POL ANRI (1865 – 1953) ALS TONEELAUTEUR Over De Invloed Van Het Volkstoneel, De Pedagogie En De Vlaamse Beweging
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Universiteit Gent Academiejaar 2006 - 2007 POL ANRI (1865 – 1953) ALS TONEELAUTEUR Over de invloed van het volkstoneel, de pedagogie en de Vlaamse Beweging Verhandeling voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte voor het verkrijgen van de graad van licentiaat in de taal- en letterkunde: Promotor: Germaanse talen, door Prof. dr. Anne Marie Musschoot Marijke Van Damme Woord vooraf Bij het begin van dit werk wil ik graag een aantal mensen bedanken die op welke manier dan ook geholpen hebben bij het tot stand komen van deze scriptie. In de eerste plaats gaat een oprecht woord van dank uit naar mijn promotor prof. dr. Anne Marie Musschoot, die me steeds met raad en daad bijstond. Vervolgens wil ik Kirsten Van Malderen bedanken voor de uiterst snelle ter beschikking stelling van haar licentieverhandeling over het leven van Pol Anri die ze in 2006 voltooide, en voor de fijne en vlotte samenwerking. Uiteraard richt ik ook een zeer groot woord van dank tot mijn ouders, die mijn studies mogelijk maakten en van wie ik altijd alle steun heb gekregen. Ik wil hierbij mijn papa nog eens speciaal bedanken voor de vele hulp bij het opzoekwerk voor deze scriptie en mijn mama voor alle lieve aanmoedigingen die ik van haar kreeg. Ook mijn vriend Michaël verdient hier een hartelijke bedanking voor de juiste en bemoedigende woorden die hij me toesprak in tijden van stress en voor alle morele steun die ik gedurende mijn gehele opleiding van hem kreeg. Daarnaast wil ik ook mijn vrienden en vriendinnen die ik tijdens mijn opleiding leerde kennen bedanken voor de hulp bij scriptieproblemen die af en toe de kop opstaken en de opbeurende peptalk die daarmee gepaard ging. Tot slot wil ik graag alle mensen bedanken die me bij mijn opzoekwerk bereidwillig geholpen hebben; in het bijzonder de medewerkers van het Liberaal Archief Gent, de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde en het AMVC- letterenhuis, en mevrouw Agnes Gelaude van de vakgroepbibliotheek Nederlandse letterkunde. Foto op titelblad K. Temmerman, ‘Anri, P(olydoor)’, A. Capiteyn, H. Defoort (red.), Literair Gent, Stedelijke Openbare Bibliotheek Gent en Gent Cultuurstad. <http://www.literair.gent.be/> (4/04/2007) Inhoudsopgave Inleiding…………………………………………………………………………………..p. 1 Hoofdstuk I: Het leven van Pol Anri……………………………………………………..p. 4 1.1. Pol Anri‟s achtergrond…………………………………………………….....p. 4 1.2. Pol Anri als onderwijzer en pedagoog…………………………………….....p. 6 1.3. Pol Anri als Vlaamsgezinde liberaal…………………………………………p. 8 1.4. Pol Anri als toneelauteur……………………………………………………p. 10 Hoofdstuk II: Situering van Pol Anri binnen de Gentse toneelwereld………………….p. 12 2.1. De Minardschouwburg……………………………………………………...p. 12 2.2. De Koninklijke Nederlandse Schouwburg………………………………….p. 17 2.3. De Gentse Toneelschool……………………………………………………p. 21 2.3.1. Het ontstaan…………………………………………………..p. 21 2.3.2. De lessen……………………………………………………...p. 23 2.4. Pol Anri en de Leergang van zielkunde…………………………………….p. 26 2.5. Pol Anri en het amateurtoneel………………………………………………p. 30 2.6. Besluit………………………………………………………………………p. 31 Hoofdstuk III: Het toneeloeuvre van Pol Anri…………………………………………..p. 32 3.1. Elf blijspelen………………………………………………………………..p. 32 3.1.1. Een hompje kaas. Blijspel in één bedrijf (1887)………………p. 32 3.1.2. Het mes op de keel. Blijspel in één bedrijf (1889)…………….p. 33 3.1.3. De waterzoo en het jubilee. Blijspel in één bedrijf. Uitgave voor mannen (1897)…………………………………………...p. 34 3.1.4. De waterzoo en het jubilee. Blijspel in één bedrijf. Uitgave voor meisjes (1897) ………………………………………….p. 35 3.1.5. Maartsche buien. Blijspel in twee bedrijven (1897) ………...p. 35 3.1.6. De gedachtenlezer. Geprimeerd kluchtspel in drie bedrijven (1901)………………………………………………p. 36 i 3.1.7. Jack the Ripper of eene misgreep. Blijspel in één bedrijf (1910)…………………………………………………p. 38 3.1.8. Hij ziet er klaar in! Blijspel in één bedrijf (1910)…………...p. 39 3.1.9. Die zachte tonen der muziek! Blijspel in één bedrijf (1910)…p. 39 3.1.10. Kamermuziek. Blijspel in één bedrijf (1911)………………..p. 40 3.1.11. Onze lieve kinderen. Blijspel in vier bedrijven (ongedateerd)p. 41 3.2. Vier blijspelen met zang……………………………………………………p. 44 3.2.1. De ondergeschikte dienstbode. Blijspel met zang in één bedrijf (1880)………………………………………………….p. 44 3.2.2. Judas wint! Blijspel met zang in één bedrijf (1885)…………p. 45 3.2.3. Als ge van den duivel spreekt ziet gij een melkboer! Blijspel met zang in één bedrijf (1888)………………………………..p. 45 3.2.4. Vier armen en twee mouwen. Blijspel met zang in één bedrijf (1897)………………………………………...……….p. 46 3.3. Vier zangspelen……………………………………………………………..p. 48 3.3.1. Aan strand terug. Zangspel in één bedrijf (1886)…………...p. 48 3.3.2. Het reistaschje. Zangspel in één bedrijf (ongedateerd)……..p. 48 3.3.3. O, die zoete meiskens! Zangspel in drie bedrijven (ongedateerd)……………………………………….p. 49 3.3.4. Rikke-tikke-tak. Zangspel in drie bedrijven en een naspel (ad libitum) (1912)…………………………………………….p. 50 3.4. Zes stukken voor kinderen………………………………………………….p. 52 3.4.1. Na de markt (1892)…………………………………………...p. 52 3.4.2. Spaarzaam en edelmoedig (1893)…………………………….p. 52 3.4.3. De dageraad. Groot kindertooneel (1895)…………………..p. 53 3.4.4. Andrée. Kindertooneel (ongedateerd)………………………..p. 53 3.4.5. De lente. Kindertooneel (ongedateerd)………………………p. 54 3.4.6. De waaier. Kindertooneel (ongedateerd)…………………….p. 54 ii 3.5. Declamatiestuk: Het kindje (1887)…………………………………………p. 55 3.6. Geschiedkundig drama in twee bedrijven: Willem de vondeling (ongedateerd)……………………………………………………..p. 55 3.7. Met een opdracht (ongedateerd)……………………………………………p. 56 Hoofdstuk IV: Pol Anri en het volkstoneel……………………………………………...p. 59 4.1. Volkstoneel: kenmerken……………………………………………………p. 59 4.1.1. Tien algemene kenmerken van volkstoneel…………………..p. 60 4.1.2. Het volkstoneel in Gent………………………………………p. 63 4.1.3. Besluit………………………………………………………...p. 65 4.2. Schreef Pol Anri (Gents) volkstoneel? …………………………………….p. 67 4.2.1. Link met gemeenschappelijke kenmerken van volkstoneel in het algemeen en Gents volkstoneel………………………...p. 67 4.2.2. Link met overige kenmerken van volkstoneel in het algemeen………………………………………………..p. 71 4.2.3. Link met kenmerken van Gents volkstoneel………………….p. 74 4.2.4. Besluit………………………………………………………...p. 78 Hoofdstuk V: Pol Anri als pedagogisch toneelauteur…………………………………...p. 80 5.1. Pedagogisch kindertoneel…………………………………………………..p. 80 5.1.1. “Eerlijk zijn, eerlijk zijn, - / Niets is zoo goed, / Niets is zoo zoet!”……………………………………………………...p. 80 5.1.2. “Leve ‟t sparen! Leve ‟t sparen!”……………………………..p. 81 5.1.3. “Houd niet alles voor u zelven […], Maar gedenkt den evenmensch […]”…………………………………………p. 82 5.1.4. “Wie den arbeid schijnt te duchten, Is den naam van mensch niet waard”…………………………………………………….p. 82 5.2. Pedagogische blijspelen met zang…………………………………………..p. 83 5.2.1. “O! de luiheid, lieve vrienden, / Ja, dat is een groote pest”…..p. 83 5.2.2. “Eerlijk, eerlijk, duurt het langst!”……………………………p. 84 iii 5.2.3. “Niets in het leven zoo zalig en zoet, / Dan zijne plichten / Trouw steeds verrichten”……………………………………...p. 85 5.3. „Pedagogische uitstapjes‟…………………………………………………...p. 85 5.4. Besluit………………………………………………………………………p. 86 Hoofdstuk VI: Pol Anri als Vlaamsgezind toneelauteur………………………………...p. 88 6.1. Pol Anri en de strijd voor Nederlandstalig toneel…………………………..p. 88 6.2. Samenwerking met Karel Miry……………………………………………..p. 89 6.3. Opvoeding van het Vlaamse volk…………………………………………..p. 90 6.4. Antiklerikale uitingen………………………………………………………p. 91 6.5. Anri‟s taalgebruik…………………………………………………………..p. 91 6.5.1. Rijm…………………………………………………………..p. 92 6.5.2. Taalspel……………………………………………………….p. 95 6.6. Besluit………………………………………………………………………p. 97 Algemeen besluit………………………………………………………………………..p. 98 Bijlage 1………………………………………………………………………………..p. 101 Bijlage 2………………………………………………………………………………..p. 102 Bibliografie…………………………………………………………………………….p. 103 iv Inleiding Toen de vakgroep Nederlandse literatuur in 2005 mogelijke onderwerpen voor een licentieverhandeling voorstelde, sprak het volgende onderwerp me meteen aan: „een studie over het werk van de Gentse pedagoog en toneelauteur Pol Anri (Gent ° 1865 - Gent + 1953)‟. Algauw bleek echter dat iemand het jaar voorheen „Pol Anri, een Gents onderwijzer‟ als scriptie-onderwerp gekozen had en al volop bezig was met het uitpluizen van Anri‟s leven als liberaal Vlaamsgezinde pedagoog.1 Hierop besloot ik, in overleg met mijn promotor, me te beperken tot het toneelwerk van Pol Anri, dat op zich al genoeg stof levert tot het schrijven van een scriptie. Anri is immers de auteur van heel wat toneelstukken. Allerlei opzoekingen brachten me naar de Gentse universiteitsbibliotheek, de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal-en Letterkunde in Gent, het AMVC (Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven)-letterenhuis in Antwerpen en de Antwerpse stadsbibliotheek. Door een bezoek aan elk van deze instellingen kon ik 28 stukken van de hand van Anri bemachtigen, die echter niet allemaal werden uitgegeven. De kans bestaat dus dat Anri meerdere toneelstukken schreef die in de loop der tijd verloren gegaan zijn. Het is dan ook merkwaardig, dat er over het toneelwerk van Anri nog geen studie werd geschreven. Hoog tijd voor verandering dus. In deze licentieverhandeling ga ik uitgebreid in op het toneelwerk van Pol Anri, niet alleen omdat dit nog nooit eerder gebeurd is, maar ook en vooral omdat bij een bespreking van Anri‟s toneeloeuvre meteen een aantal interessante vragen naar voren komen. Aangezien Pol Anri uit de volksklasse afkomstig is2, is de vraag naar het volkse karakter van zijn toneelwerk zeker en vast het onderzoeken waard. Anri was verder een verdienstelijk