Opstand in Oudenaarde in 1539-1540
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Academiejaar 2009-2010 ‘TWIST ENDE GROOTE BEROERTE’ OPSTAND IN OUDENAARDE IN 1539-1540. Scriptie ingediend tot het behalen van de graad van “Master in de geschiedenis”. Elien Doesselaere Promotor: Prof. Dr. René Vermeir Leescommissarissen: Dr. Jelle Haemers, Klaas van Gelder 2 Universiteit Gent Examencommissie Geschiedenis Academiejaar 2008-2009 Verklaring in verband met de toegankelijkheid van de scriptie Ondergetekende, ………………………………………………………………………………... afgestudeerd als Licentiaat / Master in de Geschiedenis aan Universiteit Gent in het academiejaar 2008-2009 en auteur van de scriptie met als titel: ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………… verklaart hierbij dat zij/hij geopteerd heeft voor de hierna aangestipte mogelijkheid in verband met de consultatie van haar/zijn scriptie: o de scriptie mag steeds ter beschikking worden gesteld van elke aanvrager; o de scriptie mag enkel ter beschikking worden gesteld met uitdrukkelijke, schriftelijke goedkeuring van de auteur (maximumduur van deze beperking: 10 jaar); o de scriptie mag ter beschikking worden gesteld van een aanvrager na een wachttijd van … . jaar (maximum 10 jaar); o de scriptie mag nooit ter beschikking worden gesteld van een aanvrager (maximumduur van het verbod: 10 jaar). Elke gebruiker is te allen tijde verplicht om, wanneer van deze scriptie gebruik wordt gemaakt in het kader van wetenschappelijke en andere publicaties, een correcte en volledige bronverwijzing in de tekst op te nemen. Gent, ………………………………………(datum) ………………………………………( handtekening) 3 Universiteit Gent Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Academiejaar 2009-2010 ‘Twist ende groote beroerte’ Opstand in Oudenaarde in 1539-1540 Elien Doesselaere 00604462 Promotor: Prof. Dr. René Vermeir Citaat : SAO, Oud archief, reeks 95 (Beroerten), nr. 1 (1235), 31 oktober 1539, z.f en L. Van Lerberghe, J. Ronsse, Audenaerdsche Mengelingen, vol. I, p. 176. 4 WOORD VOORAF De arbeid is geleverd, het werk zit erop. Hoog tijd om de nodige mensen te bedanken, gezien de afgelegde weg lang en niet zonder obstakels geweest is. Als eerste bedank ik mijn promotor René Vermeir, die de suggestie deed om over de niet zo bekende opstand in Oudenaarde een scriptie te schrijven en me hierbij bijstond met zijn antwoorden, opmerkingen en suggesties. Was ik bij aanvang niet zo enthousiast, dan wist het onderwerp me wel te bekoren naarmate ik me er meer in verdiepte. De interessante literatuur die ik over dit thema vond, is daar zeker niet vreemd aan. Het personeel van het stadsarchief van Oudenaarde, dat me altijd zeer goed en hartelijk ontvangen heeft, in het bijzonder Pieter-Jan Lachaert en Nicole, verdient ook een bedanking. De boeiende literatuur en bronnen ten spijt, dreef deze scriptie me af en toe bijna tot waanzin. Gelukkig had ik dit jaar een paar mensen aan mijn zijde, die in me bleven geloven, op wiens steun ik kon rekenen en die, niet onbelangrijk, voor de nodige ontspanning en memorabele momenten in stonden. Leen, Lieselot, Steffi, Vicky en Susan zijn bedanken meer dan waard. Mijn broer Thomas wil ik ook nog bedanken, altijd paraat voor een gezamenlijke koffiepauze. Tot slot wil ik ook nog mijn ouders bedanken, om evidente redenen. 5 INHOUD Woord vooraf ...........................................................................................................................................................5 Lijst met gebruikte afkortingen ...............................................................................................................................8 Probleemstelling ......................................................................................................................................................9 Bronnen ..................................................................................................................................................................13 Oudenaarde in de 16de eeuw, een kadering .......................................................................................................20 Sociaaleconomisch : een stad gedragen door dorpen ..................................................................................20 Zuidelijke nederlanden, versnelde groei en contractie ..............................................................................20 Textiel en ambachten ....................................................................................................................................22 Demografie .....................................................................................................................................................26 Politiek ................................................................................................................................................................29 Politiek in Oudenaarde en de constante van Gent.....................................................................................29 Politieke cultuur in Vlaanderen en het staatsvormingsproces ..................................................................37 Financiën, het eeuwig heikel punt ...................................................................................................................40 Revoltes .................................................................................................................................................................42 Het verloop van de opstand .................................................................................................................................47 Verklaren van de opstand ....................................................................................................................................53 Opstand in Oudenaarde: de motieven ............................................................................................................54 Een literatuurstudie .......................................................................................................................................54 Analyse van de rekwesten ............................................................................................................................63 Na woorden, de daden. .................................................................................................................................73 6 Wie fungeerde als motor? ................................................................................................................................77 De amende honorable...................................................................................................................................79 De Concessio Carolina .................................................................................................................................83 ‘Veu le procès criminellement’......................................................................................................................84 Het discours en ideologie van de verschillende partijen ............................................................................91 Besluit .....................................................................................................................................................................99 Bibliografie ........................................................................................................................................................... 103 Bijlagen: rekwesten van de neringen ................................................................................................................ 111 7 oktober 1539, nr.4 ........................................................................................................................................ 111 7 oktober 1539, nr.4 bis .................................................................................................................................. 116 7 oktober 1539, A nr. 4 ter .............................................................................................................................. 120 Rekwest van de neringen en de gemeenschap van Oudenaarde, 31 oktober 1539................................ 123 ‘Copie’ ............................................................................................................................................................... 132 Rekwest van de tapijtsiers .............................................................................................................................. 137 7 LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN HGOKO: Handelingen van de Geschied- en oudheidkundige kring van Oudenaarde HMGOG: Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent SAO: Stadsarchief Oudenaarde 8 PROBLEEMSTELLING Dat de opstand van Gent in de jaren 1537-1540 tegen Karel V al heel wat inkt heeft laten vloeien, is een understatement. Marc Boone schreef het enkele jaren geleden al ‘Is niet alles reeds gezegd?’ , maar publiceerde prompt nog een artikel betreffende het onderwerp, want klaarblijkelijk was dat niet het geval.1 Deze masterproef gaat evenwel niet over de Gentse opstand, maar over de revolte in Oudenaarde, die plaatsvond in dezelfde periode. Deze opstand is eveneens geen onbeschreven blad, Désire-Joseph Vander Meersch wijdde er twee eeuwen geleden reeds een volledige publicatie aan, onder de noemer Verhael van den opstand der gemeente van Audenaerde, tegen hare wettige overheid, ten jare 1539, gedurende