а я молчу.

В церковь войдем, увидим Отпеванье, крестины, брак, Не взглянув друг на друга, выйдем… Отчего всё у нас не так?

Или сядем на снег примятый ultikulturalizm, 3/ 2018 На кладбище, легко вздохнем, M И ты палкой чертишь палаты, Где мы будем всегда вдвоем. 75

Multikulturalizm, 3/ 2018 На И Поцелуем Полуласково А Как Подошел О И Тюльпан На Не Пусть И От – Наклонился Может Я Сливаются ства Мне А Ayr *** G Art S Giririk kils Rə Çı Bir sual:bizimki al Ya da m Ya da Ə Ə Çubuqla cı Было WWW ə

, как

ə yl b только x загадочных с я только взгляды n özal hm

zirik yollarda çiyin-çiyin zirik yollarda ə ı меня лица

жизни любишь

ı əşib d ı

q torandü дет di cütlükd не rı la bilmirik, bubizlik deyil, велит

очи

q... q ə ду

камнем t oxuyurlarbird ты могу меня ə

шно

отхлынула ə поглядели

zarl

ə застил

вздрогнула у красный

mind ко

красив

ririk nə ə моей zd

ə простая руки

его

lbimi cavabs тебя

y , вещи

была

взлететь

ı ı ə мне не приручить , полулениво от ğ ğ ş ə ... nikah, xaç suyu, , древних

–как ür, günəş ı a çökmü он ya ə надгробным n otaqlarbizi.

, m

хочешь

любовь жгучего . коснулся , туман в . Улыбнулся , проклятый

fə ş

что и . крылатой петлице ı

atmaq ist

ə тюльпан nm simizi. simizi. учтивость лица

ns очи кровь лучи , . Этот -то ə ı ə ş r niy lal yen ölüy

. ... qar üst ə . смотреть ликов

z qoyur z qoyur

...... скажет yilir, света ... . .

ə ə . , ляжет r ? ə ! . , ,

ə , ə . .

На И Я Отошел Все Десят ax dumanl Tab ildi... h Qars *** Sehrli gözl Çocuqkə Q Qar Yuxusuz gec Meyitt Duydum, baxı Diksinib fikrimd Sad Gözüm Bir d Ömrümün üstünd Gözl T Uzan S G Ə Bir azn Ə H Nahaqdan söyl Getdin, aralandı Tu Necə Doldu o ı ə

ı ə y yilib önümd yilib ə ğ вложила сказала rm k onun və ş lib y , m ı душе ı ə landı

ı ş ş мои m yox göyl m yox ı ə d ə d ı ı rd ı ə z rim b uyusun qoy m b hə ə ь ki,onillik sükut s ı d ə sakitc ə ı ni sevmirs

ə ı zanbaqdı k a ə ə лет göz i , tax

üzü ə n çald b vard vazi ты,

бессонные ş и ı z ə

r n ı nla ğ ə его ə ğ , n

пусто замираний в ri müq ard lki boş ə ı slind ı m ə ə и , istil

ş ə ls l ş ə тихое ə l varbiri-birin l ı ş

d birsöziçin ə s ə b düym ə ı напрасно ə стало öpdü ə ı ı ı ğ ı ə r, nal m, donduh , birazh ndan bu ə s dim bu sözü, heyhat. n, qə n, l , n ə ı indidey rə ə r, yaln ı ə m qanad ə ə

n tüstül ə , görmür heçn и olaram aram. olaramaram. ə n? Nolar,baxsana. m mt ikonalar, , ayd ə qalx nirdim, ə ddə ə

hay ясно слово n

m lbim ə ə ночи ə снова ş ə ə li anlar, zar da üalan ə limd ə t h sl yerin ə ə ı ı lind ı и ə n hə zca d m cövlana, g ə . t, s ə ə . ə bb ə ə v sl криков rin... ə nirdim –

ə yen ə c ə ə ə .

ə ə ə lm ə zilmiş ı ə ə n – ssiz ssiz sr ş ram. yat. ri … ssiz. ssiz. . k... tim. ə ı ə t ə i . ə yir ə ş tim. tim. k .

ə , . yi 77

Multikulturalizm, 3/ 2018 78

Multikulturalizm, 3/ 2018 Я Попросил Между Перчатку , Показалось А Я Но " Yüyürdüm t Напоила Так Переменчивой Qorxunc t “Dediy Gets И Enib pill Çı Пес Üzündə İçirtdim Tün – S *** “R WW – Как И Я Я Я Искриви Задыхаясь Сжала Улыбнулся Всё M Отчего ı

Оттого xdı ə обманут на ответила бежала с xdı я сказал я ə

n бежала

шаги ngin niy , что

ня знала тоже беспомощно ə ə за

W m правую , s n öl sakit-sakit:“Durmakül d k d буду

im nə руки

последней -gözündə ə ə , içdiyi vurdu beynin кленов

ntirl llə ə

ты

лся было . Умру , что ə мои l мне: " его

–их ml ə

d за ə : " rə с , перил , я

b ей ə rimi qaratülaltda... rd : " ? мо

ə ə левой ə r cam

m сегодня спокойно

varsa, bil,zarafatd Со ə под

ним ngnə qaç

мучительно что

Он ssü ə допьяна

руку Милый крикну di, getdis

были n sürahil . Уйдешь я

, злой только

шепот Не мною

терпкой

с вышел ı

тёмной много ə унылой

b, n до ı fə n” –qı

грудь

n zab, h тобой

не руки ə надела стой встречи

ı s darvazay birc

легки. xo

воро бледна

ла: "

ə , милый– касаясь судьбой .

olub s умри тко и ə осенний три ş ə

. ,

rsi , я ступеней ə birsaatda ə ş !" !" mirsiz, холодела на

жу шатаясь

печалью y q

вуалью söz atd т Шутка рот

z ə ! ı .

умру." rd ветру can. ! ?"

ə ə ə . ı , ... acan. n m b kdə ". ı ə , ?” ı ... ". , , ”. ə , rkd ə n. nin üzvü, 1999-cu ild 1999-cu nin üzvü, dilin ə b Necə Son görüş Только Равнодушно Çə Я Özümd Это Sa Aldandı Söyl Ömrümgetmi puça M Çoxald Yax Son görü Gözüm birqaranl Q Yataq ota “Pay Salm dii t ədii ə ə взглянула ğ kib apar fil p n də

ş ə ə песня ı d ı ı l zd dim: “ ca bils ş ə llifidir. 1994-cü ild 1994-cü ərcümsinin müllifidir. d ə ı ı geymi ə s

ç gözümd ı m bax, rüzgara, ı ü в deyildim, ça r, bir

ı ş ə ş

ldad ğ ş спальне n nin kimi. Öll amla nəğ

ı ı ütm последней rd na laqeydsar əğ Ə ə -желтым m d на yerd ə ı zizim, zizim, ı ş m aya n Az bira ə m b dili üzr ərb dili fakült t olunub. Bir neç Az ill 1970-ci fiə edib. Bak dim sol r ə

tutmu ı ə темный ə bini q n titr ə ə si, budaayr ı pill rbaycandan ba ərbaycandan si si üçc q ev

ğ ı ə ə горели da do ş öl ğ ı rbaycan Din v əsini f ə bu yelbeyinl m ə ə caqay ş 1987-ci ildəMoskvadanamiz1987-ci Ş ə ə zizim m zizim ə ı ş q ə

ə k dill k air, alim,tərcüm z встречи ə огнем ə k, taledir, du, f pill ı zill ı ə ğ ə m s lc ndı l medalla, Bak medalla, l ı n say дом ulub. Hüseyn Cavid ad zib m l ni, ə ə ı ərql

ı q свечи müt yimi. n: ə ə m, m, ə ə ə dir. nir. ninl ri. q . . ı ənm diplomu il ə kitab ə l ə ı ə nim, ə ı , rcim kimi f kimi ərcim . t q. lb ni şqa Türkiy ə ərd

ə Demokratiya Mərk ə ”. ”. t, ən b ı n, el ı DövlətUniversitetinin əçi N dii yarad ədii ə c əaliyy ə d ən Az ə, əriman Qas ə bitirib.Y İ ə ran, Suriya v Qurani-K ı ə na 132 sayl rbaycan Yaz ərbaycan ədlik dissertasiyas t göst ı cı l əzinin s ı qla m ə rib. ı ə mo ərimin Az mənd əşğ ı ğ ə

dridir. dridir. şəh lu 1956-c uldur. İ ı ə v raqda da çapraqda da çı Şə ər orta mək- lar Birliyi- ə Liviyada rq ı n ə şünasl rbaycan rbaycan ı Ş müda- eirl ı ild əri ı q ə

Multikulturalizm, 3/ 2018 80

Multikulturalizm, 3/ 2018 xidm yayma dam ona z dur. Sirrin övlad ı ?! Sirri-Xuda!! ə ə t edirs Kontekst geni S *** Orta *** Sirr qorundu *** Onu qorumaq onaac ğ rə ə a, özüözünüfa r d n ə t s ə ə ə srl ym ə n. Amma yox. Bel n. Ammayox. n ə ə ə r Az ı sinin qar t üçündür,ancaqs da yoxdur. da yoxdur. ğ Sirr qorunduðuandan ş u andan yay ə (“ l rbaycan deyimi: "Sə rbaycan yayýlmaða baþlayýr ə Ə ndikc ş vvə el ş ı s ə l-ax ı ə ı T m n maqdan gə tekstd ı ə al akademik Kamal ABDULLA Ə ı y ə r yazı ı ə deyil. deyil. Sirri qorumağ lma ı ba NQ rsan. Onuür ə n ə ğ ə ş rinl lanlar” silsil a ba t s lay İ lir. S ə əşir. ı r verə D V n r. Bunec ş ə lay t üçün deyil. ə ı n elə r. Sirrinatas ə rə yi Ə m, sirrverm nd ə ESSE sində ə bilirs ə olurba g a ba ə zdir n) ş ə lad n ki,qoruya-qoruya ı yoxdur, anas ə ş ə nl verir?! Sirri-Xu- verir?! ı İ rə nsa, oözü özünü ə ST m". m". rin asud rin İ KA ə ı liyin yox- ə

olur ki, onlar eynizamank d ya da ya bilə najlar Dastan s najlar Dastan heca axtar m hans Bə tiyy nasib belə k qar ikisin ver n lal öz boylar deyil. Az deyil. gizl xas ı ə ı ə ə r. Beyr e sikl ı lk s ş ə m ı ə ş ə ə nda, dahado yalvar ı nl ı ə idirik. AruzQocat m dildiyini öyr tlə l ı münasib ə ə ə

onlar bu anaxronik (eyni zamana aid olmayan) m zamana onlarbuanaxronik aidolmayan) (eyni ə ə ti bar S *** "Kitabi-D Ə *** Orta *** P *** "Kim yata "Aruz o Sonuncu boyda bizbudü Bel *** ə Necə Basat t *** d ı deyil. Bu m Bu deyil. rində r daha maraqlr daha zda böyük birsuala dönür. zda böyük dem sir edib aparmadan Qazanözünüm sir edib ə ə d ə n yazd rd ə ə rs eyniövladkimimünasib ə ı ə ı

k Qazana köm k Qazana n rbaycan insan rbaycan biyyat insanabiyyat qanadverir,kobud t ş birinam varki,Az ə ı ə ə d ı ş ı ı önündə n boylan ş n (hekay na ç ə srl n. doluxahi mazl ə ə k olarki,ayr ə hlükə ğ y ə ə tlə ı lu Basatg ə hif r Az ğ ə ı ğ ğ rlə ə xm d ı ı r mövcudr olub?! Ümumiyy ı rusu, d n zaman cüml n zaman nm nda t nda ə q və ə n (s r, ə Qorqud" dastan l si Beyr ı ə ə qamla ba ı r, bunlar birb ı ə ə şərh rlar?! Yoxsa eyni zamana aiddirl rlar?! Yoxsaeyni rbaycan deyimi (qo rbaycan rində d tlə k ist ş dü ı ə l r. Belə ə ə ə ı rlə ə r rinin) q hnə , r var: ə ə aralanm ə rin qat ə ş ə y bir-biril ehtiyac yoxdur. ə ı fində m lm ə yib ölmyib -ayr slind yir. Biz h ə ə k üçün sond d ə siyin g ə ğ ə nçilik üz c d l n) f ə ı ə ı ş ə n y ə l ə Ban ı lm ə , balaca u m ə ı rbaycan insanrbaycan nda han n, evimi-obam n qda müsb , harmoniya d ə hr ə ə ə ə m ə ə ə inanmal nçiliyin m nçiliyin han k ist ə ı si üçün xə görüş rqli olaraq,p t b n ı man ə ə çiç ı l ə n qə xsus personajlard ə ə ə rində d ə dir. Bizimkiharmoniya axtar sl ə s ş ə mirs ı k faktoru ı una d ə rə d ə ş s mürl ə hr balacau ı aq "kukla"n ə ı yirmi?! Basat da,Beyr Basat yirmi?! n ş c rlar. Mə ə ə ı t olanbu ikiobraz Beyr qurulmu ə ə ə san, oxuduğ ə b nqid bu qanad ə ə yetirsin". yetirsin". real t tlə manlar ə , s ı tnin üstqat b ə ə bl

ı ə r. Amma buna baxmayaraq, q r. Ammabunabaxmayaraq, ə v çal ş , h ı lisidi r gönd ə eir yazmaq d eir yazmaq raları ə ə ə r gizl t ça ə ə k öz evində k öz ə ş ə rd ı r hans tnin d sas roloynayan s aqlar b-çapmadan, a hlükə ı Basat v Basat ş r. O, ə ğ ə dur. m ı arxas r?! D ı n qarn rı ı ə ı nib –bunu dem r. Do un zamanonainanma- rir. Bux za g ş ı ə ı ı q. dir. But ə ı na s münasib tnin müxt ): ı ş rin qat s ı ə eir yazanda qafiy nda (kulisd ə d ı ə ı ğ ndı lsin". n ı ə ölümyata ə Beyr ı rudur, buperso- zm n bir-birinə ı Qorqud onları lisidir. Bu, bel lisidir. Bu, y rı ə ı ı ı ə ə r. ndan m rtı ş k də ğ b hlükə ə

ə ca üzlü ha- ə ə t olubmu?! ə ı b oradan k aras ə ş ks-s rin içində lif zaman ı b na ç h ə ə ə nin ar- b kimi ğ k asan k asan ə ə ) ba ı r biri r biri ə das mü- nda- ı ı lu nda x ı m ə ə r. ı n ə ə ş - - ,

Multikulturalizm, 3/ 2018 82

Multikulturalizm, 3/ 2018 is nunda T tarixl olmaya bil olmaya n yax yülü olanlara nya da nya rü Mifin Edipdə müst ı kimi, Sizd ə yoxsa yoxdur?" Ustad"Yar n oloji bugünü və r v d ə ə ə ş qalar?!Dü ə z xo ümüz zaman ı biyyat ə ə rd ə h ə ş visi mifoloji tarix, realtarixinüzb H *** Freyd. EdipinFreyd. sirri.Vahim Kreont tə Bizi *** Bütövlükd Böyük ustad *** Bu hekay *** Yax *** Sofokl. "Anti *** Etiraflara do *** T *** Özünə Soru Azə *** ğ ə b ə tuturdu. ı ə ə ə ə yata keçmir.yata T lar. p xtliklə yat p

ə nda özün ə rbay ş m ya ə ə ş gözün intihararzusu"Də ı n də r. gözün özüt anlar is

ı ə q nda olan taleyind n almaqist ş s ə ünm can ə sd tə doludur – göydə ş qeyri-mü ı ordasizinkretinl rlə ə rə m am ə ş

q find Şə ı ri ə ə olmayan ə ə ə ğ ı qona". Vahim qona". Umbertom Eko ə k bel d n t crid olunmu m h q rq na ru: "Yar mlidir. ə ə ə ə ı ə ə biyyat ilk sual x z variantlardad sd m n qaranl ə qiq ə ə ə ə rə Ş p yyülü olmayan oxucular laz üçün yazmaq ə üz, qar diyi intiqam ə ə ah ah qorxuludur. ğ fində yy ə göz Basatt ı ə t llar ə ı ə s smayil müst ə İsmayil ı ə ndan art ı n olmuş mç ə s mç n gə ı ə l bu oldu: "M ı n dil ə ə rlə ı kim n üçalmahökm , dem ş si m q dünyaya gömül ı ə ş ı q bir proses deyil, onunm birprosesdeyil, ə ı q li ehtiraslara vur li ehtiraslara ə l -qar r d li ehtiraslar. li ehtiraslar. ə r soru ə ə c ə ə d idir. ə lyazma" roman lyazma" g ə ni Milanaevin ə ly ı ı du. Kretinl ı ə hz T qlar n bir parças yi yet ş r. Birc ə Qorqud"dastan ə ə azma" ı li, varimi tirilir. Buniyy ya qoyulmas ya r var. Eyn ə ş Ə ı ə fində dularm ə Okkam ülgücüil visi real tarixdir. visi realtarixdir. r. r. p vvə ə ə ə ndə gözl d ə li n n öldürülür.Az Amma n böyük abstraksiyada mifoloji abstraksiyada n böyük ə ə ə n burda bizim kretinl fə ı ə r h n düş ı bu ə bu ğ ə n T kimidir. əşəli, ortas ş ə invariantxə ba unluq. unluq. . Taleyind ə ə n Antiqonanı ı d r yerd ndak ı ə d ş ə p ür. lyazma h lyazma ə lay ı ı t el n ə r. Kitabi-D v gözd ı ə n m ı ı t etmiş ə yar r. ə c əşum keçmi ə eyni kretinl eyni ə k ı niyy ə ə mü ə ə lu ı olankimi. ttin olanh mç sib atsaq,ondan ə m boyunun so- di. Onunlagö- qiq n faci ə ı ı ə ə md mmal q ə düş t olaraqqal- ə d t ə ə ə ı ə r. Tə r soru lyazman ə Qorqud n vard ə ə ş ə s rbaycan rbaycan yat li sonu i, psix- ə ı rdir. , sonu k, dü- x ı nda nda ş ə an ı y- r, ı

ki, o, sankiqapal t o mu? Olunmay mu? z bahardan ged ş Bütöv m bütün diqqə m ə ist insanlar süf ki, yoxdur. Hans ki, yoxdur. süf m belə qurtara bilm keçirilm ba ar kontekstl ı lav r ə ə ə ş ə k laz n qa heçn ə y rə ə deyir: deyir: ə ngi gör ə el vi-m fd n Füzuliy Adam varki,dünyas T *** Adam varki,gorbagor olur. Adam varki,"çezir". Adam varki,ölür. *** er m er Adam varki,və Rə H Kim kimd Kim xat kimi Kim Ə Bunlar olmasa, Müqayis M H Bo Hüsey *** ə ı ı ə ə ə d ə ə md sevm ə ə ba nqid o m ngində m al m v ş lidir!) n ə h d ə

luq davamedə bi ə ə ə d ə ı ə ş tini onayönə mmə y ni hadis ə r. Vaxtolub ki, Ba ə ə dey n Cavid "Q ver n öküzkimidir. şəc y ə ə ni m ə rini demir ı ə , halbukivacibdir və n yolQeys ə mi q mi b. Hans ə si ideyas na görna ə ə c n, dilind l ə ə q ə ə ə il... ı d Füzuli yenic ə r ə n t birrejimd nl k. r, assosiasiyalar, digə r, assosiasiyalar, ə z ə n ə ə l ə kan ı ə ə d ə ə ə md rlad r ı ri özi q n r n ni t ə ə sirlə sa b r uzan al fat edir. ə ı ə ı ictimai ə sa r ə d ə n sakinl m yem ı ı ə ə ə n eyl m. c ı il ı ə yi r? ldir. n, di ə zlar m nm nib? ə nqidçil ə bi t q dii ə ş k. Sə ı ə n ı bitirir. ə sm nümun ğ ə ı ə ı ı çal r. Ancaqbirə Ə ə r. Cavid, belə d d ı Ə sası nində ə na y nqidə yen xali. ə ş ə lb s d ə allahZevsd k ə hra is r, bütün al ə ş ə ə ə ə yi ə ı üurun aparı ə rin kt r hans doğ nda mü ş rimiz gör bi kontekst(qorxuramm bura ttə ı ş ı ə r. Bir ğ n as ir. ə m mali, bində a bil ki,bubə dönürl ə ulmuş , Nits ə ə ı r m ı s si il l sa musiqiı parças d ı ə ə mir. M ə olmayaraq bütün olmayaraq insanlar " balladas yy l ə s ə ə ə ə s ə min q min c "q

ş ə bilmir. Bir bilmir. d ə Qeysin dili Qeysin il ri, yaxud bir yaz ə ə ə ə c ə e dey müqayis rd ə nl r. öküzcildinə , Füzuliil ı d ni x x nz ı ə ə rm əşə bil ə Ə bi-m n danı ə ə n hə ə tlə d tm ə ı mini, a mini, ə z ə n kimi,böyüy tlə ı ı bi rində ə " r n ə l ş ni yax ə rə ı d ə ə ş balaca q balaca r? şəc dig ə olunubmu? Olunmay ə an tə keçidl ə ə ni kontekstd ngin s ğ s n birinə ilə ə ə girib. rı ə ə rin için rə ə s sl r nqidçi ancaq Allaha müraci Allaha ı ı ı müqayis budurv ç m n ə ə əş ı ə d sar ı n ür r tə ə ir v ə ı ə ı d zcı ə i biyyatlar çevrilə nada q ə ə c ə ş ə tind nqiddə ni sözünüdə ə ı yin ə ı giribondan ğ q alt sev k. onlareyni ə azı n ə ə ə ə olu bundan y n can n bütünn ə ə ə ı bilmir na al bul et- z n Gül- qı ı , t ı ğ ə n ox- nub- rd rm maq maq əəs- ə ı ı tl ə n ı b. ı b n ə - ı

Multikulturalizm, 3/ 2018 84

Multikulturalizm, 3/ 2018 d çoxlu T m nativ şəkild n m rı izah edir.Multikulturalizmis istiqam c metafizik dirir. Q s k biri “Ayaqlar”dan ehtiva edir. dövrdə l ru v ya b üçün sufil rə si, xüsusil yaxud birintan olduğ qayda və nini önc ı ə ə ı q m ə na söyk ə ə buparadiqmadanyana n və vvüfdür. H vvüfdür. kölgə s ll qamlardan biri“k ə ə ə ə vvüf f ə mövcudluğ Təsəvvüf fəlsəfəsivəmultikulturalizmin rini metafizik-f ğ nz una gör c s Multikulturalizm il T Burada Bu bax Multikulturalizm birba un un amerikal ə ə ə ə ə ə tl l ə mahiyy na s dilir. T ə miyy ə qanunlar ə d ə ə İlahi tə ə si) “inc nir. H r ontoloji bax r ontoloji ə ə ə r analogiya metodundan yararlan t vvüf f ə ə timc ls n “varsay ə k h ə s ı ə r üçistiqam İ ə ə mdan metafizikan mdan ə əşf etmi ə fə slam sosiologiyas td tin sosialhadis vvüf f ə ə ı ı ə sini sisteml ə filosofConSörlünt ontoloji paralelliyinədair c nması ə m t k-t , varl ə u dametafizik aspektd ə ti da ti ə n aç s ə ls lli n ə ə xlaqi kamill ı ə ə n ə lam-fiqh (teologiya ə ə n mü k damlalarv s sr ə fə ls ə Analitika Bak R ş ş ə ı ls t ontologiyas , d ı ı ə ı olar ə ğ ə si insan v insan si ı vvüf f qlayan, d qlayan, r”. Varl d əş tic mdan bir-birin ə fi mövqedə td ı ı v f ə ə ğ ı ə ə ş ə ə ad İ Beyn ə t t varl ı rk olunmas yyə ı si bütünkainatav ə v n ı sində r. Birlik-çoxluq(və əşdir ə q. b ə ı ə ə s vur ə l müxt ə hdə ə əşə nləşdirilm ls ş LYASOV vvüf f rin h ş əş ı ı ı ə a c ı ə “sac ayaqlar “sac ğ öb q al ə n meydana meydana g lxalq Multikulturalizm M ə fə ğ ri münasib m ı n bütünsufil ə t” (çoxluqdabirlik) t ə y , f ulay ə dalğ ə ə sinin, h c n də ı ə ə ə n mühümn mövzusu olan“ontologiya” (var- sinin müdiri, f miyy ”, “siyas ə ə rl sinin yollar ə lif c ə mind rdi v ə ə yata keçm ə ə dqiq kimi, etdiyi “sosialontologiya”n ı ls miyy ı -hüquq), ikincisi f -hüquq), ikincisi zidd deyil, zidddeyil, ndir yolu il yolu blar. Buziddiyy

alar is ə ə ə ə ə l ə fə miyy ə si ontolojiolaraqc ə tin strukturuv tin n ara ə ə ə almaq mümkündür. Buzamaninsa- c sinin ı m d ə n t oldu ə rlar. V ə ə ə ti metafizik-mistik paradiqmadan ı ə tl ldiyini, çoxluqlar t ontologiyası ” metafora vasit varlı ə miyy ə ə ə çoxlu ə ə ə hdə ri r varl ı ş tlə h multikulturalizmin ontoloji t s n ə d ə ğ ə ı ə

ə n çoxparalellikt ı ə vvüf f vvüf v u kimi,c rin m ə şəkill ə ls r qlar aras n yüks t-k ə ksinə hd llini tapı ı ti öz c ti öz ə ə l  ı ı ğ metodologiyalar f ə qda çoxluq oldu ə r. ə ə u r sr biri il t, bütövlükal doktoru ə

ə T ə ə , bir-birini tamamlay ə t is d ə ri, onlar ls ə ə t) f ə ə ə ə ls ə rk nqid v mzl k s ” il mahiyy ə ni v ı h ə ə ə f ndak ə miyy ə çoxluqda birliyin, ə r. f ə ə ə ifad ə ə tind zi zi ə , üçüncüsü is ə sil rqini izahetm ı ə sidir. Bütün bu sidir. Bütün miyy n varl ə viyy b İslam düş ndirir. Dalğ

identik ə ı ə t ə münasibə ə ə rab ə ı n qiym ə idar tin struktu- olunabil esseistika ə ə qdim edilir. əşkil etdiyi ə ə d ə ti il ı t fenome- ə ğ mi d mi ə ğ r, müasir r, müasir ı a nisb , f n unu, bu ə ə ı ə alter- ba ed sasla- ünc ə ə ls tl ə rya- alar alar ı ə tlə t ə da da ı ğ ə ə ə ə fi- n- r. ə ə ə t- r. r. n l k - - - - ı və damlalar yalnız dərya vasitəsilə bütövlüyə çatır. Burdan belə nəticə hasil olur ki, damla da, dalğa da dəryanın təcəllisi və nişanələridir. Dalğalar dənizə qayıt- dığı kimi, insan da sonunda Allaha qayıdır. Multikulturalizm sosial sahədə cəmiyyətin müxtəlif etnik və dini kimlik- lərinin vəhdətinə, “müxtəliflikdə birlik” (unity in diversity) fəlsəfəsinə istinad edir. Ölkə daxilində müxtəlifliklərin olması və bunların həm ictimai, həm də dövlət siyasətiylə dəstəklənib formalaşdırılması multikulturalizmin ontoloji əsa- sıdır. Multikulturalizm üzrə məşhur mütəxəssis Çarlz Taylor ölkə daxilində müxtəlif kimliklərin özlərini ifadə etməsini “tanınma siyasəti” termini ilə işarə- ləyir. Fəlsəfi baxımdan “tanınma” immanent mənada bir “imkanı” da özündə ehtiva edir. Bu cəhətdən tanınma “imkanı” metafizik məzmun və mahiyyət daşı- maqla multikulturalizmin ontoloji dayaqlarından birinə çevrilir. Təsəvvüfdəki “mən” və “sən” məfhumları multikulturalizmdəki “mən” və “başqası” kateqoriyaları ilə paralellik təşkil edir. Metafizik cəhətdən yanaşanda təsəvvüf fəlsəfəsində “mən” və “sən” anlayışları ilahi mərtəbədə “O”na çevrilir. Nəticədə nə “mən” qalır, nə də “sən”, qalan yalnız “O” olur. Təsəvvüf fəlsəfəsində “mən”in dərinliklərinə varmağın yolu nəfsin tam silinməsi deyil, onun dərk olunması və cilovlanmasıdır. Sosial mənada da nəfsin ölümü qəbuledilməzdir. Bunu təsəvvüf fəlsəfəsini sistemləşdirmiş və öz həya- tında tətbiq etmiş İbn Ərəbi, Sadrəddin Konyəvi, Cəlaləddin Rumi kimi böyük sufilərin bizə gəlib çatmış əsərlərinə, həyat faktlarına əsasən də demək müm- kündür. Təsəvvüfdəki “xəlvət dər əncümən” (cəmiyyət içərisində Haqqı unut- mama) məfhumu birbaşa ictimai fenomenin qəbulu anlamına gəlir. Bu düşüncə “Quran”ın “Nur” surəsinin 37-ci ayəsinə istinadla şərh və təfsir olunur: “Elələri var ki, onlar üçün nə ticarət, nə də alış-veriş Allahı zikr etmələrinə, xatırlamala- rına maneə yaratmır”. Bu kontekstdə yanaşsaq, təsəvvüf fəlsəfəsində cəmiyyət, ictimai münasibətlər və multikultural mühit yox sayılmır, əksinə, ilahi-metafizik aspektdən, ümumi varlıq anlayışı paradiqmasında izah olunur. Sufizmin “kəsrətdə vəhdət” və “xəlvət dər əncümən” paradiqmaları ilahi- metafizik mahiyyət daşısa da, tarix boyunca İslam sivilizasiyasında ictimai müna- sibətləri, cəmiyyət fenomenlərini açıqlamaq üçün də istifadə edilib. İslam düşün- cəsinə görə, cəmiyyətin metafizik-ontoloji əsasları bu istiqamətdə formalaşdırılıb. Ümumiyyətlə, İslam düşüncəsinə xas olan “yaradılanı sev Yaradandan ötrü” ədəbi-fəlsəfi baxış tərzi ilə ictimai həyatdakı fərd və cəmiyyət münasibət- lərinin birbaşa əlaqəsi var. Bu paradiqmaya görə, tolerantlıq, başqalarına hörmət və qayğı göstərilməsi Tanrı nəzərində xoş qarşılanır. Hətta qarşı tərəfdən nifrətə məruz qalınsa belə. Dövrümüzün ictimai xəstəliyinə çevrilmiş “özünə yadlaşma”, “kimlik problemi” təsəvvüf baxımından “nəfs” fenomeninin insan qəlbini və ruhunu pərdələməsi ilə izah oluna bilər. Sufi düşüncəsiylə nəfsi tərbiyələndirmək üsul- ları fərdlə cəmiyyətin sosial münasibətlərində böyük mənəvi tərəqqiyə nail olunmasına ciddi təkan verər. Təsadüfi deyil ki, son illərin statistikasına görə, ultikulturalizm, 3/ 2018 ABŞ-da ən çox satılan kitablar arasında Mövlana Cəlaləddin Ruminin “Məsnə- M vi”si ön sıralarda yer alır... 85

Multikulturalizm, 3/ 2018 diqqə y göst torpaqlar baycan bax r R icra hakimiyyə rinin, aliml frans keçirilib. dind n Dövl baycan inc baycan Memarl lizmi”, AMEA Mustafan müdiri Nazim Azə ild “1918-ci hidinin ə ə ı ə n 100-cü ildönümünə si s tin yeniara van H rbaycan Respublikas ı ə m ə ə ə rdikl t m “Az t Komitə ı drinin müaviniFuadNurullayevt drinin ndan Konfransda AMEA AMEA Konfransda Müvafiq dövlə Bak ə ə s rk ə ə ə ə rbaycan ı ri dini abid ri dini ə nov, DQİ nov, Beyn s ə ə rin, ictimaiyy ə ə zind h n sinin (DQ ş ə ti ba d ə miyyə M tind ı rmalar zaman rmalar ə ı Ş olmal Çı nda da lxalq MultikulturalizmM lxalq ı amax n dini-m ə ş DK-n ə xı ç

t qurumlar soyq ı tini vur ı ə Şamax q v ş s dairTə l edirBBMM-in icraç İ ı ə ı n DK) birg n “ ı ı ı rimizl

ı Cüm ə d Prezidentinin ı n s Şərq ə ğ n müaviniGülnis M

ı ı t nümay İ r r. r. ı İ nc d ı r ə ı ə m ğ ə ı

d lan, eynizamandaerm dr müaviniGündüz ə van ulay şəh ə ş ı dbirl ə ə m s ünasl mövzusu”, “ ı ba ni abidəl ə ı a

n ə ə ə t scidində ş şəh ə ı – MULT m ri v ğ əş blar. Bildirilib ki,Erm blar. Bildirilib kar edil ə t ə l r Plan ə ı ı nd İ kilatç q elmi müzakir elmi kda ə nstitutunun direktormüaviniX ə rind İ ə q nstitutunun ba ə l ə İş ə dbirin aktuall ş ə keçiril rinin qat rin lar ı ı l ı zas ə ” ç direktor ə direktor ə ə l ə İ ı Azə ç n tarixi faktlarla m n ə r

ğ ə ı ə rk Ə ə n ı ı qar ri İ il rçivə nda soyq l ı dar ə n, dinikonfessiyar ə şə ə ə abid rbaycan ə kb zi (BBMM) v zi (BBMM) n konfransdan görüntü. “1918-ci ilaz İ h smay ş ə ə ə İ ı ə sind ı ld sinin Prezident Kitabxanas sinin Prezident və erm rova, BBMM-in icraç və ə r” Dövl KULTURAL ı ə zi R qlar ş diskussiyalar ı nil elmi i elmi ğ ə ı ı lov və r iyulun3-d ə ı ə n ı ə nistan ə m ni v ı MOZA ı rin özününkül van H konfransda ç , erm ı t Tarix-Memarl t na m ş ə QafqazMüs ə çisi Solmaz Rüst çisi Solmaz l Dini Qurumlarla i ə ə h ı ə rin rbaycanl ə ə n i ş lumatland s iliyi” mövzusunda kon- iliyi” mövzusunda ni saxtakarl ə ə ə şğ ə ə ruz qalan m ruz qalan nov nov hb qar

ı Şamax n apar al etdiyi tarixi Az ə ə z rl ə ş r ə İ ı ı əş ı ı lar ri v ermə x direktor direktor Ə ə KASI ı dirm ı ı ı ı liyevin “Az ş lmanlar Cüm lmas r q Qoruq q Qoruq ı ed İ ı ə n soyq ı lmas ğ t ə ZM ı mova-To- ni vanda- ı ə ə ə ə n n msilçil ı n rayon n rayon ə y scidl ı , c ı n if m n ə ı ş daim daim c Üzr ı ə ı ə r

ə ş miy- İ İ ı v ş ə öb ə sci- m da- da- as ə ə ə hd hd r”, ə zi r- r- ı ə ə - - ı

sandr bildirilir. biyyə lizm v dünyada birnümun beyn multikultural mühit dini m q h r kitab (“Az Yevdayevin “JewishlifeinAzerbaijan” da münasib b maksimum tap r ı qatç r ə ı ə ə ə nda m r sinin zetind yat t ğ ə ş ı k bildirib ki, kitabdaAz k bildirib ki, ı td r jurnalist Mübariz Xə Mübariz jurnalist ı tind ı n ə ı ğ İş ə qlar ə ı Rus Pravoslav Kils Rus Pravoslav DQİ Prezident Administrasiyas Kitab MilixYevdayevinAB Ə İ Ç tolerantl ı ş n t ə yulun 4-d Çı rzi, el s ein, Qafqaz Müs ein, Qafqaz il ə ı öb ə “Jewish lifeinAzerbaijan” adl vvə ruz ə x ə ə tind də ı l xı n as ə ə ş ə ə DK-n ı

qdimat larda o qanllarda o m l ş lc müdiri Kamil İ ə ə ə rc olunmu edirDini Qurumlarla ə l ə sasl r ə hr ə ə n b c ı BBMM-in icraç BBMM-in scidl ri dinl l ə ş ı ı ə olmayaraq h olmayaraq ı n s də öb ı l q t ə ə ə ı n BBMM-d ə ə keçirilib. ə ə hs edilib, ermə Az ə ə ə n sinin müdiriEtibarN mir edildiyi diqqə ə maddi-m tarixi, rimiz, dri Mübariz Qurbanl y ə n xalq ə ə nib. M ə n ş çevrilib. çevrilib. m rbaycan– ı ə hadis ə l ə lmanlar ə ə ə lxalq al lxalq lilovun “Ermə rind sinin Bakı qal ı brahimovun “Q ə m ə ə rbaycanda ya ruz ı Bak ı ə ə ə z direktor direktor ə l l r k ı ə ə n danı n v ə rin rin İ rinin toplusundanibar ı ə l srail münasib Ş- ı İş

ə ə n İ md ı ə sin ölkə r nil dar

üzr ı ı dövl n Los-Anceles n Los-Anceles ş ı n Mill şə ə kitab v ahidi olanCüm ə ə traf t ş h ə yüks rin bu güni rin ə ə ə ı b. Qeydedibbu ki, n ə ə ni vandalizmivə ı çatd si s si Dövlə Azə v ri Da ə ı ı ı ə timizin milli m ç nda geni * n BBMM-d ş d ə ə mizd zi R ə ə ayan y ə tl dim ə ı drinin müaviniFuad drinin c rbaycan Yeparxiyas xı niyyə k qiym ə ə ə r t Komit ı raras ş ğ rbaycanda y fov ç ı ə ə ı l y ə van H nda Az ı tl Şirvan eliv b, müst dinc yana ə t abid ə ə şə ri haqq ş hudil hudil ə fikirmübadil ı ə münasib xı h tl ə m şğ ə ə sinin s ə keçiril ş ə s rind ə ı al alt ə ndirilir. Az ndirilir. ə ə ə nda bildiribki,Az ə rbaycan ə ə tdir. Pir HüseynXan Pir l scidinin Prezident scidinin ə nov kitab haqq nov kitab qilliyimizin verdiyi imkanlardan ə ri diniicmas rin adə n ı rimiz bar rimiz nda m ə ə ə ş ə ə vi də əş n ə ı hudil 1918-ciilsoyq dri Mübariz Qurbanl n t v ı nda olan olan torpaqlar nda ə rd əş ə tl ə sülh ı ə r edil ı ə t- qdimat m ə ə n mövcud multikultura-n mövcud y n ə d ə r, multikulturalizmv qal Nurullayev, Avropa y Avropa Nurullayev, ə ə ə si apar ı rin h n arxiyepiskopuAlek- rl rbaycan n ə ə d ə milli v ə ə ə n r şə l dan ə ı ə n “JewishJournal” ə n ı yüks r yer al raitind l ə nda m ə ı ə ı yat t n r ə ri, m gah l rasimi. ı ı İ b. b. ı ə ş ə lham n tolerantl ı ı rbaycandak dinim ə ə r l ı ı hb ı k v ” mövzula- b. ə ə ə m ə ı d b. rzi”) adl lumat ve- ya ə ı ı ə ə

”, t Ə ri Milix niyyə h ı liyevin liyevin m ş ə ad ə ə nsu- ı dqi- ssas ssas zda ı ı ti, ti, ğ ə ğ ə - ı ı ı ı

Multikulturalizm, 3/ 2018 88

Multikulturalizm, 3/ 2018 onun t zin qorunub saxlanmas vasit dini m g m bir zamanda rünün güzgüsü olub. İ d “Ə “Media v kitab edirl bütün xalqlar ş ölk kitabda h v Mobili Robert M Ceyhun hudil bölg Prezidenti ı ə ə na g tirib, ictimaiyy n kinçi” q ə miz ə ə ə ə ə ı sas si rayonlar r, çünki ölk nda dabum l ə rinin Bak ə ə ə tiril BBMM-d Sonda Az Prezident Administrasiyas M Azə Daha sonrakitabı İ s bli rinin s ə yulun 24-d ə ı ə qar ə qoyulmu l multikulturalizm” mövzusundad multikulturalizm” ə ə ğ ə ə rk ə rbaycan milli m rbaycan milli zetinin nəş mm l mçinin Erm ind İ n d ə lham lham ə r ş zin icraç ə ı ı ə ş h n nümay ə ə rbə öb ə ə BBMM-l ı h ə dov, Az ə ı diniicmas tbuat xalq dig ə ə n ə d şə ə rbi t ə rbaycan dövl rbaycan tin müzakir ə ı st f Ə ş d ə n ictimaiyy ə sinin m tli faciə s Azə yirmi masa. Ç ə liyev multikulturalizmin Az liyev multikulturalizmin QazaxrayonununG ə ə bunun üçün kifay bunun ə l rl r ə ctimai fikrin dig ctimai fikrin ə aliyy ı ə l direktor direktor ı ə cavüzü, 20 Yanvarfaci ə rbaycan millim rbaycan ə nda v ba ə ə ri ç rbaycan Respublikas rbaycan nistan–Az rin xüsusiqeydolundu n mü nd s ə l ı ı ə ş ə x sul i ı ı n geni ə ə lamas ti üçün yarad x n r haqq l ə tbuat ə ı ə ı ə ə ş m ə n s t ri özl sin t nümay ed llifi Milix Yevdayevç llifi Milix ə ş ə ə çisi P ı tinin multikulturalizmsiyas bli kda x ə ə ə ı ş ə ı ı v dri Aleksandr dri ə ı n ç il ş dair ı r n ğ ə nda rbaycan, Da edirM ı ə ə ı ı ind n Mill zi R ə ş xar k yeninəş n 143 illiyi münasib 143illiyi n rini ya ə l böyük maarifçi və böyükmaarifçi ə ı nah CahangirovAz q ed ə ə r ifad ə ə ə ə ı nd tbuat ə median b. l ə t q trafl ı ə van H ncl lan lan ə rini dü rini * * ə ə ə ə rk l ə tl n K yirmi masa keçirilib. keçirilib. yirmi masa ş ə ə ə d ad ə ı ı ə rin ı ə vasit r M m n zin icraç ə h ə ı raras lveri ğ rin ön ı r yax İ si v ı n Alban-Udi xristiandiniicmas ə ə ğ V nümay unu deyib. ə ı qlar ə ə ı Şarovski, rbaycan modelihaqq s mi l ş n rolundandan lumat verilir. lumat verilir. t ə ı ə ündür q Qaraba rk ə ə nov deyib ki, 1875-ci il iyulun 22-d 1875-ci iliyulun deyibki, nov ə ş ı şə qdim olunub. xı Xocalı li l münasib ş ə ə ölk ə ı ş ı qabaqc ı zind şə rinin kifayə

mind direktor direktor ed şə ə raitd ə na ə rait, xoş ə n probleml ə ə nd ə nin layiqli və r İ rbaycanda kütl soyq ə “Az ə lahiyyat ş ə til n danı ir H ə ğ k bildirib ki, Az ə l münaqi n, milli m n, milli tini hə ə ə ə l ideyalar ə ri mükafatland iyulun19-daBBMM-d tl ə və ı ə rbaycan Respublikas ı r ə ş münasib s t q ı zi R r, multikulturalizmv ı m ə ş b. b. n b ı ı ə İ ə blar. Qeydolunubki, kimixalq yata keçirm nstitutunun rektoru d ri diqq ə van H şə ə ə ı ə y Z r inki ı nda” kitab t n n carç si, Ermə si, ə ə ə nda ə vi də ə vi informasiya vi informasiya ə rdabi t t var. Mü ə ə rbaycandak s ş t m ə ş af etm ı ı nov lar ı r s y m ı ı ı n ə l ə , özdöv- nistan ı ə ı rl ı ı blar. blar. rk

z n s hesab kd ə ı ə ı q r n ba- ə rimi- ə ə ə zin ə ı ə diyi diyi fin- ə v n dri llif rb rb ı ı n n ə ə ə ə ə ı

varisi Prezident Prezident varisi Lider Heyd habel forumlar, t ə kulturalizmin Az tinin u v rant D Reyn xalq Xuduyevdir. Az Abdulla, Beyn dini m tibçilə ictimai-siyasi m trasiyas da qorunub saxlanması bundan sonra multikulturalizm v ə ş rix M Ceyhun rektoru İ ucald cra Hakimiyy ə üb, ölk v yani misallarla t dris olundu Qazax rayonunda “Az rayonunda Qazax ə ə zi bu gün“Az zi bu n formala ə ı ə lxalq Multikulturalizm M lxalq Multikulturalizm lm ri Prezident Administrasiyas ri Prezident ğ ə multikultural mühitd multikultural İ Qeyd edə rayon ictimaiyy Sonra Qazax BBMM-in Sonra t T urlar s ə ı yulun 25-d ə n ı ə mizd ş qdimatdan önc qdimatdan l ı abid ə n r ə l ə r ə ə ı rn ğ ndan, el r rTAc Ə ə ş ə ə unu davur ə m hb ə h liyevin bünövr tinin baş ə ş ə İ dbir rayonun G ə yi”nin prezidenti Jerar Kardon il Kardon Jerar prezidenti yi”nin öb ə si ziyar k ki, kitab lham lham “Bak ə ı s ə rbaycan multikulturalizmi” f rbaycan multikulturalizmi” ş ə rbaycan v rbaycan ə ş ə ı yata keçiril tolerantmühitvə ə ri akademik Ramiz Mehdiyev, m Mehdiyev, Ramiz akademik ri ə ə öb n ba ə mm l dbir i ə sinin müdiri, f BBMM-in icraç tolerantl l ə ə ə Ə Az c ı müdiriYadigarM r üzr prosesi”nin 10 il ə ə ə ə liyev t ş ç rbaycan Respublikas rbaycan dov t d t olunub, abid redaktoru CavidB ə ı ə ş ğ s rbaycan modeli haqq ə Ümummilli LiderHeydə Ümummilli tirakç ı ı ulay BBMM-in bu sah R n ideyamü ə ə ə Avropa modell Avropa köm ə ə ə ə n, ölk ı ə dbird sini qoydu sini c ğ r n dövl ı ə ə ı b. O,ölk ə ə n ölkə ı b Baba find ncl lar rk ə ə ə kçisi, tarix elml ı ə ı ə ls ə ı r direktor direktor n ə n ə ç zinin Himay r M multikulturald ə n u ə ı ə tinin nümay ı n n Mill ı f n diqq hb ə mizd t-din münasib xı ə ə ı ş nin önünə n vaciboldu ə llifi Az elml liyi haqda da geni ov açaraq qonaqlar ğ ğ ş ə ba ə edibl u multikulturalizm siyas u multikulturalizm urla davam etdirildiyini qeyd edib. edib. qeyd etdirildiyini davam urla rk rliyinin h rliyinin ı * ə n ə ə ə ə ş ə mm ı sabitliyinə ı ə zind ç d ri aras nda” kitab ə tl n Prezidenti n Prezidenti ə ə ə ı d tin ə ri doktoru, professor Etibar N Etibar professor ri doktoru, ə nninin 20 nninin xarici nüfuzlu ölk s ə v ə ə gördüyüi ı rbaycan Respublikas ə ı raras ə r. r. n ə lov v görü zi R ə ə ə dli, Azə ı güld ə n t çatd çilik çilik davam etdirilib. T davam etdirilib. ə r ə nd ri doktoru, professor professor ri doktoru, ı ğ yata keçirdiyi multikulturalizm siyas multikulturalizm yata keçirdiyi ə ndak Ə ə ə əşə unu vur ə sl ə ə münasib tl van H ş liyevin Qazax y l BBMM-in BBMM-in ı üb. R.H ə ə ə n ə ə ı Şuras bbüsü il h st r ri v sas rinin yüks rinin rl ı ı İlham n t ı ə rbaycan ş blar. Bununla yana ə f ə l tçisi Az ş ə l r haqq ə ı m ə ə ə ə ı rd n rqd salamlay qdimat ri düzülüb. ri düzülüb. ğ dindarlar Az dindarlar s ı ı ə ə n ulay t ə ə s nov frans nov Ə ı n ə lumat ver lumat əş ə n s ə ə tl nov Az liyev multikulturalizmin n dan t ə ə kil etdiyini, busiyas ə ə ı ş trafl ı əş nda öz fikirl nda öz tinin onun layiqli siyasi layiqli siyasi tinin onun ə İ öb blar. blar. r, multikulturalizm v ı rbaycan Prezidentinin Prezidentinin rbaycan ə

lahiyyat k s şə dri akademik Kamal dri akademikKamal ı kil olunan beyn kil olunan PrezidentiAdminis- ə ə ı h ı müdiri S ı dbiri Qazax Rayon QazaxRayon dbiri b. ə söhb ş ə ə viyyə an icraç an ı rbaycandak rinin m z yaz Ə ə ə r ə universitetind li H ə rbaycanda ta- ə k, Ümummilli d İ t aç ə ş nstitutunun ı ə ə c ı ç ə s oldu , ç ə ı ə ə rini bölü- ı , “Beyn ə fov, Bak ı direktor rk nov, t b. Multi- rxanb ı xı ə ə ı ş zind ğ tole- lxalq ç unu ə ı lar lar ə tin ə ə ə r- l- ə y ə ə - ı

Multikulturalizm, 3/ 2018 90

Multikulturalizm, 3/ 2018 modell Azə tolerantl Heyd qarda çirdiyi tolerantl kultural v “Multikulturalizm Az biyyə g saxlanmas ə h BBMM-in icraç etdiyi nümay Azə m Avropadak çinin BBMM-in f Kardon Az yaz yax r ə ı trafl ə ə n diqq nnin xarici ölkə ə ı lib çatmas yata keçiril s ı ı rbaycan rbaycan–Fransa dostluq ə ç n universitetində l ə ı tind ı ə Azə ş m r l ə l İ R.H Federasiyas Amerika Sefard Görü Ölk ə ı Ə ri t ı craç ə ğ r ə ı liyevin liyevin ə tin ğ ı ə lumat verib. lumat ə n dahadamöhk n as rbaycandak ə ı xüsusiyeray ə ı ə tolerant ya ə na böyük ön n və miz s ı rbaycan multikulturalizm modelininu dqiq v dqiq ə ş dünyada multikulturalizm mə dünyadamultikulturalizm ə direktor ə d çatd dövl nov bildirib ki,Prezident nov bildirib ə ə ə nd ı n layih ı ə Azə l m direktor direktor ı ı ə h q siyas olmayaraq h olmayaraq sas ə l ə ə ə ı ə hey ə r timizin ba t rin alim d r sə ı rbaycandak ı əş b ki,bugünAz ə t n ə ni, dini,linqvistik müxt ə ı ı Frans ı rbaycanda dövlə rbaycanda ə ş viq etm tolerantl qoydu am tə ə dris olunur. BBMM-in doqquzdris olunur. ölk BBMM-in l ə ı ə ə f ti Bak raca ti ölk v ə r v m verir. Az m verir. ə ə rind v zi qeyd edib ki, zi qeydedib az ı ə f ə ə ə z yazı ə mlə rzi il ğ zi R ə kt ş ölk laq ğ ə ə ç ə aliyy ı u siyas n k M mizd ı ə ı ə davaml Beyn s ı nm ı bl r birv ə ı ı qeyd edib. qeydedib. multikultural mühitv multikultural ə ə n q mühitini t q mühitini ə ç l ə van H ə mizd ı dünyaya nümun dünyaya ı ə ə Jerar Kardon BBMM-in qona BBMM-in Jerar Kardon rind ı n apard ə ri haqq rk ə tini yüks ı ə sin n ə ya ə rbaycan multikulturalizmi f rbaycan ə rbaycanda tolerantl ə ı tin u n icraç zin lxalq Multikulturalizm lxalq M t siyas ə ə ə ə ı ə ş u z t t inki İ ayan etnikv ayan ə s lham ə ə nda ə ı * ə ğ drisini müsb ğ nda qar nov amerikal nov min yarad sas m ğ urla qorunanmultikulturalmühithaqq urla davam etdirilm urla davam rk ə ı ə ə ş siyas k qiym ı ə ş lifliyin qorunmas afı ə tidir, h direktoru CeysonQuberman ə ı qdir Ə zi kimitan m rbaycanç liyev multikulturalatmosferin n ə ı za b qs ş ə ğ ə ə ş ı tin, dinind dir. Az urlu oldu layiq hal kimi qiym kimi hal layiq ə l ahidi oldu ə ı didir. R.H didir. ə ql tl ə ı yat tə r. Bütün bunlarÜmummilliLider r. ə dini icmalararas ə ə ı ə rab fikirmübadil ndir t halkimid ı d ı qonaqlara M ə l ı ə ə ı humanitarsiyas q mühitininhaz q m ı filialı ə rbaycan dövl rbaycan tmaq, mövcud multikultural multikultural tmaq, mövcud ə rzidir. Az r münasibə r ğ ə ğ ə ə u fikrini t n, dilind ğ ı k, g ı ə s n ə dı unu vur fkur ə var. sinin nə ə ı ə nov amerikal r t rk nni dünyan ə ə ə l ə min etm ə ə y ə zinin qona ə sin c ə si apar rbaycan öz multi- rbaycan ə ə ə rl tinin n n və k yaz rk ə ə ə ə ğ tic ə ı tinin h uyğ tl sdiql nda dostlu ndirib. O,h ndirib. ulayan frans ə ə ı ə zin f rk milli m milli ndirib. Jerar sidir”. sidir”. ı ə ə n r ı ı tl ı ı l lar k, el ə un olaraq n iyirmiy s ı ı ə b. b. ə qonaqla- y ə ə tic qorunub yana ə ə ə ğ yata ke- ı aliyy viyyə nda bu nda bu r hb ı ə olub. olub. ə ə ə c k, bu sidir: sidir: ə ı ə ğ nsu- nda ə rlik d ə un, m- y ş ti, ı ı ə ə z ə ,

böyük maraqla qar maraqla böyük Abdullan demik Kamal kült Belqrad A.Yerkov, ru professor ölk qarı Azə Filologiya fakült v konfrans keçirilib. rind olunub. olunmas ki, Azə fessiyalar da t edibki,Az qeyd Qonaq rib. tural mühit, xalq d nümay ə ə Azə ya ə rbaycan Dill ə ə stan, Bosniya v stan, Bosniya l ə ə dris olunmas sinin dekanı Kitabxanalar (MELISSA – LIBRARIES ALONG THE SILK ROAD) adl SILK ROAD) THE ALONG – LIBRARIES (MELISSA Kitabxanalar ş rd Amerika Sefard Sefard Federasiyas Amerika ayan y rbaycan öz rbaycan nümunə rbaycan ə Konfransda xüsusi qonaq qismind qonaq xüsusi Konfransda Konfrans Sözüged Dövl Belqrad Sonda qonaqlara Bak Federasiyas Sefard Amerika nd ə ı vacibdir. ı çox elmadam n bir ı n birg ə hey ə hudi icmas ı ə n Serbiyadak ə ə ə ı ə n konfrans tinin ölkə n aç r Universitetinində L.Markoviçç ı ya sind m ı t ə ş ş ı ə ı Herseqovina, Serbiya,AB Herseqovina, z ə ay lan qdir ı ı t Universitetinin Filologiyafakült t ə l n tolerantl ı yarad ı ş ş ı ı ı n videolinkvasit m b. nda akademik M.Vuksanoviç nda akademik ı ə n si il miz layiqdir v layiqdir nümay ə ı ə ı n nümay rbaycan multikulturalizmininf n aç d ı iş ı ı ə Beynə ə s ə lm ı niyyə dig tirak edib. xı s ı ə n şə ı ı ə ş l firliyinin də ı ə ı ş ı edib. edib. q f n icraç h nd ş Azə ə ə m ı ə ri ç n ə r ölk ti bütün dünyaya çatd ə lxalq Multikulturalizm M Multikulturalizm lxalq r kitabxanas ə ə t n bu i ı hey nd ə n icraç ə əş rbaycan Diliv rbaycan rasimi Az rasimi ə n rçiv ı ə kilatç ə ə ı Quberman Ceyson direktoru ə ə l ş l l ə ə ti BBMM-inqona Azə ə ə davam etdirilm * sil ri il ri h ri ri il ə ı sind st direktoru Ceyson Quberman r Quberman Ceyson direktoru ə , Monteneqro, Ş, Monteneqro, ı rbaycan Dill yay ə lar ə ə ə görü yi il v yax ə ə ə ı rbaycan Dill ı n sl bir sı bir ndan birioldu ı ı mlanm ə n direktoruY.Ninkov v ə ı ə ndirir v Serbiyan ndan tan ş , universitet kitabxanası M l ə ə r keçirm ra qurumlarda, el qurumlarda, ra ə sind d ı ə ə ı ğı r ə ə ş li, müxt r Universitetininrektoru, aka- ı niyyə nn kimidünya elm ocaqlar ç ə lmal dı ə ə onunt İ ə MEL r ı rk taliya, Az ı r Universitetinin t xı ı ş n Belqrad Universitetinin n Belqrad olmaqist ə ə ş ğ ı ti M d k, ölk ı zinin h u konfransda i ı ə r. C.Quberman bildirib İ ş lif xalqlar lif SSA – n r ə tirakç ə crüb rk ə ə ə hb mizd ə ə ı rbaycan v beynə diyyə ə zind ə ə ə ə İ ı rlik etdiyi c ə sind dikl ə lar t p ə filologiya fa- filologiya hb ə ə d ı n k YoluÜz ki multikul- n, dinikon- l ba ə ə ə ı ə ə n direkto- lxalq elmi elmi lxalq bölg rlik etdiyi rini bildi- İ ə n istifad ri t bbüsü əşəbbüsü ran, Bol- r ş ə ə tutub. find ə dig qdim qdim ə l ə ı ə ə n- ə r- n ə r -

Multikulturalizm, 3/ 2018 92

Multikulturalizm, 3/ 2018 nin Z M perspektivl y q zusunda oldu konfrans l ı ə ə ə ql ə t, kommunikasiyav rif msal humanizm kontekstind msal humanizm d ı ə

ə ə ə m niyyə

m Ə ə Konfrans T K.Abdulla konfrans Belqrad Dövl ə kda lizad ə kda ı n dbir ç t M ə İ ş ri” v p lar ş ə ğ l ə , m ı ə unu bildirib. k Yoluüz ğ ı rk ə ı iş ı ə n inki rçivə ə n aç dig ə rk tirak edibl zinin direktoru, eynizamandaNovi SadUniversitetininprofessoru ə ə t Universitetind ə zin ı sind l r mövzularda müzakirə r mövzularda ş ə ı ş af etdirilm inki ə m ə rind ə m ı n ə “Dövl ə ə ə rasimind ə ş kda ə af”, “İ r. yerl ə inki iqtisadisah inki transkulturalizm”, “Yeni semantik q transkulturalizm”, “Yeni ş ə ı ə Samir tl əşən dig si bax ə p ə keçirilmi ə rin m k Yolu m k Yolu Belqrad Belqrad ə ı A m ə ə d ı ğ r dövl ndan vacibliyinivur ə ayeva v ş l beyn niyyə ə ə r apar ə şə d d ə ə h ə , h niyyə ə tl ə t siyas lxalq elmikonfransdan görüntü rind ə ə ə ı r v mçinin m Azə l ı b. b. tind ə ə f universitetl ə rbaycan ti və ə ə aliyy Azə ə kitabm d ğ ə ə rbaycan v rbaycan ulay ı t göst niyyə n Serbiyadak ə ə tnam ı rd b v t sah ə ə ə r d keçirilm ə ə ə ə g n Az niyyə üçün c ə ə ə Serbiyan sind l ə ı ə c s rbaycan ə ti”, “R ə ə kd qar ə firliyi- ə si ar- ə miy- bu ş ı ə ı n - - ehtiramla yad edib, m yadedib, ehtiramla z Beyn il ya n saray O göst s Nə aras Az Abdullayev, mik Kamal yalar hit, etnik-dini müxt kimi ölk Ukrayna, Çexiya, Monteneqro, Tacikistan, Xorvatiya, Bolqar tan, Latviya, ş rini multikultural v t is sinin m “Az Q kulturalizm yaym du VII Beyn ç əş ə ahid olmas ı ı ə ə ğ ə ə n Ümummilli Lideri, müasir müst Lideri,müasir n Ümummilli lı lmanlar ş keçiril ğ , “Tufanda ğ b 38 nüfuzlualit c uzda Yuxar kil olunanq ğ ad ə ə u xarici və ə ə ı rbaycan multikulturalizmi”f ı fov, Dini Qurumlarla fov, Dini Qurumlarla l ə münasib ı r il ı ə ı n dinc yana lxalq multikulturalizm yaym multikulturalizm lxalq kompleksin ə ğ v İ T Yay m Yay m VII Beyn Qeyd ed “Az İ ə n diplomatiknümay ə ı yulun 30-da Bak ə yulun 29-daBak ə

ntiqi davam “Bakı ə İ ə l ə VII Beynəlxalqmultikulturalizmyay

l vanovka k ə İ ı lxalq multikulturalizm yaymə multikulturalizm lxalq n “Bak ə ə

smay rin apar b İ rbaycan multikulturalizmi”v ı dar na ə İ ə ə l srail, Moldova, Yaponiya, srail, Moldova, Qazax ı ” yay-q yerliuniversitetl ə ə ktə ktə v ı Prosesi10il:M ə ş tl r ə şə ə ı k ki,Beynə v ll ə lxalq multikulturalizm yaym lxalq sinin s ı ə Şə ş Prosesi 10 il: M 10 il: Prosesi ı yaratmaqd rait binin i ə bi müdd A ı ı r, multikulturalizm v r, multikulturalizm ə ə ı stan, Kolumbiya, Ekvador, stan, Kolumbiya, rayonlar ə ə ya ı yay m yay ə , Q ə hidl ktə c ə hsil ocağ ş tolerant d liflik, ölk ı ı a ndin d universitetl ı ə ş ə ğ ş məktəbinin gündəliyi ı amas bi iyulun29-dan 9-d avqustun zar turizm istirah b r. T ı ə ə m ş ə dri r xiyaban ı tirakç ə l Beyn ı ə ə ə ı İş Beyn s ə ə önün ktə tind lxalq multikulturalizmq lxalq rbaycan Respublikas d ə h ı dris layih üzr ə ı eyxülislam Allah Şeyxülislam nda f ə nd ı haqq ə f ə nda Az udil ə bl ll mizd ə r edibl ə ı ə ə ə ə ə lar ə ə ə y i likl ə lxalq MultikulturalizmM lxalq sinaqoqlar ə rd Dövl rinin m də ə ə ə ə ş ə t lxalq Multikulturalizm M Multikulturalizm lxalq r. r. ə rl nninin xaricd ı d tirakç ı rind ı aliyy ə v ə nda mühazir na Az ə rin ya ə ə ə niyy ə ə t r güll müxt ə rin r ktə niyyə rin qorunub yaş rin qorunub qil Az ə ə ə rbaycan multikul F ə ə r. si ç hsil alan hsil alan t ə ə t Komitə t kompleksin ə binin i n 35 t 35 n ə ə dinim ı ə t göst ə ə ə lar BBMM-in Himay lar BBMM-in ş xri xiyabana, Qobustana, At Qobustana, xiyabana, xri tl ə qs ə “Multikulturalizm rbaycandak tl hb ə İ ad r düzübl    kt ə rçiv taliya, Türkiy ə lif xalqlar lif ə ə rbaycan ı raras ı raras ə na, Xalxal me Xalxal na, ı di hə ə ğ ə İ rl ə ə bi layih ş ş ı ndoneziya, Serbiya, Portuqaliya, Slovakiya, Slovakiya, Portuqaliya, ndoneziya, Serbiya, l ı ə stan, Rusiya, Rum stan, Rusiya, ktə tirakç ükür Pa rib. rib. ə Nicq ə ə ə sind ə ı sinin s b ri v Prezidenti Administrasiyas Prezidenti s v ə l ə ə ə min g l bind ı ə ə dialoqun inki i l r t ə dialoqun inki dialoqun ə ölk ı b ə ş ə r. ı ş l ə n memar tirak edib. üzvl andı ə haz ı ı ə ə v ə ə , n nümay lar ı l ə r qdim edilib. s ə multikultural mü- durum,tolerant ə ə k Bakı turalizmini öyr ə İ ə ə ş sin ə dri Mübariz Qurbanl dri Mübariz Azə smay rin qat ş yay m yay universitetl azad b ə ncl ı öb F ğ ı ə , F ə rda dünyan rda ə şə ri il ı ə sin rk ə ölk ə ə rbaycan v start verilib. ə xri xiyabana g xri xiyabana sinin müdiriprofessorEtibar ə sinə rin nə ə ı l ə ə

ə giriş ll ə ə şə rkə ə ı v çilə zinin (BBMM)t ə ə , Alban-Udi xristiankils , Alban-Udi ı Heyd stin, Meksika, Çin,Estoniya Meksika, stin, ə ı görü ld rayonundamolokanlar nd ktə h mizd ə ş , ı ə ı Azə afı zinin (BBMM) t niya, Almaniya, Belarus, r Şə ğ ş ə ri il z ” f bl af ı l Şuras ə VIIBeyn na töhf ə kid ə ş ə ə ri ə ə rinin, f ı rind übl ə rbaycanda fə ı r na töhfə nl əş ə ri layih özgözl ə n 19, Az 19, n Gürcüstan, Hindis- Gürcüstan, yana şə ə n Ə ə gaha, Karvansara, Xan Karvansara, ə ə rinin t ı liyevin xatir liyevin kild ə n n t r. r. t ə ı ə n s ə l ə ı kimi”adl ı ə ə ş n ə rqli konfessi- rqli , Qafqaz Mü- , Qafqaz ə drisi” layih ə l ı ə r öyr ı ə lxalq multi- O si BBMM-in əş İ ə ə ə ri il n Mill kimi”adl ç ə b dri akade- dri rbaycan k xalq ə dris olun- kilatç ğ ə ri l uz, əş ə ə ə şə ndikl aliyy görüb görüb r üçün r üçün kilat- ə h ə Şə tl ı ı ı ə sini sini VII ə m l ə r ı ki, si- ı ə ı ğ ə ə r- ə ı n n t - - - ı ı ,

Multikulturalizm, 3/ 2018 94

Multikulturalizm, 3/ 2018 yad edib, m runda mübariz m luq i layihə VII Beyn ə zar ş l ə i ı üz ri bar Sonra Görk Bak ş tirakç ə ə lxalq multikulturalizm yay m VII Beyn rin ı ə n ə zarlar ə ı mli oftalmoloq alim, akademik Z n d ə Şə ı lar t ə ə ə

hidl d ə ə n hündürnöqt r güll ə trafl ı na ı canlar ə üz lxalq multikulturalizm yay m ə r xiyaban Şə ı ə ə m rin r düzülüb. r düzülüb. hidl ə ı ə lumat verilib. lumat ndan keçmi t ə ə r xiyaban r güll ı na ged ə sind m ə ə r düzübl zar ə ə ş kt ı ə n Az q n ı n qonaqlar ölk n qonaqlar ə n ı binin i ə n tarixivə ı hr ziyarə ə ə ə rbaycan paytaxt rbaycan man v r. r. ə ş ə kt tirakç rif t edirl ə binin i ə

ə xan şə t ı ə lar ə h r n övladlar ə ə mizin azadl ı ı ş rimizd

m tirakç Şə hidl Ə liyevan ı n ı ə ə lar ı r xiyaban görül n m ı n ı Ulu Öndə Ulu ı n xatir ı ə ı ğ n daxatir nz ı ə v n abadl ə ə ı r n suverenliyiu ə ə ı sini seyr sini seyr ed ziyar sini ehtiramla rin rin ı q-qurucu- ə ə si an si t edirl ı l ə ə ı ğ r b, b, n -   

VII Beynəlxalq multikulturalizm yay məktəbinin iştirakçıları Oğuz rayonuna səfər ediblər. Yay məktəbi layihəsi çərçivəsində iyulun 31-də Oğuzda AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun şöbə müdiri Fərda Əsədovun “Azərbaycanda etnik müxtəliflik” mövzusunda mühazirəsi dinlənib.

AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun şöbə müdiri Fərda Əsədov yay məktəbinin iştirakçılarına mühazirə oxuyur

F.Əsədov Azərbaycan əhalisinin etnik müxtəlifliyinin formalaşmasının tarixindən danışıb. Bildirib ki, Azərbaycanda etnik müxtəlifliyi formalaşdıran həm coğrafi məkan, həm də tarixi şəraitdir. Etnik müxtəliflik ölkəmizdə fərqli mədəniyyətlərin, dillərin qav- ranması bacarığını artırıb, tolerantlığı formalaşdırıb. Sonra Rusiyanın Ural Federal Universitetinin professoru Aleksandr Nesterovun “Miqrasiya və multikulturalizm: tarix və müasirlik” mövzusunda mühazirəsi dinlənib. A.Nesterov bildirib ki, “multikulturalizm” sözü bir termin kimi 50 il bundan əvvəl yaransa da, multikulturalizmin özü hər zaman mövcud olub. Rusiyalı professor qeyd edib ki, Azər- baycanda olan multikulturalizm ənənəvi multikulturalizmdir. Burada müxtəlif etnik, kon- fessional qruplar sülh şəraitində birlikdə yaşayırlar. Mühazirələrdən sonra iştirakçıları maraqlandıran suallar ətrafında geniş müzaki- rələr aparılıb. Proqrama uyğun olaraq yay məktəbinin iştirakçıları Oğuz rayonunda Yuxarı və Aşağı məhəllə sinaqoqları ilə tanış olublar. Həmçinin Xalxal meşəsində onlar üçün gəzinti təşkil edilib. Sonra “Öz xalqını təqdim et” adlı musiqili axşamda yay məktəbi iştirakçıları- nın təqdimatları olub.

  

VII Beynəlxalq multikulturalizm yay məktəbi avqustun 1-də öz işini davam etdirib. Yay məktəbinin üçüncü günü Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin şöbə ultikulturalizm, 3/ 2018 M müdiri Nicat Məmmədlinin “Azərbaycandakı dini müxtəliflik”, Mədəniyyət Nazirliyinin Beynəlxalq layihələr və innovasiyalar sektorunun müdiri Ramil Abbəkirovun “Bakı Prosesi 10 il” mövzularında mühazirələri dinlənilib. 95

Multikulturalizm, 3/ 2018 misli görünm in f müdiri R Tatyana Nesterovan m il na kompleksi k apar “M publikas lar v v zirl dirib ki,2008-ci ilindekabr xüsus canl müxt k ralar ə ə ə ə sülhün ndind skin art ə ktə ə ə d ı aliyy rinin “M ə ı ı lar aras ə ı ə l ə m na t ı bi iş lif dinietiqadlar niyyə Yay m n d b. b. T.Nesterova mühazir Yay m VII Beyn Proqrama uyğ Mühazir Ramil Abb Nicat M ə ə ı əş ə Prezidenti t Prezidenti ki q d ə ə ı ə ti” mövzular tirakç b. b. ə s ad sir göst sas tl ə niyy ə ə ə ə ə kt ma cisiml ə nda ə d İ dim Albanm raras ı ktə lyasovun “Az mi d ə ə ə ə ə ə binin i ı ı niyyə mm lxalq multikulturalizm yaym lxalq l lar r” mövzusunda konfrans r” mövzusunda tan tl ə ş binin dördüncü günü Rusiyanı ə ə ə böhranla qar böhranla rd ə kirov mühazir rir. Avropaya Afrika ölk Afrika Avropaya rir. cdadlar ı ı r aras ı dialoqut n ə ə ı ı n “Avropadövl dli mühazir tl ı un olaraq yay m un olaraqyay ə ş n sonraiş ş n t ı ı olublar. Sonra“Özxalq r ə tirakç ə n t nda mühazir ə rin raras find ə əşəkkül tapd qdimatlar nda dialoq v ə ə ı ə n ruhlar b ı p ı ə nda Bak rbaycan Respublikas lar ə ə sind ı əş ə n “Bak dialoq Avropa v di, r ı viq etm ə “Bak tirakç sti ş Şə ə ə ə ı sind sind qeyd edib Avropa ki, İ la ş ki xanlar ə ı ı güclü olub. ş ı olub. ə na, qayalara, a qayalara, na, ı ı l Prosesi” t Prosesi” ı da Avropa Prosesi 10 il” mövzusunda mühazir 10il” Prosesi mövzusunda ə ə tl b. Bu böhran qit ı ə ə ı lar ə ri dinl ə ktə ğ ə Bak Azə

k naminə ı rinin müasirmiqrasiyasiyas ə n ı ı m nda binin i maraqland ı    diqq ə ə ı rbaycan rbaycan l ı prosesi haqqı prosesi kda ə ə n ə nilib. rind ı İ ktə ə n sarayı slam v slam əşəbbüsü ir ı onaqon ə n Ural Federal Univer n ş ş Şuras t ı Bak l tirakç ı bi avqustun 2-d n ə ı ə t ğ çatd n və ı n multikulturalizm siyas ı ə ğ n inki qdim et” et” adlı qdim ə ə aclara, müxt ı razisind ı b ı Q v ran suallar ran suallar na üzv dövl na üzv Asiyadanköç ı ə lar ı ə ə nin sosial, iqtisadi v iqtisadi nin sosial, r ə ş ttifaq yannam ı Yuxar u regionlarda ı davaml u regionlarda rb sivilizasiyalar rb ş b. Bildiribki,q nda ı ə afı

Şə li sürülüb.H m ə kinin tarixim ı XXI ə q ı ə trafl Karvansara mehmanxa- Karvansara ə ə qs ə öz iş ə si” q musiqili ax musiqili dim zamanlardanb ə ə lif t ə ə tl traf srin ikincionilliyind dil ı ə ə m ə sitetinin professoru sitetinin professoru n miqrantlar rin m ə ti”, BBMM-in ti”, BBMM-in ə ə ə ini davam etdirib. ini davam bul edilib. ı dinl ə bi Az ə nda müzakir ə lumat verib.Bil- lumat min konfransda dimd ə ı , el t hadis ə ə ə ə ə rbaycan Res- kanlar d yə ti və ə ə ə siyasi sfe- siyasi ş c ə rk niyyə amda yay ə azə inki d ə BBMM- n ə ə ı l ı n say ə xalq- rbay- –Ki t na- ş rin ş afı ə öb ə l ə ri ri ə n ə ə r ş ı ,

İ m h olub, yerli apar bütün dünyadat bu sah yarad ild cü verib. O, Az smay ə ə t kompleksiil ktə ı İsmay ı l ə Yay m ı ı ı bi iş lmas ll Prezident b. b. ə VII Beyn t Daha sonra Mühazir R. d ı rayonunagedibl İ ə ll lyasov mühazir tirakç dünyat ə ı ı ə halinin nümay rayonundak ə nda rbaycan r rbaycan kt akademik Kamal Abdullayevin yaym ə binin i ə ə ı ə ə ə l lar d ə İ sas mə sas bli lxalq multikulturalizmyaym lxalq lham rd ə ə ı tan crüb ğ n ə ə ş l inin h ı n sonraiş ə n t tirakç ə b ı hb ı Heydə Ə ə ə ş qs ə ə ə l olublar. Sonra “Öz xalq olublar. Sonra“Öz liyevin S sinin ara ə qdimatlar ə sind ə r. ə rliyinin buistiqam ə r Q nd ı din Az din lar yata keçirilm ə r ə ə ı l professor Tatyana Nesterovan Tatyana professor b BBMM-in f BBMM-in ə Ə tirakç ə ri il liyev M l ə ə ə ş r rbaycan rayonununNic q d ə ı ə olub. ı ncam görü r ı ı lar lmas ə ə ı rk maraqland    sind ı ş ə il ə ı übl aliyy ı n multikulturalizm zind v ə ə yarad ə t ə ə ə ə Azə n ibar r. G kt ə xüsusidiqq ə ı BBMM-in Himay ti haqq n ə ə binin i kt ı ə t rbaycan multikulturalizmi modelinin multikulturalizmimodelinin rbaycan ncl ı ə ə ə ld ə s ı binin i qdim et” qdim et” adlı t oldu ran suallar ran suallar ə ı ə ğ b r Tufanda ı ş ı ə nda i tirakç n sind ı ı diqq n mühazir ə ğ t ay ş unu deyib. ə ş tirakç ı tirakç lar Alban-Udi kils Alban-Udi ə ə ı n rd t ı ə ğ ə ilə ə ə musiqili ax musiqili çilə n yay-q çatd ı traf ı ğ ə lar ə ı görü lara geni lara ı l sini dinl r n ə rinin öyr Ş ı ı ı , M nda müzakir avqustun 3-d avqustun ə ı uras r ı ş ı ş ü b. O, BBMM-in BBMM-in b. O, turizm istira- turizm ə rk ı n ə ə yirl ş ə ı ş si il n s amda yay amda yay m zin 2014- ə nilm ə ə ə ə r dri lumat tan ə ə l ə si, ı r ş

Multikulturalizm, 3/ 2018 98

Multikulturalizm, 3/ 2018 f n n diqq may multikultural d ziyal çatd du candak k azsayl diqqə çevrildiyini ralizm və kili UilyamGil Birl Amerika Abdullayev, mik Kamal dir donorluqmissiyası l ə ə ə ə ı ri aras aliyy n ç dir. ABŞ zdində ğ unu deyə T ı ı ə ı ı ll r ə

xı t ı l ı ı ə İ ə b. ə da insanlar xalqlar h xalqlar mas Fuciate, f mas Fuciate, Yay m VII Beyn Sonda i Rayon icrahakimiyy m Sonra yay U.Gil ç Görü T T. ş ə ı çatd ti” mövzusunda t ti” mövzusunda b multikulturalizmd lar n ı ə ə Beyn nda getdikc Ə l l ə -da daetnikqruplarvar, lakin ə ə liyev bildirib ki, iqtisadi c ki, iqtisadi liyev bildirib n ı r X b n ə ş ı ə ı n Gil multikulturalizmininsanlar d r l ı dinl l ə ə ı xı ə İN n ə ə ş b. b. rin ktə ə akademik K.Abdullayev Az K.Abdullayev akademik tirakç r Heyd ə lxalq lxalq ş y ə lxalq multikulturalizm yaym lxalq rayonicrahakimiyy ı t ə nda vur r zaman dostluq dostluq r zaman ə ə binin altı ə rl ı ə malik bir ölk malikbir yibl çatd n mehribanvə zdind ə ə ə kt İ rin dünyaüçün nümun ı ə nki daha böyük nüfuz qazanan dahaAz lar molokanlar h ə ə l ə r ə r. ə binin i ı ə stinli Farah Erekat özt stinli FarahErekat ə ş Ə r yata keçirir,yata qlobal inki ğ Beyn qdimat afa Yard afa ı liyev M liyev ulay b. O, qeyd edib ki, Az b. O,qeyd ə nc y ə ə ı tinin ba ş günündə rl ı ə b ki, Az b ki, tirakç lxalq ə ə ı keçirilib. rinin öyr ə oldu şə ı qar rk m Agentliyinin(AIDA)atta tə ə raitind əş h qdimat İnki ə ı ə ı n ya ə zind lar tinin baş mi ş ə ğ ş td ç rbaycan bir s ı unu, bugünmultikulturalizmin dövl ş l ı Azə onlar Amerikaya miqrant kimi g kimi miqrant Amerikaya onlar ş ı ı ə s afa Yard afa , o cüml ql

ş ı ə n sür ə    Ştatlar ə M.Sad ad ı ə nilm BBMM-in Himay rbaycan ı n ə ya hörm olduğ ı rbaycan Respublikas ı ə izl ğ ı ktə birarayag ç ş ı ə ə ə

ı ay ş tl İ ə s sinin xarici ölk sinin xarici rbaycan xalq ı vanovka k ə af prosesind əəssüratlar yirl ı ı ə m Agentliyinin atta bi avqustun 4-d ə n ı Mirdam ı ə d qov 10-dan çox mill inki b. unu bildiribl ı ı t ə n Az n q ə ə ı n portuqaliyal r şə ra etnik azl etnik ra rbaycan Respublikas rbaycan ş ə raitind af ed ə dim v rbaycandak ə ə ə d Sadı tir ndind ı ə ə n çilə ş ı ə n, dünyaxalqlarn, yax ı ə ə sülhsev esi Taleh esi Taleh bölü z ə ə birg n d r. r. g ə ı ə r ı qlar qovla görü ngin tarix ə i ı ə ı ə Şuras ndan iş Xarici Xarici olub, folklor qruplar folklor olub, ı ş ncl y ş Joao Mestre, indone- Mestre, Joao ini davametdirib. ş ə esi Taleh ə ı üb, Azə h müv r oldu n azadya ə ə ri üçün faydal ri üçün rdir v rdir ə Ə ə ı yat sürdükl n ə tin ya liyevin “AIDAv liyevin ə libl tirak edir.Döv- tirak ı ı ə uzunmüdd n s İş qq ə ğ ş rbaycandak l ə , multikultu- Ə ə unu diqq übl ə ə t siyas ə ı r. Az r. ölk r Nazirliyi r Nazirliyi dri akade- dri v liyevin ti i ş ş ə ad ə ad r. r. dövl ş ə ə l ı mizd ı ə ğ rbay- ğ ə ə r v ı ı tin ı

rini ol- öl- ə ə ə İ t ə s- t- t- ı ə ə ə ə - - ı

m silsiz multikulturald olanetnik,mövcud dinif tin istiqam haqq i bun üzvl d d publikas ş mala çox Mestrenin klubunf dan olanJoao l dövl l say ötüb v r yard rub: humanitar prinsipl inki l rind t f l ə ə ə ə ə ə ə ə ə rd rinin u r timiz dünyan lak ə rkibind find y n t ə ə ktə ı ə ş ölk çatd n ə ə ə ə rl af n ə beyn h ı hökm sür hökm tl ə n art ə ı tl binin i ə ş ə ə l b. “Az ə n göst ə inin də M Qafqaz Müs Qafqaz J.Mestre bildirib ki, “Az ə Sonra “Az T. r” adl ə ə miyyə yax ə ə r b ğ ı ə r tind miz t rini ə Ə ə ə n ı ə ə ə tic urla hə rma Az ruz ri Az yaradı ı liyev diqq l , eyni zamanda iqtisadi ç iqtisadi zamanda , eyni ı ə n Prezidentiyanı ə r ı lxalq lxalq ə rin qat rin n g ı ş ə ə ı ə ə lmas sind tirakç tli add III Beyn III ə ə rbaycan f ə st ğ sas götür rbaycan xalq çi qeydedibki,AIDA2011-ciilinsentyabray ril r ı ə ə a çal ə ə ə n müxt ə aliyy n sosial probleml n sosial rbaycan Yay m l yata keçirilm kl ə find ə ə l ə ı n beyn rbaycan ı yard n c ə m b. Agentliyinyarad ı ı ə nm ə lar ı ld ə ə ı kd ə md ə ı lmanlar ə ə ş t z m y ə ı kda ı ı n d t göst ə ə n G r ğ ə ə ə ı lxalq multikulturalizm mə multikulturalizm lxalq ə ə çatd ə ı il ı ı rd kt ı ı rl lif bölg si, Az si, n göst bu proqramlar bu m alan ölk m alan q ki, Az q ki, n AIDAt r v “Multikulturalizm Azə ə ı ə ə ə ə n multikulturalizm modeli, m modeli, n multikulturalizm ə ş ə rqliliy ə lxalq yard binin i görü ı st l ri, nadir multikulturalizm modeli il ri, nadir modeli multikulturalizm tutulur. Ölk ı n G nc Dostlar ı ə n ğ ə ə ı qurumun f nda BilikFondununbirg ı r ı rir, müxt rir, ə ı yin verilm

n yard n, sülhünv ə ı rbaycan hə rbaycan ə ə ə b ki, sin ə İ rilm rbaycan nc Dostlar ş ə dar l ə ş keçirilib. ə b ə ə tirakç rbaycan xalq ə ə rind aliyy sis olundu rl ə ə xidm ə ə ə ə d sl ı ə tinlikl sind ı si v m m ə mübariz m proqramlar ə ı ə ə n yard Klubu”2016-c ı ı diyi ə ı ə ə lmas lif t lif lar ba n ə ı kda ə ı tin ə l n G ə n ı sini t ə ə aliyy beyn çatdı qiq ə t edir. ı (QM r arası ı ə QafqazMüs ş b    ş Klubu”nun Klubu”nun ə ə şə vermi rl ş ax ə ı dbirl dairt ğ l nda ə ı ə fq nc Dostlar ə ı m ed u vaxtdanözf tl q, s ə ə ə rab ə üzl ə ə ı ə min etm ti üçün art ran AIDA ölk ran AIDA l ə v d İ lxalq inki ə t, sevgiv rbaycanda h rinin beyn ) VII Beyn nda siyasi, iqtisadi,m siyasi, nda ə ə ndirilm ktə ə ə ə əş r h beyn ş ə ə m sas mə rliyin gücl dövl t qdimat n ölkə mi ı ə bi layih ə ndan faydalanan ölk ndan faydalanan ə r bii v ə ı yata keçirirl yata ə ə ş ild t İ ə lmanları ölk lilik, lilik, ə ı dar ə Klubu”nun yaranmas ə lxalq ictimaiyy əş kdir. Son10 ild ə ə ti ölk ş y qs si, el qay ə ə d ı afa d kilatç ı ə ə q çoxdan q çoxdan geni ə insanlar tə keçirilib. BBMM-in v BBMM-in ə ə ə çevrilib. çevrilib. lxalq ictimaiyy lxalq ə ə ə l ı niyyə ə Hey şə d dünyan ə si ç n ə mizin xarici siyas mizin xarici aliyy ə lxalq multikulturalizmyay lxalq ə r ə ğ yat tə ı ndirilm ffafl ə ə n 14-d də c

ə ı

İdar yard ya gör ə ı ə st ə l ə rçivə d ı razisind ti, tarixi v rin ehtirama layiqdir”. layiqdir”. rin ehtirama ə ğ tinin üzvü, Portuqaliya-tinin ə ı ə tini ikiistiqam q v ə k. Haz ı ə ı ham “Biz r. il rzi kimi:millivə faydalanan ölk faydalanan sind ı ə ə m ə sind ə ə ı ə Azə r si m n müxt keçiril ə d ə hüquq b hüquq , ümumiyy ə ə ə tin göst Az ə ə ş find ölk lini uzad lini

ı ni və ə sosial baza for- ə rda agentlikt ə ə rbaycan X

yarad ə t l ə ə ə ə qs ə ə rbaycan Res- srl ə rin say çatd bütövlükdə n tör ə ə miz iqtisadi miz iqtisadi ə dig ı ə özlüyünd n, 16 ölk n, 16 lif bölg t prioritet- ə dil n ə ə rd rdiyi s ı rab ı n diqq ə ə ı ə ə l ı r. r. ə td ə ı r tl r sah xarici xarici b. Klu- n b ı dilmi ə ı ə lmas ə İ ə 40- dini dini l , mi- N-in ə rliyi qu- ə ə rin rin ə l ə ə y- ə ə ə ri ri ə ş - - - - - ı ı

Multikulturalizm, 3/ 2018 100 Multikulturalizm, 3/ 2018

ğ ğ yüzl bütün dinl söz aç bu sah Beyn imkan yarad görü t din s l r aparat y aras ı lara laz m ı ə ə ə q olmay unu bildirib. ı n ə bl tinin n tinin ti bar tin din siyas ə ı ə dey ə dövl ı ş rinin i ə nda vasit rl l lxalq multikulturalizm yaym multikulturalizm lxalq ı Yay m ə ə b. ə G.İ DQİ Avqustun 6-da DiniQurumlarla Sonra t QMİ Az QMİ Görü T r m d ə müs ə ə ə ə mi köm d ə ə n s ı hb ə msil etdiyi qurumun f etdiyiqurumun msil tic b. Az smayı t qay dövl ə ə rbaycanda müs rbaycanda DK sə iş ə ş -nin s -nin r -nin aparat rin nümay ə ə ş tirakç ə ə ktə ı ə ri qeyd edibri qeyd ki, tarix t dr müavinibütündinl kt si kimi ölk si kimi tirakç r. lman v ə ə ə ə ğ ə ə ə çilik kimii b i l l lov bildirib ki, rbaycan xalq binin i t siyas ı ə ə tini hə ə s ə drinin müaviniGündüz drinin b b ı yin göst dr müavini Q ı ndan, dini icmalar ş ə ə lar tirakç ı l l lara m lara ə ə ə ri maraqlandı rin suallar ı ş ə onlarla qeyri-müs onlarla il ə tirakç yata keçirdiyini, diniqurumlar nd tind ə ə ə mizd ı keçiril ə ş lar hb ə ə ə l l rilm lmanlar ə ə ə lumat verib. verib. lumat ı ri h ə ri ri n, el ı lar ı n n ri Simran H Simran ri ə ə ı ə ı dinitolerantl ə n Ümummilli Lideri Heyd Lideri n Ümummilli ı halisinin 96 faizini müs 96faizini halisinin ə n Az srl ə DQİ ə ı si, müvafiq icrahakimiyy müvafiq si, m ə cavabland ə yata keçirdiyini qeydedib. yata keçirdiyini aliyy ə n görü c n Az ə ə ə ı ə ran suallar ran r Cavadl rdir sülh v rdir sülh ə n 65 faizinin 65faizinin n d ə ı ktə r v n f DK s rbaycan haqq rbaycan ə ə ə t ti haqq ə ə binin i rbaycanda dinl rbaycanda aliyy ə ş diniqurumlar ə l msil etdiyikomit msil ə ə İ ə lman diniicmas drinin müaviniGündüz smay s    rin rin ə ı ı r İş Beyn nov idar ə ı ı ı qyarad mühitinin ş ə l ti üçün yarad ti üçün üzr ı ı ı tirakç ə qarda nda dan n cavabland b. b. ı h lov xalq ə ş ə i miyyə ə lxalq multikulturalizm yayv multikulturalizm lxalq ə ı , 35 faizinin is , 35faizinin nda dahadol Dövl ı ə lar ş ı nin tarixi, hüquqi statusu v nin tarixi, hüquqi l ə n dövl ə ı ı ı raras q lmanlar t n qanun qar ş tind ı ə ı il an G. m r şə ə ı ə ə ə n Ə ı ı nin f nin ı ti orqanlar raitind lan z görü t Komitə r ə ı liyevin u liyevin ə ı n dövl ı ı n danı n tolerantl , m lmas t qeydiyyat İ smay şə ə ə ld aliyy ş əş raitd ı İsmay zh ğ keçirilib. ə ı ı ə il un m ğ ə sünni oldu sünni kil ed ya ş ə ı t qeydiyyat ı ş araq deyibki,bucür araq ğ lov DQ ə n bl ı sind ə yekunla urlu dövl s ə ı ş ı t istiqam ə bildir ı n b il ay lovla görü lovla nda b raras ə ı ə ı q lumat alma ə na al ə n Az ı ə rlar. Ölk rlar. diniqurumlar (DQ hs edib. hs edib. ə İ n DK-n ə ı ə ə anla n S.H ə ğ ş ə rab n ı ə rbayca ı nmas ı unu deyə unu ə ə b. t-din siya- ə na al İ tl ş q l DK) VII ı də ə ə n höku- ə ı ə ş rind f r oldu- rind ə ş ı

mizd m lmaz- ə s ı ı ə ğ , on- aliy- nd nda nov ı ə ə na ə k- n, ı n n ə -

Alyans c Sammitini, 2011-ciild l l ə b m olublar. rakç lumatlar bu günl Nə münasib Beyn ə ə ı minliyini ifad ə ilin 25-27 aprel tarixl ilin25-27 rd ri –ölk ə l c ə s ə ə ə , ı fovla görü ə müxt l lar İ ə lxalq Multikulturalizm M Multikulturalizm lxalq smay l ı VII Beyn Sonra t Natiq ç Prezident Admi BBMM-in icraç Burada yaym ə n ə ı r ı ə Dini Qurumlarla DiniQurumlarla r ə n 7-ci Qlobal Forumunu xüsusudiqqn 7-ciQlobal Forumunu ə tl ş mizd ə ə ld öb ı ə lif mill lif rzind ll r, multikulturalizmv ə ı ə edib, ölk , O ə ə ı sinin müdiriEtibarN ş xı ə edib. Obildirib ki, Az l ə ü keçirilib. ə 2010-cu26-27aprel tarixl ilin ğ ə ş lxalq multikulturalizmyaymə lxalq b uz v ə ı Azə nda “Bakı ə tl l ə ə rin, etnik qruplar rin suallar ə ə ı rbaycan ə nistrasiyas ə direktor direktor

ktə n indiyə Şə mizd ki rayonlar bi i ə Yay m İş rind Prosesi”ç ə üzr ş ki multikultural mühitl ı tirakç ə n q d ı ə rk ə cavabland ə ə ı keçirilmi v ə n k keçiril kt ə ə Dövl ə ə ı zind zi R zi dim tarixi, m dim tarixi, n Mill ə dinim ə binin i ı lar ı c ə na s ı ə rbaycan n nümay ə ə fov yaym ə ə rçiv ı van H n olublar. t Komitə ə ə ı ə tl ş  n PrezidentAdministrasiyas n be f ş tirakç ı ə

ə ə r Birl  ə sind rl ı raras ı ə

l s  ə t ı ə ə ı b. b. ə s ə

n ş rinin onlarda xo l ə ə ktə ı çatd nd Beyn ə ə ı ə əş nov deyibki, yay m rind lar ə ə l d sind h ə ktə n göz ə münasib ə mi r binin i ı l ə niyyə BBMM-d ə ə yata keçirilmi ə bi i ri sülh ş ş r ə ə yaxı ş keçirilmi öb Mill ı lxalq Humanitar Forumu v Forumu Humanitar lxalq , Qafqaz Müsə b. ə ş ə l bölg ti, siyas tirakç ş sinin müdiri professor Etibar Etibar müdiriprofessor sinin tirakç ndan tan ndan ə ə şə tl tl ə raitind ə ə

ə r, multikulturalizm v r, multikulturalizm r T ı ş l lar ə t ı ə Dünya DiniLiderl lar rind ti haqq əəssüratlar yaratd ı ş əş n dig ı ə ı ş ı ə avqustun 7-d avqustun ə kilat ktə n Bak olublar.Layih lmanlar ə birg n say ı ə n binin i r mühümt ı ı ı nda dol n Mill Sivilizasiyalar ə ı ya

ı lan bu şə ı

ş ş h İ ay tirakç dar ə ə tl rin ğ ı ə rlar. ə un m 2016- ə ı raras ə ə ə ə ə ə Bak sind ı dbir- rinin , Q razi- dini dini i ğ ı lar ş ı na ti- ə ə ə - - ı ı

101 Multikulturalizm, 3/ 2018

102 Multikulturalizm, 3/ 2018

ünvanlan verilib. maliyy y nub. Ölk Az amildir. ş Azə Azə mas ölk deyib ki,Az ziml c dini m mizd dövl kulturalizm nu diqq hitl Azə edib ki,bulayih n h t arenada h y n laş ark ə ə ə ə ə ə ə miyyə nd tind l d lxalq multikulturalizm qı multikulturalizm yaym lxalq an “Bak ə ə ə rbaycan rbaycan rbaycan haqq ə ı rind l ə ə ə yaxı f kimiqoydu ə bar ə ə t siyas nm n qeydə etm l rd onlarla azsayl onlarla ə ə ə ə Daha sonrayaym Sonra t Prezident Administrasiyas Himay BBMM-in icraç BBMM-in Avqustun 8-d n sözaç ri sülh s ə yard td ə ə ə ə ə t n biridir: “Az n biridir: ndan tan ə

n biri d ı l ə sind ə ə b: ə ə d çatd ı bli halisinin 90faizind ə mövcud olan etnik, mövcud dini, olan irqi, m l Prosesi10il:M ə ə ə ı ı ə rbaycan bu sah rbaycan n u n daxilidövl ə tin dan rbaycan multikulturalizmidövl ı r ğ m n ə ə i v ş mühüm rol oynay rol mühüm ə şə ı ə dbir b dbir ğ ı öb ı ə n göst b. Bildirib ki,BBMMyarand Bildirib b. ran akademik K.Abdullayev Azə K.Abdullayev ran akademik çevrildiyini deyib. çevrildiyini O, qeydedibki, Az ə urlu xarici siyas vasit ə raitind ı ə k laz ı art ğ nda bilikl t ə ı ş l ş ə u Az ark sinin müdiriprofessorEtibarN əş olur,yaş rin ə ı ə xalq dostluq dostluq xalq viqi il ə Bak ı rir”. rir”. ı q ı ə ə dii hiss ə direktor direktor md ə sil rbaycanda multikulturalizmindövl n iki m ə ə ə ə malik birölk çilə ya rbaycan multikulturalizminin dünyadatan ə n ə ə ı ı ktə t siyas ə dünyan r ki, bu modelr ki, bu ölk Beyn ə ş ə ə n ə ba v ş r rini möhk rini d ə d ı ay binin i ə dlar ə ə Şuras y ə ə il niyyə yaym ə ğ ə böyükuğ n çoxu müs ı ə ə rlar. Dövl rlar. çevril ktə l ə ə ə s ı v ə lxalq Multikulturalizm M Multikulturalizm lxalq davam edib, yay m edib, yay davam ə

tidir. Multikulturalizmin daxilisiyas tidir. Multikulturalizmin ı ı ə ə tinin ayr ı şə il n l ı ə r. E.N zi R zi h ə n müxt binin baş ı ş ı tl n ə raitind ni qeyd etm n Mill ə tirakç ə ı ünsiyy ə miyyə n s ə ə ktə ə raras ə ml n, müt oldu van H ə ur qazan bl ə c ə dri akademik Kamal Abdullayev ç Abdullayev Kamal dri akademik    ə ı ə ə ndirir, ölkə ə t bütündinl lar ı ə ə lif ölk tli layihə lman olsada,buradamüxt lmaz hiss ə multikulturalizmintarixind fov ı tl ə ə ə ya ə a çatmas ridir. ridir. ı dialoqun inkiş ğ d ğ d t siyas ə t qururlar. BBMM-in 8ölk BBMM-in qururlar. t ə ə unu, bu günmultikulturalizminölk ı ə ı ı raras ə ad s madi olaraq ild madi olaraq günd ş dini ni müxt ə ay rbaycan nov t ə ə ı l k laz ndan Prezident ndan ı ı ə ə r. r. b. Ölk ə rind c l ə münasib ə ə ə tinin t ə ə ı ə laq ktə mizd r realla ə fov is il n Prezident rbaycan xalq sidir. sidir. dbird ə ı ə ə ə md r ı ə liflikl ə binin i ba ə n q n olan g ə l d ı laz ə ə ə ə ı ə ə ə afı rin t rk ki multikultural, tolerant mü- t siyas r. Birincisi, multikulturalizm multikulturalizm r. Birincisi, ğ rkib hiss rkib ə ə bildirib ki, multikulturalizm multikulturalizm ki, bildirib diniazadl İ kincisi is ş l dim v ki ç ə ı na töhf d ə ə t mi yard r aras zinin təş ş ı tl ikid ə ə r tirakç nziml ı ə dbir keçirilib. dbir keçirilib. ı ə x r. M r, multikulturalizmv İ ə ncl İ ı lham ə lham ş tinin t ı z sülhsev ı ə ə nda m ı ı ə ə ə ə f nda d ə si elan ed si elan ı ə kimi”adl r bir arayag r bir ə ə td ə rk lar ı ngin tarixə ı multikulturalizm multikulturalizm ı kilatç mlar, ocüml mlar, t nm ə lif dinl lif lmas q tam tə Ə ə d ə əş Ə ı ə rolundandan zin önə ə liyev na sertifikatlar ə liyevin qar rkib hiss rkib ə kil edil filialı ə laq sind ə ı rk ı xı n danı ı rdir v , beyn l ə ı ə ş ə ə ğ rin nüma- ı zin f zin müraci ə l ə ı nda qeyd ı ə VIIBey- min olu- n çox az il oldu mühüm mli layi- rin t ə , multi- ə ə ə n Bey- ə ə mizd ə ş ölk ə real- l si ol- lxalq lxalq araq araq ə aliy- ə ş d ğ r ə ı ya ə ə n- u- ə ə ı n k ə ə t - -

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ PREZİDENTİ ZATİ-ALİLƏRİ CƏNAB İLHAM ƏLİYEVƏ

Zati-aliləri, cənab Prezident! Biz 29 iyul–9 avqust 2018-ci il tarixlərində VII Beynəlxalq multikulturalizm yay məktəbində iştirak etmək üçün 30 ölkədən bir araya gələrək Azərbaycanda toplaşmışıq. Sizin Sərəncamınızla 2016-cı ilin Azərbaycanda “Multikulturalizm İli”, 2017-ci ilin isə “İslam Həmrəyliyi İli” elan olunması Azərbaycanda müxtəlif milli, etnik, dini və mədəni mənsubiyyətli insanlar arasında heç bir ayrı-seçkiliyə yol verilmədiyinin bariz göstəricisi- dir. 2018-ci il Sizin təşəbbüsünüzlə başladılan və mədəniyyətlərarası dialoqun dünyada təşviqinə yönəlmiş Bakı Prosesinin 10-cu ildönümüdür. Yay məktəbi çərçivəsində iştirak etdiyimiz tədbirlər, görüşdüyümüz insanlar və getdiyimiz yerlər bütün etnik qrupların və dini təriqətlərin sülh və əmin-amanlıq şəraitin- də yaşadığı bir ölkə olaraq Azərbaycan haqqında bizim nəzəri və praktiki biliklərimizi də- rinləşdirmiş və gücləndirmişdir. Biz, Azərbaycandan və 30 xarici ölkədən olan tələbələr “Azərbaycanın Gənc Dostları Klubu”nun üzvləriyik. Biz bu məktəbdə multikulturalizmin Azərbaycan modeli, bu ölkədəki tolerantlıq mühiti, eləcə də bu istiqamətdə aparılan uğurlu siyasət haqqında öz fikirlərimizi və təsəvvürlərimizi bölüşmək məqsədilə iştirak etdik. Hörmətli cənab Prezident! Nəzərinizə çatdırmaq istərdik ki, biz Azərbaycandan ilham alaraq və Sizin ölkəniz haqqında, eləcə də onun multikulturalizm siyasəti, qədim tarixi və mədəniyyəti ilə bağlı dünyada doğru məlumatların yayılması üçün öz fəaliyyətlərimizi davam etdirmək əzmi ilə gedirik. Biz sizə olan yüksək ehtiramımızı göstərmək məqsədilə bu imkandan yararlanırıq.

Dərin hörmətlə, VII Beynəlxalq multikulturalizm yay məktəbinin iştirakçıları

“Azərbaycanın Gənc Dostları Klubu” adından: Portuqaliyalı həmsədr – Joao Mestre Almaniyalı həmsədr – Christine Bossauer Gross

ultikulturalizm, 3/ 2018 M

103

104 Multikulturalizm, 3/ 2018

Multikultural tariximiz Tiflis Cüm Tiflisd ə

Ş eytanbazar m ə m ə scidi, 1864-cü il ə h ə llə si si Xaqani QAYIBLI Rafiq HÜMM İBRAH Allahverdi T Fikr Sə m ə ə Özgə Qapın kiölümk S Ya t MURSAQULOV d QARAÇÖP ə Mə Salam, dünyan Bir azarg Kimi öz d Nec Çoban “Qürb Mə İ im Bir söz Tale Xatir V Son nöqt ı Yat Ağ Son söz Bo V nd sa ğ İMX ə ə d ş t t lanas n daha kims n birneyinnal ə İ ə ə u ...... 109 luq ...... at ı ə m ...... 111 m ...... smayilzadə r gileyini ...... 122 n ot n nin q ə ə h Ə BORÇALIDAN G ə kizlə l ı ə ı ə b Ə ə t n arvad td L i ...... 112 rim ...... r yazr alovkimi ...... 116 Ə ...... 109 ı ə ə HL ə ...... 110 ...... ə İL s ə ə sl ı ə T ...... 111 ...... rə ə ə “Multikulturalizm”t raqda qalan yeri – Borçal yeri – qalan raqda lmiş estetika d estetika ri ...... 113 ri ...... rdinə kl

lli ...... 112 lli ...... Ə f y ə ə

ə L ...... 123 ...... yir içimdə nin ...... 123 nin ...... ı ı di haqdan ...... 119 İ əsdi ə ...... 121 y n yiy

...... 119 ...... də ə

ə ...... 115 ...... si t n umub-küsmür . ə ...... ə i...... 120 si ...... ə rsl k ...... 116 k ...... , Allah! ...... 114 ə ri” silsil ri” ...... ə ...... sind Ə ı ə ...... 108 ...... 120 m ...... L ə Ə n ...... 117 n ...... ə qdim edir: N SƏ ...... SL REG Ə ...... 12 ...... R İ ON 4

105 Multikulturalizm, 3/ 2018

106 Multikulturalizm, 3/ 2018

NURAF Mə Yunus NOVRUZ Afiq MUXTARO Valeh HACILAR Kamandar MAMOCO Etimad BA L M İmir ə tif MUSTAFAO mmə Dara Köksümün alt Mə Mə Balalar s İ Hardasan, hardasan, ha İ gizl Yarpaqda Qonan uçar, açansolar ...... 128 Ş Ya Bu pay Ged Yoxdu ...... 141 T T Ba Mən hamıyainandm Qap Hə öz yan D Bir Ayr 143 Ölüm ...... Avtoportret ...... 143 İ saqi, dolan, tutu q Bu h nsan gülüd çimd çim bir sovrulmu Ə ala büründ ala ə ə ə ə İZ d H flə kc nhal ş ş MM rd ...... 126 rd ...... r evbir a n içimi alt-üstün n s ı şə ı ı na dolan ə

mm ı l ə ə Ş -qat ğ kimi örtüldüm kimi ...... 133 ı nl h r üzü b r üzü ə özünü b ğ Ə ə ı KEÇ ı itdi gündüzün ...... 140 ə qoç olub ba ı ı ı nin haqq ə Ə ndan ürk q ...... 142 z ...... SƏ n rdə ı r, g ə ı çatm DL r das ə ı lind İD na hay vuruldumu ...... 130 NL

Ğ ...... 125 ə ğ İ Ğ ə l ə ı ə ı LU acd

ə m, V uzaqdan g uzaqdan rə sürün ...... 128 lli dünyada ...... 131 ə ı İ ı LU nl ə ə n r ki, b

n r, qoxlay y ...... 144 ı ı ş ə ə ə Ğ ı nda ...... 127 al ə duraq bad duraq ...... 133 ...... n maraq ...... 129 r ...... 141 r ...... n dosta söyl n ş ə LU LU ş x ı t ə ə nca ağr -ba ə n ...... 138 n ...... ə çevirdim ...... 136 ı ...... 137 n ...... rman, bilir l . ə ... ş d olmayam ...... 139 rdasan, ha a duran ı ... ə b atar ...... 136 lir ...... 126 lir ...... ı ə ...... 139 ... mizi ...... 130 mizi ...... ə ...... yin ...... ə ...... 135 m ...... 131 rda ...... 132 135 138 134

Nizami MƏMMƏDZADƏ Yaşa, Azərbaycan, yaşa!...... 145 Dağlar ...... 146 Tapdıq YOLÇU Taleyə sual ...... 147 Gətirdi ...... 148 Biləydim, Tanrım...... 148 Fərhad AMUR Arayış ...... 149 Havada və suda ...... 150 Qadında yazılı ...... 150 Eyvaz ƏLLƏZOĞLU Bığlı Kərəm ...... 151

ultikulturalizm, 3/ 2018 M

107

108 Multikulturalizm, 3/ 2018

l rin d n t Sarvanı qar i oxucular Gürcüstan bölm izl bi banl rimanovun, Abdulla vun, EyvazBorçalı dikl Ə apar İ olur. olur. d da do el ilə ə ə smay ə ı rd ə flatun Saraclı rtib el zim üçün randa buarealdayaranan Sözümüzün siql l f ə m ə ı ri, h ə ş ə ə r kim ı ı ə rq ı ə n ri n n ibar l q. Bu torpaqlar q. Bu “Multikulturalizm” jurnal “Multikulturalizm” ı Borçal İ Ça ğ k ç ə bütövlükd ı ı b, nzibati vahidkimiGürcüstan lzad n, lə ulub-böyümü ə , Qarayaz ə V dissertasiyalar yaz dissertasiyalar əş ğ r k ə nir, oxucunir, sevgisini haqq el diyimiz, son350il Şur da tindir. Onlar ƏT rlə ə ə ə t antologiya t fikrimizin bariz ı nin, Z ş lm ə da yaranan Az ə ri oxuyanda,ŞairN

slində ƏN ə ddin M d ə n sind ə ə ı n, ValehHac biyyat sin İ ı ə Az s N QIRAQDA QALANYER limxan Yaqubun ı ı m , Qaraçöpü, Qabal , Qaraçöpü, n yadda n ə ə ş ı Şaiqin, Öm ə ı r ruhumuzunl n hə ə q ı Abdullan n, Abbas ı ə mmə rbaycan n hə ə n ı ə m hb ə l ə vi vi r qar ı m adamlar ə z r biri özn r biri dlinin, Rafiq Hümm dlinin, Rafiq ı rlik ed rlik ə ı ş l ə ə da Borçal rbaycan ı ı rzində b, kitablar n b, kitablar razidi – Dağ nda iz salaca ı ı ə lar ı ş ə d n ə ı r Faiq Nemanzad nda, hə binin, T ı ə ı n busay ə biyyat n, Elxan M ə n Rafiq Hümm o arealda yaranm ... yarad ə ng ı ə yir. Az n vilay ı ə fə n ı ə d ı adland ı , Zalqası si, deyimt ri var. ri var. n yarad ə ə r da ı biyyat ə n əş sdiqi idi. sdiqi idi. ğ Borçal hl n, ArifMustafazad ı ı ı nda t z ə ı r olunub. Abbas Hac Abbas r olunub. na ür ə ə c rbaycan Yazı ş ə li Novruzun, N li Novruzun, tl ı ı l nginl ə ı nda nda ı ə ə rd ə ı N ğ ı mmə rind haqq tini aç c , Kaspi-Msxeta bölg , Kaspi-Msxeta tin... araya- ə ı İ ə ı ə n ı ı qdim olunanseçm ə l –BORÇALI s riman ğ kdə ı ə ı ı rzi, üslubu, sözyat rzi, üslubu, ə ğ gözönünd ə ı əş , Bolus-K nin, Tahir Hüseyno- nin, Tahir m tl ə cdadlar ı dlinin, F dlinin, olmadant n biriolanBorçal ə dir ı ı n inan ı nda araş bir neç bir z mə ı ş q-ayd

ə ə Ə n b ç d bdülr ı ə lar Birliyinin Birliyinin lar n ə ı bi nümun ı ə m rs ə ə ə r ı ə riman N n görm ı dii nümu- vi m pə ə q. q. ə ı rhad Xu- ə ə z d ilə y ə canlan- nin, ə ı n ı hmanlı ə n ayaq n ayaq s ı rmalar ə yevin, g ə ə kçisi, vvür vvür kan- vvə ə ə tir- İ ə l ə ı sa sa ə ə ə si si r k - - - l ı ı

D Nə Bu dünyahə SON SÖZ Dinm Bo A Da BO Çatı …İ M Eh, mə Vallah, u H Bo Bax Bo Ayaq at Dönmü Bird Bird ə ğ ə ə ş ş ş rdi d ş yax l z ndi böyüyübdüoyunlar n dilsiz-ağ Ş luqnan indid luqdan bo köpükburax ə ı yı b q ı ə ə b dalı qorunuram odlusözümn qorunuram LUQ haval n birbo n boş ə ğ zc n kionda dakey idimbel ş ə ı ş ə ı ı b da l rd dü ba , sözümünodu rd dal ə ə ş nca dagülü aql bax ml -bo ı ı lar, ba ca böyüdüonlar, ş ə r yandang ı ş l qdan bel ı ş ri ka ş luqda ili ı ı ş zsı lu ram ağ ğ ı una yüyrü lar nca g a daş S (Qar ğ ı z böyüdümbel ə b a ş ə ı a daş diltapı ğ ayaqlar atı m ı zlar ğ ə açöp mahal ə at rd ş ı ı lir düzümn lir d QARAÇÖP ə ş zlar zlar ürdül at irdil ydi onlar, ydi ə ı ı ı var h rd lar. lir üstüm lir na. ş ı r onlar, r onlar, rd ı ı ürdül ı ı na… ndan, ı lar, lar, na, ə da, ə ı r. r. lar. lar. r. r. ə ə l ı ə n. , Ke ə ə , ə

r, r, ə . . ə n. , şəli k ə ndi) 109 Multikulturalizm, 3/ 2018

110 Multikulturalizm, 3/ 2018

Son günd Nə Niy B A Sözüm tük Bir d Bir d Niy Yox, m Öldünmü –gözünüba Niy Sə Tökülür üstün M …H Niy Sə M Sə Niy Bu canbird Bu dünyahə Sı Eh, n ə Ğ x ə ə ni s n ki diri-diri a n kidiri-diri n lk di ki bir ömrün uzunu, canı ömrün uzunu, bir di ki ı n n dü ə LANASI b saxlam ə ə ə ə ə ə ə ə q ə ə gözl a a a a ə l ölümün heçbiryandanyoxdu birköm ə ə gözl ogözl var,öl ə ğ ğ ğ ğ nd sonsözümügüllə ə bir q bir lam lam lam lam ş n budünyaya m ə ə ə n yax özüm ə ə yirs ə ı ı ı ı n rin ndimi –sonumdu,demə ə ə rsan özünü,can rsan özünü,can rsan özünü,can rsan özünü,can ı ə r yandang ə s ş d ri ə ə am özsin ni a ə ə ə ə ə lin bir add bir n d də n ölübged n r –h ya ş ğ ə ı ə lanas ə kimağ ğ çatacaqgüc veril ə rd qucaq-qucaq… rd qucaq-qucaq…

ş lamaq ə rd bil gə sir dü ə yat daracaq, ə ğ l ı ı ə ə san, ə m qal sir dü ə lamaq asan, asan, lamaq c c lir üstüm lir m üçün. m üçün. ə layacaq, –asan… ə ə ş c ə kmi, kmi, kmi, kmi, m ə s ı ı ı ı kmi, kmi, ə m? m?! m?! m? ə ı sayaq ş n, b, b, r üm. üm. m m! ə m, ə r ə ə , m, ə k. k… YATIM

Dünyaya gəldiyi gündən Əlim heç nəyə yatmadı; Əlim asıldı çiynimdən, Dünyaya əlim çatmadı. Özünə yer tapmadıqca Əlim asıldı çiynimdən; Dünyadan asılı qaldım, Özüm asıldım çiynimdən…

Dünyada əlimnən üzüm Axır bir-birini tapdı; Əlimi üzümə qoydum, Əlim öz yerini tapdı.

Başım yer tapdı dizimdə - Tapdım özümü özümdə… Durmuşam – əlim üzümdə, Axır öz yerimi tapdım.

SON NÖQTƏ

Bir güllə sıxam alnıma, Bir şeir üstə uyuyam; Nöqtə boyda bir gülləynən Hər şeyə bir nöqtə qoyam.

Axır qurtaram özümnən, Qalmaya daş üstə daşım. Düşə iri nöqtə kimi Bir kağızın üstə başım.

…Bir kağız – üzü üzümə,

Bir qələm – gözü gözümə… ultikulturalizm, 3/ 2018

Bir şeirin son nöqtəsitək M Bir nöqtə qoyam özümə. 111

112 Multikulturalizm, 3/ 2018

Bax, odurqə Bax, odurqə Ə H Bir aya H H XAT Biryolluq qoynunada H Ham l Açı Ba li yerd Nəğ Sanma kiyoxumdur xatir Yada at Torpa Elcanl Q V Uzal Din Ə slim b ə ə ə ə ə ğ lbim xatir lbim l l r l la torpa T ə ə ə ə lan m ş ı kiköç qurum silinm İ bilm ı Ə qa eyd R dan yax ğ ı ə olmuş ı N ğ ı Ə m olmasada dildə b ür ı ə n alt las ı Ə yazda,biripay l ı L ə bd ə n Ə T ı s ğ ə ə ə da ə ə ı ay ı R ı ı ri qu ə lbimin lbimin yax yib gözününya yin murazyollar Ə r övlad qollar nda mar n Arazyollar m d zizdir, h am ata-babadan, ı yl İ nd S ş M b gözününn ə ı Fikr (Marneuli, Q (1952-1989) Ə ə nam s doludur, dolu, doludur,dolu, ı ə ş n, man r xatir LL unam sə bi ə ə İ r cür ziz sirdaş t MUR

ı ə ş ğ ə r ı ı a yatan, a yatan, nin. nam s nam ə n hə ş ş ı l eyd ı zda – ə ə ə r obadan, , avazda, ı sazda, ı nin. rim. l , , ə ə ı SAQULOV SAQULOV md ş rim. rim. z ə mi, ı ı ə ı n do , . ı lhac nin. . ə mi, ı ğ l ı ma, k ə ndi)

Bal kimi şirindir, zəhərtək acı, Bəs nə tez deyirəm qəlbim dolubdur? Xatirələrimdir qəlbimin tacı, Nə yaxşı qəlbimdə boş yer qalıbdır.

Hələ bundan belə neçə günlərim Xatirəyə dönüb tənha qalacaq. Həyatımla bağlı çoxqəhrəmanlı Bir “Xatirə” adlı əsər qalacaq.

TALE ƏKİZLƏRİ

İl ayrı, gün ayrı doğulsaq da biz, Taledə əkizik, qəmdə yaşıdıq. Umub dan üzünə gedən yolları, Könlümüz içində işıq daşıdıq.

Bizi tox saxladı umacağımız, Umudun cavabı sorğuda gəldi. Ələ tikan batdı, ürək qanatdı, Bunu bir əl bildi, bir ürək bildi.

Biz kimə uduzduq, kim bizi uddu, Sındı damar-damar ömrün yolları. Günə yanan olduq, kölgədə yaman, Bizə qalan oldu ürək xalları.

Bizə veriləsi var əsirgəndi, Kimsə isinəndə gün yaxdı bizi. Fel əllər, al dillər bitməz işlərin Görünməz qoynuna buraxdı bizi.

Bir qismət qaldımı bizə çatası, Doğmamız daş atdı, başını tutdu. Gah ürək aldatdıq, gah da baş qatdıq, Yenə könlümüzü günlər ovutdu.

Hərəmiz bir yanda duran olsaq da, ultikulturalizm, 3/ 2018 Mən sənə ortağam, sən mənə şərik, M Qaranlıq yolları yoran olsaq da, Əzəldən yazılmış faciələrik. 113

114 Multikulturalizm, 3/ 2018

İ Ya ba Sabunlu ipl Gül O sözür Aya Sə Sə Nə Ç Ç ...Bir sözim Bayatı (İ O sözür O sözür Ox ...Ölümd A Nola dikə Ya d Sellə Meydan oxuyacam qara buluda. Meydan oxuyacam yaz Bir sözim Bİ ndi atoynad st ə ə ğ n özünd n özünd R SÖZ tin ki,ç tin ki,ç ş vaxtsameht aca, yarpa ə ə ama e ğ r la ə m c a durd ş rin d ə eş da ə m d ğ ya ə ə ə a q ə its ş yimd yimd yimd ş l İ n oyanarölül ı ə ə ə ə ə k ğ MƏ its ə tin ki,olabil tin ki,olabil kl ə ə ə ə r ydi osöziçimd ə ı oyub huylay lixana d ı umu sin m m osöziçimd ə imi, yatürb rin sı ş kl ə ə ğ ı y ı b s yi , a n kir a, torpa ə ə ə ə KL ə ə ə ə yi nim gücümd nim gücümd quylay

aya aya r içimd Allahverdi T (Qardab ğ ş rlik el ə ahə y ı r içimd yirtm Ə eş ı ə rtmas Yİ ə nliyin ğ ğ ə its qalxd ə lil a dursa, a dursa, md ğ R ə ə ı ə a, ota. ə ı ə y ə ə ani, Qarat n n m ə rit ə , Allah! İ rimiz, , sin s s ə ə ə n m kimi Ç ı . ə ə ə osöz, ə na. nl , Allah! ə n n İ ə trin , ı ə k MD m ə . ə . ə ə ə rin ni). Ə ı , Allah. , Allah! ni, ə , HL , Ə ə , hl ALLAH! ALLAH! Ə ə L k İ ə

ndi) İSA İSMAYILZADƏYƏ

İsa, bir ev qalıb Qarayazıda, Yastı balabana oxşayan bir ev. Elə görkəmindən, boy-buxunundan, Sənin arabana oxşayan bir ev.

Yovşan bitirərdi o evin damı, Yoxdu kirəmidi – suyun axıda. Yoxdu navalçası, ona ilhamı Yağışlı günlərdə nəğmə oxuda.

Deyərdim, ay Allah, bu yekəlikdə Torpaq balabanı kim dindirəcək? Kəl qoşub, yol yorub dədəm dağlara Bu cür arabanı kim göndərəcək, Orda kim olacaq qarşılayanı?

Daha nə gəlməzgi ağlıma, İsa, Ötən gün sözə də bənd olan deyil. Nə köyrəl, nə də ki, ağlama, İsa, Çox da çox arzumuz kənd olan deyil – Uşağın çör-çöpdən tikdiyi evtək.

Eh, hanı o cürə bağlama indi, Eh, hanı o cürə sovqat göndərən... Hərdən istəyirəm şəhərlilərə Bir yovşan ətrini sovqat göndərəm.

Nə isə sinəmdə ləngərlənirdi, Nə isə... məni də tarazladılar. O ev papağıydı Qarayazının, Başından götürüb tolazladılar.

Bağışla, könlünü sıxdım nar kimi, ultikulturalizm, 3/ 2018

Sözüm ahıl oldu yaşımdan, deyən. M Yastı balabana oxşayan evtək Tüstünü çıxardım başından, deyən. 115

116 Multikulturalizm, 3/ 2018

Qarda G Gül olmad Qu Aralay Qovuş Zanbaqtə D MƏ Çiyni üst H Otlar yerd Nec Kim dey M Gör Niy D Qu Nə Şə Şehl Q Niy Arı Gör k Dönür bir Neyçün buda M *** ə ə ə ə ə ə ə rab bad

ə l düyül rd kiat risi qavala üzolano risi dirin s ə r öl d ş ş n ml n ə ə ə ə ə N B olmad lar ə ə ə ı m Qaraba n k n, yuvas h n könlünd sil n qanad bu gec ə ş an kirpiyimizi an kirpiyimizi ı ı ə k ı n ömründ çarm ə b ya qarda İ r yaz alovkimi r yaz ə ə ə l ə R NEY ə fə ə l ə t qoxusu hanjar k aç r, can ə ə ı da rtini e rtini ə sind b-tutur bizi, b-tutur bizi, ı simi san simi n biç nmi ı k yumruq olaq, qolaq. –somruq n ba ş qolaq, –Simurq ə qald ə ğ pə ı ş ı ı ı ğ xa ç xa nin ayi ı l n n qald ş qaytarma ı ə ı ş ı qald n r üzü. r üzü. ı ndan qopanda yarpaq ı ə ş na çölyov n öyr İ ə gözünülal yuyanyağ yelpikeyl ş ə qald N NAL n sancmaq keçibmi? n sancmaq keçibmi? bil id ə ə ı k qanadlar r n ağ kir göy üzü? kir göy ı ə ı ı r. r. r r, gör ə ı mmir ı r ə rmi kimsə rmi ş r. r. ı ı nm ı r r. r. ı ğ ğ ı r r, Ə ı laq, laq, ğ ndan? ı ə ə hopub? ə S ş ı s ə yirik? yirik? biz m? anı muru ə ə İ y T

ı n? ə na? n n Ə , ı n K Qürb M Yen Son pay *** *** Bir vaqifl Bir a Yen Gün M M Çapç Bu dünyaqə Bunca saxlay Vaqifl V “Q Bird Qeybd Sonra güldür Bel d ə ə ə ə ə rdi dirild t ÜRB ə n yar ni qürb ni qürb ə ə ə a ə əş ğ n deyil də qürb ı ə n bildir ı lara çatd ı ğ ə tçil də z ox ə ladı r öp n g Ə anamı ı ı z yanı adamam,yar ə ə korb TD r bilir, bir s bir bilir, r ə rindi –q ə ə uyam, g ə b-ağ ə t yerd ə t do t do l r gözünü, ə riblik olan yerd olan riblik n gözə ə ə ı Ə ə b özünü ndi el n sözünü. n gözə n gözə nda saxlas n qadası ESTET r, s ə ladı ğ ğ İ (Bolnisi, D xtd du, ana do du, ana do BRAH ə ə anama qurban, – ə ə n Allah,orda: b, llik. llik. ə ls ə rib havalar; llik. llik. n yanado llik. llik. – ə ə n buyerdə n, buyerdə İ ı

n al dakitab... KA D İ MXƏ ı n, qal ə ı ll ğ ğ m. ə ə mad mad , bax, , bax, r kə Ə L ğ RSL ı İ mad m. L ndi) ı ı ...... ! Ə ı . R İ ” S İ LSİ L Ə S İ ND Ə N 117 Multikulturalizm, 3/ 2018

118 Multikulturalizm, 3/ 2018

Qürb M ...s H Evd *** ...n M Bu dayal Çevik ni D A Ni *** Göyç M İ Hey s Evd Havay Sal Anama çatd –q Ucqar Bils Yaz Yolç g Alı Düz D Get a mtahan nə ə ə ğ ə ə ə ə ə l ş ə rdini Araza da rdini Araza rsimi verm r gec ı ə günüyen ə ə nda hə n evd ni öldür nim T angah alt b ni ə h ı ə ə n Tanr md ə unu yoldan unu yoldan taxtası n nec ə n d n d ə ğ ə i dilimi bilirs liş ə r h də tç bayraqlar ı ni xilas eyl q ş ə istə ə angahı ə ə ş n, rütub ə b ə ə ı rsl anç ı rs ad rs ad ə z mi n ç r ə n b briz d briz bir yerim,qarovulyerim... ə ı ə ı keçirgec ə dir ki,onunyan olar... dü n l s llidi b llidi ə evd ı n gözə şə ə ı r ı ı ı ə rim... rim... ə nda yaş lar kefində n önüdüdünya; xm ı al ə l də xt n: ü ı ı ə güll y yla ç yla ç üzüa y ı ə ə in yal in ə ə ə ı ı n yazı ə rsim... kə gə ram... evimhayoxdu... yell n biradlaç ş ə ə yl td n... n... ş ı y hanə llik... y ə ümür ə ı ı ə ə fə yerivar... lirs ı x x ə y ş ş n yerOdlaç n, r v ə ay ı ı ə d a ı ünürə ə nd n mə rsan pay rsan rsan pay rsan n pay – yerivar. s ğ n, ə ı ə n s ə ı ı r v dirmi? , n m rsl ə ə

t ə dirmi? m ə ə n... ə nim. ə ı nin... m ə t nda – ı rim! rim! ə ı ə z x nim?.. n... n... ı ı ... ı ı r. r. z... z... n. ı n. x ı r. Ürə Barmaqlar qalan saza,Qorqudumdan Qara donda dolan saza, Birisi a A Birisi a R Gözüm sata Vücudumda d Vücudumda Ölüm uçubgetdihara, Canı Ölüm bax Bir azarg *** D Körp Allah açana Qocalar sonm Dü kimi Kimi özd *** ə ğ ə ngl lil ı ş ll yim niy üb s m özüm ə ı ə –a ə r n –be ğ ğ r gözüm ı lar ac lar suçundan, lar suçundan, ə ə ğ s-küy ə y ə ı l ı rd lmi ş rdinə ı ə m çalansaza ə ucundan, iy ş a ğ a ı d ə dan, q i ə ğ ş qay ndan, ğ ı ə ə (Bolnisi, Dar Rafiq HÜMM a ş ə divara, di haqdan, lay ı ə lay nzilin rin yara... ı raq a , qdan qay ğ ğ lay ı ı ı r? r? lay td r? r? ı ı ı ə td r. . ı , r. r. ı . vaz k vaz Ə T ə ndi) 119 Multikulturalizm, 3/ 2018

120 Multikulturalizm, 3/ 2018

Tanr B Giley Misralar dözürs Özümü fikrimd M Göz yumub Sə Sə Durdu Durub s duagedir. Milyon-milyon M Bil M *** Günd Salam, ayAllahdeyil Günd Az qal O s Salam, dünyanı *** Can – Saniyə Gücüm – qoluma, q Gücüm –qoluma, Beş Sonmu n Fikrim sözüm Sözüm –diliminucuna, ə ə ə ə nin b nin ruziniyey lk

ə n dahagec n dahakimsə n dahakimsə ə barmaqdaraqsaçı mmir ə s nə ı ə ya sarma də ı ə ə m-gö -güzara ixtiyar -güzara ı b ğ minyolyalvar minyoldasöyül r a ə u yerd ə s ə nd s ə n ə s idi,Tanr ğ ə ı fə m haragedir– m ə naqd s idi, Tanr s idi, z ə züm, ee,qay dua edir s idi,Tanr ı ni döyə s m ə ə ə ş n ə l qay ə an döyül n yiy ə ə ı ə ə ə bu saxta dünya busaxta yil y d r s ası söy h nl q ə ə ə tə ə n umub-küsmür ə ı ə ı ə ı nl td l . b-k m, h ç r, r, ə ə mli ruhuma. ə ı ı ə r ı ə m: ə ah si, m yox, ı ı nd ı ma, ə ə ma, n. m, lan, . r r n. f ə ə ı ə smir ə ə kimi ı td n. ma. smir

ı n!.. ə m. ə m. ə m, Yuxumu ömrüm tək kəsə bilirəm, Gecəylə gündüzün arasındayam. – Ay məni axtaran, mən ömrümdəyəm, Amma biləmmirəm harasındayam.

Nəsihət istərsən, ölüm bəsindi, Mən şahdan aralı, Tanrıya yaxın. Mənim işığımdı, mənim səsimdi – Bir az da şeytandan anrıya baxın.

ÇOBANIN ARVADI

Gecəni yatmadı çobanın arvadı. Termosda itburnu çayı dəmlədi, Yumşaq fətirləri sellofana qoydu, Ərinin çəkməsini, yapıncısını qurutdu, Tüyündü irəli-geri səhərə kimi – Əcəba nə yadından çıxdı, nəyi unutdu...

Dan üzü açılar-açılmaz Ərini uğurladı çobanın arvadı. Çantasını, çomağını gətirdi, Yapıncısını kürəyinə sərdi. "Havalar yağmurludur, Göy guruldayanda, şimşək çaxanda, Telefonunu söndür, Tanrı səni ildırımdan qorusun", – dedi...

ultikulturalizm, 3/ 2018 M

121

122 Multikulturalizm, 3/ 2018

Bilm Di gə bu yolun. keçidibirdi Körpüsü, Köhl Qası Düzü –köç Bir gözümi Onsuz dasevincim a H Demə Vaxt K Ya YA Üzümüz öyr Nə H ə ə ə ğ d rd y l Ğ ə d ə ə r ı ə kidünyam ə DIR G rim –ə ə ı l ki, son ucu sirdi bu yolun, yolun, bu l ki,sonucusirdi m

ğ y ə

r, gileyini üstüm r, gileyini ni b n adam ə a hə l atd ə ı lli ötdü, yüz lli ötdü, n belim n d ə mi döydü, kürdü bu yolun, buyolun, kürdü döydü, ə ə ı ş İ t msa, c gə ı ə LEY ə ql şə ə nib –üz ı yi belində nk yik, düz ı lir, bil b ə (Qar Xaqani QAYIBLI , biri sönükdü: , biri sönükdü: ı vurdu n üzü dönükdü, n üzüdönükdü, İ ı ə ə gə N l limd ə ə İ md açöp mahal l

n ğ ə ə ə ı n d nd ə ə ə rayaqd n ə ğ ə ya var ki? n g gə gə u yükdü. u yükdü. ə ə ə ə ə varki... gə ğ gə lir. lir. var ki, varki, lir. lir. lir. d lir. lir. ı lir. lir. ı r,

ı r, r, , Lə mb ə li k ə ndi) *** Özgə atı bəsləyənin Qantarğası əldə qalar. Cütcü baba ha qışqıra, Zor yenə də kəldə qalar.

Boşa çıxsa ya gülləsi, Boş tutmasa bir bərəsi, Ovcu olsa, ov hərisi Gecələyib çöldə qalar.

Bal əmdirər pətəyindən. Öyüd verər kötəyinnən. Bərk yapış ki, ətəyindən Elin haqqı eldə qalar!

SƏNDƏN O TƏRƏFƏ...

Səndən o tərəfə nə var, görəsən – Arzunun sonumu, şirin həyatmı? Sən elə zirvəsən, elə zirvəsən, Yanına qalxmağa bir ömür çatmır.

Qoru bu zirvənin zirvəliyini, Baxma ki, hicranın fəryad səsiyəm. Əllərim vüsala yetişən günü Mən səni ömürlük itirəsiyəm!

İtən nəyimiz yox, ömürmü, günmü – Kaş sən olmayaydın bircə itənim. Səndən o tərəfə dünya görünmür, Dünya gözlərinə sığınıb sənin.

Səndən o tərəfə... illər ötüşə, ultikulturalizm, 3/ 2018

Nə qarlı qış görəm, nə güllü bahar. M Səndən o tərəfə elə həmişə Biləm ki, sən adlı əlçatmazım var. 123

124 Multikulturalizm, 3/ 2018

Dönd Dönd Yox, m Özüm Yar Dir Bir iflicbaxt Var Kim deyiryoxdum? A Öls Qeyb olacambirgüngerçə Yar Atmağ Son add Ya Qap Ş QAP aiq V ğ ş layas ə ə ı ı amaq da birh mç otam,yar ı ksiz taxt m, m n INI Kİ INI ə ə ə ı ə rm rm liy a inam yoox… yox! a inamyoox…yox! kiölümk ə ı gə q xan n yenə ı ı sonamyoox…yox! m ə ə ə ə

ldim, bay ldim, ni göyç , Anam,yoox…yox! m ı sonnə ÖLÜM ÖLÜM K ı m var ı ə ə m var ı m yoox…yox! ni buyoldan, gedə çiç ə ə ə sdi, ə v fə ı k-göyç ydı k, k, ı ı ə ydı r oldum! r oldum! ld sd sdi… Ə ı … ə m, , SD

ı ydı ə k k İ

m! Görü Bir s Ə oturdu Aya m Dal Çiynimizdə Bir n Nə inanarm Olan i Bir bir İ m Bİ B Bir kimiz d ı ə ə x traf ə ə R birs lk ı bir s bir n girdiyimkinolardans n dü şə r m şə şə şə şə ğ ğ ə ŞƏ alar ş l ı ı h el h h h h m n ş ür ə ə ə ə ə ə ğ mi, ə ı ş H ə rd ə ı rd rd rd rd ni h n izit un bu yer isti. un buyeristi. s! ə ı gə ı düyüm trolleybusa s düyüm trolleybusa

da, ə bunabirkə m

Ə ə r qay ə ə ə ə ya ı ya ya ya ya RD z n sallanı ə z heyqar ə sr ə -g ş ş ş ş ş z ə Ə ay ay ay ay ay ğ ə tind ə İ (Kaspi, Ze ı

z , doluyollar mir M ı ı ı ı ı ə r r r r miz d miz r ı

ı ı ı ı q. q. q ikimiz d q ikimiz q iki q ikimiz d q ikimiz q... ə blar qollar s?! n qalxantüstü... ı ş an bir d an Ə MM mo Xandakik mo ə n ç ı ə m ə ə ə Ə n minirs ə ı ı , . , m x ı nizd DL z. ı ı rsan. rsan. z. İ ə

, ə ə ndi) n, 125 Multikulturalizm, 3/ 2018

126 Multikulturalizm, 3/ 2018

hamı yaz d *** h D Danı A gözünd Atamı Qürb Fikirli könüll d Anam Mal-qara – qüss – Mal-qara Anam H d Az qala gözü gözüm Çiç demə Deyinir, Balalar s Ürə Ham DƏ Üzü üzüm d ə ə ə ə ə ə ğ ə r rdin d rdin d rdsiz birinsana çevrildim. rd də

rd də r aclar –k ə ı RD k q ş ndan q kl ş eyin də ş ı n ə eyin d s n ı ı ı dinl ə td ı r d ə ə dinl dinl ı n d r –dinm ür n d ə ucuzla mli-q bezdi ə bezdi ə ə ə ə n dö ə n yel dası yaz gözünd ə r ə ə ə ə ı dini özü-özün dini ə ə ə rdini çə k b ə öyr ş yir sükutiçind rdini çə rdini çə d ə yir a yir buax rdini ç ı ə ə ş na dü . uzaqdan g ə ı r sönür içind r sönür ün mli çal ndan dü ə rli ki rli ş ə rkimir. rkimir. əş ə ə limd d sir pisx ə zc li qad ğ ı di, dü gözümd ə z km n dü ə ş ə ı km ş km yem düm. gə km

ilə ə ı ş ş n – r tarkimi. ə düm, am yen ı ə ş r kimi. ə linl nlar kimi. kd ə ş düm, ə kdə kdə kdə düm, ə şə b ə lir, lir, ə ə ə , ə ə ə li li n, r kimi. r kimi. r kimi. r kimi. n

n. , n, n, ə

M Ya dagə onlar deyibl Oxu dey Aya, ulduzlarayalvar Divarlar –çoxgörmü Sə dey M *** Bu yer-göy–hə dinl Dinl Yalvar Dinl v Deyilmi Evd Söyl ə ə ə nin haqq deyil h n s ə ə ə ə ə ə ə ə mmə c ş yir, inan, c yir d yir onları yir atam bb airl ə ə ə ı k kims nin haqq otur r torpa göz s ə ş ə ə l , deyil c ə t haqq ə nin haqq diyimi, ə ə ri, c ə ı k rildi züry rildi ə ndad l haq ub ki ə kdə r. r. ə ı ğ tüstüd . , ə a atam yar kimi... ı qiqi insanlarkimi. ı nda,

n nda q ı ş r, i h ı ı nda. nda, ə ə ş ə rd babalarkimi. t barkimi. ı r anam, tə ə k-t n t ə ə k k 127 Multikulturalizm, 3/ 2018

128 Multikulturalizm, 3/ 2018

Qu Ə A Vaxt T Vaxt Bir gün batar, bir gün do Bir günbatar,bir Qonan uçar,açansolar, *** Budur Üz sürtorpa çuxur bil. Su kimibol T Budur Üz sürtorpa ya ölün. Dirin olsun, A Budur Yarana duz sür sürün– Tuzaqd Ş *** ala büründ ə ə ğ ğ rmi n al ni canabinə

aclar t a bürün,Onasürün, ş lar ı ı ş –sə –sə ı l ı b, biricansatar ə ə ə ə n möminivarm ı r seyrə rkan rkan rkan r sa ə h h kbir alm ə ə ğ r seyrel r seyrel ğ ğ ı ı ı ə ı yolun. yolun. yolun. n-solun. a, sürün– a, sürün– , sürün, , sürün, L (Marneuli, Mollao k bil, k bil, dalm ə tif MUSTAFAO ı ş ə ə , ı s s ş ə ə . ı n. n. ş

ğ ar. ğ lu k Ğ LU ə ndi) Görür gözlər görməz Onu, Tutar əllər tutmaz Onu, Sağır dillər söylər Onu, Yalan biçər dil-dil ötən Vaxtı – səhər seyr eləsən.

*** Yarpaqda gizlənən maraq, Səbrimdən asılan çıraq, Nədi bu hay, bu taqtaraq, Mənə aşkar olmazmı ola?

Qəribləri bizim elli, Ağacları insan dilli, Quş sevgisi, torpaq sirri Mənə aşkar olmazmı ola?

Gözümə nur axasıdır, İldırımlar çaxasıdır. Bu yas kimin yasıdır – Mənə aşkar olmazmı ola?

Qulağıma gələr bir səs: Danışma, sus, səsini kəs! Dünya mənə nədən qəfəs – Sana aşkar olmazmı ola?

ultikulturalizm, 3/ 2018 M

129

130 Multikulturalizm, 3/ 2018

bir balaca misiridir ə bir balacamisiridir bil g g *** hansı g Göz g ox a yalvar bir m kor quru verdim bu çöllüyün haramisin çöllüyün verdim bu hul gedirg bu Haqq endir, Allah bir külli-al n saqi, dolan, q *** ğ ə ə ə ə ə ə l, tamarz l, v l, mür l, müridim, fl ş laya-a davran,n ə

ad şə ə bilm n bilir, ə ə -qat görünm ə gülaçd ə h ı ı ml fal m, kiritdim,olmad ə b Allahdan ald ə r verilsin sultankönlün r verilsin m d ş ğ ı ı ş ı ə idim, idim, n divan r m, laya öldüTama a altunkis k ı na hay vuruldumu, hayvuruldumu, na ə ı ə m ı tutu l ə ə t türküsü de, qulaq ass qulaq t türküsüde, ndan iltimaseyl ə ə ng ı dasolmad dalan,n nl zin özünd ə clisin (Dmanisi, Kirovisi k (Dmanisi, Kirovisi Etimad BA ə ə ş y r d sind ı duraq bad duraq , bu da tufanı , buda ə nl ə ə rzi-hal ə ə li-tə tutanlara ə ba r yayaq g r yayaq ı ə n dönür-dönsün, ğ cinaseyl ı ə m canı rsin ş ı ş ı n haş , l vural , l a, Ş ı ə ə m, ə KEÇ l ə mizi, ə l ə ə . . . ə . a, ,

ə ə . ı m, lsin. , ə İ . D ə ndi) ı n. ha dəhmərlə, ha mahmızla yatan baxtı, olacağa çarə yoxsa, olan haqdı, bu faninin məcrasında gözüm axdı, deyən, bəxtim küsdü məndən, ötür getsin.

*** Bu hər üzü bəlli dünyada, dünyada, dün… usandım açıq qapılara təpilməkdən. Nə gördün, hey, qara öfkə mənə ulaşan? Gedib də geriyə dönməyəcəyim günün sağlığına içmək istəyirəm bu axşam. Gəl, sevdiciyim dost, bəs hal bu, qəziyyə bu, qeybolmuş birdən-birə, heç olmamış kimi, ikram qəbilindən endirilmiş o xüsus. Buyur, oysa, bu mən, bu yeyib-içəcəklər, könül süfrəsi deyil, əlbət, deyil əfsus, ...bu qara-qışa qənim tumurcuq alayı, ağacın dalları səpmiş üzdən dolayı. Tumurcuq kimisən sən də, hələlik tən içrə tənsən. Don vurmasa, ya sərçələr dimdikləməsə, xəyallar necə şəkillənir, görəcəksən…

*** İçim bir sovrulmuş xırman, bilirəm, sitəm eləyirsən – dərman bilirəm. nə gördüm, nə çəkdim – bir mən bilirəm, tək bir mən bilirəm, bir Allah bilir.

ultikulturalizm, 3/ 2018

131

132 Multikulturalizm, 3/ 2018

t m h Yollara dikilmi yüz falaç,k ha bulans ax d Ba pe t ilan yürsün,balas m la ilah düyün dü el öz yan *** O n t a ə ə ə ğ ə ə ə k birm r k birm ə ə ı ı ddini a ş ccal min ş ə getsin,geri dahadönm r- de,ası nim yaralar n demir imana verm keçid der, ə fimd ə ydi, yeridi,yenditaxt vv ə ı ill ndan ürkə ə ə ə ə l dön ş ı n deyintam ə lan, q ş n bilir n bilir n, imanaha dönm sa da,yerinialmaz, ə llaha dönm sün h ə r ula m qals ə ə ı l ş m nə ə ı r, ə gözl na bax ə ə ə ə ğ m baha, dönm lba m, bir Allah bilir. Allah bilir. m, bir m, bir Allah bilir. Allah bilir. m, bir r dyan dey n dostasöyl ə ı ı ə dadal n ı lb n yavan,yal s ı ş d tə ə d ə ı na baxt t, yolsin ə r yatammaz, ı ə ə t qol, sin rsin n sagalmaz – sagalmaz n sin. n ölünc ı n ı ı nca, , ı ə ə n ə sin, , n dill ı ə ı , n ə sin. ə ə yin, ı ə ə , , ı , , sin. nçaq, ə ri, Bo Gün Bo Ömrü ovub gedə Ömrü ovub H “Eybin Bu günümü vaxt-və Bu günümü Çatmad Anam sağ Şə H Dün Bu güng Kİ QAPI Meyv Ay qon Yetim Evl Sükutu dağ Sükutu İ alan evl alan Qaranl “Ay qon t s ə Ə h ş ş r ev bir a bir r ev ə ə alan evl q ə R EVB si kə ə r öziçin ə rd ç n ə ə ə l ı ə ə ı -yesirə ş ə q eym xan yoxdu, ağ sürgünetdi. ı n g kor olmu kor u, de,bizimaçarsizd ş r a m, bu günötdü. silib, h silib, ə Mİ u” s olsayd l ə İ ğ ə ə ı ğ c R A ÖRTÜLDÜM ÖRTÜLDÜM lm lmi ə acda q rin ehtiyacd ə acdı ə ə s ə payver m dedim, rin i sin nir divardan-da ı ı ə r dahaoba şə x Ğ y ı n “eh”di acd , suyu kə , suyu ı ə l ə m, qap ACDI ACDI ş , gileyl ı ş hayver t-bacan niyə b qalı ı ı z qar (Qardabani, A (Qardabani, NUR d ğ ı ə z ə yetim,

ı n yoxdu. gün gözl b, ı ı ə AF ə m y n ı rdi. rdi. ş silib, silib, ı ə n ə dan. bd ı ə n yoxdu. z ba İ rdi: rdi: ə di Z ə mir...” ı ə , mi? ş rdi. rdi. dan. ğ ğ l ı tə , hl ə k ə ndi) 133 Multikulturalizm, 3/ 2018

134 Multikulturalizm, 3/ 2018

Özümü aldatma Bir ömür bə Bir ömür Yaddan ç Qap Ürə A Sin Ə M İ Düz olmaq Bu yalan Aldadı Ham MƏ Bu güng Öz üzüm Sonu İ Daha ah M Çoxu kefdə M Açammad Kimi var-dövl kisi də tirdiyim ill ğ l verdim ə ə ə r ə n ham ns n yini s ı N HAMIYA N HAMIYA n altdat ı lar kimi örtüldüm, kimiörtüldüm, ı ş ə ş yalan danı eirlə yoxumdanyatd irin gileymi r bir-birini. r bir-birini. ı bir n üstün ı da ç ə ə ə ı n-yanl ı x l ya inand r saxla. ı bu ax ba ə ə m sirrini. , düzd ı ş n oyaqd ə s etmə b qalm bilm l tutma eymi ə rin rin ə ş r saxla. km ə qatd t yı ə ı ğ ş ş

ş ə İ ş ə am. ə ı a. ı NANDIM dim, n . ş di r, s ğ qalmaq – ı ı ğ . ş ı m, ı d ə m. , am. a. n, ı , ı m.

Kamandar MAMOCOĞLU (Qardabani, Ağtəhlə kəndi)

*** İçimdə qoç olub baş-başa duran Ağılla tamahın arasındayam. Qorxum yox zərrəcə Haqq divanından, Savabla günahın arasındayam.

Arzu-istək məndə, ixtiyar Onda, Mənim göy ruhuma geydiyim don da. Elə bu saatda, elə bu anda Bugünlə sabahın arasındayam.

Bilmirəm qarayam, bilmirəm ağam, Bilmirəm təpəyəm, bilmirəm dağam. Nəfəsim üstümdə, neçə ki sağam, Şeytanla Allahın arasındayam.

*** Hardasan, hardasan, hardasan, harda, A mənim baxtımın qaraçuxası? Ömrümün günləri an-an talanır, A mənim vaxtımın qaraçuxası.

Qaloğlu qal kimi niyə qal oldun, Dalda gedənlərə niyə dal oldun? Niyə dillənmirsən, niyə lal oldun,

A mənim baxtımın qaraçuxası? ultikulturalizm, 3/ 2018

135

136 Multikulturalizm, 3/ 2018

Ya m Neyl Q tamah Tez öldürdüm Da H Öz ömrün Duy Ba Haqqam deyibhaqqg Fikirl M *** Suyu dasafl İ Bar olarsulasanh Saf olarzirv Özgə Tan M İ *** A m Sə Dönd Yand y ver d nsan gülü ı ə ə ə ni yı r ş ş m yalanı n içimi alt-üstün n içimi tini dilbilm ı qald ı ı lmad ə ğ maz özünü nadan, s mas ə ə ni özünd ı ə nim taxt usuna, istə ə ə s ran oldumu, özünmü söndün, ran oldumu,özünmü n lalam,yadadünyasa rim p xd r ə r, axmasairmağ ə m d ı ı n oldumu, özünmü döndün, n oldumu,özünmü r ı n, ikisi çoxa ı ömrün-gününtilsimi. larm ı ə b neçə vur , h ə ə ə ı ə ğ r duyanyoxdus si qar da ı r ə ə a axar ə m ə ə ı n-p m do , özünmü çöndün, , özünmüçöndün, n yuxar ğ z, ax, ar r, qoxlay yin ı un olub ya un olub yalanba n qaraçuxası ə ə r ba r ə ə ı ğ ə al çevirdim, çevirdim, ç ı ğ n dağ runu da runu ğ m ə ə ı ğ ı ı ı ı ı z rd k n suyu, n suyu, ç ş ç ı ı ə ı , n an, ə n suyu, ə b atar, ə ə nd ı rs r. r. ğ k . k ə ı ı ş ə ə ə ld rd fsimi, ə ayan, ə r. r. ri, ri, r. içimd ?.. ?.. ş simi, ı ğ ı . ı . ı yan, rd ı . ə

Gen gününd Dar gününd Bahar Q Suyundan içirik. Havandan udur, Torpa D Sə Dolan Könlün xo Ürə G Ged Ba Ba BA Nisgil üzm Göz ə ə ı nd ş ğ ş l rdl Ş ı ə ı yin r n hə ə na dolan ə nl INA DOLANIM, VƏ ı ə lliyind nl n ə ı ğ n ı n hə ə ı m ba nm ə ı ə n ba rin seyr nda g ə də min q rin yaman çoxal va ə ş min baharki, ə ym için-için, olsun, V ş ş ə r ki! sin s ə ı ı ə ı n savay teyl na, ayV s m, V ə s ı ə zir, ş ə ə ə (Bolnisi, Darvaz k (Bolnisi, Darvaz (1951-2009) Valeh HAC sin, , ni qoyub getdil lib. lib. n ə ə ə ni, ə nib, qay t ə ə ı

n, t ə ə t ı n, ə tmaq üçün. tmaq üçün. ı n, b, b, T ILAR ILAR Ə N ə ə r, r, ndi) 137 Multikulturalizm, 3/ 2018

138 Multikulturalizm, 3/ 2018

H Gec eylə heç eylə Dünya üçü Dünya heçiüçeyl Bu dünyabirya Gözl Çoxlar Çox iril Q Çox ged Girm A sapsar göz ya özünü tezyetirdi soyuq, sazaq; yarpaq tökümü, Ba Bu iltezsonayetdi TƏ yarpaqlar gülünc göründü Ə Zə Ç T *** t ə ə ə ğ yniçı ə nha d ə kc ş r baftal tin kis h r m eyvan NHALIQ

ə ə ə ə y ə tdi halalyey rini tutdusoyruq. özünübə z alaç ə ə ı ş lpaq a lpaq ı , apacı buyurdu buyruq, buyruq, buyurdu ə r çar n lar ə ə y r olar x r olar fn ə nl ə ı ı ı ə m-m ı yla öyün yamyaş lar ax ni b ə r – güceyl r na döndütorpaq ə a ı ı r dön q gey q-d ğ ... ğ aclar ə ə ac y ı y n ı ə ğ rda, rda, rda ə ı ə ə y l . ə n ə ə ı ə n m dey ə quyruq, ı n ı r yurda, r yurda,

y ə ə n l ə n yanı n y

ə . n ə ə n ə ə ə . r, r, . . r; r; y ə ə r n nda ə . D Köksümün altı *** C Ça B Dedim alarm Açı İ Açı Yaxam Baxan Bax zamanı D Ya *** zamanı Pay Ya Yol al Boyayı nand ə ı ə ə z z ş ğ ğ rdimi alan rdin altdan-üstd ı ı nca yaxam l ı ə ı ı ı ı ld ı mmı rsan, buyur bax rsan, buyur zda t ş rd yir sin b sin a, ya ı ı ı ı b gedirə m aç sin ça ı r h ı n içind n içind m kömə n sayr çatmı ə ə ş ə ğ ə d l md r gecə ə ə ı m mura, ayaza ı l mi d s ran bilirs ı ə b baxt ı ə ı ə m olmad ə ə ə n ömrüm ş də m pay döyükmə n ni də r ki,b də Afiq M (Qardabani, N (Qardabani, an q n, vaxtı n, vaxtı y ı Ayüz ə al ə rdin ə rdin döym

rdin sə ə ı ə ı ı kil-b nca ağ rdin rdin m z n g ə ə ı ı ə za sar l iş l ı l düym şə ə n ə n u UXTARO n içind n içind ı ə ə , neynim, d olmayam ə sar ə kili. sar l liş ə do , ça rgisi, rgisi, ə kili. kili. lind ğ r rin l di? – ru, ru, ı ı ı ə , – ğ ı ,

ş ə rin , ə ma, ru – ə z si. ə ə ə . ə si. n. n. n – rli k ə . Ğ LU ə ndi) ndi) 139 Multikulturalizm, 3/ 2018

140 Multikulturalizm, 3/ 2018

Saç Dara *** zamanı Pay Yellə Q Oxuyan-bil İ İ Alı Oxunmur, c Aln Qoy gör Bu yaz Ça Dey Oxunmur, bax Göst neynim,oxunmur, Oxunmur, G Tap Pay Bo zamanı tirdim niyə nanmı ə ı nad ş ğ n b köçharay ı una yorubözümü, ı ı ı ı m ı ə əş ma n za dönm z lar, dedim,birbil r ə ğ rin yoldu s ı ı rdim minyolfalç ı ə ı n yazanoxusun – dim neç seçmi ı gec itdigündüzün, ı m qara baxt rd n, gec n içind n içind nec ə k bugedə ə ı m pay dir yaz ə ə ə darad vaxt ı n olmad şə yaz zma-qaradı ə ə yaz ə ə ə yim kiminsuçudu?.. ğ m özüm,ayl ı ı n, yazd yolçuya; yollar n, vaxtı n, vax u kimin saç u kimin ı ı ı z bel l m ı ı ı lan - ı b?.. b?.. ı ... l n kiminköçüdü m ı ı ? b. b. ı tı , ı ı ə ə .

ı n içind n içind tezg ə n, ı ğ ya... l . ı ə , , ı ə d ə l ı ə l ə ə , ə , n? n. , GED Bir söhb Nə Öz dü Qayı Yollar M Gülm İ Hey m Heç m H Güzgud Öldürs Ürə Kökün, Yoxsa namus-ar Güzgüd YOX Ömürdü sürür Ça Sə nsaf ə ə nin canı ğ bax r ölüb ged r ölüb n özüm yin yox,qan ı rsam, g da bilmir DU ı Ə n yox, q ə ı ş ə m yollar ə s NL ə ı ünc n rsan odünyadan – ə ni yamsı ə m, öl ə ə ə m, gül ə slin, n n görünə n görünə tlik hal ox Ə n, c ə ə indi yadam. n, a ə R, G ş l ə ə ə ə ə ar ə (Laqodexi, Qabalk Yunus NOVRUZ bilm nl z ə s bilm ə m hə ı ə ğ ə ə n içind m alovla,qanla. ı ı ı s ə ı bilm lay n yoxdu. n yoxdu. Ə n yoxdu. n yoxdu. n yoxdu? l du. bin yox, bin yox, din yox, n yoxdu... ə m ı n yox bin yox, bin yox, n adam, n adam, L ə ı Ə ə ə r do rsan, zsə n d zsə ə NL zsə ə n. n keçir, ğ n, ə Ə ulanla. gedir n, R ə ə ndi) m, 141 Multikulturalizm, 3/ 2018

142 Multikulturalizm, 3/ 2018

Bu payı Bu pay Bu payı Bu payı BU PAYIZ H Kim yağ Pay G H Bu uzunyollar Sevinm Kim yağ H Ged H Pay Ya Torpa Ə Aya Bir azot Kül ə llə ə ə ə ə ğ l l r ömür bir a bir r ömür r r ür ə ə ə ı ı ı ğ rim özümü götür rim özümü ə za saxlası za saxlası ş ş nl tə kl nl eyin qiym ı lar, kül ğ m apar ə ə ə ı l a dü ə ə r dünyaya n z selkimia z dövl z yarpaqlar ucuzla z yarpaqlar z çiç r, ya k bir ə r dünyan ı ı k ist ə smə ş ş r istə istə ə ş fd ə ğ ə dümmü a ə sin, payı ə ı kl ı kl r, gə n özünüham yir, gülm n özünüham ə sim kül ə ş yir, yarpaq istə yir, yarpaq yir, kül ı ğ tli görünüryaman, lar ucuzla ə qa ə

ə ə r uc ı ti dü r ucuzla z ötə lin ı l tir yı ı ş ram hə ə ə ı . uzla ə b-da ğ als gə şə ə ə za qals ə bilmir. ri n ı k istə ğ bilmir. bilmir. b apar y ə c ı tirir b ə k istə ı ş ə rla ş n; ş b ş ə acaq, k bird acaq, acaq. acaq fə ş r il, r il, ə ş ı ı acaq, yir, yir, . – nzə ı s. ı ram, ram, n. ı yir – yir, yir, ə r, r, s? ə r, r, n – Kül Çalxanan, çı Uddu gözə Dey Deyilm Dey göyün buludum Uddu uzaq Uddu köklüsaz M M D Eh, n D M D M Gec AVTOPORTRET M ÖLÜM M Ha yeri,ha yüyür, çatmazsan, ə ə ə ə ə ə ə ə niz unutdum niz uddu g niz uddu nizd n sözdem ni unutdu s ni unutdu n sözdem n sözdem n d ə ə ə ə y l ə bilm bilm ə ə bilim kim idim? bilimkimidim? ə rin birind qoş ə ə var idim bir vaxt, idim bir var bir g bir y ə ə ə n sözünözü bir yükdü, n uldu, bilki,kül l q dim. dim. rp ə ə ə ə ı ə z ı liydim uzaq ulduza– liydim kökl liydim birgöz miydim. ə mini, ş ı h ı n inad an küydü-k Mə (Qardab ə ə n sükutu m n sükutu ə

ni, r. r. mmə ı m ani rayonu) ani rayonu) d H ə ə ə ni, nmi kd ə ə Ə ə ə l ni, ə l q ni – i – S kdi, kdi, ş Ə saza, ı ə za, NL mmə İ

d! 143 Multikulturalizm, 3/ 2018

144 Multikulturalizm, 3/ 2018

Uzanı D Ayr Söykə AYRILI Daha hamı kül qovdu Ruhumu M Şə Yollar M Yer Da Yer Şə M Ayr Da Q Yer Sə r m Yer Ç Ç Sə Ayr T Qulaqlar Getm Bu yabanç Ə ə ı ı ə riyi ə ə ə ə rp rp h h rxo h nhal rdl rib-q ğ ğ n bi nd ni unutdu şə ni unutdu ə ə ə ə ə ə ə ı ı ı dan-d hara, d ı ı l l l gə gə gə gə m rl r m nmaqda ürə nmaqda ürə ı ı ı ə ş ə ğ ğ q gec ə r uzu nm ı ə kül y m r m ı n r çayambuyerd ı ı ə doluadam. ə kür ldi ə kür ldi lm lm ğ ə n n ə Ğ ə ni neyl ə ı rib ax ı ı ə biryerimyox ni neyl ə qar k qar n s m tutulur ə ə nd IN var–tük ə ə ə ə ə ı y li li ya yadam. ə

r zdi bir vaxt – zdi bir vaxt – zdi bir n gec n n kl şə ə ə ə ndə ndə sind ə ə ə r bir yer yox, biryeryox, d Ə ə sind n ə h söykə ı r ə hara, ə L ə ram ram ə yim. yim. ə n uzaq

h ə rd ə sir. yir, İ ə ə var, var, sir, yir, ə ND yim. yim. yim. yim. n. , ə r. r. ə n. . ə

ə nir.

nir. k, k, Ə

ə . Odlar yurd Bir babamvar–babalar Ya H H Dünya boydaarzular El Dola Ya Ya F Dü Ya Sə Burda hə Şöhr Ell Ucal qartal kimi,ucalgöyl Ucal qartal YA Ya Ya Torpa ə ə ə ə nin xr edir ş ş ş ş ş ş ə l r davadan, h r davadan, ş Heyd Ş a, Az a, Az a, Az a, Az a, Az a, Az ə rimin sün ağ ə A, AZ ba ş tin yay d ğ ş ah damar ı ı ş n dünyan m var–suyu,saf dağ ı ə ə ə ə ə ə ə r qona n s ə rbaycan, ya rbaycan, ya rbaycan, ya rbaycan, ya rbaycan, ya rbaycan, ya şə m h r babam ı Ə u –igidl zlara, dü n ça ə RBAYCAN, YA ı nin duman-ç ls ə ı r o ğ n dogmaell ə ğ (Marneuli, Yuxar N ı r a hörm lar n ı ğ müdriksözünl i ş ı zami MƏ lunla, q lunla, avadan gend ş z ə ı ş eir-q ı göz rin yuvas rin n özüyl sün dill ş ş ş ş ş ş ı m sə a! a! a! a! a! a! ı ə

n babası ə ə t ə ldir, ldir, z ə ə ı nd ə nd z r z ə ldir, ldir, ə ı r ə ə MMƏ ə Ş nla, havası ə ə , ldir. ldir. , r ə A! A! ı dir, dir, , ə , dir, dir, , ə ı , dur, Saralkə ə , DZAD , ndi) Ə

145 Multikulturalizm, 3/ 2018

146 Multikulturalizm, 3/ 2018

Qoynundaca ölüm,dağ Gül-çiç Çataram lap Sin Sirri-sübhan, alimda Sirri-sübhan, M D M Gah ağ Sə Dar yolları Sin Çatm Dü Yand M B Ba A Ay qaral Da Yerind Yollar Ay sin DA ə ə ğ ə ə ə nd növ ş rd-azar ğ çalmal ş ə ə n elim,da nim obam, n ayr endirim Ğ m dö n m n üst ə ə ı ı LAR gə a ə ı n d r, aman, şə ə n var– ba ə ə lay n ba ş si da ğ mi gülüm,dağ ə yi üz ünd li çiç ı lsin s ı z l ə n , a ə ı ı ı ı ı

d q dedim müdam, rd ə m, dilim,dağ örp bil n çiskin,duman. n b, gül b, ğ ğ minmöcüz ə ğ ə ə r ə l ə ə ə rdim kaman, n havaudam. ı l ı t ə çar ə lli-yüz yin da ı də -üz ə nin q ə ə da n s yin lim, dağ yin ə ğ ğ ə l ə ə n s l ə ə ğ , lar, ı uman – uman

ə ns n s , da ə lar, , adan, adan, . ə ə ğ ə ns . ə lar. n – ğ lar? lar? ğ ns ə lar. ə lar. lar, lar! lar! , n, ə n, Sevgi ba Göz İ Durub Qaçhaqaç... qaçhaqaç...m M Bu q Davakar deyilə Şir kimiat Kimsə B U T Bu Çiynimdə Of, nec Durub T TALEY M M sonumaç ri gövd ə ə ə ğ ə ə ə lk nhal l ur dadeyir ə nd n hə nd ə ə s ə fə ə d ə ya m axı ə ə l t n k böl ı n ç n ç ə ə ə ə Ə sr q ə a ə ym l el l eyl ğ ş l rp SUAL SUAL ə amağ ə ça ə ğ ı ı qar ə ı t, onlarsam sl xmayacaq qatarda ged xmayacaq qatarda ged rd lmaq gə ı c r ə ə ə rm s ı ə ə y ə mi ni ma ç ı ə kmi d r ndan ilkbahargünü y ə ı ə ə n ş ş ı n ç ə ı şə m... bel yol verir yol m xo ş qa dözümü yoxdur. qa dözümüyoxdur. n lüzumu yoxdur? n lüzumuyoxdur? , buk (Qardab Tapdıq YOLÇU n ç ə ömür yükü d ömüryükü z m alçaqboyumla, ı ı xacaq b xacaq xacaq b xacaq ə ı lmir ı ə m xacaq b xacaq xacaq b xacaq rdimi m rdimi ş ə biravazla. ə ə m fürs ə t ya h ani, Vaxtangisik , birazda... ə ə ə limd m ə ə ə bb ə ğ n bacarm lk lk ə ə ı lk b. lk ə ə ə ə ə t yı nim, ə ? ? tl ə ə ə n, n, ? , ? ə

ğ ə ə ı n, n, b. b. ı ram, ə ndi) 147 Multikulturalizm, 3/ 2018

148 Multikulturalizm, 3/ 2018

Öl Hüzuruna g Solan yarpaq ya Göz –gör –ölmə Ömür verdin Gül San Q İ Baxt ver Vaxt Haqq gə Bİ Ömrü ba Hans Bil Bilmir D Nə Çoxdu d Durdu bir yox, be bir yox, Durdu Dünyada vecsizg T D D G ndi yayda q ə ə ə ə ə Ə L ə ks ə rdim varsa –d rdim varsa rdi m rdimdə lb varfikrind ydim, Tanr ı T ə Ə ydim, Tanr rd ı ə ə ydim, Tanr İ ı m itir Vaxt heyind m itir YD n –birdünya doldu d doldu f RD ə ı m Tapdı ə m heçn ə ə slim, günümd zir ə İ ş ydin Baxtilind ydin n İ ə rd M, TANRIM... a ya n d

ə n ə e -s ə ə m, Haqq –yerind ı k görm ş lm ş ə ə ş gə ə ə q g rd x ı rin S ı gə ə m, öl -zikrind rd –bo m, bil q qocalmaz, q qocalmaz, ı ə ş günd m, gül ı k üçün k üçün tirdi. tirdi. ə ə l olmaz. ş ə tirdi! rind ə tirdi. tirdi. gə zirdim, ə b ə ə ə k üçün? k üçün? nin d lind ə ə ydim. k üçün? tirdi. rsi ə ydim. ə ş ə ə ydi... ydi... ə almaz, ydi? ə ydi, ydim. ə , zdi, zdi, . ə , ə ... , ə , aç olmayan durduqca anlam kövrə alt s sikkə a ölçü h ölçüsüz qaranl ölçüsüz adamlar uclar aras aya do ARAY söz x kiçik unudulu ə olmaz içimd s arzular göz dolduran ya yollar memari qara uzun birpla indi burda gözüm sevm ə ə zib üzübdivarlar ğ s si ç ı avi gözl avi l ğ ı q m ı m cizilm mur mdan ani ə cizil ı ə ə lmi ı x ə tası ı ı k yuxulard soyunuruq IŞ ğ n çap n al ki gül qoxusu böyüdür kigülqoxusu ə mayan sular mayan ssasl ru süzülür ru süzülür yara ı ə ı

n abartd ş n r ynimizdə mahn ı ə qadı ndan ç ndan ə n qulaqlar n t ə ı ə ı ğ ğ zsə ş ngi qaralı ı an b ı ş (Bolnisi) F m ə ı ç n lardan ğ ə rdir rdir ı deyir ı ı ı s rhad AM xarmaq üçün xarmaq üçün n s ı n uclar ı ı ı lpaql ğ r

ə ı yüks göl ı yaz ə

si ı ı mda n

r ı q ə ı ə

li m ldim ldim ş UR

ə n ə uzanm ı ş

149 Multikulturalizm, 3/ 2018

150 Multikulturalizm, 3/ 2018

gitar çalanlar kül d barmaqlar aman bula ama s art a h ucum buca dodaq tozundanöpü darmada yavrusu üç sonra birdə bir h YAZILI QADINDA uza sevm s bir-birin ti bir-birin d kirpik h gözl südü unudulmazd sevgilə tüpür ortayaki yanağ ə s HAVADA V gitar çalanlar barmaqlar ə ı snə ğ ə ə ı ı ş ca rnaqlar rnaqlar nec b örtünü ç l r yerimd r k ı ı ə ə q suyadü ğ mda bir ac mda bir ğ ə k suyu sovurdu k suyu bini bulmad k də ə a dü ı ə ə rimizi sildiyimiz rimizi sildiyimiz n rfd ə

ı s özünüsevir ks ndan bir q bir ndan ssizdir ı r d öpdüyüm öpdüyüm ə ə ə ri parças ə ğ ı ş b b göz ə n soyuldu ür ür ı ı ı ş ı bel n an ndan nd ğ ə ün ün ə ə xaran q mayaq

n aray ı nzə nzə m Ə ı ı ş ə a n n ə dükdə ı də ə var var SUDA l d ı dir mir yir lar ı ı q qad ı

ə z

ı rsdir rsdir ı ı ı ş r n z

n sonra ı ş n

ı n baxa f qaba mirdi, amma yerlə K s x mü qiym dirbilə vard mas Sabah lar vad bin ilan-çayanl ğ a m qoyun-quzu d su s ə ğ ı anl ə ə b t si birazdahaxoş ı h ı r r g ə n ş ə ı ə ı dü. H olmu ı asta-asta samovara od sal ə ı ı m on-on beş n ğ ə dak si vard ə döy . Bugec min sükut idi ki, neç min sükutidiki, ə B Mu pə ə ı ı ı tin nl n gözüaç na sal n, b lib keç lib r ı ğ ə l ə ı ə ə hind l ğ topda r yan ı –altmı rin codgörk ş ə K ə anl ı ı du, at-malsaxlay r d ğ n qonaq-qara üçünsüfr , kol-kosunda qu , kol-kosunda ı arxlarda, bird arxlarda, ə ı ı ə n ş b di ə ı ə r l n t ə onun at onun ə ı n dünyayas ı ı ə burubArxa nda ad fə B m neç ğ l ı ə lmam ı ı in Arxa ı sba tmaz evinio rtisi, n ş ğ -göyl l manata alm ə l g ə ı y Eyvaz (Qardabani, Mu (Qardabani, (1956-2011) K yin ğ ə ə ə a yeri ı lirdi. Qu lirdi. ı -di il idi bu arxlar bu idi il -sanı ş ə ə ı ş ə na o ana yaz g ə r ə B mini də

ə , bir bölük qoyununa, davarı qoyununa, , birbölük atki ş ə m s ı l ə ll ğ ı ə Ə BI ğ ə -neç ş vard əşə ı l y ğ ş li traktorlar Arxa rd ı m ş LLƏ K ə an t ru g ə Ğ ya ğ ı ş g ı h rd ı n, axş ş lanlar ı n rd , bir ə (Hekay ə LI KƏ ş lar bir azdaha lar ə yi ə r ə ill ı d ş r Arxa ı ZO . Qa ə ı ə ə ə rtisi, n rtisi, tirib xalxalatirib dolduranürg , bi ayan yerd şə ş ı . min at pə lmi l , onuda anı ğ ə ə ş nd anl nd r amt Ğ ş ı ə eyd l ı n ş ə -dü aç ş ə n qarovulçusuydu, neç n qarovulçusuydu, n yast qan LU ə R ı ə rin di. B ə rzində ı n umuduna qoyub Arxa qoyub n umuduna ş ) ı k B ə , otlariyn ƏM n s andak ə ə ı d ş ə ı r ə n belin n ı b ki el ı ndi) ə daylaqvaxt a ğ ə ə fi dü ı ə ə ə l ı ğ si poza bilirdi. h ə skikliyi yox idi, s idi, skikliyi yox ı -yapalaq t ğ l m K yirdi, h l bu sükutu n ə ayana baxmas ı ə ş ı dadamal öyrə K şə bütün arxlara ba bütün rd isinin üzünü a isinin üzünü ə ə şə ə sk r n oxuyurdular v n oxuyurdular ə ı qalx ə ə ə r r-dü nbir buralardanağ min qula ə -iyn ə min Qa n salm ə na baxanda sevin- rd ş ə ı b bel ə bir gürcüd bir m pə ə torpaqdan qal- n-h ə l ə z madyanlar ə ı qu ə ş ş rinin üstün- ğ ə ə ı d ə qas

n dib böyüt- dib şə sin rd ə ı il idi Mu- ilidi ı na suyun ı h , ev tikib , evtikib ş ğ n sə ş stl ə s ə ı an kimi ş ardı ə n n qap rlə ç baxa- ə ə ə ı ə si, n B n q dur- ə r ar- b n su n su kdi; rd ı ə ğ ı bi ə r- ı l ı ə - - ı ı .

151 Multikulturalizm, 3/ 2018

152 Multikulturalizm, 3/ 2018

gizli, gə üstün x qurudlu bir sini m xana-yekə oyur oynuyur,gözütutduat mi bind b gözünüdoldurmu xurcunun B ürg raxmamas liqanl küt el car ki Mu pə kimiArxa tabe olubyel fə minil qa ğ t m ə ə ı ı rs damar l ş n özün ə ə ğ rkidib ikiyüzqram daaraq ba l ə ş iy ı zsə nd ə l ə ğ kn di, gördüki,g rs ı ı rin arxas , do ə K anl ə ı ə ı n ə ə B İ Yeri, – B Ayday – Kosal ...B B İ B – minnə ə n n. l ki günsonrakosal kid m g ş rin Qa ı ı ı ı ı ə n ı ş qlar Ə l at ı ğ ğ ğ ğ zsa gedin minin,ammagözdüyün ba zsa r ğ ə dan g okolad payı ə ə ı ə l l l l ə , m si olanda onunbelin si ğ rudan da, yüy ı ı ı ı sin. ə ə qals ldi ki,ayday ldi xana danı m Qarat ı K K K K ı l ı lləş n-bird ndan m tutdu:bineyi-ba ı ı m ı l K na güv ə ə ə ı ə t ə Q ə nda yox oldu. ə r ni kimis r r ə r irdi: yorulanacanat ə ə ı , – qadan xo ə dü ə ə ı ə n, amma s n r , – ldil m bu sözl m cavanolmasada,özünü birz m min o ə m urcah ə ə ə m min at sat,ikibo ş dedi, –yeri yolunnan get. S n bird dedi, –g ə ə ə ə dül ə ə ə ng ş r, sonrais l pə lum olurdu ki, güc d olurduki, lum nirdilə nd n ə ma ı ğ n qarovulçu B ə al ə y ə lanlar ə l yeyib araq içmi l yeyibaraq r. B ə y olma,–dedi, ə ı ğ ı r sürününa ş ş yolnansonakimisüz ı , m ni özgə h ı ı u g an torpa ı b a ə ə na ç l ndan xo ə ı n m rin müqabilind ə r. Amma Qa r. Amma ı Q ə görürdün B görürdün ğ ğ l buatı ş ə ft ş ı ə ı l dan q az in ı qs . Bı cavanl ə ı ə lm rm ş K ı ə ə ə m xm bazar du, bir d nim at : “Ay l : “Ay ə y y ə ə ğ dim Allahdangizlideyil,b dim ə ı ə ş r ə sind ə nd l ğ ə ı ş ş ı d ə ver ı ş h m k verim. k verim. ı u g K ı ı l min dodaqlar çobanabaxd nda seyr na ç ı ld ı ə ı ə . ı q-m ı ğ na getmi r qoydu, a r qoydu, ğ ə qlar ə r B ı z ı ə ə r m l ə n -dü n f ı ı ə lm n deyil. ş l n K ə ə ə m b qan ı ı ı ı ə ş sat. ğ kmi ı min ı ğ l arvad-u , qoy Qa , qoy yolasar ə di, a kababxanada toqqan na güv ə ı ə ş l ə l ə qla suyulandeyildi. gülümsündü: biryandanQə gülümsündü: ı di: di: dü, sonra sahibininist dü, sonra r ı r K , d K ə ı ə ə ə n t ş hl rab mdi, altı k toz qald ə ə di, kefisazidi,atda sahi- ş ğ ə ə ə mmə r ə ə di, birazay ş ə -süz z liqanl r ğ ə ə ndis n m ı pik at ə ə ı ə n ml z rr ı ş n rin min o ı qaç nirdilə ı aq yiy ı ş , u ı na yüy z ə ı qaya min qaya n yanı sal ə ə zsə qoca saym ı ə ə ə -gözünüzü -gözünüzü üz-üz g ı ş nim at çatar-çatmaz: çatar-çatmaz: d ı l ı ndak aq-mu rd ı ə b onlar n. ı q da öz yerind q da ı lirdi. Hə lirdi. ə b a ğ raraq yumru t yumru raraq ə r, gücl ı , obiriyandan lanlar , deyirdiki,ba- sis ə n n verdi.Ürg ə ı ı ğ silibm at da oyur- ı ə ı oturmu aca söyk ə n-oyun al ş ma minə ə n, damazl nd a ı k”, –dey yax ğ ı ə ı gülüzlü rd ı min gün rin ı ə ə n yek n alt d zib ı ı . Qa ə ə ə n bu- ə n ə , də yin ş tl du, ə ş m- ı ə il- n- n ı ə ə ş ə ı b b ə ə ə ------ı ,

t oğ zülm gör lunda el udurdu; amma Arxa çı qayalara ist m ğ sar d Gec Sükut oldu. kül g g küb qadasalmaqist dis ona agah olduki,o aç ş kürdü, bird O, Qə m m m ə ı ı ə ə ə qq n n ağ ı ə ı ə ı libsiniz?! libsiniz?! ba lib ə ölü sükut vard ölüsükut rulara q rulara z ş lana uzatd ı ə z, bird d ə ə yirdi, da d ged ı , Q ı si il kl alovlar qaranl alovlar ə lt ı ə raz , amma cavab verm , ammacavab – T Ayn – Bu anB Beş Ayan – İ Gündüz Bı B m ı t gözün ə z t kə dan bildi ki, gec bildi ki, dan ə ə ı r götürüb Arxa r götürüb ı ə İ ğ ə ğ ə m na verib t na verib pə ki bo : nd ı l n töv aç ı rd ı ə l ə K ı ə ı d sik-k , hay ymad nd ğ ı rp ə bil bo ə lan ı ə ə ğ ə a g : ə ri yolasalandaArxaş ş Qa tə ki qaralt ı tə larda olduğ ğ ı r ə an ı ə . ğ ş l ə dayanmı az in r deyil.Xalxal ı ı üyü e as ə pə l ə ı m q n s b üstün kl ə ı ı na hay ver lm ğ sik hürübs ı K n palazqulaq, yast bütöv, lal,tə bütöv, ş ı ; sa ə ş l l ə n qan ı ı ə ə luqda qamç luqda ndim, –de . B tiyi ç ə ə K ğ ı ı ri sı sini qaranl ə satd k ə r-saqq r ru ata g ə ğ ı k, üstünd ə ş ə ğ m ı ı ı dan-soldan atd itdi: oğ itdi: m bird ğ lar durdu r a ox kimi sanc a oxkimi zmi il ə y ə l ə ə ə ş ı ş m arxı buraayaq basanxeyirliy ı diyind K ı ə qay d kdi. Beş anı r u kimi,be seçdi,be ı ı di, bilirdi: h di, bilirdi: ğ ı ı ə b keç z olub dediyini deyib durang z olubdediyini , öz-özün ə ı n ola,ammahə ə m, n yumru tə r ə ə ı rular qaç lib, oradacaür ə di, –müx n böyrün ə

sini kə ı ı ğ ə ı m dinşə rp ə ist ts n üstünd q gec

ə ə lini ir u yerd ş birerk ə ə n sağ ı aqqı ə n, yalquzaq s n, ona qol-qanad versin,havalans n, aç y ə nm an t ə di ki,qarda ı ş , siz lan ş ə aç ə lday sdi. Yaraql aç ı ə ı uddu. B uddu. : , döyü ə -yapalaq t dan-soldan atd li uzatdı ə z idi.Ot ı ı yib ə ə pə rd ə r uş ı ı lan ə sinibbe n lül nn lan ə ı satmaq a satmaq k v l doyunca yatd ı ı l ı pə . Qeyz rd ə b yox oldular. B oldular. b yox Mu ı ə ə aq-mu ı sin rin minki qaranl t zamana. n trafa qulaq ver trafa qulaq erim, –Q ə l ş ı ə ə . yinə d ğ sind rinin yamaclar ə ə ı . ə ş ə ğ ə annı ks-s vahim ə sini and lar n qalib ç n qalib sin l ı ş r ə ı -yasaql ə ə aç damd K ş g ə pə ı fd aq onunat ə n ə ə n ç ı K ğ ə ə g qald lan dası ı ə l ldi, patronuçaxma- l r , o ə ı ı , yataqlar olanyer- ə ə ə , dal na bel ə ı ri güll ə m min zə xan közkimiq lm ı li bir li bir qaranlı ğ ı ı r qald ı ı ran kül n ı ğ ı ki,bu,hə ə lanlar ə a q gec xm ə ı ı ı minmi üstün ə nd rd ndan oyaq idi, e d ı yib, ə ş nca daqeyzə ə a nd ı ş ı ə ş ı y sa da,yen ə ğ ı ı itsin, s ı rd r sövd ə hmli s ğ adamt na minə g ə na ç ə ı ı s ə dü l n , h ə bax ə ı ı t K ı k ə , qan tö- lini be ə sağ ə ə ə lmirdi. lmirdi. p sl r kim- minki minki şə ı sirdi. ı ə q çö- ə rpd ə ə ə b q ə r nd l -so- sini sl rini l ə ə ə əş m- ı ı n- r m ə n, n, ş r- ı ı ə ə ə ə r - - - .

153 Multikulturalizm, 3/ 2018

154 Multikulturalizm, 3/ 2018

t içind yeddi oymaq,ot yanda Kosal şə yoza-yoza onu gözl t bir yax oğ da azdı lib bir min gününax köç da sürül ri as larda atoynad qan daha qay oturub n y m d Yadlar oyana,qohumlar z ə ə ə ə ə baxd pə ə stl n arvadyosunluki rl r rulara yaz rulara ğ ğ nnə ə ə ı lar lar çə ə ı ni a t ə y baxa-baxa gözünd lard r m ə ə oturub Arxa ə ə Bir traktort ...T Sonra t Sa – T – B T Qaranl – də r yayla ı kba yan n deyin!Bilin,analaro ş n-da ə ı ə ı Ə Ə ğ ı qca gözünün qabağ ş pə pə ə erkə ə ı l Mu ı ə ı n ondaat y y kirdi. Yüklüulaqlara, alapaçaatlara, da ı b getmi ğ d pə fə ş K d d ə ə ə ı ol!Sa ı ı ş yanlar b g , –dedi,indib , –dey ! Q na sald ə ə sl l nq ı ı lar ı ə ə ğ n bo papiros köz iki ə ydı ğ q os yim var,k ğ ə r ş rin aras pə anl ı ı a köç ə rini d ı ə amı ı gə b adçı ı ymad min bel ldad n yad lm , Nazarl nin dö ğ ə ı ğ ı ş ı ə ldi, üzünüt ı . sba n ol!Baş r dil vard ə ş B uq s sl ə ı ə ə ı ana ağ rd y ə ba n t ı fd y ə ə ı rd nd ə ə ı ğ ğ ri d ə ə rirl ı xard m, gedinki ı c ş r. B r. ı ndan günəş ə ğ l a yeri ə ə n qar il ə na dü ı ı ğ ə ə ş ə – Alvan da ə . rli boynundan. rli boynundan. ı ı K s g kl q ə ünd ndanm s . ı ı Arxa ı olurdu. Onda tə Onda olurdu. ə rd ydı ı ə n içind İ ə rin sif ı n ucaolsun! r. B ndi bird ə uddu, cavabg uddu, ə ə ayana baxa-baxa geriqay ı ğ k, öpü ə ğ r. Bird r m-qüss ı ı l ldi, oğ ldi, ı , – ə ı na k ş ı ə , Qarat s vaxtlar vaxtlar dü K u gec m ba iyl ki o papiros köz ki opapiros ə ı ş ı ə ş n ğ ğ pə m rirdi. B rirdi. anı ə q ı ullar do ullar ı ə l ə n yanı , n ı r ə ti g ə ı ş eni K ş y hoppan raqda yüzözünüzd ə ə ndin aras üb-bar sind i olun! ru burnunu ru burnunu ş n t boylan ə ə m o ə n özünün bel ə ə ı sar ə ğ n-bir y ə vaxt d n ə pə ş ı r ə ə ı ə ı Adamlar lirdi. n i enirdi.B ə n üstünd bat pə ə ns na qay ğ ı ı m bird ı , T n qanı ğ n altyanı tutub: tutub: ğ ı rular ş ı ə ə l l dü, a ə ı ub. Mu ş ı ə ı

o ürə ə K ı r ı lm ı b-dü ri kövr ə b yalq rd b qarda ə hl ı libo ğ nda ba k ə ə ı ə ı ı rular ə n haral n . Bı yi kövr r td di. di. ğ idi, bu t m ə qaynad ə ə ə şə ə ı ş ı li il m bilirdi o rtilə r-a ı ə n asd ğ ə onu bilirdi ki,o onubilirdi mu ged ğ . ı ğ ni, dinib-duran qocald nda, gürcü k nda, gürcü ə l B zl annı ı l lirdi, yaz lirdi, ş K ə ğ n peydaolması ş ı ı olaq. K ı ı tutmu ğ q el hiss ri yoxoldu,o ı ğ ı na papaq qoyub g qoyub papaq na r y ə ı n suyud d ə lara sar l olmas ı ə ldi, yad ə r ı ğ l ı K n dey ı ə rd r ə ı ı B ı ə sazı m Mu ğ r , sidq ür ə ı m at ə ğ ə ı naqlar c ı . T fd r ı ğ ə ş ndanm ə ğ ı du: du: ksiniz l qla ə min ruhunu min ruhunu ı ə ı n tozunusi- rular dö rular ə ə n ı K m Qaraçöp– ı üz qoyan qoyan üz ı pə nd na yaylaq- ğ ə ı n üstünd ə yüzyer ş ə ndl anl ə yi ı ı l ı si bir d n ə ə r rd ə , divan- ş ə ? Enin, bird rd ı mi ğ ğ ə ı m de- ə , Qa ndan, ı s kdə . H rular rular rular rinin ə m ə ş ş n o m- di. di. d ə ə ə ş n ə ə ə ə ə - - - -

Həyətdə arvadı samovara od salmışdı. Atı xalxala qatıb yuxarı qalxdı. Nəvəsi oyanmışdı, gözünü ovurdu – mehrini uşağa salmışdı, gə- tirib yanında saxlayırdı. Bığlı Kərəm nəvəsinin alnından öpdü, üzünü samovarın yanında qurdalanan arvadına sarı tutdu ki, oğul olsa, bundan olacaq, amma dili gəlmədi deməyə ki, ölsəm, vəsiyyət eləyəcəm atımı Mansıra versinlər. Başını qaldıranda gördü yolnan təhnəsinin taxtaları silkələnə-silkələnə bir maşın gedir.

Baş redaktordan:

Təqdim etdiyimiz ədəbi nümunələrin bəyənildiyinə ümid edirik. “Region” əlavəsinin növbəti səfəri Göyçə mahalına olacaq. Mətnlərinizi gözləyirik.

ultikulturalizm, 3/ 2018

155

156 Multikulturalizm, 3/ 2018

Format: 70x10 «RS Poliqraf»MMC-ninm «RS Çapa imzalanıb:15.11.2018.Ofs Bakı şəh.,A.Məmmədovküç.,1 Tel./faks (+994 12) 437 08 20 Tel./faks (+99412)4370820 0 1/16.Həcmi9,75 ş.ç.v.Tiraj: 1000 nüsxə. Qiyməti razılaşma yoluilə. "RS Poliqraf"MMC ə tb əə sind et çap.Ofsetkağızı. ə çapolunmu 13 ş dur.