Magia Politycznych Wizerunków W Mediach: Aleksander Kwaśniewski I Andrzej Lepper: Studium Przypadków
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Magia politycznych wizerunków w mediach Aleksander Kwaśniewski i Andrzej Lepper Studium przypadków Beata Czechowska-Derkacz Citation: Czechowska-Derkacz, B. (2012). Magia politycznych wizerunków w mediach: Aleksander Kwaśniewski i Andrzej Lepper: studium przypadków. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. ISBN 978-83-7326-881-4. © Korzystanie z tego materiału jest możliwe zgodnie z właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa, a korzystanie w szerszym zakresie wymaga uzyskania zgody uprawnionego. Magia politycznych wizerunków w mediach Aleksander Kwaœniewski i Andrzej Lepper Studium przypadków Beata Czechowska-Derkacz Magia politycznych wizerunków w mediach Aleksander Kwaœniewski i Andrzej Lepper Studium przypadków Wydawnictwo Uniwersytetu Gdañskiego Gdañsk 2012 Recenzent Kazimierz Wolny-Zmorzyński Redaktor Wydania Alina Kietrys Korekta Ewa Judycka Publikacja dofinansowana z funduszu na działalność statutową Prorektora ds. Nauki Uniwersytetu Gdańskiego © Copyright by Uniwersytet Gdański Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ISBN 978–83–7326–881–4 Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego ul. Armii Krajowej 119/121, 81–824 Sopot tel./fax: (058) 523–11–37; tel.: 725–991–206 http://wyd.ug.gda.pl, e ‑mail: [email protected] Spis treści Wstęp.................................................................................................................................................7 1. Media i polityczne wizerunki ...........................................................................................13 1.1. Media przyszłości – szkic w świetle współczesnych badań ............................................16 1.2. Komunikowanie polityczne, marketing polityczny, public relations, wizerunek – definicje ..........................................................................................................22 1.3. Media jako czwarta władza – uwarunkowania prawne, polityczne związki ...............36 1.4. Rola mediów i marketingu politycznego w kreowaniu wizerunków .............................52 1.5. Potęga wizerunków i teoria symulakrów Jeana Baudrillarda w polityce .......................69 1.6. Udział „Gazety Wyborczej” w polskim życiu politycznym – od solidarnościowego etosu do komercjalizacji .....................................................................................................75 2. Aleksander Kwaśniewski – prezydent spełniony. Wizerunek Aleksandra Kwaśniewskiego w „Gazecie Wyborczej” w latach 1989–2011 (studium przypadku 1.) ......................................................................................................81 2.1. Wizerunkowa walka z towarzyszem Szmaciakiem (1989–1993) ...................................83 2.2. Wojna dwóch światów – postkomunistycznego i postsolidarnościowego – kampania prezydencka 1994–1995 ......................................................................................................91 2.3. Zasypywanie podziałów – prezydentura 1995–2000 ....................................................100 2.4. Cyberkandydat Aleksander Kwaśniewski – kampania prezydencka 2000 ..................113 2.5. Międzynarodowy autorytet – prezydentura 2000–2005 ................................................120 2.6. Wizerunkowa przemiana od „eleganckiego oportunisty” do „kawałka Zachodu” ....137 2.7. Książę lewicy czy „wirus III RP” (2006–2007) ...............................................................143 2.8. Polityczna emerytura Aleksandra Kwaśniewskiego (2007–2011).................................149 3. Ludowy trybun na salonach władzy. Wizerunek Andrzeja Leppera w „Gazecie Wyborczej” w latach 1991–2011 (studium przypadku 2.) .............................................155 3.1. „Wojna zadłużonych” – Andrzej Lepper na czele protestów (1991–1994) ..................157 3.2. My i oni – dychotomiczny świat Andrzeja Leppera (1995–2001) ................................166 3.3. Czas demagogów – polityczny fenomen Andrzeja Leppera (2000–2001) ...................178 5 3.4. Koniec Wersalu w polskim Sejmie – Andrzej Lepper na salonach władzy (2001–2005) .......................................................................................................................185 3.5. Od wicepremiera do bohatera seksafery – (2005–2007) ................................................199 3.6. Koniec politycznej kariery Andrzeja Leppera – (2007–2011) .......................................216 Podsumowanie.............................................................................................................................225 Bibliografia....................................................................................................................................229 Materiał ilustracyjny .................................................................................................................I–VI Wstęp Media od dawna są nieodłącznym pośrednikiem społecznej komunikacji, od dawna także mamy do czynienia ze zjawiskiem nazywanym przez analityków mediatyzacją życia publicznego, co oznacza, że stały się osią, wokół której rozgrywają się niemal wszystkie wydarzenia – są w centrum większości procesów społecznych. Szczegól‑ nie wyraźnie widać ich wpływ na świat polityki – stały się jednym z jego konstruk‑ torów. Zamieniają w ten sposób realną rzeczywistość w wirtualne medioświaty, jak często jest określany współczesny obraz polityki. Podjęłam próbę pokazania, w jaki sposób zostały wykreowane wizerunki polskich polityków po 1989 roku, uwzględ‑ niając proces zachodzących w mediach dynamicznych zmian. Zajęłam się wize‑ runkami politycznymi, ponieważ polityka, a współcześnie jej medialne odbicie, ma ogromny, choć nie zawsze uświadamiany wpływ na wszystkie sfery naszego życia. Żyjemy w świecie wizerunków – nietrwałych, budowanych w mediach na potrzeby chwili, ale także etykiet, poprzez które postrzegana jest rzeczywistość. Do studium przypadków wybrałam dwie postaci z polskiej sceny politycznej – Aleksandra Kwaśniewskiego i Andrzeja Leppera, których wizerunki po 1989 roku ukształtowały się na tyle stabilnie, że można uznać je za wyraźnie zarysowane i po‑ kazać całościowe medialne portrety. Książka powstała na podstawie mojej rozprawy doktorskiej, która została ukoń‑ czona w 2010 roku. 5 sierpnia 2011 roku Andrzej Lepper popełnił samobójstwo, a 9 października 2011 roku Sojusz Lewicy Demokratycznej poniósł dotkliwą po‑ rażkę w wyborach parlamentarnych. Śmierć Andrzeja Leppera wymusiła uzupeł‑ nienie tej publikacji – jego polityczny wizerunek został ostatecznie zamknięty, choć podkreślić trzeba, że pozostał postrzegany jako polityk, który dzięki politycznemu awanturnictwu i populizmowi zrobił błyskotliwą karierę w III RP. W przypadku Aleksandra Kwaśniewskiego trzeba było uwzględnić kontekst przyszłości lewicy na polskiej scenie i rolę byłego prezydenta w jej ewentualnej odbudowie. Aleksander Kwaśniewski i Andrzej Lepper to politycy budzący silne emocje i sta‑ nowiący swojego rodzaju fenomen popularności, często analizowany w mediach. Te dwie postaci zostały wybrane jako przeciwstawne portery, przykłady odmienne‑ go wykorzystywania mediów do kreowania swojego wizerunku i różnego uprawia‑ nia polityki. W 1989 roku Aleksander Kwaśniewski był już doświadczonym, choć młodym politykiem – w czasach PRL zrobił błyskotliwą karierę i został ministrem w rządzie Zbigniewa Messnera. Uważany był za reprezentanta wad nomenklatury starego systemu, ale w czasie obrad Okrągłego Stołu przez solidarnościową opozycję traktowany jako polityk, który potrafi wznieść się ponad partykularny interes PZPR 7 i wspierać demokratyczne zmiany. W warunkach rodzącej się polskiej demokracji powoli, ale skutecznie odbudowywał pozycję lewicowej partii, która była obciążona bagażem PZPR. Udało mu się dość szybko (bo już w 1993 roku) doprowadzić do zwycięstwa lewicy, a w 1995 roku zwyciężył z legendą Solidarności Lechem Wałę‑ są w wyborach prezydenckich. Sprawował tę funkcję przez dwie kolejne kadencje z dużym społecznym poparciem widocznym w sondażach popularności. Od po‑ czątku świadomie budował swój wizerunek w mediach z pomocą zawodowych ko‑ munikatorów i udało mu się dokonać wizerunkowej przemiany z reprezentującego peerelowską władzę prominentnego członka PZPR w symbol transformacyjnych przemian w Polsce, prezydenta wprowadzającego Polskę do NATO i Unii Europej‑ skiej, dobrze reprezentującego interesy Polski w świecie i prowadzącego koncyliacyj‑ ną politykę zasypywania ideowych podziałów w kraju. Andrzej Lepper w 1989 roku był rolnikiem z Zielnowa, który – podobnie jak tysiące innych rolników w Polsce – po wprowadzeniu rynkowych reform rządu Ta‑ deusza Mazowieckiego wpadł w pułapkę zadłużenia kredytowego. Ale to on potrafił zmobilizować rolników do walki i wyprowadzić na ulice, by w kolejnych latach stać się reprezentantem dużej społecznej grupy ludzi przez nową demokratyczną Polskę odrzuconych na margines społecznych zmian. W swoich działaniach był radykalny, ale skuteczny – rolnicze blokady i protesty wielokrotnie paraliżowały Polskę, próbo‑ wali się z Andrzejem Lepperem „układać” kolejni rządzący politycy. Andrzej Lepper znalazł się wreszcie w 2002 roku wraz z Samoobroną w Sejmie i w kolejnych latach stał się języczkiem u wagi zwycięskich partii, by w końcu dzięki sejmowej arytmety‑ ce wejść w skład rządzącej koalicji i zostać wicepremierem. Nie potrafił na początku świadomie wykorzystywać mediów do kreowania swojego wizerunku – ale znako‑ micie wpisał się w tabloidyzujące się na wolnym rynku media, wiedząc, że przede wszystkim musi być w nich obecny, niezależnie od negatywnych