Oudenaarde Op Kaart Een Grondige Analyse Van De 16De-Eeuwse Kaart Van Oudenaarde Van Jacob Van Deventer
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIVERSITEIT GENT Oudenaarde op kaart Een grondige analyse van de 16de-eeuwse kaart van Oudenaarde van Jacob van Deventer Cyril Carton 2009-2010 Deze masterscriptie heeft als doel een grondig onderzoek uit te voeren op een 16de-eeuwse kaart van Oudenaarde. Op een digitale manier is het document volledig ontleed geworden. Vervolgens zijn de vrijgekomen gegevens getoetst aan de bestaande literatuur. Naast de 16de-eeuwse kaart van Jacob van Deventer is ook gebruik gemaakt van andere kaarten om de analyse verder uit te diepen. 1 Universiteit Gent Examencommissie Geschiedenis Academiejaar 2009-2010 Verklaring in verband met de toegankelijkheid van de scriptie Ondergetekende, ………………………………………………………………………………... afgestudeerd Master in de Geschiedenis aan Universiteit Gent in het academiejaar 2009-2010 en auteur van de scriptie met als titel: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………… verklaart hierbij dat zij/hij geopteerd heeft voor de hierna aangestipte mogelijkheid in verband met de consultatie van haar/zijn scriptie: o de scriptie mag steeds ter beschikking worden gesteld van elke aanvrager; o de scriptie mag enkel ter beschikking worden gesteld met uitdrukkelijke, schriftelijke goedkeuring van de auteur (maximumduur van deze beperking: 10 jaar); o de scriptie mag ter beschikking worden gesteld van een aanvrager na een wachttijd van … . jaar (maximum 10 jaar); o de scriptie mag nooit ter beschikking worden gesteld van een aanvrager (maximumduur van het verbod: 10 jaar). Elke gebruiker is te allen tijde verplicht om, wanneer van deze scriptie gebruik wordt gemaakt in het kader van wetenschappelijke en andere publicaties, een correcte en volledige bronverwijzing in de tekst op te nemen. Gent, ………………………………………(datum) ………………………………………( handtekening) 2 3 1 Voorwoord Hoewel ik zelf in het Gentse woon, lijkt de keuze voor de middeleeuwse stad Oudenaarde ietwat vergezocht. En inderdaad, als mensen me vragen naar een verantwoording moet ik zelf telkens diep nadenken. Een doorslaggevende reden was ongetwijfeld in de eerste plaats de mooie streek rond de stad. Vervolgens bleek ook Oudenaarde zelf een pareltje te zijn. Als dan ook haar interessante geschiedenis er werd bijgehaald, was het hek helemaal van de dam. Vorig jaar maakte ik mijn bachelorproef over de stadsontwikkeling van de Scheldestad. Gebeten door het onderwerp koos ik er voor ook mijn masterscriptie over Oudenaarde te laten handelen. Het onderzoeksgebied werd verkleind en de focus kwam op één van de kaarten te liggen. Het vervolg van het verhaal zal u zelf moeten achterhalen door volgend werk te lezen. Traditioneel wordt in een voorwoord dank betuigd aan de vele mensen die zorgden voor de voltooiing van de thesis. In het verlengde van deze traditie wordt ook telkens de verontschuldiging gevraagd voor zij die niet worden vermeld. Maar zij die het dankwoord hard verdienen weten maar al te goed wat hun bijdrage tot dit werk was en weten zo dus evengoed hoe bijzonder ik hun bijdrage apprecieer. Was het niet op historisch vlak, dan was het wel op emotioneel vlak. Dank! In de eerste plaats wil ik mijn promotor Bram Vannieuwenhuyze en stadsarchivaris Pieter-Jan Lachaert bedanken. Zonder hen was deze scriptie een onbegonnen werk geweest. Een dankwoord voor verschillende Oudenaardse vorsers, o.a. Luc Van Durme en Rik Castelain, en de academici Wouter Bracke en Thérèse de Hemptinne voor hun vrijblijvende hulpverlening bij het onderzoek. Dank aan de mensen van het stadsarchief, waaronder de twee bevallige dames Kaat en Nicole, en aan de medewerkers van de Universiteitsbibliotheek voor hun geduld en steun. Dank aan mijn medestudenten, in het bijzonder Sander en Marieke, die eveneens kozen voor het onderwerp stadsontwikkeling. Tenslotte dank voor zij die achter de schermen opereerden. Hun bijdrage is niet te lezen in het werk maar was meer dan welkom. Hierbij dank ik mijn moeder voor haar ‘onnodige’ bezorgdheid, mijn vader voor zijn bezorgdheid die er schijnbaar niet was en mijn zus voor haar welkome ‘ruzies’. Als laatste bedank ik Jolien. Achter elke ‘succesvolle’ man staat een sterke vrouw… De rest laat ik aan u over. Het onderzoek heeft tijd en werk gevergd. Maar het is er voor u, gebruik het dan ook naar hartelust. Cyril Carton 5 augustus 2010 4 2 Inhoudstafel 1 Voorwoord ..................................................................................................................................... 4 2 Inhoudstafel ................................................................................................................................... 5 3 Inleiding .......................................................................................................................................... 9 3.1 Praktische richtlijnen ............................................................................................................ 10 3.2 Probleemstelling ................................................................................................................... 11 3.3 Methodologie: de kaart spreekt ........................................................................................... 13 3.4 Bronnen ................................................................................................................................ 15 3.4.1 Kaartmateriaal .............................................................................................................. 15 3.4.2 Primaire bronnen .......................................................................................................... 16 3.4.3 Literatuur ...................................................................................................................... 18 3.5 Een korte geschiedenis van het 16de-eeuwse Oudenaarde .................................................. 18 4 De stad op kaart: 16de-eeuwse stadsplattegrond van Jacob van Deventer .................................. 20 4.1 Jacob van Deventer, keizerlijk-koninklijk geograaf ............................................................... 21 4.2 Geschiedenis van de stadsplattegronden ............................................................................. 22 4.3 Historiografie ........................................................................................................................ 27 4.4 Technische analyse van de stadsplattegrond ....................................................................... 28 4.4.1 Datering ........................................................................................................................ 29 4.4.2 Formaat ........................................................................................................................ 38 4.4.3 Schaal ........................................................................................................................... 39 4.5 Digitale analyse..................................................................................................................... 40 4.5.1 Adobe® Photoshop®....................................................................................................... 41 4.5.2 Methodologie ............................................................................................................... 41 4.5.3 Kaart laten spreken....................................................................................................... 43 4.5.4 Thema’s en subthema’s ................................................................................................ 43 4.5.5 Pixelcount (of Statistische analyse)............................................................................... 44 4.6 Merkwaardigheden .............................................................................................................. 45 4.6.1 Kraslijnen ...................................................................................................................... 45 4.6.2 Schetslijnen................................................................................................................... 46 4.6.3 Roestkleur ..................................................................................................................... 47 4.6.4 Letters ........................................................................................................................... 48 4.6.5 Toren van Rokegem ...................................................................................................... 49 4.6.6 Poorten ......................................................................................................................... 50 5 4.7 De betrouwbaarheid van de kaart ........................................................................................ 51 5 De stad op kaart: Ruelens’ facsimile ............................................................................................. 54 5.1 Biografische nota .................................................................................................................. 54 5.2 De lithografie ........................................................................................................................ 54 5.3 Vergelijking ........................................................................................................................... 55 5.4 Béthune-De Villers ................................................................................................................ 57 6 De stad op kaart: 19de-eeuws kadasterplan