T.C. Balikesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Ve Edebiyati Anabilim Dali
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI GİRESUN ÇEPNİ FOLKLORU YÜKSEK LİSANS TEZİ Abonoz KÜÇÜK Balıkesir, 2011 T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI GİRESUN ÇEPNİ FOLKLORU YÜKSEK LİSANS TEZİ Abonoz KÜÇÜK Tez Danışmanı Prof. Dr. Ali DUYMAZ Balıkesir, 2011 ÖN SÖZ Halk edebiyatı ve halk bilimi araĢtırmalarının temelinde, bir milletin varlığının teminatı olan halk kültürü ürünlerini yok olmadan tespit etmek gayesi yatmaktadır. Günümüzde yaĢanan teknolojik geliĢmeler paralelinde ortaya çıkan popüler kültür, geleneksel kültürün unutulup gitmesinde baĢlıca rol oynamaktadır. Halkbilimi araĢtırmaları tarihine baktığımızda, araĢtırmaların özellikle Fransız Ġhtilali sonrasında geliĢen milliyetçilik akımları paralelinde oldukça büyük bir geliĢim kaydettiği görülmektedir. Bu akım etkisinde geliĢen Halkbilimi, milletleĢme süreçlerinde en önemli dayanak noktalarından biri olarak görülmüĢtür. Bu bağlamda Finliler, Almanlara karĢı kendilerine has kültürü olan bir millet olduklarını ispat etmek amacıyla Kalavela Destanını derlemiĢlerdir. Türk kültürüne ve tarihine ait ilk bilimsel çalıĢmalar Avrupalı oryantalistler tarafından yapılmıĢtır. Anadolu sahasında halk edebiyatı ürünleri bağlamında ilk derleme faaliyeti yapan Ģahıs da Macar bilim adamlarından Ignacz KunoĢ‟tur. Bu araĢtırmacının dıĢında Ġbrahim ġinasi, Ahmet Vefik PaĢa gibi yerli isimler tarafından da konuyla ilgili çeĢitli çalıĢmalar yapıldığı görülmektedir. Fakat bizde halkbilimi ve halk edebiyatı araĢtırmaları bilimsel bir disipline dayalı olarak Ziya Gökalp, Mehmet Fuat Köprülü ve Rıza Tevfik BölükbaĢı‟nın konuyla ilgili olarak yazdıkları öncü yazılardan sonra baĢlamıĢ ve devam eden tarihsel süreçte birlikte günümüzdeki konumuna gelmiĢtir. GeçmiĢte olduğu gibi günümüzde de halk edebiyatı ve halkbilimi ürünleri bir milletin varlığının teminatlarından biri olarak görülmekte ve bu ürünlerin kayıt altına alınması gerekliliğinden bahsedilmektedir. Bu çalıĢma bahsi geçen gereklilik çerçevesinde Giresun Çepnilerinin halk edebiyatı ve halk bilimi ürünlerini derleyip, değerlendirme gayesiyle oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢmamızda alan Giresun, grup Çepniler, konu ise Giresun Çepnilerinin folkloru olarak belirlenmiĢtir. Alanın Giresun, grubun Çepniler olarak belirlenmesinde daha önce Giresun Çepnilerinin folklor ürünleri bağlamında bütüncül çalıĢmalar yapılmamıĢ olması etkili olmuĢtur. iv Bu nedenler etrafında oluĢturulan çalıĢmamız Önsöz, Türkçe-İngilizce Özet, İçindekiler ve Kısaltmalar kısımlarından baĢka Giriş, İlgili Alan Yazın, Yöntem, Bulgular ve Yorumlar, Sonuç ve Öneriler baĢlıklı beĢ ana bölümden oluĢmaktadır. Giriş baĢlıklı bölümde çalıĢmamızın problemi, amacı, önemi ve varsayımları hakkında bilgiler verilmiĢtir. İlgili Alan Yazın baĢlıklı bölümde halkbilimi üzerine yapılan çalıĢmalardan bahsedilerek Çepnilerin tarih, inanç, dil, halk edebiyatı ve halk bilimi ürünleri üzerine 2011 yılına kadar yapılan yayınlar sunulmuĢtur. Yöntem baĢlığını verdiğimiz bölümde ise çalıĢmanın oluĢturulmasında kullanılan bilimsel araĢtırma yöntem ve teknikleri hakkında bilgiler verilmiĢtir. Bulgular ve Yorumlar baĢlıklı bölümde araĢtırma alanımızın genel özellikleri ve Çepnilerin tarihi hakkında bilgi verildikten sonra Giresun Çepnilerinin halk edebiyatı ve halk bilimi ürünleri tasnifli bir Ģekilde sunulmuĢtur. Bu ürünler hakkında karĢılaĢtırmalı değerlendirmeler de yapılmaya çalıĢılmıĢtır. ÇalıĢmamızda sunulan halk edebiyatı ve halkbilimi ürünleri alan araĢtırması yöntemiyle tespit edilmiĢtir. Bu yöntemle tespit edilen ürünler çalıĢmamızda sunulurken hangi kaynak kiĢiden derlendiğine dair kısa bilgi metinlerin sonunda verilmiĢtir. ÇalıĢmamızın en sonunda yer alan kaynak Ģahıslar listesinde de malzeme derlenen kiĢi hakkında ayrıntılı bilgiler de sunulmuĢtur. Sonuç ve Öneriler baĢlıklı son bölümümüzde alandan tespit edilen halk edebiyatı ve halkbilimi ürünlerinden hareketle konuyla ilgili sonuç ve önerilerimiz sunulmuĢtur. Bu bölümde sunulan sonuç ve öneriler alandan derlenen malzeme ve alan araĢtırmaları esnasında yaptığımız gözlemlerden hareketle oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢmamızda bu asıl bölümlerinden baĢka en sonda Sözlük, Kaynak Şahışlar Listesi, Harita, Fotoğraflar ve Kaynakça baĢlıklı kısımlar da yer almaktadır. Sözlük kısmında metin içerisinde yer alan yöresel kelimelerin anlamları verilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu bölüme metinde yer almayan ancak alan araĢtırmaları esnasında tespit edilen yöresel kelimeler de eklenmiĢtir. Kaynak Şahıslar Listesinde halk edebiyatı ve halkbilimi ürünlerini tespit v ettiğimiz kaynak kiĢiler hakkında ayrıntılı bilgi verilmiĢtir. Harita baĢlıklı kısımda Giresun ilinin idari yapılanmasını sunan bir harita yer almaktadır. Fotoğraflar baĢlıklı kısımda alan araĢtırmaları faaliyetleri esnasında çektiğimiz fotoğraflardan bazıları sunulmuĢtur. Kaynakça baĢlıklı kısmımız da ise çalıĢmamız esnasında yararlandığımız yazılı kaynakların künyeleri yazar soyadlarına göre alfabetik bir düzenle verilmiĢtir. Giresun Çepni Folkloru baĢlıklı bu çalıĢmanın oluĢturulması esnasında bütün imkânlarını bana sunarak, çalıĢmanın oluĢmasında en büyük pay sahibi olan değerli hocam Prof. Dr. Ali Duymaz‟a ve çalıĢmalarım esnasında fikirlerine baĢvurduğum sayın hocalarım Prof. Dr. Mehmet Aça ve Yrd. Doç. Dr. Halil Ġbrahim ġahin‟e teĢekkür ederim. Bu çalıĢmada sunulan halk edebiyatı ve halk bilimi ürünlerinin derlenmesi noktasında yardımsever tavırlarıyla karĢımıza çıkan Giresun Çepnilerine de ayrıca teĢekkür ederim. Abonoz KÜÇÜK BALIKESĠR, 2011 vi ÖZET GĠRESUN ÇEPNĠ FOLKLORU KÜÇÜK, Abonoz Yüksek Lisans, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Ali DUYMAZ 2011, 477 s. Bu çalıĢma, Giresun yöresinde yaĢayan Çepnilerin popüler kültürün etkisiyle yok olmaya baĢlayan sözlü kültür ürünlerini kayıt altına almayı ana amaç edinmiĢtir. Bu amaçla baĢlanan çalıĢmamızda öncelikle araĢtırma konusu ve alanına ait temel bilgiler temin edilmiĢtir. Daha sonra alan araĢtırması yöntemi kullanılarak malzeme derlenmeye baĢlanmıĢtır. Derlenen malzeme, derleme faaliyetleri bittikten sonra yapılan masa baĢı çalıĢmaları esnasında yazıya aktarılmıĢtır. ÇalıĢmamızın “GiriĢ” kısmında problem, amaç, önem, varsayım ve sınırlılıklarımızdan bahsedilmiĢtir. “Ġlgili Alan Yazın” baĢlıklı ikinci kısımda çalıĢmamızın Kuramsal Çerçevesi ve konumuzla ilgili olarak geçmiĢte yapılan tarih, inanç, dil ve halk edebiyatı konulu çalıĢmalar sunulmuĢtur. “Yöntem” baĢlıklı bölümde çalıĢmanın oluĢturulmasında kullanılan yöntem ve teknikler hakkında bilgi verilmiĢtir. “Bulgular ve Yorumlar” baĢlıklı kısımda öncelikle Çepnilerin Tarihi ve Giresun Çepnilerinin bu tarih içindeki yeri noktasında tespitlerde bulunularak, Çepnilerin Giresun yöresine yerleĢmesi ve günümüzdeki yerleĢim alanları gibi hususlarda bilgi verilmeye çalıĢılmıĢtır. “Halk Edebiyatı” ve “Halkbilimi” baĢlıklı ana bölümlerde ise sahadan temin edilen malzeme sunulmuĢ ve bu malzemeden hareketle değerlendirmeler yapılmaya çalıĢılmıĢtır. Tespit edilen bu malzemeler halk edebiyatının türlerine ve halkbiliminin çeĢitli baĢlıklarına göre tasnifli bir Ģekilde sunulmuĢtur. Bu malzemelerin kimden derlendiği hususunda ilgili malzemenin altında kaynak kiĢi bilgileri de verilmiĢtir. “Sonuç” kısmında ise çalıĢmamız boyunca elde edilen veriler bağlamında Giresun Çepnilerinin günümüzdeki yerleĢim alanları, halk edebiyatı ve halkbilimi ürünlerinin günümüzdeki durumu hususunda tespitlerde bulunulmuĢtur. vii Bu çalıĢma, en baĢta alan araĢtırması olmak üzere yazılı kaynaklardan yararlanma ve örnek olay yöntemlerini kullanarak, Giresun Çepnilerinin halk edebiyatı, halk bilimi ürünleri ile tarih ve coğrafyasını inceleyen bir araĢtırmadır. Anahtar Kelimeler: Çepni, Giresun, Popüler Kültür, Sözlü Kültür, Alan AraĢtırması Halk Edebiyatı, Halkbilimi. viii ABSTRACT THE FOLKLORE OF GĠRESUN CHEPNĠ KÜÇÜK, Abonoz Master Thesis, Department of Turkish Language and Literature Thesis Advisor: Prof. Dr. Ali Duymaz 2011, 477 p. The study aims to register the oral culture of living Chepnis society which is facing extinction by popular culture in Giresun area. During our work which started with this purpose, base information about the subject and research field is collected. Afterwards, using field research, information is collected. After the collecting activity finished, the information collected is transferred to printed material during desk work. In the introduction of our study, problem, purpose, significance, assumption and our limitedness are mentioned. The secondary part of our study which is entitled Respective Literature covers theoretical framework of our study and the themes like history, belief, language and folk-literature. The Method part of our study gives information about the method used and the techniques during creation of the study. The part of Findings and Commentaries covers observation about principally Chepnis history and significantly society of Giresun Chepnis with in this history, also historical information about settling of Chepnis in Giresun area, and the settlements of Chepnis in present day. The part of Folk Literature and Folklore presents research provided from this area and tries to comment about these findings. These findings from this research are presented classified regarding sort of folk literature and diverse folklore titles. Personnel information about resources of these findings is given below each material. In the Conclusion part, observation and comments are made about Giresun Chepnis settlements, folk literature and the folklore products at present day in context