Indië, 1850-1915
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Genezers op de koloniale markt : inheemse dokters en vroedvrouwen in Nederlandsch Oost-Indië, 1850-1915 Hesselink, E.Q. Publication date 2009 Document Version Final published version Link to publication Citation for published version (APA): Hesselink, E. Q. (2009). Genezers op de koloniale markt : inheemse dokters en vroedvrouwen in Nederlandsch Oost-Indië, 1850-1915. Vossiuspers - Amsterdam University Press. http://nl.aup.nl/books/9789056295639-genezers-op-de-koloniale-markt.html General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl) Download date:04 Oct 2021 AUP-Hesselink-thesis:AUP/Scheuer 03-02-2009 17:22 Pagina 1 Liesbeth Hesselink UvA Proefschrift Genezers op de koloniale markt Faculteit der Maatschappij- en Inheemse dokters en vroedvrouwen Gedragswetenschappen in Nederlands Oost-Indië 1850-1915 Genezers op de koloniale markt opdekoloniale Genezers Liesbeth Hesselink Liesbeth Hesselink (1943) is historica. Zij heeft een loopbaan in en rond het onderwijs en als politica achter de rug. Daarnaast publiceerde zij enkele artikelen over prostitutie en over de medische geschiedenis in Indië. In 1851 richtte de koloniale regering in Batavia twee opleidingen op: een doktersschool voor Javaanse jongens en een vroedvrouwenschool voor Javaanse meisjes. De bedoeling was dat zij de traditionele inheemse geneeskundigen, de doekoens, zouden gaan vervangen. De inheemse bevolking was echter niet bereid gebruik te maken van de diensten van de afgestudeerden. De inheemse dokters bleken toch inzetbaar als vaccinateur en als hulpgeneesheer. De vroed- vrouwenschool werd daarentegen in 1875 gesloten. Ondanks allerlei gruwelverhalen over misstanden in het inheemse kraambed werd de school niet heropend. Wel werden er mondjes- maat meisjes aan huis opgeleid door Nederlandse artsen. Toen de koloniale politiek rond 1900 aandacht begon te krijgen voor het welzijn van de inheemse bevolking, ontstond behoefte aan artsen. Meer inheemse jongemannen kregen een betere medische opleiding en gingen als zelfstandige artsen werken. Deze verandering leverde spanningen op: lang niet iedereen accepteerde inheemse artsen als collegas van een Nederlandse arts. Medische geschiedschrijving over de Nederlandse koloniën is schaars. Genezers op de koloniale markt voorziet in een lacune en werpt een nieuw licht op zowel de Europese als de inheemse UNIVERSITEIT VAN AMSTERDAM gezondheidszorg en haar beoefenaars in de periode 1850-1915. 9 789056 295639 GENEZERS OP DE KOLONIALE MARKT Opmaak: Jan Willem Wesseldijk Ontwerp omslag: René Staelenberg, Amsterdam Omslagillustratie: drie foto’s uit het boek Dit boek is gezet in Original Garamond en Scala Sans ISBN: 978 90 5629 563 9 NUR: 680 © E.Q. Hesselink / Vossiuspers UvA – Amsterdam University Press, 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jº het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. GENEZERS OP DE KOLONIALE MARKT Inheemse dokters en vroedvrouwen in Nederlandsch Oost-Indië,1850-1915 ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging van de graad van doctor aan de Universiteit van Amsterdam op gezag van de Rector Magnificus prof. dr. D.C. van den Boom ten overstaan van een door het college van promoties ingestelde commissie, in het openbaar te verdedigen in de Agnietenkapel op donderdag, 26 maart 2009 te 12:00 uur door Elisabeth Quirine Hesselink geboren te Oegstgeest Promotiecommissie: Promotoren: prof. dr. F. Gouda prof. dr. H. Beukers Overige leden: prof. dr. W.D.E. Aerts prof. dr. H. Cook prof. dr. J.D.M. van der Geest prof. dr. M.F. Gijswijt-Hofstra prof. dr. E.S. Houwaart dr. C.L. Kwa dr. C.G. Santing Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen Voor Zonneke 7 Inhoudsopgave Voorwoord 11 1 – Inleiding 13 Medische geschiedschrijving 13 De medische markt 15 Het medisch marktmodel: Nederlandse accenten - Het medisch marktmodel: een sleets concept? - Het medisch marktmodel in de koloniën Gender, klasse en ras 20 Gender - Klasse - Ras Bronnen 23 Historiografie 26 Het conceptueel kader 27 Terminologie 29 Ter afsluiting 31 Opbouw van het proefschrift 2 – De medische markt rond 1850 33 De afnemers 33 De aanbieders 36 Doekoens 36 Kennis - Werkwijze - Medicamenten - Europeanen over doekoens - Doekoen baji Drogisten en andere kruidenverkopers 46 Chinese geneeskundigen, sinse 47 Europese geneeskundigen 49 Geneesheren - Apothekers - Vroedvrouwen - Leken Ziekeninrichtingen 53 Spelregels 57 Adat en religie - Koloniaal beleid - Indeling in rassen - Registratie - Gezond- heidsbeleid Ter afsluiting 64 3 – Koloniale besluitvorming 67 Koloniale overheersing 67 Bestuur van Nederlandsch Oost-Indië 68 (Europees) Binnenlands Bestuur (BB) - Inlands Bestuur 8 Inhoudsopgave Cultuurstelsel 71 Een adviesaanvraag 72 Negatieve reacties - Opleiden van Inlandse geneeskundigen De nasleep 80 Ter afsluiting 83 4 – Nieuwkomers op de medische markt, dokters djawa 1850-1875 85 Motieven voor de opleiding 85 Besluitvorming 86 Geneeskundigen of vaccinateurs? 88 Pajong De opleiding 92 Curriculum - Leerlingen De afgestudeerden en hun werkzaamheden, 1855-1865 95 Algemeen - Vaccinateur - Eigen praktijk - Ziekenhuisgeneeskundige - Diversen - Waardering Hervormingsvoorstellen in 1863 99 Reactie op de hervormingsvoorstellen - Verbeteringen doorgevoerd Kritiek op de opleiding 104 De afgestudeerden en hun werkzaamheden, 1865-1875 106 Algemeen - Eigen praktijk - Vaccinateur - Ziekenhuisgeneeskundige - Diversen - Waardering Nogmaals de pajong 112 De balans opgemaakt 114 Nieuwe start in 1875 114 Eindelijk de pajong 116 Budget 117 Ter afsluiting 118 5 – Meer nieuwkomers op de medische markt, Inlandse vroedvrouwen 1850-1875 121 Voorgeschiedenis 121 Motieven voor de opleiding 122 Een bevalling in de desa 124 Positie van de doekoen baji Besluitvorming 127 De school voor Inlandsche verloskundigen 129 Curriculum - Kraamvrouwen - Personeel Leerlingen 132 Huwelijkse staat en gedrag Een vroege loftrompet 135 De afgestudeerden en hun werkzaamheden, 1855-1865 138 Weerstanden - Kleine succesjes - Concurrentie van de doekoen baji Ondersteuning 141 Materiële ondersteuning - Immateriële ondersteuning Aanpassingen 144 Verloskundige instrumenten - Extra circulaire De afgestudeerden en hun werkzaamheden, 1865-1875 148 Clientèle - Nji Astijem en Sariëm Opmaat tot sluiting 150 De balans opgemaakt 154 Ter afsluiting 155 9 6 – De STOVIA, dokters djawa 1875-1915 159 Opleiding 159 Nederlands - Meer praktijk - Meer verbeteringen Leerlingen 164 Kleding De afgestudeerden en hun arbeidsvoorwaarden 165 Salaris - Overplaatsing - Staatsie De afgestudeerden en hun werkzaamheden 167 Een ‘gewone’ praktijk - Nieuwe taken - Intermediair - Niet in gouvernementsdienst Tekorten 176 Tekort opheffen - Hoe te behouden voor de BGD Positie dokter djawa in de BGD 178 Samenwerking Europese artsen en dokters djawa - Debat over de dokters djawa binnen de BGD Dokters djawa tussen twee culturen 182 Adat - Intermediair - Visie op doekoens - Kleding - Studie in Nederland - Eigen Vereeniging en tijdschrift - Nationalisme Status afgestudeerden 191 Afkomst leerlingen - Beeldvorming - Moeilijk in te passen Reorganisatiecommissie 197 Reactie Inlandse geneeskundigen - Uitkomst - Vrouwelijke studenten De balans opgemaakt 203 Ter afsluiting 204 7 – Armoedig kleine daden, Inlandse vroedvrouwen 1875-1915 207 Een geflopt voorstel 207 De afgestudeerden en hun werkzaamheden, 1875-1890 208 Aanloop tot een nieuw voorstel 209 Opleiden-aan-huis 213 Opleiders - Leerlingen De afgestudeerden en hun werkzaamheden, 1893-1900 215 Samenwerking met de leermeester - Modjowarno Debat in Indië: Stratz gooide de knuppel in het hoenderhok 218 Debat in Nederland 221 In de Tweede Kamer - Buiten het parlement In Indië 226 De Geneeskundige Vereeniging - Beïnvloeden Tweede Kamer - Antwoord aan de minister Experiment in Kediri 230 Van Buuren debatteert door 233 Een korte opleiding? 234 Reorganisatiecommissie 237 Reactie - Uitkomst De afgestudeerden en hun werkzaamheden, 1900-1915 245 Djarisah -