Steden aan zet

Congresmagazine over het CoR Forum on the Urban Agenda

MINISTER EUROCOMMISSARIS CORINA CREŢU CvdR VOORZITTER MARKKULA ‘Zet het perspectief van ‘Steden doe mee’ ‘In de stad verandert de burger centraal’ de wereld’ Hans Janssen, Bas Verkerk, Cor Lamers en -Schouten

Inhoudsopgave

voorwoord 3. Voorwoord Cor Lamers, voorzitter van de Nederlandse delegatie naar het CvdR Geef steden de ruimte 6. Inleiding De beste oplossingen komen van de mensen die zelf met een probleem te maken hebben. 9. Column van Wim van de Donk Daarom is het noodzakelijk dat steden een grotere stem krijgen in Europese wet- en regelgeving. 12. Toespraak van Markku Markkula, voorzitter van Steden en stedelijke regio’s zijn het brandpunt van economische en sociale ontwikkelin- gen. Hier begint vernieuwing en innovatie. Maar steden ervaren ook als eerste de grote het CvdR) vraagstukken van deze tijd: migratie, radicalisering en klimaatverandering. Steden en regio’s kunnen integrale oplossingen bedenken, zij moeten daarvoor de ruimte krijgen. 13. Toespraak van Erberhart Van der Laan, burgemeester van Het is een grote verdienste van het Nederlandse EU-voorzitterschap dat de Urban Agen- da concreet vorm krijgt. De Nederlandse delegatie van het Comité van voor de Regio’s 14. Toespraak van Frans van Houten, CEO van Philips (CoR) bepleitte dit bij de verantwoordelijke ministers Plasterk en Koenders en kreeg bij hen gehoor. Ook andere partners zagen het belang. 15. Workshop - Slimme en innovatieve steden Het Pact van Amsterdam is een eerste stap om de Europese Urban Agenda waar te 18. Workshop - Groene steden Colofon maken. Het belangrijkste daarbij is dat het initiatief ligt bij gemeenten en dat zij ruimte krijgen om te pionieren. Dat wil zeggen: oplossingen zoeken en de regels opzij zetten 19. Workshop - Inclusieve steden als dat nodig is. Kansen benutten en obstakels vermijden. Binnen steden kunnen best Het CoR Forum on the EU Urban Agenda werd practices worden uitgewerkt en opgeschaald naar andere steden. 20. Workshop - Stad en land georganiseerd door de volgende partijen: het Europees Comité van de Regio’s, Vereniging van Nederlandse Dit vereist een integrale benadering, wat zich niet verdraagt met ingewikkelde en tegen- 22. Ronald Plasterk, Minister van Binnenlandse zaken Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO), de strijdige Europese regelgeving. Europa moet regels flexibel maken en minder dirigistisch en Koninkrijksrelaties gemeente Amsterdam, de Provinie Noord-Holland en het optreden. Het gebruik van Europese fondsen voor acute problemen vergemakkelijken. Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties Goede regels en minder bureaucratie. Deze dingen zijn van belang om het vertrouwen 23. Corinne Creţu, Eurocommissaris van regionaal (BZK) van burgers in Europa terug te winnen. beleid Organisatie Forum: Simone Goedings (VNG), Bas van Amsterdam was op 31 mei 2016 één dag hotspot van Europa. In het Scheepvaartmuseum 24. , burgemeester van den Barg (VNG), Melanie de Haan (VNG Congressen), Ian stelden ministers van alle 28 Europese lidstaten het Pact van Amsterdam vast. In de Wes- Pieplenbosch (VNG), Yolanthe Sinnige (IPO), Wouter van tergasfabriek kwamen gemeente- en regiobestuurders uit heel Europa bijeen voor een forum over de Urban Agenda. Een gezamenlijk initiatief van het Comité van de Regio’s, 26. Interview Bas Verkerk, burgemeester van Delft der Heide (gemeente Amsterdam) en Eva Gijbels (provin- de VNG, het IPO, de provincie Noord-Holland en de gemeente Amsterdam. Dit congres- cie Noord-Holland). 31. Twitterpagina magazine geeft een indruk van het CoR Forum on the Urban Agenda. Een levendige en inspirerende bijeenkomst met een heldere slotsom: deze beweging is niet meer te keren. Redactie: Marjan Arenoe Fotografie: Serge Ligtenberg, Comité van de Regio’s Cor Lamers, voorzitter van de Nederlandse delegatie en burgemeester van Schiedam Vormgeving: Robert Jan van Noort

2 – Congresmagazine 3 – Congresmagazine

inleiding Goede regels, minder bureaucratie, kennis delen In de stad komt alles samen

Nergens anders is zo’n grote concentratie van talent, innovatie en economische groei. Nergens anders slaan maatschappelijke problemen zo hard neer. In steden en stedelijke regio’s komt alles samen. De stad is de logische plek om problemen op te lossen en het beste beginpunt voor Europees beleid.

De ministers van alle 28 Europese lidstaten stelden op werkmethode afgesproken. Voor elk van de vier thema’s 31 mei het Pact van Amsterdam vast. Daarmee kwamen wordt een partnerschap ingesteld met één Europese de ministers na meer dan twintig jaar debat, ronkende stad of lidstaat als voortrekker en met deskundigen resoluties en verklaringen tot een concrete invulling van andere steden, lidstaten en Europese Commissie- Ruben Maes, Benjamin R. Barber, Kerstin Westphal, Frans van Houten van de Urban Agenda. Ze zijn het erover eens dat steden diensten als deelnemers. Het partnerschap brengt per meer inbreng moeten krijgen in Europees beleid. Het thema alle relevante Europese wet- en regelgeving en Pact van Amsterdam gaat om drie belangrijke dingen: financiering in kaart en kijkt waar die voor steden zou kennis uitwisselen door en met de steden, het verbete- kunnen worden aangepast. ren van de kwaliteit van Europese wet- en regelgeving er bijvoorbeeld toe dat het Europees Sociaal Fonds (ESF) ervaren door Nederlandse gemeenten, provincies en en een betere toegang tot Europese fondsen. Verkokering nauwelijks kan worden ingezet voor de acute proble- waterschappen. Dit rapport heet Bridge! en is te vinden Steden hebben nu veel last van de Europese verkoke- men van nu, zoals de integratie van grote groepen op de website van Europa Decentraal. Thema’s ring. Sectorale wet- en regelgeving zijn in de praktijk vluchtelingen. Het ESF werkt met plannen die voor De Urban Agenda heeft onder het Nederlandse soms onuitvoerbaar door tegenstrijdigheden. Een zeven jaar moeten worden vastgesteld, in de praktijk is Integratie migranten Amsterdam EU-voorzitterschap een beslissende impuls gekregen. voorbeeld daarvan is de regelgeving rond luchtkwali- het lastig om zo’n plan te wijzigen. Bij het Nederlandse EU-voorzitterschap trokken de ver- De steden en Europa zijn het eens geworden over de teit. De huidige voorzitter van de Nederlandse delegatie schillende overheden nauw met elkaar op, wat duidelijk belangrijkste opgaven voor de steden: de integratie van naar het Comité voor de Regio’s, Cor Lamers, was eerder Door het Pact van Amsterdam krijgen steden en ste- zichtbaar was bij het Forum on the EU Urban Agenda vluchtelingen en migranten, armoede, mobiliteit, huis- rapporteur luchtkwaliteit. Hij ervoer dat het Europe- delijke regio’s ruimte om te pionieren met de gekozen van het Comité van de Regio’s in de Westergasfabriek. vesting, klimaatverandering en circulaire economie. Een se departement Milieu onhaalbare eisen stelt aan de thema’s. Het doel is integrale oplossingen te bereiken; Minister Plasterk van BZK en Europees commissaris innovatieve aanpak is nodig net als het delen en uitwis- luchtkwaliteit, want de termijnen voor het afschaffen het probleem en de oplossingsrichtingen staan cen- Creţu (regionaal beleid en stedelijke ontwikkeling) selen van kennis. De problemen doen zich tenslotte voor van zeer vervuilende vrachtwagens sluiten er niet op traal, niet de regels. Het Pact sluit aan op de portefeuille verlieten de informele ministersbijeenkomst in het in alle steden. aan. Die termijnen zijn verordonneerd door het depar- van Eurocommissaris die verant- Scheepvaartmuseum om een deel van het Forum te tement Industrie dat opereert op een ander speelveld. woordelijk is voor het verbeteren van de kwaliteit van kunnen bijwonen. Omgekeerd waren burgemeester Van In het Pact van Amsterdam zijn twaalf thema’s be- ‘Het is dweilen met de kraan open. In Europa moet het Europese wet- en regelgeving. der Laan van Amsterdam en Comitévoorzitter Markkula noemd waarop volgens de lidstaten de stedelijke bewustzijn ontwaken dat een maatregel op het ene van de partij in het Scheepvaartmuseum. dimensie op EU-niveau in kaart moet worden gebracht. terrein gevolgen heeft voor het andere.’ In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken Vooralsnog worden vier onderwerpen concreet uitge- Ook met Europese fondsen moet het gemakkelijker (BZK) heeft Europa Decentraal voorbeelden in kaart ge- Amsterdam neemt in het kader van het Pact de lead op werkt: stedelijke armoede, huisvesting, luchtkwaliteit worden om te pionieren. De verantwoordingslast en bracht van knellende Europese regels, zoals die worden het thema van de integratie van vluchtelingen. Het gaat en de integratie van migranten. Bovendien is een starre regels rond die fondsen zijn berucht. Die

6 – Congresmagazine 7 – Congresmagazine column

Wim van de Donk

Terugkijkend op het Nederlands voorzitterschap van de EU in de eerste helft van 2016 constateer ik dat we als steden en regio’s een stevige bijdrage hebben kunnen leveren. Daar waar het Europa van de natie-staten soms onzeker wankelt, is er op het niveau van de steden en regio’s een bruisende en optimistische dynamiek. Zo was daar het Pact van Amsterdam over het belang van de EU stedelijke agenda maar ook door het organiseren van aansprekende evenementen, zoals de TEN-T dagen in Rotterdam en de EU Week van de Innovatieve Regio’s in Eindhoven, hebben we ons goed op de kaart gezet.

Ruben Maes, Benjamin R. Barber, Kerstin Westphal, Frans van Houten Direct na afloop van het Nederlandse voorzitterschap was ik te gast in Slowakije om deel te nemen aan de 7e EU top van steden en regio’s van het Comité van de Regio’s. De top werd voor het eerst onder Slowaaks voorzitterschap georganiseerd in de hoofdstad Bratislava en stond volledig in het teken van het stimuleren van investeringen in steden en regio’s.

om huisvesting, publieke dienstverlening, onderwijs en Overdracht Wat me opviel tijdens verschillende gesprekken was de spirit en de trots bij de Slowaken. participatie (zowel sociaal als economisch). Verschillen- Bij de Europese Urban Agenda en het Pact van Amster- De jongeren in de stad spraken –in goed Engels- bezorgd over de Brexit en waren per saldo de grote steden in Europa spraken hier samen al eerder dam werkten Nederlandse overheden nauw samen met vooral optimistisch over het Europese project ondanks de moeilijke omstandigheden van over. Eén van de knelpunten is dat financieringsinstru- Slowakije en Malta, de volgende EU-voorzitters. Op 30 dit moment. In een dankbrief aan gouverneur Pavol Freso van de Regio Bratislava heb ik menten niet aansluiten op de behoefte die steden in de juni droeg Nederland de hamer over aan Slowakije. Dat hier ook specifiek aan gerefereerd. praktijk ervaren. land heeft zich evenals Malta gecommitteerd aan de bottom-up-benadering in Europa waarbij de stem van Bouwen aan een betere en vredige samenleving, gefundeerd op menselijke waardigheid, Luchtkwaliteit steden en stedelijke regio’s – ergo die van de Europese het blijkt nog steeds een richtinggevend en aansprekend ideaal. Het ‘Alle Menschen wer- Het Nederlandse ministerie van Infrastructuur en Mili- burgers – luider klinkt en beter tot zijn recht komt. den Brüder’ klonk bij het slot van de conferentie nog steviger dan ooit als een indringende eu (I&M) is de trekker op het terrein van luchtkwaliteit opdracht. In een Europa dat zich onderscheidt door een inspirerende variëteit moet er dan samen met de stad Utrecht. In het partnerschap doen 1 www.europadecentraal.nl wel aandacht zijn voor een economische rationaliteit die vooral in uniformiteit lijkt te zijn ook Helsinki, Londen, Milaan en Constanta mee. Het geïnteresseerd. partnerschap is erop gericht om beter (wetenschappe- lijk) in kaart te brengen welke stedelijke en niet-stedelij- Wim van de Donk ke factoren bepalend zijn voor de luchtkwaliteit en het Commissaris van de Koning in Noord-Brabant maken van een routekaart voor effectieve regulatie. Het uitwisselen van best practices is daarvan een onderdeel. Slowakije, de opvolgende voorzitter van de EU, neemt het voortouw op het thema huisvesting. België en Frankrijk treden op als trekkers van het onderwerp stedelijke armoede.

8 – Congresmagazine 9 – Congresmagazine Jantine Kriens, Ronald Plasterk, Cor Lamers, Hella Dunger-Löper keynotes

markku markkula eberhart van der laan Pact is een ander denkraam, Niet de koning of een nieuw model de bisschop, maar burgers

‘Steeds meer zijn de steden de drijvende kracht in de wereld. ‘Amsterdam is geen stad van koningen en bisschoppen, Steeds meer mensen wonen in de stad. Daar is een goede re- van paleizen of kathedralen. Wel van monumentale pan- den voor: de stad is het toneel van vernieuwing en innovatie, den en grachten, gebouwd door de burgers. Democratisch de talenten van mensen komen samen, er zijn initiatieven, burgerschap karakteriseert Amsterdam. banen en vooruitzichten. In de stad verandert de wereld. Van alle Europeanen leeft 75% in de stad. Het Pact van Am- Amsterdam is daarvan een lichtend voorbeeld vanwege zijn sterdam is op hen gericht. Stedelingen en stadsbestuurders economische kracht en culturele erfenis. Niet voor niets werd leven met de grote vraagstukken van nu en dealen ermee: Amsterdam dit jaar door de EU onderscheiden als Innovation Ca- leefbaarheid, mobiliteit, luchtkwaliteit, migratie en radica- pital of Europe. Burgers zijn daarbij de vitale schakel; de traditio- lisering. De stad creëert vernieuwing en innovatie dankzij nele triple helix van overheid, bedrijven en kennisinstituten is in zijn grote aantal zeer diverse inwoners, en dankzij de aan- Amsterdam uitgebouwd tot een quadrupel helix. De deur staat wezigheid van culturele voorzieningen en kennisinstituten. wijd open voor de kracht van burgers. De vitaliteit van steden, De triple helix van bedrijven, onderwijs en overheid is een hun kracht om zich te revitaliseren en ontwikkelen weerspiegelt voorwaarde voor economische groei en innovatie. zich in de locatie van dit forum: de Westergasfabriek. De aandacht van Europa verschuift terecht van het platte- Moeilijke uitdagingen zoals luchtvervuiling, huisvesting en land naar de stad, maar het succes van de stad mag niet ten armoede zijn er in alle steden. Overal met dezelfde oorzaken koste gaan van plattelandsgebieden. Stad en land hebben en dezelfde noodzaak om het op te lossen. Dat staat of valt elkaar nodig. Als hoofdstad voelt Amsterdam een verant- met het vermogen om te veranderen en te innoveren. Zoals dit woordelijkheid voor gemeenten met een sterke bevolkings- gebouw floreert met een nieuwe bestemming. Door internatio- daling. Krimp stelt hen voor allerlei problemen, maar door de naal samen te werken kunnen we zoeken naar oplossingen voor beperkte schaalgrootte is er geen capaciteit om die proble- problemen die zich overal voordoen. Van klimaatverandering men het hoofd te bieden. Kennisuitwisseling met een grote ‘Stedelijke dimensie hoort tot de integratie van minderheden. De stedelijke dimensie is zo stad kan veel opleveren. Zo helpen Amsterdamse gemeen- op elk niveau van het belangrijk dat zij moet worden gehoord op elk niveau van het teambtenaren krimpgemeenten bij het gebruik van EU-fond- overheidsbeleid. Daarbij moeten de problemen het uitgangspunt sen en delen ze kennis over citymarketing en de aanpak van overheidsbeleid’ zijn, niet de wet- en regelgeving. Te vaak staan regels oplossin- leegstand. gen in de weg. CV Kennisdelen is ook een belangrijk thema in het Pact van CV We hebben veel te danken aan het Nederlandse EU-voorzitter- Amsterdam. In de Urban Agenda heeft Amsterdam de rol op schap. Het Pact van Amsterdam is meer dan een stellingname, zich genomen van coördinator van het partnerschap voor Eberhart van der Laan is sinds 2010 het is een ander denkraam. Een nieuw model voor EU-beleid met de integratie van migranten. Samenwerking en kennisuit- Markku Markkula is voorzitter van burgemeester van Amsterdam. Hij pionierende steden die het voortouw nemen. De Urban Agenda wisseling tussen landen en steden is daarvoor van belang, het Comité van de Regio’s. Hij is lid was van 2008 tot 2010 minister wordt straks voortgezet op de Top van Regio’s en Steden in Bra- maar zeker zo belangrijk is de focus op burgers. Zij vragen om van de gemeenteraad van de Finse voor Wonen, Wijken en Integratie tislava (8-9 juli 2016). Ook daar zijn weer veel (hoofd)steden die oplossingen voor de grote vraagstukken van deze tijd, tegelij- stad Espoo en bestuurder van de in het kabinet Balkenende IV. Eer- zich committeren. Zoals er vandaag vijfhonderd vertegenwoor- kertijd zijn zij het menselijk kapitaal voor het vinden van die regio Helsinki-Uusimaa. Eerder zat der was hij advocaat en lid van de digers zijn van steden en regio’s. ‘Laten we beginnen, inzoomen oplossingen.’ Markulla in het Finse parlement. gemeenteraad van Amsterdam. op problemen en de weg vrijmaken voor oplossingen.’

12– Congresmagazine 13– Beter en concreter frans van houten workshops Lambert van Nistelrooy ‘Maak fondsen toegankelijker’ Problemen verbinden Slimme en genereert oplossingen Na de introductie reageert de Nederlandse innovatieve steden Europarlementariër Lambert van Nistelrooy (CDA). Hij vindt dat de Europese Structuur- ‘Een innovatief bedrijf als Philips heeft noodzakelijkerwijs Steden zijn bij uitstek banenmotors en aanjagers fondsen beter toegankelijk moeten zijn voor een weidse horizon. We houden ons bezig met de grote van economische groei. Het stadsbestuur werkt steden. ‘Het Pact van Amsterdam luidt een maatschappelijke uitdagingen van de toekomst. samen met lokale kennispartners en bedrijven in andere benadering in van Europees stedelijk de triple helix. Burgemeester Bas Verkerk van Delft beleid. Steden gaan een sleutelrol spelen bij De bevolking wordt ouder, steeds meer mensen hebben een vertelt over YES!Delft (www.yesdelft.nl) een initi- schone energie, duurzame mobiliteit en het chronische ziekte. De gezondheidszorg moet zichzelf opnieuw atief van de TU Delft waarbij jonge studenten hun vluchtelingenvraagstuk. Innovatie en techno- uitvinden. Aandacht voor een gezonde levensstijl - preventie eigen hightechbedrijven starten. Slim en innovatief logie zullen bijdragen aan meer leefbaarheid - is cruciaal. Efficiënt omgaan met energie is ook zo’n vraag- gaat ook over het uitwisselen van kennis tussen en betere dienstverlening.’ stuk. Door het gebruik van led kan het stroomverbruik met steden. Dat gebeurt bijvoorbeeld op het Platform 60% dalen. We hebben aan Madrid recent 225 duizend lampen Open @ Agile Smart Cities (www.oascities.org) waar geleverd die reageren op verkeersintensiteit. We dromen over standaarden worden ontwikkeld voor vraagstukken voedsel produceren in de stad, geen vervuilende distributie- die zich overal voordoen en best practices worden keten meer. Oude gebouwen een andere bestemming geven, uitgewisseld. In de workshop is er ook een presenta- verse groenten maken met nieuwe technieken. We doen het al tie over het European Network of Living Labs (www. in Chicago en Moskou. openlivinglabs.eu). Dit is een netwerk van innova- tieve experimenten gericht op leefbaarheid en bete- ‘We kijken jaloers naar Innovatie is teamwork. Het gaat erom de uitdaging en de ur- re dienstverlening waarin overheden samenwerken gentie te begrijpen en mensen te verbinden. De warmte van de Silicon Valley. Waarom kan met burgers, kennisinstellingen en bedrijven. datacentra op de Amsterdamse Zuidas kun je hergebruiken op dat in Europa niet?’ urban farms. Het CO2-afval van de Rotterdamse haven is bruik- baar in de nabijgelegen kassen. Innovatie is verbinden. Steden kunnen daarbij een grote rol spelen. Talent trekt naar de steden en burgemeesters hebben invloed. In Amsterdam werken bij Philips veel mensen uit binnen- en buitenland. Die mensen CV moeten wonen, ze moeten geen weerstand tegen buitenlan- ders ondervinden. Amsterdam stelt zich daarbij zeer construc- Frans van Houten is bestuursvoor- tief op, het gevolg is dat de werkgelegenheid toeneemt. zitter van Koninklijke Philips. Hij begon zijn carrière bij Philips waar Wij werken graag samen met steden, bijvoorbeeld in het Global hij in de loop van de jaren verschil- Platform for Cities. Als Europeaan maak ik me wel zorgen om- lende bestuursfuncties vervulde. dat we in Europa niet het volle voordeel halen uit het aanwe- In 2009 leidde hij bij de ING de zige talent. We kijken jaloers naar Californië met zijn Silicon splitsing van de bank en de verze- Valley, waarom kan dat in Europa niet? Verbinden, de connectie keringsgroep. In 2011 keerde hij als maken. Innovatie komt vanzelf als de vonken rondvliegen. bestuursvoorzitter terug bij Philips. Daarom vind ik de Urban Agenda zo belangrijk. Samenwerken. Polarisatie vermijden. Samen ambitieus en ondernemend zijn.’

14– Congresmagazine

Bart Somers, Marcelle Hendrickx, Daniël Termont, Amalia Zepou

workshops Groene steden

Duurzame vormen van mobiliteit, groenstructuren in de stad en hoe de stad moet omgaan met de gevolgen van de klimaatverandering. Daarover gaat de Workshop Groene steden. De stad is een grote vervuiler, maar daar staan maatregelen tegenover zoals investeren in duurzaam openbaar vervoer en lokale productie van duurzame energie. Voorbeelden die worden gepre- senteerd betreffen de renovatie van appartementen in Letland. Enerzijds een werkgelegenheidsproject, anderzijds verbetert het de levensomstandigheden van burgers, ook doordat hun energielasten lager worden. Het andere voorbeeld gaat over Boedapest. Hier zijn de waterreservoirs van de brandweer geschikt gemaakt als drinkwaterfonteinen, wat voorziet in een grote behoef- te van inwoners en toeristen. workshops Inclusieve steden

Marcelle Hendrickx (Tilburg) Daniël Termont, burgemeester van Gent en vicevoorzitter van ‘Niet enkel technische Eurocities, opent de workshop met een oproep voor meer en Mark Frequin (Ministerie I en M) maar ook sociale innovatie’ betere samenwerking tussen steden en de Europese instituties om de werkloosheid aan te pakken. ‘Een partnerschap voor banen ‘Krachten bundelen’ Wethouder Marcelle Hendrickx van en scholing dat onderdeel is van de Urban Agenda kan steden in Tilburg is lid van het samenwer- positie brengen om hun kennis en expertise optimaal in te zetten Mark Frequin, directeur-generaal kingsverband van Europese steden voor beter Europees beleid.’ Armoede, werkloosheid en integra- Mobiliteit van het ministerie van op het gebied van sociale innovatie. tieproblematiek spelen in alle steden. Steeds vaker spelen burgers Infrastructuur en Milieu, reageert ‘Innovatie drijft op technologie, een actieve rol in de aanpak. De burgemeester van Athene vertelt dat de voorbeelden illustreren waar maar sociale innovatie is zeker zo bijvoorbeeld over de grote aantallen vluchtelingen in haar stad. Zij het bij de Urban Agenda over gaat: belangrijk,’ zegt ze. Een voorbeeld worden merendeels vrijwillig opgevangen, begeleid en geholpen grensoverschrijdend kennis en van die vernieuwing is de Starters- door inwoners van de stad. ideeën uitwisselen en zoeken naar beurs die is opgezet in Tilburg. Jonge oplossingen die steden duurzamer werklozen kunnen tegen een stage- maken. ‘De Urban Agenda heeft vergoeding werkervaring opdoen. geen eigenaar, het gaat erom de Deze aanpak heeft in Nederland veel krachten te bundelen.’ navolging gekregen.

18 – Congresmagazine 19 – Congresmagazine workshops Stad en land

Betere dienstverlening aan burgers vereist samenwerking in de regio tussen stad en de omliggende gemeenten. Op het gebied van onder meer transport en vervoer, ruimtelijk beleid en economie.

Michiel Rijsberman, gedepu- teerde van Flevoland en lid van het Comité van de Regio’s, vertelt hoe binnen de Amsterdamse metropoolregio wordt samenge- werkt op thema’s als economie en ruimtelijk beleid. Een onder- deel daarvan is Action Almere 2.0. De stad blijft de komende jaren Cees Loggen, Peter Ramsden, Michiel Rijsberman, groeien om tegemoet te komen Juliane Kürschner, Helyn Clark aan de vraag naar woningen. Dat is een kwantitatieve maar vooral een kwalitatieve opgave.

Cees Loggen, gedeputeerde van Noord-Holland en lid van het Comité voor de Regio’s, is lid van de Noordzee Commissie van CPMR, de belangenclub van kustregio’s. Hij fo- cust op waterbeheer in relatie tot de verandering van het klimaat. Binnen het project Delta Metropolis worden waterveiligheid en ruimtelijke ordening geïntegreerd aangepakt. Een aanpak die goed werkt bij de versterking van de Markermeerdij- ken tussen Hoorn en Amsterdam.

20 – Congresmagazine 21 – Congresmagazine keynotes

aan het einde van de keten moeten uitvoeren. Het twee- de is dat de toegang tot Europese fondsen moet worden vergemakkelijkt. Het derde punt is kennis uitwisselen. corina creŢ u Amsterdam maakt zich zorgen over de effecten van het massatoerisme, Barcelona en Venetië hebben die pro- blemen al langer. Het ligt voor de hand dat die steden Europese Commissie steunt voluit van elkaar leren. de belangrijke rol van steden

De werkwijze die in het Pact is afgesproken is nieuw ‘Het Pact van Amsterdam is een mijlpaal op de lange weg die begon in Europa. Het gaat in programma’s waar idealiter vijf bij het Verdrag van Maastricht in 1992. Daar immers besloten we het landen en vijf steden uit vijf verschillende lidstaten Comité van de Regio’s te vormen om de overheden die het dichtst bij aan meedoen. Voorbeelden zijn de partnerschappen de burgers staan een plek te geven in de Europese beleidsvorming. over huisvesting waarbij Slowakije de trekker is, of het partnerschap voor de integratie van migranten waarbij Ministers van alle 28 Europese lidstaten zijn het vandaag eens geworden Amsterdam in de lead is. over het Pact van Amsterdam. Het raamwerk voor de Urban Agenda, die daarmee vorm heeft gekregen: twaalf thema’s worden aangepakt in in- ‘De beslissingen worden niet ternationale partnerschappen. In de tweede helft van dit jaar en in 2017 willen we nieuwe partnerschappen lanceren, bovenop de vier die hier meer in Brussel genomen’ vandaag zijn gepresenteerd. ronald plasterk Dit Pact van Amsterdam gaat over een andere ma- Partnerschap is de ziel van de Urban Agenda die de volle steun heeft van Een nieuwe manier nier van werken. De beslissingen worden niet meer in de Europese Commissie. Ik wil alle steden aanmoedigen om eraan mee Brussel genomen. Dit past in de beweging dat burgers te doen. De Europese Commissie zal er op haar beurt alles aan doen om van werken in Europa steeds meer zelf vormgeven aan de samenleving. Het de Urban Agenda tot een succes te maken. Om te beginnen met drie con- is al lang niet meer zo dat de overheid het allemaal crete acties: we nemen onze eigen werkmethode kritisch onder de loep ‘De stad is de grootste uitvinding van de mensheid. bedenkt. Ik denk aan het initiatief van studenten in om zeker te stellen dat steden systematisch en structureel geconsulteerd Oceanen, bergen en rivieren waren er altijd al op Barcelona die een populaire gadget ontwierpen om worden over nieuwe wet- en regelgeving. Daarnaast gaan we kritisch ‘Europese Commissie onze planeet. Maar de stad is een grootse creatie door crowdsourcing de luchtkwaliteit te meten. De kijken naar het effect van wet- en regelgeving: is een regel efficiënt en neemt maatregelen van mensen die bij elkaar zijn gaan wonen, terwijl ze overheid kan vaak gewoon een stap opzij zetten. Wat proportioneel? Is hij niet in strijd met een andere regel? In de derde voor hun voedsel moesten vertrouwen op anderen. niet betekent dat de overheid zich moet terugtrekken. plaats maken we voor de steden in Europa een online one stop shop. Het om Urban Agenda tot Dat illustreert de tentoonstelling die ik gisteren zag in is een website die in september live gaat. Alle Europese regelingen en In de jaren zeventig, toen de industrialisatie op zijn eind het Stedelijk Museum over de Amsterdamse School. financiële instrumenten die relevant zijn voor steden en regio’s worden een succes te maken’ liep, raakten de steden in verval. Maar halverwege de Grote architecten bouwden niet alleen voor instituties daar inzichtelijk gemaakt. jaren tachtig werd de stad weer populair en nog steeds maar ook voor gewone mensen dankzij optimisme en groeit het aantal stadsbewoners. Die groei noopt tot het geloof in de vooruitgang. Mensen met visie blijven De informele ministersbijeenkomst markeert de afsluiting van vele maatregelen om de stad leefbaar te houden, bijvoor- nodig, vooruitgangsgeloof is in de 21ste eeuw nog even jaren werk en het begin van een nieuw tijdperk. Europese steden gaan beeld voor schone lucht. Over 25 jaar zullen we het ons actueel.’ de Europese Commissie helpen haar werk beter te doen. De problemen CV niet kunnen voorstellen dat er ooit verbrandingsmoto- waar we voor staan zijn niet gering: sociaal, economisch, de grote stroom ren in onze auto’s zaten. vluchtelingen en de florerende anti-Europese bewegingen. Steden Corina Cretu is sinds november ´ CV weten het best wat werkt en wat niet. De Commissie faciliteert graag 2014 Europees Commissaris voor Nederland is een sterk verstedelijkt land. Daarom zijn de samenwerking tussen steden en verleent technische assistentie. Het regionaal beleid. Ze was in Roeme- we blij met het Pact van Amsterdam. Het gaat om drie Ronald Plasterk is minister van Binnenlandse Zaken en Comité van de Regio’s is onze natuurlijke partner. Ik ben ervan overtuigd nië senator en na de toetreding van belangrijke dingen. In de eerste plaats zijn we het erover Koninkrijksrelaties. Eerder was hij lid van de Tweede dat we de gezamenlijk de problemen kunnen overwinnen. In het belang Roemenië tot de EU trad ze in 2007 eens dat steden bij het maken van beleid aan het begin Kamer en minister van Onderwijs, Cultuur en Weten- van een betere toekomst voor onze burgers.‘ toe tot het Europees Parlement. van de keten moeten staan, juist omdat ze het beleid schap in het kabinet Balkenende IV.

23 – Congresmagazine ahmed aboutaleb Een Europa voor burgers ‘Een minimaal niveau van welvaart

‘In Rotterdam West opende ik onlangs de uitbreiding van een zeer inno- en waardigheid voor iedereen, dat is vatief familiebedrijf. Dankzij vernieuwende producten kon dit bedrijf overeind blijven in de crisis. Met robottechnologie maakt het kunststof ook Europa’ isolatiedeuren. Een hoogtechnologisch bedrijf waar ook 170 mensen werken met een arbeidsbeperking. Dat zijn de kansrijke ontwikkelingen die we in de stad graag zien en het is nog maar één voorbeeld.

Mijn pak is gemaakt is gemaakt in Marokko, maar over een paar jaar zal ik me in een studio in Rotterdam laten opmeten en komt mijn kostuum uit de 3D-printer. Een ander voorbeeld is de lokale productie en consumptie van energie. Straks produceert mijn CV ketel niet alleen heet water, maar ook de stroom voor mijn elektrische auto.

Benjamin Barber heeft gelijk. Steden en burgers zijn in de lead, het is voor Europa geen schande om dat te erkennen. In de Haags-Rotterdamse Metro- poolregio werken we met 23 burgemeesters samen aan een innovatiepro- gramma. Heel iets anders dan vroeger toen het rijk het economisch beleid vaststelde en de stad kon vragen om een beetje geld. Nu komen we zelf met onze plannen, we vertellen ons concept en vragen het rijk: vindt u het wat? Doe dan mee! En dat zeggen we ook tegen Brussel. De kern van de zaak is de bottom-up-benadering. In het licht van alles wat er in de stad gebeurt is het vreemd dat er nog steeds geen EU-commissaris is voor de stad. Die moet er bij de volgende formatie wel komen.

Er is veel kritiek op Europa en er zijn veel anti-Europese sentimenten. Dat komt grotendeels doordat we er niet in zijn geslaagd een Europa voor de burgers te maken. Wel een geweldige gemeenschappelijke markt: con- tainers en kapitaal vliegen onbelemmerd heel Europa door, maar als je in een grensstreek woont is het een drama om goed onderwijs voor je kind te regelen. Of je pensioenvoorziening. Dat komt zeker niet doordat we geen federaal Europa zijn. Het komt door een gebrek aan wil om een Europa voor burgers te creëren.

Om het vertrouwen te herstellen, moet er een Europese agenda komen voor burgers, anders krijgen we nog veel meer Brexit-achtige initiatieven. Het CV Europees Parlement en de Europese Commissie moeten zich richten op de onderwerpen die voor burgers belangrijk zijn. In mijn Europa slapen geen Ahmed Aboutaleb is burge­ mensen op straat. In mijn Europa heb je gelijke kansen waar je ook geboren meester van Rotterdam. bent. De kloof tussen arm, rijk, blank en zwart moeten we niet accepteren. Eerder was hij staatssecreta- Daar gaat Europa ook over: een minimaal niveau van welvaart en waardig- ris van Sociale Zaken in het heid voor iedereen. Als we daar niet in slagen dan zal het evenmin lukken kabinet Balkenende IV en een veilige gezamenlijke toekomst zeker te stellen.’ wethouder in Amsterdam.

24– Congresmagazine steden enerzijds kennis uitwisselen en anderzijds het beleid in Europa beïnvloeden. In de jaren tachtig had de toenmalige burgemeester van bas verkerk Rotterdam, , daarvoor De dag van het interview is B-day. het initiatief genomen. ‘Oude in- De uitkomst van het referendum in dustrieën vielen om, er was mas- het Verenigd Koninkrijk is dan nog sale werkloosheid en in de steden ‘Burgemeesters ongewis. ‘Maar’, zegt Verkerk, ‘hoe was verloedering,’ vertelt Verkerk. het ook afloopt, een institutionele ‘Peper zocht contact met tweede hervorming van Europa is onver- steden zoals Frankfurt, Bordeaux en overzien de grote mijdelijk. Het staat daarbij wel vast maatverandering en werkloosheid. Barcelona. De hoofdsteden hadden dat Europa de steden nodig heeft ‘Het overheidssysteem loopt vast. hun zaakjes meestal wel goed voor om de grote vraagstukken van nu te De dynamiek is groot, met de mo- elkaar. Die wisten veel beter de weg problemen én de kunnen oplossen en om het Euro- derne communicatiemiddelen staan naar de Europese fondsen en von- pese niveau dichterbij de burgers te burgers voortdurend met elkaar in den gemakkelijker gehoor.’ oplossingen’ brengen.’ contact. De overheid verliest de grip Op nationaal niveau werd het doordat wetgeving en regels stellen economisch en sociaal belang van Dat juist de steden het verschil ma- tijd vraagt, maar de wereld is al de grote stedelijke regio’s eind jaren ken ziet Verkerk in zijn eigen stad. verder. Om de razendsnelle werke- tachtig onderkend. De Commissie Het Pact van Amsterdam is de ‘In Delft gaan wetenschap, techniek lijkheid bij te houden, moet je in de Montijn adviseerde het kabinet te steden zijn. Dat is het bestuurlijk ni- investeren in het versterken van bekroning van het werk van scheidend en economie samen. Wij hebben de start-ups die werken aan oplossin- veau dat de problemen het best kent de grote steden. In het Verdrag burgemeester Bas Verkerk van Delft. gen op het gebied van milieu, ener- en de meeste voeling heeft met de van Maastricht (1992) werd onder kenniseconomie. Europa kan enkel Jarenlang zette hij zich in voor meer gie, gezondheidszorg en mobiliteit. Nederlands EU-voorzitterschap het In de stad heb je de overgang van concurreren op kennis, in al het an- Comité van de Regio’s ingesteld. De invloed van steden en regio’s in kennisinstituten, de maatschappij dere zijn we slechter of duurder. De bestuurslaag die het dichtst bij de Europa. ‘We hebben nu iets in handen en de markt.’ hele wereld verstedelijkt en Europa burgers staat moest meer worden het eerst. Wij zijn de frontrunners betrokken bij Europa. Desondanks waar we mee verder kunnen.’ om een uitweg te vinden voor het duurde het meer dan twintig jaar ‘Europa moet het klimaatvraagstuk, de integratie van voordat de Europese Urban Agenda migranten, mobiliteit, decentrale concreet vorm zou krijgen. ‘Dat is hebben van kennis, energieopwekking en huisvesting. te wijten aan de massieve institu- in al het andere zijn In de steden van Europa moeten we tionele weerstand,’ zegt Verkerk. het uitvinden.’ ‘Vergis je niet, het gaat over macht we slechter of en invloed. Lidstaten waren tegen Verloedering omdat ze vonden: wij gaan erover.’ duurder’ De verbinding tussen Europa en de stad is een constante in de loopbaan Als lid van de Nederlandse delega- Het floreren van het anti-Europese van Verkerk. Toen hij in 1996 aantrad tie naar het Comité van de Regio’s sentiment schrijft Verkerk toe aan als wethouder van Economische (CoR) gaf Verkerk de Europese Urban het onvermogen van Europa om de Zaken in Den Haag, zocht hij aan- Agenda een flinke zet met zijn problemen die burgers het meest sluiting bij Eurocities, een verband advies ‘Naar een integrale aanpak raken, aan te pakken, zoals de kli- waarin tweehonderd Europese van steden in de Europese Unie’ dat

27 – Congresmagazine ‘Heb ik die avond een glaasje champagne gedronken? Wel twee!’

in juni 2014 door het CoR werd vastgesteld. Het en regionale bestuurders die ervoeren hoe diep was een oproep aan de Europese Commissie die erin hakte. Hoe moeilijk het was om eruit te om werk te maken van de stedelijke agenda. In komen. In Spanje is een hele generatie werk- het advies stonden drie dingen centraal: een loos geraakt. Lokale bestuurders zijn de hele integrale benadering van beleid om tegenstrij- dag aanspreekbaar voor hun kiezers. Je komt ze dige wet- en regelgeving te voorkomen, steden steeds tegen: op straat, langs de lijn en aan het betrekken bij het beleid (multi-level governan- loket. Mensen eisen antwoorden, oplossingen ce) en een betere uitwisseling van kennis en en graag een beetje rap. Burgemeesters van best practices tussen steden. grote steden overzien de problemen en ook de oplossingen die voortkomen uit de vernieu- Het advies landde uiteindelijk in het Pact van wing die zich afspeelt in de stad.’ Amsterdam. Dit voorziet naast inhoudelijke keuzes in een werkmethode. Partnerschappen De grote stedelijke agglomeraties in Europa van steden en andere overheidsniveaus gaan werken graag samen en op zichzelf zijn ze aan het werk met de twaalf grote thema’s van groot genoeg om massa te maken. ‘Het is de nu. Verkerk weet als geen ander hoe sectoraal perfecte bestuurlijke schaal voor het ontwer- Europa is georganiseerd, en hoe volhardend de pen van een ander soort wetgeving: thema- Ruben Maes, Bas Verkerk, Cor Lamers en Ank Bijleveld-Schouten departementen staan voor hun deelbelangen. tisch en integraal. Met het Pact van Amster- ‘Maar’, zegt hij, ‘als de steden falen, faalt Eu- dam hebben we nu iets in handen waarmee CV ropa. De Urban Agenda gaat over het behalen we verder kunnen. Als steden en nationale van de belangrijke doelen. Europa verliest overheden het eens worden over een actieplan Bas Verkerk is twee termijnen zijn geloofwaardigheid als het niet lukt om de kan de Commissie er eigenlijk niet onderuit om burgemeester geweest van Delft problemen aan te pakken die de mensen het het uit te voeren. Ook al zijn er landen met een (van 2004 tot juli 2016). Daarvoor meest bezighouden. Maar ik zeg niet dat het meer centralistische cultuur waar de nationale was hij van 1996 tot 2004 wethou- gemakkelijk zal zijn. De Eurocommissaris voor overheid er nog aan moet wennen dat de stad der van Den Haag. In die stad zat hij regionaal beleid, Corina Creţu, zal op de trom meer te zeggen krijgt.’ vanaf 1993 in de gemeenteraad. moeten slaan. Ook Frans Timmermans heeft er Bas Verkerk was sinds 2001 lid van als Commissaris voor de kwaliteit van Europe- Voor Verkerk was 30 mei 201, de dag dat de het Comité van de Regio’s. Hij was se wet- en regelgeving (en als vicevoorzitter ministers van alle 28 Europese lidstaten het van 2008 tot 2012 voorzitter van van de Europese Commissie) een rol in. Europa Pact van Amsterdam vaststelden, daarom een de Nederlandse delegatie van het heeft nog maar even tijd om te laten zien wat feestdag. ‘Het was voor mij de bekroning van Comité en van 2012 tot 2016 voor- het waard is, als dat niet gebeurt is het afge- iets waar ik jarenlang mee bezig ben geweest. zitter van de liberale fractie van het lopen. Dan zeggen we: u bent een hinderlijke, Of ik er die avond een glaasje champagne op Comité. overbodige bureaucratie gebleken. We gaan heb gedronken? Wel twee!’ het anders organiseren. Heel lang heeft het Eu- ropees niveau gedacht dat ze het wel goed de- den. Maar na de eurocrisis waren het de lokale

28 – Congresmagazine 29 – Congresmagazine #EUUrbanAgenda

Raffaele Cattaneo @Cattaneo_R CoR @EU_CoR 80% of GDP comes from cities and urban areas: #EUUrbanAgenda not just about #EUcities, but without cities #Europe does not exist #EUUrba- also about rural linkages: see tags for expert nAgenda #Pact #Amsterdam panel joining @antbuc1

KieranMcCarthy @cllrkmac Pierluigi Boda @PierluigiBoda Pac needs a roll out @EU_CoR Amsterdam @Rplasterk: form now on alle new EU policies strategy; close the gaps between ideology, will be shaped together with cities - #EUUrba- policy making and practical messages nAgenda takes off @EU_Cor

European Commission @EU_Commission Eurocities network @Eurocitiestweet : European cities get their #EUUrbanAgenda Dieter Reiter: all levels need to cooperate to say in EU policy making. tackle Europe’s major challenges @Stadt- Muenchen #EUUrbanAgenda

Thierry van Vugt @ThierryVanVugt Sidony Venema @SidonyVenema Minister @RPlasterk: ‘Cities ar much more in Holland is not a densely populated country, but the lead’#EUUrbanAgenda a sparsely populated city #EUUrbanAgenda @ rijberman

Gilles Pargneaux @gillespargneaux Karen Vandeweghe @Kavdeweg As MEP & elected official in Lille European #EUUrbanAGenda: easier acces to funding for Metropolis (MEL), I support strongly #EUUr- cities, effective implementation of eu policies and as a powerfull tool to fight urban banAgenda a better urban knowlegdge base poverty!

ALDE-CoR @Alde_CoR Hélène Geoffroy @ Johanna Roland (Voorzit- @BartSomers #EUUrbanAgenda: avoiding ter Eurocities) ghettos & creating an inclusive urban identity ‘Travailler avec les villes c’est travailler avec les doesn’t need money, but leadership and good citoyens’ @Ville_gouv #EUUrbanAgenda governance

31 – Congresmagazine Benjamin R. Barber, Ahmed Aboutaleb, Bas Verkerk, Corina Creţu, Ronald Plasterk, Ivo Nesrovnal, Rafaele Cattaneo, Iskra Mihaylova, Hella Dunger-Löper, Cor Lamers 34– Congresmagazine