Halicka, Marianna Badania nad litewskim strojem ludowym prowadzone w powiecie sejneńskim = Исследоваия литовской народной одежды, проведённые в Сейненьском повяте = Investigations on the Lithuanian folk-dress carried out in Sejny District
"Rocznik Białostocki", 8, 1968, , s. 440-442
Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma
„Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019).
Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.
Marianna Marianna mgr mgr które które przep~owadziła przep~owadziła etnografii, etnografii, zakresie zakresie w w walszczyzny walszczyzny
Su badania badania systematyczne systematyczne r. r. 1964 1964 lipcu lipcu w w rozpoczęło rozpoczęło Suwalszczyzny Suwalszczyzny
strojem strojem mad mad penetracyjnymi penetracyjnymi badaniami badaniami Suwalskiej Suwalskiej Ziemi Ziemi Muzeum Muzeum
District District Sejny Sejny in in out out carried carried folk-dress folk-dress Lithuanian Lithuanian the the on on Investigations Investigations
noBRTe noBRTe Ce:H:HeHhCKOM Ce:H:HeHhCKOM a a
npoae~eHHbie npoae~eHHbie o~e:m:~hi, o~e:m:~hi, Hapo~Ho:H: Hapo~Ho:H: JIMTOBCKo:H: JIMTOBCKo:H: MccJie~oaaHMR MccJie~oaaHMR
SEJNEŃSKIM SEJNEŃSKIM POWIECIE POWIECIE W W PROWADZONE PROWADZONE
LUDOWYM LUDOWYM STROJEM STROJEM LITEWSKIM LITEWSKIM NAD NAD BADANIA BADANIA
HALICKA HALICKA A A MARIANN MARIANN
r. r. 1965 1965 we we wrześniu wrześniu łymstoku łymstoku
Bia w w Muzeum Muzeum przez przez Okręgowe Okręgowe zorganizowanej zorganizowanej plastyki plastyki wie wie obrzędowej obrzędowej
wysta na na eksponowano eksponowano rzeczy rzeczy zakupionych zakupionych z z Augustów. Augustów. pow. pow. Większość Większość
Krasnymborze Krasnymborze w w wykonany wykonany weselny, weselny, korowaj korowaj oraz oraz gwiazdy gwiazdy 2 2 kolędnicze kolędnicze
zamówienie, zamówienie, specja:lne specja:lne 11a 11a wykonanych wykonanych kwiatów, kwiatów, sztucznych sztucznych ze ze palm palm 6 6
przecinkowym, przecinkowym, ornamencie ornamencie charakterystycznym charakterystycznym o o czarno-białych czarno-białych ważnie ważnie
prze pisanek, pisanek, 70 70 Muzeum Muzeum zbiorów zbiorów około około do do zakupiono zakupiono badail badail czasie czasie W W
gruszkami. gruszkami. np. np. owocami owocami z z jabłkami, jabłkami, latem latem i i 1 wzory, wzory, gałązkam zaś zaś
na na nimi nimi różne różne cieście cieście wyciskano wyciskano szklanki, szklanki, naparstka, naparstka, kieliszka, kieliszka, pomocy pomocy
przy przy zdobiono zdobiono korowaj korowaj litewskich litewskich wsiach wsiach niektórych niektórych W W wesela. wesela. w w dzień dzień
dzd.eci dzd.eci nimi nimi by by "kaczuszki", "kaczuszki", obdzielić obdzielić oddzielnie oddzielnie pieczono pieczono korowaja korowaja oprócz oprócz
augustowskim augustowskim W W makaronowego. makaronowego. ciasta ciasta z z zrobione zrobione · · były były "nagusków"
"pleoionek", "pleoionek", "kaczuszek", "kaczuszek", postaci postaci w w ozdoby ozdoby zaś zaś ciasta ciasta z z drożdżowego, drożdżowego,
zawsze zawsze go go Pieczono Pieczono powojennych. powojennych. latach latach w w jeszcze jeszcze Suwalszczyzny Suwalszczyzny renie renie
te na na był był korowaja korowaja żywotny żywotny pieczenia pieczenia zwyczaj zwyczaj weselem weselem z z Związany Związany
darza. darza.
gospo domu domu do do razem razem niesiono niesiono i i ją ją kwiatami kwiatami kobiety kobiety zdobiły zdobiły zboża zboża
gromadnie, gromadnie, ściętego ściętego garść garść się się zazwyczaj zazwyczaj które które odbywały odbywały nJiw, nJiw, . ż kończeniu kończeniu
zta Po Po augustowskim. augustowskim. i i powiecie powiecie w w sejneńskim sejneńskim "równianki" "równianki" i i suwalskim suwalskim
powiecie powiecie w w "plonu" "plonu" robienia robienia zwyczaj zwyczaj jest jest Ze Ze zWJiąza:ny zWJiąza:ny żniwami żniwami Ciała. Ciała.
Bożego Bożego w w Oktawę Oktawę z z ztiół ztiół wianków wianków wicia wicia zwyczaj zwyczaj jeszcze jeszcze jest jest Żywotny Żywotny
dzieciom. dzieciom. chrzestnym chrzestnym nich nich z z skim, skim, składanego składanego
augustow i i w w sejneńskim sejneńskim "wołocennego" "wołocennego" "wołocebnego", "wołocebnego", "włóczennego", "włóczennego",
suwalskim, suwalskim, powiecie powiecie w w "wykupu" "wykupu" zwyczajem zwyczajem ze ze to to się się poWJiatach. poWJiatach. W·iąże W·iąże
wymienionych wymienionych wszystkich wszystkich we we ogromnych ogromnych w w ilościach ilościach jeszcze jeszcze konuje konuje się się
wy Pisankd. Pisankd. doniczkowymi. doniczkowymi. kwiatkami kwiatkami zdobione zdobione oleandra, oleandra, je je gałązki gałązki pują pują
DZJisiaj DZJisiaj m. m. zastę niekiedy niekiedy . . 2 ich ich sięgała sięgała kwiatów. kwiatów. Długość Długość bibułkowych bibułkowych
kolorowych kolorowych z z kobiety kobiety robiły robiły okresie okresie w w jeszcze jeszcze międzywojennym międzywojennym Palmy Palmy
jajkami. jajkami. kraszonymi kraszonymi malowanymd. malowanymd. bądź bądź zwane zwane pisanki pisanki wszystkim wszystkim
1 przede przede palmy palmy li li N a a N zasługują zasługują uwagę uwagę bardzo bardzo żywotność. żywotność. ą ą duż wykazują wykazują
wielkanocne wielkanocne zwyczaje zwyczaje Narodzenia Narodzenia okresem okresem z z Bożego Bożego porównaniu porównaniu W W
440 440 HALICKA HALICKA M. M. ODKRYCIA I NABYTKI MUZEALNE 441
H a l i ck a. W pierwszej ich fazie ograniczono się do stroju litewskiego. Spenetrowano 16 wsi :zJamieszkałych przez Litwinów w powiecie sejneń skim, w okolicach Puńska, głównego ich ośrodka kulturalnego. Należą do nich Puńsk, Os;z;kinie, Sz1okiemie, Wojtokiemie, Żwikiele, Rejsztokie mie, Widugiery, Buda Z.awidugierska, Krasnowo, Wiłkopedzie, Klejwy, Kompocie, Wołyńce, Ogórki, Trakiszki, Krejwiany. Zasadniczym celem badań było skompletowanie stroju litewskiego do zbiorów muzeum i zebranie o nim możliwie wyczerpujących wiadomości. Badaniami objęto lata 1880-1914. Penetracja wymienionych wsi wykaza~a, że uzyskanie ' pełnego ze stawu litewskiego stroju ludowego (męskiego i kobiecego) jest w chwili obecnej niemożliwe. Działania I i II wojny światowej spowodowały, że naw'et te elementy stroju, które były pieczołowicie przechowywane przez najstarsze poko lenie, zaginęły bądź też przerabiane były na rzeczy codziennego użytku i uległy całkowitemu zniszczeniu. Relacje najstarszych informatorów sięgają lat osiemdmesi ~ ątych ubieg łego stulecia. Źródłem ich jest własna autopsja, bądź też przekazy jeszcze starszego pokolenia (rodziców, dziadków). Na ten okres datują się rów• nież znalezione najstarsze elementy stroju. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte ubiegłego stulecia są, jak wy nika z relacji informatorów, okresem, w którym rozpoczynają się prze obrażenia tradycyjnego stroju litewskiego. Największe nasilenie osiągają one po pierwszej wojnie św1 iatowej. Coraz silniejsze kontakty z ośrodkami miejskimi, powszechna emigracja, odegrały, zdaje się, w tym procesie rolę decydującą. Rezultatem poszukiwań terenowych jest znalezienie kilku oryginal nych "półkoszulków kobiecych" (litewska nazwa papete's) szytych ręcznie z lnianego i bardzo cienkiego płótna. Krój ich jest przyramkowy, koł nierz i mankiety haftowane białym haftem dziureczkowym. Do rzadkości należą wełniane samodziałowe spódnice pasiaste, bądź kraciaste, szyte ręcznie z czterech "pół". W przeciwieństwie do wełnia nych znajduje się we wsiach litewskich bardzo dużo spódnic kamelowy~h, różnokolorowych, szytych w 7 klinów, datujących się na lata 1900-1914. Nrie znaleziono natomiast ani jednego okazu "sznurówki" kobiecej (rodzaj gorsetu). Wygląd jej można jedynie odtworzyć na podstawie mniej lub bardziej ścisłych relacji informatorów. Ważnym elementem tradycyjnego stroju litewskiego kobiecego był fartuch (lit. nazwa priejuoste), najczęściej lniano-wełniany, tkany tech niką "podbierania", szyty pierwotnie z 2 "pół", następnie zaś przeszy wany w trzy kliny, na wzór fartuchów czarnych, szytych z materiału fabrycznego, które upowszechniają się na tych terenach w latach 1900- 442 B. IGESTENIS-STUDZIŃSKA
1914. Znaleziiono również w czasie badań kilka ciekawych egzemplarzy wielonidelnicowych, lnianych płacht, którymi kobiety, idąc latem do kościoła, okrywały dz1ieci, oraz guń- wełnianych kraciastych płacht słu żących ja~o okrycie zimowe. Z tradycyjnego obuwia cz . ęsto spotyka się jeszcze tzw. obijaki, ·. nato miast całkowicie drewniane klumpie oraz łapcie plecione 'z łyka lub ko rzeni należą do rzadkości. Nie uda~o się również skompletować litewskiego stroju męskiego. Spo tyka się jedynie lniane koszule, czasem kapelusze plecione ze słomy. Zebrane materiały Illie staJnowią - wyczerpującego źródła wiadomości o stroju Litwinów zamieszkujących pó~ . nocno-wschodni · skrawek Suwal szczyzny. Zawierają dużo luk, niejasności. Problem ten wymaga jeszcze dal~zych skrupulatnych badań.
BARBARA KIESTENIS-STUDZIŃSKA
RZEźBY LUDOWEGO ARTYSTY WŁADYSŁAWA SWIERZBIŃSKIEGO W ZBIORACH MUZEUM W BIAŁYMSTOKU
CKy JihiiTYPhi Hapo,n;Horo xy,n;m-KHVIKa BJia,n;Mc.l!aBa CsepJK6J1HbCKoro B co6paHJ1J1 BeJIOCTOKCKoro ~y3eH The folk sculptures of the artist Władysław świerzbiński at the Museum_
in - Biały_stok
Zbiory etnograficzne muzeum powiększyły się w r. 1966 o rzeźby w drzewie Władysława ś w i er z b i ń s k i e g o, 35-letniego rzeźbiarza, urodzonego i mieszkającego obecnie na wsi Wiszowate, pow. Mońki. Wspól• nie z ojeem gospodarzy tam na niewielkim kilkuhektarowym. gospodar-' stwie rolnym. Świerzbiński jest samoukiem, rzeźbi od roku 1964, w jego rodzinie brak jakichkolwiek tradycji rzeźbiarskich. Pierwsze jego prace zostały przychylnie przyjęte przez Spółdzielcze Zrzeszenie Chałupników i Wytwórców Ludowych w Białymstoku. W roku 1965 Ministerstwo Kul tury i Sztuki przyznało mu stypendium. Rzeźby Świerzbińskiego znajdują się w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warsza,wie oraz w Muzeum Archeologicznym i Etnografic:zmym w Łodzi. Muze~m w Bia łymstoku zakupiło następuj,ące p~ace: "P i e t a" - rzeźba pokryta polichromią, do której użyto far? akwa relowy,ch, wys. 28,5 cm wykonana wraz z podstawą w jednym , kawałku drewna, przedstawia siedzącą posta~ Madonny (18,5 cm), która trzyma na kolanach zemdlonego Chrystusa. lVIadonna ubrana jest w długą szatę koloru karmitnowego z zaznaczoną talią. N a ramiona zarzucony j:est ciem nozielony płaszcz, głowę okrywa biała chusta spadająca nieco na plecy. Chrystus ujęty jest w momencie. zdjęcia z krzyża, z białą ; prz~paską na