Penetracyjne Badania Etnograficzne Nad Sztuką Ludową Suwalszczyzny = Территориальные Этнографическ
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Halicka, Marianna Penetracyjne badania etnograficzne nad sztuką ludową Suwalszczyzny = Территориальные этнографические исследования народного искусства Сувальщины = Penetrative ethnographical investigations on peassant art in the Suwałki region "Rocznik Białostocki", 8, 1968, s. 437-439 Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma „Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019). Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku. ODKRYCIA I NABYTKI MUZEALNE 437 MARIANN A HALICKA PENETRACY JNE BADANIA ETNOGRAFICZNE N AD SZTUKĄ LUDOWĄ SUWALSZCZYZNY l) TeppMTOpMaJibHhie 3THOrpaci>wieCKMe MCCJie,UOBaHMR HapOAHOrO MCKYCCTBa CyBaJih~MHhi Penetrative ethnographical investigations on peassant art in the Suwałki region W związku z organizowaną przez Muzeum Ziemi Suwalskiej wystawą "Sztuka ludowa Suwalszczyzny" pr.zepFowadzono w r. 1966 badania pene tracyjne w powiatach: Suwałki, Sejny i Augustów. Objęto nimli łącznie około 50 wsi: W:ijżajny, Grzybdina, Rutka Tartak, Gulbie~szki, 8idorówka, , Bakałarzewo, Sadłowina, Skazduh Stary, Malinówka, Przeroś!, Rakówek, Okuniowiec, Osinki, Huta, Krzywe, w pO\\l!iecie suwalskim, Dusznica, Bu bele, Nowosady, Giby, Gawieniańce, Gryszkańee, Żegary, Ogrodniki, Berż niki, Zelwa, Buda Zawidugierska, JodeHszki, Puńsk, Jegliniec, Wojponri.e, Krejwiany, Żwikiele, Pogorzelec, Karolin, Stud:z;iany Las, Gremzdy Pol skie, Romanowee, Wojtokiemie, Szlinokiemie, Szołtany, Oszkinie, w po wiecie sejneńskim, Dalny Las, Krasnybór, J astrzębna II, Hruskie, w po wiecie augustowskim i Krasne oraz Lipsk n/BJebrzą w powiecie dąbrow- · skim (dawny powiat Augustów). · Badaniami objęto następujące dziedziny sztuki ludowej tradycyjnej i współczesnej: a) budownictwo i zdobnictwo wnętrza, b) tkactwo, c) strój, d) ceramika, e) plecionkarstwo, f) kowalstwo, g) malarstwo i rzeźba lu dowa, h) zabawkarstwo, i) plastyka obrzędowa. W trakcie badań terenowych zgromadzono bogaty materiał fotograficz ny, opisowy oraz około 200 różnycfi eksponatów z dmedziny tkactwa, zdobnictwa wnętrza domu, stroju, ceramiki, plecionkarstwa, k9walstwa, malarstwa i rzeźby ludowej, zabawkarstwa, plastyki obrzędowej. Należy tutaj podkreśl[ć dwa zabytki datowane: malqwaną szafę z że gar z 1849 r. ri. malowaną skrzynię wianną z Gawieniańców z 1828 r. Nie które z, zabytków wykonane są na specjalne zamówien1ie przez osoby pa miętające ich wygląd z okresu, kiedy jeszcze były w powszechnym użyCiiu _ np. palmy wielkanocne, korowaje. Najżywotnliejszą gałęzią suwalskiej sztuki ludowej jest tkwiące głę boko w tradycji tkactwo!. N~ezwykłe bogactwo typów tkanin, skompliko wana technika wykonania, olbrzymia różnorodność ornamentów, szeroki wachlarz barw, pozwala zaliczyć je do szczytowych osiągnięć artystycz nej twórczości ludowej naszego regionu. Mri.mo tej ogromnej jeszcze ży wotności tkactwo suwalskie wykazuje pewne symptomy zan~ku. Trudni się nim obecnie grupa kobiet starszego i średniego pokolenia i to kobiet ~) Przeprowadzona latem 1966 r. przez dra Mariana P ok r o p k a i mgr Ma riannę H a l i c k ą. 438 M. HALICKA w pewnym sensie już wyspecjalizowa!Ilych. Młodzi~ż wykazuje wyraźny brak zainteresowania tą tradycyjną umiejętnością. Na podstawie zebra nych i zaobserwowanych w terenie mate].'liałów dają się zauważyć roz wojowe w pewnym stopniu tendencje tkactwa suwalskiego i jednocześnie wyodrębnić zasadnkz:e typy tkanin. Rzecz wymaga jednak w dalszym ciągu szczegółowych i wnikliwych badań. Duże trudności nastręczało zebranie materiałów o ludowym stroju suwalskim, który zanikł bardzo wcześnie, wyparty przez strój typo·wo miejski. Budownictwo suwalskie wykazuje wiele cech artyzmu przejawiającego się zarówno w samej bryle budYIIlku jak i również w zewnętrznym jego wystroju: ozdobnie wycinanych nad- i podokiennikach, szalowanych drzwiach, szczytach domów, gankach. Szczególnie bogato są zdobione domy mieszkalne budowane w okresie międzywojennym. Duży nacisk kładz:~iono na zdobnictwo wnętrza domu, który wypeł niały meble własnej lub rzemieślniczej roboty: malowane skrzynie, maze rowane kufry, ławy z ozdobnie wycinanym oparciem, zydle, ażurowe pó• łeczki do ręczników. Jeszcze w okresie międzywojennym wnętrza domów strojono pająkami wykonanymi ze słomy, trzciny, grochu. Na obrazach zawieszano girlandy sztucznych kwiatów, a we wsiach litewskich wąskie, specjalnie tkane w tym celu krajkli. Dzisiaj tego typu dekoracje spotyka się niesłychanie rzadko. Wnętr~a domów wyposaża się na wzór typowo miejski. W dziedzinie garncarstwa na uwagę zasługują wyroby Wincentego i Stefana W i n i e w i c z ów z Sejn, nieżyjącego już Konstantego Wy g a n o w ski e g o z Augustowa, tworzącego w ciągu ostatnich lat życia w Sejnach oraz Zygmunta W y g a n o w s k i e g o z Augustowa. Wy kazuje ono jednak wyraźne symptomy zaniku. Obniża się jakość wy robów i ogranicza ilość form. N a obszarze Suwalszczyzny występuje ogromne bogactwo form na czyń zasobowych, plectionych ze słomy i łyka lub wikliny, prastarą tech niką spiralną. Dz;isiaj ludzie, którzy posiadają _ umi~jętność ich wykony wania, nie należą do rzadkości. Mimo to .wyplata się je bardzo. rzadko. Bardzo skąpe są materiały dotyczące ludowego kowalstwa artystycz nego, ludowej rzeźby i malarstwa. Zebrano w terenie kilka ciekawych okazów żelaznych krzyży, kilka starych, datujących się na koniec ubieg łego stulecia rzeźb i obrazów olejnych o tematyce religijnej. Rozpoczęte badania sztuki ludowej Suwalszczyzny · wymagają jeszcze kontynuacji. Należałoby zwrócić baczniejszą uwagę na sztukę Faliponów -ludności pochodzenJia wielkoruskiego i na wpływy białoruskie. Badania pozwoliły wykryć cały szereg twórców ludowych: tkaczek, pisankarek, kwiaciarek, malarzy, rzeźbiarzy, których prace zasługują na uwagę. ODKRYCIA .I NABYTKI MUZEALNE 439 MARIANNA HALICKA PENETRACY JNE BADANIA TERENOWE Z ZAKRESU PLASTYKI OBRZĘDOWEJ PROWADZONE W POWIATACH SUWALSKIM, SEJNEŃSKIM I AUGUSTOWSKIM TeppMTOpMaJihHhie MCCJie~oaaHMH ,B o6JiacTM Hapo~Horo o6pH~oaoro MCKyccTBa, rrpo,Be~eHHhie B CyaaJihCKOM, Ce:i1:HeHhCKOM M AarycTOBCKOM rroBHTax Penetrative research in the field of ritual ·art in the rural areas of Suwałki, Sejny and Augustów Districts W okresie od 10 do 25 maja 1965 r. Muzeum w Białymstoku zleciło mgr Mariannie H a l i c k i e j przeprowadzenie penetracyjnych badań te renowych z zakresu plastyki obrzędowej w 7 wsiach powiatu suwalskiego (Motule Stare, Motule Nowe, Zusno, Krzywólka k/Przerośli, W· ijżajny, Boicie k/Wijżajn, Solina k/Smolnik), 6 wsiach powiatu sejneńskiego (Ba bańce, :Żubrówka, Zegary, kol. Sejny, Puńsk, Krejwiany) i 5 wsiach po wiatu augustowskiego (Netta, Czarnucha, Huta, Budziska, Krasnybór). Badaniami objęto następujące zagadnienia z dziedziny plastyki obrzę- dowej: · a) zwyczaje "bożonarodzeniowe"- gwiazdy, szopki, Herody, pieczywo noworoczne, b) zwyczaje w,ielkan.ocne- palmy, pisanki, c) Oktawa Bożego Ciała- wianki, d) zwyczaje żniwne- "pępek", "plon", "równianka", e) Matka Boska Z1ielna- bukiety, f) zwyczaje weselne - korowaje. Analiza z.ebranych materiałów nie wskazuje na wyraźm: e zróżnicowanie Suwalszczyzny pod względem twórczośoi plastycznej ludu wiejskiego, związanej z wymienionymi powyżej zwyczajami dorocznymi i obrzędo wością rodzinną. Pewne ~óżnioe zaznaczają się jedynie w nazewnictwie, bądź też stopniu ich żywotności. Ze zwyczajów "bożonarodzeniowych" najbardziej żywotny okazał się zwyczaj chodzenia z królem Herodem, jakkolwiek w tej chwili stracił dużo na swej dawnej atrakcyjności. Powszechne jeszcze w okresie mię dzywojenrnym chodze111ie z gwiazdą, dzisiaj występuje sporadycznie. Częś ciej spotyka się je w powiecie suwals~im (okolice Filipowa i Przerośli), augustowskim (Krasnybór, Huta), rzadziej w sejneńsk,im. Z okazji Nowego Roku jeszcze w latach powojennych pieczono cia steczka zw. "fafernyskami", "fafarnuchami", "fafernuszkami", "orzecha mi", którymi częstowano gości. Składano przy tym życzenia szczęścia, pomyślności, "doczekania" drugiego roku. Natrafiono w czasie badań na ślady maszkar zapustnych: kozy w po wieoie suwalskim i bociana w powiede sejneńskim. .