Halicka, Marianna Badania nad litewskim strojem ludowym prowadzone w powiecie sejneńskim = Исследоваия литовской народной одежды, проведённые в Сейненьском повяте = Investigations on the Lithuanian folk-dress carried out in Sejny District "Rocznik Białostocki", 8, 1968, , s. 440-442 Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma „Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019). Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku. 440 M. HALICKA W porównaniu z okresem Bożego Narodzenia zwyczaje wielkanocne wykazują bardzo duż1 ą żywotność. N a uwagę zasługują palmy li przede wszystkim pisanki zwane malowanymd. bądź kraszonymi jajkami. Palmy jeszcze w okresie międzywojennym robiły kobiety z kolorowych bibułkowych kwiatów. Długość ich sięgała niekiedy 2. m. DZJisiaj zastę­ pują je gałązki oleandra, zdobione kwiatkami doniczkowymi. Pisankd. wy­ konuje się jeszcze w ogromnych ilościach we wszystkich wymienionych poWJiatach. W·iąże się to ze zwyczajem "wykupu" w powiecie suwalskim, "włóczennego", "wołocebnego", "wołocennego" w sejneńskim i augustow­ skim, składanego z nich chrzestnym dzieciom. Żywotny jest jeszcze zwyczaj wicia wianków z ztiół w Oktawę Bożego Ciała. Ze żniwami zWJiąza:ny jest zwyczaj robienia "plonu" w powiecie suwalskim i "równianki" w powiecie sejneńskim i augustowskim. Po zta­ kończeniu ż .nJiw, które zazwyczaj odbywały się gromadnie, garść ściętego zboża zdobiły kobiety kwiatami i niesiono ją razem do domu gospo­ darza. Związany z weselem zwyczaj pieczenia korowaja żywotny był na te­ renie Suwalszczyzny jeszcze w latach powojennych. Pieczono go zawsze z ciasta drożdżowego, ozdoby zaś w postaci "kaczuszek", "pleoionek", "nagusków" · zrobione były z ciasta makaronowego. W augustowskim oprócz korowaja pieczono oddzielnie "kaczuszki", by obdzielić nimi dzd.eci w dzień wesela. W niektórych wsiach litewskich korowaj zdobiono przy pomocy kieliszka, naparstka, szklanki, wyciskano nimi na cieście różne wzory, latem zaś gałązkam 1 i z owocami np. jabłkami, gruszkami. W czasie badail zakupiono do zbiorów Muzeum około 70 pisanek, prze­ ważnie czarno-białych o charakterystycznym ornamencie przecinkowym, 6 palm ze sztucznych kwiatów, wykonanych 11a specja:lne zamówienie, 2 gwiazdy kolędnicze oraz korowaj weselny, wykonany w Krasnymborze pow. Augustów. Większość z zakupionych rzeczy eksponowano na wysta­ wie plastyki obrzędowej zorganizowanej przez Muzeum Okręgowe w Bia­ łymstoku we wrześniu 1965 r. MARIANN A HALICKA BADANIA NAD LITEWSKIM STROJEM LUDOWYM PROWADZONE W POWIECIE SEJNEŃSKIM MccJie~oaaHMR JIMTOBCKo:H: Hapo~Ho:H: o~e:m:~hi, npoae~eHHbie a Ce:H:HeHhCKOM noBRTe Investigations on the Lithuanian folk-dress carried out in Sejny District Muzeum Ziemi Suwalskiej badaniami penetracyjnymi mad strojem Suwalszczyzny rozpoczęło w lipcu 1964 r. systematyczne badania Su­ walszczyzny w zakresie etnografii, które przep~owadziła mgr Marianna ODKRYCIA I NABYTKI MUZEALNE 441 H a l i ck a. W pierwszej ich fazie ograniczono się do stroju litewskiego. Spenetrowano 16 wsi :zJamieszkałych przez Litwinów w powiecie sejneń­ skim, w okolicach Puńska, głównego ich ośrodka kulturalnego. Należą do nich Puńsk, Os;z;kinie, Sz1okiemie, Wojtokiemie, Żwikiele, Rejsztokie­ mie, Widugiery, Buda Z.awidugierska, Krasnowo, Wiłkopedzie, Klejwy, Kompocie, Wołyńce, Ogórki, Trakiszki, Krejwiany. Zasadniczym celem badań było skompletowanie stroju litewskiego do zbiorów muzeum i zebranie o nim możliwie wyczerpujących wiadomości. Badaniami objęto lata 1880-1914. Penetracja wymienionych wsi wykaza~a, że uzyskanie ' pełnego ze­ stawu litewskiego stroju ludowego (męskiego i kobiecego) jest w chwili obecnej niemożliwe. Działania I i II wojny światowej spowodowały, że naw'et te elementy stroju, które były pieczołowicie przechowywane przez najstarsze poko­ lenie, zaginęły bądź też przerabiane były na rzeczy codziennego użytku i uległy całkowitemu zniszczeniu. Relacje najstarszych informatorów sięgają lat osiemdmesi ~ ątych ubieg­ łego stulecia. Źródłem ich jest własna autopsja, bądź też przekazy jeszcze starszego pokolenia (rodziców, dziadków). Na ten okres datują się rów• nież znalezione najstarsze elementy stroju. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte ubiegłego stulecia są, jak wy­ nika z relacji informatorów, okresem, w którym rozpoczynają się prze­ obrażenia tradycyjnego stroju litewskiego. Największe nasilenie osiągają one po pierwszej wojnie św1 iatowej. Coraz silniejsze kontakty z ośrodkami miejskimi, powszechna emigracja, odegrały, zdaje się, w tym procesie rolę decydującą. Rezultatem poszukiwań terenowych jest znalezienie kilku oryginal­ nych "półkoszulków kobiecych" (litewska nazwa papete's) szytych ręcznie z lnianego i bardzo cienkiego płótna. Krój ich jest przyramkowy, koł­ nierz i mankiety haftowane białym haftem dziureczkowym. Do rzadkości należą wełniane samodziałowe spódnice pasiaste, bądź kraciaste, szyte ręcznie z czterech "pół". W przeciwieństwie do wełnia­ nych znajduje się we wsiach litewskich bardzo dużo spódnic kamelowy~h, różnokolorowych, szytych w 7 klinów, datujących się na lata 1900-1914. Nrie znaleziono natomiast ani jednego okazu "sznurówki" kobiecej (rodzaj gorsetu). Wygląd jej można jedynie odtworzyć na podstawie mniej lub bardziej ścisłych relacji informatorów. Ważnym elementem tradycyjnego stroju litewskiego kobiecego był fartuch (lit. nazwa priejuoste), najczęściej lniano-wełniany, tkany tech­ niką "podbierania", szyty pierwotnie z 2 "pół", następnie zaś przeszy­ wany w trzy kliny, na wzór fartuchów czarnych, szytych z materiału fabrycznego, które upowszechniają się na tych terenach w latach 1900- 442 B. IGESTENIS-STUDZIŃSKA 1914. Znaleziiono również w czasie badań kilka ciekawych egzemplarzy wielonidelnicowych, lnianych płacht, którymi kobiety, idąc latem do kościoła, okrywały dz1ieci, oraz guń- wełnianych kraciastych płacht słu­ żących ja~o okrycie zimowe. Z tradycyjnego obuwia cz . ęsto spotyka się jeszcze tzw. obijaki, ·. nato­ miast całkowicie drewniane klumpie oraz łapcie plecione 'z łyka lub ko­ rzeni należą do rzadkości. Nie uda~o się również skompletować litewskiego stroju męskiego. Spo­ tyka się jedynie lniane koszule, czasem kapelusze plecione ze słomy. Zebrane materiały Illie staJnowią - wyczerpującego źródła wiadomości o stroju Litwinów zamieszkujących pó~ . nocno-wschodni · skrawek Suwal­ szczyzny. Zawierają dużo luk, niejasności. Problem ten wymaga jeszcze dal~zych skrupulatnych badań. BARBARA KIESTENIS-STUDZIŃSKA RZEźBY LUDOWEGO ARTYSTY WŁADYSŁAWA SWIERZBIŃSKIEGO W ZBIORACH MUZEUM W BIAŁYMSTOKU CKy JihiiTYPhi Hapo,n;Horo xy,n;m-KHVIKa BJia,n;Mc.l!aBa CsepJK6J1HbCKoro B co6paHJ1J1 BeJIOCTOKCKoro ~y3eH The folk sculptures of the artist Władysław świerzbiński at the Museum_ in - Biały_stok Zbiory etnograficzne muzeum powiększyły się w r. 1966 o rzeźby w drzewie Władysława ś w i er z b i ń s k i e g o, 35-letniego rzeźbiarza, urodzonego i mieszkającego obecnie na wsi Wiszowate, pow. Mońki. Wspól• nie z ojeem gospodarzy tam na niewielkim kilkuhektarowym. gospodar-' stwie rolnym. Świerzbiński jest samoukiem, rzeźbi od roku 1964, w jego rodzinie brak jakichkolwiek tradycji rzeźbiarskich. Pierwsze jego prace zostały przychylnie przyjęte przez Spółdzielcze Zrzeszenie Chałupników i Wytwórców Ludowych w Białymstoku. W roku 1965 Ministerstwo Kul­ tury i Sztuki przyznało mu stypendium. Rzeźby Świerzbińskiego znajdują się w zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warsza,wie oraz w Muzeum Archeologicznym i Etnografic:zmym w Łodzi. Muze~m w Bia­ łymstoku zakupiło następuj,ące p~ace: "P i e t a" - rzeźba pokryta polichromią, do której użyto far? akwa­ relowy,ch, wys. 28,5 cm wykonana wraz z podstawą w jednym , kawałku drewna, przedstawia siedzącą posta~ Madonny (18,5 cm), która trzyma na kolanach zemdlonego Chrystusa. lVIadonna ubrana jest w długą szatę koloru karmitnowego z zaznaczoną talią. N a ramiona zarzucony j:est ciem­ nozielony płaszcz, głowę okrywa biała chusta spadająca nieco na plecy. Chrystus ujęty jest w momencie. zdjęcia z krzyża, z białą ; prz~paską na .