Halicka, Marianna Penetracyjne badania etnograficzne nad sztuką ludową Suwalszczyzny = Территориальные этнографические исследования народного искусства Сувальщины = Penetrative ethnographical investigations on peassant art in the Suwałki region

"Rocznik Białostocki", 8, 1968, s. 437-439

Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma

„Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa

Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019).

Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku. ODKRYCIA I NABYTKI MUZEALNE 437

MARIANN A HALICKA

PENETRACY JNE BADANIA ETNOGRAFICZNE N AD SZTUKĄ LUDOWĄ SUWALSZCZYZNY l)

TeppMTOpMaJibHhie 3THOrpaci>wieCKMe MCCJie,UOBaHMR HapOAHOrO MCKYCCTBa CyBaJih~MHhi

Penetrative ethnographical investigations on peassant art in the Suwałki region

W związku z organizowaną przez Muzeum Ziemi Suwalskiej wystawą "Sztuka ludowa Suwalszczyzny" pr.zepFowadzono w r. 1966 badania pene­ tracyjne w powiatach: Suwałki, i Augustów. Objęto nimli łącznie około 50 wsi: W:ijżajny, Grzybdina, Rutka Tartak, Gulbie~szki, 8idorówka, , Bakałarzewo, Sadłowina, Skazduh Stary, Malinówka, Przeroś!, Rakówek, Okuniowiec, Osinki, Huta, Krzywe, w pO\\l!iecie suwalskim, , Bu­ bele, Nowosady, , Gawieniańce, Gryszkańee, Żegary, Ogrodniki, Berż­ niki, Zelwa, , JodeHszki, Puńsk, Jegliniec, Wojponri.e, Krejwiany, Żwikiele, Pogorzelec, Karolin, Stud:z;iany Las, Gremzdy Pol­ skie, Romanowee, , , Szołtany, , w po­ wiecie sejneńskim, Dalny Las, Krasnybór, J astrzębna II, Hruskie, w po­ wiecie augustowskim i Krasne oraz Lipsk n/BJebrzą w powiecie dąbrow- · skim (dawny Augustów). · Badaniami objęto następujące dziedziny sztuki ludowej tradycyjnej i współczesnej: a) budownictwo i zdobnictwo wnętrza, b) tkactwo, c) strój, d) ceramika, e) plecionkarstwo, f) kowalstwo, g) malarstwo i rzeźba lu­ dowa, h) zabawkarstwo, i) plastyka obrzędowa. W trakcie badań terenowych zgromadzono bogaty materiał fotograficz­ ny, opisowy oraz około 200 różnycfi eksponatów z dmedziny tkactwa, zdobnictwa wnętrza domu, stroju, ceramiki, plecionkarstwa, k9walstwa, malarstwa i rzeźby ludowej, zabawkarstwa, plastyki obrzędowej. Należy tutaj podkreśl[ć dwa zabytki datowane: malqwaną szafę z że­ gar z 1849 r. ri. malowaną skrzynię wianną z Gawieniańców z 1828 r. Nie­ które z, zabytków wykonane są na specjalne zamówien1ie przez osoby pa­ miętające ich wygląd z okresu, kiedy jeszcze były w powszechnym użyCiiu _ np. palmy wielkanocne, korowaje. Najżywotnliejszą gałęzią suwalskiej sztuki ludowej jest tkwiące głę­ boko w tradycji tkactwo!. N~ezwykłe bogactwo typów tkanin, skompliko­ wana technika wykonania, olbrzymia różnorodność ornamentów, szeroki wachlarz barw, pozwala zaliczyć je do szczytowych osiągnięć artystycz­ nej twórczości ludowej naszego regionu. Mri.mo tej ogromnej jeszcze ży­ wotności tkactwo suwalskie wykazuje pewne symptomy zan~ku. Trudni się nim obecnie grupa kobiet starszego i średniego pokolenia i to kobiet

~) Przeprowadzona latem 1966 r. przez dra Mariana P ok r o p k a i mgr Ma­ riannę H a l i c k ą.

kwiaciarek, kwiaciarek, malarzy, malarzy, których których prace prace rzeźbiarzy, rzeźbiarzy, na na zasługują zasługują uwagę. uwagę.

szereg szereg twórców twórców pozwoliły pozwoliły ludowych: ludowych: wykryć wykryć tkaczek, tkaczek, cały cały pisankarek, pisankarek,

pochodzenJia pochodzenJia wielkoruskiego wielkoruskiego -ludności -ludności na na i i Badania Badania wpływy wpływy białoruskie. białoruskie.

kontynuacji. kontynuacji. Należałoby Należałoby na na zwrócić zwrócić Faliponów Faliponów baczniejszą baczniejszą uwagę uwagę sztukę sztukę

Rozpoczęte Rozpoczęte badania badania sztuki sztuki ludowej ludowej Suwalszczyzny · · wymagają wymagają jeszcze jeszcze

stulecia stulecia obrazów obrazów olejnych olejnych łego łego o o tematyce tematyce rzeźb rzeźb i i religijnej. religijnej.

okazów okazów kilka kilka starych, starych, żelaznych żelaznych krzyży, krzyży, na na koniec koniec ubieg­ datujących datujących się się

nego, nego, ludowej ludowej i i malarstwa. malarstwa. Zebrano Zebrano w w terenie terenie rzeźby rzeźby kilka kilka ciekawych ciekawych

Bardzo Bardzo ludowego ludowego skąpe skąpe kowalstwa kowalstwa są są materiały materiały artystycz­ dotyczące dotyczące

wania, wania, nie nie do do Mimo Mimo to to . wyplata wyplata należą należą je je bardzo rzadkości. rzadkości. . . rzadko. rzadko. się się

Dz ; isiaj isiaj ludzie, ludzie, którzy którzy niką niką spiralną. spiralną. ich ich wykony­ posiadają posiadają _ umi~jętność umi~jętność

zasobowych, zasobowych, plectionych plectionych ze ze czyń czyń lub lub wikliny, wikliny, tech­ i i słomy słomy łyka łyka prastarą prastarą

N a a N obszarze obszarze Suwalszczyzny Suwalszczyzny ogromne ogromne bogactwo bogactwo form form na­ występuje występuje

robów robów i i ogranicza ogranicza form. form. ilość ilość

kazuje kazuje ono ono jednak jednak symptomy symptomy zaniku. zaniku. wyraźne wyraźne wy­ Obniża Obniża się się jakość jakość

W W w w Sejnach Sejnach oraz oraz Zygmunta Zygmunta y g a n o w s k k s w o n a g y e g o z z o g e Augustowa. Augustowa. Wy­ i i

g a n o w w o n a g ski ski e g o z z o g e Augustowa, Augustowa, w w ostatnich ostatnich lat lat tworzącego tworzącego ciągu ciągu życia życia

Stefana Stefana i i W W n i e w i c z z c i w e i n i i ów ów z z Sejn, Sejn, Konstantego Konstantego Wy­ nieżyjącego nieżyjącego już już

W W dziedzinie dziedzinie garncarstwa garncarstwa na na wyroby wyroby Wincentego Wincentego uwagę uwagę zasługują zasługują

miejski. miejski.

rzadko. rzadko. domów domów się się niesłychanie niesłychanie na na wzór wzór typowo typowo Wnętr~a Wnętr~a wyposaża wyposaża się się

specjalnie specjalnie tkane tkane w w tym tym celu celu krajkli. krajkli. Dzisiaj Dzisiaj tego tego typu typu dekoracje dekoracje spotyka spotyka

zawieszano zawieszano girlandy girlandy sztucznych sztucznych kwiatów, kwiatów, a a we we wsiach wsiach litewskich litewskich wąskie, wąskie,

strojono strojono wykonanymi wykonanymi ze ze trzciny, trzciny, pająkami pająkami grochu. grochu. Na Na obrazach obrazach słomy, słomy,

do do Jeszcze Jeszcze w w okresie okresie łeczki łeczki ręczników. ręczników. domów domów międzywojennym międzywojennym wnętrza wnętrza

rowane rowane kufry, kufry, z z ozdobnie ozdobnie wycinanym wycinanym oparciem, oparciem, ławy ławy zydle, zydle, pó• ażurowe ażurowe

meble meble lub lub niały niały roboty: roboty: malowane malowane własnej własnej skrzynie, skrzynie, rzemieślniczej rzemieślniczej maze ­

nacisk nacisk na na zdobnictwo zdobnictwo Duży Duży kładz:~iono kładz:~iono domu, domu, który który wnętrza wnętrza wypeł­

domy domy mieszkalne mieszkalne budowane budowane w w okresie okresie międzywojennym. międzywojennym.

drzwiach, drzwiach, szczytach szczytach domów, domów, gankach. gankach. Szczególnie Szczególnie bogato bogato zdobione zdobione są są

wystroju: wystroju: ozdobnie ozdobnie wycinanych wycinanych nad- i i podokiennikach, podokiennikach, szalowanych szalowanych

zarówno zarówno w w samej samej bryle bryle budYIIlku budYIIlku jak jak się się i i w w jego jego również również zewnętrznym zewnętrznym

Budownictwo Budownictwo suwalskie suwalskie wykazuje wykazuje wiele wiele cech cech artyzmu artyzmu przejawiającego przejawiającego

miejski. miejski.

suwalskim, suwalskim, który który bardzo bardzo wyparty wyparty przez przez zanikł zanikł strój strój typo · wo wo wcześnie, wcześnie,

zebranie zebranie Duże Duże trudności trudności o o ludowym ludowym nastręczało nastręczało stroju stroju materiałów materiałów

i i wnikliwych wnikliwych ciągu ciągu szczegółowych szczegółowych badań. badań.

zasadnkz : e e typy typy tkanin. tkanin. Rzecz Rzecz wyodrębnić wyodrębnić wymaga wymaga jednak jednak w w dalszym dalszym

wojowe wojowe w w pewnym pewnym stopniu stopniu tendencje tendencje tkactwa tkactwa suwalskiego suwalskiego i i jednocześnie jednocześnie

nych nych i i zaobserwowanych zaobserwowanych w w terenie terenie mate].'liałów mate].'liałów roz­ dają dają się się zauważyć zauważyć

brak brak zainteresowania zainteresowania Na Na podstawie podstawie tą tą tradycyjną tradycyjną zebra­ umiejętnością. umiejętnością.

w w pewnym pewnym sensie sensie wyspecjalizowa!Ilych. wyspecjalizowa!Ilych. już już wykazuje wykazuje Młodzi~ż Młodzi~ż wyraźny wyraźny

438 438 M. M. HALICKA HALICKA ODKRYCIA .I NABYTKI MUZEALNE 439

MARIANNA HALICKA PENETRACY JNE BADANIA TERENOWE Z ZAKRESU PLASTYKI OBRZĘDOWEJ PROWADZONE W POWIATACH SUWALSKIM, SEJNEŃSKIM I AUGUSTOWSKIM

TeppMTOpMaJihHhie MCCJie~oaaHMH ,B o6JiacTM Hapo~Horo o6pH~oaoro MCKyccTBa, rrpo,Be~eHHhie B CyaaJihCKOM, Ce:i1:HeHhCKOM M AarycTOBCKOM rroBHTax

Penetrative research in the field of ritual ·art in the rural areas of Suwałki, Sejny and Augustów Districts

W okresie od 10 do 25 maja 1965 r. Muzeum w Białymstoku zleciło mgr Mariannie H a l i c k i e j przeprowadzenie penetracyjnych badań te­ renowych z zakresu plastyki obrzędowej w 7 wsiach powiatu suwalskiego (Motule Stare, Motule Nowe, Zusno, Krzywólka k/Przerośli, W· ijżajny, Boicie k/Wijżajn, Solina k/Smolnik), 6 wsiach powiatu sejneńskiego (Ba­ bańce, :Żubrówka, Zegary, kol. Sejny, Puńsk, Krejwiany) i 5 wsiach po­ wiatu augustowskiego (Netta, Czarnucha, Huta, Budziska, Krasnybór). Badaniami objęto następujące zagadnienia z dziedziny plastyki obrzę- dowej: · a) zwyczaje "bożonarodzeniowe"- gwiazdy, szopki, Herody, pieczywo noworoczne, b) zwyczaje w,ielkan.ocne- palmy, pisanki, c) Oktawa Bożego Ciała- wianki, d) zwyczaje żniwne- "pępek", "plon", "równianka", e) Matka Boska Z1ielna- bukiety, f) zwyczaje weselne - korowaje. Analiza z.ebranych materiałów nie wskazuje na wyraźm: e zróżnicowanie Suwalszczyzny pod względem twórczośoi plastycznej ludu wiejskiego, związanej z wymienionymi powyżej zwyczajami dorocznymi i obrzędo­ wością rodzinną. Pewne ~óżnioe zaznaczają się jedynie w nazewnictwie, bądź też stopniu ich żywotności. Ze zwyczajów "bożonarodzeniowych" najbardziej żywotny okazał się zwyczaj chodzenia z królem Herodem, jakkolwiek w tej chwili stracił dużo na swej dawnej atrakcyjności. Powszechne jeszcze w okresie mię­ dzywojenrnym chodze111ie z gwiazdą, dzisiaj występuje sporadycznie. Częś­ ciej spotyka się je w powiecie suwals~im (okolice Filipowa i Przerośli), augustowskim (Krasnybór, Huta), rzadziej w sejneńsk,im. Z okazji Nowego Roku jeszcze w latach powojennych pieczono cia­ steczka zw. "fafernyskami", "fafarnuchami", "fafernuszkami", "orzecha­ mi", którymi częstowano gości. Składano przy tym życzenia szczęścia, pomyślności, "doczekania" drugiego roku. Natrafiono w czasie badań na ślady maszkar zapustnych: kozy w po­ wieoie suwalskim i bociana w powiede sejneńskim.