NOVEMBER 2017 - NUMMER 32

INHOUD 1. Van de voorzitter 2. Winkelen in , deel 2 5. Boek ‘Betwist bestuur’ 8. Heel Zuid-Holland bakt 9. Wonen aan de Ringvaartweg 10. Prinsen Polder Parade 12. Colofon

AGENDA

Er zijn momenteel geen agendaberichten. Blijf op de hoogte en volg ons op facebook. Maarten Hogenkamp geeft uitleg bij Gemaal De Lage Bemaling in . www.facebook.com/HVPrinsAlexander VAN DE VOORZITTER

Het is al weer enige tijd geleden - april Een beangstigende video toonde de HVPA 2017 om precies te zijn - dat u als lid gevolgen van een mogelijke dijkdoor- De Historische Vereniging Prins Alexander of belangstellende van de HVPA onze braak bij het Boerengat in doet onderzoek naar de geschiedenis van Nieuwsbrief ontving: nummer 31. Die . In juni 2017 volgde nog de Prins Alexanderpolder, zijn bewoners tijdspanne betekende niet dat we niets een workshop voor genodigden rond en bedrijvigheid. te melden hadden, maar had deels te het thema ‘De Polder en het Water, E-mail: [email protected] maken met ons programma in mei en 150 Jaar Prins Alexanderpolder’, waar Website: www.hvpa.nl juni, dat we in samenwerking met de onder andere creatieve historische Facebook: @HVPrinsAlexander Stichting Hart voor Prins Alexander thematiseringen van het Alexanderplein Twitter: @HistVerPA samenstelden rond het 150-jarig de revue passeerden. bestaan van de Prins Alexanderpolder. Toen was het al snel zomervakantie, Er was eerst een geanimeerde fietstocht waarna het bestuur van de vereniging rond het thema water onder leiding van druk was met alle voorbereidingen Maarten Hogenkamp, beleidsmede- voor de Prinsen Polder Parade in werker van het Hoogheemraadschap het Prinsenpark in een van de laatste Schieland en Krimpenerwaard (HHSK). (mooie) weekenden van september. Al Die fietstocht leidde ons uiteindelijk met al drukke tijden. Geen excuus voor naar het enigszins verborgen maar het zo lang uitblijven van een nieuwe uiteindelijk bijzonder belangrijke Nieuwsbrief, wel een verklaring. - althans voor de Alexanderpolder - Overigens heeft uw voorzitter bijzonder mr. P.D. Kleij gemaal aan de Bermweg genoten van de Prinsen Polder Parade. in Nieuwerkerk aan den IJssel, met Ik heb de route met de vijf locaties een plezierige nazit in restaurant en vijf korte voorstellingen vier keer de Roode Leeuw in Capelle aan mogen lopen en ik kan u zeggen dat den IJssel. Vervolgens waren er, in elke voorstelling elke keer weer een hetzelfde kader, op een avond bij feest was dankzij de energie en betrok- Eneco World aan de Marten Meesweg, kenheid van de acteurs. Veel gelachen diverse causerieën, onder ander door ook! Voor de vereniging was het project dijkgraaf Hans Oosters van het HHSK. in zekere zin een waagstuk, omdat de vorm waarin we onze verhalen over de en participerende instanties en locaties! documentatiemateriaal over de Prins Prins Alexanderpolder wilden vertellen Honderdvijftig jaar Prins Alexander- Alexanderpolder geschonken. We zijn nieuw was voor het gebied. Voor wat polder; tien jaar HVPA. Jubilea dus. dat materiaal op dit moment aan het betreft het budget was het ook verreweg Al eerder hebben we als bestuur uitzoeken en op een gegeven moment het meest ambitieuze project van de van de HVPA gezegd dat we ons moet het deel gaan uitmaken van het HVPA tot nu toe, met een bedrag van verenigingsjubileum niet alleen willen archief van de HVPA en daarmee van circa 17.000 euro. Maar wat mij betreft gebruiken voor viering, maar ook voor het cultureel erfgoed van de Prins was het zowel creatief als zakelijk een reflectie en een vooruitblik. In dat Alexanderpolder. In het afgelopen succes. Originele locaties - alle vijf - , kader organiseren we in november een half jaar ben ik, door de causerieën, leuke reacties ter plekke, enthousiaste bijeenkomst met een klankbordgroep. de Parade, en de ‘keldervondsten’ van mensen, mooie verhalen. En een Mocht u daar deel van willen uitmaken, Ineke Tirion, nog meer dan voorheen overduidelijke boodschap: de Prins laat u dat ons dan zo snel mogelijk gaan beseffen dat het erfgoed van de Alexanderpolder is een cultuur-his- weten. Daarnaast zijn we als vereniging Prins Alexanderpolder een podium en torische eenheid met een fascinerend nog steeds op zoek naar een geschikte permanente plek verdient. Hopelijk verleden, een dynamisch heden en archief- en werkruimte. Ook daarvoor ergens in de toekomst in het hart van een onbepaalde toekomst. Al met al staan we open voor suggesties en het gebied. En komt daar dan ook een hebben zo’n 175 mensen in het project ideeën. HVPA-erelid Ineke Tirion- standbeeld van Prins Alexander te geparticipeerd, waarvan circa 140 Beijerinck heeft de vereniging na haar staan? We gaan het zien! betalende bezoekers. Langs deze weg verhuizing, afgelopen zomer naar nogmaals dank aan alle medewerkers Wassenaar, veel interessant archief- en Onno de Wit

WINKELEN IN PRINS ALEXANDER, DEEL 2

In HVPA-Nieuwsbrief nummer 31 van april dit jaar heeft u kunnen lezen over de ideeën van Lotte Stam-Beese, architecte, stedenbouwkundige en vooral ontwerpster van de wijken en ten aanzien van de noodzakelijke wijkvoorzieningen. Daartoe behoorden uiteraard de winkelcentra. De bewoners van de nieuwbouwwijken moesten zich voor hun eerste levensbehoeften kunnen richten op de directe woonomgeving. De beide wijken zouden een interne ringweg krijgen waaraan drie winkelcentra zouden komen te liggen, een wijkwinkelcentrum met een breed assortiment en twee buurtwinkelcentra voor de dagelijkse boodschappen. In Het Lage Land was de uitvoering zoals in de plannen opgenomen. Toen Het Lage Land langzamerhand haar voltooiing naderde, was in 1965 al begonnen met de aanleg van de wijk Ommoord. In deze wijk kwam de ringweg bestaande uit President Rooseveltweg, Martin Luther Kingweg, President Wilsonweg en John Mottweg, waaraan dus de winkelcentra moesten komen.

Wim Heistek geopend. Een supermarkt, bloemen- tot een Rotterdamse woonwijk met handel, apotheek en een filiaal van de althans één van de noodzakelijkste Voor de eerste bewoners van Ommoord Spaarbank Rotterdam, dat was het. voorzieningen, een winkelcentrum. waren er nog geen winkels, ze waren Weliswaar gelegen aan de ringweg Het is er sinds vandaag, aan de Nieuwe aangewezen op bakkers, melkboeren maar gezien het aantal winkels wel Ommoordseweg, pal tegenover het en groenteboeren die aan huis hun pro- heel erg klein om zelfs maar te kunnen grote complex van eendere eengezins- ducten trachtten te slijten. Ook deed de spreken van een buurtwinkelcentrum. huisjes. Hoe bescheiden van omvang rijdende supermarkt, beter bekend als Enkele andere voorzieningen, zoals dit Ommoordse winkelcentrumpje ook “de man van de SRV” zijn intrede. Hij een postkantoor, werden vooralsnog in nog is, de huisvrouwen en huisvaders stopte in iedere straat en verwelkomde houten noodgebouwen ondergebracht. kunnen er voor van alles en nog wat de bewoners in zijn wagen. Evenals Toch werd het kleine centrum door de terecht”. in Het Lage Land werd het gebrek aan pers, in mooie volzinnen, enthousiast echte winkels door de huisvrouw steeds begroet: “Ommoord is van de ene dag Hesseplaats meer als uiterst vervelend ervaren. op de andere van een nog vrij lukrake De bewoners van de zich snel uitbrei- Het zou tot 20 november 1968 duren verzameling van hoge flatgebouwen, dende wijk waren echter geenszins voor aan de Nieuwe Ommoordseweg temidden van blubber en nog middel- tevreden met die paar winkels. Op een een paar winkels konden worden eeuws geplaveide straten, geworden drukbezochte bijeenkomst op

2 HVPA Nieuwsbrief 32| november 2017 het westelijk deel van Ommoord werd gevraagd wat zij het meest misten, was dat een winkelcentrum in hun deel van de wijk. Bij de paar winkels aan de Nieuwe Ommoordseweg miste men teveel noodzakelijke artikelen en de Hesseplaats was toch wel wat ver weg, vooral als men niet over eigen vervoer kon beschikken en met zware bood- schappentassen moest zeulen. In januari 1973 kwam van de gemeente het ver- lossende woord, aan de Hertzweg was een stuk grond van 1.125 vierkante meter gereserveerd. De gemeente was zich bewust van de noodzaak, want beloofde dat als niet snel met de bouw Markt Ommoord. kon worden begonnen er een noodves- tiging zou komen ten noorden van de 21 januari 1969 in de houten noodkerk Hemingwayplaats, kreeg het later de Hertzplaats. aan de Stresemannplaats verlangde naam Groot Ommoord, weer later werd Het zou toch nog duren tot eind 1975/ men, wellicht beter gezegd eiste men, het winkelcentrum Ommoord-Oost en begin 1976 voor de winkels gereed naast onder andere meer mogelijkheden tenslotte Hesseplaats. waren en de krant van 12 januari voor recreatie en betere verbindingen De eerste winkels openden in december 1976 jubelde in een grote kop IN met het centrum van Rotterdam, ook 1970 met als speciale happening op OMMOORD IS ALLES TE KOOP meer winkels. Plannen waren er wel, 18 december de opening van grammo- en vervolgde met een verslag: “In de uitvoering duurde wat langer. Maar foonplatenzaak Disk. De opening daar Ommoord wordt het leven steeds dan, op 14 oktober 1969 was het werd, onder muziek van Land of Hope plezieriger. Wanneer eind maart het eindelijk zover, de eerste paal voor and Glory, verricht door de destijds winkelcentrum Ommoord-West (bij de een winkelcentrum aan de Hesseplaats zeer bekende Engelse zangeres Vera Max Planckplaats) is voltooid, zullen ging de grond in. De Havenloods: Lynn, in de oorlog bekend geworden de meeste boodschappen vlak bij huis “Met het nieuwe winkelcentrum in het als Sweetheart of the Forces. Van de gedaan kunnen worden. Ondanks dat de vooruitzicht ziet de toekomst er voor opening van dit centrum pikten andere Hesseplaats al een fors winkelcentrum de Ommoordse huisvrouwen weer winkelcentra een graantje mee, zowel was voor Ommoord, klonk nog wat vrolijker uit.” Een redelijk groot in Ommoord als Het Lage Land moch- steeds de klacht dat je voor een klosje centrum, gelegen aan de ringweg en ten ze eenmalig op zaterdagavond tot garen helemaal naar de stad moest. vanwege het brede assortiment zeker half tien open blijven. De vervolmaking Een gedeelte van het winkelcentrum aan te merken als wijkwinkelcentrum. van het centrum begon een half jaar Ommoord-West is al een paar weken Bijzonder was dat die eerste paal zon- later toen er aan de zijde van de Martin in gebruik. De eerste resultaten zijn der enige plechtigheid werd geslagen. Luther Kingweg een supermarkt en meer dan redelijk. De grammofoonpla- Op 29 oktober werd daar nog een keer twee kiosken werden gebouwd. De tenzaak heeft in het geheel geen reden een “eerste paal” geslagen, nu door bouwprijs van de supermarkt was tot klagen. De boekhandel ziet nog uit mevrouw Van Zijl, een huisvrouw uit ruim een miljoen gulden oftewel zo’n naar de opening van de supermarkt, Ommoord. Nu wel met een feestelijk 450.000 euro. Wat kan men vandaag de want dan begint de loop pas goed. tintje, mede in het kader van een dag voor dat bedrag bouwen? Ommoord-West zal straks in totaal aantal andere evenementen in de wijk. Op en rond de Hesseplaats werd in veertig winkels tellen, waaronder twee Het nieuwe winkelcentrum zou 84 mei 1972 een eerste wijkmarkt, tevens supermarkten. Er zullen zich branches winkels gaan omvatten en dankzij weekmarkt, gehouden. Dat eerste jaar vestigen die tot dusverre node werden overstekende- en tussenluifels kon men stonden er vierenveertig kramen en een gemist. De toegankelijkheid zal bin- hier geheel overdekt gaan winkelen. kleine vijftig jaar later floreert deze nenkort nog aanmerkelijk worden ver- Spraakverwarring over namen was in markt nog steeds. beterd. Het winkelcentrum bestaat uit Prins Alexander vaak een item, ook twee gedeelten en is overdekt. Dat geeft bij dit winkelcentrum. Aanvankelijk Ommoord-West nu al, in z’n onafgewerkte vorm, een aangeduid als gelegen aan de Als in oktober 1972 aan bewoners van gezellige indruk. Het geheel zal worden

HVPA Nieuwsbrief 32 | nov.ember 2017 3 aangekleed met groen, bloembakken, bielzen en banken om op te zitten. De Stichting Wijkgemeenschap Ommoord is heel tevreden met het nieuwe winkel- centrum en hoopt nog slechts op een zo goed mogelijke toegankelijkheid.”

Verwarrening over straatnamen Evenals bij de Hesseplaats was ook hier aanvankelijk volop verwarring over de straatnamen. De Hertzweg, Hertzplaats en Max Planckplaats werden al ge- noemd, evenals Ommoord-West. Ook hadden winkels aan de voorkant het adres Otto Hahnstraat terwijl de distri- butietoegangen aan weer verschillende straten lagen. Volgens de winkeliersver- Binnenhof rond 1975. eniging werkte dit verwarrend en riep het geen herkenning op. Pas in maart toegeschoven geldbuidel toog hij aan en weldra waren plannen gemaakt voor 1984 gaf het dagelijks bestuur van de het loven en bieden. Van der Louw een snelle wederopbouw. De toenmali- toenmalige deelgemeente toestemming toonde zich een goed afdinger. Na ge voorzitter van de winkeliersvereni- om de Otto Hahnstraat te wijzigen in geruime tijd wisselde de pony voor 400 ging verwoordde het direct na de brand: Binnenhof. Hierbij dient wel te worden gulden van eigenaar. Het voorbeeld “Bouwmaatschappij Ballast-Nedam zal opgemerkt dat de naam Binnenhof van de burgemeester werd op grote in mei of uiterlijk juni klaar zijn met de al in 1977 werd genoemd voor dit schaal gevolgd. Veel paarden gingen herbouw van de tien volledig uitgebran- winkelcentrum. De krant kon zich soms van de hand onder grote publieke de winkels. Tot die tijd worden de tien toch nog vergissen, op 10 januari 1978: belangstelling. Zelfs tot uit Voorburg gedupeerde winkeliers geholpen met “De route van bus 45 wordt vanaf het waren klanten naar de paardenbraderie noodwinkels die op het middenterrein NS-station Alexander doorgetrokken gekomen. Ook een springconcours van de Binnenhof komen en naar tot aan het winkelcentrum Vinkenhof in op een nabijgelegen grasveld trok verwachting eind volgende week zullen Ommoord West.” veel belangstelling. Nog nooit had het opengaan. De winkeliers die bij de Ommoordse winkelcentrum zoveel brand “slechts” water-en rookschade Paardenmarkt of paardenbraderie bezoek van buiten de wijk.” opliepen, hebben vermoedelijk eind Om de loop naar het nieuwe winkel- Hoe men ooit op het idee van een deze week allen hun deuren weer voor centrum te vergroten werden allerlei paardenbraderie kwam, is een publiek geopend. Op het middenterrein activiteiten ontplooid. Sommige van verhaal op zich. Een bestuurslid waar de noodwinkels komen, is het die activiteiten hebben een onuitwis- van het winkelcentrum: “Omdat we eindstation van de sneltram/metro bare indruk achtergelaten, niet alleen paardenliefhebbers zijn, besloten we dit gepland. Het werk daaraan zou binnen- vanwege de exclusiviteit maar bovenal evenement te organiseren. Daar zaten kort beginnen maar kan waarschijnlijk om de inventiviteit. Wat bijvoorbeeld te nogal wat haken en ogen aan vast. Het drie maanden worden uitgesteld.” De denken van een paardenbraderie? aanvragen van een vergunning voor een beloofde, maar erg krappe termijn Op 27 augustus 1977 werd door paardenmarkt neemt nogal wat tijd in werd niet helemaal gehaald, maar op toenmalig burgemeester André van beslag, daarom hebben we het dit jaar 19 augustus vond dan toch de officiële der Louw de braderie geopend. Uit de op een paardenbraderie gehouden. Het heropening plaats, gepaard gaand met plaatselijke krant: “Met de symbolische was zo’n overweldigend succes dat we een feestweek waaraan binnen- en koop van een pony voor kinder- er zeker een jaarlijkse gebeurtenis van buitenlandse artiesten meewerkten. De boerderij De Blijde Weide opende maken.” in die tijd van TV bekende en populaire burgemeester Van der Louw zaterdag showmaster Willem Ruis presenteerde een paardenbraderie in winkelcentrum Brand in de Binnenhof zelfs een theatershow. De Binnenhof. Gezeten op een Op 9 januari 1982 brak er brand uit in paardenspan stoof hij de handelsplaats het winkelcentrum en tien winkeliers Concurrentie van de Oosterhof met 275 paarden tegemoet. Gewapend zagen hun zaak volledig verloren gaan. In 1984 werd in de wijk Oosterflank het met een door de winkeliersvereniging Men ging niet bij de pakken neerzitten grote nieuwgebouwde winkelcentrum

4 HVPA Nieuwsbrief 32| november 2017 Oosterhof, nu beter bekend als een straal van twee kilometer ik weet vermijden dat tientallen dieren, onder Alexandrium I, geopend. De winkeliers niet hoeveel winkelcentra zijn.” andere papegaaien, cavia’s, katten en van Het Lage Land en Ommoord Vele weken na de opening van de vissen, door verstikking om het leven vreesden voor hun omzet, hetgeen werd Oosterhof waren de gemoederen nog kwamen. Zeven omliggende zaken tegengesproken door de vastgoedonder- niet gesust en was men geenszins gerust liepen rook- en waterschade op. Van neming die verantwoordelijk was voor op een goede afloop: “Mijn omzet is een textielwarenhuis werd de complete de bouw van het centrum: “De functie de afgelopen weken met vijftien tot voorraad vernield. De brand ging van dit winkelcentrum is niet verge- twintig procent gezakt. Er komt een gepaard met verstikkende rookwolken lijkbaar met De Terp, Hesseplaats of kleine kentering, maar er moet heel wat waardoor aanvankelijk werd gevreesd Binnenhof. Die centra zijn wijkgericht worden goedgemaakt.” Of: “Wat ze voor hetzelfde scenario als in 1982. en afgestemd op de dagelijkse behoef- daar in Oosterhof aan arbeidsplaatsen ten van de wijkbewoners. De Oosterhof winnen gaat er hier af.” Wijkwinkels in 2017 is regiogericht en geschikt voor een Natuurlijk bleef de belangstelling voor De drie hiervoor besproken wijkwin- dagje recreatief winkelen. Er zijn hier het nieuwe winkelcentrum groot, de kelcentra zijn er nog steeds en het ene twintig mode- en vijf schoenenzaken, middenstand in de omliggende wijken floreert wat meer dan het ander, maar ze een aanvulling wat in dit gebied ont- moest wachten tot de eerste toeloop hebben alle drie hun waarde bewezen. breekt.” Ook de voorzitter van de deel- daar voorbij was. Nu, een aantal de- In de loop der jaren is het winkelpa- gemeente, Mia van Yperen, zag geen cennia verder, kan worden vastgesteld troon veranderd, zo voeren bijvoorbeeld probleem:”Het succes van de Oosterhof dat de winkeliers in de wijken het in grote supermarktketens de boventoon, zal uitstralen naar de andere centra. Zij het algemeen hebben gered en dat ze aan de Nieuwe Ommoordseweg één, profiteren mee.” Hoe anders waren de nog steeds een belangrijke functie aan de Hesseplaats twee en aan de reacties van de winkeliers, niet alleen in vervullen. Binnenhof zelfs drie. De zogenaamd Het Lage Land en Ommoord, maar ook kleine zelfstandige had en heeft het in Capelle aan den IJssel. “Wij zouden Opnieuw brand in de Binnenhof moeilijker en menigeen heeft zijn zogenaamd geen last hebben van de In de nacht van 1 juni 1988 werd deuren moeten sluiten. Toch zijn er dan Oosterhof omdat wij er zijn om in de winkelcentrum Binnenhof voor de weer andere die diens plaats innemen dagelijkse behoeften van de wijkbewo- tweede keer in zes jaar getroffen en is de leegstand binnen de normen. ners te voorzien. Maar ik voorspel nu door een brand. Dit keer kon de In een volgend artikel hoop ik u te ver- al, dadelijk is voor iedereen de koek op. brandweer de vlammen beperken tellen over de winkelcentra in de andere Het is toch absurd dat er hier binnen tot een dierenwinkel, maar kon niet wijken van Prins Alexander.

BETWIST BESTUUR

Op 8 november 2016 organiseerde de HVPA een terugblik op de deelgemeente Prins Alexander. Aanleiding vormde het onderzoek van Sjef van de Poel naar de geschiedenis van de wijkraden en deelgemeenten in Rotterdam. Inmiddels ligt er het boek ‘Betwist Bestuur’, maar liefst achthonderd pagina’s dik!

Onno de Wit grootte stuk voor stuk min of meer vergelijkbaar met een zelfstandige Zeer uitgebreid documenteert Van de Nederlandse gemeente - waren sterk Poel alle initiatieven die in Rotterdam verbonden met bewonersorganisaties en na 1947 zijn genomen om de afstand andere bewonersgroepen in de lokale tussen de burger en het stadsbestuur wijken en buurten. Tegelijkertijd wisten te verkleinen of zelfs te dichten. De ze de weg te vinden naar de Coolsingel. wijkraden en latere deelraden waren Met grote kennis van zaken over het pogingen tot lokale vertegenwoordi- gebied, maar soms ook met de nodige ging, decentraal bestuur of, in jaren deelgemeentelijke verschillen van zestig termen, burgerparticipatie. In zijn mening. Dat irriteerde, en zoals Van boek concludeert Van de Poel dat dat de Poel schrijft in de samenvatting van eigenlijk helemaal niet zo slecht ging. zijn boek: “Op zich ging er niet veel De Rotterdamse deelgemeenten - qua fout, maar het kostte allemaal wel heel

HVPA Nieuwsbrief 32 | nov.ember 2017 5 veel kostbare tijd in de beleving van de Alexander blijft, in tegenstelling tot de Coolsingel, waar de passie voor lokale meeste andere Rotterdamse wijken, de democratie intussen was ingeruild voor gebiedscommissie wel bestaan. Al met een meer zakelijke, bedrijfsmatige al een nieuwe ronde en nieuwe kansen benadering van het decentraal bestuur”. voor de burgerparticipatie – en dat na Een andere conclusie uit het boek is dat zeventig jaar praktijkervaring! de deelgemeenten eigenlijk zonder goe- In het boek wordt niet uitvoerig de inhoudelijke onderbouwing om zeep ingegaan op het functioneren van elke zijn geholpen. Dat terwijl 61% van de voormalige deelgemeente afzonderlijk. Rotterdamse bevolking het verdwijnen Van elke deelgemeente is evenwel van de deelgemeenten zou betreuren. een sfeerschets gemaakt, op basis van Over democratie gesproken! schriftelijke bronnen en interviews. In deze Nieuwsbrief de sfeerschets over Gekozen wijkraden de Prins Alexanderpolder. Na de deelraden kwamen de gebieds- commissies en vanaf 2018 experimen- Sjef van de Poel, ‘Betwist bestuur. teert Rotterdam met gekozen wijkraden Mia van IJperen, de tweede voorzitter van de Wijkraden en deelgemeenten in deelgemeente Prins Alexander. en gelote wijkcomités, onder andere Rotterdam’ , uitgeverij Boom in en . In Prins Geschiedenis, € 35,00.

SFEERSCHETS PRINS ALEXANDER

Hoofdstuk uit het boek ‘Betwist bestuur’ van Sjef van de Poel.

Anders dan veel andere deelgemeenten Alexanderpolder organiseerden al snel gemeente IJsseldam – samen met is de deelgemeente Prins Alexander niet belangenclubs om contact te kunnen Capelle aan den IJssel en een deel van vernoemd naar een ooit door Rotterdam onderhouden met het gemeentebestuur: Zevenhuizen – haalde het niet. Een geannexeerd dorp. Het gebied van Prins de Stichting Wijkopbouworgaan door de Stichting Wijkopbouworgaan Alexander, gelegen aan de oostzijde Prins Alexanderstad en de Stichting Prins Alexanderstad in 1971 gehouden van Rotterdam, bestond vroeger louter Wijkgemeenschap Ommoord. Deze enquête leerde dat het overgrote uit veenplassen en moerassen. In bewonersinitiatieven werden door deel van de bewoners van de Prins de 19e eeuw werd dit waterland de gemeente geïncorporeerd in het Alexanderpolder bij Rotterdam wilde drooggelegd en omgevormd tot de officiële beleid om de burgers meer blijven: ‘Men had geen zin om weer op Prins Alexanderpolder. In de jaren bij het bestuur te betrekken. Voor een klompen te gaan lopen!’. Burgemeester vijftig van de vorige eeuw bestemde de wijkraad was het nog te vroeg, want er en wethouders van Rotterdam waren gemeente Rotterdam dit gebied voor moest in de nieuwe wijken eerst aan dezelfde mening toegedaan. In 1976 woningbouw. De Prins Alexanderpolder ‘relatieopbouw’ worden gedaan. Maar was er weer zo’n enquête. Toen spraken werd, in de woorden van architect Lotte een proef met een daarvoor bedoeld de bewoners van uit dat Stam-Beese, “een poging om het leven ‘sociaal wijkopbouworgaan’ behoorde zij liever bij de gemeente Rotterdam in een wijk, het wonen, het verkeer, de wel tot de mogelijkheden. In 1966 werd wilden blijven dan te worden toege- recreatie, als een zo volledig mogelijk deze proef gestart. Op instigatie van voegd aan de gemeente Capelle aan den geheel te doorgronden.” De eerste het gemeentebestuur werd het sociale IJssel. nieuwbouwwijk was Het Lage Land. wijkopbouworgaan in Alexanderpolder Nadat in 1973 de eerste drie Later volgden de wijken Ommoord, al binnen een paar jaar versterkt met Rotterdamse deelgemeenten, , Oosterflank, Zevenkamp een ‘sectie bestuurlijke zaken’, be- eveneens op proef, van start waren en Nesselande. Het kleine oude wijkje staande uit vertegenwoordigers van de gegaan – in , Hoek van Kralingseveer behoorde eveneens tot politieke partijen in de wijk. Daarmee Holland en – kwam bij het het gebied van Prins Alexander. Het had ‘de politiek’ haar intrede gedaan gemeentebestuur de gedachte op om inwonertal steeg in de loop der jaren tot in Prins Alexander. Een vermetel plan van ‘Rotterdam-Oost’ de vierde deel- boven de 90.000. uit die tijd om de Alexanderpolder los gemeente te maken. Een deelgemeente De in de plaats van boeren en tuinders te koppelen van Rotterdam en onder met alleen maar nieuwe wijken bestond gekomen nieuwe bewoners van de Prins te brengen in een nieuw op te richten in Rotterdam nog niet en was alleen

6 HVPA Nieuwsbrief 32| november 2017 al daarom interessant om in de proef met deelgemeenten mee te nemen. De wijk Kralingen liet weten zich niet bij , maar wel bij deze nieuwe deelgemeente te willen aansluiten. Het gemeentebestuur voelde daar echter niets voor. Een dergelijke deelgemeente zou geen werkelijke eenheid kunnen vormen. Per 1 januari 1975 was de nieuwe deelgemeente Rotterdam-Oost een feit en de naam werd, op voorstel van de nieuwe deelgemeenteraad, veranderd in ‘Prins Alexander’. Net als elders in Rotterdam waren niet alle bewonersorganisaties even blij met de komst van de deelgemeente. Niet alleen vanwege het politieke karakter daarvan, Raadszaal deelgemeente Prins Alexander. maar ook uit vrees voor verlies van de eigen machtspositie, maar dat laatste opzichte van de Coolsingel sterke zelf- inwoners met een migratieachtergrond zeiden ze er natuurlijk niet bij. standigheidsgevoelens: “Maak het geld kwam niet hoger dan ongeveer De kersverse deelgemeenteraadsleden aan ons over en laat ons onze eigen 30%. Onder deze groep relatief veel en dagelijkse bestuurders van Prins dingen doen.” Oud-wethouder Herman Surinamers en relatief weinig Turken, Alexander lieten zich door dit alles niet Meijer betitelde dit als ‘gekoesterde Marokkanen en Kaapverdianen. De van de wijs brengen en gingen voortva- apartheid’. Maar natuurlijk kon ook meeste inwoners toonden zich tevreden rend van start. Er werd een informatie- Prins Alexander als onderdeel van over Prins Alexander: een prettige en ve huis-aan-huis-folder ‘Van Polder tot Rotterdam niet alles op eigen houtje veilige plaats om te leven, te wonen, te Leefstad’ vervaardigd over de nieuwe doen. Als dat echt nodig was zocht werken en te recreëren. Geen wonder, deelgemeente. Het beperkte taken- en de deelgemeente uitdrukkelijk de sa- want de deelgemeente Prins Alexander bevoegdhedenpakket van de toenma- menwerking met het gemeentebestuur. had zich aardig weten te onttrekken aan lige deelgemeenten vormde voor de Partijgenootschappelijke relaties met de de grotestadsproblematiek. deelgemeente Prins Alexander geen Coolsingel werden dan ondergeschikt Dit uitte zich ook in de focus van de belemmering om zich van den beginne gemaakt aan het belang van Prins deelgemeente. Die was vooral gericht af ook bezig te gaan houden met aange- Alexander. Met instemming van het op de ontwikkeling van nieuwe legenheden waarover de deelgemeente, gemeentebestuur kon de deelgemeente woonwijken. Deelgemeente, stad en formeel gesproken, geen zeggenschap ook goede werkrelaties aanknopen met woningbouwcorporaties werkten op dit had. De metrolijn in Prins Alexander randgemeenten als Capelle aan den gebied als een geoliede machine samen. moest ondergronds en er moesten in IJssel en Nieuwerkerk aan den IJssel. Daarbij had de deelgemeente bij voort- de deelgemeente middelbare scholen Het gevoel bij de deelgemeente was dat during een grote inzet op het door haar komen. Daarmee zette de deelgemeente de belangen van Prins Alexander meer noodzakelijk geachte voorzieningen- en de trend voor wat later de gebruikelijke bij die randgemeenten lagen dan bij de onderhoudsniveau. Een IKEA-vestiging bestuurscultuur in Prins Alexander Coolsingel. hoorde daar niet bij en die kwam er dus zou worden. Je niet teveel aantrekken Als slaapdeelgemeente werd Prins ook niet. Maar aan de ontwikkeling van de formele regels, je eigen koers Alexander soms wel neergezet als van het Winkelcentrum Alexandrium uitstippelen, niet teveel overleg met de een beetje saaie deelgemeente: “Niets werd door Prins Alexander van harte stadsbestuurders – “burgemeester Peper bijzonders, en als je er niets hebt te meegewerkt. ‘Welzijn’ en ‘buitenruim- wist niet dat deelgemeenten echt iets zoeken, hoef je er ook niet te komen”. te’ – twee vanouds ‘autonome’ deelge- deden!” –, maar wél goede contacten Wat hier ook van zij, dat neemt niet meentelijke taken – daar ging het in de onderhouden met de directeuren van weg dat Prins Alexander op de schaal deelgemeente vooral om. Een tamelijk de stedelijke diensten, want die hadden van Rotterdam een relatief welvarende luxe situatie in vergelijking met menige potjes met geld en adviseerden de deelgemeente was. Al jaren waren binnenstadsdeelgemeente. wethouder hoe dat geld uit te geven. Ommoord en Prinsenland de meest De eerste 25 jaar van haar bestaan Het zelfbewuste Prins Alexander gewilde Rotterdamse wijken voor was de deelgemeente Prins Alexander ontwikkelde in de loop der jaren ten woningzoekenden. Het percentage gezegend met een behoorlijk stabiel

HVPA Nieuwsbrief 32 | nov.ember 2017 7 deelgemeentebestuur, geleid door van individuele bestuurders stond dit bevoegdheden. En voor de rest losten twee langzittende voorzitters: Mia de verdere ontwikkeling van Prins we de dingen wel op!” En zo was het! van IJperen en haar opvolger Dick Alexander gelukkig niet in de weg. Het Klaassen. Er waren geen grote politieke zelfstandigheidsgevoel bleef echter Mede gebaseerd op informatie van conflicten en tussentijdse wijzigingen onverminderd aanwezig. In 2009 kwam oud-wethouders Herman Meijer en in het dagelijks bestuur kwamen het zelfs zo ver dat Prins Alexander uit Edit Hallensleben, oud-dagelijks weinig voor. Men ging eenvoudig en het samenwerkingsverband Verenigde bestuurders Dick Klaassen, Erwin van zakelijk voor de deelgemeente. Na Rotterdamse Deelgemeenten (VRD) Duin, Peter Pieterse, Paul Paulusma 2000 kwamen er, door toenemende trad. Prins Alexander wilde liever en Frans van der Hilst en oud-deel- politisering en dualisering, turbulentere separaat voor haar belangen opkomen gemeenteambtenaren Arno Besters, tijden in bestuurlijk Prins Alexander. bij het stadsbestuur. Een standpunt Kees Kok en Vincent Florijn. Tevens Leefbaar Rotterdam en PvdA dat de meeste andere deelgemeenten is gebruik gemaakt van informatie uit konden, net als in de meeste andere maar moeilijk konden begrijpen. het boek ‘De Prins Alexanderpolder deelgemeenten, maar moeilijk met Terugdenkend aan Prins Alexander for- en Rotterdam, van veenmoeras tot elkaar omgaan. Mede door het goede muleerde oud-deelgemeentesecretaris polderstad’, Zwolle 2013. functioneren van de deelgemeentelijke Arno Besters het aldus: “We hadden ambtelijke organisatie en de inzet goed budget en voldoende taken en

HEEL ZUID-HOLLAND BAKT! Steenovens aan de Hollandsche IJssel

Onno de Wit

Voor wie wel eens op de fiets vanuit de Prins Alexanderpolder een rondje Hollandsche IJssel doet, zijn de ge- bouwen van de steenfabriek ter hoogte van Nieuwerkerk aan den IJssel aan de Groenendijk, Klein Hitland, geen onbekende verschijning. Tot in de twin- tigste eeuw waren steenfabrieken langs de Hollandsche IJssel heel gewoon. Ze kwamen en gingen, al naar gelang de aanwezigheid van klei. Tichelwerken - de Hollandse familienaam Tichelaar verwijst naar (bak)steenbakkers - waren eeuwenlang leverancier van de gele ijsselsteentjes die in de regio werden De steenovens bij Hitland. gebruikt bij de bouw van molens, boerderijen, woonhuizen en kerken. oever van de rivier, het zogenaamde Tot in de negentiende eeuw was de De uit 1500 daterende kerk van Oud- slik. Steenvormers waren per definitie productiewijze ambachtelijk. De klei Kralingen, waarvan nu nog slechts mannen. Vrouwen en kinderen werden werd uitgebaggerd, verzameld, door de een deel van de muren overeind staat, op grote schaal ingeschakeld voor steenvormer in een houten bak in de ge- biedt via een klein venster nog zicht het in de zon leggen van de te bakken wenste vorm en grootte gedrukt, en in op de originele ijsselsteentjes waarmee stenen en het met kruiwagens in en uit ovens gebakken. De ovens gaven aan- de kerk is gebouwd. De kleinschalige, de ovens dragen van de stenen. zienlijke vuur- en rookoverlast, zodat kapitaal-extensieve steenfabriekjes ze op afstand van huizen en boerderijen beschikten over een goedkope Ambachtelijk lagen. De bakduur van de stenen was grondstof: de rivierklei die bij elk getij De productie van bakstenen uit tenminste vier weken, de temperatuur (de Hollandsche IJssel was en is een rivierklei - vormen, drogen en kon daarbij oplopen tot boven de dui- getijdenrivier) werd afgezet langs de bakken - was een modderig gebeuren. end graden Celsius. De stenen moesten

8 HVPA Nieuwsbrief 32| november 2017 dan ook weken afkoelen. negentiende eeuw stonden er langs de steenbakkerijen. Vanaf de tweede helft van de negen- Hollandsche IJssel circa dertig steen- tiende eeuw werd de steenfabricage fabrieken, vooral in Capelle aan den Bronnen: langzamerhand gemechaniseerd met IJssel en Gouderak. Aan het begin van Ben Janssen, Van tichelwerk naar behulp van de steenvormmachine. Ook de twintigste eeuw waren er nog vijf steenfabriek (Stichting Historie der voor wat betreft de ovens en het drogen over, waaronder het huidige, ge- Techniek, 1990). werd druk geïnnoveerd. Zo ontstond restaureerde complex bij Nieuwerkerk de machinaal vervaardigde steen, door aan den IJssel. Daarnaast hebben we www.natuurlandschap.blogspot. kenners onmiddellijk te onderscheiden in Capelle aan den IJssel het huidige nl/2015/01/rondje-hollandse-ijs- van de ambachtelijke, pre-industriële Leefgoed de Olifant, waar in 1754 sel-deel-2.htm. steen. de Capelse steenfabrikant Arij Lans een steenfabriek oprichtte voor zijn Pieter Spreeuw, ‘Het einde van een Leefgoed De Olifant zoon Willem. In het in augustus 2017 steenfabriek’, in Het Vrije Volk, 10 Volgens cijfers uit 1866 werkten er toen verschenen boek De Steenplaatsen oktober 1964. in Zuid-Holland rond de twee- van Capelle, geschreven door Hans duizend mensen in de steenfabricage: Bolkestein, Suus Boef, Henk Oldenhof 810 mannen, 530 vrouwen en 650 en Paul Weyling, wordt uitvoerig inge- kinderen jonger dan zestien jaar. Begin gaan op de geschiedenis van de Capelse

WONEN AAN DE RINGVAARTWEG Cobie Stoter werd geboren aan de Ringvaartweg op nummer 207. Haar ouders kochten het huis in 1937. Nu wordt het huis gesloopt. Voor Cobie het moment om haar herinneringen aan het familiehuis op te schrijven.

Cobie Stoter

Rond 1930 lagen aan de noordkant van de Ringvaartweg boerderijen en tuinderijen waar sla en tomaten werden verbouwd. Aan de zuidkant, langs de Ringvaart, was het erfpachtgrond - de dijk is een waterkering - van het hoog- heemraadschap van Schieland. Er werden veel van dezelfde huizen gebouwd door aannemer Terlouw om zijn mensen aan het werk te houden, want het was crisistijd. Er woonden veel ambtenaren van de gemeente Ringvaartweg 207 in 1938. Rotterdam. Als je bij de gemeente werkte, was je verplicht in die gemeen- Ringvaartweg 207 een half uur afstand. Na hen woonde er te te wonen. De Ringvaartweg was nog In 1932 werden de twee-onder-een-kap op nummer 207 een politieagent. net Rotterdam, maar toch buiten, met met huisnummer 205 en 207 gebouwd In 1937 fietsten onze ouders van grote tuinen. voor twee broers en hun vrouwen. Na Rotterdam-Zuid, waar ze woonden, Er woonden mensen die bij de politie drie maanden vertrokken ze weer naar langs de Ringvaartweg naar Alphen aan werkten, bij het GEB (het Gemeentelijk de stad Kralingen, de vrouwen konden den Rijn en zagen het huis leeg staan. Energiebedrijf), de PTT, stratenmakers buiten niet wennen. Ze waren gewend Ze kochten het voor vijfduizend gulden, en broeders van de GGD. Ook woonden om om vier uur naar de winkel te gaan toen veel geld. Eind 1937 gingen ze er er een notaris, een kapper, een drogist, om eten te kopen dat om half zes op wonen met hun dochtertje van ander- een kleermaker en een groentenman. tafel kon staan, maar dat kon niet op de half, mijn oudste zus. Ringvaartweg. De eerste winkel was op

HVPA Nieuwsbrief 32 | nov.ember 2017 9 In de oorlog Na het bombardement van 14 mei 1940 vluchtten de mensen de stad uit en vonden onderdak aan de Ringvaartweg. Bij ons waren dat familie en kennissen. De mannen en jongens sliepen op de schuurzolder en de vrouwen en meisjes op de vliering. De saamhorigheid was groot, wat men had werd gedeeld. Iedereen op de Ringvaartweg had een tuin en dus groenten en fruit die konden worden gedeeld. De kinderen gingen naar school, soms alleen om huiswerk op te halen. Soms was het wel drie kilometer lopen. Ringvaartweg 207-205 in november 2017. Onze pa werkte bij het gasbedrijf, dus dachten de buren dat wij wel gas had- den. Onze moeder zei dan: “Dat neemt was mijn zus, ze ging werken en op bij mijn moeder wonen. Zij kon al snel hij mee in zijn broekzak.” kamers. In 1970-1971 overleden opa naar de Burcht, wat ze graag wilde. en oma vlak achter elkaar. In 1971 ging Zo werd ik de hoofdbewoner van ons Familiehuis ik ook het huis uit, maar we kwamen familiehuis. Als kind van vier jaar had In 1946 werd ik geboren, tien jaar na regelmatig naar huis. Ik wekelijks. ik dat al aangekondigd: mijn zus mocht mijn zus. In 1947 kwamen de ouders alles hebben (geen idee wat dat was), van onze moeder bij ons wonen. Opa Veranderingen maar het huis was voor mij. Toen had ik ging met pensioen en moest de bedrijfs- De Ringvaartweg veranderde door de natuurlijk geen notie van geld, maar het woning verlaten. Er was woningnood, onteigening van de tuinderijen. De is toch gelukt. dus maakten wij plaats voor hen. Opa tuinders vertrokken naar Bleiswijk, Samen met mijn man hebben we maakte zich nuttig op de tuin en leerde Zevenhuizen en het Westland. Lange zes jaar lang gerenoveerd, totdat hij mij fietsen en bracht me elke dag naar tijd gebeurde er niets, tot er huizen wer- plotseling overleed. Ik heb er nog school. Oma hielp in de huishouding. den gebouwd en Prinsenland ontstond. twintig jaar alleen gewoond, maar het Naast ons, op nummer 205, woonde Waar tuinderijen waren geweest, kwa- werd allemaal teveel, de grote tuin en een mevrouw die als hobby het kweken men huizen, grote dure huizen, want het ontbreken van openbaar vervoer. van cactussen had. Het werd een bedrijf met een auto was buiten wonen goed Burenhulp was vroeger heel gewoon, dat aan gespecialiseerde bloemisten te doen. De wijk werd volgebouwd en maar dat is er nu niet meer bij. leverde. Man en later zoon reisden de er kwam een winkelcentrum met een De Ringvaartweg is veranderd van een winkels af, het kenmerk voor hun pro- bakker, een slager, een groentenwinkel stil weggetje met huisjes en tuinderijen ducten was een wit hekje in de bakjes. en een supermarkt. in een doodlopende weg met riante De eerste die ons familiehuis verliet In 1988 overleed onze pa en ging ik huizen.

DE PRINSEN POLDER PARADE

Op 22, 23 en 24 september vond Lage Licht die dit jaar toevallig ook voorstelling bij Swedoro werd gespeeld op verschillende locaties in het haar tiende verjaardag vierde. in Nederlandse gebarentaal. Prinsenpark de Prinsen Polder Parade De locaties waarin de voorstellingen Het pubiek was vooral onder de indruk plaats, een theatrale wandeling waarin te zien waren, waren de Rudolf van de laatste voorstelling waarin dui- hoogtepunten uit de geschiedenis van Steinerschool, de flat aan de delijk werd hoe riskant het is om meer de polder Prins Alexander centraal Berninistraat, de Prinsenwiek, Stichting dan zes meter onder NAP te wonen. stonden. Met het evenement vierde Welzijn Doven Rotterdam(Swedoro) We danken iedereen die de Prinsen de HVPA haar tiende verjaardag. De en Ontmoetingscentrum Prinsenhof. De Polder Parade mogelijk heeft gemaakt. voorstellingen werden gerealiseerd in spelers waren enthousiaste amateurs Kees Deenik maakte de foto’s die u op samenwerking met theaterstichting Het uit het gebied. Bijzonder was dat de de volgende pagina ziet.

10 HVPA Nieuwsbrief 32| november 2017 EEN HART VOOR PRINS ALEXANDER Locatie: Rudolf Steinerschool Een architect wil de kerk van Oud-Kralingen herbouwen en heeft de haan van de toren van de Hoflaankerk gestolen om die op de nieuwe kerk te kunnen plaatsen. Tekst: Willy Hilverda Regie: Minnekus de Groot Spel: Jacques Börger, Jan Oomen M.m.v. het Alexander Kamerkoor

DE SCHAT VAN PRINS ALEXANDER Locatie: flat Berninistraat Een vrouw wil met haar echtgenoot naar het verjaarsfeest van haar tante in Zevenhuizen. Haar man wil niet, hij denkt met zijn metaaldetector Romeinse munten op het spoor te zijn. En die man uit de Margrietflat is ook al gesignaleerd met een metaaldetector. Tekst: Willy Hilverda Regie: Sander van den Brink Spel: Thijs Hoste, Rina Verkerk

EEN KOSTUUM VOOR PRINS ALEXANDER Locatie: Prinsenwiek Drie vrouwen zijn bezig kostuums te naaien voor een groot thea- terspektakel over de geschiedenis van de Prins Alexanderpolder. Sophia weet zeker dat haar zoon dolgraag de rol van prins Alexander op zich neemt, maar is dat wel zo? Wie was prins Alexander eigenlijk? En waarom heeft hij nog geen standbeeld? Tekst: Willy Hilverda Regie: Sander van den Brink Spel: Marianne Deijl, Truike Reichert, Agaath Visser

EEN BOERENDRAMA Locatie: Swedoro De klucht van de koe van Bredero in Nederlandse gebarentaal. Tekst en regie: Minnekus de Groot Spel: Bas Bonnier, Gera Vonk, Remco Wouda

DRAMAGEBIED Locatie: Prinsenhof Een waterstaatkundig ingenieur waarschuwt de bewoners van de polder Prins Alexander dat het niet veilig is. Ondertussen breken de dijken en blijft het stormen. Verticaal evacueren is een optie, maar heeft iedereen een overlevingspakket in huis? Tekst: Minnekus de Groot Regie: Sander van den Brink Spel: Edwardo van den Bergh

HVPA Nieuwsbrief 32 | nov.ember 2017 11 SECRETARIAAT Heeft u vragen of opmerkingen? Neem dan contact op met het Secretariaat van de HVPA: 06 - 539 237 60 email: [email protected]

LID WORDEN VAN DE HVPA? U kunt lid worden door of € 15,- of € 12,- voor 65+ over te maken op rekeningnr. NL18 RABO 0140 2657 08 t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander.

De HVPA werd van 2007 tot 2014 financieel ondersteund door deelgemeente Prins Alexander. Vanaf 2014 worden we financieel ondersteund door de gemeente Rotterdam.

COLOFON Aan deze nieuwsbrief werkten mee: Wim Heistek Willy Hilverda Sjef van de Poel Cobie Stoter Onno de Wit

UITGAVE HVPA EN WBOOKS Redactie: ‘De Prins Alexanderpolder en Wim Heistek Rotterdam. Van veenmoeras tot polder- Willy Hilverda stad’ is een uitgave van de HVPA en WBOOKS. Het boek is onder andere te Fotoverantwoording: koop in de Rotterdamse boekhandels en p 1. Willy Hilverda kost € 19,95. p 3. Archief HVPA p 4. Archief HVPA p 6. Uit ‘Betwist bestuur’ p 7. youtube.com/watch?v=Guyv5Rs72LY p 8. Willy Hilverda p 9. Privébezit Cobie Stoter p 10. Willy Hilverda p 11. Kees Deenik

ISSN 2210-9293

CONTRIBUTIE 2018 2016 HeeftU kunt u alvastuw contributie de contributie voor 2016 voor nog 2018 niet betalen.betaald? DoeDat kandat dan door zo hetsnel over mogelijk te maken op ons op rekeningnummer: bankreke- NL18ningnummer RABO 0140 NL18 2657 RABO 08 0140 2657 08 t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander. t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander.