ADRIANA LECOUVREUR FRANCESCO CILÈA dyrektor naczelny Tomasz Bęben dyrektor artystyczny Paweł Przytocki chórmistrz, szef chóru Dawid Ber

dyrektor generalny Peter Gelb honorowy dyrektor muzyczny dyrektor muzyczny Yannick Nézet-Séguin główny dyrygent Fabio Luisi 2.

Piotr Beczała jako Maurizio i jako Adriana. Fot. Ken Howard / Metropolitan

Prapremiera w w Mediolanie – 6 listopada 1902 roku Premiera niniejszej inscenizacji w The w Nowym Jorku – 31 grudnia 2018 roku Transmisja z The Metropolitan Opera w Nowym Jorku – 12 stycznia 2019 roku Przedstawienie w języku włoskim z napisami w języku polskim Czas trwania: ok. 3 godziny 40 minut z dwiema przerwami Francesco Cilèa 3.

ADRIANA LECOUVREUR

OPERA W CZTERECH AKTACH : ARTURO COLAUTTI WEDŁUG SCRIBE’A I LEGOUVÉGO

OSOBY Adriana Lecouvreur sopran księżna de Bouillon mezzosopran Maurizio, hrabia Saksonii Ksiądz de Chazeuil tenor Michonnet baryton książę de Bouillon bas

REALIZATORZY reżyseria Sir David McVicar scenografia Charles Edward kostiumy Brigitte Reiffenstuel światło Adam Silverman choreografia Andrew George

OBSADA Adriana Lecouvreur Anna Netrebko księżna de Bouillon Maurizio Piotr Beczała Ksiądz de Chazeuil Carlo Bosi Michonnet książę de Bouillon Maurizio Muraro

chór, balet i orkiestra The Metropolitan Opera dyrygent Gianandrea Noseda

AKCJA ROZGRYWA SIĘ W PARYŻU W 1730 ROKU. 4.

GIANANDREA NOSEDA DYRYGENT Włoch, urodzony w Mediolanie. Główny dyry- BBC, w latach 1997–2007, jako pierwszy obco- gent gościnny Londyńskiej Orkiestry Symfo- krajowiec, był głównym dyrygentem gościnnym nicznej. W sezonie 2017/2018 objął stanowisko Teatru Maryjskiego w Petersburgu. Regularnie dyrektora muzycznego Narodowej Orkiestry występuje z najlepszymi światowymi orkiestra- Symfonicznej w Centrum Kennedy’ego w Wa- mi. Jego intensywna współpraca z Met rozpo- szyngtonie. Jako dyrektor muzyczny Teatro częła się w 2002 r. Dla tego teatru przygotował Regio w Turynie (od 2007 r.) wprowadził ten wiele premier, m.in. Kniazia Igora A. Borodina zespół na scenę międzynarodową i uczynił go oraz Poławiaczy pereł G. Bizeta. Dokonał jednym z ambasadorów kultury włoskiej. Jest wielu cenionych nagrań, m.in. z mało znanymi także głównym dyrygentem gościnnym Lon- utworami XX-wiecznych kompozytorów wło- dyńskiej Orkiestry Symfonicznej, Izraelskiej Or- skich. Otrzymał medal za zasługi dla Republiki kiestry Filharmonicznej, głównym dyrygentem Włoskiej, a także tytuł Dyrygenta Roku 2016 orkiestry w Cadaqués i dyrektorem artystycz- przyznany przez International Opera Awards nym festiwalu w Stresa we Włoszech. W latach i Dyrygenta Roku 2015 Musical America. 2002-2011 kierował zespołem filharmonicznym

ANNA NETREBKO ADRIANA LECOUVREUR (SOPRAN) Rosyjska sopranistka, urodzona w 1971 r. skim G. Rossiniego, Paminy w Czarodziejskim Porównuje się ją z Marią Callas. Jako jedyna flecie W.A. Mozarta i in. Oklaskuje ją publiczność śpiewaczka w dziejach Metropolitan Opera trzy najlepszych scen operowych świata. W Me- razy z rzędu otwierała nowy sezon. Studiowała tropolitan Opera wystąpiła po raz pierwszy w konserwatorium w Sankt Petersburgu. Jej w 2002 r. jako Natasza w operze Wojna i pokój mentorem był Walerij Giergiew. Jest laureatką S. Prokofiewa. W latach 2003 i 2004 została głównych nagród na konkursach wokalnych uznana za najlepszą śpiewaczkę w dorocznym im. Glinki w Moskwie oraz im. Rimskiego-Korsa- plebiscycie austriackiego wydawnictwa Fest- kowa w Petersburgu. Zadebiutowała w 1994 r. spiele głosami krytyków operowych, menedże- w Teatrze Maryjskim w roli Zuzanny w We- rów, muzyków i widzów z całej Europy. W 2014 r. selu Figara W.A. Mozarta. Ma w repertuarze zaśpiewała hymn olimpijski podczas ceremonii niemal wszystkie dzieła kompozytorów rosyj- otwarcia Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Soczi. skich, a także partie tytułowe w operach Łucja Angażuje się w akcje charytatywne, np. prze- z Lammermooru G. Donizettiego, Lunatyczka kazała 19 tys. dolarów dla opery w Doniecku. V. Belliniego, partie Rozyny w Cyruliku sewil- Od 2006 r. jest obywatelką Austrii.

ANITA RACHVELISHVILI KSIĘŻNA DE BOUILLON (MEZZOSOPRAN) Gruzinka. Studiowała w Konserwatorium w Detusche Oper w Berlinie, Bawarskiej Operze w Tbilisi. Jeszcze jako studentka zadebiutowała Państwowej w Monachium, Operze Państwowej w Operze w Tbilisi rolą Maddaleny w Rigoletcie w Berlinie, Teatro Regio w Turynie, Arena G. Verdiego. W sezonie 2006/2007 dołączyła di Verona, operach w Seatlle, San Francisco na stałe do zespołu. Do rozwoju międzynarodo- i w Kanadyjskim Zespole Operowym. Jako wej kariery zachęcił ją Daniel Barenboim, usły- księżna de Bouillon w Adrianie Lecouvreur szawszy młodą Gruzinkę w 2007 r. w Akademii debiutowała z kolei w Carnegie Hall (2011). w Teatro alla Scala. Wielkim sukcesem okazał Do jej ważnych partii należą też: Amneris się jej występ w roli Carmen w operze G. Bi- w Aidzie G. Verdiego, Dalila w Samsonie i Dalili zeta podczas wieczoru inaugurującego sezon C. Saint-Saënsa, Marfa w Chowańszczyźnie 2009/2010 w mediolańskiej La Scali pod kie- M. Musorgskiego, Azucena w Trubadurze Ver- rownictwem Barenboima. Partia Carmen jest diego. Wykonuje również dzieła oratoryjne, ważna w jej życiorysie zawodowym: w tej roli m.in. Requiem Verdiego, oraz pieśni, m.in. wystąpiła także po raz pierwszy w Met (2011), Pieśni i tańce śmierci Musorgskiego. Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 5.

PIOTR BECZAŁA MAURIZIO (TENOR) Jeden z najwybitniejszych tenorów lirycznych epok do dzieł R. Straussa włącznie. Do swoich na świecie. Jego sukcesy porównywane są ulubionych ról zalicza Wertera z opery J. Mas- z karierą Luciana Pavarottiego. Urodził się seneta, tytułowego Fausta z dzieła Ch. Gouno- w Czechowicach-Dziedzicach, studiował w Aka- da oraz Riccarda z Balu maskowego Verdiego. demii Muzycznej w Katowicach. Po dyplomie Wykonuje także repertuar pieśniarski oraz wyjechał do Linzu (Austria), gdzie występował dzieła sakralne od J. Haydna po G. Mahlera. na scenie Landestheater. W 1997 r. związał Współpracuje na wyłączność z wytwórnią się z operą w Zurychu. Na scenie Metropolitan Deutsche Grammophon. Regularnie bierze Opera wystąpił po raz pierwszy w 2006 r. w roli udział w najważniejszych międzynarodowych księcia Mantui w Rigoletcie G. Verdiego. Okla- festiwalach; w lipcu 2018 r. wystąpił podczas skiwała go też publiczność londyńskiego Covent inauguracji festiwalu w Bayreuth jako Lohengrin Garden, mediolańskiej La Scali, Opery Lirycznej (wraz z T. Koniecznym). Jest laureatem wielu w Chicago, oper w San Francisco, Berlinie, Mo- nagród. W 2018 roku odebrał tzw. Operowego nachium, Amsterdamie, Paryżu, Brukseli i wielu Oskara – International Opera Award w katego- innych. Dysponuje szerokim repertuarem z kilku rii „najlepszy śpiewak”.

AMBROGIO MAESTRI MICHONNET (BARYTON) Włoch, pochodzi z Pawii. Specjalizuje się w par- Scala w Mediolanie, w Ne- tiach Verdiowskich, zarówno seria, jak i buffa. apolu, Teatro Regio w Parmie, Teatro dell'Opera Ma w repertuarze czołowe role w operach tego w Rzymie i in. – i za granicą: w Deutsche Oper kompozytora: Jagona w Otellu, Renata w Balu w Berlinie, Teatro Nacional de São Carlos w Li- maskowym, Don Carlosa di Vargas w Mocy zbonie, Royal Opera House w Londynie, Teatro przeznaczenia i Giorgia Germonta w Traviacie. Real w Madrycie, Metropolitan Opera w No- Największe uznanie zyskał jako odtwórca roli wym Jorku, Gran Teatre del Liceu w Barcelonie tytułowej w Falstaffie – w różnych teatrach i in. W nowojorskiej Met debiutował w 2004 r. kreował ją ponad 200 razy. Występ w tej roli partią Amonasra w Verdiowskiej Aidzie. Na tej w Teatro alla Scala w Mediolanie i Teatro Verdi scenie wystąpił też jako Alfio w Rycerskości wie- w Busetto, w spektaklach pod batutą Ricar- śniaczej P. Mascagniego, Dulcamara w Napoju da Mutiego, w stulecie śmierci kompozytora, miłosnym G. Donizettiego oraz jako Verdiowski zapoczątkował jego międzynarodową karierę. Falstaff i tytułowy Don Pasquale z opery Doni- Maestri występuje we Włoszech – w Teatro alla zettiego.

SIR DAVID McVICAR REŻYSERIA Szkocki reżyser teatralny i operowy. Ukoń- norymberskich R. Wagnera i Juliusza Cezara czył Królewskie Konserwatorium w Szkocji Haendla. Z Metropolitan Opera po raz pierwszy jako aktor, scenograf i reżyser. Ma w dorobku współpracował w 2009 r., reżyserując Truba- przedstawienia operowe dla takich teatrów, dura G. Verdiego. Dla tego teatru przygotował jak: mediolańska (Trojanie H. Berlio- też Annę Bolenę (2011) i Marię Stuardę (2012) za), Opera Australijska (Don Giovanni, We- G. Donizettiego, Juliusza Cezara Haendla sele Figara W.A. Mozarta), Angielska Opera (2013), Rycerskość wieśniaczą P. Mascagniego Narodowa (Dokręcanie śruby B. Brittena, i Pajace R. Leoncavalla (2015), Roberta Deve- Medea L. Cherubiniego, Alcina G.F. Haendla, reux Donizettiego (2016), Normę V. Belliniego Tosca G. Pucciniego), Opera Liryczna w Chicago na otwarcie sezonu 2017/2018 oraz Toskę (Wozzeck A. Berga, Billy Budd Brittena, Juliusz G. Pucciniego (2018). Jest laureatem Grand Cezar Haendla) i in. Dla festiwalu w Aix-en-Pro- Prix de la Musique du Syndicat de la Critique vence przygotował Łaskawość Tytusa Mozar- (2011). W 2012 r. otrzymał tytuł szlachecki ta, dla festiwalu operowego w Glyndebourne i został mianowany kawalerem Orderu Sztuki – Uprowadzenie z seraju Mozarta, Śpiewaków i Literatury. 6.

TIMEO DANAOS…

…et dona ferentes. Obawiam się o rzekomym otruciu. Legenda, Danajów, nawet gdy przynoszą dary. jak to zwykle bywa, przetrwała lata, Tytułowa bohaterka opery Francesca nawet burzliwe czasy rewolucji Cilèi mogłaby tę rzymską maksymę i po przeszło wieku od odejścia powtórzyć z pełnym przekonaniem, artystki była na tyle jeszcze znana, zwłaszcza w ostatnim akcie. Bukiecik że zainspirował się nią najwybitniejszy przywiędłych fiołków, przyniesiony francuski dramatopisarz pierwszej – jak się wydawało bohaterce połowy XIX wieku, Eugène Scribe. – od ukochanego, a w istocie Sztuka , którą z polecenia księżnej de Bouillon, napisał wespół z Ernestem Legouvé, miłosnej rywalki, okazał się zatruty. miała prapremierę 14 kwietnia 1849 r. Zdradzam puentę od razu, za to w Komedii Fracuskiej (tak, tej samej z pełnym przekonaniem, że Państwo instytucji, której gwiazdą przed mi to wybaczą, doceniając przy stu laty była tytułowa bohaterka). tym wynalazczość utytułowanej Sztuka unieśmiertelniła, jak się antagonistki nieszczęsnej aktorki. wydawało, pannę Lecouvreur (née Couvreur), a znaczną w tym Adriana (Adrienne) Lecouvreur zasługę miały i ówczesne gwiazdy była bowiem aktorką i to bardzo teatru, i ich nieodległe następczynie: dobrą, jeśli wierzyć źródłom. , Eleonora Duse Urodzona w 1692 roku, debiutowała i Helena Modrzejewska, które na deskach Komedii Francuskiej jako sprawiedliwie rozdzieliły pomiędzy dwudziestopięciolatka. Zaskakiwała siebie sceny Europy i Ameryki. współczesnych nowoczesnością Nic więc dziwnego, że Francesco swej gry i prostotą interpretacji, Cilèa, poszukując nowego tematu pozostając od chwili debiutu aż do do opery, zwrócił się ku tekstowi przedwczesnej śmierci najwybitniejszą modnemu i wypróbowanemu. A także, tragiczką epoki. Żyła intensywnie, co warto podkreślić, sprawdzonemu a spośród spektakularnych romansów już na scenach operowych. Temat najgłośniejszy był oczywiście ten bowiem podjęli i Tommaso Benvenuti z Maurycym Saskim: nie każda kobieta (Mediolan 1857), i Edoardo Vera zdolna jest sprzedać wszystkie (Lizbona 1858), i Ettore Perosio klejnoty, by sfinansować ukochanemu (Genua 1889). Jednak opera Cilèi wyprawę wojenną. Paryżanie cieszyli wymienione dzieła wyparła ze scen się jej sztuką ledwie trzynaście i skazała na skąpe notki w The Grove lat – w roku 1730 Adriana umarła Dictionary of Music and Musicians. po krótkiej chorobie. Jak się zdaje, z przyczyn całkowicie naturalnych, Francesco Cilèa to jeszcze jeden zważywszy niewysokie standardy twórca, którego przyszłą drogę zdrowotne epoki. Nagłość tej śmierci życiową określił wieczór spędzony pomogła jednak zrodzić się legendzie w miejskim teatrze. Co prawda Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 7.

Anna Netrebko jako Adriana, Piotr Beczała jako Maurizio, Anita Rachvelishvili jako Księżna de Bouillon. Fot. Ken Howard / Metropolitan Opera 8.

obecnie teatr w kalabryjskim Palmi, za chwilę zobaczą Państwo i usłyszą miejscu urodzenia kompozytora, w transmisji z nowojorskiej sceny. wymieniany jest na dość odległym Gdzieniegdzie – ale już raczej miejscu na internetowej liście jako ciekawostka repertuarowa atrakcji, ale w drugiej połowie – pojawia się Arlezjanka (L’Arlesiana), XIX wieku dla małego chłopca oparta na sztuce Alfonsa Daudeta (Cilèa urodził się w r. 1866) Norma (sam dramat poszedł w niepamięć, Belliniego, a zwłaszcza jej finał, ale została po nim muzyka Georgesa były czymś niezwykłym. Dalsze Bizeta). Jej sceniczny żywot nie jest kroki były więc czymś oczywistym, równie spektakularny, jak sukces a w ich postawieniu pomógł… dawny prapremiery (1897) – być może przyjaciel Belliniego, Francesco pomógłby tu tenor na miarę Enrica Florimo, pełniący w Neapolu Carusa, pierwszego wykonawcy funkcję bibliotekarza Conservatorio partii Federica. Przejściowy sukces San Pietro a Majella. Jak podają Arlezjanki pozwolił kompozytorowi źródła, to Florimo, obejrzawszy próby (i publiczności) zapomnieć młodzieńczych kompozycji, przekonał o jego poprzednim dziele. Miarą ojca Francesca, by trzynastoletni premierowej klapy opery Tilda wówczas syn szlifował swój talent (1892) był choćby fakt, że po pod okiem profesjonalistów. zaginięciu partytury orkiestrowej Poszło tym łatwiej, że rodzina była Cilèa nie pokusił się o jej odtworzenie. wtedy nieźle sytuowana (Cilèa Współcześni badacze zwracają senior był adwokatem). Francesco uwagę na świeżość melodyczną spędził w neapolitańskiej uczelni widoczną w niewielu zachowanych dziesięć lat (1879–1889), ale jego wyciągach fortepianowych pewnych bezpieczny świat wkrótce się rozpadł. fragmentów, ale dla wymagających Postępująca choroba psychiczna słuchaczy widocznie było to za mało. matki i śmierć ojca zmusiły go Przy okazji warto zwrócić uwagę do podjęcia pracy zarobkowej. na istotną cechę warsztatu Cilèi Było mu może o tyle łatwiej, że jego – kompozytor powracał po premierze dyplomowa i dobrze przyjęta do przedstawianych publiczności opera Gina pomogła podpisać utworów, poprawiał je i przerabiał. kontrakt z wpływowym wydawcą Taki los spotkał wspomnianą Edoardo Sonzogno. Dla jego Arlezjankę, a zwłaszcza Glorię wielkiego rywala, Giulia Ricordiego, (1907), dzieło tyle kochane przez pisali Amilcare Ponchielli, Alfredo autora, ile niedocenione przez Catalani, Umberto Giordano, operową publiczność (jego druga a zwłaszcza Giacomo Puccini, wersja odniosła jednak pewien nic więc dziwnego, że Sonzogno sukces po rzymskiej premierze gorączkowo poszukiwał młodych, w roku 1938, choć nie utorował on zdolnych, obiecujących. Pytanie utworowi drogi na światowe sceny). w tym miejscu podstawowe: czy Cilèa Po premierze Glorii Cilèa złamał spełnił pokładane w nim nadzieje? pióro jako kompozytor operowy. Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Il Matrimonio selvagio (1909) Dał światowym scenom jeden nie zostało nigdy ukończone. Adriana niewątpliwy przebój, operę, którą Lecouvreur pozostaje zatem jedynym Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 9.

dziełem powszechnie łączonym operowego oszczędziło mu burz przez melomanów z nazwiskiem i dalszych rozczarowań. Przez kompozytora. blisko czterdzieści lat zajmował się pedagogiką, najpierw w Palermo, Rodziła się w bólach. Prace rozpoczęły gdzie kierował miejscowym się wkrótce po premierze Arlezjanki, Il Conservatorio Vincenzo Bellini ale Cilèa nie do końca przyjmował (szkołą z pięknymi tradycjami, pomysły librecisty. Arturo Colautti ufundowaną w roku 1617), potem na propozycje kompozytora w Neapolu, gdzie objął dyrekcję reagował równie źle. Prapremierę uczelni, która go wykształciła. Jego miała w mediolańskim Teatro spuścizna kompozytorska nie jest zbyt Lirico 6 listopada 1902 r. Pierwszą bogata – poza wymienionymi operami Adrianą była Angelica Pandolfini, trochę tylko kameralistyki i poemat która – z towarzyszeniem fortepianu symfoniczny poświęcony Verdiemu. – utrwaliła swoją arię „Io son l’umile Ale to opera – jego zdaniem ancella” już w następnym roku, – najpełniej oddawała niewzruszoną prezentując i walory interpretacji, zasadę: konieczność wyrażenia i samego głosu. Partnerowali jej ducha w sztuce, której formy i techniki (w rolach Maurycego i Michonneta) bezustannie się przecież zmieniają. dwaj śpiewacy, z których starszy, „[Tej prawdy] – napisał – nigdy , był już gwiazdą, nie zdławiłem i nie zniekształciłem, natomiast młodszy, Giuseppe jak tego dowodzą trzy dzieła mojej de Luca miał wkrótce stać się jednym wyobraźni i moich marzeń: Arlesiana, z najznakomitszych barytonów epoki. Adriana i ”. W roli Księżnej de Bouillon wystąpiła ceniona przez współczesnych Łatwiej teraz zrozumieć istotę mezzosopranistka Edvige Ghibaudo. zarzutów stawianych muzyce Za pulpitem stanął Cleofonte Francesca Cilèi: pisze się, że Campanini, który stał się współtwórcą obok fragmentów świadczących triumfu dzieła. Od tego wieczoru o wyobraźni harmonicznej stają na kilka lat zagościło na największych motywy wręcz banalne i pospolite. scenach Europy i Ameryki, by potem, O „łatwiźnie”, z jaką kompozytor wraz ze stopniowym przemijaniem prześlizguje się nad problemami, mody na operowy weryzm, stracić które wymagałyby rozwinięcia, dawną popularność. Trzeba było czy pogłębienia języka muzycznego, dopiero fenomenalnej Magdy Olivero, wspominają badacze (u nas Piotr by przywrócić operze dawny blask. Kamiński, komentując Adrianę Nie sposób wyliczyć wybitnych w książce Tysiąc i jedna opera). śpiewaczek, które poszły w jej ślady, A przecież nie zapominajmy, na stałe włączając utwór do kanonu że tradycja muzyczna Cilèi to repertuarowego. Ale tego Cilèa nie tylko studia kompozytorskie, nie dożył. ale i osłuchanie od najwcześniejszego dzieciństwa z ludową muzyką Do śmierci w roku 1950 kompozytor Kalabrii, a potem nieodległej mógł prowadzić życie w miarę Kampanii z jej centrum – Neapolem. spokojne – wycofanie się z teatru Eduardo di Capua (1865–1917) 10.

Carlo Bosi jako Abbé i Anita Rachvelishvili jako Księżna de Bouillon. Fot. Ken Howard / Metropolitan Opera Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 11.

i Ernesto de Curtis (1875–1937) z dużym upodobaniem bawili się spopularyzowali pieśń neapolitańską kompozytorzy tego czasu (wystarczy na estradach koncertowych wspomnieć w tym miejscu Julesa całego świata, ale oszałamiającej Masseneta i jego Manon). Nota popularności gatunku również bene, ciekawy byłby sezon operowy, towarzyszyły (i towarzyszą nadal) w którym przedstawiono by „dzieje oskarżenia o tanią chwytliwość cywilizacji francuskiej XVII i XVIII wieku motywiki i nadmierną już popularność w wybranych obrazach”: od Cyrana melodyczną. Paradoksalnie – ten de Bergerac Franca Alfana, ostatni zarzut jest wobec Cilèi o tyle przez Adrianę Lecouvrer i Manon nietrafiony, że nieraz chciałoby się, (lub Manon Lescaut Pucciniego), by kompozytor stosował motywikę po Dialogi karmelitanek Poulenca. bardziej wyrazistą. Bo miał przecież Manon mieli Państwo okazję wszelkie dane ku temu: czuł teatr obejrzeć w zaprzeszłym sezonie, i wiedział, jakich środków użyć, Adriana rozpocznie się za chwilę, by przyciągnąć uwagę widza, opera Poulenca zakończy w maju ale – być może – korzystał z nich obecny cykl transmisji z Met. Dzieło z nadmierną powściągliwością. Alfana pozostawało w repertuarze Kompozytora przypisuje się do grupy nowojorskiej sceny przez kilkanaście włoskich werystów, ale ten weryzm lat, do ubiegłego sezonu. Może kiedyś czasem poprzedza się słówkiem wróci? Na razie zachęcam Państwa quasi. Dlaczego? Adriana jest tu do rozsmakowania się w prawdziwym dobrym przykładem – kompozytor melodramacie; o aktorce wielbionej dba o emocjonalną prawdę za życia, której nie pochowano swoich bohaterów, ale obraz w poświęconej ziemi właśnie dlatego, muzyczny wydaje się czasem że była aktorką, napisał wiersz Wolter, przestylizowany, nawet jeżeli stawiając przed oczy współczesnych zabiegi takie przeprowadzone są ów tragiczny paradoks. Od tego czasu świetnie. A stylizacja to rzecz, którą wiele się zmieniło.

Lech Koziński recenzent i publicysta muzyczny, w latach 1993–2013 współpracownik „Ruchu Muzycznego”; w latach dziewięćdziesiątych XX wieku współpracownik nieistniejących już pism muzycznych „Studio” i „Klasyka” oraz Programu 2 Polskiego Radia 12. Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 13.

Scena zbiorowa. Fot. Ken Howard / Metropolitan Opera 14.

STRESZCZENIE LIBRETTA

AKT I jednak, że panna Duclos napisała list w imieniu księżniczki de Bouillon, Paryż, rok 1730. Za kulisami która miała romans z Mauriziem. Comédie-Française dyrektor Ten, po przeczytaniu listu, Michonnet i jego zespół przygotowują postanawia spotkać się z księżniczką, spektakl, w którym ma wystąpić która pomogła mu w realizacji Adriana Lecouvreur i jej rywalka, jego politycznych ambicji. Wysyła Mademoiselle Duclos. Wchodzą liścik do Adriany, aby odwołać ich książę de Bouillon i ksiądz Chazeuil, spotkanie. Aktorka, chociaż jest szukając panny Duclos, która jest przygnębiona, przyjmuje zaproszenie kochanką księcia. Spotkawszy księcia na przyjęcie, szczególnie Adrianę, komplementują ją, ale ona gdy słyszy, że będzie na nim obecny odpowiada, że jest jedynie sługą hrabia Saksonii. Ma nadzieję twórczego ducha (Io son l'umile na uzyskanie awansu dla swojego ancella). Książę dowiedziawszy się, kochanka. że jego kochanka pisze do kogoś list, postanawia go przechwycić. AKT II Michonnet, który pozostaje sam na sam z Adrianą, wyznaje jej miłość, Księżna z niepokojem oczekuje lecz w odpowiedzi słyszy, że jest ona Maurizia w swojej willi (Acerba zakochana w Mauriziu, o którym myśli, voluttà). Gdy ten pojawia się że jest oficerem w służbie hrabiego. z bukietem fiołków, natychmiast Pojawia się Maurizio i wyznaje myśli o konkurentce; Maurizio Adrianie miłość (La dolcissima szybko wyjaśnia, że kwiaty są effigie). Para postanawia spotkać przeznaczone dla niej. Pomimo się po spektaklu. W dowód swego wdzięczności za okazaną mu pomoc, uczucia Adriana ofiarowuje niechętnie przyznaje, że już jej nie ukochanemu bukiecik fiołków. Podczas kocha (L’anima ho stanca). Nadejście spektaklu książę przechwytuje męża księżnej w towarzystwie list od panny Duclos, w którym księdza zmusza kobietę do ukrycia ta prosi o spotkanie z Mauriziem, się. Panowie gratulują Mauriziowi będącym w rzeczywistości hrabią nowej „zdobyczy”, przekonani, Saksonii. Mają spotkać się w willi, że jest nią panna Duclos. Przybywa którą książę przeznaczył jej Adriana. Jest zdumiona, gdy na mieszkanie. Zdeterminowany dowiaduje się, że hrabia Saksonii książę, by zdemaskować niewierność to w istocie Maurizio, ale wybacza swej kochanki, tej samej nocy mu jego oszustwo. Kiedy pojawia się urządza w willi przyjęcie. Nie wie Michonnet, szukając panny Duclos, Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 15.

Adriana niepokoi się, że celem wizyty wspomina o fiołkach, na co Adriana Maurizia w willi jest tajne spotkanie w odpowiedzi pokazuje bransoletkę, z jej rywalką. Ten zapewnia jednak, którą książę identyfikuje jako że ukrywająca się za drzwiami własność swojej żony. Dla odwrócenia kobieta nie jest panną Duclos. uwagi księżna proponuje, by Adriana Wyjaśnia, że spotkanie miało czysto wyrecytowała monolog. Adriana polityczne powody oraz że muszą wybiera fragment z Fedry Racine’a, umożliwić księżnej ucieczkę. Artystka w którym bohaterka potępia postanawia zaufać ukochanemu. grzeszników i cudzołożnice; swój W powstałym zamieszaniu ani występ kieruje bezpośrednio do Adriana, ani księżna nie rozpoznają księżnej. Księżna poprzysięga zemstę. się nawzajem, ale kilka wymienionych słów uświadamia im, że obie są AKT IV zakochane w tym samym mężczyźnie. Adriana jest zdeterminowana, Adriana wycofała się ze sceny, aby odkryć tożsamość swojej rywalki, załamana stratą Maurizia. ale księżna ucieka, upuszczając Pracownicy teatru odwiedzają bransoletę. Michonnet podnosi ją aktorkę w dniu jej urodzin, przynoszą i wręcza Adrianie. prezenty i próbują nakłonić ją do powrotu. Adriana jest szczególnie AKT III wzruszona prezentem od Michonneta: to biżuteria, którą kiedyś zastawiła, Podczas przygotowań do przyjęcia by uwolnić Maurizia z więzienia. księżna zastanawia się, kim może Jubilatka otrzymuje też pudełko być jej rywalka. Schodzą się goście, opatrzone napisem: „od Maurizia”. wśród nich Michonnet i Adriana. W środku znajduje wyblakły bukiet Księżna rozpoznaje głos Adriany jako fiołków, który podarowała kiedyś należący do kobiety, która pomogła ukochanemu. Dal niej to znak, iż ich jej w ucieczce. Jej podejrzenia miłość się skończyła (Poveri fiori). potwierdzają się, gdy udaje, Całuje kwiaty, a następnie wrzuca że Maurizio został ranny w pojedynku, je do ognia. Chwilę później przybywa a na tę wieść Adriana prawie mdleje. wezwany przez Michonneta Maurizio, Szybko jednak odzyskuje siły, gdy przeprasza Adrianę i prosi ją o rękę. ukochany pojawia się cały i zdrowy, Kobieta z radością przyjmuje jego zabawiając gości opowieściami oświadczyny, po czym nagle blednie. o swoich wojskowych wyczynach Michonnet i Maurizio zdają sobie (Il russo Mencikoff). Podczas sprawę, że fiołki zostały przysłane przyjęcia dochodzi do konfrontacji przez księżną i że były zatrute. obu kobiet, do których coraz bardziej Adriana umiera w ramionach dociera, że są rywalkami. Księżna Maurizia (Ecco la luce).

NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW THE METROPOLITAN OPERA 16.

ADRIANA LECOUVREUR – OPERA O KRUCHOŚCI SZTUKI

Adriana Lecouvreur, sztuka Luigiego Riccoboniego, wielkiego Francesca Cilèi (słowa: Arturo aktora i teoretyka sceny, zaleceń, Colautti, prapremiera 1902) tytułem by aktor identyfikował się z postacią, przywołuje postać, która, po pierwsze, czemu służyć miała m.in. wymowa istniała naprawdę, a po wtóre, i zachowanie zbliżone do naturalnych „istniała” już wcześniej teatralnie. reakcji, pozbawionych napuszoności Otóż Adriana, postać główna i sztucznej pozy. Dywagacje włoskiej opery, przypominać ma na temat postawy aktora wobec wielką francuską aktorkę początku roli trwały także i w późniejszych XVIII wieku, Adrienne Lecouvreur, latach osiemnastego stulecia, która wsławiła się szczególnie jako przedstawiano też różne na ten temat odtwórczyni ról kobiecych w sztukach poglądy, jednak przyjęło się uważać, Pierre’a Corneille’a. W pamięci sobie że francuska tragiczka z początku współczesnych, a także późniejszych stulecia dokonała zasadniczego historyków teatru zapisała się wyłomu w sposobie gry, zbliżając przede wszystkim jako artystka, odtwórcę do kreowanej przez która wprowadziła radykalną niego postaci. zmianę w sposobie gry, polegającą na porzuceniu typowego dla teatru Adrienne, artystka o ogromnym jej epoki (debiutowała w 1717 r.) talencie i nieprzeciętnej urodzie stała koturnowego, pompatycznego się inspiracją dla Eugène’a Scribe’a, sposobu wygłaszania słów. Jej niezwykle popularnego francuskiego kariera artystyczna trwała zaledwie dramatopisarza dziewiętnastego kilkanaście lat (aktorka zmarła wieku. Jego sztuka nosząca w tytule w 1730 r.) i przypadła na czas imię i nazwisko aktorki, czyli Adrienne wzmożonego zainteresowania Lecouvreur (1849, współautorem był praktyków i teoretyków teatru Ernest Leoguvé) pojawiła się w czasie aktorem i sposobem jego gry. kultu artysty, niekiedy nazywanym A mówiąc ściślej, szło o kwestię „epoką gwiazd”. W centrum prawdy życia i fikcji scenicznej oraz zainteresowania znalazły się więc miejsca aktora wobec tych skrajnie odtwórczynie wielkich ról – aktorki odmiennych – jak je pojmowano grające w sztukach Szekspira, Hugo, – fenomenów. Występy sceniczne Dumasa, nieco później Sardou, Adrienne, obok kreacji niektórych a także śpiewaczki operowe. spośród innych artystów, przyczyniły Do zwyczaju bywalców teatralnych się do sformułowania przez należało przychodzenie specjalnie Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 17.

Ambrogio Maestri jako Michonnet. Fot. Ken Howard / Metropolitan Opera 18.

na moment, w którym na scenie także w innych dziedzinach sztuki, pojawiała się odtwórczyni głównej roli, w literaturze i malarstwie. fetowana po spektaklu i w teatralnej garderobie, i poza nią. W takiej Operę Cilèi otwiera widok teatru, aurze sztuka, której bohaterką była wypełnionego krzątaniną inspicjenta wielka aktorka, musiała spotkać się i aktorów, przygotowujących się z zainteresowaniem publiczności, do wyjścia na scenę. Adrianę tym bardziej że rolę tę kreowały to miejsce poniekąd definiuje, największe ówczesne artystki: i to już na samym początku sztuki. Eleonora Duse, Sara Bernhardt, W teatrze pojawia się też Maurycy Helena Modrzejewska… Saski, zakochany w artystce żołnierz, w rzeczywistości, jak okazuje się nieco Jak widać, opera Cilèi może być później, słynny dowódca i arystokrata uznana za trzecią „odsłonę” postaci szukający protekcji wśród dworskich wybitnej francuskiej tragiczki, obok osobistości. Dość skomplikowana jej realnego życia i teatralnego intryga, którą motywują polityczne wskrzeszenia w sztuce Scribe’a. aspiracje jednych i miłosne Jest w tym stwierdzeniu, rzecz jasna, podchody drugich, prowadzi przez przesada, gdyż zarówno sztuka wiele sytuacji wykorzystujących teatralna, jak i libretto opery zadomowione na scenach teatralnych zwracają uwagę na pewne wątki i operowych działania i postaci, takie i aspekty życia; w przypadku opery jak potajemna schadzka w altanie układają się one w triadę sztuka– z nieodzownym qui pro quo i postać miłość–śmierć. pośrednika, a także rekwizyty – miłosny bilecik i bukiecik fiołków. Adriana Lecouvreur powstała Ten ostatni ma szczególne znaczenie, w czasie, w którym opera gdyż podarowany Maurycemu ze szczególną intensywnością przez Adrianę tuż przed spektaklem, zwracała uwagę ku artyście. wywołuje zazdrość rywalizującej Rzec można, było tak już u początków z aktorką o względy rycerza księżny tej sztuki, o czym świadczy najlepiej de Bouillon, a wreszcie staje Orfeusz – śpiewak i poeta, za sprawą się swojego rodzaju posłańcem Monteverdiego protoplasta i egzekutorem śmierci Adriany. sztuki operowej. Na przełomie Nie trzeba specjalnie objaśniać dziewiętnastego i dwudziestego zakorzenionych w kulturze znaczeń wieku (także w latach bezpośrednio tego kwiatka; ważne jest może poprzedzających i następujących jedynie to, że na plan pierwszy potem) postać artysty i refleksja wśród nich wybijają się symboliczne nad sztuką wypełniały dzieła operowe odniesienia do skromności, miłości, o wielkim artystycznym formacie. stałości i delikatności. Te cechy Kilka przykładów – Opowieści posiada operowa Adriana; te same Hoffmanna Offenbacha, Tosca przymioty, prawem tragicznej ironii, i Cyganeria Pucciniego, Ariadna przyczyniają się do jej śmierci. na Naxos R. Straussa – uprzytamnia, Jeśli jednak Adriana, jako kobieta, jak ważny był to temat dla opery, wydaje się czuła i bezbronna, temat, który znajdujemy wówczas to Adriana-artystka dysponuje mocą Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 19.

słowa, które wywołuje poważne skutki. treści, przeniesiona w medium Oto w trzecim akcie recytuje monolog opery odcinała się od reszty, Fedry ze sztuki Racine’a pod takim wydawała się ostentacyjne sztuczna, samym tytułem, w zamiarze by prowokować słuchaczy i skupić pognębienia rywalki, której daje na sobie uwagę. Monolog Fedry miał w ten sposób do zrozumienia, zdemaskować księżnę de Bouillon, iż odkryła jej niewierność. Aktorka ale pośrednio demaskował też całe paryskiej sceny wczesnych lat towarzystwo i tym jaskrawiej odcinał osiemnastego wieku zna oczywiście od niego postać aktorki. Racine’a i wyuczoną kiedyś na pamięć rolę wykorzystuje aluzyjnie. W ostatnim akcie opery Adriana Wygłasza tę kwestię na scenie postanawia odejść z teatru, zanim dworskiego, domowego teatru, jednak podjęła ostateczną decyzję, na której dopiero co zakończyło się otrzymała bukiecik zwiędłych fiołków, widowisko mitologiczno-baletowe ten sam, jak mogła przypuszczać, Sąd Parysa. Na tle tej idyllicznej który podarowała Maurycemu formy (Dormi, Dormi) monolog w teatrze. Odczytuje to jako zerwanie, Adriany jest gwałtownie dramatyczny, koniec miłości i po raz ostatni kontrastowy. W dodatku parlando wącha kwiaty. „Ostatni raz” oznacza monologu „Giusto cielo” – „Wielkie tu jednak więcej niż symboliczne nieba! O losów wyroku!” odcina się pożegnanie z ukochanym – kwiaty od całości, jest „artystyczne” na tle są zatrute, więc i oddech kobiety „zwykłego” śpiewu, który w operze jest ostatni, w sensie całkowicie był, jak wiadomo, uznawany dosłownym. Tragiczne, znane już za odpowiednik mowy. Bohaterka antycznym autorom „za późno” Racine’a, starożytna królowa – jej objawia się tu z całą mocą, gdyż losy wcześniej przedstawił Eurypides Maurycy w istocie pragnie ją poślubić, – uświadomiła sobie występny lecz przychodzi w chwili, w której charakter swojej miłości do Hipolita ukochana kończy życie, otruta i teraz pragnie już tylko śmierci. przez kwiaty przysłane przez księżnę Przewinie Fedry towarzyszy jednak de Bouillon. głęboka samoświadomość bohaterki, że swoją namiętnością sprzeciwiła Adriana-artystka umiera się etycznym prawom. Adriana w zakończeniu opery, podobnie wypowiada słowa Fedry w dworskim jak kończą życie śpiewaczka salonie, kipiącym od intryg i drobnych – Tosca i skrzypaczka – Antonia niegodziwości zgromadzonych tam (ta ostatnia umiera w poświęconym ludzi, którzy pozbawieni są etycznego jej postaci akcie opery Offenbacha). rozeznania. Aktorka nie utożsamia Śmierć wielkiej artystki w każdym się z Fedrą. Wbrew oczywistej z tych przypadków wynika z jakichś sytuacji teatralnego występu tekst indywidualnie zakreślonych, Racine’a pojawia się w nowym związanych z jej życiem powodów, dla niego porządku, co sprawia, jednak śmierć gwiazdy, jaką była że deklamacja, która – jak wiemy Adriana (także Tosca) może być też – była w ustach historycznej, realnej czytana w porządku symbolicznym. aktorki przeźroczystym przekazem „Melpòmene son io” 20.

Anna Netrebko w roli tytułowej w Adrianie Lecouvreur. Fot. Ken Howard / Metropolitan Opera Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 21.

– to przedostatnie słowa umierającej sztuki”) aż po kres życia. Może więc artystki, wielce znaczące nie tylko śmierć artystki oznacza śmierć sztuki, dlatego, że padają w wyjątkowej a już co najmniej jej kruchość, wątłość, chwili, ale też dlatego, że pokazują jej bezbronność wobec życia i świata? konsekwentne trwanie przy sztuce, od Opera Cilèi zadaje podobne pytania, wypowiedzianych w pierwszym akcie jakie stawiała przed sztuką tamta słów „Io son l’umile ancella” („jestem epoka, w ostatnich latach przed pokorną sługą”, w domyśle: „sługą Wielką Wojną.

Elżbieta Nowicka Profesor dr hab. w Instytucie Filologii Polskiej UAM w Poznaniu, zajmuje się historią literatury, teatru i opery XIX w., kierownik Centrum Badań nad Teatrem Muzycznym UAM. 22.

PLAN TRANSMISJI w sezonie 2018/2019

6 PAŹDZIERNIKA 2018 / G. 18.55 12 STYCZNIA 2019 / G. 18.55 GIUSEPPE VERDI FRANCESCO CILÈA „AIDA” „ADRIANA LECOUVREUR” NOWA OBSADA PREMIERA SEZONU obsada: Anna Netrebko (Aida), obsada: Anna Netrebko (Adriana Anita Rachvelishvili (Amneris), Lecouvreur), Anita Rachvelishvili Aleksandrs Antoņenko (Radamès), (Księżna de Bouillon), Piotr Beczała Quinn Kelsey (Amonasro), (Maurizio), Carlo Bosi (Ksiądz de Chazeuil), Ryan Speedo Green (Faraon) Ambrogio Maestri (Inspicjent Michonnet), dyrygent: Nicola Luisotti Maurizio Muraro (Książę de Bouillon) reżyseria: Sonja Frisell dyrygent: Gianandrea Noseda reżyseria: Sir David McVicar

20 PAŹDZIERNIKA 2018 / G. 18.55 2 LUTEGO 2019 / G. 18.55 CAMILLE SAINT-SAËNS GEORGES BIZET „SAMSON I DALILA” „CARMEN” PREMIERA SEZONU NOWA OBSADA obsada: Roberto Alagna (Samson), obsada: Clémentine Margaine (Carmen), Elīna Garanča (Dalila), Aleksandra Kurzak (Micaëla), Laurent Naouri (Arcykapłan), Roberto Alagna (Don José), Elchin Azizov (Abimélech), Alexander Vinogradov (Escamillo) Dmitry Belosselskiy (Stary Żyd) dyrygent: Louis Langrée dyrygent: Sir Mark Elder reżyseria: Sir Richard Eyre reżyseria: Darko Tresnjak

23 LUTEGO 2019 / G. 18.55 15 GRUDNIA 2018 / G. 18.55 GIACOMO PUCCINI GIUSEPPE VERDI „DZIEWCZYNA „LA TRAVIATA” Z DZIKIEGO ZACHODU” PREMIERA SEZONU RETRANSMISJA / NOWA OBSADA obsada: Diana Damrau (Violetta Valéry), obsada: Eva-Maria Westbroek (Minnie), Juan Diego Flórez (Alfredo Germont), (Dick Johnson / Quinn Kelsey (Giorgio Germont) Ramerrez), Carlo Bosi (Nick), dyrygent: Yannick Nézet-Séguin Željko Lučić (Jack Rance), reżyseria: Michael Mayer Michael Todd Simpson (Sonora), Francesco Cilèa Adriana Lecouvreur 23.

Matthew Rose (Ashby), 6 KWIETNIA 2019 / G. 18.55 Oren Gradus (Jake Wallas) NICO MUHLY dyrygent: Marco Armiliato reżyseria: Giancarlo del Monaco „MARNIE” RETRANSMISJA / PREMIERA SEZONU / PO RAZ PIERWSZY W MET 2 MARCA 2019 / G. 18.55 obsada: Isabel Leonard (Marnie), GAETANO DONIZETTI Janis Kelly (Pani Rutland), „CÓRKA PUŁKU” Denyce Graves (Matka Marnie), Iestyn Davies (Terry Rutland), NOWA OBSADA Christopher Maltman (Mark Rutland) obsada: Pretty Yende (Marie), dyrygent: Robert Spano Javier Camarena (Tonio), reżyseria: Michael Mayer Stephanie Blythe (Markiza de Berkenfield), Maurizio Muraro (Sulpice) dyrygent: Enrique Mazzola reżyseria: Laurent Pelly 11 MAJA 2019 / G. 18.00 FRANCIS POULENC 30 MARCA 2019 / G. 17.00 „DIALOGI KARMELITANEK” RICHARD WAGNER PO RAZ PIERWSZY W HD „WALKIRIA” obsada: Isabel Leonard (Blanche de la Force), Adrianne Pieczonka NOWA OBSADA (Pani Lidoine, nowa przeorysza), obsada: Christine Goerke (Brünhilde), Erin Morley (Siostra Konstancja), Eva-Maria Westbroek (Sieglinde), Karen Cargill (Matka Maria), Stuart Skelton (Siegmund), Karita Mattila (Pani de Croissy, Jamie Barton (Fricka), stara przeorysza), David Portillo Greer Grimsley (Wotan), (Kawaler de la Force), Günther Groissböck (Hunding) Dwayne Croft (Markiz de la Force) dyrygent: Philippe Jordan dyrygent: Yannick Nézet-Séguin reżyseria: Robert Lepage reżyseria: John Dexter

Dyrekcja Met uprzejmie informuje, że repertuar i obsady mogą ulec zmianie. Opracowano na podstawie materiałów nadesłanych przez Met z uwzględnieniem dwóch zmian terminów transmisji (Dziewczyna z Dzikiego Zachodu, Marnie) z powodu innych wydarzeń artystycznych w Filharmonii Łódzkiej. Prezentowany plan transmisji dotyczy tylko Filharmonii Łódzkiej. ADRES Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina ul. Narutowicza 20/22 90-135 Łódź www.filharmonia.lodz.pl

INFORMACJE, REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 42 664 79 79 [email protected] (honorujemy karty płatnicze)

MECENAS SEZONU 2018/2019 PARTNER PARTNER TECHNOLOGICZNY

PATRONI MEDIALNI

Uczestnictwo w wydarzeniach organizowanych przez Filharmonię Łódzką oznacza akceptację regulaminu widowni, który jest dostępny w kasie biletowej FŁ oraz na stronie www.filharmonia.lodz.pl.

WYDAWCA Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina

OPRACOWANIE PROGRAMU Magdalena Sasin

PROJEKT GRAFICZNY Mamastudio

ZDJĘCIA Ken Howard / Metropolitan Opera

KOREKTA Ewa Juszyńska-Poradecka

SKŁAD, ŁAMANIE, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Media Press P. Augustyniak i wspólnicy S.J. Beata Gawłowska / www.media-press.com.pl

NAŚWIETLENIA, DRUK Zakład Poligraficzny Sindruk

ODDANO DO DRUKU 2 stycznia 2019 r. ADRIANA LECOUVREUR FRANCESCO CILÈA