Halicka, Marianna Badania nad litewskim strojem ludowym prowadzone w powiecie sejneńskim = Исследоваия литовской народной одежды, проведённые в Сейненьском повяте = Investigations on the Lithuanian folk-dress carried out in District

"Rocznik Białostocki", 8, 1968, , s. 440-442

Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma

„Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa

Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019).

Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.

Marianna Marianna mgr mgr które które przep~owadziła przep~owadziła etnografii, etnografii, zakresie zakresie w w walszczyzny walszczyzny

Su­ badania badania systematyczne systematyczne r. r. 1964 1964 lipcu lipcu w w rozpoczęło rozpoczęło Suwalszczyzny Suwalszczyzny

strojem strojem mad mad penetracyjnymi penetracyjnymi badaniami badaniami Suwalskiej Suwalskiej Ziemi Ziemi Muzeum Muzeum

District District Sejny Sejny in in out out carried carried folk-dress folk-dress Lithuanian Lithuanian the the on on Investigations Investigations

noBRTe noBRTe Ce:H:HeHhCKOM Ce:H:HeHhCKOM a a

npoae~eHHbie npoae~eHHbie o~e:m:~hi, o~e:m:~hi, Hapo~Ho:H: Hapo~Ho:H: JIMTOBCKo:H: JIMTOBCKo:H: MccJie~oaaHMR MccJie~oaaHMR

SEJNEŃSKIM SEJNEŃSKIM POWIECIE POWIECIE W W PROWADZONE PROWADZONE

LUDOWYM LUDOWYM STROJEM STROJEM LITEWSKIM LITEWSKIM NAD NAD BADANIA BADANIA

HALICKA HALICKA A A MARIANN MARIANN

r. r. 1965 1965 we we wrześniu wrześniu łymstoku łymstoku

Bia­ w w Muzeum Muzeum przez przez Okręgowe Okręgowe zorganizowanej zorganizowanej plastyki plastyki wie wie obrzędowej obrzędowej

wysta­ na na eksponowano eksponowano rzeczy rzeczy zakupionych zakupionych z z Augustów. Augustów. pow. pow. Większość Większość

Krasnymborze Krasnymborze w w wykonany wykonany weselny, weselny, korowaj korowaj oraz oraz gwiazdy gwiazdy 2 2 kolędnicze kolędnicze

zamówienie, zamówienie, specja:lne specja:lne 11a 11a wykonanych wykonanych kwiatów, kwiatów, sztucznych sztucznych ze ze palm palm 6 6

przecinkowym, przecinkowym, ornamencie ornamencie charakterystycznym charakterystycznym o o czarno-białych czarno-białych ważnie ważnie

prze­ pisanek, pisanek, 70 70 Muzeum Muzeum zbiorów zbiorów około około do do zakupiono zakupiono badail badail czasie czasie W W

gruszkami. gruszkami. np. np. owocami owocami z z jabłkami, jabłkami, latem latem i i 1 wzory, wzory, gałązkam zaś zaś

na na nimi nimi różne różne cieście cieście wyciskano wyciskano szklanki, szklanki, naparstka, naparstka, kieliszka, kieliszka, pomocy pomocy

przy przy zdobiono zdobiono korowaj korowaj litewskich litewskich wsiach wsiach niektórych niektórych W W wesela. wesela. w w dzień dzień

dzd.eci dzd.eci nimi nimi by by "kaczuszki", "kaczuszki", obdzielić obdzielić oddzielnie oddzielnie pieczono pieczono korowaja korowaja oprócz oprócz

augustowskim augustowskim W W makaronowego. makaronowego. ciasta ciasta z z zrobione zrobione · · były były "nagusków"

"pleoionek", "pleoionek", "kaczuszek", "kaczuszek", postaci postaci w w ozdoby ozdoby zaś zaś ciasta ciasta z z drożdżowego, drożdżowego,

zawsze zawsze go go Pieczono Pieczono powojennych. powojennych. latach latach w w jeszcze jeszcze Suwalszczyzny Suwalszczyzny renie renie

te­ na na był był korowaja korowaja żywotny żywotny pieczenia pieczenia zwyczaj zwyczaj weselem weselem z z Związany Związany

darza. darza.

gospo­ domu domu do do razem razem niesiono niesiono i i ją ją kwiatami kwiatami kobiety kobiety zdobiły zdobiły zboża zboża

gromadnie, gromadnie, ściętego ściętego garść garść się się zazwyczaj zazwyczaj które które odbywały odbywały nJiw, nJiw, . ż kończeniu kończeniu

zta­ Po Po augustowskim. augustowskim. i i powiecie powiecie w w sejneńskim sejneńskim "równianki" "równianki" i i suwalskim suwalskim

powiecie powiecie w w "plonu" "plonu" robienia robienia zwyczaj zwyczaj jest jest Ze Ze zWJiąza:ny zWJiąza:ny żniwami żniwami Ciała. Ciała.

Bożego Bożego w w Oktawę Oktawę z z ztiół ztiół wianków wianków wicia wicia zwyczaj zwyczaj jeszcze jeszcze jest jest Żywotny Żywotny

dzieciom. dzieciom. chrzestnym chrzestnym nich nich z z skim, skim, składanego składanego

augustow­ i i w w sejneńskim sejneńskim "wołocennego" "wołocennego" "wołocebnego", "wołocebnego", "włóczennego", "włóczennego",

suwalskim, suwalskim, powiecie powiecie w w "wykupu" "wykupu" zwyczajem zwyczajem ze ze to to się się poWJiatach. poWJiatach. W·iąże W·iąże

wymienionych wymienionych wszystkich wszystkich we we ogromnych ogromnych w w ilościach ilościach jeszcze jeszcze konuje konuje się się

wy­ Pisankd. Pisankd. doniczkowymi. doniczkowymi. kwiatkami kwiatkami zdobione zdobione oleandra, oleandra, je je gałązki gałązki pują pują

DZJisiaj DZJisiaj m. m. zastę­ niekiedy niekiedy . . 2 ich ich sięgała sięgała kwiatów. kwiatów. Długość Długość bibułkowych bibułkowych

kolorowych kolorowych z z kobiety kobiety robiły robiły okresie okresie w w jeszcze jeszcze międzywojennym międzywojennym Palmy Palmy

jajkami. jajkami. kraszonymi kraszonymi malowanymd. malowanymd. bądź bądź zwane zwane pisanki pisanki wszystkim wszystkim

1 przede przede palmy palmy li li N a a N zasługują zasługują uwagę uwagę bardzo bardzo żywotność. żywotność. ą ą duż wykazują wykazują

wielkanocne wielkanocne zwyczaje zwyczaje Narodzenia Narodzenia okresem okresem z z Bożego Bożego porównaniu porównaniu W W

440 440 HALICKA HALICKA M. M. ODKRYCIA I NABYTKI MUZEALNE 441

H a l i ck a. W pierwszej ich fazie ograniczono się do stroju litewskiego. Spenetrowano 16 wsi :zJamieszkałych przez Litwinów w powiecie sejneń­ skim, w okolicach Puńska, głównego ich ośrodka kulturalnego. Należą do nich Puńsk, Os;z;kinie, Sz1okiemie, , Żwikiele, Rejsztokie­ mie, , Buda Z.awidugierska, Krasnowo, Wiłkopedzie, Klejwy, , Wołyńce, Ogórki, , Krejwiany. Zasadniczym celem badań było skompletowanie stroju litewskiego do zbiorów muzeum i zebranie o nim możliwie wyczerpujących wiadomości. Badaniami objęto lata 1880-1914. Penetracja wymienionych wsi wykaza~a, że uzyskanie ' pełnego ze­ stawu litewskiego stroju ludowego (męskiego i kobiecego) jest w chwili obecnej niemożliwe. Działania I i II wojny światowej spowodowały, że naw'et te elementy stroju, które były pieczołowicie przechowywane przez najstarsze poko­ lenie, zaginęły bądź też przerabiane były na rzeczy codziennego użytku i uległy całkowitemu zniszczeniu. Relacje najstarszych informatorów sięgają lat osiemdmesi ~ ątych ubieg­ łego stulecia. Źródłem ich jest własna autopsja, bądź też przekazy jeszcze starszego pokolenia (rodziców, dziadków). Na ten okres datują się rów• nież znalezione najstarsze elementy stroju. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte ubiegłego stulecia są, jak wy­ nika z relacji informatorów, okresem, w którym rozpoczynają się prze­ obrażenia tradycyjnego stroju litewskiego. Największe nasilenie osiągają one po pierwszej wojnie św1 iatowej. Coraz silniejsze kontakty z ośrodkami miejskimi, powszechna emigracja, odegrały, zdaje się, w tym procesie rolę decydującą. Rezultatem poszukiwań terenowych jest znalezienie kilku oryginal­ nych "półkoszulków kobiecych" (litewska nazwa papete's) szytych ręcznie z lnianego i bardzo cienkiego płótna. Krój ich jest przyramkowy, koł­ nierz i mankiety haftowane białym haftem dziureczkowym. Do rzadkości należą wełniane samodziałowe spódnice pasiaste, bądź kraciaste, szyte ręcznie z czterech "pół". W przeciwieństwie do wełnia­ nych znajduje się we wsiach litewskich bardzo dużo spódnic kamelowy~h, różnokolorowych, szytych w 7 klinów, datujących się na lata 1900-1914. Nrie znaleziono natomiast ani jednego okazu "sznurówki" kobiecej (rodzaj gorsetu). Wygląd jej można jedynie odtworzyć na podstawie mniej lub bardziej ścisłych relacji informatorów. Ważnym elementem tradycyjnego stroju litewskiego kobiecego był fartuch (lit. nazwa priejuoste), najczęściej lniano-wełniany, tkany tech­ niką "podbierania", szyty pierwotnie z 2 "pół", następnie zaś przeszy­ wany w trzy kliny, na wzór fartuchów czarnych, szytych z materiału fabrycznego, które upowszechniają się na tych terenach w latach 1900- 442 B. IGESTENIS-STUDZIŃSKA

1914. Znaleziiono również w czasie badań kilka ciekawych egzemplarzy wielonidelnicowych, lnianych płacht, którymi kobiety, idąc latem do kościoła, okrywały dz1ieci, oraz guń- wełnianych kraciastych płacht słu­ żących ja~o okrycie zimowe. Z tradycyjnego obuwia cz . ęsto spotyka się jeszcze tzw. obijaki, ·. nato­ miast całkowicie drewniane klumpie oraz łapcie plecione 'z łyka lub ko­ rzeni należą do rzadkości. Nie uda~o się również skompletować litewskiego stroju męskiego. Spo­ tyka się jedynie lniane koszule, czasem kapelusze plecione ze słomy. Zebrane materiały Illie staJnowią - wyczerpującego źródła wiadomości o stroju Litwinów zamieszkujących pó~ . nocno-wschodni · skrawek Suwal­ szczyzny. Zawierają dużo luk, niejasności. Problem ten wymaga jeszcze dal~zych skrupulatnych badań.

BARBARA KIESTENIS-STUDZIŃSKA

RZEźBY LUDOWEGO ARTYSTY WŁADYSŁAWA SWIERZBIŃSKIEGO W ZBIORACH MUZEUM W BIAŁYMSTOKU

CKy JihiiTYPhi Hapo,n;Horo xy,n;m-KHVIKa BJia,n;Mc.l!aBa CsepJK6J1HbCKoro B co6paHJ1J1 BeJIOCTOKCKoro ~y3eH The folk sculptures of the artist Władysław świerzbiński at the Museum_

in - Biały_stok

Zbiory etnograficzne muzeum powiększyły się w r. 1966 o rzeźby w drzewie Władysława ś w i er z b i ń s k i e g o, 35-letniego rzeźbiarza, urodzonego i mieszkającego obecnie na wsi Wiszowate, pow. Mońki. Wspól• nie z ojeem gospodarzy tam na niewielkim kilkuhektarowym. gospodar-' stwie rolnym. Świerzbiński jest samoukiem, rzeźbi od roku 1964, w jego rodzinie brak jakichkolwiek tradycji rzeźbiarskich. Pierwsze jego prace zostały przychylnie przyjęte przez Spółdzielcze Zrzeszenie Chałupników i Wytwórców Ludowych w Białymstoku. W roku 1965 Ministerstwo Kul­ tury i Sztuki przyznało mu stypendium. Rzeźby Świerzbińskiego znajdują się w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warsza,wie oraz w Muzeum Archeologicznym i Etnografic:zmym w Łodzi. Muze~m w Bia­ łymstoku zakupiło następuj,ące p~ace: "P i e t a" - rzeźba pokryta polichromią, do której użyto far? akwa­ relowy,ch, wys. 28,5 cm wykonana wraz z podstawą w jednym , kawałku drewna, przedstawia siedzącą posta~ Madonny (18,5 cm), która trzyma na kolanach zemdlonego Chrystusa. lVIadonna ubrana jest w długą szatę koloru karmitnowego z zaznaczoną talią. N a ramiona zarzucony j:est ciem­ nozielony płaszcz, głowę okrywa biała chusta spadająca nieco na plecy. Chrystus ujęty jest w momencie. zdjęcia z krzyża, z białą ; prz~paską na