Arkusz Dobrzyki (172)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PA Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz Dobrzyki (172) Warszawa 2012 Autorzy: Sławomir Wilk*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król** Główny koordynator MGŚP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* *Państwowy. Instytut. Geologiczny–Państwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **Przedsiębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Kwidzyńska 71, 51-415 Wrocław ISBN………… Copyright by PIG PIB and MŚ, Warszawa, 2012 Spis treści I. Wstęp (Sławomir Wilk) .............................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Sławomir Wilk).................................. 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir Wilk)....................................................................... 7 IV. ZłoŜa kopalin (Sławomir Wilk) ................................................................................ 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir Wilk)................................................ 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (Sławomir Wilk)........................... 12 VII. Warunki wodne (Sławomir Wilk)............................................................................. 14 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 14 2. Wody podziemne.................................................................................................. 15 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................ 18 1. Gleby (Paweł Kwecko)......................................................................................... 18 2. Osady (Izabela Bojakowska)................................................................................ 20 3. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ............................... 24 IX. Składowanie odpadów (Jerzy Król) ......................................................................... 27 X. Warunki podłoŜa budowlanego (Sławomir Wilk) .................................................... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Sławomir Wilk) ..................................................... 33 XII. Zabytki kultury (Sławomir Wilk).............................................................................. 39 XIII. Podsumowanie (Sławomir Wilk, Jerzy Król) ........................................................... 41 XIV. Literatura .................................................................................................................. 42 I. Wstęp Arkusz Dobrzyki Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGŚP) został wy- konany w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (plan- sza A) oraz w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsiębiorstwie Geo- logicznym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B) w latach 2011–2012. Przy jego opraco- wywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Dobrzyki Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 wykonanym w Państwowym Insty- tucie Geologicznym w Warszawie (Kawulak i in., 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski” (Instrukcja..., 2005) na podkładzie topograficznym w układzie „1942”. Mapa geośrodowiskowa składa się z dwóch Plansz – plansza A zawiera zaktualizowaną treść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstwę informacyjną „ZagroŜenia powierzchni ziemi”, opisującą tematykę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w następujących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podłoŜa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoŜa są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz takŜe powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są uŜyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią 3 ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz mapy opracowano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, publikacji oraz konsultacji i uzgodnień dokonanych w Archiwum Geologicznym Urzędu Marszałkow- skiego w Olsztynie, w starostwach powiatowych w Ostródzie i Iławie, w Nadleśnictwie Olsz- tyn, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz w Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w lipcu 2011 roku. Dane dotyczące złóŜ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy o złoŜach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Dobrzyki wyznaczają współrzędne: 19o30’–19o45’ długości geograficz- nej wschodniej i 53o40’–53o50’ szerokości geograficznej północnej. Pod względem admini- stracyjnym omawiany obszar obejmuje fragmenty dwóch powiatów województwa warmiń- sko-mazurskiego – iławskiego (gminy: Iława, Susz i Zalewo) i ostródzkiego (gmina Mi- łomłyn). Siedziby powiatów i gmin leŜą poza granicami arkusza. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2001) cały obszar arkusza Dobrzyki połoŜony jest w obrębie mezoregionu Pojezierze Iławskie (makroregion Pojezierze Iławskie, podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie, prowincja NiŜ Środkowoeuropej- ski). PołoŜenie arkusza na tle regionalizacji fizycznogeograficznej przedstawiono na fig.1. Morfologia Pojezierza Iławskiego ukształtowana została w wyniku zlodowacenia wisły, tworząc pojezierny krajobraz młodoglacjalny. Na północny wschód od Jezioraka rozciąga się wysoczyzna moreny dennej nachylona w kierunku południowo-zachodnim. Na jej po- wierzchni występują wzgórza moren czołowych, pomiędzy którymi znajdują się liczne zagłę- bienia, często bezodpływowe, wypełnione osadami organicznymi (torfy, namuły, wapienne osady jeziorne). Wysokość terenu osiąga od 100 do 130 m n.p.m., maksymalnie 144,4 m n.p.m. w okolicach Wieprza. Na pozostałym terenie znajdują się pola sandrowe przechodzące na południu w sandr iławski, porośnięty Lasami Iławskimi. Obie jednostki rozdziela akwen Je- zioraka, zajmujący centralną część obszaru arkusza. Charakterystycznym elementem krajobrazu są liczne rynny polodowcowe, tworzące ciągi malowniczych jezior. Największe z nich – Jeziorak jest najdłuŜszym jeziorem w Polsce (o długości 27,5 km), o powierzchni 32,3 km2, o bardzo urozmaiconej linii brzegowej, pełnej 4 zatok oraz odnóg, na którym znajduje się kilkanaście wysp. Mniejszymi jeziorami są: Płaskie, Gil Wielki, Gil Mały, Rucewo Wielkie, Jaśkowskie, Dauby, Ewingi. Fig. 1. PołoŜenie arkusza Dobrzyki na tle jednostek fizycznogeograficznych (Kondracki, 2001). 1 – granica prowincji, 2 – granice makroregionu, 3 – granica mezoregionu Prowincja: NiŜ Środkowoeuropejski, Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Mezoregiony Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego: 315.12 – Pojezierze Brodnickie, 315.13 – Dolina Drwęcy, 315.15 – Garb Lubawski, 315.16 – Równina Urszulewska Prowincja: NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski, Podprowincja: Pojezierza Wschodniobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olsztyńskie Obszar arkusza leŜy w obrębie zachodniomazurskiej dzielnicy klimatycznej (Raport... 2011). Panuje tutaj klimat przejściowy (pomiędzy wilgotnym, polarno-morskim znad Atlan- tyku, a suchym, kontynentalnym). Średnia roczna temperatura wynosi 6,5°C, a roczne opady mieszczą się w granicach 650–720 mm. Okres wegetacyjny jest krótki – trwa średnio 208 dni. PrzewaŜają wiatry z kierunków zachodnich i północno-zachodnich. Badany obszar jest słabo zaludniony, brak tu ośrodków miejskich i przemysłowych. Siedziby gmin zlokalizowane są poza granicami arkusza, a największymi skupiskami ludności są wsie Dobrzyki i Jerzwałd, liczące około 370 mieszkańców. 5 Pod względem gospodarczym jest to region rolniczo-leśno-turystyczny z niewielkim udziałem przemysłu, głównie budownictwa. W strukturze uŜytków dominują grunty rolne – gleby brunatne kompleksu pszennego