Drie visies op een rechtvaardig belastingstelsel
Een liberale verdediging van de erfbelasting
Werklust stimuleren als liberale deugd INHOUDSOPGAVE
Column. Ga het avontuur politiek aan zonder vangnet op kosten van de burger
Thema: Belastingen Ten geleide. Over de principes en praktijk van bdastingen
Enkele beschouwingen over een liberaal belastingstelsel
Een sociaaldemocratisch belastingstelsel. De mens centraal, niet de financiële sector &/ Groot en Henk Naar een eenvoudig, dienstbaar en rechtvaardig belastingstdsel. Een christendemocratische visie l?Jtyrrion4 (irttius erz f,in_s l}o~~erg 157 Hervorming van het fiscale instrumentarium voor inkomensbeleid Koen Caminada en Sander Vtldhuiun 162 Keuzevrijheid in een liberale erfbelasting Mark van de ¼/ae 169
Belastingen als middel voor kunstbeleid
Goed fiscaal vestigingsklimaat van groot belang voor N ederlandse economie ~tja_n_.~et."'..u.f!e!. .... 187 Kortom. Belasting op productie en verkoop van drugs
Werklust als liberale deugd? Een opstel over de spanning russen werklust en vrijheid Niels de Leeuw Diepgewortelde scepsis van het libertarisme tegen de moderne staat weerlegd op historische en theoretische gronden Wtm Wie geen vergezichten wil is korczichtig .~Û!r.us. ..\17'1: • hh01Jdsopgave liberaal Reveil COLUMN ~ GA HET AVONTUUR POLI1CTEK AAN ZONDER VANGNET OP KOSTEN VAN DE BURGER - Fleur die Beaufort - Voor het zomerreces zwengelde WD-Kamerlid! dat zij voor een vorstelijk salaris terug mag naar het Pieter Litjens de discussie omtrent de riante wacht-· ministerie. Dat er daar op dit moment voor haar geldregelingen voor politici aan. In tijden van crisis nog geen passend werk is doet even niet ter zake. moet iedereen inleveren en dan kan het niet zo zijrn Begin 2013 poogde een partijgenote van Bonis dat politici buiten schot blijven. 'Samen de trap op" uit de lokale politiek het nog bonter te maken. De samen de trap af', aldus Litjens, refererend aan het: Utrechtse politica Rinda den Besten besloot haar snijden in allerlei regelingen en zekerheden voor functie als wethouder aan de wilgen te hangen toen ambtenaren, alsmede het feit dat vrijwel iedereen irn ze aan de slag kon bij de PO-Raad. Tussen haar Nederland moet inleveren als gevolg van overheids vertrek uit de politiek en haar nieuwe functie zaten beleid. krap twee maanden, gedurende welke Den Besten Herhaaldelijk blijkt bij het vertrek van een po met 14.000 euro wachtgeld genoeglijk dacht te kun liticus, zowel op landelijk als op lokaal niveau, het: nen vertoeven. Onder druk van een enorme hoe belang van deze discussie en de noodzaak dat politicii veelheid kritiek - ook uit haar eigen partij - zag ze zich eens buiten hun ivoren toren begeven. Luttele uiteindelijk toch maar af van het wachtgeld. weken na het wetsvoorstel van Litjens maakte het: Dat de reden van vertrek uit een politieke func vertrek van PvdA-Kamerlid Desiree Bonis opnieuw tie geen invloed heeft op het al dan niet toekennen pijnlijk duidelijk wat politici zich dankzij de wacht van wachtgeld wordt des te wranger als politici in geldregeling en andere afspraken kunnen permitte-• opspraak raken. Zo kan het voorkomen dat een po ren. liticus bewust informatie verzweeg, onjuiste infor Bonis was het niet eens met de gang van zakern matie verstrekte of grote bestuurlijke missers op zijn in de fractie en het feit dat op haar terrein - de naam heeft staan en toch met behoud van 80 pro buitenlandse politiek - de dienst zou worden uit cent van het laatstverdiende salaris op zijn lauweren gemaakt door coalitiepartner WD. Zonder een na-• kan rusten. Dergelijke misstanden komen ook in der oordeel te vellen over deze beweegredenen (een, het bedrijfsleven voor, doch het automatisme waar buitenstaander kan slechts gissen naar het bewind! mee de wachtgeldregeling wordt gestart werkt inte van Samsom in de fractie), kan worden gesteld dat: ger gedrag nou niet bepaald in de hand. Overigens het hier een persoonlijke keuze van Bonis betreft. . komen deze misstanden in alle partijen voor. Zo zal Ze had immers ook van binnenuit kunnen strijden, ondenoek moeten uitwijzen of het WD-Kamerlid om haar fractie en de besluitvorming in de coalitie Johan Houwers afgelopen zomer terecht onder druk te veranderen en op die weg haar idealen te berei-• van de fractievoorzitter zijn Kamerzetel ter beschik ken. Bonis koos echter voor de 'makkelijke' weg en, king heeft gesteld. Wat de uitkomst ook zal zijn, aan vertrok. zijn recht op wachtgeld zal deze waarschijnlijk niets De keuze van Bonis werd mede mogelijk ge-• veranderen. maakt door de wachtgeldregeling. Ondanks het feit: dat Bonis zelf voor opstappen koos, kon ze aanspraak De wachtgeldregeling is oott m het leven geroe maken op de wachtgeldregeling. In welk bedrijfgaat: pen om de onzekerheden die gepaard gaan met het de zelf gemaakte keuze voor vertrek gepaard met metier van politicus enigszins het hoofd te bieden. het automatisch uitkeren van een groot deel van het: Plotselinge verkiezingen, wijzigingen in de samen genoten salaris gedurende een behoorlijke periode!' stelüng van vertegenwoordigende organen en de Overigens bleek Bonis het wachtgeld helemaal niet: enorme macht van partij(bestur)en kunnen immers nodig te hebben, want de eveneens riante afspraak een verblijf in de politieke arena aanzienlijk verkor van terugkeergarantie die geldt voor ambtenaren die ten zonder dat de politicus of diens functioneren hun 'geluk' in de politiek gaan beproeven, maakte daar een rol in speelt. Anders dan 'gewone' werkne- oktober 2013 (3) Column 4 mers heeft een politicus geen ontslagbescherming. !net incasseren van verliezen, soms als gevolg van Echter het automatisme, de duur en de omvang dgen keuzes, soms als gevolg van externe factoren. van de regeling maken dat hier sprake is van een on ·waarom mag een politicus clit avontuur aangaan eerlijk systeem dat bovenclien volledig moet worden imet een riant vangnet op kosten van het collectief, opgebracht door inclividuele burgers. Burgers voor 1terwijl voor burgers het - alsmaar verder versoberde wie het risico van baanverlies - ook buiten hun ei •- werkloosheidsvangnet geldt? Politici, toon lef en gen schuld - eveneens een realiteit is. Burgers die JPak de wachtgeldregeling wdanig aan dat de reden bovendien zelfs als ze op safe dachten te spelen, nog van vertrek meeweegt bij de toekenning. Na geble al eens te maken krijgen met (fors) inkomensverlies lken en aangetoonde wanprestaties of de eigen keuze als gevolg van allerlei overheidsmaatregelen. ,de politiek te verlaten, al dan niet met het vooruit Natuurlijk kan een politicus niet worden verwe zicht op een nieuwe baan, past de wachtgeldregeling ten gebruik te maken van wettelijk vastgelegde re in.iet. Schaf bovenclien de verlengde wachtgeldrege gelingen die hem als het ware toekomen. Alleen een lling af die de luxe van een vervroegd pensioen voor clief van zijn eigen portemonnee zal de grootmoe JPOlitici nog steeds mogelijk maakt. cligheid kunnen opbrengen om geheel af te zien van de geldende regelingen. Wel kan een burger terecht Drs. FD. de Beaufort is wetenschappelijk medewerker vraagtekens stellen bij de hardnekkigheid waarmee hij de Prof mr. B.M. Teldersstichting en lid van de cliverse politici de wachtgeldregeling verdecligen. ;redactie Liberaal Reveil. Het leven is een avontuur dat gepaard gaat met a Column Uberaal Reveil TEN GELEIDE ~ OVER DE PRINCIPES EN PRAKTIJK VAN BELASTINGEN - Caspar ,,an den Berg - Dit themanummer is gewijd aan één van de twee een ontwikkeld sociaal vangnet en goede collectieve zekerheden in het leven: belastingen. Gegeven de voorzieningen, maar wijzen zij ook op ongewenste grote invloed die belastingheffing heeft op de indi-• fiscale prikkels die leiden to lagere arbeidsproducti viduele welvaart, op maatschappelijke verhoudingern viteit en verhoogde conjunctuurgevoeligheid van de en op economische prikkels, is het treffend hoe wei-• Nederlandse economie. Op grond van sociaaldemo nig debat er in Nederland plaatsvindt over fiscaliteit.. cratische beginselen schetsen zij een agenda om te Bovendien worden belastingen vaak gezien als eern komen tot een evenwichtiger, eerlijker, eenvoudiger voornamelijk technisch onderwerp over complexe en fraudebestendiger fiscaal stelsel. rekenmodellen en tienden van procenten. Vergetern Raymond Gradus (hoogleraar Bestuur en Eco wordt dan, dat belastingen niet alleen worden inge-• nomie van de publieke en non-profit sector, di zet als middel om overheidsuitgaven te financieren,, recteur WI CDA) en Lans Bovenberg (hoogleraar maar juist ook als beleidsinstrument op allerlei ter-· Economie Tilburg University) geven in Naar een reinen. Herverdeling van welvaart, aanzetten tot ge-• eenvoudig, dienstbaar en rechtvaardig belastingstelsel dragsverandering en economisch beleid gebeurt met: Een christendemocratische visie een christendemocra fiscale maatregelen. tische kijk op fiscaliteit. In deze visie heeft belasting Belastingen zijn dus techniek, maar óók inhoud! heffing als doel het stimuleren van goed gedrag en en ideologie. Hoe en hoeveel belasting we betalen is aansporen tot het nemen van verantwoordelijkhe het gevolg van politieke keuzen over de wijze waarop den, maar mag creativiteit en ondernemerschap niet de overheid haar inkomsten regelt en ingrijpt in het in de verdrukking komen. Om een dergelijk stelsel economisch en maatschappelijk leven. Juist nu de te realiseren, zijn volgens de auteurs veranderingen overheidsfinancien in problematische staat verkeren" nodig bij de loon- en inkomstenbelastingen, btw en en de effectiviteit van overheidsingrijpen via de be-• gemeentelijke belastingen. lastingen tanende lijkt, is het belangrijk meer te dis De visies vanuit drie ideologsiche hoofdstromin cussieren over de principes en praktijk van fiscaliteit. . gen onderstrepen enerzijds de verschillen als het gaat In dit themanummer gaan verschillende auteurs irn om belastingheffing als beleidsinstrument, maar to op de ideologische, beleidsmatige en economische nen tegelijk aan dat alledrie de visies groot belang aspecten van belastingen. hechten aan meer eenvoud en transparantie in het In Enkele beschouwingen over een liberaal belas- fiscaal stelsel, zodat belastingheffing legitiemer en tingstelsel geven Willem Bröcker (Eerste Kamerlid! rechtvaardiger wordt in de ogen van degenen die voor de VVD) en Marius Girolami (fiscalist bij AEX belasting moeten afdragen. Nauwelijks verrassend Midkap Group van PWC) aan de hand van liberale is dat de instrumenten en wijzigingen waarmee die uitgangspunten een visie op het huidige belasting-· eenvoud en rechtvaardigheid bereikt moeten wor stelsel, dat naar hun oordeel slimmer en eenvoudi-· den, aanzienlijk verschillen tussen de stromingen. ger kan worden ingericht zodat het de economie zo, Na deze drie ideologische benaderingen volgen min mogelijk verstoort en de individuele keuzevrij-· vier bijdragen over specifieke vormen van belasting, heid zo min mogelijk inperkt. en fiscaliteit in specifieke sectoren. De eerste daar Ed Groot en Henk Nijboer (beide Tweede Ka- van is van de hand van Coen Carninada (hoogle merleden voor de PvdA) geven vervolgens een so-· raar Empirische analyse van sociale en fiscale regel ciaaldemocratische visie op het belastingstelsel. 1m geving, Universiteit Leiden) en Sander Veldhuizen hun bijdrage Een sociaal democratisch belastingstelsel. (ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid), De mens centraal, niet de financiële sector stellen ziji getiteld Hervorming van het fiscale instrumentarium dat een relatief hoge belastingdruk inherent is aam voor inkomensbeleid. In dit artikel komt juist het oktober 2013 (3) Ten Geleide tekort aan transparatie in het belastingstelsel naar op korte termijn eigenlijk is. voren, als gevolg van het intensieve gebruik van de De kunstsector is bij uitstek een terrein waar heffingskortingen en toeslagen die zijn ingesteld op belastingheffing en - vrijstelling als instrument om materiële welvaart te herverdelen. Caminada en wordt toegepast om beleidsdoelen te bereiken. Si Veldhuizen pleiten dan ook voor het samensmelten grid Hemels (hoogleraar Belastingrecht Erasmus van toeslagen en heffingskortingen tot een globale Universiteit Rotterdam en fiscalist bij Allen & regeling voor inkomensondersteuning van huishou Overy Amsterdam) zet in haar bijdrage Belastingen dens. Zo'n hervormingsoperatie moet meer eenvoud ,ils middel voor kunstbeleid de verschillende instru brengen en kan volgens de auteurs ook de economie menten kritisch uiteen en betoogt waarom bepaalde versterken. ,doelen beter wel en andere beter niet door middel Mark van de Velde (wetenschappelijk mede van belastingen nagestreefd kunnen worden. werker bij de Teldersstichting) gaat in zijn bijdrage Bartjan Zoetmulder (belastingadviseur en lid Keuzevrijheid in een liberale e,jbelasting in op de van de landelijke fiscale commissie van de VVD) 'sterftaks', ook wel 'de minst rechtvaardige van alle gaat in zijn artikel Goedfiscaal vestigingsklimaat van belastingen' genoemd. Van de Velde beargumenteert irroot belang voor Nederlandse economie in op het on waarom de erfbelasting in principe niet onrechtvaar ,derwerp van brievenbusmaatschappijen, een van de diger is dan andere belastingen en betoogt dat de actuele themàs in het publieke debat over belastin bestaande regelingen rondom erfbelasting hervormd gen, en de mogelijke consequenties van herziening moeten worden om zo minder inbreuk te maken op van deze regels voor de Nederlandse economie. de keuzevrijheid van hen die nalaten. Tenslotte breekt Jan Stoop in Kortom. Belasting Dat fiscaliteit zich niet beperkt tot de nationale ,op productie en verkoop van drugs een lans voor het overheid, komt aan de orde in Eurotaks. De voors en llegaliseren, controleren en belasten van de productie tegens, van Auke Leen (Universitair docent Fiscaal •~n verkoop van (soft-)drugs. recht, Universiteit Leiden). Leen gaat in op de vra gen welke belastingen zich in theorie ervoor lenen in Dr. CE van den Berg is visiting scholar aan het De Europees verband geheven te worden, en hoe waar jpartment of Polities van Princeton University en re schijnlijk een Europeanisering van deze fiscaliteiten ,dactielid van Liberaal Reveil. M Ten Geleide Uberaal Reveil ENKELE BESCHC)UWINGEN OVER EEN LIBERAAL BELASTINGSTELSEL Î) - Willem Bröcker en Marius Girolami - De huidige economische crisis zorgt bij consumen-• die hij noodzakelijk oordeelt om het gebruik van ei ten voor grote onzekerheid over werk, woning ern gendom te reguleren in overeenstemming met het pensioen, als gevolg waarvan consumptieve beste-• algemeen belang of om de betaling van belastingen dingen afnemen. Ook veel ondernemingen wordern of andere heffingen of boeten te verzekeren. Het is geraakt door het onzekere economische klimaat ern vaste rechtspraak dat belastingheffing het recht op hebben vanwege teruglopende financieringsmo- eigendom aantast, maar dat de wetgever een ruime gelijkheden minder middelen om investeringen te beoordelingsvrijheid toekomt bij de afweging tus kunnen plegen. De overheid staat in dit licht voor sen het algemeen belang en de bescherming van het de grote uitdaging om onder meer arbeidsmarkt,, eigendomsrecht van het individu.1 Slechts in uit woningmarkt en oudedagsvoorziening te hervor-· zonderlijke gevallen, waar procedurele waarborgen men en toekomstbestendig te maken. Het belas-• ontbreken of waar sprake is van een individuele en tingstelsel speelt daarbij een belangrijke rol omdat: buitensporige last, laat de rechter een beroep op ar de overheid er in het verleden voor heeft gekozern tikel 1 Eerste Protocol bij het EVRM toe.2 om belastingen in te zetten als beleidsinstrument. . De staat dient het eigendomsrecht dus te respec Op de woningmarkt is dat gedaan door middel varn teren, maar heeft tevens het recht om belastingen de hypotheekrenteaftrek om zo het eigenwoningbe-• te heffen en heeft daarbij een ruime beoordelings zit te stimuleren. De opbouw van pensioenkapitaall vrijheid. Tussen het private eigendomsrecht en het wordt gefaciliteerd door de zogenoemde omkeerre-• recht van de overheid om belasting te heffen ter fi gel: de premie voor de opbouw van de oudedags-• nanciering van haar taken dient een goede balans te voorziening is aftrekbaar en de uitkering vanaf de bestaan. Vandaar dat in Nederland het fiscale legali pensioengerechtigde leeftijd is belast. De inkom teitsbeginsel is vastgelegd in artikel 104 Grondwet: stenbelasting zorgt daarnaast voor prikkels om all 'Belastingen van het Rijk worden geheven uit kracht dan niet te gaan werken en heeft daarmee effect: van een wet.' Op deze wijze wordt een inbreuk op de op de arbeidsmarkt. Een groot deel van deze her-• vrijheid van individuen door middel van de heffing vormingen kan de overheid mede vormgeven door van belastingen recht:sstatelijk gewaarborgd door de het belastingstelsel te herzien en toekomstbestendig macht op dit terrein over de drie staatsmachten te te maken. In deze bijdrage willen we aan de hand[ verdelen. De overheid kan als uitvoerder van de wet van liberale uitgangspunten een visie geven op het: slechts dan een belasting heffen als de democratisch belastingstelsel, dat naar ons oordeel neutraler ent gekozen wetgever dit in een wet heeft vastgelegd en eenvoudiger kan worden ingericht zodat het de eco-• die wet door een onafhankelijke rechter kan worden nomie zo min mogelijk verstoort. getoet:st. Belastingheffing vormt in beginsel een inbreuk In wezen worden de totale middelen die een op het recht op privaat eigendom en beperkt daar-• samenleving ter beschikking staan door middel mee in bepaalde mate de vrijheid van het individu. . van belastingheffing verdeeld tussen de overheid, Het recht van een ieder op ongestoord genot varn welke deze middelen via collectieve besluitvorming zijn eigendom wordt onder meer erkend en ge-• uitgeeft in het algemeen belang, en de burgers, aan waarborgd door artikel 1 van het Eerste Protocoll wie deze middelen ter beschikking staan als privaat bij het Europees Verdrag tot Bescherming van de eigendom.3 Als de staat gebruik maakt van haar Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijhe-• recht om belasting te heffen en daarmee een inbreuk den. Uit de tekst van deze bepaling blijkt dat dit: maakt op het persoonlijke recht op eigendom, dan recht op eigendom op geen enkele wijze het recht: dient dit op wel op een rechtvaardige wijze te ge aantast van de staat, om die wetten toe te passern schieden, die bovendien bijdraagt aan het welzijn oktober 2013 (3) Enkele beschou>Mngen over een liberaal belastingstelsel en de welvaart van de samenleving als geheel. De !komt het vaak de eenvoud niet ten goede omdat er liberale filosoof Adam Smith formuleerde in zijn 1talloze regelingen zijn voor uiteenlopende belasting bekende werk Wealth ofNations vier stelregels voor Jplichtigen onder specifieke omstandigheden. Om de heffing van rechtvaardige belastingen. Alle on ,dat het onmogelijk is om binnen het bestek van deze derdanen van de staat zouden ter ondersteuning van !bijdrage het hele belastingstelsel in al zijn facetten te hun overheid naar hun vermogen moeten bijdragen, !bespreken, beperken wij ons tot een pleidooi voor dat wil zeggen in verhouding tot de inkomsten die ,een neutraler en daardoor eenvoudiger belasting zij genieten onder de bescherming van de staat, zo stelsel aan de hand van enkele belastingen waarbij luidt de eerste stelregel. Volgens de tweede stelregel ,de sturing van de overheid paternalistische vormen dient de belasting die een individu moet afdragen aanneemt. zeker te zijn en dus niet willekeurig. Het tijdstip van In vrijwel geen enkele belasting komt de voorna de betaling, de wijze van betaling en de hoeveelheid melijk sociaaleconomische sturing van de overheid af te dragen belasting dienen helder en duidelijk te :ro duidelijk naar voren als in de inkomstenbelas- zijn voor diegene die de belasting afdraagt en voor 1ting. Dat blijkt onder meer uit de progressie van de elke andere persoon. Als derde stelregel moet elke 1tarieven in de inkomstenbelasting en de verschillen belasting worden geheven op het moment of op de ,de aftrekposten, vrijstellingen en heffingskortingen. manier die het minst verstorend werkt voor diegene Box 1 kent eigenlijk twee vormen van progressie. die de belasting afdraagt. Tot slot dient iedere be Allereerst is er een progressie in de tarieven van de lasting zo te zijn ontworpen dat kosten die samen iinkomstenbelasting, waarbij het tarief hoger wordt hangen met de belastingheffing zo laag mogelijk inaarmate het inkomen toeneemt. Deze vorm van zijn. Daarmee worden niet alleen de kosten van de jprogressie komt tot uitdrulkking in de verschillende inning door de overheid bedoeld, die beperkt die 1tariefschijven in box 1. Daarnaast kan er sprake zijn nen te zijn. De verstoring van de belastingheffing van een tweede vorm van progressie, die het gevolg op de keuze om bepaalde ondernemingsactiviteiten iis van verschillende aftrekposten en vrijstellingen al dan niet uit te oefenen en de daarmee gepaard ,die de belastbare grondslag versmallen. Daardoor gaande werkgelegenheid, het aanzetten tot ontdui wordt het effectieve tarief over het totale inkomen kingsgedrag en intensieve controles dienen eveneens !beïnvloed. Sommige aftrekposten en vrijstellingen beperkt te zijn.4 Voor een liberale visie op belasting !beogen een herverdelingseffect terwijl andere het heffing kan aan de uitgangspunten van Smith ook gevolg kunnen zijn van het inzetten van het fis in deze tijd nog grote betekenis worden toegekend. çale beleidsinstrument, zoals op het terrein van het Tegenwoordig heeft de heffing van belasting in milieu. Deze tweede vorm van progressie, de zoge essentie drie functies: i) de budgettaire functie, ii) de inoemde Benthamse progressie, blijft zelfs bestaan herverdelende functie en iii) de beleidsinstrumen lbij een proportioneel tarief, zoals in het geval van tele functie. De budgettaire functie, het financieren ,een vlaktaks. A van de uitgaven van de overheid, is de klassieke en Naast de progressie van het tarief in het huidige primaire functie van belastingheffing. Daarnaast stelsel blijkt uit onder meer uit de fiscale agenda van heeft belastingheffing een sterk herverdelende func ,de staatssecretaris van Financiën dat de inkomsten tie die is ingegeven door sociaaleconomische en lbelasting tientallen aftrekposten en vrijstellingen be politieke overwegingen die samenhangen met een vat in box 1, 2 en 3 van de inkomstenbelasting die rechtvaardigheidsconceptie. Tot slot worden belas van invloed zijn op de effectieve progressie van het tingen steeds vaker ingezet als beleidsinstrument, 1tarief over het totale inkomen.6 Het betreft overi niet alleen op sociaaleconomisch terrein, maar bij gens niet alleen fiscale sturing door herverdeling van voorbeeld ook op het terrein van het milieu.5 iinkomen op grond van sociaaleconomische over Fiscaal instrumentalisme komt tot uitdrukking wegingen of de draagkrachtgedachte. De overheid door het stimuleren of ontmoedigen van bepaald gedrag. Een belastingstelsel dat al te zeer sturend en A Bijvoorbeeld twee personen, waarbij A een inkomen heelt verstorend werkt is vanuit liberale optiek onwen van € 25.000 en B een inkomen heelt van € 35.000. Voor allebei is een vrijstelling of aftrekpost van € 5.000 en een selijk. Hoewel belastingheffing an sich kan leiden proportioneel tarief van 30% van toepassing. Het effectieve tot economische verstoringen, zorgt het fiscale stu tarief is progressief als gevolg van het product tussen grond ringsgedrag van de overheid voor een nog grotere slag(€ 20.000 bij A, € 30.000 bij B) en het toepasselijke tarief (30% proportioneel) en bedraagt over het totale inkomen en onwenselijke economische verstoring. Bovendien 24% bij A en 25,7% bij B. U Enkele beschouwingen over een liberaal belastingstelsel Uberaal Reveil stuurt het gedrag van burgers ook door fiscale sti-• zich te organiseren op een wijze die het best past mulering, zoals bij het plegen van giften, het volgern bij hun onderneming. Een rechtsvormneutrale on van onderwijs of het gebruik van milieuvriendelijke dernemingswinstbelasting met een brede grondslag auto's. Fiscale herverdeling, fiscaal instrumentalisme en één proportioneel tarief zou dan ook bijdragen of een combinatie van beiden kan leiden tot econo-• aan de:ze keuzevrijheid voor ondernemers. Binnen mische verstoringen. Ook de commissie-Van Weeg-· de vennootschapsbelasting treden er ook verstorin heF en de commissie-Van Dijkhui:zen8 komen tot de gen op die van invloed zijn op de financieringsbe conclusie dat de inkomstenbelasting onder meer op, slissingen van ondernemingen. Zo bestaat er onder het terrein van de arbeidsmarkt en de woningmarkt: scheid tussen de behandeling van eigen vermogen verstorend werkt en zij hebben voorstellen gedaarn en vreemd vermogen in de vennootschapsbelasting. om het belastingstelsel neutraler in te richten. Uit De vergoeding voor vreemd vermogen, rente, is af de:ze studies blijkt dat de inkomstenbelasting op de trekbaar van de winst en de vergoeding voor eigen arbeidsmarkt bijvoorbeeld verstorend werkt vanwe-· vermogen, dividend, is dat niet. Om de heffing neu ge de ontbrekende prikkel voor vrouwen met kin-• traler en evenwichtiger maken zijn door de commis deren en bepaalde inkomensgroepen om (meer) te sie-Van Weeghel voorstellen gedaan voor een ver gaan werken, en is er een verschil in de gemiddelde mogensaftrek in de vennootschapsbelasting. 12 Ook belastingdruk tussen huishoudens met een kostwin in internationaal verband veroorzaken dispariteiten naar en huishoudens met tweeverdieners. Op de tussen belastingstelsels in de sfeer van de vennoot woningmarkt heeft de inkomstenbelasting vanwege schapsbelasting verstoringen doordat er dubbele de hypotheekrenteaftrek een verstorend effect op de heffing of juist dubbele non-belasting kan ontstaan, woningprij:zen en voor bepaalde inkomensgroepern waarvan met name multinationale ondernemin op de keu:ze tussen een koop- of huurwoning. gen gebruik kunnen maken en waarvoor de laatste In de christendemocratische bijdrage verderop, tijd veel internationale aandacht is, onder meer in in de:ze uitgave van Liberaal Reveil wordt over eern OESO en G20 verband, maar ook in ons eigen par vlaktaks het nodige overwogen en wij kunnen dat: lement.13 Zo kan het bij een hybride geldverstrek op hoofdlijnen onderschrijven. Het idee van eern king voorkomen dat de last die verband houdt met vlaktaks met één tarief, maar met behoud van de de vergoeding voor de geldverstrekking aftrekbaar is hypotheekrenteaftrek, is door de VVD vaker naar in het land dat de geldverstrekking kwalificeert als voren gebracht.9 Ook Adam Smith's eerste stelregell vreemd vermogen en de bate onbelast is in het land pleit voor een dergelijke proportionele benadering. JO dat de die vergoeding kwalificeert als een vergoeding Aangezien ook de hypotheekrenteaftrek een versto-• voor eigen vermogen, welke vaak is vrijgesteld. 14 rende werking heeft zou vanuit liberaal perspectief Ook de vennootschapsbelasting zou vanuit Neder een vlakstaks met een zo breed mogelijke grondslag,, lands en internationaal perspectief neutraler moeten dus zonder hypotheekrenteaftrek, het meest ideaall worden ingericht om economische verstoringen te zijn. Hoewel onder meer de Baltische staten eern beperken. vlaktaks kennen, hebben de meeste westerse !an-• Ook bij schenkingen en erfenissen stuurt de den een progressieve inkomstenbelasting. 11 Vanuit: overheid door het geven van een prikkel bij de keu:ze liberaal perspectief verdient een vlaktaks met ééni aan wie individuen iets willen schenken of nalaten. proportioneel en laag tarief de voorkeur. De bredere De Successiewet 1956 kent ondanks de recente ver Nederlandse maatschappelijke en politieke context: eenvoudiging in de tariefstructuur nog steeds twee brengt echter met zich dat het waarschijnlijk is dat: vormen van progressie in de schenk- en erfbelas er bij de invoering van een vlaktaks eveneens eern ting. 15 Er is een progressie naar verwantschap, waar toptarief zou worden ingevoerd voor hoge inko-• bij een minder nauw verwantschap tussen erflater en mens. Met het invoeren van een dergelijk toptarief verkrijger leidt tot een hoger tarief. Als de omvang voor hoge inkomens of een (gedeeltelijke) vrijstel- van de nalatenschap toeneemt, geldt daarnaast ook ling voor lage inkomens - waardoor een Benthamse een hoger tarief. Uiteraard kan men vraagtekens progressie ontstaat - wordt de op:zet van een vlak- plaatsen bij de:ze belasting in het algemeen en de taks deels teniet gedaan of in ieder geval verzacht. progressie van het tarief naarmate de omvang van de Het verschil in behandeling tussen ondernemers nalatenschap toeneemt, maar de rechtvaardigheid in de inkomstenbelasting en de vennootschapsbelas-• van de progressie naar verwantschap is uiterst dubi ring verstoort de vrije keu:ze van ondernemers om eus. Het buitenkansbeginsel wordt in de literatuur oktober 2013 (3) Enkele beschou>Mngen over een liberaal belastingstelsel • als rechtvaardiging van de successiebelasting in het motorrijtuigenbelasting. Dat het instrumentalisme algemeen, maar ook als verklaring voor de progres op dit terrein is doorgeschoten wordt onderkend en sie naar verwantschap beschouwd. In het algemeen imet de Wet uitwerking autobrief is dan ook terecht is de gedachte aanvaard dat naarmate de verwant ,een start gemaakt met de beperking van het instru schap minder nauw is het toeval op een bate groter mentalisme op dit terrein. is en dat daarom een hoger tarief gerechtvaardigd Adam Smith pleitte voor een rechtvaardig belas- zou zijn. 16 De klassieke gedachte is dat vanwege de 1tingstelsel met een proportioneel tarief, een stelsel familieband eerder een schenking of nalatenschap ,dat zorgt voor rechtszekerheid door duidelijkheid, kan worden verwacht dan buiten die familieband, ,een eenvoudig stelsel en een zo min mogelijk ver waardoor er in het laatste geval sprake is van een storende wijze van heffing. Ook bij de inrichting buitenkans. Maar wat te denken van diegene die iets van een modern belastingstelsel zijn deze uitgangs wil nalaten aan een goede vriend in plaats van aan JPUTiten nog actueel. Bij vrijwel alle belastingen in een onbekend familielid? De liberale politicus en ons stelsel blijkt dat de inzet van de belastinghef econoom Pierson merkte vrijwel een eeuw geleden fing voor beleidsdoeleinden een verstorende wer al op dat verkrijgingen ook van verdere verwanten llcing heeft op de vrije keuzes van het individu en de verwacht kunnen worden. 17 Ook bij de recente her ,economie in het algemeen. Fiscaal instrumentalisme vormingen van de schenk- en erfbelasting zijn in de imoet daarom tot een minimum worden beperkt Tweede Kamer terecht kritische vragen gesteld over ,door het belastingstelsel zo neutraal mogelijk in te de progressie naar verwantschap. 18 Een individu zou 1richten. In een ideaal belastingstelsel blijft de functie niet moeten worden beperkt in zijn vrije keuze om van de heffing van belastingen beperkt tot het finan iets te schenken of na te laten aan een ander indi ,cieren van de uitgaven van de overheid. Het stelsel vidu omdat de belastingheffing onderscheid maakt iis eenvoudig, efficiënt en beperkt verstoringen van naar de mate van verwantschap. Een dergelijk on ,de economie doordat het neutraal is. Sturing van derscheid past niet binnen het kader van een recht ,de overheid kan dan zoveel mogelijk plaatsvinden vaardige heffing vanuit liberaal perspectief. !buiten de sfeer van het belastingstelsel. Zo kan de In het kader van de stimulering van milieuvrien overheid het milieubeleid ook sturen door het stel delijke auto's komt het fiscale instrumentalisme van llen van bepaalde wettelijke milieunormen, door te de overheid zeer pregnant naar voren. Zo is onder iinvesteren in technisch innovatief onderwijs of door meer geen motorrijtuigenbelasting verschuldigd bij gerichte en gebudgetteerde subsidies te verstrekken. het gebruik van de weg met een zeer milieuvriende Als toch een fiscaal instrument wordt ingezet moet lijke auto. Het effect van deze instrumentele sturing ,daarvoor steeds een goede reden zijn en een balans door middel van belastingheffing is onder meer dat worden gevonden tussen het doel van het instru tienduizenden extra auto's per jaar worden aange ment en de verstorende werking van daarvan. Als er schaft, die bij het uitblijven van deze maatregelen andere maatregelen voor sturing door de overheid niet zouden zijn aangeschaft. 19 Het doel van dit voorhanden zijn, verdient dat de voorkeur boven fiscale instrument, het stimuleren van het gebruik lbet inzetten van het fiscale instrument. van milieuvriendelijke auto's, kan op zichzelf legi tiem zijn, maar de vraag is of prikkels in de sfeer .Mr. WL.J. Bröcker is Eerste Kamerlid voor de VVD. van belastingen daartoe het geëigende instrument Mr. MML. Giro/ami is fiscalist bij de AEX-Midkap zijn. B Hoofddoel en nevendoelen zijn hier door el Group van PwC Znals iedere bijdrage in Liberaal Re kaar gaan lopen. De motorrijtuigenbelasting is im veil is ook deze op persoonlijke titel geschreven. mers gebaseerd op het profijtbeginsel. Wie gebruik maakt van de weg betaalt daar belasting voor. Ook Noten: milieuvriendelijke auto's maken gebruik van de weg, I) Zie bijvoorbeeld EHRM 23 februari 1995, Gasus Dosier dus zij zouden niet moeten worden vrijgesteld van und Fördenechnik GmbH vs. the Netherlands, Application no. 15375/89, par. 60 en Hoge Raad 12 augustus 2011, nr. 10/02949, BNB 2011/248 met nootJA.R. van Eijsden. B Inmiddels heelt het kabinet het instrumentalisme op dit terrein enigszins beperkt bij Wet van 22 december 20 11 lot 2) Zie hierover uitgebreider S.C.W. Douma en M.M.L. Giro wijziging van de Wet op de belasting van personenauto's en larni, ' Bevordert het recht op eigendom de kwaliteit van de motorrijwielen 1992, de Wet op de motorrijtuigenbelasting Nederlandse belastingrechtspraak?', te verschijnen in een Li I 994 en enige andere wetten (Wet uitwerking autobriel), Stb. 20 I 1, 642. ber Amoricum dat wordt aangeboden aan A.O. Lubbers met a Enkele beschouwingen over een liberaal belastingstelsel Uberaal Reveil opstdlen ter gelegenheid van het symposium kwaliteit vam 13) Zie bijv. OECD, Action Plan 011 Base Erosio11 and Profit Shif belastingrechtspraak dat op 19 april 2013 in Leiden heefi: ring, Paris, 2013. plaatsgevonden. 14) R.P.C.W.M. Brandsma, Hybride leningen, Deventer, 2003, 3) Vgl. L. Murphy en Th. Nagel, 1he Myth ofOwnership, Taxe., p. 77. andjustice, New York, 2002, p. 76 e.v.. 15) Wet van 17 december 2009 tot wijziging van de Successie 4) A. Smith, An inquiry inro the nature and causes ofthe wealtb wet 1956 en enige andere belastingwetten (vereenvoudiging ofnations, Londen, 1895, pp. 651-653. bedrijfsopvolgingsregeling en herziening tariefstructuur in 5) Vgl. J.L.M. Gribnau, Bijdragen aan een rechtvaardige belas- de Successiewet 1956, alsmede introductie van een regeling tingheffing, Amersfoort, 2007, pp. 81-82. voor afgezonderd particulier vermogen in de Wet inkom 6) De Fiscale agenda, Naar een eenvoudiger, meer solide em stenbelasting 2001 en de Successiewet 1956), Stb. 2009, fraudebestendig belastingstelsel, Kamemukken Il 2010/ 11, 564. 32 740, nr. 1. 16) 0.1.M. Ydema, 'De Successiebelasting van Herckenrath', in: 7) Studiecommissie belastingstelsel, Continuïteit en vernieu-· DA. Albregtse en P. Kavelaars (red.), Maatschappelijk Hef wing. Een visie op het belastingstelse4 Den Haag, 2010, pp" fen. De wetenschap (opstellen aa11geboden aan L. G.M. Stevens), 19-20, pp. 29-38. Deventer, 2006, p. 648; J.W. Zwemmer, De dood als belast 8) Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een ac-· baarfeit, Amsterdam, 2001, p. 17; P.L. Dijk, Enige gedachten tiverender belastingstelsel Interimrapport, Den Haag, 2012" over d,, progressie naar verwannchap bij de heffing van succes pp. 22-31. sierecht, Amsterdam, 1961, p. 9. 9) Om d,, vrijheid. Liberaal Manifest, VVD, Den Haag, 2005" 17) N.G. Pierson, Leerboek der Sraarhuishoudkund,, (derde druk, pp.48-49. tweed,,d,,el), Haarlem, 1913, pp. 561-562. Zie ook C.M.O. 10) Vgl. R. H. Happé, Drie beginselen van focale rechnbescher-· van Nispen tot Sevenaer, De rechtsgrond van de successiebelas ming, Deventer, 1996, p. 18. ting, Deventer, 1969, pp. 92-93, die veertig jaar geleden op 11) C.A. de Kam en AP. Ros, De vlaktaks. Naar een inkomsten-· merkte dat de familieband en het familiebezit tegenwoordig belasting met een uniform tarief?, Den Haag, 2006, p. 7 e.v.. in mindere mate een rol speelt. 12) Studiecommissie belastingstelsel, Continuïteit en vernieu-· 18) Hand,,lingen 112009/10, 18, p. 1409-1410. wing. Een visie op het belastingstelsel, Den Haag: s.n. 2010" 19) Kamerstukken 112010/1 1, 32 800, nr. 1, pp. 10-14. pp. 88-91, pp. 104-105. oktober 2013 (3) Enkele beschouwingen over een liberaal belastingstelsel EEN SOCIAALDEMOCRATISCH BELASTINGSTELSEL ~ DE MENS CENTRAAL, NIET DE FINANCIËLE SECTOR - Ed Groot en Henk Nijboer - De Nederlandse economie gaat door een diep dal. verergerd door de talrijke schotten die bestaan tus Het ontnuchterende beeld is dat we de laatste jaren sen schulden en vermogens binnen huishoudens. de aansluiting met Duitsland, onze grootste han Veel vermogen zit vast, in de vorm van lijfrentes, delspartner en maatstaf, lijken te verliezen. En dat !kapitaalverzekeringen eigen woningen, levensloop, ondanks onze sterke economische fundamenten. stamrechten, pensioen lijfrentes etc. Mensen die Deels is dat verklaarbaar. Nederland is veel meer iin nood zitten, door bijvoorbeeld echtscheiding of dan Duitsland afhankelijk van export naar het kwak ontslag, kunnen daar niet bij vanwege wettelijke ob kelende Europese achterland. Bovendien heeft Ne stakels of vanwege prohibitieve boetebedingen die derland een kostbaar zorgstelsel; de kwaliteit is wel zijn ingebouwd in financiële producten. Het gevolg iswaar vergelijkbaar met Duitsland, maar die wordt iis dat er extra gespaard moet worden uit het lopende bij ons duur betaald.1 Ook is het zo dat Nederland iinkomen, waardoor de bestedingen verder inzakken, zijn pensioenen anders financiert. Ons systeem van ,de overheidstekorten oplopen en de belastingen op kapitaaldekking - in Duitsland is bijna het volledige arbeidsinkomen weer verder omhoog moeten. Zo pensioen gefinancierd op omslagbasisA - maakt ons ontstaat een zichzelf versterkende neerwaartse spi- relatief kwetsbaar in tijden van lage rente en econo 1raal. mische tegenslag. En sterker nog, ons fiscale stelsel De Partij van de Arbeid wil breken met de fiscale draagt aan die kwetsbaarheid en extreme conjunc speculatie die aan de basis ligt van het opblazen van tuurgevoeligheid bij. zowel schulden als vermogens. Ons fiscale stelsel is Aan de ene kant hebben we een lange traditie 1teveel toegesneden op Nederland als een renteniers om het maken schulden te stimuleren, door de rente inatie en de bijbehorende belangen van de uit zijn op hypotheken en vreemd vermogen fiscaal aftrek voegen gegroeide financiële sector. Het stelsel moet baar te maken. Tegelijk stimuleren we fiscaal massaal weer in het teken staan van bevordering van werk, het sparen voor onder andere pensioen en bankspa ,eerlijk delen en reële economische groei. ren en door vermogens nauwelijks te belasten. In Hieronder wordt eerst beschreven hoe het belas- goede tijden levert dat extra groei op: de stijgende 1tingstelsel prikkelt tot balansverlenging, met nega- vermogens in huizen, aandelen en pensioenvoorzie 1tieve interactie tot gevolg tussen de woningmarkt, ning voeden dan extra consumptie en extra krediet !bankensector, pensioenfondsen en de kapitaal verlening. In slechte tijden werkt het andersom. markt. Ook laten wij zien hoe de lasten op arbeid Nederland lijdt, met andere woorden, aan de zijn toegenomen, terwijl de lasten op kapitaal zijn kwaal van opgeblazen balansen. Na een periode van gedaald. Vervolgens schetsen wij een sociaaldemo uitbundig opblazen in de afgelopen decennia, waar cratische agenda voor het belastingstelsel: een betere in we harder groeiden dan Duitsland, is nu sprake !balans tussen lasten op arbeid en kapitaal die dienst van een balansrecessie. 8 Die balansrecessie wordt lbaar is aan de werkgelegenheid (evenwichtiger), een systeem dat solidariteit schraagt in plaats van uitholt {eerlijker) en een stelsel dat eenvoudiger en fraude A In het Duitse pensioenstelsel worden premies van werkne mers niet opgespaard of belegd, maar direct uitgekeerd aan lbestendiger wordt. huidig gepensioneerden. B Van een balansrecessie is sprake als door financiële crisis be Opgeblazen balansen zittingen (op de balans) in waarde kelderen, maar de ver plichtingen gelijk blijven. Het gevolg is een noodzaak tot Nederlandse huishoudens hebben hoge hypotheek schuldreductie ( ook wel 'delevera9in9' genoemd). De term is schulden. De hypotheekrenteaftrek stimuleerde om afkomstig van econoom Richard Koo, die de tenn gebruikte ,een zo groot mogelijke woningschuld aan te gaan en in zijn analyse van de Japanse recessie, die het land bijna 15 jaar in zijn greep hield. ,dat joeg lange tijd de huizenprijzen op. Onze goede 50 Een sociaaldemocratisch belastingstelsel Uberaal Reveil erna: 500 raai. Door lage dekkingsgraden zijn pensioenfondsen gedwongen de 500 pensioenuitkeringen te verlagen en 400 premies te verhogen, wat de bin ~ nenlandse bestedingen verder remt. .il ,5 300 l's ... Tegelijk zorgen de hoge pensioen J .... besparingen voor ernstige verstorin i 200 gen van de kapitaalmarkt. Omdat .Q ~ e 90% van het pensioengeld in het 100 .... r- buitenland wordt belegd, kampen .... 1 Nederlandse banken met een tekort aan spaargelden, waardoor hypo -100 theken en kredieten aan bedrijven duurder worden. Deze zogenoemde 'fanding gap' van Nederlandse banken is ook interna ■ Financieel verm ogen ■ Schul d - N etto fin encieel vermogen tionaal gezien uitzonderlijk groot. Tegenover uitstaande leningen in Figuur 1. Balam in vergelijking met inkomemhoogte in EU2 het binnenland van in totaal bijna pensioenvoorzieningen vergemakkelijkten de storm-· 1000 miljard (waarvan €600 miljard hypotheken) achtige groei van aflossingsvrije hypotheken, zowell staan slechts €330 miljard aan deposito's van huis aan de aanbodkant {laag risico op wanbetaling) als houdens en € 170 miljard van bedrijven. 4 Hierdoor bij de vraag (kleine prikkels voor huishoudens om zijn Nederlandse banken sterk afhankelijk van ka af te lossen). Door de hoge hypotheken en hoge pitaalmarktfinanciering. Dit was voor de crisis geen pensioenvoorzieningen is Nederland het land met: probleem, maar nu wel. Dit vertaalt zich in hoge de grootste balans van Europa (als percentage varn rente op hypotheken en bedrijfskredieten. het beschikbaar inkomen, zie figuur 1). De keerzijde Door deze zelfversterkende cycli is Nederland hiervan is dat de fiscale aftrek van hypotheekschul-• een land van paradoxen geworden. We hebben de den en pensioenpremies een budgettaire derving op- rijkste pensioenfondsen, maar de inkomens van ou leveren van bijna 25 miljard. Anders gezegd, zonder deren dalen hard en zijn onzeker. We zijn wereld deze aftrekposten zouden de schijftarieven over d~: kampioen sparen, maar de binnenlandse kapitaal brede linie met ruim 7 punten kunnen dalen. markt staat droog en bedrijven kunnen nauwelijks krediet krijgen. We hebben na Luxemburg de rijkste Ook het saldo van de particuliere vermogens ern inwoners, maar de binnenlandse bestedingen dalen schulden (het netto vermogen) is uitzonderlijk hoog. . harder dan in onze buurlanden. We hebben een gro Met de crisis zien wij echter dat beziningen snel irn te financiële sector (ruim viermaal het bbp), maar waarde kunnen dalen. De daling van de huizenprijs onze hypotheken zijn duurder dan elders in Europa. beloopt inmiddels meer dan 20% sinds de piek in 2008, ter- 106,0 1os,o wijl de waarde van de schulden 104,0 - - Nederland min of meer gelijk blijft. Mede 103,0 -- - - • Duitsland door het gebrek aan mogelijkhe- 102,0 +----~;...,="s..r,r::..------1010 den om andere vermogensbuffers • +----::;en"",,4~;;;,,,-~;=-~~ ---~~..-...... - ..~ .-=--.•- .-•.- .•- .-..- = Frankrij k 1 aan te spreken leidt dit tot scherp ::~ ~~=~=~:::~:~:::~~==~:::=-===..,,:==:==~~~~~ --- België dalende bestedingen van de con- 98,o +------''--- ••• •• • EU-28 sument (zie figuur 2). Met ande- 97,o +------re woorden, wat onze kracht was --verenigde Staten tijdens ' booms' is nu onze zwakte. Tenslotte versterkt ook de pensioensector de negatieve spi- Figuur 2. Volume van tk comummtenbestedingen (4• kwartaal2008- J00)3 oktober 2013 (3) Een sociaaldemocratisch belastingstelsel 5 Thema: Be 50 inkomensaandeel van huishoudens is gedaald.5 Hoewel er dus sprake is van een in ternationale trend, springt Nederland .. er negatief uit; kapitaal wordt in Eu ·.·· ····· - ---.... "- --....__ ropees opzicht opvallend laag belast, IOllllkM'OI~;~ •.. a,;,N (U·2!t terwijl de lasten op de factor arbeid ..... -.. _ hoog liggen en snel toenemen (zie fi .. 0 •-,. guren 4 en 5). Onderstaande figuren ...... laten dit indringend zien. Het tegenovergestelde geldt voor 10 +-~~~~~~~~-~~-~-~~~~-~~~~-~ de lasten op arbeid. In 1995 lag het 1985 1990 ,oos 2000 al06 aandeel van lasten op arbeid als per- Figuur 3. Ontwikkeling in gemiddelde vpb-rarieverl' centage van de totale belastingen in Nederland ver onder het Europese gemiddelde, in Lasten op arbeid steeds hoger, lasten op kapitaal middels ligt het daar ver boven. De stijging bedraagt steeds lager lbijna 6% tussen 1995 en 2011. Nog het meest wrgwekkend is dat de bovenbeschre ven negatieve wisselwerking tussen de banken, pen ID De Europese Commissie maakt, in navolging van de litera sioenfondsen en woningmarkt zich ook uitstrekt tot tuur, een onderscheid tussen belastingen en premies naar economische grondslag, te weten, consumptie, arbeid en de arbeidsmarkt. De afgelopen jaren heeft de over kapitaal. Volgens Eurostat European Commission kan hier heid zich namelijk gedwongen gezien om de lasten voor de volgende indeling worden gemaakt: (a) belastingen op arbeid drastisch te verhogen om het verlies van op consumptie: omzetbelasting, accijnzen (alcohol. brand stof en tabak), invoerrechten, belasting op personenauto's de belastinginkomsten als gevolg van de balansreces en motorrijwielen (BPM), belastingen op milieugrondslag, sie op te vangen. Daarmee wordt de trend versterkt verpakkingsbelastingen, verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken, kansspelbelasting en assurantiebelasting; die al gaande is sinds 2001: de lastendruk op arbeid (b) belastingen op arbeid: loonbelasting, inkomstenbelasting neemt toe terwijl die op kapitaal gestaag afneemt. (met uitzondering van belasting op inkomsten uit vermogen, Dit laatste is duidelijk te zien in de ontwikkeling waaronder vermogen belegd in eigen onderneming en beslo ten vennootschap), premies volksverzekeringen (met dezelf van de vpb-tarievenc in Europa (zie figuur 3). Inter de uitzondering als voor de inkomstenbelasting) en premies nationaal is al langer bekend dat het bedrijfsleven werknemersverzekeringen; en (c) belastingen op kapitaal: sinds de jaren '80 een steeds groter beslag heeft we belastingen en premies op inkomsten uit vermogen (waar onder vermogen belegd in eigen onderneming en besloten ten te leggen op het nationaal inkomen, terwijl het vennootschap), vennootschapsbelasting, dividendbelasting, overdrachtsbelasting, schenk- en erfbelastingen, onroeren de zaakbelasting, motorrijtuigenbelasting en omslagheffing C Vennootschapsbelasting (vpb) is een belasting die wordt waterschappen. Eurostat European Commission, Taxation geheven over de winst van ondernemingen. Hel tarief is trends. Data for the EU Member States and Norway (2009 edi 25,50%. Tot € 200.000 winst is het tarief 20,00%. tion), Luxembourg, 2009, Annex B. 35,0 ~------ --- België - • Duitsland - Frankrijk •••••• EMU - - Nederland 1995 2000 20012002 2003 2004 2005 2006 2()(17 2008 2009 20102011 Figuur 4. Ontwikkeling van de be/a,ting op ka,pitaal als percentage van de totak be/a, tingen 1995-20117 52 Een sociaaldemocratisch belastingstelsel Uberaal Reveil erna: 55,0 mogen (rente aftrekbaar, winsten 53,0 belast) leidt tot allerlei fiscale con 51,0 structies en tot overmatige schuldfi --- Belgie 49,0 nanciering. Een meer gelijke aftrek - •Duitsland 47,0 voor eigen en vreemd vermogen haalt die perverse prikkel weg. Dit 45,0 - Frankrijk zal een domper zijn voor in Neder 43,0 --VK ,,,,, land gevestigde 'brievenbusmaat 41,0 -- •••••• EMU schappijen', maar juist weer gunstig 39,0 - - Nederland voor concernfinanciering vanuit 37,0 Nederland van reële investeringen. 35,0 Een gelijke vermogensaftrek is ook 19952000200120022003 20042005200620072008200920102011 gunstig voor het midden- en klein Figuur S. Ontwikkeling van de belasting op arbeid ah percentage v.an de totale belastingen bedrijf (MKB) omdat het MKB 1995-2011• verhoudingsgewijs met veel eigen De laatste tien jaar zijn de sociale lasten voor vermogen is gefinancierd. werkgevers en werknemers met ongeveer 5% punt: Bij de winstbelasting (vpb) moet de race to the gestegen tot bij elkaar 50% van het brutoloon. Dit: bottom (zie figuur 3) worden gekeerd. De OESO tast de koopkracht van werknemers aan, maakt ar-• wijst er op dat de almaar dalende belastingdruk op beid duurder en drukt de werkgelegenheid. internationale concerns desastreus is voor kleine lo kale bedrijven die wél het volle pond moeten be Sociaaldemocratische agenda: evenwichtiger, talen. Hier is een internationale oplossing nodig. eerlijker en eenvoudiger Datzelfde geldt voor agressieve fiscale planning van Het is hoog tijd om te komen tot een evenwichti-• internationale bedrijven, al ontslaat dat Nederland ger, eerlijker en eenvoudiger belastingstelsel dat het: uiteraard niet van de verplichting om ook eenzijdig stimuleren van de werkgelegenheid centraal stelt: maatregelen te nemen om excessen tegen te gaan. en waarbij financieel vermogen de belangen van de Ons fiscaal verdragsbeleid dient niet gericht te zij n mensen dient in plaats van andersom. op het faciliteren van internationale belastingont De weg daar naar toe is lang en soms pijnlijk,. wijking, maar op het aantrekken van reële buiten maar belangrijk is dat het kabinet Rutte-Asscher landse investeringen. inmiddels al belangrijke stappen heeft gezet. Biji de hypotheekrenteaftrek is een pad ingeslagen dat Meer evenwicht in behandeling ze!fstandigen, werkne leidt tot terugkeer naar gezonde financiering van mers en gepensioneerden de eigen woning en een (nagenoeg) gelijke fiscale Ondernemers spelen een cruciale rol in de econo aftrek voor iedereen. De verhoging van de pensioen-• mie. Risico nemen dient te worden beloond en dus leeftijd, de versobering van de pensioenopbouw ern is het redelijk dat zelfstandigen minder belasting de beperking van de premieaftrek, bieden uitzicht: betalen dan werknemers. De laatste jaren is echter op substantieel lagere premies, hogere arbeidsdeel-• scheefgroei ontstaan in die verdeling. Zelfstandigen name en hogere netto inkomens. Verder is een begirn betalen tot circa 25.000 euro winst geen belasting gemaakt met de aanpak van de wgenoemde 'be-• vanwege de stapeling van mkb-winstvrijstelling, de klemde vermogens' door het laten vrijvallen (met: zelfstandigenaftrek en de diverse heffingskortingen. belastingkorting) van de levensloopregeling. H ierbiji Het grote verschil in belasting- en premiedruk leidt gaat stimuleren van de economie hand in hand met er toe dat werknemers in loondienst worden ver welvaartswinst door meer keuz.evrijheid. Nietternirn vangen door de inhuur van 'zelfstandigen' tegen bo is er ook na deze kabinetsperiode nog een weg te demtarieven. De Commissie-Van Dijkhuizen9 wijst gaan. Hieronder een agenda op hoofdpunten. bovendien op productiviteitsverlies omdat veel be drijfjes slechts dankzij fiscale faciliteiten op de been Een evenwichtiger belastingstelsel worden gehouden. Ook het CPB zet vraagtekens bij Stop overstimuleren vreemd vermogen, pak belasting-· de maatvoering en economische doelmatigheid van ontwijking aan de ondernemersfaciliteiten. 10 De ongelijke behandeling van eigen en vreemd ver- De Partij van de Arbeid staat voor een eerlijke oktober 2013 (3) Een sociaaldemocratisch belastingstelsel 5 en evenwichtige fiscale behandeling van werkne aan hoge inkomens op niet- en op eerder stoppen mers ten opzichte van zelfstandigen. Daarbij dient 1metwerken. rekening gehouden te worden met de risico's die Een lagere inkomensgrens en beperking van ondernemers lopen en met de kosten van verze lbet percentage waartegen mag worden afgetrokken kering voor ziekte en ouderdom. Anderzijds dient lieven lagere loonkosten op, hogere nettolonen en schijnzelfstandigheid te worden tegengegaan en 1minder fiscale aftrek, die kan worden teruggegeven moet worden voorkomen dat louter fiscaal gedreven iin lagere belastingtarieven en vooral verhoging van 'ondernemerschap' het draagvlak onder onze sociale ,de arbeidskorting. De arbeidskorting heeft namelijk zekerheid uitholt. De keuze tussen loondienst of gunstige effecten waar die het meest nodig zijn: aan zelfstandigheid dient een reële keuze te zijn. De on ,de onderkant van de arbeidsmarkt. dernemersfaciliteiten moeten meer gericht worden op het belonen van risico en groei en minder op in Vergroening kan eerlijker komenssteun. Daarbij dient wél geleidelijkheid het Het verlagen van milieubelastingen en daarmee kompas te zijn, gezien de slechte inkomenssituatie vergrijzen van het fiscale stelsel is de verkeerde weg, momenteel bij veel zelfstandigen. Van draconische :wals door het vorige kabinet met de afschaffing van stappen zoals het volledig afschaffen van de zelfstan ,een aantal kleinere milieubelastingen. Met uitzon digenaftrek (cf. Van Dijkhuizen c.s.) kan dan ook ,dering wellicht van de verpakkingsbelasting gaat het geen sprake zijn. !bier om belastingen met lage inningskosten en gun Bij een evenwichtiger aanpak hoort ook dat het stige effecten op het milieu. Verhoging van de tarie 'gebruikelijk loon' dat een directeur-grootaandeel ven voor grootverbruikers van energie is op zichzelf houder (DGA) zelf vast mag stellen meer in lijn wenselijk, maar kan alleen substantieel bijdragen als wordt gebracht met dat van een vergelijkbare werk ,dit in Europees verband gebeurt. De Nederlandse nemer in box 1, zie voor een onderbouwing ook het !landbouw en industrie zijn relatief energie-intensief advies van de Commissie-Van Dijkhuizen. ,en prijsgevoelig; doldrieste tariefsverhoging zal lei ,den tot verplaatsing naar het buitenland, zonder Balam terugbrengen in de belastingmix om werkgele 1milieuwinst. Ook bij andere milieubelastingen met genheid te stimuleren 1terugsluis naar arbeid is Europese afstemming en co De negatieve trend naar steeds hogere lasten op ar ordinatie cruciaal. Het gaat dan behalve om brand beid moet worden gekeerd. De belastingmix moet stofaccijnzen bijvoorbeeld om een vliegbelasting en zo worden aangepast dat minder verstorende belas ,de belasting op CO2-uitstoot (ETS). tingen {zoals belastingen op consumptie, kapitaal en vermogen) een groter aandeel krijgen, zodat de Vermogem eerlijker belasten: lager tarief voor kleine lasten op arbeid omlaag kunnen. ,rpaarders, bredere grondslag Het totale vermogen van Nederlandse particulieren Een eerlijker belastingstelsel !beloopt na aftrek van (hypotheek)schulden onge Grondslagverbreding in ruil voor lagere tarieven veer 2500 miljard, oftewel viermaal het bbp (zie fi De hypotheekrenteaftrek wordt nu eindelijk aan guur 1). Toch levert de vermogensbelasting in box 3 gepakt. Nieuwe hypotheken moeten in 30 jaar vol !minder dan 4 miljard op. Ook internationaal gezien ledig worden afgelost en het maximale aftrektarief scoort Nederland hier extreem laag. daalt jaarlijks met een half procent tot 38%, waar De reden is de smalle grondslag; slechts de vrije mee nagenoeg aansluiting wordt bereikt bij het ta !besparingen worden aangeslagen. Tegelijk zien we rief in de eerste schijf. ,dat de 1,2% heffing in box 3 steeds meer als on Veruit de grootste en snelst stijgende aftrekpost irechtvaardig wordt ervaren, omdat 'kleine' spaarders betreft de pensioenpremies (14 miljard in 2012). In ,de veronderstelde 4% rendement in de praktijk bij navolging van de Commissie-Van Dijkhuizen valt !lange na niet halen. Met andere woorden: het ef niet in te zien wat de rechtvaardigheid of doelmatig fectieve tarief is te hoog, de grondslag te smal en de heid is van een onbeperkte premieaftrek voor hoge vrijstelling beperkt. Kleine spaarders worden hard inkomens. Temeer omdat er sprake is van tariefarbi geraakt terwijl grote vermogens buiten schot blijven. trage: het tarief waartegen premie wordt afgetrokken Naar Deens voorbeeld zou daarom gezocht kun- is veelal lager dan het tarief waartegen wordt belast 1nen worden naar een vermogensbelasting met een bij pensioenuitkering. Dit is een perverse subsidie !laag tarief, maar over een bredere grondslag. De Y Een sociaaldemocratisch belastingstelsel Uberaal Reveil belastingheffing op erfenissen zou billijker kunnern dampt. Inmiddels zijn er alweer 118 belastingfacili door verhoging van de vrijstellingen aan de voet, on-• teiten (waarvan 13 heffingskortingen, 98 belasting der gelijktijdige verhoging van de tarieven bij hoge uitgaven, 4 toeslagen en 3 grote aftrekposten) die erfenissen. Hierdoor blijven kleine erfenissen onbe-• samen 89 miljard kosten, op een totale netto belas last, ten koste van hoge erfenissen. Een grote erfenis ting- en premieopbrengst van 232 miljard euro in leidt immers tot een grote verhoging in draagkracht: 2012.11 van de ontvanger. Ook hier dragen de sterkste schouders dus de zwaarste lasten. Conclusie Renteniers, dus mensen met alleen inkomen irn Nederland gaat gebukt onder zijn opgeblazen balan box 3, betalen geen AOW-premie, geen AWBZ pre-• sen, die voor een groot deel het gevolg zijn van ons mie en andere premies volksverzekeringen en geern fiscale stelsel. Dit maakt onze open economie on inkomensafhankelijke Zvw-premie, terwijl er well nodig extra conjunctuurgevoelig. recht bestaat op deze zeer kostbare voorzieningen" De lasten van de crisis zijn eenzijdig afgewen Deze weeffout in ons belastingstelsel moet wordern teld op mensen in loondienst, waardoor werknemers gerepareerd. duurder worden terwijl hun koopkracht daalt. Die spiraal van stapeling van lasten wordt nog verergerd Ook banken moeten meebetalen door arbitrage op de arbeidsmarkt, waar werknemers Nu de belastingbetaler is bijgesprongen om de ban-• in versneld tempo worden vervangen door zelfstan ken te redden, is het redelijk dat deze sector zelfook digen. Voor rover dit het gevolg is van perverse fiscale een bijdrage leven. Dat de bankenbelasting bankern prikkels die leiden tot lagere productiviteit en lager zoveel geld kost dat het voor hen onmogelijk wordt: welbevinden van de betrokkenen is dat ongewenst. om hun kapitaal te versterken is onzin. Analoog aam Landen met een ontwikkeld sociaal vangnet de assurantiebelasting is de bankenbelasting immers en goede collectieve voorzieningen kennen onver te zien als een (beperkt) substituut voor de btw-vrij-· mijdelijk een relatief hoge belastingdruk. Daar is stelling voor financiële diensten. Bij te lage buffers niets mis mee. Nederland heeft door de jaren heen is directe kapitaalversterking van banken naar Arne-• bewezen toch uitstekend concurrerend te kunnen rikaans voorbeeld de koninklijke weg. Een bijdrage zijn. Op goede collectieve voorzieningen kunnen we van 600 miljoen op een binnenlands balanstotaall juist trots zijn. Des te belangrijker is het dan wel van 1000 miljard is te overzien. Daarnaast kunnern om te zorgen voor een fiscaal stelsel dat de werkge banken zelf nog snijden in hun kosten. De salaris legenheid en economische groei optimaal bevordert sen in de financiële sector groeien al decennia harder en dat als eerlijk wordt ervaren. De crisis heeft de dan in de rest van de economie. De bedrijfskostern noodzaak van groot onderhoud van ons belasting van de drie grootbanken liggen als gevolg op onge-• stelsel indringend aan het licht gebracht. Als we veer 60% van de inkomsten, waar de meest eflici- onze agenda voortvarend uitvoeren is er geen enkele ente buitenlandse banken ratio's van rond de 40% reden waarom we zouden moeten achterblijven bij laten zien. Duitsland. Een eenvoudiger stelsel Drs. VA. Groot en drs. H Nijboer zijn respectievelijk Minder aftrekposten en stroomlijning toeslagen fiscaal en financieel woordvoerder van de Partij van de De Bulgarenfraude heeft indringend duidelijk ge Arbeid in de Tweede Kamer. maakt dat de problemen niet alleen aan de inkom-• stenkant van het belastingstelsel zitten maar ook biji Noten: de uitgavenkant. Fraude ondermijnt het vertrouwern 1) Zie o.a. OECD Health Data, http://stats.oecd.org/index. en is onverteerbaar. Intensievere fraudebestrijding aspx?DataSerCode- HEALTH_STAT; Casper van Ewijk, moet hand in hand gaan met vereenvoudiging. Het Albert van der Horst en Paul Besseling, Toekom,t voor de concept van één geïntegreerde huishoudenstoeslag zorg, Cenuaal Planbureau, Den Haag, 2013; Christine de (Van Dijkhuizen c.s.) verdient serieuze aandacht. la Maisonneuve en Joaquirn Oliveira Martins, 'Public spen Daarnaast is een nieuwe stofkamoperatie nodig ding on health and long-term care: a new set of projections', voor de vele fiscale faciliteiten. De vereenvoudi- OECD Economie Policy Papers, nr.6, Parijs, 2013. gings- en doelmatigheidswinst van de laatste grote 2) Kamerstukken II, 2012/13, 33 400, nr. !, (Miljoenennota belastingherziening uit 2001 is goeddeels weer ver- 2013). oktober 2013 (3) Een sociaaldemocratisch belastingstelsel 5 3) Eurostat European Commission, TdXtllion trends. Data for 6) R. de Mooij en H. Nicodème, 'Corporale tax policy and in the EU Member States, lee/and and Norway (2013 edition), corporation in the EU', CPB Discussion Paper, 2008, nr. 97. Luxembourg, 2013. 7) Eurostat European Commission, Taxation trends. Annex A, 4) De Nederlandsche Bank, Overzicht Financiëk Stabiliteit in tabel C.3_ T. Nederland, Amsterdam, najaar 2011. 8) Ibidem, tabel C.2.1_ T. 5) L. Karabarbounis en B. Neiman, 'Declining labor shares and 9) Commissie inkomstenbelastingen en toeslagen, Naar een ac the global rise of corporate saving', NBER Working Paper Se tiverender belastingstelsel. Eindrappon, Den Haag, 2013. ries, Working Paper 18154, 2012. Zie: hnp://www.nber.org/ 10) Daniel van Vuuren, 'De fiscale behandeling van zelfstandi papers/w18154; De Nederlandsche Bank, 'Minder geld in de gen. Een kritische blik', CPB Policy Brief, 2012, nr. 2. huishoudportemonnee', hnp://www.dnb.nl/nieuws/nieuws 11) Kamerstukken Il, 2012, 2012-13, 33 605, nr. 1 (Financieel overzicht-en-archief/dnbulletin-2013/dnb294300.jsp. Jaarverslag 2012). Wintet5;chool De grondsl.agen va1,i het liberalisme De Teldersstichting organiseen begin januari 2014 een winterschool over de filosofische grondslagen van het liberalisme. De winterschool is bedoeld voor getalenteerde studenten ofpas-afgestudeerden. Ongeveer twintig (bijna) afgestudeerde academici zullen van maandag 6 januari tot en met donder dag 9 januari 2014 een intensief programma volgern met inleidingen van politici en wetenschappers en discussies over het liberalisme in relatie tot uiteenJopende thema's, wals religie, economie, milieu, internationale betrekkingen, de vrije wil en Europa. Ook wordt vanuit de christendemocratie en de sociaaldemocratie kritiek geleverd op de liberale denktraditie. De winterschool vindt plaats op de Internationale School voor Wijsbegeene (ISVW), in de bossen van Leusden. Er geldt een eigen bijdrage van €175,00. Dit bedrag is inclusief verblijf van 3 nachten, 3 maal ontbijt en diner, 4 maal lunch en een jaar donateurschap van de Teldersstichting. Wilt u deelnemen aan de winterschool? Meldt u zjch dan uiterlijk vrijdag 1 november 2013 aan door een motivatiebrief en CV te sturen naar [email protected]. Selectie van de kandidaten vindt plaats op basis van de brieven en persoonlijke gesprekken. * Er is een regeling te treffen voor mensen voor wie de deelnamekosten aantoonbaar een obstakel voor deelname tijn. Bent u al donateur van de Telderssticl1ting? Dan bedragen de deelnamekosten €120,=. ,S Teldersstichting S& Een sociaaldemocratisch belastingstelsel ______Uberaal Reveil NAAR EEN EENVOU.DIG, DIENSTBAAR EN RECHTVAARDIG BELASTINGSTELSEL ~ EEN CHRISTENDEJvt:OCRATISCHE VISIP - Raymond Gradus en Lans Bovenberg - In een christendemocratische visie dient een belas-• lende voordelen verbonden zijn. Werkgevers betalen tingsysteem dienstbaar te zijn aan mens en samenle- voortaan belasting over de loonsom van hun werk ving. Het stelsel moet stimuleren tot goed gedrag ent nemers en worden daarmee verlost van een indivi aansporen tot het nemen van verantwoordelijkhe- duele administratie voor de loonheffing. 8 Voorts den. Bovendien mag het belastingstelsel creativiteit: kunnen werkgevers wnder ingewikkelde omhalen en ondernemerschap niet in de weg staan. Dit wrgt: communiceren wat een werknemer netto overhoudt er ook voor dat de complexiteit wordt teruggedron-• van een extra inspanning. De grotere transparan gen. Begrip voor de belasting die men betaalt en in-• tie verbetert het functioneren van de economie en zicht in de grondslagen, dragen bij aan het draagvlak vermindert arbitrage (zie kader A). Eveneens kan voor belastingheffing. Daarbij vormt voor christen-• de loonbelastingverklaring vervallen. Dit is een be democraten ook rechtvaardigheid een belangrijk langrijk voordeel in een steeds flexibelere arbeids uitgangspunt voor de belastingen. markt. Belastingplichtigen hebben verder niet meer Met deze uitgangspunten zullen we in dit artikell te maken met een ingewikkelde discussie over het aangegeven welke wijzigingen noodzakelijk zijn int verplaatsen van aftrekposten in de loop van de tijd het stelsel van loon- en inkomstenbelastingen, btw· en tussen leden van een gezin, evenals over het mid en gemeentelijke belastingen. Tevens zullen enkele delen van inkomen over verschillende jaren. Belas opmerkingen worden gemaakt over het belasten varn tingen verstoren niet langer de keuzen binnen een vermogen en ondernemers. Een aantal andere aspec-• gezin wie van beide partners hoeveel uren werkt. ten van de fiscaliteit (wals de vergroening van de belastingen) blijft buiten beschouwing. Naar ons oordeel is een topinkomenheffing bij de introductie van een vlaktaks gerechtvaardigd, omdat Inkomstenbelasting anders grote inkomensvoordelen aan de bovenkant Steeds duidelijker wordt dat het huidige stelsel varn van het inkomensgebouw zullen ontstaan.c De pre loon- en inkomstenbelastingen voor verbetering cieze maatvoering van een topinkomenheffing is een vatbaar is. De uitvoering van wet- en regelgeving nader punt van discussie. Eerder hebben wij voor gaat gepaard met hoge administratieve lasten voor stellen gedaan voor een extra opslag van 10% op het het bedrijfsleven en belastingplichtigen, hetgeen totale inkomen, die vanaf een zeker topinkomen van leidt tot onnodig verlies van productiviteit en werk- bijvoorbeeld 80.000 of 100.000 euro geldt. Indica gelegenheid.' tieve berekeningen laten zien dat de inkomenseffec Christendemocraten dringen al enige tijd aam ten van een dergelijke vlaktaks beperkt zijn en bin op een sociale vlaktaks (zie bijvoorbeeld het Weten-• nen de reikwijdte vallen die voor een stelselwijziging schappelijk Instituut van het CDN en het verkie-• gebruikelijk is. De geopperde grens zou betekenen zingsprograrnma van het CDA uit 20123) . Anders dan in een kale vlaktaks, die vaak in liberale kring B Dit betekent d at alle heffingskortingen zonder tussenkomst opgeld doet4, kent een sociale vlaktaks via heffings-• van de werkgever vorm worden gegeven via de inkomsten kortingen een aanzienlijke mate van progressiviteit.. belasting. Dat vermindert de administratieve lasten aanzien lijk. Algemeen bekend is dat aan een vlaktaks verschil-- C Zonder een topinkomenhefling zouden de hogere inkomens een onbedoeld voordeel kunnen krijgen van +8%. Zie We tenschappelijk Instituut voor het CDA, Een sociale vlaktaks. A Auteurs danken Koen Caminada en Klaas Tuinstra voor Naar werkbare en begrijpelijke inkomstenbelaslin9en, Den Haag, commentaar op een eerdere versie. 2009, p. 62. oktober 2013 (3) Naar een eenvoudig, dienstbaar en rechtvaardig belastingstelsel 5 Kader A: vlaktaks vermindert de arbitrage tussen eigen en vreemd vermogen Een vlaktaks op looninkomen heeft als voordeel dat het belastingtarief op inkomen uit arbeid dichter bij het tarief op inkomen uit vermogen komt te liggen, wdat de prikkel om het eigen huis en eigen bedrijf met vreemd vermogen te financieren minder wordt. Voor het eigen huis hangt dit in belangrijke mate samen met het hogere marginale tarief waartegen de hypotheekrente mag worden afgetrokken in box I van maximaal 52%, ten opzichte van het tarief van 301% op het forfaitaire rendement van het vermogen in box III. Een budgettair neutrale variant zal een vlaktakstarief van 38% betekenen. Via grondslag verbreding en inverdieneffecten is het mogelijk om op een tarief van circa 35% uit te komen (zie WI (2009)). Een vlak tarief in box Ivan de inkomstenbelasting van 35% zal de mogelijkheden voor fiscale arbitrage (d.i. de mogelijkheid om door middel van het schuiven tussen posten belasting te verminderen) in belangrijke mate verminderen. Een gewndere financieringsstructuur van hypotheken is het gevolg, omdat overmatig lenen niet langer fiscaal sterk wordt aangemoedigd. Een vlaktaks leidt er verder toe dat aftrekposten niet meer afhankelijk zijn van het marginale tarief en voortaan het karakter van een hef fingskorting hebben. dat iets meer dan 1 % van het aantal belastingplich voorstellen van de Commissie-Van Dijkhuizen met tigen met een topinkomenheffing geconfronteerd als belangrijkste maatregel een vlakkere tariefstruc wordt. Wel betekent dit voor alle belastingplichtigen Jtuur 140.000 extra banen opleveren.5 dat men tenminste 50% van zijn (extra) inspanning In een christendemocratische visie op het belas- overhoudt. 0 Omdat de topinkomenheffing wordt 1tingstelsel spelen inkomensafhankelijke toeslagen vormgegeven in de inkomstenbelasting (IB) en niet ,een cruciale rol. Bij een beoordeling van het draag in de loonbelasting (LB) kunnen de administratieve lkrachtbeginsel gaat het niet zozeer over het inkomen voordelen van een loonsornheffing voor werkgevers ,dat overblijft nadat belastingen en premies zijn be- gehandhaafd blijven. Verder dienen de aftrekposten 1taald, maar over de vraag of huishoudens kunnen alleen tegen het vlaktakstarief te worden verrekend 1rondkomen van hun besteedbaar inkomen. Drie om arbitrage te voorkomen. lbestedingscategorieën zullen daarbij in onze visie de Interessant is dat de voorstellen voor de IB ,doorslag geven bij de vraag of een huishouden fat tariefstructuur van de Commissie-Van Dijkhuizen soenlijk kan rondkomen. Concreet gaat het om de naadloos aansluiten bij de eerdere voorstellen van !kosten van kinderen, de ziektekosten en de woon een sociale vlaktaks door het Wetenschappelijk In llasten. stituut voor het CDA. Zo stelt deze commissie voor De Commissie-Van Dijkhuizen doet eveneens het gros van de belastingplichtigen een vlaktaks ,een voorstel om de toeslagen voor huur, gezinnen tarief van 37% voor {na verloop van tijd terug te met kinderen ('het kindgebonden budget') en zorg brengen naar 34%). Vanaf een (belastbaar) inkomen 1te vervangen door een huishoudentoeslag. De on van 67.000 euro geldt een tarief van 49% (na ver ,derdelen voor wonen, zorg en kinderen worden in de loop van tijd terug te brengen naar 46%). Daardoor lbuishoudentoeslag op dezelfde manier opgebouwd zullen slechts 1 op 13 belastingplichtigen met het als in de huidige regelingen. Men kan zich afvragen toptarief worden geconfronteerd. Ook wordt fis of deze bundeling voldoende oplevert.6 De bewerke cale overbelening voor het eigen huis in belangrijke lUjke toetsing of alleenstaanden of gezinnen feitelijke mate gemitigeerd doordat de hypotheekrente voor lbuuruitgaven hebben blijft immers gewoon bestaan. taan slechts tegen het laagste tarief kan worden ver ·wel wordt het afbouwpercentage tussen de regelin rekend.E Volgens de CPB-doorrekening zouden de gen geüniformeerd. f Weliswaar neemt daardoor het aantal ontvangers van een toeslag afvan 4,6 naar 3,6 D Het CPB geeft in een recente analyse aan dat een hoger tarief dan 49% uiteindelijk budgettair minder oplevert en hierdoor IB-ondernemers de bevoordeling van vreemd vermogen ten de huidige IB-belastingtarieven aan de onderkant onnodig opzichte van eigen vermogen grotendeels weggenomen. hoog zijn. Bas Jacobs, Egbert Jongen en Floris Zoutman, Over IP Op dit moment kent de zorgtoeslag een afbouwpercentage de top. CPB Policy Briel, 2013, nr. 4. van circa 5% en de huurtoeslag een afbouwpercentage van E De teruggave hangt niet meer af van de hoogte van het inko 40% voor eenpersoonshuishouden en 32% voor meerper men, of preciezer van de belastingschijf waarin men valt. Dit soonshuishoudens. In de nieuwe huishoudentoeslag wordt komt de inzichtelijkheid van het belastingsysteem ten goede straks uitgegaan van een afbouwpercentage van 15%. Voor en voorkomt intertemporele en intrapersonele belastingar alleenstaanden wordt het afbouwpercentage gecorrigeerd bitrage van aftrekposten. Bovendien wordt dan ook voor voor de leefvorm door hiervan 70% te nemen. 51 Naar een eenvoudig, diell5tbaar en rechtvaardig belastingstelsel Uberaal Reveil miljoen, maar daar staat tegenover dat meer mensern waarbij konijnenvoer onder het lage tarief valt en een (bewerkelijke) huurtoeslag gaan ontvangen. Om caviavoer onder het hoge tarief. Voor een gedown de zaak budgettair rond te laten lopen zullen dus load e-book geldt het hoge tarief, tenzij het wordt met name middeninkomens hun zorgtoeslag gaaJli aangeleverd op een memorystick.7 Bovendien zijn verliezen. Wel doet zich een aantal gevallen van frau-• de positieve werkgelegenheidseffecten van een ver de bij de huidige toeslagen voor, die in belangrijke laagd tarief voor arbeidsintensieve diensten beperkt mate samenhangen met voorlopige betaling van de en leidt het tot allerlei ontwijkende constructies. toeslagen. Dit kan echter worden aangepakt door Het is helder dat vanuit het oogpunt van effec gerichte maatregelen zoals de koppeling van bestan-• tiviteit, eenvoud en inzicht in de grondslagen een den of de rechtstreekse uitkering van de zorgtoeslag; uniform btw-tarief is te prefereren, maar is het ook aan zorgverzekeraars. G rechtvaardig? Het CPB geeft aan dat de denivel lerende werking van een uniform tarief beperkt is. Omzetbelasting Bovendien geeft zij aan dat als de politiek wil herver Ook de uitvoering van de btw kent hoge uitvoe-• delen andere instrumenten meer voor de hand lig ringskosten voor met name ondernemers. gen. Dit pleit ervoor om in het kader van een stelsel Deze lasten hangen in belangrijke mate samen met: wijziging voor inkomstenbelasting en loonbelasting de systematiek dat de btw een algemeen btw-tarief vaili ook over te gaan tot een uniform btw-tarief. Ook 21 % en een verlaagd tarief voor de levensnoodzakelij-· dat sluit aan bij het pleidooi van de Commissie-Van ke goederen van 6% kent. Dit grote verschil leidt ertoe Dijkhuizen voor uniformering van de btw. dat Nederland veel sectoren kent die in aanmerking komen voor het lagere btw-tarief.H I De indeling tus-• Het gemeentelijk belastingdomein sen de twee tarieven is echter in hoge mate arbitrair Nederland kent in vergelijking met andere Westerse zoals ook blijkt uit de anekdotische voorbeelden landen een relatief beperkt gemeentelijk belastingge bied. Van de (totale) belastingopbrengst vormt 3% G Rechtstreekse uitkering heelt wel als nadeel dat burgers min-· het aandeel van decentrale overheden (gemeenten, der zicht hebben op de (volledige) kosten van hun ziektekos-· provincies en waterschappen). Alleen het Verenigd tenverzekering. Daarnaast kan de koppeling tussen bestan-· den worden versterkt doo r verhuurders te verplichten omi Koninkrijk komt met 4% enigszins in de buurt, ter jaarlijks een opgave te doen aan de Belastingdienst van de wijl in de VS, Duitsland en Frankrijk het aandeel huren. In de administratie van de woningregistratie ten be-· respectievelijk 30, 29 en 11 % bedraagt. Er lijkt in hoeve van de WOZ zouden de huurprijzen van de woningern in verhuurde staat moeten worden toegevoegd. Nederland weinig gebruik gemaakt te worden van H In 2013 komen sierteelt, kermissen, attractieparken, sport-· weinig verstorende lokale belastingen zoals de OZB wedstrijden en -accommodaties, circussen, bioscopen, lo-· giesversterking, boeken, tijdschriften, week- en dagbladen,. (zie kader B). bibliotheken, musea, arbeidsintensieve diensten, vervoer Dat brengt ons ertoe om te pleiten voor een van personen, verbouwingen en renovatie woningen ern (beperkte) uitbreiding van het gemeentelijk belas voedingsmiddelen horeca in aanmerldng voor het lagere btw tarief. De totale kosten (exclusief verbouwingen en renova-· tinggebied. Dit past bij het christendemocratische tie woningen) daarvan bedragen bijna 4,5 miljard euro (zie uitgangspunt van gespreide verantwoordelijkheid. Miljoenennota 2013). Door de besluitvorming zoveel mogelijk te decen Een ander aspect is dat bepaalde sectoren (bankwezen, zorg en onderwijs) zijn vrijgesteld van btw. Dit brengt allerlei ver-· traliseren raken burgers meer betrokken bij de ge storingen met zich mee. Op dit moment wordt door de Ell meentepolitiek. Dit zou ook kunnen betekenen dat onderzocht of dit verminderd dient te worden. Kader B: OZB belangrijkste gemeentelijke belasting en weinig verstorend De belangrijkste gemeentelijke belasting vormt de gemeentelijke onroerendzaakbelasting (OZB). De OZB heeft een omvang van 3,4 miljard euro in 2013 (40% van de totale belastinginkomsten), ondanks de afschaffing van de OZB-gebruikersbelasting per 1 januari 2006. Vanuit doelmatigheidsoogpunt lijkt er veel in te brengen tegen de afschaffing van de OZB-gebruikersbelasting. De verstorende werking van deze belasting is beperkt, oftewel het gedrag van mensen wordt er amper door beïnvloed. Bovendien is de administratieve lastenverlichting van deze afschaffing gering zolang de bepaling van de OZB-waarde voor het eigenwoningforfait noodzakelijk blijft. Daarnaast is de gemeentelijke beleidsvrijheid beknot, hetgeen het voor gemeenten moeilijker maakt finainciële tegenvallers op te vangen en een goede afweging tussen kosten en baten te maken. oktober 2013 (3) Naar een eenvoudig, dienstbaar en rechtvaardig belastingstelsel de verschillen in het lokale voorzieningenniveau !bestaan tussen de fiscale behandeling van onderne en de plaatselijke belastingdruk zullen toenemen. mers die onder box I en box II (het zogenoemde Naast de (her)introductie van de OZB gebruikers Aanmerkelijk Belang) vallen. Hierbij passen enkele belasting verdient ook een gemeentelijke ingezete !kanttekeningen. Op de eerste plaats wordt het hui nenbelastingl (of grondbelasting!<) overdenking. Het ,dige (effectieve) tarief van 40-43,75%8 vergeleken is een stabiele belasting, die personen ouder dan 18 met het huidige toptarief in box I van de loon- en jaar betreft. Bij een (gemiddeld) tarief van circa 150 iinkomstenbelasting van 52%. Echter de commissie euro per jaar heeft deze belasting een opbrengst van stelt eveneens voor om dit toptarief op termijn te bijna 2 miljard. Om te voorkomen dat de totale be verlagen naar 46%. De noodzaak om de belasting lastingdruk stijgt, gaat tegelijkertijd met de uitbrei iin box II hoger vast te stellen wordt daardoor in be ding van het gemeentelijk belastinggebied het tarief llangrijke mate gemitigeerd. van de loon- en inkomstenbelasting naar beneden Wel dient er bij het belasten van ondernemers en dient logischerwijs een gedeelte van de bijdrage aandacht te zijn voor een ander aspect. Op dit mo van het Rijk aan het Gemeentefonds te vervallen. ment wordt het eigen vermogen beduidend ongun stiger behandeld dan geleend geld.9 Dit pleit voor Het belasten van vermogen en ondernemers ,een geleidelijke overstap naar ondernemerswinstbe De belastingarbitrage kan verder worden gemiti llasting, waarin alle verschillende rechtsvormen op geerd door de tarieven in box I en III dichter bij ,dezelfde manier worden behandeld. Door de winst elkaar te brengen. Dit kan door een beperkte ver van alle ondernemingen, of ze nu worden gedreven hoging van het tarief in box III van 30 naar 35%. iin de vorm van een eenmansonderneming, een per Daarbij verdient het aanbeveling om het tarief in :mnenvennootschap of een BV, te belasten tegen één Box III te bezien in samenhang met de hoogte van ,en hetzelfde tarief en pas een additionele heffing het forfaitaire rendement van 4%. De huidige rente {vergelijkbaar met de huidige box II-systematiek) op is substantieel lager dan dit percentage. In dit ver 1te leggen bij uitdeling of onttrekking van die winst, band zou het wenselijk zijn om het forfaitaire ren :wu de rechtsvorrnkeuze in één klap worden gedefis dement aan een trendmatige rente te koppelen. De ,caliseerd en zou er een einde komen aan de ongelijke Commissie-Van Dijkhuizen stelt voor om het for !behandeling van ondernemers onderling. Door de faitaire rendementspercentage automatisch vast te ondernemingsfaciliteiten zoals de zelfstandigenaf- stellen op het vijfjaargemiddelde van de gemiddelde 1trek in te ruilen voor een relatieflaag ondernemings rentevergoeding op een spaarrekening in de afgelo winstbelastingtarief, komt men het beste tegemoet pen vijf jaar.L Door dit voorstel te combineren met aan de bijzondere functies van die winst zoals een een gelijkschakeling van box I en III wordt de bud iinvesterings- en reserveringsfunctie, die daadwerke gettaire derving van een dergelijk voorstel beperkt. lUjk in de onderneming wordt aangewend. Een laag In het rapport van de Commissie-Van Dijkhui ondernemingswinstbelastingtarief zal bovendien er zen wordt voorgesteld om de belasting in box II te JtOe leiden dat de financieringsbeslissing van onder verhogen omdat er op dit moment grote verschillen inemingen minder ten gunste van vreemd vermogen zal uitvallen. Zo worden ondernemingen minder gedwongen om zich te financieren met hoge schuld J Ook in sociaaldemocratische kring wordt een dergelijke in •quoten. Dat is een belangrijk voordeel nu na de kre gezetenenbelasting bepleit, zoals door Flip de Kam. Hij doet ook suggesties voor gemeentelijke opcenten op de btw en ,dietcrisis de beschikbaarheid van bankfinanciering inkomstenbelasting. Dit heelt evenwel niet onze voorkeur, afgenomen is. Een ondernemingswinstbelasting zal omdat deze belastingen meer verstorend zijn en tot grensel !bovendien bijdragen aan een aanzienlijke verminde lecten kunnen leiden. Flip de Kam, Wie betaalt de staat? Plei dooi wor een progressieve belastingheffing, Amsterdam, 2007. iring van de administratieve lasten. Pas een derge K De Groot et. al. doen de suggestie om in plaats van de hui lUjke fundamentele aanpassing zorgt ervoor dat het dige OZB en overdrachtsbelasting een belasting op de stijging van de grondprijzen te introduceren. H. de Groot e.a., Stad en lbelastingstelsel creativiteit en ondernemerschap niet Land, Centraal Planbureau, Den Haag, 2008. iin de weg staat. L De commissie-Van Dijkhuizen beargumenteert dit vanuit het gegeven dat de nominale rente op spaar- en banktegoeden beter aansluit bij de beleving van spaarders en dat meer dan Conclusies veertig procent uitsluitend vermogen heeft in de vorm van Er valt veel te verbeteren aan het huidige belasting bank- en spaartegoeden. Commissie inkomstenbelasting en stelsel. Het huidige stelsel is onnodig gecompliceerd toeslagen (Commissie-Van Dijkhuizen), Naar een activerender belastingstelsel. Eindrapport. Den Haag, 2013, p. 69. ,en staat ondernemerschap en het nemen van verant- IQ Naar een eenvoudig, diell5tbaar en rechtvaardig belastingstelsel Uberaal Reveil woordelijkheden in de weg. In dit artikel hebben wiji schappelijk Instituut voor het CDA. Prof dr. A.L. Bo aangegeven dat christendemocratische uitgangspun-• venberg is hoogleraar economie aan Tilburg University. ten behulpzaam kunnen zijn bij de inrichting van een nieuw stelsel. Noten: Het artikel bevat een pleidooi voor een sociale 1) Commissie inkomstenbelasting en toeslagen (Commissie vlaktaks, een uniform btw-tarief, een uitbreiding van Van Dijkhuizen), Naar een activerender belastingstelsel Eind het gemeentelijke belastingtarief en een onderne-• rapport. Den Haag, 2013. merswinstbelasting, waarin alle verschillende rechts-· 2) Wetenschappelijk Instituut voor het CDA, Een sociak vlak vormen op dezelfde manier worden behandeld. Dit: taks. Naar werkbare en begrijpelijke inkomstenbelastingen, zorgt er voor dat de complexiteit aanzienlijk wordt: Den Haag, 2009. teruggedrongen. Voor christendemocraten vormt de 3) CDA, Iedereen. Verkiezingsprogramma 2012-2017, Den gezinsdraagkracht een belangrijk uitgangspunt voor Haag, 2012. het belastingstelsel. Zoals we uiteen hebben gezet: 4) Marcel Wissenburg, e.a., Eerlijk is eerlijk. mtt een liberaal wordt dit met name bereikt door het huidige sys-• van de staat mag verwachten en van zi.chzelf moet vergen, teem van toeslagen en heffingskortingen. Zonder w Geschrift 111 van de Prof.mr. B.M. Teldersstichting, Den willen suggereren dat verbeteringen niet denkbaar Haag, 2011. zijn, voelen wij ons niet aangesproken door het plei 5) Commissie inkomstenbelasting en toeslagen (Commissie dooi in liberale kring om dit systeem aanzienlijk te Van Dijkhuizen), Naar een activerender belastingstelsel. Inte versoberen of zelfs af te schaffen in ruil voor lagere rimrapport, p. 122 e.v. . inkomstenbelastingtarieven.10 Dit pakt met name 6) Raymond Gradus, 'Huishoudentoeslag levert maar weinig zeer negatief uit voor de lagere inkomens. op', Het Financieel, Dagblad, 28 juni 2013. Ondanks alle ideologische verschillen consta-• 7) Cenuaal Plan Bureau, Matige economische groei. Herstellende teren we belangrijke overeenkomsten en een breed! overheidsfinanciën, Cenuaal Economisch Plan 2011, Den gedragen verlangen het huidige belastingstelsel meer Haag, 2011. dienstbaar te maken aan mens en samenleving. Van-• 8) Voor een berekening hiervan zie Commissie inkomstenbe daar dat we onze voorstellen hebben geplaatst in het: lasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel perspectief zoals dat onlangs geschetst is door de Eindrapport, p. 24. Commissie-Van Dijkhuizen. Op basis daarvan moet: 9) A.L Bovenberg en LG.M. Stevens, 'Het fiscale stelsel van de het mogelijk zijn om de komende jaren te komern toekomst: eenvoud, neutraliteit en draagkracht', in: C.A. de tot een politiek breed gedragen stelselwijziging. Kam en A.P. Ros (red.), jaarboek Overheidsfinanciën 2010, Den Haag, 2010. Prof dr. RJHM Gradus is hoogleraar Bestuur en Eco- 10) 'VVD-fractieleider Zijlsua tegen NRC: overheid moet stop nomie van de publieke en non-profit sector aan de Vrijt• pen met toeslagen', NRC Handelsblad, 15 mei 2013. Universiteit Amsterdam en directeur van het Wéten-- oktober 2013 (3) Naar een eenvoudig, dienstbaar en rechtvaardig belastingstelsel & HERVORMING VAN HET FISCALE INSTRUMENTARIUM VOOR INKO11ENSBELEID ~ - Koen Caminada en Sander Yeldhuizen - 1n the real world (i.e. not the one inhabited by tax the gang is. Alle andere voorstellen van de Commissie orists), proposals for tax reform are constrained by po Van Dijkhuizen blijven hier buiten beschouwing. lities - not least the unfortunate observation that those who lose from tax reforms tend to be vengefol while 2. Grenzen aan fine tuning en instrumentalisme those who gain from them tend to be ingratefoL lhis Binnen de huidige loon- en inkomstenbelasting be can lead in tax policy, perhaps more than in other areas staan ongeveer honderd faciliteiten zoals aftrekpos- ofpublic policy, to a "tyranny ofthe status quo": 1 1ten, belastinguitgaven en heffingskortingen. Samen 1met de toeslagen zijn deze faciliteiten erop gericht 1. Inleiding om de koopkracht voor specifieke groepen te bevor Eén van de centrale doelstellingen van het sociaal ,deren, of om bepaald gewenst gedrag te stimuleren. economische beleid is de bevordering van de tot Voor burgers zijn fiscale voordelen weliswaar prettig, standkoming van een evenwichtige inkomensver 1maar de veelheid aan regelingen heeft als nadeel dat deling. De overheid heeft op dit gebied volgens de iiedere burger goed op moet letten op welke regelin Grondwet een expliciete verantwoordelijkheid. Ar gen hij of zij allemaal recht heeft. Dit leidt tot on tikel 20, eerste lid, stelt: 'De bestaanszekerheid der gelijkheid tussen de goed geïnformeerde burger die bevolking en de spreiding van welvaart zijn voor weet van welke regelingen hij gebruik kan maken en werp van zorg der overheid'. Een belangrijk dilem ,de minder goed geïnformeerde burger die dit niet ma bij het herverdelen van materiële welvaart is de weet. Algemeen bekende toeslagen zoals de zorg- afruil tussen gelijkheid en doelmatigheid. Naarmate 1toeslag en de huurtoeslag hebben een niet-gebruik de inkomensverschillen kleiner worden, loont het van 17 à 18%.4 Bij minder bekende inkomenson minder om zich een hoger inkomen te verwerven. ,dersteunende regelingen blijkt het niet-gebruik nog Mensen gaan daardoor minder uren werken, doen veel hoger. Ook bij fiscale regelingen die mensen zelf minder hun best om hogerop te komen, investeren 1moeten aanvragen mag een fors niet-gebruik ver minder in hun opleiding en vaardigheden, en kiezen wacht worden. Tegenover niet-gebruik staan feno- vaker voor non-participatie. Op deze manier leidt 1menen die veel geld kosten als onbedoeld gebruik en herverdeling tot een kleinere economie, minder be soms ook misbruik, betaald door andere burgers.5 lastingopbrengsten, en minder materiële welvaart.2 Fiscale pogingen tot beïnvloeding van gedrag lijken Het is de uitdaging van de politiek om hierin een iin een complex stelsel eveneens aan effectiviteit in te balans te vinden. !boeten. Van slechts 16% van de fiscale regelingen is Volgens critici komen na 12 jaar intensief ge vastgesteld dat zij effectief zijn. De rest is ineffectief, bruik van heffingskortingen en toeslagen grenzen ,de effectiviteit is onzeker, er wordt geen uitspraak bij de toepassing van deze instrumenten in zicht.3 over de effectiviteit gedaan of er is niet geëvalueerd.6 Door het grote aantal kortingen, toeslagen en de Een aanvullend aspect van de complexiteit is dat de uiteenlopende voorwaarden die daaraan verbonden iinkomstenbelasting en de toeslagen apart moeten zijn, dreigen belastingplichtigen door de bomen het worden aangevraagd en dat definities niet altijd syn bos niet meer te zien. De Commissie inkomsten ,chroon lopen. Ook op dit punt liggen kansen om belasting en toeslagen (Commissie-Van Dijkhuizen) administratieve lasten voor burgers te beperken. meent dat het huidige stelsel te complex is geworden Kortom, het stelsel lijkt vast te lopen in goede en dat het gewenste niveau van inkomensondersteu !bedoelingen. Het is naar verwachting aanzienlijk ning ook kan worden bereikt door een aantal rege ,effectiever en efficiënter om gedrag te beïnvloeden lingen samen te bundelen in een huishoudentoeslag. 1met een kleiner aantal eenvoudige en meer zichtbare In dit artikel zullen we aangeven wat de gedachte- 1regelingen. 7 12 Hervorming van het fiscale instrumentarium voor inkomensbeleid Uberaal Reveil Naam regeling Doel regeling Tegenhanger buiten fiscaliteit/toeslagen Algemeen Zorgtoeslag Inkomensondersteuning kosten nominale Nominale zorgpremie en eigen risico zorgpremie Huishoudens met kinderen Kinderbijslag Inkomensondersteuning kosten kinderen Tegemoetkoming onderwijs- en Kindgebonden budget studiekosten {WTOS) Alleenstaande ouderkorting Bijstand alleenstaande ouders Persoonsgebonden aftrek levensonderhoud Tegemoetkoming ouders thuiswonende kinderen gehandicapte kinderen (TOG) Ouderschapsverlofkorting Ouderen AOW-pensioen, Mogelijke Ouderenkorting Inkomstenondersteuning ouderen koopkrachttegemoetkoming oudere belastingplichtigen (MKOB) Alleenstaande ouderenkorting Specifieke groepen Jonggehandicaptenkorting Inkomensondersteuning Wajong uitkering, tegemoetkoming jonggehandicapten arbeidsongeschikten Persoonsgebonden aftrek Fiscale behandeling alimentatie onderhoudsverplichtingen (alimentatie) Persoonsgebonden aftrek specifieke Inkomensondersteuning chronisch zieken T~emoetkoming chronisch zieken en zorgkosten en gehandicapten gehandicapten Persoonsgebonden aftrek Compensatie eigen risico weekenduitgaven gehandicapten Tabel 1. Omschrijving doelstellingen regelingert 3. Naar minder regelingen bij kinderbijslag, kindgebonden budget, aanvulling op inkomensondersteuning sociaalminimumuitkering voor alleenstaande ou Tabel 1 geeft een overzicht van de verschillende ders, tegemoetkoming onderwijs- en studiekosten, regelingen, wat het doel van de verschillende re-• tegemoetkoming ouders thuiswonende gehandi gelingen is en of er buiten de fiscaliteit/coeslagern capte kinderen, de alleenstaande ouderkorting, de een tegenhanger bestaat. De tabel laat zien dat irn aftrek levensonderhoud kinderen, de kindertoeslag de meeste gevallen er meerdere regelingen bestaarn op vrijstelling box 3 (afgeschaft per 1 januari 2012) die zijn gericht op hetzelfde doel, zowel binnen als en de ouderschapsverlofkorting. Het gewenste ni buiten de fiscaliteit/toeslagen. De tabel illustreert veau van inkomensondersteuning kan ook worden mogelijkheden om het aantal regelingen te stroom-• bereikt door regelingen met dezelfde doelstelling lijnen, wnder afbreuk te doen aan de doelstellingern samen te voegen. op het gebied van inkomensondersteuning. Een goed voorbeeld van een voorstel om het 4. Knelpunten instrumentalisme aantal regelingen met dezelfde doelstelling te ver-• Nu is het algemeen aanvaard dat de wetgever het minderen zijn de kindregelingen. Er zijn 12 ver fiscale stelsel mede inricht om allerlei niet-fiscale schillende kindregelingen, waarvan er 9 gericht zijrn beleidsdoelstellingen na te streven. Dat wil zeggen, op inkomensondersteuning. Het gaat daarbij om de w lang dit 'instrumentalisme' althans niet te veel bij- oktober 2013 (3) Hervorming van het fiscale instrumentarium voor inkomensbeleid 2001 2013 Toename Tarief eerste schijf 32,35% 37% 4,65%-punt Tarief tweede schijf 37,60% 42% 4,40%-punt Algemene heffingskorting 1.576 2.001 27% Arbeidskorting 920 1.723 87% Ouderenkorting 236 1.032 337% MKB-winstvrijstelling 0% 14% 14%-punt Nominale zorgpremie in ziekenfonds 157 18% Nominale zorgpremie minus zorgtoeslag 185 Kinderbijslag en (aanvullende) kinderkorting a 2.117 77% Kinderbijslag en kindgebonden budget a 3.743 Tabel 2. Incremmteel beleid: de omwikkeling van enkele belastingtarievm , heffingskortingen en ander, regelingen11 a Bij twee kinderen tussen 6-J 1 jaar draagt aan de complexiteit van het fiscale stelsel en IUgt. Dit zorgt ervoor dat het aanvaarden van werk in dit het functioneren van de arbeidsmarkt niet te zeer sommige gevallen niet of nauwelijks loont. bemoeilijkt. En daar wringt de schoen. De belasting Verder is de afgelopen periode gebleken dat het en premietarieven zijn - gegeven de behoefte van de lbuidige stelsel van toeslagen en inkomstenbelasting schatkist - hoog, en zijn de afgelopen jaren alleen i(systeem)fraude in de hand werkt. Het stelsel gaat maar gestegen.9 Het afgelopen decennium is een 1LJit van de eigen verantwoordelijkheid van de burger tegemoetkoming gecreëerd voor vrijwel ieder huis ,en dat de gegevens die door de burger worden aan houden. Tabel 2 brengt dit in beeld. Te zien is dat geleverd ook betrouwbaar zijn. De door de burger de arbeidskorting bijna is verdubbeld sinds 2001, aangeleverde gegevens worden gebruikt voor een de ouderenkorting is verviervoudigd, de onderne voorschot en pas achteraf wordt gecontroleerd of de mersfaciliteiten aanzienlijk zijn geïntensiveerd, net gegevens kloppen. Gebleken is dat deze werkwijze als de financiële ondersteuning van kinderen en het gevoelig is voor fraude. Kwaadwilligen konden voor saldo van de nominale zorgpremie en zorgtoeslag andere mensen het voorschot ontvangen, terwijl zij voor lage inkomens nauwelijks is gestegen, ondanks !bier geen recht op hadden. Het meest recente voor een forse stijging van de uitgaven in de zorg. Het lbeeld hiervan is de fraude met toeslagen door Bul instrumentalisme is duidelijk ten koste gegaan van garen. Een fraudegevoelig stelsel tast de belasting de belastingtarieven in de eerste twee schijven, die moraal aan omdat burgers het vertrouwen in het elk met bijna vijf procentpunten zijn gestegen. Deze systeem kwijtraken. verschuiving is het resultaat geweest van veel kleine In een betrekkelijk korte tijdsperiode van vijf stapjes. Door iedere keer te kiezen voor een kleine jjaar (tussen 2001 en 2005) hebben er twee stel intensivering van een instrument, gefinancierd door selherzieningen plaatsgevonden met als doel het een hoger belastingtarief kon aan specifieke doel iinstrumentarium beter en effectiever te richten op groepen een belastingvoordeel gegeven worden zon !lage inkomens. Hierin is enerzijds de doelgroep van der dat dit ten laste kwam van de schatkist. Doordat !lage inkomens steeds beter bereikt. Anderzijds is een inmiddels bijna iedereen zijn eigen tegemoetkoming !lappendeken ontstaan van regelingen gericht op in offiscale voordeel heeft gekregen, is het uiteindelijke lkomensbeleid. De vormgeving en uitvoering is meer resultaat dat de belastingtarieven sterk zijn verhoogd !bepaald door toevalligheden dan door een logische zonder grote veranderingen in de inkomensverde analyse. Een deel van de inkomensafhankelijke rege ling. De meest gebruikte maatstaf voor inkomens lUngen/heffingskortingen is binnen de inkomstenbe ongelijkheid, de Gini-coëfficiënt, is de afgelopen llasting gebleven, een deel is verplaatst naar de toe jaren nagenoeg constant gebleven. w slagen of daarbuiten. Er is geen principiële afweging Een ander knelpunt is de stapeling van margina gemaakt welk instrument op welke plek het best tot le druk van inkomstenbelasting en toeslagen. Huis zijn recht komt. houdens met lage inkomens die gebruik maken van Door de hoge marginale tarieven worden aller meer toeslagen kennen veelal een marginale druk llei beslissingen om betaalde arbeid te verrichten, te die ver boven het toptarief in de inkomstenbelasting sparen en te investeren negatief beïnvloed. Bovenal U Hervorming van het fiscale instrumentarium voor inkomensbeleid Uberaal Reveil Thema: • 1 ingezet om de tarieven in de in komstenbelasting van de huidige eerste en tweede schijf met 3,1 procentpunt te verlagen. De fi guur laat zien dat een verschui ving van toeslagen naar belastin gen erg negatief uitpakt voor lage inkomens, en fors positieve ef fecten geeft voor hoge inkomens. j Dit komt doordat lage inkomens meer afhankelijk zijn van toesla gen en weinig belasting betalen, terwijl hoge inkomens geen toe slag ontvangen en meer belasting betalen. n-oao1 ' . Het toeslagenstelsel moet in -- de kern overeind blijven zolang - men de huidige inkomensver Figuur 1. lnkomem,ffecten afichaffen toeslagen (exclusiefkinderopi,angtoeslag) in ruil voor verlaging tarieven Je en 2e schijfmet 3, 1%: x-as bruto huishoudinkomen (euro) deling min of meer in stand wil houden. De negatieve effecten y-as inkomem,ffect (%}. 13 van het afschaffen van toeslagen is het fiscale en premiegefinancierde sociale stelsell worden vooral veroorzaakt doordat toeslagen een rol erg complex geworden. Wordt het dan niet tijd voor vervullen die voorheen op een andere manier wer meer slimme vormgeving van het (fiscale) inko-• den ingevuld. De zorgtoeslag houdt bijvoorbeeld mensbeleid? de zorgverzekering betaalbaar voor lage inkomens. Voorheen werd dit gedaan door middel van het zie 5- Moet de overheid stoppen met toeslagen (cf. kenfonds. Zijlstra)? Een forse vermindering van het aantal belastinguit-· 6. Oplossingsrichting via een viersporenaanpak gaven (thans 98 regelingen), heffingskortingen (13), De hervorming van het (fiscale) instrumentarium en toeslagen (4) zou bijdragen aan de vereenvoudi-• voor inkomensbeleid verloopt via vier sporen. Ten ging van het stelsel. In het publieke debat is naar eerste dient helder onderscheid gemaakt te worden aanleiding van de fraudezaken bij de toeslagen zelfs tussen stimulering van de arbeidsparticipatie en in de vraag opgeworpen of het stelsel niet afgeschaft: komensondersteuning. Bundel vervolgens alle in moet worden. Door toeslagen af te schaffen en be-• strumenten via een huishoudenstoeslag. Dat leidt lastingtarieven te verlagen, zou dezelfde inkomens-• tot minder rondpompen van geld en gaat fraude verdeling bereikt kunnen worden. tegen. Ten slotte verdient een betere afstemming Afschaffen van de verschillende toeslagen, waar-• tussen toeslagen en heffingskortingen in de inkom bij de opbrengst wordt teruggesluisd in lagere be-• stenbelasting aandacht. lastingtarieven, slaat echter zeer negatief neer bij de laagste in Individueel Huishouden komens, zo heeft de Commissie inkomstenbelasting en toeslagen laten zien.12 Tariefstructuur Voor werkenden lnstn.Imenten Figuur 1 laat de inkomensef fecten zien van de afschaffing van • Twee lagere tari ven • Arbeidskorting • Zorgtoeslag de huurtoeslag (2,8 miljard euro), • Algemene • IACK • Huurtoeslag heffingskorting het kindgebonden budget (1,0 • Kinderopvangtoeslag • Kinderbijslag • Kindgebonden miljard euro) en de zorgtoeslag budget (4,9 miljard euro). De opbrengst van 8,7 miljard euro is vervolgens Figuur 2. Schematische weergave stelsel van inkemstenbe/asting en toeslagen oktober 2013 (3) Hervorming van het fiscale instrumentarium voor inkomensbeleid Budget (mln euro) Aantal huishoudens (x 1.000) Huurtoeslag 2.774 1.107 Kindgebonden budget 1.047 824 Zorgtoeslag 4.855 3.628 Totaal aantal toeslagen 8.676 6.316 (aantal huishoudens dat toeslagen ontvangt) 4.589 Idem, na invoering huishoudenstoeslag 3.651 Idem, na verplichte uitbetaling via zorgverzekeraars 1.405 Tabel 3. Aantal toeslagm (budgettaire cijfm 2013, aantallen raming vaor 2015) 14 6. J. HeUer onderscheid tussen stimulering arbeidspar Hoewel toeslagen primair bedoeld zijn om in ticipatie en inkomensondersteuning lkomensondersteuning naar draagkracht te geven, Het is allereerst van belang om helder en consequent wordt thans weinig rekening gehouden met de onderscheid te maken tussen belastingheffing op in ,draagkracht van huishoudens die meer dan één dividuele basis en inkomensondersteuning op het Jtoeslag ontvangen. Iedere toeslag kent zijn eigen niveau van het huishouden. Figuur 2 laat dit sche afbouwpercentage, zodat huishoudens met meer matisch zien. Belastingheffing vindt zoveel mogelijk 1toeslagen te maken krijgen met een hoger totaal plaats op individueel niveau, omdat dit de arbeids afbouwpercentage. Omdat het doel van toeslagen participatieprikkels zo min mogelijk verstoort. De iis om inkomensondersteuning naar draagkracht te structuur van de inkomstenbelasting en de instru !bieden, hebben huishoudens met minder draag menten voor werkenden worden zo ingezet dat dit lkracht vaak recht op meer toeslagen. Door het ho de arbeidsparticipatie stimuleert dan wel zo min gere gestapelde afbouwpercentage neemt het netto mogelijk belemmert. Werkenden krijgen te maken iinkomen van huishoudens met meer toeslagen bij met drie regelingen gericht op het stimuleren van de ,een stijging van het inkomen minder snel toe dan bij arbeidsparticipatie: de arbeidskorting, de inkomens lnuishoudens met één toeslag. Het stelsel van toesla afhankelijke combinatiekorting (IACK) en de kin gen werkt hierin tegengesteld aan de inkomstenbe deropvangtoeslag. Deze regelingen zijn gebaseerd llasting; daar wordt het inkomen van minder draag op het inkomen van de individuele werkende. Inko lkrachtige huishoudens juist met een lager marginaal mensondersteuning kan het meest gericht worden 1tarief belast. Als gevolg van deze systematiek kan de vormgegeven door uit te gaan van de draagkracht marginale druk in het afbouwtraject van verschil op huishoudniveau. Het belang van inkomenson llende toeslagen stapelen tot een zeer hoge marginale dersteuning prevaleert hier boven het nadeel van de ,druk. Hierdoor kan het voor huishoudens met meer inkomensafhankelijke afbouw voor de individuele 1toeslagen weinig aantrekkelijk zijn om (meer uren) arbeidsparticipatiebeslissing. Omdat de kinderop 1te gaan werken. vangtoeslag niet is gericht op inkomensondersteu De oplossing van deze problematiek kan wor ning, maar op het stimuleren en ondersteunen van ,den gevonden door toeslagen samen te voegen en arbeidsparticipatie, verdient het de voorkeur om 1te stroomlijnen. Het draagkrachtprincipe van toe deze niet meer te baseren op het huishoudinkomen, slagen komt beter tot zijn recht wanneer de zorg- maar op het individuele arbeidsinkomen van de 1toeslag, het kindgebonden budget en de huurtoeslag minstverdienende partner. gecombineerd worden tot één huishoudentoeslag, met een uniform afbouwpercentage dat onafhanke 6.2. Bundeling via een huishoudenstoeslag lUjk is van het aantal ontvangen toeslagen. Ten tweede zal een integratie en vereenvoudiging Om recht te doen aan de verschillen tussen leef van toeslagen via de invoering van een huishouden vormen dient het afbouwpercentage van de huis toeslag het aantal rechthebbenden van een toeslag lboudentoeslag te verschillen tussen alleenstaanden fors kunnen terugbrengen. Tabel 3 geeft een over ,en partners. Een alleenstaande met een inkomen zicht van het aantal toeslagen. De tabel laat zien dat van 30.000 euro heeft - gecorrigeerd voor huis 4,6 miljoen huishoudens in Nederland één of meer lboudsamenstelling - een hoger besteedbaar inko toeslagen ontvangt (exclusief kinderopvangtoeslag). men dan partners met hetzelfde inkomen. Het CBS H Hervorming van het fiscale instrumentarium voor inkomensbeleid Uberaal Reveil Thema: elastin en gebruikt wgeheten equivalentiefactoren om te cor-• het toeslagenstelsel heeft tot nu toe niet plaats ge rigeren voor de samenstelling van huishoudens. Op, had. Een voorbeeld van een onheldere taakafbake basis hiervan moet de verhouding in het afbouwper-• ning is dat het recht op toeslagen mede afhangt van centage tussen paren en alleenstaanden vastgesteld! het gebruik van fiscale regelingen in de vorm van worden in een 70/100 verhouding, om te corrigerern aftrekposten. In de denkbeeldige situatie van twee voor het verschil in welvaartsniveau. identieke huishoudens die ieder een exact gelijk in Het voorstel voor de huishoudentoeslag is door-• komen genieten, kan er hierdoor toch een verschil gerekend op basis van het regeerakkoord voor het: in het recht op toeslag ontstaan. Als het ene huis jaar 2015. In de doorrekening is gebleken dat het: houden hypotheekrenteaftrek heeft, dan ontvangt voorstel budgenair neutraal is bij een afbouwper-• dit huishouden niet alleen een fiscaal voordeel maar centage van 15% voor partners en 21,5% voor al-· ook meer toeslag dan het andere huishouden. Af leenstaanden. Door het invoeren van de huishou- trekposten worden in mindering gebracht op het dentoeslag daalt het aantal huishoudens met eern verzamelinkomen van het huishouden, en geven toeslag met 1 miljoen tot 3,7 miljoen huishoudens" daardoor een fiscaal voordeel doordat het huishou Dit komt doordat huishoudens die nu alleen eern den minder belasting hoeft te betalen. Het toesla kleine zorgtoeslag ontvangen omdat hun inkomern genstelsel maakt echter ook gebruik van hetzelfde redelijk ver in het afbouwtraject ligt, deze verliezen. inkomensbegrip, waardoor een aftrekpost ook door werkt op toeslagen. Deze doorwerking is willekeu 6.3. Minder geld rondpompen, het tegengaan van.fraudt/ rig, ondoorzichtig en leidt in gelijke gevallen tot an Ten derde kan het aantal huishoudens dat een toe-• dere uitkomsten. Dit effect kan worden tegengegaan slag direct krijgt uitbetaald fors dalen door een deell door aftrekposten te schrappen of om te zetten in van de huishoudentoeslag verplicht uit te betalen via1 een subsidie. Resterende aftrekposten zouden ver de zorgverzekeraar. De achtergrond hiervan is dat: volgens moeten worden omgezet in heffingskortin iedereen boven de 18 jaar in Nederland verplicht: gen, door de kosten die in aftrek gebracht worden verzekerd is. Iedere toeslagontvanger betaalt dus ook af te rekenen tegen een vast tarief. Door omzetting een nominale premie. Door een deel van de toeslag; van de gesaldeerde hypotheekrenteaftrek en het ei verplicht uit te betalen aan de zorgverzekeraar karn genwoningforfait in een heffingskorting blijft voor deze het bedrag verrekenen met de te betalen zorg-· de meeste huishoudens het fiscale voordeel van de premie. Dit beperkt het rondpompen van geld via1 aftrekpost gelijk, terwijl de doorwerking op de toe miljoenen burgers. Doordat de betaling verplicht: slagen volledig verdwijnt. via de zorgverzekeraar loopt, wordt het onmogelijk: Ook een verdere integratie van de processen een toeslag te verstrekken aan mensen die niet ver-• voor de toeslagen en de inkomstenbelasting ligt zekerd zijn. Het frauderisico van de roeslag wordt: voor het grijpen. Burgers hoeven dan maar op één dan beperkt. Met geld dat niet wordt uitbetaald aarn plek hun (verwachte) inkomen door te geven dat de de burger, kunnen burgers ook niet frauderen. Ook Belastingdienst kan gebruiken bij de voorlopige aan beperkt het de wanbetalerproblematiek bij zorgver-• gifte en de voorlopige toekenning van een toeslag. zekeraars, omdat het immers niet meer mogelijk is Dit opent op termijn de mogelijkheid tot het ere de toeslag aan andere zaken te besteden dan aan de eren van één burgerportaal, waar gelijktijdig belas nominale premie. tingaangifte en de aanvraag van toeslagen kan wor Als gevolg van de huishoudentoeslag nam het: den geregeld. Uitbetaling kan door middel van een aantal huishoudens met toeslag al af van 4,6 miljoern rekeningcourantrelatie met de overheid. Momenteel tot 3,7 miljoen. Door de verplichte uitbetaling aam zijn er nog veel verschillen tussen toeslagen en de in wrgverzekeraars neemt het aantal huishoudens dat: komstenbelasting. Het gaat vaak om kleine details, direct een toeslag ontvangt van de Belastingdienst waarbij de verschillen door de grote hoeveelheid uit verder af tot 1,4 miljoen. Dit is een afname varn eindelijk bijdragen aan een niet-transparant stelsel. bijna 70% in vergelijking met de huidige situatie. 7. Conclusie 6.4. Afitemming toeslagen en heffingskortingen in /.U' Door de instrumentele inzet van de fiscaliteit is de inkomstenbelasting afgelopen jaren een complex financieel tweerich Een heldere taakafbakening tussen de fiscaliteit ern tingsverkeer ontstaan russen bedrijven en huishou- oktober 2013 (3) Hervorming van het fiscale instrumentarium voor inkomensbeleid Il dens enerzijds en de schatkist anderzijds. Hierdoor Caminada en CA. de Kam, 'Op weg naar de volgende belas zijn de belastingtarieven hoger dan nodig. tingherziening', in: C.A. de Kam, J.H.M. Donders en A.P. De afstemming van inkomenspolitieke instru Ros (red.), Miljardendam in Den Haag. Overheidsuitgaven en menten via kortingen, toeslagen, of belastinguit belastingen in analyse, Dreesforum 4, Den Haag, 2010, pp. gaven is systematisch en integraal onder de loep 221-248; K. Caminada en R. Gradus, 'Verlaag belastingta genomen door de Commissie inkomstenbelasting rieven door vereenvoudiging belastingstelsel', Me judice, 27 en toeslagen. Het voorstel is om toeslagen en hef november 2011; R. Gradus et al., 'Elke Nederlander gebaat fingskortingen samen te laten smelten tot één globa bij sociale vlaktaks', Me judice, 24 januari 2012. le regeling voor inkomensondersteuning van huis 4) C. Tempelman, A. Houkes en J. Prins, Niet-gebruik inko houdens. O p basis van een aantal criteria (inkomen, memondersteunende maatregelen, SEO-rapport 2011-15, aantal kinderen, wel of geen huurhuis, wel of geen Amsterdam, 2011. zorgverzekering) krijgt de burger recht op forfaits 5) Centraal Planbureau, Macro Economische Verkenningen die opgeteld zijn huishoudenstoeslag vormen. Er 2009, Den Haag, 2008, p. 72. geldt vervolgens een uniform inkomensafhankelijk .S) Algemene Rekenkamer, Inzicht in belastinguitgaven, sped afbouwtraject. Het aldus terugdringen van het aan fieke uitkeringen en subsidies, Den Haag, 2010; K. Cami tal regelingen en toeslaggerechtigden draagt bij aan nada en A.P. Ros, 'Belastingfaciliteiten', in: CA. de Kam en de gewenste vereenvoudiging van het belastingstel J.H.M. Donders {red.}, jaarboek Overheidsfinanciën 2012, sel. Mits slim vormgegeven, sorteert zo'n hervor Den Haag, 2012, pp. 157-182. mingsoperatie positieve welvaartseffecten. Volgens 7) R. Chetty, 'Salience and Taxation: Evidence and Policy Im het Centraal Planbureau levert het voorstel op ter plications', Testimony for the Committee of Finance United mijn 142 duizend banen op. Starts Senate, 2011. 8) Commissie Inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een ac Prof dr. C.L.]. Caminada is hoog/aar Empirische tiverender belastingstelsel. Interimrapport, Den Haag, 2012. analyse van fiscale en sociale regelgeving, Universiteit 9) H. Vording, K.P. Goudswaard en K. Caminada, 'De Wet 1B Leiden en lid van de Commissie inkomstenbelasting 2001: betere instrumenten voor fiscale inkomenspolitiek?'; en toeslagen. Drs. S. Veldhuizen is werkzaam bij het C.L.J. Caminada en CA. de Kam, 'Op weg naar de vol ministerie van Sociale Z,aken en Werkgelegenheid en gende belastingherziening'. secretaris van de Commissie inkomstenbelasting en toe 10) K. Caminada, K.P. Goudswaard en C. Wang, 'Disentangling slagen. Income lnequality and the Redisuibutive Effect ofTaxes and Transfers in 20 LIS Countries Over Time', US Working Pa Noten: per Series 581, 2012; C. Wang, K. Caminada, en K. Gouds 1) P. Johnson en G. Myles, The Mirrlees Review, Fiscal Studies, waard, 'Income redistribution in 20 countries over time', 2011, vol. 32, no. 3, p. 323. International journa/ ofSocial Welfare (forthcoming). 2) A.M. Okun, Equality and Efficiency: 1he Big Trad, Off. Wa 11) Commissie Inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een acti- shington, 1975. vermder belastingstelsel. Eindrapport, Den Haag, 2013. 3) H. Vording, K.P. Goudswaard en K. Caminada, 'De Wet 1B 12) Ibidem, p. 81. 2001: betere instrumenten voor fiscale inkomenspolitiek?', 13) Ibidem. in: A.C. Rijkers en H. Vording (red.), Vijfjaar wet IB 2001, 14) Commissie Inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een acti Meijersreeks nr. 114, Deventer, 2006, pp. 131-146; C.LJ. vermder belastingstelsel Eindrapport, Den Haag, 2013. U Hervorming van het fiscale instrumentarium voor inkomensbeleid Uberaal Reveil KEUZEVRIJHEID IN EEN LIBERALE ERFBELASTING ~ - Mark van de Velde - De schrijver van het vroegste boek over de geschie-• dat, zoals hier betoogd zal worden, de erfbelasting oktober 2013 (3) KeuzeVTijheid in een liberale erlbelasting Thema: Be astin en de nalatenschap. Heel hoog waren de tarieven trou worden gekruist met argumenten voor de specifieke wens niet, in het meest ongunstige geval betaalde iinrichting van de belasting. Dat is soms onvermij een erfgenaam 10%.9 ,delijk: wie de successiebelasting voorstaat omdat ,daarmee de vermogensverschillen verkleind kunnen O ude en nieuwe rechtsgronden worden, legt zich haast automatisch vast op een stel De successiebelasting werd dus ooit ingevoerd en sel met hoge tarieven die discrimineren tegen fami nadien regelmatig verhoogd om de schatkist aan te lUeleden. Het opbreken van farnilievermogens wordt zuiveren. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was de iimmers fiscaal aantrekkelijker als niet-verwanten voornaamste grondslag van deze belasting dan ook geen of nauwelijks successiebelasting hoeven te be- van budgettaire aard. Het ging om een aanzienlijk 1talen. deel van de begroting: in 1913 waren de opbreng sten uit de successiebelasting goed voor 10% van de Bevoorrechte verkrijging rijksinkomsten. ·wie een erfenis krijgt, heeft daar in de meeste geval Het draagvlak voor een belasting kan worden llen geen tegenprestatie voor geleverd. Een erfenis is vergroot als de overheid op de een of andere manier als het ware een onverdiende meevaller die de finan aannemelijk weet te maken dat de belasting recht dële positie van de verkrijger versterkt en daarom vaardig is. In het geval van de successiebelasting !belast mag worden. 'Wanneer toch hetgeen iemand werd de rechtvaardiging nogal eens gezocht in het met eigen arbeid en vlijt verkrijgt door inkomsten feit dat het vermogen tot aan het overlijden van de lbelasting wordt getroffen, hoeveel te meer reden is er erflater goeddeels onbelast was gebleven. De erfbe ,dan iemand te belasten wegens hetgeen hem zonder lasting was dus een soon naheffing of nabelasting. iinspanning zijnerzijds in de schoot wordt gewor Sinds de invoering van de inkomstenbelasting, aan jpen', aldus de Commissie voor de Successiebelas- het einde van de negentiende eeuw, is de relevan 1ting in 1956.12 Tijdens de laatste herziening van de tie aan die rechtsgrond uiteraard ontvallen. Zo zijn :Successiewet sloot minister van Financiën Jan Kees er wel meer rechtsgronden die theoretisch wel aan ,de Jager daarbij aan: 'Wat de rechtsgrond betreft is vaardbaar zijn, maar die allang zijn ingehaald door vooral de gedachte doorslaggevend dat het gerecht de moderne fiscale praktijk. vaardigd is belasting te heffen over vermogen dat ie De discussie over rechtsgronden geeft sterk de mand zomaar, zonder het leveren van inspanning is indruk dat het rechtvaardigingen zijn die nader 1toegevallen. Daarin kunnen zowel de vermeerdering hand zijn bedacht voor een al bestaande belasting. van draagkracht als de bevoorrechte verkrijging als Dat gevoel bekroop ook Willem Treub, spreker na 1rechtvaardigingsgronden worden onderscheiden.'13 mens de Vrijzinnig Democratische Bond, tijdens Deze rechtsgrond is niet geheel onproblema- het debat over de successiebelasting in 1911. Wat 1tisch, maar zeker liberalen zullen zich aangesproken veel 'economisten' over de successiebelasting hadden voelen door de gedachte dat als burgers belasting geschreven kwam op hem als 'een hutspot' over. Hij !betalen over de financiële vruchten van eigen arbeid citeerde met instemming het Duitse gezegde 'dasz lbet redelijk is dat zij ook belasting betalen over de man mie abstrakten Begriffen keine Steuern zahlt'. 10 opbrengst van andermans inspanningen. Hoe lastig De onderstaande legitimaties van de successiebelas lbet ook te definiëren is, ergens speelt hier het voor ting moeten dan ook gelezen worden in het licht IUberalen belangrijke begrip 'verdienste' een rol. In van de geldbehoefte van de overheid. Niet voor niets ,dat licht is het wel merkwaardig dat de kansspelbe was enkele jaren geleden budgettaire neutraliteit de llasting, die nu 29% van de waarde van de prijs be randvoorwaarde waaraan de herziening van de Suc ,draagt, lager ligt dan het successietarief voor 'overige cessiewet moest voldoen. Tal van door Kamerleden verkrijgers'. De ouders, broers en zussen van een erf voorgestelde wijzigingen in de tariefstructuur, om llater betalen meer belasting dan die iemand die suc vang van vrijstellingen en dergelijke werden van de ,:es heeft in de loterij, al kan men moeilijk volhou hand gewezen met een beroep op het gebrek aan ,den dat de eersten zich bevoorrecht zullen voelen budgettaire ruimte.11 Zoals wel vaker belemmert ,door het overlijden van hun kind, broer ofzuster. 14 zo'n voorwaarde een werkelijk principieel debat. Ook wordt de discussie vertroebeld omdat argu .Draagkracht(vermeerdering) menten voor de erfbelasting in haar algemeenheid In het citaat van minister De Jager werd al 'de ver- 70 Keuzevrijheid in een liberale erfbelasting Uberaal Reveil Thema: elastin en meerdering van draagkracht' genoemd als extraL Verkleinen van vermogensverschiilen rechtsgrond. Hoewel ook liberalen in den brede het: In de tweede helft van de twintigste eeuw kwamen draagkrachtprincipe hebben omarmd, is zijn beteke andere, meer ideologisch getinte rechtvaardigings nis voor de successiebelasting omstreden. Toen de gronden voor de ertbelasting op de voorgrond te Tweede Kamer in 1911 sprak over de Successiewet: staan, zoals het verkleinen van vermogensverschil meenden enkele leden een contradictie in de wet te len. Toevallig of niet viel dat samen met een afne constateren: 'In het algemeen wordt progressie in, mend financieel belang van de belasting voor de de belastingen aanbevolen met een beroep op het: schatkist. In 1960 was nog maar 1,5% van de totale beginsel van belasting naar draagkracht. Naar de belastinginkomsten afkomstig uit de ertbelasting en meening van sommige leden kan echter bij de suc-• dat is grosso modo tegenwoordig nog zo. 19 cessiebelasting van een zuivere toepassing van dat: Dat er ook in Nederland grote vermogensverschil beginsel geen sprake zijn. Het onderscheid in hef len bestaan, lijdt geen twijfel. De rijkste 2% huishou fingspercentage voor de verschillende graden van dens van Nederland, die elk over een miljoen of meer bloedverwantschap ( ...) is reeds met dat beginsel irn beschikken, bezaten in 2011 bij elkaar 31% van het strijd. Ware alleen de draagkracht maatstaf, dan zout totale vermogen. De rijkste 25% {twee ton of meer de graad van bloedverwantschap zonder invloed op, per huishouden) waren goed voor 85% van het totale de hoegrootheid der belasting behooren te zijn.'15 vermogen in Nederland.2() Die verschillen zijn terug te Krap een halve eeuw later was het De Jagers il-• zien in de nalatenschappen: 20% van de nalatenschap lustere voorganger Lieftinck die de 'leer' van de pen vertegenwoordigen driekwart van de totale nage draagkrachtvermeerdering 'onbevredigend' achtte" laten waarde.21 Ongeveer de helft van de erfenissen 'Vooreerst geeft zij geen enkele verklaring voor het: bestaat uit een vermogen van ten hoogste 25.000 euro. zeer belangrijke en met die rechtsgrond zelfs in strijd! Voor zover de naoorlogse successiewetgeving tot zijnde feit, dat de tarieven wisselen al naar gelang: doel had om kapitaalconcentratie en vermogens van de graad van bloedverwantschap, een element: verschillen tegen te gaan, is dat niet gelukt. Dat van de belastingheffing, dat nochtans vast in het: kan ook haast niet anders, want daarvoor is de 12 rechtsbewustzijn verankerd is.'16 miljard die jaarlijks geërfd wordt volstrekt ontoerei Tevens is het de vraag of het draagvermogen al- kend.A 22 Bovendien heeft de overheid het stelsel zo tijd toeneemt. Zeker voor de achterblijvende part-· opgetuigd dat het nalaten van vermogen aan (wel ner en {werkloze of jonge) kinderen is het wegvallern licht minder gefortuneerde) niet-familieleden een van de kostwinner een financiële aderlating waar de fiscaal onaantrekkelijke zaak is. Verderop komt dat verkrijging van een erfenis niet tegen opweegt. De uitgebreider ter sprake. langstlevende partner wordt weliswaar ontzien door lage tarieven en een grote vrijstelling, maar over het: Bedoelde en onbedoelde erfenissen algemeen zullen kleinkinderen minder draagkrach-• De bovenstaande rechtsgronden wortelen allemaal tig zijn dan kinderen. Toch worden kleinkinderern in een bepaalde opvatting over rechtvaardigheid. De veel zwaarder belast dan kinderen, al zijn de laatstern ertbelasting kan, net als andere belastingen, echter gemiddeld 55 jaar als hun laatste ouder overlijdt -· ook beoordeeld worden aan de hand van doelma een leeftijd waarop de meesten meer dan ooit te be-• tigheidscriteria. Economen maken ter bepaling steden hebben. 17 Ook wordt een arme die een grote van het 'optimale belastingtarief' onderscheid naar erfenis krijgt zwaarder aangeslagen dan een rijke de motieven van erflaters en de gedragsreacties die die een kleine erfenis krijgt. 18 Een zuivere toepas-• daarmee gepaard gaan.23 Voor een onbedoelde erfe sing van het draagkrachtbeginsel zou de hoogte varn nis, bijvoorbeeld ten gevolge van onverwacht over de successiebelasting afhankelijk dienen te maken, lijden, zijn volgens de literatuur zeer hoge tarieven van het vermogen dat de erfgenaam al bezit. Of dat praktisch uitvoerbaar is, staat te bezien, nog afgeziern van het feit dat aanstaande erfgenamen dan geprik- A Van 1986 tot 2004 hield het Centraal Bureau voor de Sta tistiek niet bij hoeveel er in Nederland werd nagelaten. In keld worden om hun vermogen kunstmatig te ver-• 1985 ging het om 3 miljard euro. Paul de Beer schatte dat kleinen. de waarde in 2006 zo'n 22 miljard euro moest bedragen. Toen het CBS in 2008 weer cijfers over nalatenschappen ging publiceren, bleek zijn schatting met factor twee te hoog: de waarde bedroeg 10,6 miljard euro in 2005. oktober 2013 (3) KeuzeVTijheid in een liberale erlbelasting 7 Thema: Be Figuur 1 anti-envy'; 'a case ofthe ma Om vang (€) en verdeling (%) van erfenissen jority ofthe people, who will never be directly subject to it, :> € 500.000 1 being opposed to a tax on the 200.000-500 000 € wealthiest elite'. 25 100.000-200.000 € - Tegenstanders van de 50. 000-100.000 € successiebelasting richten 25.000-50 000 € hun pijlen meestal op an 10.000-25.000 € 5.000-10.000 € dere zaken dan op de (soms > 0-5.000 € wankele) rechtsgronden al- S:0€ leen. Dat is logisch, want 0 5 10 15 20 25 30 35 40 het lot van een belasting wordt zelden of nooit be ■ % aantal nalatenscOappen ■ % totaal nagelaten IIEmnogen slecht op basis van rechts Bron: CBS, Statline gronden. Het instellen of afschaffen van een belasting optimaal. De erflater spaarde voor zijn oude dag of iis een politiek besluit en dus spelen (volks)sentimen- voor dure vakanties en was wellicht helemaal niet 1ten een grote rol. Het woord 'sterftaks' geeft al aan van plan om veel vermogen achter te laten. Een to waar een groot deel van de weerzin tegen de succes renhoog successietarief heeft dus geen gevolgen voor siebelasting vandaan komt: een geliefde overlijdt, de zijn economisch gedrag. Dat ligt anders bij erflaters inabestaanden zijn in rouw gedompeld en daar is de die in feite sparen voor hun kinderen. Hun zal de overheid om een deel van de nagelaten bezitten op lust om vermogen op te bouwen vergaan als zij we 1te eisen. De overheid heeft zicb volgens velen niet te ten dat het grootste deel ervan toevalt aan de fiscus lbemoeien met financiële afspraken binnen het ge in plaats van aan hun kinderen. Zulke doelmatig zin. De vrij-liberaal Gleichmann doelde daarop toen heidsoverwegingen spelen in de discussie over de lbij in 1891 over 'eene belasting, die zich indringt successiebelasting vooral een theoretische rol, want 1tusschen ouders en kinderen' sprak.26 Het is ironisch de overheid kan in de Successiewet (gelukkig) on ,dat uitgerekend Gleichmann dat zei, want hij was de mogelijk rekening houden met de spaarmotieven lbewindsman die in 1878 de neergaande (kinderen van individuele erflaters. Wel is bekend dat gemid ,en kleinkinderen) en opgaande (ouders en grootou deld twee op de drie ouders geen vooropgesteld plan ,ders) rechte lijn onder de successiebelasting bracht. heeft om geld aan hun kinderen na te laten. De wens Het gezinsargument is echter niet heel sterk. om de kinderen een erfenis mee te geven leeft vooral Het gaat feitelijk alleen op in het ongelukkige ge onder ouders die in de jaren '20 en '30 geboren zijn; val waarin de ouders overlijden voordat de kinderen van de ouders die in de jaren '60 geboren zijn wil meerderjarig zijn, maar vandaag de dag wonen zelfs driekwart graag zelf van het vermogen genieten.24 ,de kleinkinderen van veel erflaters al op zichzelf. Op grond daarvan zou, als efficiëntieoverwegingen Adam Smith (1723-1790) stelde dit punt al aan de de doorslag geven, een (zeer hoog) successietarief mde. Het heffen van belasting na de dood van een verdedigd kunnen worden. vader met inwonende kinderen 'would be crue! and ,oppressive which aggravated their loss by taking from Een communistische, onkiese en dubbele aanval them any part ofhis succession' maar de belasting is op het gezin? wel te billijken in het geval van kinderen die zelf Opmerkelijk is dat de weerstand die mensen tegen ,een gezin hebben gesticht en niet langer afhankelijk de erfbelasting voelen maar in beperkte mate lijkt te zijn van het inkomen van hun vader. 'Whatever part worden gevoed door het vooruitzicht op een klei ,ef his succession might come to such children would be nere erfenis. Dat is niet alleen in Nederland zo, maar .ri real addition to their fortune, and might therefore, ook in de Verenigde Staten, hoewel daar maar 1% jf>erhaps, without more inconveniency than what at van de overledenen een vermogen nalaat dat groot tends all duties of this kind, be liab!.e to some tax. ' 27 genoeg is om onder de estate tax te vallen. Er lijkt, in Als vermogen wordt nagelaten aan kinderen, die in de woorden van de Amerikaanse hoogleraar fiscaal Nederland bij het overlijden van hun laatste ouder recht Edward McCaffery, sprake van 'some form of 1thans gemiddeld 55 jaar oud zijn, kan bezwaarlijk 72 Keuzevrijheid in een liberale erfbelasting Uberaal Reveil van vermogensoverdracht binnen het gezin wor-• luizenleven kon leiden dankzij geërfde landerijen. den gesproken. Per slot van rekening mogen fiscale De opbrengsten van een belasting over die bezittin partners in de inkomstenbelasting, dus binnen ééni gen moesten in een nationaal fonds worden gestort, en hetzelfde huishouden, hun arbeidsinkomen ook waaruit iedereen die de leeftijd van 21 jaar bereikte niet aan elkaar toerekenen, dus waarom zou de over-• een som geld zou ontvangen.28 Nu stelt de erfelijke dracht van vermogen russen financieel zelfstandige landadel tegenwoordig weinig meer voor, maar ook huishoudens wel buiten de fiscus om kunnen ge-• in Nederland blijft het overgrote deel van het ver schieden? En laten ouders hun vermogen na aan de mogen binnen een relatief kleine groep welgestelde kinderen omdat het de kinderen zijn of omdat het: families (figuur 1). Het zal liberalen toch niet hele nalaten aan niet-verwanten fiscaal onaantrekkelijk is maal onverschillig laten dat sommige kinderen door in Nederland? dom geluk een flink kapitaal erven, terwijl anderen Daarnaast is het woord sterftaks niet gelukkig. . slechts een arbeidsinkomen hebben waarover een In tegenstelling tot sommige andere landen wordt in, flinke (progressieve) belasting betaald moet worden. Nederland niet de erflater maar de erfgenaam belast: De essentie van particulier eigendom, aldus - als die al belast wordt, wat dankzij de vrijstellingern John Smart Mill (1806-18730), is dat het door ei en bescheiden omvang van veel erfenissen lang niet: gen inspanningen verworven is. '7hat the property of altijd het geval is. Als de vermogensbezitter ervoor persons who have made no disposition ofit during their had gekozen zijn vermogen bij het leven te verdelen,, lifetime, should pass first to their children, andfailing dan had hij gemerkt dat de tarieven voor schenkin-· them, to the nearest relations (. ..) is no consequence of gen gelijk zijn aan de tarieven voor erfenissen. the principle ofprivate property.' 8 29 Een sterk pro Maar, is de volgende tegenwerping, over het: gressieve belasting achtte hij 'both just and expedient geërfde vermogen is al belasting betaald. De erf- as applied to legacy and inheritance duties'. 30 later heeft trouw inkomstenbelasting afgedragern en daarom is het oneerlijk dat ook de erfgenamen, Was Mill een crypto-socialist? Bepaald niet, want aangeslagen worden. Het klopt inderdaad dat over een paar zinnen eerder toonde hij zich een fel tegen hetzelfde vermogen twee heffingen worden betaald,, stander van een progressieve inkomstenbelasting: maar wel door verschillende mensen, namelijk de ' To tax the larger incomes at a higher percentage than erfgenaam en de erflater. Hoewel de erfbelasting als the smaller is to lay a tax on industry and economy; een dubbele heffing kan aanvoelen, zijn er andere to impose a penalty on people for having worked har belastingen die meer in aanmerking komen voor dat der and saved more than their neighbours. ' 31 Niet aan predicaat, zoals de vermogensrendementsheffing -· verdiende maar aan onverdiende vermogens mocht die veel mensen over uit arbeidsinkomen vergaard! volgens hem in het publieke belang een grens ge spaargeld betalen - en de btw. steld worden. Anticommunistische auteurs, ten slotte, voeren Figuur 2 aan dat in het Communis Uitsplitsing (%) van het totale nettobedrag naar categorie erfgenaam tisch Manifest werd gepleit voor afschaffing van het Kinderen van 23 jaar en ouder ------• WE!duwen -•••• erfrecht. Dat mag zo zijn, Wedw,inaa,s - maar ook in voor liberalen Niet- of \et' ""1Nanlen - onverdachte hoek is gepleit Broers en zusteis - voor beperking dan wel af Samenwonenden • Goede doelen - schaffing van het erfrecht. Kleinkinderen ■ Reeds genoemd is Adam Kinderen jonger dan 23 jaar 1 Smith, die niet onwelwil Oudeis 1 lend naar Nederland ver Onbekend 1 wees in zijn beschouwing 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 over de erfbelasting. Tho- mas Paine (1737-1809) ~B_ro_n:_c_BS_,_st_at_lin_e______~ ging veel verder. Hij vond B John Stuart Mill beschouwde giften en testamenten wel als het onrechtvaardig dat een nieuwe generatie eern onderdeel van 'the idea of private property' . oktober 2013 (3) KeuzeVTijheid in een liberale ertbelasting Erfbelasting op liberale leest: keuzevrijheid voorop Een erfbelasting op liberale leest zou geen pro Alles bijeen laat het bovenstaande de liberale balans gressie naar verwantschap kennen, maar een vlak doorslaan in het voordeel van de erfbelasting. De 1tarief voor alle erfgenamen - minderjarige kinde- overheid heeft bepaalde middelen nodig ter vervul 1ren en partners daargelaten. Partners, die vaak aan ling van haar taken en het zou merkwaardig zijn om ,de opbouw van het vermogen hebben meegewerkt, inkomsten ten gevolge van eigen inspanningen wel :wuden een algehele vrijstelling kunnen krijgen en en inkomsten ten gevolge van andermans inspan ook voor minderjarige, zieke of gehandicapte kin ningen niet te belasten. Wie de financiële vrijheid ,deren kan een afzonderlijke regeling worden ge- van burgers wil vergroten, kan beter beginnen met 1troffen. Maar in de kern wordt de erfbelasting een het verlagen van de inkomstenbelasting dan met het vlaktaks, zodat erflaters in alle vrijheid kunnen kie afschaffen van de successiebelasting. :ren aan wie zij hun bezittingen nalaten en niet bij Dat betekent allerminst dat er niets hoeft te ver voorbaat worden afgeschrikt door de hoge tarieven anderen aan de huidige successiebelasting. De be ,en kleine vrijstellingen waarmee niet-verwanten te staande tarievenstructuur getuigt nog altijd van een maken krijgen. Als iemand vrijwillig zijn vermogen obsessie met bloedverwantschap en werkt de verer wil spreiden buiten de nauwe familie, dan hoort de ving van vermogen binnen de familie in de hand. overheid daar geen fiscale boete voor uit te delen. Het moet ouders geheel vrij staan om hun vermogen Een ander groot voordeel van één tarief en een vrij aan hun kinderen na te laten, maar het is ongepast stelling van gelijke omvang voor alle erflaters is dat dat de overheid erfenissen aan niet-verwanten veel ,er een einde komt aan de financiële achterstelling zwaarder belast. Een kind (ouder dan 23 jaar) dat van kinderloze erflaters. Zij hebben wellicht met an €50.000 erft, houdt daar €46.954 van over, terwijl ,deren even nauwe betrekkingen als sommige ouders het zorgzame overbuurmeisje slechts €35.618 netto met hun kinderen, maar omdat voor de fiscus alleen krijgt. Geen wonder dat ruim de helft van het nage !bloedverwantschap telt, worden hun erfgenamen laten vermogen in handen komt van volwassen kin zwaarder belast. Dat is niet meer van deze tijd. deren (figuur 2) en dat niet-verwanten gemiddeld Over de hoogte van zo'n vlak tarief voor de de kleinste erfenis krijgen (figuur 3). Ook Mill had ,erfbelasting valt natuurlijk te twisten, maar in het zo zijn bedenkingen bij erfenissen aan verre verwan ,denkbeeldige geval dat Nederland met een schone ten: 'Few wil/ maintain that there is any good reason fiscale lei kan beginnen, zou het een goede zaak zijn why the accumulations ofsome childless miser should als voor erfenissen en arbeidsinkomens een vlaktaks on his death (as every now and then happens) go to en van gelijke hoogte werd gehanteerd. Voor veel erf rich a distant relative who never saw him, who perhaps genamen komt een nalatenschap immers niet uit de never knew himselfto be related to him until there was !lucht vallen; de meeste kinderen zullen een redelijke something to be gained by it, and who had no mora/ iinschatting kunnen maken van de omvang - en bij claim upon him ofany kind, more than the most entire !benadering zelfs het moment van vrijkomen - van stranger. '32 !net vermogen van hun ouders. Het ligt daarom meer in de rede een erfenis Figuur 3 te beschouwen als een vorm Gemiddelde netto verkrijging (x 1000 €) per categorie erfgenaam van inkomen dan als een onverwacht winnend lot uit Samenwonenden •••••••••••1••••• de loterij. Met de invoering Onbekend Goede doelen van één en hetzelfde tarief Weduwen voor arbeidsinkomsten en Weduwnaars erfenissen komt tevens een Kinderen _, 23 jaar en ouder - einde aan de ongelukkige Kinderen jonger dan 23 jaar - Ouders praktijk van nu dat de op Broers en zusters brengsten van andermans Kleinkinderen inspanningen lichter wor Niet- of -.er ...,rwanten - den belast dan de inkom- 0 20 40 60 80 11)0 120 140 sten uit eigen arbeid. Dat moet voor liberalen, die an Bron: CBS, statline deren graag voorhouden dat 1, Keuzevrijheid in een liberale erfbelasting Uberaal Reveil werken moet lonen, een aantrekkelijk vooruitzicht: 17) De Beer, 'De belaste dood: belastingheffing op erfenissen', zijn. p. 299. 18) O.1.M. Ydema, 'De successiebelasting van Herckenrath', in: Drs. M. van de Velde is wetemchappelijk medewerker DA. Albregtse en P. Kavelaars (red.), Maatschappelijk heffen bij de Prof mr. B.M. Teldersstichting. 1. De wetenschap, Deventer, 2006, pp. 641-660. 19) Zwemmer, De dood als belastbaar feit, p. 11; J.J. Van Gilst, Noten: H. Nijboer en C.L.]. Caminada, 'De successiebelasting 1) Pieter Hendrik Engels, Geschiedenis der belastingen in Neder-· vanuit economisch perspectief, Weekblad Fisca,z/ Recht 137 land, van de vroegste tijden tot op heden, Rotterdam, 1848" (6793), 2008, pp. 1423-1430, p. 1424. pp. x.iii-x.iv. 20) CBS, Stacline (Vermogensklassen; particuliere huishoudens 2) De Telegraaf 16 februari 2009. naar diverse kenmerken). 3) De Telegraaf 11 september 2008. 21) CBS, 'Ruim 12 miljard euro aan nalatenschappen', Webma 4) Tegenbegroting VVD, 23 september 2009 gazbze, 16 mei 2011. (www.wek.officielebekendmakingen.nl). 22) P.T. de Beer, 'De belaste dood: belastingheffing op erfenis 5) W.O. Samson, 'History ofTaxation', in: Andrew Lymer em sen', in: C.L.J. Caminada e.a. (red.), Belasting met beleid, John Hasseldine (red.), The lntn-national Tax Sy,tem, 2002" Den Haag, 2007, pp. 291-302. pp. 21-41, p. 25. 23) De Beer, 'De belaste dood', pp. 291-302. 6) J.W: Zwemmer, De dood als belastbaar feit, 2001, p. 11 24) Jean Marie Wildeboer Schut, 'Nalatenschappen', in: SCP, (www.knaw.nl). Wisseling van de wacht: Generaties in Nederland (Sociaal en 7) B.C.M. Jacobs, 'Van collaterale impost tot successiebelas- Cultureel Rapport 2010), Den Haag, 2010, pp. 235-248. ting', Weekblad voor privaatrecht, notariaat en registratie 651 f; 25) Edward J. McCaffery, 'The Politica! Liberal Case Against (134), pp. 55-60. Met het voortschrijden van de oorlog liep the Estate Tax', Philosophy & Public Affairs 23 (4), 1994, pp. de heffing op tot een 20ste penning (5 procent). 281-312, p. 285. 8) 8) Tom Pfeil, Op gelijke voet. De geschiedenis van de belasting-· 26) Geciteerd in: Zwemmer, De dood als belastbaar feit, p. 12. dienst, Deventer, 2009, p. 256. 27) Adam Smith, An Inquiry into the Nature and Causes ofthe 9) Jacobs, 'Van collaterale impost tot successiebelasting'. Wea!th ofNations (§V:2.115), 1776 [1904) (www.econlib. 10) Tweede Kamer, vergaderjaar 1910-1911, 8 maart 1911, pp. . org). 1638-1839. 28) Thomas Paine, J\grarian Justice (1797)', in: The Writing, of 11) Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, Kamerstuk 31930" Thomas Paine (deel 3 - 1791-1804), 1894 nr. 9. (www.oll.libertyfund.org). 12) Geciteerd in: Zwemmer, De dood als belastbaar fait, p. 12. 29) John Stuart Mill, Prindples ofPolitica/ Economy with some of 13) Tweede Kamer, vergaderjaar 2008-2009, Kamerstuk 319301 their Applications to Social Philosophy (§11.2.7), 1848 (1909) nr. 9, p. 6. (www.econlib.org). 14) Elsevier, 1 juli 2006. 30) Mill, Pri,zciples ofPolitica/ Eco,zomy (V.2.14). 15) Tweede Kamer, vergaderjaar 1910-191 1, 8 maart 1911, p .. 31) Mill, Pri,zciples ofPolitica/ Eco,zomy (V.2.14). 1638. 32) Mill, Pri,zciples ofPolitica/ Eco,zomy (§11.2.12). 16) Tweede Kamer, vergaderjaar 1948-1949, Kamerstuk 915, nr.. 3, p. 14. oktober 2013 (3) Keuzevlijheid in een liberale ertbelasting EUROTAKS ~ DE VOORS EN TEGENS - Auke Leen - Inleiding inationale bijdragen. Volgens de EU is dat in tegen Dit jaar, op de Europese Raad van 8 februari, heeft spraak met de filosofie achter het Verdrag van Rome. de Raad niet alleen het meerjarig financieel kader De drie eigen middelen, geïntroduceerd in de jaren (MFK) voor de periode 2014-2022 aangenomen, "70 van de vorige eeuw, zijn heffingen op de handel maar ook het voornemen bevestigd twee nieuwe iin landbouwproducten en suiker met de rest van de eigen middelen in die periode te willen invoeren.A wereld, douanerechten op de handel met derden en Ongeveer de helft van de uitgaven zou in de loop ,de inkomsten die voortvloeien uit een deel van de van die periode uit nieuwe eigen middelen moeten inationale btw-inkomsten. worden betaald. De twee voorgestelde belastingen Hoewel alle drie de inkomstenbronnen eigen zijn een financiële transactie belasting (F1T) en een 1middelen worden genoemd, worden de eerste twee Europese btw. 1 !beschouwd als echte eigen middelen. Ze worden de In dit artikel bekijken we de voors en tegens van 1traditionele eigen middelen genoemd en vloeien Europese belastingen. We beginnen met een histo voort uit EU-beleid: het gemeenschappelijke land risch overzicht over de inkomsten van de Europese lbouwbeleid en het gemeenschappelijke douane- Unie en een schets van de voorgestelde eigen mid 1tarief. In het algemeen worden deze bronnen niet delen. Vervolgens beoordelen we beide belastingen gezien als nationale bijdragen aan het gemeenschap tezamen vanuit een algemeen kader en daarna iedere Jpelijke budget. Vanaf het begin was er dus een on belasting apart. Aan het einde van het artikel bekij ,derscheid, hoewel niet in EU-wetgeving, in de na- ken we of er een alternatief eigen middel is en of 1tionale politieke houding tegenover de traditionele het waarschijnlijk is dat er op korte termijn nieuwe ,eigen middelen en de btw-bijdrage. eigen middelen komen. In de loop van de tijd werden door handelsver ,dragen de importtarieven steeds verder verlaagd. D e inkomsten van de Europese Unie Het aandeel in de inkomsten uit de traditionele ei In 1970 nam de EU de beslissing om de nationale gen middelen ging van bijna 50% in 1979 tot op bijdragen van de lidstaten aan het EU-budget te ,dit moment ongeveer 15%. Tot de introductie van vervangen door eigen middelen van de Unie.2 Eigen !net vierde eigen middel, een op het Bruto Natio middelen worden omschreven als inkomsten die, in inaal Inkomen (BNI) gebaseerde bijdrage in 1988, overeenstemming met de verdragen, automatisch was de btw-bijdrage de belangrijkste inkomstenbron naar het EU-budget vloeien zonder tussenkomende van de EU. De btw-bijdrage was in haar hoogtijda beslissingen van de nationale autoriteiten. Al in ar gen begin jaren '90 goed voor 70% van het budget, tikel 201 van het Verdrag van Rome uit 1957 werd op dit moment voor slechts 10%. De genoemde het voornemen geuit om na een overgangsperiode BNl-bijdrage levert 75% van het EU-budget. Door een systeem van zelf-financiering te introduceren. groeiende uitgaven aan het einde van de jaren '70 Tegenwoordig wordt echter 85% van het budget, zag de Commissie zich voor grote problemen ge dat altijd in evenwicht dient te zijn, gefinancierd uit steld. Als oplossing, naast andere belastingen zoals ,een deel van de belastinginkomsten op sigarenen A Op 27 juni jongstleden bereikten ook de leiders van het Eu ,en benzine, werd een verhoging voorgesteld van het ropees Parlement (EP), de Raad en de Commissie o vereen !btw-tarief tot 1,4%. Het tarief werd inderdaad ver stemming over het meerjarig financieel kader. De uitkom sten van de onderhandelingen worden nu vastgelegd in een lboogd tot 1,4% maar de grondslag (de consump- verordening en een inter-institutioneel akkoord, waar het 1tie als percentage van het BNI) werd afgetopt tot EP met gekwalificeerde meerderheid (de helft van het totale 1maximaal 55% van het BNI voor alle lidstaten. aantal leden plus een) mee moet instemmen. Deze formele stemming zal waarschijnlijk in de herfst plaatsvinden. Ook werd er onder het presidentschap van Jacques 741 Eurotaks Uberaal Reveil Delors van de Commissie van 1988 tot 1992 voor toppen van de btw-grondslag heeft de btw-afdracht het eerst een limiet op de totale inkomsten afgespro-• min of meer gelijk gemaakt aan die van de BNI-bij ken van 1,2% van het Europese BNI. In 1996 werd! drage. De nadelen ten opzichte van de echte BNI het maximale tarief van de btw-bijdrage verlaagd tot: bijdrage zijn echter groot. De huidige btw-afdracht 1% en voor de zogenoemde cohesielanden, op dat: brengt hoge administratieve kosten met zich mee; moment Griekenland, Portugal, Spanje en Ierland,, er moet voor dit doel een geharmoniseerde basis werd de grondslag verlaagd tot 50% van het BNI.. worden gecalculeerd. Bovendien is de afdracht door Op dit moment is de afdracht 0,3%, met voor som-• alle uitzonderingen die aan lidstaten zijn toegestaan mige landen een lager tarief (voor Nederland is dat: complex en moeilijk voor de burgers te begrijpen. 0, 1 %). In het komende meerjarig financieel kader Zoals de Europese Rekenkamer stelt: 'het btw-mid (MFK) is een verlaagd tarief van 0,15%, in plaats del wordt geheven op basis van een "virtuele" basis van het standaardtariefvan 0,3%, van toepassing op (een geharmoniseerde btw-grondslag die vervolgens Duitsland, Nederland en Zweden. wordt afgetopt en in ogenschouw neemt de com De reden om niet langer van een hoger btw-ta-• penserende bijdragen aan het Verenigd Koninkrijk) rief gebruik te maken en de btw-afdracht af te top hetgeen, op het onbegrijpelijke af, complex is'.3 Een pen, was een poging om het regressieve karakter van prioriteit van de Commissie is dan ook om van de de btw te verkleinen. De consumptie en daarmee de huidige btw-afdracht af te komen. btw maken immers een hoger deel uit van het BNI van de armere lidstaten. Bovendien hebben landern D e nieuwe Europese btw met een grote toeristische sector ook alleen al daar-• Op zoek naar een nieuw eigen middel heeft de in om een hogere consumptiequote. Dit is het zoge-• troductie van een vernieuwde Europese btw de voor noemde Marbella-effect. De btw als een indicator keur van de Commissie en het Europees Parlement. voor welvaart overschat de welvaart in de armere lid-· Het doel is om de nieuwe btw-afdracht zo simpel en staten. In 1987 wordt in de Raad overeengekomern transparant mogelijk te maken, de band met het be dat het financiële systeem meer nadruk moet leggern staande Europese btw-beleid te verstevigen, zo ook op een proportionele bijdrage in overeenstemming met de daadwerkelijke btw-inkomsten en een gelij met de relatieve welvaart van de lidstaten. Later stel-• ke behandeling te verkrijgen van belastingbetalers in Jen sommige lidstaten zelfs voor om de afdrachtern de lidstaten. Hoe ziet zo'n btw-afdracht er uit? progressief over de lidstaten te maken. In een Europese btw bestaat het gecombineerde tarief uit het nationale en Europese tarief. Lidsta De Britse korting ten bepalen nog steeds het nationale percentage; De btw-afdracht speelde ook nog een andere rol: het het EU-percentage wordt apart bepaald binnen het Britse probleem. Al voor de toetreding in 1973 was raamwerk van eigen middelen. Het EU-percentage het bekend dat het Verenigd Koninkrijk een dispro wordt naast het nationale percentage op iedere fac portionele bijdrage aan het EU-budget zou betalen" tuur vermeld. Lidstaten innen de btw en dragen die De reden was de structuur van de handel. Aan de vervolgens af aan de EU. Het betreft een transfer inkomstenkant droeg het land door de hoge import: mechanisme van de opbrengsten en geen parallel van landen van buiten de EU veel douanerechten af. systeem naast dat van de lidstaten. Een goed dat be Aan de uitgavenkant was het niet waarschijnlijk dat: last wordt volgens het standaardtarief in een lidstaat het land zou profiteren van het Europese gemeen-• is aan de nieuwe btw onderhevig tenzij dat goed in schappelijke landbouwbeleid. Dus naast de cohesie-• een andere lidstaat onder het verlaagde tarief of het landen zou ook dat land, gebaseerd op zijn welvaart,, nultarief valt. een disproportionele bijdrage betalen. Er werd over-• De Commissie schat dat een tarief van 1 procent eengekomen dat een rechtvaardige oplossing nodig punt toegepast op het standaardtarief tot inkomsten was. De resulterende structurele korting op de Britse variërend van 20,9 tot 50,4 miljard leidt. Dit is af bijdrage werd gevonden in een reductie van de btw-· hankelijk van hoe smal of wijd de grondslag wordt. afdracht. Later zagen, mutatis mutandis, ook andere De btw-afdracht kan daarom deel uitmaken van het lidstaten hun zogenoemde juste-retour problemern doel om de bestaande btw-wetgeving te herzien. Het opgelost door een correctie op de btw-afdracht. doel van dat beleid is om, door een grotere standaar Samengevat, het probleem van de regressiviteit: disatie in het beleid en minder afwijkingen van het en de manier waarop het is opgelost door het af. . standaardtarief, de interne markt te versterken. oktober 2013 (3) Eurotaks De financiële transactiebelasting !budgettaire discipline op het Europese niveau. De Commissie koos als een nieuw eigen middel ook Laten we het vermaledijde juste-retour denken voor een financiële transactiebelasting. Een FIT is ,eens nader bekijken. Het planten van een nationale een belasting op aandelen, obligaties en afgeleide vlag op de uitgaven en vervolgens het opmaken van producten. Financiële instellingen aan beide zijden ,de balans tussen de bijdragen aan en de ontvang van de transactie betalen de belasting. Ze worden sten van de Unie zijn niet altijd als een te bestrijden nationaal geïnd en vervolgens overgedragen aan de lkwaad gezien. Bij aanvang van de Unie van 1957 Unie. Het tarief is vastgesteld op 0, 1 o/o op de han 1tot eind jaren '60 was dit de geïnstitutionaliseerde del in aandelen, obligaties en andere waardepapieren JPraktijk. Algemeen werd aangenomen dat de lidsta- en van 0,01 o/o op de handel in derivaten. Het is de 1ten bij een uniforme verdeling van de lasten voor bedoeling dat de lidstaten tweederde van de verkre ,de financiering van alle doeleinden in een ongedeeld gen inkomsten aan de EU afdragen, hetgeen hun lbudget niet tot overeenstemming zouden zijn geko- bestaande BNI-bijdrage navenant verlaagt. Hoewel 1men.6 zeer omstreden is de FIT inmiddels aanvaard door Het Verdrag van Rome maakte daarom voor 11 van de 27 EU-lidstaten.4 verschillende categorieën uitgaven een onderscheid inaar grootte van de nationale afdrachten en stem FIT en EU-btw, waarom? lPercentages van de lidstaten betreffende de besluit Natuurlijk heeft de EU geld nodig voor haar functi vorming daarover. Bij een aanpassing daarvan was oneren. Of het afdrachten uit de algemene middelen lllnanimiteit in de besluitvorming vereist. Tegenstel van de lidstaten moeten zijn of directe afdrachten llingen tussen landen met hun onderscheiden inte- van de burgers is een ander verhaal. De Commissie 1resses is immers de normaalste zaak van de wereld. stelt dat de Unie zich ontwikkelt van een verbond De te onderscheiden deelbudgetten en de verdeling tussen staten naar een verbond tussen de burgers van de lasten waren dan ook het resultaat van harde en de Unie. Daarin zou een directere band passen onderhandelingen. Het resultaat was gebaseerd op met de burgers. Daar valt natuurlijk wel wat op af te ,de economische kracht en financiële mogelijkhe dingen. Bovendien kunnen we de vraag stellen ofde ,den van een lidstaat, op opvattingen over nationaal EU niet te ver voor de troepen uit loopt. Misschien !Prestige en de voordelen zoals de landen die zagen. is de bestaande situatie zo gek nog niet? Het ging er destijds niet om belangen te ontkennen, Vervolgens stelt de Unie dat echte eigen midde maar hoe ze door een verdeling in deelbudgetten te len nodig zijn om het genoemde juste-retour gedrag gebruiken en hanteerbaar te maken. Kortom, alle in te tomen. Lidstaten geven de voorkeur aan uitga lllitgaven op een hoop gooien maakt besluitvorming ven en inkomsten, die hun netto-opbrengsten van ,er niet makkelijker op. Het splitsen van een begro- de Unie vergroten, boven uitgaven die de grootste 1ting had en heeft zijn voordelen. toegevoegde waarde voor de Unie als geheel hebben. Deze visie is overigens al een oude. Knut Wick Dergelijk op het eigen voordeel gericht gedrag zou sell sprak er destijds al over en James Buchanan deed het resultaat zijn van de dominante manier van fi lbet in onze tijd. Tegen de ook toen gangbare op nancieren middels nationale afdrachten. Deze 'plaat vattingen in stelde Wicksell in 1896 dat belastingen sen een disproportionele nadruk op de netto-balans JPrincipieel nooit kunnen zonder de uitgaven die de tussen de lidstaten [ ... ] en zijn aldus in tegenspraak overheid daarmee doet, kunnen worden beoordeeld. met het principe van de Europese solidariteit, ze ver Hetjuste-retour denken moet niet bestreden worden wateren het Europese algemeen belang en verwaar maar moet juist worden gebruikt. In de woorden lozen de Europese toegevoegde waarde'.5 Het doel van Wicksell: het doel is niet met belastingwetge van autonomie dat de EU met ware eigen middelen ving het klassenegoïsme te bestrijden, maar het zijn probeert te bereiken, behoort echter helemaal geen gerechtvaardigde plaats te wijzen, als bescherming wezenlijk doel te zijn, hoewel iedere bureaucratie na van afzonderlijke interesses.7 Het denken in kosten tuurlijk financiële onafhankelijkheid nastreeft. Au ,en baten is voor hem en Buchanan een vorm van tonomie kan alleen een doel zijn als een ander doel ,denken die, positief wetenschappelijk, de ontwik niet kan worden bereikt. Voor de Unie is dat het lkeling in het budget in het verleden kan verklaren verkrijgen van uitgaven met een toegevoegde waarde ,en ook normatief richting kan geven aan de huidige voor de EU als geheel, maar door een grotere auto lbudgethervorming. nomie kan ook juist het tegendeel ontstaan: minder 71 Eurotaks Uberaal Reveil FIT en EU-btw: kiezen uit kwaden tegelijk door te betalen belasting een nutsverlies. Er Als we de twee voorgestelde belastingen op zich be-• zijn individuele nettoposities te bepalen. De kernge kijken, heeft een Europese btw de voorkeur. Waar-• dachte achter de individuele ruil op de markt moet om? De belasting is zichtbaar voor de burger ern worden uitgebreid naar collectieve ruil tussen velen, zichtbaarheid is voor de Commissie een belangrijk zoals in de collectieve sector. Het studieobject van de criterium, gezien de gewenste band met de burger" markteconomie zijn individuen die met elkaar rui Immers op iedere factuur ziet de consument die len, die kopen en verkopen, om op die manier hun 'band'. Daarentegen is de zichtbaarheid van eern positie te verbeteren. Ruilen gebeurt vrijwillig en is FIT voor de gewone burger nagenoeg nul. Daar-• gebaseerd op een overeenstemming tussen de indivi naast heeft een consumptiebelasting in het algemeern duen die ruilen. Je weet dat als je betaalt, je er ook de voorkeur, zij verstoort immers het markproces ern wat voor terug krijgt dat je meer begeert. Als dat niet de kapitaalvorming het minst. De btw-afdracht is via de markt lukt dan zoeken mensen andere, meer ook eenvoudig in te voeren. Dit indachtig de toezeg- complexe en inclusieve manieren (in het geval free ging dat de belasting geen lastenverzwaring voor de riders het probleem zijn) om hun doel gezamenlijk burger met zich mee brengt; van het huidige btw- te bereiken. Vrijwillig wordt een deel van de activi tarief gaat een procentpunt naar Brussel. teiten overgedragen aan, zoals hier, de lidstaten van Voor de FTT ligt dat anders. Daar profiterern de EU gezamenlijk. De regel voor collectieve besluit de lidstaten zelf ook van de invoering. Daarom zal[ vorming zou dus, gelijk aan het eindresultaat op de het enthousiasme om die in te voeren in ieder ge-• markt, gebaseerd moeten zijn op eenstemmigheid val bij sommige landen groot zijn. Ze mogen eern en vrijwilligheid. In dat geval doet de EU dat wat derde van de inkomsten zelf houden en hun BNI-· haar burgers willen; zelf heeft ze geen eigen ideeën. afdracht wordt navenant kleiner met de tweederde De EU is geen besluitvormingsorgaan dat los van afdracht van de rest. Is bij een EU-btw duidelijk wie de burgers staat. Ook collectieve goederen hangen af betaalt, bij een FTT is dat niet zo en blijft er varn van de collectieve bereidheid van de individuen om de beoogde transparantie weinig over.8 De FTT is ervoor te betalen. Het fiscale proces is een quid pro in feite een populistische ad hoc belasting. Voor de quo proces. Er is discussie over collectieve nettoposi Commissie betaalt de financiële sector met een FTT ties, maar de discussie zou in de vorm van individu mee aan de kosten van de door haar veroorzaakte ele nettoposities moeten worden gevoerd.9 crisis van september 2008. De EU beroept zich Van bovenstaande is in de praktijk geen sprake. daarbij op de steun van 61 % van de bevolking. Biji Het Europees Parlement is nog lang geen echt par een EU-btw wordt daarentegen over een steun varn lement; Brussel zal veelal naar eigen goeddunken de bevolking wijselijk gezwegen. Kortom, de FTT gelden kunnen gaan besteden. Zo is er ook een reële voldoet aan geen enkel criterium van zichtbaarheid! kans dat slechts lippendienst wordt bewezen aan de en transparantie, behalve dan het niet genoemde toezegging dat met de introductie van nieuwe eigen maar eeuwenoude criterium dat het bij het invoerern middelen de totale belastinglast voor de burgers ge van een belasting helpt als de meerderheid denkt dat: lijk blijft. Bij de introductie van een FTT wordt daar een ander betaalt en daarom voorstemt. De EU zout in ieder geval al niet meer over gesproken en wordt zich bij haar beleid verre van deze waan-van-de dag gedaan alsof de last door de financiële sector en niet moeten houden. door de burgers wordt gedragen. Waarschijnlijk zal Toch blijft het een kiezen uit kwaden. De EU de belastinglast met een EU-btw dan ook stijgen. btw is in theorie zo gek nog niet. Om beleid in de Door de hoge zichtbaarheid kan het ook sowieso collectieve sector efficiënt te maken, moeten, zoals een probleem zijn als de burgers de nieuwe belas eerder is gezegd, inkomsten en uitgaven van de over-• ting zien als een lastenverhoging in plaats van een heid per definitie in haar samenhang worden beoor-• vervanging van een nationale belasting. Het doel deeld - en wel door ieder individu afzonderlijk. Dat van de Unie om een directe band met haar burgers kan met een Europese btw natuurlijk prima. Belas-• te krijgen, kan in het tegendeel omslaan. Zijn niet tingen kunnen principieel nooit zonder de uitgavern minstens de helft van de wereldrevoluties belasting worden beoordeeld. Belasting betalen is niet iets dat: revoluties geweest?'° Van een gelijke behandeling ons plotseling overkomt en waarvan we de lasten zo, van EU-burgers zal, gezien de onderscheiden ni eerlijk mogelijk moeten verdelen. Een individu er-• veaus van btw-fraude in de lidstaten, overigens ook vaart door de overheidsuitgave een nutswinst maar niet veel terecht komen. oktober 2013 (3) Eurotaks Conclusie 3) European Commission, Commission Staff Working Paper, Al met al kunnen we de vraag stellen of er een Financing the EU budget: Report on the operation ofthe own dwingende reden is om een nieuwe btw-afdracht, resources system, SEC (2011)876 final, Brussels. Voor de on als minste kwaad, als eigen middel te introduceren. begrijpelijke correctie voor budgettaire onevenwichtigheden Het lijkt van niet. De bestaande btw-afdracht, die zie Art.! Europese Commissie, 2004/017 (CNS), Brussels de facto gelijk is aan een BNI-afdracht, en daarin 3.8.2004, p. 25. ook gewoon kan worden opgenomen, heeft enkele 4) Open Europe Blog, May 23, 2013, hrrp://openeuropeblog. sterke punten en vindt steun bij de lidstaten: BNI blogspot.co. uk/20 13/ 05/if-you-had-kept-quiet-you-would bijdragen zijn gemakkelijk te calculeren, te begrij have. html. pen door de burgers en worden ook gezien als een 5) European Commission, Proposal for a council regulation goede indicator voor de nationale capaciteit om te on the methods and procedure for making availabk the own betalen. Behalve dan dat er met een BNI-afdracht resource based on the value added tax, Brussels, 9.11.201 1, geen directe band met de burgers is, de financiële COM(2011) 737 final, 2011. autonomie voor de Unie gelijk blijft en daardoor .S) I.E. Druker, Financing the European Communities, Leiden, het juste-retour gedrag niet wordt bestreden. Zoals 1975, pp. 241-244. we echter gezien hebben, is juste-retour gedrag heel 7) K. Wicksell, Finanztheoretische Untersuchungen, Jena 1896, natuurlijk en daarom moeilijk te bestrijden.11 p. 159 (Nabu Public Domain Reprint}. 8) T. Worstall, 'Who Pays Financial-Transaction Taxes? Just Dr. A .R. Leen is econoom en doceert aan de Universi about everyone, except banks', Ihe Walt Street journal, June teit Leiden. 22, 2011. 9) AR. Leen, 'Het juste retour denken en Europese belastin Noten: gen. Van collectieve naar individuele nettoposities', Maand· 1) European Commission, Proposal fora Council Decision on the blad Belasting Beschouwingen (MBB), 2012 (3), pp. 114-122. sy,um ofown resources oft he European Union, Com(2011)510 10) R. Nef, Lob des Non-Zentralismus, Sankt Augustin, 2002, p. final, Brussels. 42. 2) Voor de geschiedenis van de inkomsten en opties tot veran 11) AR. Leen, 'What an EUTax Means', ECTax Review, 20 (4), dering, zie: F. Heinemann, P. Mohl en S. Osterloh, Reform 201 1, pp. 203-205. Options f or the EU Own Resource System, Heidelberg, 2008. IO Eurotaks Uberaal Reveil BELASTINGEN ALS MIDDEL VOOR KUNSTBELEID ~ - Sigrid Hemels - Sinds midden jaren negentig is de belastingwet op multiplierA voor giften aan culturele instellingen. grote schaal ingezet om kunst en cultuur te stimule- Deze houdt in dat een donateur van een culturele ren.1Via bijzondere aftrekposten, kwijtscheldingen instelling 125% van zijn gift in aftrek kan brengen. en verlaagde tarieven (samengevat: belastingsubsi- Iemand die € 1000 aan het Rijksmuseum geeft, mag dies) tracht de overheid bepaalde beleidsdoelstellin- daardoor € 1250 op zijn inkomen in mindering gen op het gebied van kunst en cultuur te bereiken" brengen. Als deze persoon in het 52% tarief van de De vraag is echter of de belastingwet in alle gevallen inkomstenbelasting valt, levert deze schenking dus het beste middel is. Als fiscalist kan ik geen weten een aftrekpost van€ 650 op. De gift van€ 1000 kost schappelijke uitspraken doen over de vraag of het all deze schenker dus maar€ 350, andere belastingbeta dan niet wenselijk is dat de overheid doelen nastreeft: lers financieren de rest. De multiplier heeft tot doel op het gebied van kunst en cultuur en hiervoor geldt om culturele instellingen tijdelijk, tot en met 2017, vrijmaakt, dat is een politiek vraagstuk.2 Dit artikel[ te ondersteunen bij het werven van particuliere neemt daarom als uitgangspunt dat de overheid om giften. Deze maatregel moest de bezuinigingen op haar moverende redenen dergelijke beleidsdoelern directe subsidies enigszins compenseren. Probleem nastreeft, een assumptie die overeenkomt met de van de multiplier is echter dat deze een voordeel Nederlandse werkelijkheid. Mijn focus ligt op de geeft aan de gevers en niet aan culturele instellingen. omstandigheden waaronder belastingen al dan niet: De hoop is dat gevers het voordeel doorgeven aan een effectief en efficiënt middel kunnen zijn om dit: culturele instellingen, maar dit is niet verplicht. Do gegeven beleidsdoel te bereiken. Ik bespreek dit aam nateurs die al voor invoering van de multiplier een de hand van een aantal voorbeelden van Nederland- vaste jaarlijkse gift aan een culturele instelling had se fiscale faciliteiten voor kunst en cultuur. den vastgelegd, mógen deze gift niet eens verhogen, omdat dit de aftrek als periodieke gift in gevaar zou Doel en middel brengen. Deze schenkers genieten een zogenoemde De overheid staan diverse instrumenten ter beschik- windfall. Zij vertoonden reeds het door de overheid king om beleidsdoelen te bereiken: niet-financiële gewenste gedrag en krijgen daar nu een extra belo middelen, zoals regelgeving en voorlichting, directe ning voor, waar de culturele sector niet wijzer van subsidies en fiscale maatregelen. Vanuit het oogpunt: wordt. De belastingsubsidie subsidieert donateurs van de overheid en de samenleving als geheel is het: in plaats van culturele instellingen. Een vormgeving wenselijk dat de overheid een integrale afweging: als directe subsidie zou veel effectiever zijn geweest, maakt wat het beste beleidsinstrument is om een be- bijvoorbeeld in de vorm van een zogeheten mat leidsdoel te bereiken. In de politieke werkelijkheid! ching. Matching houdt in dat culturele instellingen wordt die afweging echter niet altijd gemaakt. Be- worden gemotiveerd om meer particuliere gelden windslieden op vakdepartementen hebben vaak de te werven doordat de overheid per particuliere euro voorkeur voor een belastingsubsidie, omdat ze voor een bepaald percentage bijlegt. Per opgehaalde euro een directe subsidie middelen op hun eigen begro- ting moeten vinden, terwijl een belastingsubsidie ten laste van het ministerie van Financiën komt. A Ik ben mij ervan bewust dat het begrip 'multiplier' voor eco n omen een specifieke, afwijkende beteke nis heeft. De staa tssecretaris va n Financië n heeft e r echter voor geko Multiplier: niet het juiste middel zen om de fiscale maatregel die giften aan culturele instellin Een maatregel die veel effectiever en efficiënter als gen to t bepaalde gre nzen voor de berekening van de giften aftrek met een facto r 1,25 verhoogt, 'multiplier' te noemen: directe subsidie in plaats van als belastingsubsidie zie paragraaf 3.7 van de Memo rie van Toelichting bij de had kunnen worden vormgegeven, is de zogehetern Gee(wet waarin deze term is geïntroduceerd (Kamerstukken II, 2011- 20 12, 33 006, nr. 3, p. 8). Omdat de wetgever con sequent de term 'multiplier' voor deze maatregel geb ruikt, sluit ik hier in dit artikel bij aan. oktober 2013 (3) Belastingen als middel voor kunstbeleid a Thema: Be astin en zou de overheid bijvoorbeeld 13 cent subsidie kun 1maatregel'. Voor de overheid als geheel en de haar fi nen geven. De kosten van deze maatregel zouden inancierende belastingbetaler is dit een sub-optimale voor de overheid ongeveer gelijk zijn aan de kosten 1Uitkomst, maar wel de politieke werkelijkheid. van de multiplier: de gift van € 1000 zou de over heid matchen met een subsidie van € 130, precies Invloed van lobbygroepen de kosten die nu worden gemaakt voor de extra af :Sub-optimale uitkomsten worden regelmatig ver trek door de multiplier. Groot verschil met de hui oorzaakt doordat goed georganiseerde lobbygroepen dige situatie is dat door de multiplier de€ 130 bij ,een veel krachtiger stem hebben dan de grote, maar de donateur terecht komt, terwijl bij matching het amorfe groep van belastingbetalers die de wensen van museum profiteert. Bovendien blijkt uit onderzoek ,de lobbygroepen moeten betalen. Parlementsleden dat de wetenschap dat de overheid een gift zal mat lblijken gevoeliger voor specifieke belangenbeharti chen, zeer stimulerend werkt op de geef-bereidheid ging dan voor behartiging van het algemene belang. van particulieren. 6 3 Waar economisch en vanuit het Het zijn tegenwoordig vaak bewindslieden in plaats perspectief van de belastingbetaler die de maatregel van volksvertegenwoordigers die het belang van alle moet financieren matching dus effectiever is dan een lbelastingbetalers behartigen. Zo is er een krachtige multiplier, was dit politiek niet mogelijk. Er was af !lobby voor herinvoering van fiscale filmfaciliteiten. gesproken dat er een fiscale maatregel zou komen De staatssecretaris van Financiën en van OCW heb ten laste van het budget van het ministerie van Fi lben laten weten niet te voelen voor een dergelijke nanciën en dus niet een matching-subsidie ten laste sectorsubsidie. Terecht, want deze hebben in het van het ministerie van OCW, ongeacht het verschil verleden de belastingbetaler een veelvoud gekost van in effectiviteit. wat het de Nederlandse film heeft opgeleverd.5 Ook ,de Belgische filmfaciliteit, waar graag naar wordt Politieke werkelijkheid legt beperkingen op verwezen, levert vooral financiële tussenpersonen en Op 1 januari 2012 is een buitengewoon ingewik iniet filmmakers voordelen op.6 Desondanks maken kelde regeling ingevoerd voor giftenaftrek voor volksvertegenwoordigers die geacht worden de be steunstichtingen van fanfares, koren en sportvereni llangen van alle belastingbetalers te behartigen, zich gingen. In 2012 is slechts één steunstichting aange !bard voor filmfaciliteiten.7 Waarschuwingen dat meld, in 2013 tot juli twee.4 Fiscalisten voorzagen ,deze vooral erg duur en weinig effectief zijn, worden reeds toen de maatregel werd voorgesteld dat deze genegeerd. De kans bestaat dat de regering om steun geen succes zou worden. In 2011 organiseerde de 1te verwerven voor het bezuinigingspakket ondanks staatsecretaris van Financiën een overleg over de iinhoudelijke bezwaren toegeeft aan deze lobby. De Concept-uitvoeringsregeling Geefwet met een aan irekening van deze 'free lunch' voor de filmindustrie tal belastingadviseurs, koepelverenigingen van fan !komt bij andere belastingbetalers terecht. fares en sportbonden en vertegenwoordigers van het Een ander voorbeeld is het pleidooi van de ministerie van Financiën en de Belastingdienst. Ik Tweede Kamer voor de vrijstelling motorrijtuigen vroeg hem toen waarom hij niet in plaats van deze lbelasting voor oldtimers in het kader van 'bescher- fiscale maatregel een voorlichtingscampagne startte 1ming van rijdend cultureel erfgoed'. Staatssecretaris over de reeds lang bestaande mogelijkheid om peri van Financiën Weekers merkte hierover terecht op: odieke giften te geven aan verenigingen met meer ''Ik kan het ook niet aan de mensen in het land ver 25 leden. Voorlichting zou goedkoper, effectiever en lkopen dat zij moeten meebetalen aan de hobby van efficiënter zijn dan een moeilijke fiscale maatregel. ,een ander'. 8 Het ontnuchterende antwoord was: 'Mevrouw, ik heb geen geld voor folders, alleen voor een belasting- Een effectieve belastingsubsidie: erfbelasting !betalen met bijzondere kunst Belastingsubsidies zijn niet altijd inferieur. Voor B Voor zover mij bekend is geen onderzoek gedaan naar het ef sommige beleidsdoelen is een belastingsubsidie wel fect van de multiplier op de geefbereidheid. de wetgever leek vooral te hopen dat deze de geefbereidheid zou bevorderen. ,effectief. Zo wenst de overheid bijzonder cultureel Uit het onderzoek van Bekkers blijkt echter wel dat mat ,erfgoed voor Nederland te behouden. Als een kunst ching een positiever effect heeft op de geefbereidheid dan de verzamelaar overlijdt, is het voor musea en de over systematiek van fiscale aftrek waar de multiplier gebruik van maakt. lbeid moeilijk om tijdig alle bureaucratische proces- 12 Belastingen als middel voor kunstbeleid Uberaal Reveil sen te doorlopen en geld te vinden om belangrijke ling van een publiekrechtelijke taak. De informatie kunstwerken uit de nalatenschap te verwerven. Eern verstrekking kan desgewenst beperkt blijven tot de belastingsubsidie biedt hier sinds 1997 uitkomst.. verworven kunstwerken, waar deze te bezichtigen Erfgenamen kunnen erfbelasting (deels) met eern zijn en het totaalbedrag dat in een jaar aan de belas voorwerp met groot belang voor de Collectie Neder-• tinguitgave is besteed. Als een kunstwerk met direc land voldoen.9 Een commissie adviseert de minister te subsidiemiddelen wordt verworven, worden deze van Financiën of een aangeboden voorwerp aan de gegevens immers ook bekendgemaakt. Een aanvul cultuurhistorische of kunsthistorische voorwaarden, lende voorwaarde om gebruik te kunnen maken voldoet. Als dit het geval is, kan met 120% van de van de regeling moet worden dat de erfgenamen er waarde erfbelasting worden betaald. Als een schil-• schriftelijk mee akkoord gaan dat de overheid en/of derij bijvoorbeeld€ 100.000 waard is, kan hiermeti het museum dat het kunstwerk in bruikleen krijgt, € 120.000 erfbelasting worden betaald. Dit moet: de verwerving in de publiciteit brengt. Desgewenst het gebruikmaken van de regeling aantrekkelijker: kan de optie worden gegeven om anoniem te blij maken dan verkoop op een veiling. De verworven, ven of juist wel in de publiciteitsuitingen te worden objecten worden onderdeel van de Collectie Neder- genoemd. Als erfgenamen aan deze publiciteit geen land. Het is gebruikelijk dat als een museum het: behoefte hebben, betekent dit dat ze geen gebruik verzoek om toepassing van de regeling heeft onder kunnen maken van de 120%- regeling. De overheid steund, de staat het kunstwerk aan dit museum in, mag tegenover het belastingvoordeel best een publi bruikleen geeft. citeitseis stellen. Anders dan andere landen maakt Nederland niet: jaarlijks bekend welke kunstwerken via deze faci-• Een effectieve belastingsubsidie: giftenaftrek liteit zijn verworven. Het publiceren van een jaar-• Een ander voorbeeld van een beleidsdoelstelling die 10 overzicht, zoals de Engelse Arts Council doet , heeft effectiever kan worden bereikt met een fiscale maat meerdere belangrijke effecten. Allereerst vergroot het: regel dan met een directe subsidie, is het betrekken de bekendheid van de regeling en kan het een voor-• van particulieren bij kunst en cultuur. Als de over beeldwerking hebben voor andere kunstbezitters" heid kunstsubsidies verstrekt, ontstaan er twee rela Als het verslag vertelt waarom de verworven kunst-· ties: één tussen de overheid en de kunstinstellingen werken bijzonder zijn, kan dit mensen ertoe aanzet-· (de subsidiestroom) en één tussen de overheid en ten om het museum te bezoeken waar het kunstwerk burgers (de belastingbetalingen waarmee de subsi zich bevindt. Bovendien hebben belastingbetalers ern dies worden gefinancierd). In figuur 1 is dit grafisch hun vertegenwoordigers in het parlement recht om weergegeven. te weten wat met belastinggeld gebeurt, ook als dit in de vorm van belastingsubsidies wordt besteed" Overheid Belastingsubsidies leiden immers tot minder belas- tinginkomsten en dus tot bezuinigingen op andere uitgaven of een verhoging van de belastingdruk op, andere burgers. Het gebrek aan openheid en verant-· woording over de werken die met de regeling zijn, verworven, maakt democratische controle onmoge-• TI lijk. Als het parlement en de media niet weten welke Figuur 1. kunstwerken zijn verworven, kan hier ook geen po-• litiek of publiek debat over ontstaan. Kunstliefhebbers en andere belastingbetalers dra Als reden voor deze geheimzinnigheid wordt de gen hetzelfde bij. Tussen kunstinstellingen en bur geheimhoudingsplicht ter zake van belastingaange-• gers ontstaat geen relatie. Dit heeft als nadeel dat legenheden genoemd. 11 Deze geheimhoudingsplicht kunstinstellingen zich primair op de subsidiege geldt echter niet als bekendmaking noodzakelijk is vende overheid en diens adviseurs richten en dat de voor de goede vervulling van een publiekrechtelijke wensen van het publiek ondergesneeuwd kunnen taak en ook bestaat er een nadere ontheffingsmoge-• raken. Op de lange termijn kan dit erin resulteren lijkheid. 12 Het afleggen van verantwoording over dti dat belastingbetalers niet langer willen betalen voor besteding van overheidsgeld ter behoud van cultu-· 'elitehobby's' met als gevolg subsidiereductie. Dit is reel erfgoed is noodzakelijk voor een goede vervul- de afgelopen jaren in Nederland gebeurd. oktober 2013 (3) Belastingen als middel voor kunstbeleid Door een deel van de kunstfinanciering via een Giftenaftrek onder vuur om bureaucratische belastingsubsidie, de giftenaftrek, te laten lopen, kan 1redenen een band ontstaan tussen het publiek en kunstinstel Uit ambtelijke hoek bestaat de voorkeur om de gif- lingen. In figuur 2 is deze combinatie van publiek 1tenaftrek af te schaffen, omdat giften lastig verwerk private financiering weergegeven. lbaar zijn in de vooringevulde aangifte. De voordelen van de giftenaftrek blijven hierbij buiten beschou wing. Zowel de studiecommissie belastingstelsel13 {Commissie-Van Weeghel) als de Commissie in ffi lkomstenbelasting en toeslagen (Commissie-Van Dijkhuizen)14 hebben vanwege de vooringevulde ~ k,Mm~e- , ~l(X)=~ft~_ _:_ __ _~ ~~~~ aangifte voorgesteld de giftenaftrek af te schaffen. l :Zij baseren zich hierbij op een door het ministe- Figuur 2. 1rie van Financiën uitgevoerde studie naar gebruik van giftenaftrek door 65-plussers met een inkomen Allereerst ontstaat een relatie tussen de kunsdief 1rond de overgang van de tweede naar de derde schijf hebbers en kunstinstellingen: liefhebbers doen een {€20.000). 15 Deze studie concludeerde dat een ver gift. Dat het initiatief uitgaat van het individu en schil in aftrektarief rond schijfgrenzen geen signifi niet van de overheid past ook goed bij het liberale ,cante invloed heeft op het geefgedrag. 16 Het rapport gedachtegoed. Vervolgens ontstaat een relatie tussen jplaatste de kanttekening dat de resultaten zijn bere liefhebbers en de overheid: zij trekken hun gift af lkend rond de schijfgrenzen en dat de vraag gerecht in hun aangifte-inkomstenbelasting en krijgen deze vaardigd is ofde resultaten algemeen toepasbaar zijn deels terug via belastingvermindering. Dit financiert op het niveau van de tarieven of dat het vooral van de overheid met belastingbijdragen van alle belas !belang is dat giften aftrekbaar zijn, onafhankelijk tingbetalers. Alle belastingbetalers betalen echter van de hoogte van het aftrektarie( Op deze evaluatie slechts een deel, het andere deel betalen de liefheb iis veel kritiek mogelijk. Door alleen belastingplichti bers. Hoe deze verhouding moet liggen, is een poli gen rondom de tariefopstapjes te onderzoeken, keek tieke beslissing. Naar mijn mening moeten liefheb !net onderzoek naar wat lagere inkomens. De hogere bers zelf het grootste deel van de gift dragen. Dat is iinkomens beïnvloedden het onderzoek niet, omdat nu niet het geval: gevers in de hoogste tariefschijf ,de hoogste tariefsgrens al rond de € 50.000 ligt. Het kunnen het merendeel van hun gift op de samen zijn echter juist hogere inkomens die geven: 32% leving afwentelen, hetgeen wordt versterkt door de van de aftrekbare giften wordt gedaan door perso multiplier. Een maximering van de giftenaftrek op inen met een inkomen boven de€ 70.000.17 Uit on bijvoorbeeld 42% zoals ook de bedoeling is bij de ,derzoek van de Werkgroep Filantropie van de Vrije hypotheekrenteaftrek, is rechtvaardiger. Universiteit Amsterdam naar geefgedrag van vermo Hoe dan ook, de giftenaftrek bewerkstelligt gende particulieren, blijkt dat 38% van de onder dat kunstinstellingen zich niet alleen op de over :wchte vermogenden gebruik heeft gemaakt van de heid richten (de overheid blijft van belang, want giftenaftrek. Deze personen schonken gemiddeld € zij bepaalt of een instelling voor de giftenaftrek in :5. 144 op jaarbasis. De 62% die de giftenaftrek niet aanmerking komt), maar ook op het publiek, de gebruikte, schonk gemiddeld slechts € 1.049. 18 De kunstliefhebbers. Dit maakt de financieringsbasis giftenaftrek is niet zozeer een reden om te geven, van kunstinstellingen veel stabieler. Subsidies en maar wel om méér te geven. Naar dit effect heeft de sponsoring zijn afhankelijk van de politieke en eco ,evaluatie geen onderzoek gedaan. Evenmin maakt nomische wind, terwijl particulieren die een band het onderzoek onderscheid tussen periodieke en an met een kunstinstelling hebben opgebouwd minder ,dere giften. 19 Bekkers heeft bovendien methodolo snel hun giften verminderen. De fiscale stimulans gische kritiek op het onderzoek.20 Hij wijst erop dat voor periodieke giften versterkt dit. Als een parti ,een databestand met aangiften van 0,61 % van alle culier zich verplicht om gedurende minimaal 5 jaar Nederlandse belastingplichtigen is gebruikt, waarin een vast bedrag te schenken, is deze gift volledig af iniet-afgetrokken giften niet zijn opgenomen. Hij trekbaar, zonder de drempel en het maximum die ,:ondudeert dat causale uitspraken over de effecten voor andere giften gelden. van het gebruik van de giftenaftrek op het geefge ,drag op basis van deze gegevens niet mogelijk zijn. 14 Belastingen als middel voor kunstbeleid Uberaal Reveil De resultaten zijn bovendien niet representatief: er lasting met kunst te betalen worden aangepast. De is een kleine groep met een relatief laag inkomern giftenaftrek is effectief, maar wordt met oneigenlijke onderzocht. Evenmin is in de analyses gekeken naar argumenten bedreigd met afschaffing. Aan de poli de veranderingen in het gebruik van de giftenaftrek tiek is nu de taak om zich als beschermheer van de door dezelfde belastingplichtigen. Ook wijst Bek-• giftenaftrek op te werpen. kers erop dat het onwaarschijnlijk is dat verschil len bestaan in het geefgedrag van groepen die net: Prof dr. S.J C. Hemels is hoogleraar belastingrecht aan onder of net boven de tariefgrens zitten. Omdat de de Erasmus Universiteit Rotterdam. Tevens is zij werk tariefgrenzen ieder jaar wat wijzigen, weten mensern zaam bij Allen & Overy LLP, Amsterdam. met een inkomen rondom de tariefschijven vermoe-• oktober 2013 (3) Belastingen als middel voor kunstbeleid nl/docwnencen-en-publicaties/ka.merstukken/2009/ 11 /18/ Vrijwilligerswerk, Amsterdam, 2011, pp. 165-185, paragraaf afp09-657-rapport.html. 1.3.2. 16) Ibidem, p. 26. 19) Ibidem, p. 11. 17) Studiecommissie belastingstelsel, Continuïteit en vernieu 20) R.H.F.P. Bekkers, 'Giftenaftrek in Nederland: evaluatieme wing. Een visie op het belastingstelsel , p. 37, gecombineerd thoden en hun interpretatie', Weekblad Fiscaal Recht 2010, met afgeronde CBS-gegevens over de decielverdeling. p. 1140-1148. 18) E. Boonstoppel en P. Wiepking, 'Geven door vermogende 21) Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een acti Nederlanders', in T.N.M. Schuyt en B. Gouwenberg (eds.), verender belastingstelsel, Interimrapport, p. 99. Geven in Nederland 201l. Giften, Legaten, Sponsoring en Nu verkrijgbaar: Arbeidsmarkt openbreken voorjongeren. Politiek-wetenschappelijke Stellingname 1 De Teldersstichting heeft een nieuwe publicatiereeks: de Politiek-Wetenschappelijke Stellingnames. Deze publicaties hebben als doel op korte en bondige wijze over uiteenlopende maatschappelijke kwesties heldere en praktische aanbevelingen te formuleren. Arbeidsmarkt openbreken voor jongeren is de eerste publicatie in de nieuwe reeks en gaat in op de huidige problematiek omtrent jeugdwerkloosheid. 'i:Vanneer hierover wordt gesproken valt al snel de term '(nieuwe) verloren generatie'. Een werkgroep onder voorz.itterschap van Dian van Leeuwen on derzocht of deze term terecht is, ofdat de huidige jelllgdwerkloosheid 'slechts' een natuurlijk gevolg is van economische laagconjunctuur. De werkgroep komt met enkele structurele aanbevelingen die de jeugdwerkloosheid in tijden van economische crises niet als sneeuw voor de zon zullen doen verdwij nen, maar deze wel tot een minimum moeten kunrn~n beperken. Arbeidsmarkt openbreken voor jongeren kost 6,00 eurn en is te bestellen door het verschuldigde be drag over te maken op ING rekeningnummer 33.49.769 OBAN: NL62INGB0003349769, BIC: INGBNL2A) en vervolgens een e-mail te sturen naar [email protected], met het verzoek u een exemplaar toe te sturen. Vergeet dan niet uw postadres te vermelden. iS/ Teldersstichting I& Belastingen als middel voor kunstbeleid Uberaal Reveil GOED FISCAAL VESTIGH\JGSKLIMAATVAN GROOT BELANG VOOR NEDERLANDSE ECONOMIE ~ - Bartjan Zoetmulder - Inleiding betoog uiteengezet wat de merites zijn van het Ne /lgressieve tax planning', 'brievenbusmaatschappijen'., derlandse fiscale stelsel en daarbij ook het belang Nederland belastingparadijs; de kranten staan er all aangegeven voor het vestigingsklimaat. maanden vol van. Zowel binnen als buiten Neder- In april kreeg de staatssecretaris vervolgens twee land wordt met een beschuldigend vingertje gewe- duidelijke opdrachten van de Tweede Kamer. Op i.en naar ons land als spil in belastingvermijdings basis van Motie Klaver dient de regering een plan structuren, opgei.et door multinationals. Nederland! op te stellen om brievenbusmaatschappijen aan te wu door middel van brievenbusmaatschappijern pakken.A Tegelijkertijd overwoog de Tweede Kamer faciliteren dat de multinationals niet hun fair shari~ in de Motie van Vliet dat Nederland een aantrek aan belastinginkomsten betalen en eraan bijdragern kelijk fiscaal vestigingsklimaat moet behouden om dat belastingheffing in andere landen wordt belem- bedrijven aan te trekken en dat dit door de regering merd. als uitgangspunt wordt genomen bij discussie over Het is maar zeer de vraag of dit een terechte de internationale aanpak van belastingontwijking.8 beschuldiging is. Nederland opereert volledig ini In de discussies in de Tweede Kamer heeft de overeenstemming met bestaande internationale fis .. staatssecretaris steeds vooruit gewei.en naar een on cale regels en is zeer transparant over de toepassing: derwek door de Stichting Economisch Onderwek ervan. Inmiddels zijn ook diverse internationale (SEO) naar de bijdrage aan de Nederlandse eco initiatieven gestart om ongewenste fiscale structu- nomie van 'schakelvennootschappen', in vakjargon ren tegen te gaan, met OESO, G20 en EU voorop. . bijzondere financiële instellingen (BFI's), vennoot Staatssecretaris Weekers (WD) heeft aangegeven de schappen die door multinationals in Nederland initiatieven te steunen, maar zal daarbij wel steeds worden gehouden en in de media steevast worden scherp het eigen fiscale vestigingsklimaat in de gatern aangeduid als 'brievenbusmaatschappijen'. Dat on blijven houden. Een recent rapport van Stichting; derwek is in juni gepresenteerd. De conclusies van Economisch Onderzoek (SEO) heeft immers uitge- het onderwek zijn dat de bijdrage aan de economie wei.en dat de directe en indirecte bijdrage van 'brie veel groter is dan eerst werd aangenomen (zowel op venbusmaatschappijen' aan de Nederlandse econo- het punt van werkgelegenheid: 8.000-13.000 FTE, mie zeer substantieel is. als op het punt van belastingbijdrage: 3-3,4 miljard Dat ons vestigingsklimaat scherp wordt be- euro), dat de fiscaal relevante bedragen die door Ne waakt, zou voor een (deels) liberaal gekleurd kabinet: derland heen stromen vele malen kleiner zijn dan ook bijna vanzelfsprekend moeten zijn. Voor eern gezonde economie is volgens het Liberaal Manifest: A De 'misstand stap voor stap aan te pakken' dat het 'een slecht uit 2005 immers niet alleen een sterke fysieke ern idee is dat Nederland een belastingparadijs is en te weinig administratieve infrastructuur nodig, maar ook eeni belasting helt op bedrijven die hier niets doen maar alleen maar hun geld langs sluizen'. solide fiscale infrastructuur en een goed vestigings- B 'vele landen wereldwijd met gunstige wetgeving zo aantrek klimaat, 'ten dienste van de werkgelegenheid'} Het: kelijk mogelijk willen worden als vestigingsland voor multi nationals en daarmee de concurrentie aangaan met Neder bewaken van het vestigingsklimaat lijkt meer dam land' en verzocht de regering 'bij de internationale aanpak ooit geboden, nu de economie blijft krimpen en de van onwenselijke belastingontwijking de handhaving van de werkloosheid verder blijft oplopen. fiscale infrastructuur als uitgangspunt te hanteren', daarbij verwijzend naar het feit dat 'Nederland geen 0% tarief kent in de winstbelasting en ook geen bankgeheim heelt, en dus Politiek kader vooral fiscaal aantrekkelijk is door een goede infrastructuur, In januari dit jaar heeft staatssecretaris Weekers irn namelijk een verdragennetwerk, een ru/ingpraktijk en de deelnemingsvrijstelling alsmede een betrouwbare Belasting een brief aan de Tweede Kamer in een i.eer helder dienst'. oktober 2013 (3) Goed fiscaal vestigingsklimaat van groot belang voor Neoerlandse e<:0nomie a waar steeds over werd geschreven in de kranten ( 150 vrijstelling van dividendbelasting voor uitgaande miljard euro versus 8,000 miljard) en dat het aantal ,dividenden en kent België de notionele interestaf- BFI's veel lager is (12.000) dan waar steeds over werd 1trek.c Eén van de kernambities van het VK is the gesproken (23.500). Bijna 70% van alle inkomsten most competitive tax system in the G20 te worden. 0 bestaat uit dividendeninkomsten van houdstermaat Inmiddels lijken de Britten daar succesvol in te zijn, schappijen en het aantal royaltymaatschappijen, waar want meer dan 40 multinationals overwegen hun zoveel ophef over is, blijkt zeer beperkt te zijn (niet wereldwijde en regionale hoofdkwartieren onder meer dan een paar honderd). Daarnaast kunnen de andere uit Nederland naar Groot-Brittannië te ver BFI's fungeren als 'voorportaal' voor buitenlandse lbuizen.2 bedrijven die veel werkgelegenheid komen bren Nederland concurreert niet door het verlagen gen. Het SEO onderzoek brengt de discussie rond van tarieven of andere fiscale douceurtjes. De enige brievenbusmaatschappijen weer in juiste proporties lllitzondering van betekenis daarop is de 'innovatie en het is dan ook niet verwonderlijk dat de regering lbox', voor Research and Development activiteiten in in haar eerste reactie heeft aangegeven dat voorlopig Nederland, maar dat is een door de Europese Com geen eenzijdige actie verwacht hoeft te worden. Ui missie goedgekeurde regeling die bovendien veel teraard volgde snel felle kritiek vanuit de NGO's en stringenter is dan in veel andere landen. Wel heeft oppositiepartijen GroenLinks en SP en werden twee Nederland een uitstekend verdragennetwerk, wordt hoorzittingen toegezegd in de Eerste en Tweede Ka geen bronbelasting op rente en royalties geheven en mer in september om verder te praten over de con !kennen we een internationaal concurrerende deel- clusies. Voor die tijd zal Weekers met zijn actieplan 1nemingsvrijstelling. komen en de officiële kabinetsreactie op het SEO Verder kan de Belastingdienst zekerheid vooraf rapport. Naar verwachting is deze reactie dus bekend geven over de fiscale positie aan bedrijven die zich bij het publiceren van deze editie van Liberaal Reveil. iin Nederland willen vestigen in zogenoemde tax In april en mei werden diverse voorstellen ge ;ruling.r. Hierbij wordt niet onderhandeld over tarie presenteerd door de Europese Commissie en op 19 ven, maar worden afspraken gemaakt over de uitleg juli jl. publiceerde de OESO het lang verwachte ac van de wet en de wijze waarop de aan Nederland tieplan in zake het tegengaan van de zogenoemde 1toerekenbare winst moet worden berekend. Dit laat base erosion and profit shifting (BEPS), dit wil zeg ste gebeurt in volle overeenstemming met de inter gen agressieve tax planning door multinationals. inationale transfer pricing richtlijnen van de OESO. De G20 heeft zich inmiddels achter het actieplan Het doel van tax ruling.ris om duidelijkheid te geven geschaard en daarmee lijkt het een breder gedragen over de fiscale positie, zodat bedrijven erop kunnen initiatief dan alleen de veelal Westerse industriële lbudgetteren. Dit is een groot goed en een belangrijk landen van de OESO. Opvallend is dat Nederland ,relling point voor Nederland, dat bedrijven naar Ne aan de meeste voorstellen uit het OESO actieplan ,derland trekt en op die manier de werkgelegenheid reeds voldoet. Met name op het gebied van transpa stimuleert; één van de hoekstenen van het Liberaal rantie en informatieuitwisseling. Maar daarnaast zal .Manifest. een aantal voorstellen ons fiscale vestigingsklimaat Bij de afweging voor een multinational waar ook raken. In de brief met reactie op het SEO on zich te vestigen speelt fiscaliteit ontegenzeggelijk een derzoek zal Weekers naar verwachting ook ingaan lbelangrijke rol. Belastingen zijn immers kosten voor op de BEPS initiatieven. ,een bedrijf en voor haar aandeelhouders. Belasting verdragen hebben tot doel dubbele belastingheffing Fiscale concurrentie tussen landen is een feit 1te voorkomen. Dit geldt zowel voor Nederlandse Door de open economie en het grote buitenland is !bedrijven als multinationals met een vestiging in Nederland zeer afhankelijk van het internationale Nederland. In tegenstelling tot wat sommige media bedrijfsleven, zowel qua werkgelegenheid als qua belastinginkomsten. Voor het aantrekken van buitenlandse bedrijven •C In Zwitserland zijn bijvoorbeeld recent plannen gepresen teerd om het vestigingsklimaat te verbeteren (notionele in is internationale fiscale concurrentie tussen landen terest aftrek, innovatiebox enz.). een feit. Zo heeft Ierland een laag tarief van de ven ID Een ambitie die in maart 2011 in het Plan [or 9rowth van de nootschapsbelasting, combineert het VK een deel Britse Tre.asury en het ministerie van Economische Zaken (BIS) werd gepresenteerd. Zie verder: A 9uide to UK taxation. nemingsvrijstelling naar Nederlands model met een An internationally competitive taxof[er, Treasury, maart 2013. a Goed fiscaal vestigingsklimaat Van groot belang voor Nederlandse economie Uberaal Reveil en NGO's als Tax Justice Network willen doen gelo-• Los het probleem op waar het ontstaat: ven, zorgen verdragen er niet voor dat in het buiten-• wereldwijd. Pas de regels niet eenzijdig aan. land geen winstbelasting meer kan worden gegeven" Alle in Nederland gevestigde vennootschappen kun Wel worden in verdragen heffingsrechten verdeeld! nen gebruik maken van het Nederlandse fiscale stel en bronbelastingen verlaagd op betalingen die het: sel en van het verdragennetwerk, mits het verdrag het land verlaten, zoals dividenden. Het land waarmee toestaat. Daarover worden in het verdrag zelf veelal een verdrag wordt gesloten vraagt hier veelal om. Ziji afspraken gemaakt. Los daarvan is het de vraag of zien zelf ook in dat bronbelastingen een belemme-• toegang gegeven moet worden tot een verdrag c.q. ring zijn voor het investeren in hun land, aangeziern of rente, royalties en andere kosten al dan niet in deze alleen drukken op de investeerder, waardoor aftrek mogen worden gebracht wanneer betaald aan er per saldo minder geld over blijft om te investe-• Nederland na een zogenoemde 'bronland vraag'. ren. En investeerders willen graag de zekerheden die Het betreffende land zal een eigen afweging moeten gegeven worden in het belastingverdrag. Dit geldt: maken of ze dit toestaat. Dat is niet aan Nederland. evenzeer voor ontwikkelingslanden. De suggestie Daarom is de vaak aangehaalde Starbucks zaak ook dat ontwikkelingslanden daarom door de Neder- opgelost daar waar het probleem was ontstaan: door landse belastingverdragen vele honderden miljoenen, de aftrek van royalties in het Verenigd Koninkrijk aan lokale belastinginkomsten 'mislopen' is volstrekt: te beperken en niet door ze, bijvoorbeeld, de toe misplaatst. Door interpretatieverschillen en lokale gang tot het verdrag met Nederland te ontzeggen. regelgeving kunnen echter ook situaties ontstaan,, Toch gelden voor financierings- en royaltymaat waarbij nergens belasting wordt geheven. Deze dou-• schappijen door Nederland zelf vastgelegde mini bie non-taxation trachten OESO, EU en G20 in de mumeisen ten aanzien van de reële aanwezigheid in recente initiatieven aan te pakken. Nederland (substance-eisen). Als daar niet aan wordt Ten aanzien van onze 'nationale' regelingen geldt: voldaan kan informatie worden uitgewisseld met dat zonder de deelnemingsvrijstelling Nederlandse het bronland. Dat land kan dan kiezen of ze wel of bedrijven die in het buitenland willen investeren irn geen verdragsvoordelen geven. Daar had de Euro een nadeligere positie komen dan hun buitenlandse pese Commissie eind jaren '90 van de vorige eeuw concurrenten. Met andere woorden, zonder of met: Nederland om verzocht en dit is in 2001 in overleg een slecht opgezette deelnemingsvrijstelling zou eern met de Commissie zo ingevoerd. Het stellen van ongelijk speelveld ontstaan dat schade toebrengt: substance-eisen is in deze situatie op zich niet heel aan de (Nederlandse) economie en werkgelegen-· vreemd, omdat de afwezigheid van bronbelasting heid. Het principe van de deelnemingsvrijstelling: in Nederland op rente en royalty's de mogelijkheid is inmiddels nagenoeg wereldwijd overgenomen. . schept om deze door te betalen aan een land waar Dat Nederland geen bronbelasting heft op rente ern weinig ofgeen belasting wordt geheven. Veel andere royalties is ook niet uitzonderlijk. Los van de vele Europese landen kennen deze eisen niet, zo bleek andere landen met eenzelfde regeling, geldt binnern uit een onderzoek dat eind juni 2012 aan de Tweede Europa immers de gedachte dat bronbelasting eern Kamer werd gepresenteerd. Uiteraard kan de vraag belemmering is voor het kapitaalverkeer, waardoor gesteld worden of de huidige substance-eisen wel de heffing ervan op basis van Europese richdijnern voldoende zijn, maar eventuele verzwaring ervan in de meeste gevallen zelfs verboden is. Het fiscale dient in nauwe samenhang bekeken te worden met stelsel in Nederland voldoet daarom aan alle inter-· de eventuele economische gevolgen van aanscher nationale standaarden en is in geen enkel opzicht: ping. Door de concurrentie tussen landen en ver te vergelijken met belastingparadijzen, waar geen of plaatsbaarheid van het internationale bedrijfsleven, bijna geen winstbelasting wordt geheven en infor-• bestaat namelijk een groot risico dat de buitenlandse matie-uitwisseling gebrekkig is Nederland is daar-• bedrijven zich naar een ander land verplaatsen als mee geen schuilplaats voor bedrijven die hun fair Nederland eenzijdig haar wetgeving zo zou aanpas share aan belasting niet willen betalen, mits deze sen dat het aanzienlijk minder aantrekkelijk wordt zich aan de regels houden die we in Nederland ern om in Nederland gevestigd te zijn dan elders. En internationaal hebben afgesproken. Daar ziet onze zelfs al betreft het een BFI met weinig werknemers, eigen Belastingdienst op toe en door dit kabinet is daar wordt Nederland zeker niet beter van en het extra budget vrijgemaakt om dat ook nog beter te probleem voor het bronland is er ook niet mee op handhaven. gelost. Daarom heeft staatssecretaris Weekers ook, oktober 2013 (3) Goed fiscaal vestigingsklimaat van groot belang voor Nederlandse e<:0nomie terecht, aangegeven dat hij best bereid is het systeem van de 10 krantenberichten steeds namen van Ame- aan te passen wanneer dat nodig mocht blijken te 1rikaanse multinationals opduiken als over agressieve zijn, maar dan wel in internationaal verband. Geen tax planning wordt gesproken. Zoals Tim Cook, de Alleingang. En bovendien niet op basis van soft law C EO van Apple dit voorjaar in de hoorzitting in de aanbevelingen, waar elk land weer zijn eigen inter .Amerikaanse Senaat ook al aangaf zal voor Ame- pretatie aan kan geven, maar door hard law oplos 1rikaanse concerns altijd behoefte blijven bestaan singen welke voor alle landen gelden. aan internationale fiscale structurering, wlang het .Amerikaanse fiscale systeem zo blijft. De kans dat Fiscaliteit ook bij BFI's niet altijd primaire motief ,de Verenigde Staten hun systeem verregaand zullen Bij een BFI is overigens helemaal niet altijd spra lbervormen is klein, hoewel ook aan de VS de uit ke van primair fiscale motieven. Als een bank een werking van het actieplan van de OESO niet voorbij lening verstrekt aan een internationaal concern of :zal gaan. obligaties uitgegeven worden om financiering op te halen op de geldmarkt, zal vrijwel steeds gebruik Sp in off gemaakt worden van een financieringsmaatschappij. BFI's leveren werkgelegenheid voor rowel laag- als Het is nu eenmaal veel eenvoudiger om aan een en lboogopgeleiden en dragen bij aan onze kenniseco- kele groepsvennootschap te lenen dan aan 26 ver 1nomie. Daarbij dient niet alleen gedacht te worden schillende maatschappijen binnen dat concern. Bo aan eigen werknemers bij de BFI's en omzet voor de vendien is het voor de bank of obligatiehouders w ifinanciële sector (trustsector, bankiers, advocaten, ook veel beter te regelen om zekerheden te krijgen. notarissen, fiscalisten, accountants en overige finan Bij houdstermaatschappijen zal per definitie geen ,ciële dienstverleners), maar moet ook de indirecte sprake zijn van base erosion, want de dividenden die werkgelegenheid niet uit het oog verloren worden. worden ontvangen van de dochtermaatschappijen De buitenlandse bestuurders van de BFI's komen komen uit lokale winst ná belasting. Dit is alleen an iimmers geregeld naar Nederland om te vergaderen ders als sprake is van een 'hybride lening', die in het •~n te overnachten en rorgen daarmee voor inkom buitenland wordt aangemerkt als schuld en in Ne sten voor taxichauffeurs, hotels, restaurants, Schip derland onder de deelnemingsvrijstelling valt. Een lbol, pizzakoeriers, etc. Oud-bewindslieden Ver van de voorstellen van OESO en de EU is ook om meend en Van der Ploeg wezen er in een column in dat gat te dichten. De vraag is alleen hoe. Veel BFl's De Telegraaf eind 2012 al op dat het eigenlijke pro zijn wgenoemde landenholdings van multinationals lbleem van aanscherpen van de toegangseisen mis met overigens grote operaties in Nederland. Ook schien niet eens w zeer ligt bij het potentiele verlies vormen veel holdings hetjoint venture vehikel tussen aan banen voor de hoger opgeleiden, maar meer bij samenwerkende bedrijven. Om praktische redenen ,degenen die zij weer aan het werk houden. De VVD staan de werknemers veelal niet op de payroll van de iis pro business. Laat het parlement en de regering er holding, maar dat wil niet zeggen dat sprake is van ,dan voor zorgen dat deze business niet verloren gaat. een lege vennootschap die alleen om fiscale redenen Onze fiscale infrastructuur vervult daarnaast in Nederland is gevestigd. Het criterium 'personeel ook een 'voorportaalfunctie' in het kader van het in de BFI' is daarmee ook zeker niet maatgevend. vestigingsklimaat. Een niet op voorhand vast te stel Daarmee is het verhaal echter nog niet af. Een llen deel van in Nederland gevestigde BFI's groeit belangrijk element is ook hoe de inkomsten die iimmers uit tot een volwaardig bedrijf of Europees door Nederland 'heenstromen' uiteindelijk worden lboofdkantoor, vaak met honderden werknemers. belast in het buitenland. Dat zal sterk afhangen van H elaas heeft SEO niet voldoende tijd gehad om hier het fiscale systeem van het andere land. De Ver goed onderzoek naar te doen, maar er worden in het enigde Staten kennen een systeem waarbij de facto irapport wel enkele sprekende voorbeelden genoemd. alleen winsten worden belast van activiteiten in de Daarnaast is het een bekend feit dat bijna alle in Ne Verenigde Staten. Voor rover buitenlandse winsten ,derland actieve Japanse concerns in de vorige eeuw niet worden teruggehaald naar de Verenigde Staten gestart zijn met een bescheiden financierings- of kan in wezen oneindig uitstel van heffing worden lboudstermaatschappij. Daardoor leerden ze Neder bewerkstelligd. Dit levert een groot concurrentie lland kennen en stond ons land boven aan de lijst voordeel op voor Amerikaanse bedrijven en dat is 1toen de keuze gemaakt moest worden voor de loca- dan ook wellicht de voornaamste reden waarom in 9 1tie van het Europese hoofdkantoor. Het totaal aan N Goed fiscaal vestigingsklimaat Van groot belang voor Nederlandse economie Uberaal Reveil Nederlandse werkgelegenheid bij Japanse bedrijvern toch pal voor moeten gaan liggen. Het beleid zou is volgens de Netherlands Foreign Investment Agemy zich veeleer moeten richten op het wegnemen van inmiddels uitgegroeid tot rond de 35.000 directe barrières. Dat is immers ook waar we als liberalen banen en meer dan 100.000 indirecte banen. voor staan. Daar waar staatssecretaris Weekers heeft Nederlandse BFI's leveren verder een positieve aangegeven met de internationale initiatieven van bijdrage aan de reputatie van Nederland in het bui OESO en de EU mee te willen werken, moet ervoor tenland als belangrijke investeerder. Als rechtstreeks worden gewaakt dat de oplossingen voor alle landen gevolg van de vestiging van talloze kantoren in Ne-• gelijk zijn en op hetzelfde moment worden inge derland staat ons land in veel landen hoog op de voerd. Bij de wijze van invoering dient het gevolg lijst van grootste investeerders. Dit opent deuren ern voor het fiscale vestigingsklimaat steeds scherp in de vergemakkelijkt de (economische) toegang tot die gaten gehouden te worden, anders zou het Neder landen. land wel eens duur kunnen komen te staan. BFI's zijn om die reden voor ons land reeds (potentieel) goud waard en zou de liberale harteni Mr. B.R. Zoetmulder is voorzitter van de Commissie harder moeten doen kloppen. Bovendien blijkt uit Internationale Fiscale Zaken van de Nederlandse Orde onderzoek van de Erasmus Universiteit dat de direct: van Belastingadviseurs en lid van de landelijke fiscale kwantificeerbare bijdrage van Europese hoofdkan commissie van de VVD. toren maar een topje van de ijsberg is van de wer-• kelijke strategische waarde voor ons land.4 Vaak is Noten: een hoofdkantoor een kweekvijver voor Nederlands 1) WD, 'Om de vrijheid', Liberaal Manifest, 2005. p. 46. toptalent en een katalysator voor verdere innovatie,, 2) ' Firms rush to relocate in low-tax Britain', 1he Telegraph, 4 economische groei en werkgelegenheid; bij uitstek mei 2013; koren op de VVD molen. 'Nederland rolt rode loper uit voor multinationals' en De regering zou daarom juist beter zijn best: 'Nederland strijdt met Britten om bedrijven', NRC Han moeten doen om volgens goed liberaal gebruik delsblad, 18 mei 2013; 'Fiat maakt fiscale vlucht naat VK', diverse belemmeringen voor het vestigen van eern Ha Financieele Dagblad, 22 mei 2013; 'Lyondell weg om hoofdkantoor in Nederland weg te nemen en nog winsnaks', De Telegraaf, 10 juni 2013. eens goed naar de voorstellen van het Topteam 3) M.G. Baaij e.a., Wederzijds profijt. De strategische waarde van Hoofdkantoren moeten kijken. Hierbij valt met: de top 100 concernboofdkantoren voor Nederland en van Ne name te denken aan het versoepelen van de divi-· derland voor deu top 100, Rotterdam, 2009. dendbelasting voor bedrijven die hun hoofdkantoor naar Nederland verplaatsen (of het liefst zelfs geheel[ Toch eenAlleingang... Regering, wees snel afschaffen, zoals het Verenigd Koninkrijk heeft ge-• helder en beweeg aub niet verder! oktober 2013 (3) Goed fiscaal vestigingsklimaat van groot belang voor Nederlandse e<:0nomie • onbedoeld gebruik te bestrijden, is de uitwerking lbij hen met veel activiteiten in Nederland. Door veel breder. D it geldt bijvoorbeeld ten aanzien van rnch als eerste te bewegen komt Nederland bij hen de groep van 23 'ontwikkelingslanden' die wordt over als een onbetrouwbare parmer. Nederland aangeboden om anti-misbruikbepalingen in het be stelt zich weer op als braafste jongetje van de klas en lastingverdrag op te nemen. Los van het feit dat een ondertussen lachen de Engelsen en Luxemburgers groot aantal van hen al decennia niet meer hulpbe zich krom. Ik kan mij indenken dat deze turn een hoevend is en het naar mijn mening Nederland niet noodzakelijk compromis was in de as van coalitie en past hen zo te behandelen, ontstaat nu grote onze ,daarmee politiek onafwendbaar. Maar het is nu zaak kerheid voor de reeds bestaande investeringsstructu ,dat de regering snel helder beleid formuleert over ren . De voorstellen mogen in de ogen van sommige ,de uitvoeringsaspecten en in het debat in Tweede critici beperkt lijken, maar zijn dat in de praktijk Kamer, eind september, de rug recht houdt. Bedrij zeker niet. Bovendien zijn de voorstellen op cruciale ven zijn mobiel en het gras is immers elders altijd punten onvoldoende concreet, waardoor voor veel groener. Als nog verder wordt bewogen, dan zullen buitenlandse investeerders onzekerheid ontstaat of !buitenlandse bedrijven snel afhaken. En dat is niet Nederland wel het juiste (tweede) thuisland is. Ook ifijn voor de Nederlandse werkgelegenheid. Dinsdagavond 5 1novetnber 2013 Telderslezing 2013 Margaret Thatcher: a lady notfor turning Op dinsdagavond 5 november 2013 vindt de jaarlijks.e Telderslezing plaats. D it jaar wordt de lezing ver zorgd door Charles Moore, journalist en auteur van de geautoriseerde biografie van Margaret Thatcher. Margaret Thatcher, de voormalig leider van de Cons,m1ative Party en prime minister van het Verenigd Koninkrijk van 1979 tot 1990, overleed in april di1t jaar. Moore zal haar politieke leven bespreken. Wat betekende de conservatieve ideologie voor haar c;!Il hoe was die herkenbaar in haar beleid? Kon ze misschien ook als een klassiek-liberaal worden gezien? Charles Moore zal ook ingaan op de vraag wat we vandaag de dag nog van Margaret Thatcher kunnen leren. In 2003 zegde Moore zijn baan bij 1he Daily Telegra_ph op om de biografie van Margaret Thatcher te gaan schrijven, welke altijd bedoeld is geweest om ma haar dood gepubliceerd te worden. Het eerste deel van de geautoriseerde biografie, Not For Tuming, werd in april van dit jaar gepubliceerd, vlak na de begrafenis van Margaret Thatcher. Tegenwoordig schrijft Moore voor zowel The Daily Telegraph als The Spectator. U bent van harte uitgenodigd voor de lezing. D e lezing start om 20.00uur. U bent welkom in de Geertekerk in Utrecht (Geertekerkhof23) vanaf 19.30uur. De lezing en bespreking van vragen uit de zaal duurt tot ongeveer 21.45uur, waarna de avond wordt afgesloten met een borrel. De Telderslezing is gratis toegankelijk, maar aanmeldilllg is verplicht via [email protected]. Vergeet u dan niet om uw naam en adres bij uw aanmelding te vermelden. Tot dinsdagavond 5 november in de Geertekerk Utr,echt! 8SJ Telderss.tichting 12 Goed fiscaal vestigingsklimaat Van groot belang voor Nederlandse economie Uberaal Reveil tin en KORTOM ~ BELASTING OP PRODUCTIE ENVERKOOPVAN DRUGS - Ja111 Stoop - Voor de meeste producten controleert de overheid! legaliseren van drugs, het controleren van produc de productie en de verkoop enigszins of zelfs de-• tie en verkoop, en het belasting heffen daarop zijn gelijk en heft zij belasting op deze producten. Eérn maatregelen waar enige moed voor nodig is, maar bedrijfstak, waar in Nederland veel geld in omgaat" waarvan op langere termijn de voordelen de nade blijft hier buiten. Ons land loopt daardoor veel geld! len ruimschoots overtreffen. Door het legaliseren mis. Natuurlijk is er internationaal bepaald dat het ontstaat de mogelijkheid om drugs behoorlijk te beter zou zijn geen drugs te produceren en te gebrui-• controleren, zoals de regering van Uruguay nu gaat ken, maar in de praktijk blijkt dit niet te werken .. doen. Het lijkt het verstandigst om met de softdrugs Doordat de overheid de productie van softdrugs niet: te beginnen, maar op den duur greep te krijgen op controleert, is de hoeveelheid werkzame stof de laat-· het geheel van de drugs. Goede voorlichting naar ste jaren toegenomen en doordat gebruikers niet zo, binnen- en buitenland, uitdragen dat legalisering goed weten wat ze krijgen, lijden zij schade. minder problemen veroorzaakt dan bestrijding, is Het vorige kabinet heeft de merkwaardige regell natuurlijk nodig. De trits van legaliseren, controle bedacht, dat alleen Nederlanders bij een coffeeshop, ren en fiscaliseren zal Nederland veel gezondheid, mogen kopen. Daarmee betalen ook alleen Neder-• welvaart en belasting opleveren.A !anders belasting. Buitenlanders moeten zich wen-• den tot de belastingvrije straathandel om aan drugs Jhr. ir. JA. Stoop is gepensioneerd ambtenaar natuur te komen. De overheid deed daarmee niet alleern bescherming en gewezen lid van de VVD Partijcom mee aan discriminatie, maar stimuleerde ook de missie Infrastructuur en Milieu. Tevens is hij voorzitter drugscriminaliteit. De Nederlandse samenleving is van de Fietsersbond Leidschendam-Voorburg en hij is hiervan mede het slachtoffer, om van de buitenland- diaken in de Protestantse Gemeente Voorburg. se kopers die twijfelachtige producten kopen maar te zwijgen. Was dat de bedoeling van het kabinet? Liberalen hebben de traditie kritisch naar (wet-· A Op internet is veel ach tergrondinformatie te vinden. Zie on telijke) regels te kijken en de regels aan te passern der meer http://www.gewoon-nieuws.nl/20 13/05/marijua als ze hun doel niet of onvoldoende bereiken. Het: na-legaliseren/H.Ufp-NL7CTcs. oktober 2013 (3) Kortom 9 WERKLUST ALS LIBERALE DEUGD? @ EEN OPSTEL OVER DE SPANNING TUSSEN WERKLUST ENVRIJHEID - Niels de Leeuw - In onderstaande bijdrage onderzoekt Niels de Leeuw de op het eerste gezicht tegenstrijdige verhou ding tussen werk, dat allerlei verplichtingen met zich meebrengt, en het liberale streven naar individu ele vrijheid. Waarom hechten liberalen zo'n groot bdang aan werk? De Leeuw zoekt het antwoord in het concept van 'positieve vrijheid', ontleend aan het denken van lsaiah Berlin en bepleit dat het on derwijs de werklust als deugd stimuleert. De redacti,e moedigt uw reactie op De Leeuws pleidooi aan! Inleiding ·werk in loondienst is in wezen saai. Het is een gees- 'De week is weer doormidden, bijna weekend! ' Wie 1telijke of lichamelijke handeling die we in meer of op woensdagmiddag de radio aan zet, kan niet om mindere mate herhaaldelijk opnieuw uitvoeren. Om deze goede boodschap heen. Werk betekent blijk ,die handeling uit te voeren moeten we vaak vroeg baar vooruitkijken naar het weekend. Veel mensen opstaan of juist tot laat doorwerken terwijl er leuke- vinden werk echter wel een belangrijk deel van een 1re dingen te doen zijn. Werkende mensen zijn raar. goed leven. Deze waardering van werk lijkt strijdig te Naast loon, poedersoep en koffie krijgen we ech- zijn met het streven naar maximale individuele vrij 1ter ook reacties van mensen op ons werk, tenminste heid. De hoofdvraag van het artikel is: 'Hoe dient als we van goed 'levend' werk kunnen spreken. Geld in de liberale visie werklust zich te verhouden tot alleen zorgt voor 'doods' werk: werk waarin mensen individuele vrijheid?' Ik verken in deel I de spanning iniet om hun werk leven, maar werken om te leven. tussen ideaalbeelden rondom werk en de dagelijkse Bij dit werk gaan de mensen van 9 tot 5 even dood, praktijk. In deel II zet ik twee klassieke vormen van met als levenslijn de telefoon die tijdens de pauzes vrijheid uiteen vanuit de filosofie van lsaiah Berlin, ,en het werk een venster is op het echte leven. Waar vervolgens pas ik deze toe op de werkvloer. In deel ,dering van klanten, leerlingen, cliënten, collegàs en III toets ik mogelijke beleidsmatige toepassingen lleidinggevenden laten het werk echter opleven. Le van de filosofie van Berlin op de werk- en school vend werk heft de tegenstelling tussen werkweek en vloer aan het mogelijke gevaar van paternalisme. weekend op. Er wordt dan ook op het werk gewoon geleefd. Voor deze waardering gaan mensen fluitend I. ,door de file naar het werk ook al gaat de wekker veel Hoe te fluiten door de file? 1te vroeg. Bij de eerste zonnestralen is de ochtendroes van veel mensen vervuld met dromen over het vrije onder II. nemerschap. Er is een grote groep die deze mooie .Berlin en de bevrijding van de werkvloer dromen heeft waargemaakt. Deze mensen hebben H oe is het gedrag van deze 'gekke', werklustige, vrijheid van een baas, maar helaas niet een vrijheid mensen te verklaren? Ook met waardering blijven van verplichtingen die al dan niet gewild zijn. De ,die vermoeiende verantwoordelijkheden op het VVD probeert voor hen de meest vervelende ban werk immers bestaan. Het denken van lsaiah Ber den weg te werken, voornamelijk banden met de llin (1909-1997) kan ons hier inzicht geven. Berlin overheid. De sterkste band is echter niet weg te systematiseerde twee soorten vrijheid, namelijk po werken; de band tussen de zaak en het privéleven. sitieve en negatieve vrijheid. Ik pas de theorie van Werkweken van 80 uur laten zich niet altijd gemak Berlin direct toe op de werklustige mens. kelijk verbinden met het eigen gezin en vrienden. Goed leven is volgens werklustige mensen niet Veel mensen zijn dan ook geen ondernemer alleen te ontlenen aan een mate van negatieve vrij (meer). Ook zij blijven echter vaak werklustig. Hun lbeid, de vrijheid van externe banden - zoals die vrijheid is op papier wel sterker beperkt. Zij werken met werkgevers - die ons hinderen onze eigen wil niet alleen voor hun inkomen, maar ook nog voor 1te volgen. 1 Goed leven ontstaat voor deze werklusti een baas. Hoe kan het toch dat zij werk waarderen? gen in het leven enkel wanneer er sprake is van een 14 Werklust als liberale deugd? Uberaal Reveil mate van positieve vrijheid. Dit is onder andere eern monster te zijn. vrijheid van dwangmatige interne emoties, die ons Hoe te wapenen tegen deze monsters? De over soms eveneens hinderen onze eigen wil te volgen ern heid kan ondanks alle goede bedoelingen ten spijt verantwoordelijk te gedragen naar onszelf en onze weinig hulp bieden. Deze monsters steken altijd medemensen.2 Vrijheid in deze vorm kan het best: en overal de kop op. Het zijn alleen werkgevers en worden gedefinieerd als zelfbeheersing. Positieve werknemers onderling die het goede werk kunnen vrijheid kan er dus in de praktijk als volgt uit zien. . bevorderen. De enige fundamentele mogelijkheid is Het is vaak beter voor het eigen geluk om verant-· het bevorderen van deugdelijkheid door en voor alle woordelijkheid te nemen en toevertrouwde takern betrokkenen. Het vergroten van positieve vrijheid - goed te vervullen dan de volgende fles Pinot Gris in de zin van de deugd zelfbeheersing - is hierbij het of Triple te bestellen en weer een extra dag vrij te middel om werklust te bevorderen. nemen. Het genot dat uit (zelf)waardering van het: nemen van verantwoordelijkheid voort komt, duun: III. immers langer dan die uit fles, feest en festival. De 'eindbaas' die paternalisme heet De bron van het goede leven ontspringt voor Zoals in iedere videogame doemt er ook in dit per die werklustige mensen dus juist uit het nemen ern spectief een groot, lelijk, eindbazig monster op dat cultiveren van verantwoordelijkheid in onze werk-• we moeten verslaan willen we dit 'spel' uitspelen. relaties. De stroom aan verantwoordelijkheid die er De eindbaas is in dit geval het paternalisme. Uit uit voortvloeit helpt onze positieve vrijheid tot bloeii voorgaande passage ontstaat een beeld van de mens te laten komen. Met diezelfde stroom mee komt er waarin positieve vrijheid - vrijheid als zelfbeheersing zeer zeker 'troep' mee die onze negatieve vrijheid! - een grote rol speelt. lsaiah Berlin wees in zijn be belemmert. Het is de vraag voor ieder mens in hoe-• roemde essay op de kwaliteiten van het concept van verre deze 'troep' de doorstroom naar het goede Ie-• positieve vrijheid, maar ook op de valkuilen.3 Op ven werkelijk blokkeert. Het is de opdracht de juiste twee niveaus heeft een dergelijk vrijheidsconcept stroming te behouden en daarmee zichzelf tot ont-· kwaliteiten, zo stelt hij. Met het vrijheidsconcept plooiing te laten komen. als zelfbeheersing kunnen op individueel niveau de eigen zwakheden aan de orde worden gesteld en kan Monsters! men irrationele neigingen in de mens proberen te Hoeveel mensen zijn er echter niet die zoveel troep elimineren, zodat de wil in staat wordt gesteld haar te verwerken krijgen dat alle werklust verdwijnt? Is rationele doelen te realiseren. Op collectief niveau voorgaande, realistisch bedoelde, passage niet alsnog bekrachtigt het de natuurlijke wens van de mens een al te rooskleurig droombeeld? Om dat te kunnern om de groep waarmee de mens zich identificeert als beoordelen dienen we alle factoren nog eens nader te zichzelf beheersend te erkennen, hiermee de eigen bezien op mogelijke monsters die onze droom versto-· (gevoelsmatige) vrijheid vergrotend. De bijpassende ren. Het is belangrijk om deze monsters te beschou-• valkuilen komen voort uit ten eerste de wens om ir wen, omdat hier veel ziektebeelden en uitval wordt: rationele neigingen in andere mensen te elimineren veroorzaakt met alle menselijke tragedies van dien. en ten tweede het uitoefenen van heerschappij door Het eerste monster is dat van oninteressant: de grootste - zichzelf als meest rationeel beschou werk. Veel mensen werken niet op hun eigen nivearn wende - groep over kleinere groepen. Berlin geeft als ofvolge ns de eigen passie. Dit monster schijnt nooit: medicijn een gezonde dosis negatieve vrijheid, gega direct aan te vallen, maar eerst jaren aan het beern randeerd door het recht. Ieder individu dient te be van zijn slachtoffers te blijven hangen waardoor deze schikken over bescherming tegen die heerszuchtige hun lichamen door de gangen van het werk moetern groepen. Berlin sluit zijn essay af met de stelling dat slepen. Het tweede monster is dat van onmense-• het echter continu zoeken is naar de juiste dosis van lijke collega's. Dit monster - met talloze kinderern negatieve vrijheid, omdat het medicijn ook bijwer - omsingelt je overal. Na een paar aanvallen krij-· kingen heeft.4 Het loopt immers het risico natuur gen de meeste slachtoffers gelukkig wel een dikke lijke menselijke verlangens te ontkennen die binnen huid om het zelfrespect te beschermen, maar velern het concept van positieve vrijheid vallen. Onvrijheid lijden hevig aan de gevolgen. Het derde monster is ontstaat dus uit een verstoorde balans tussen nega niet minder gevaarlijk. Dit monster heet Eerzucht. . tieve en positieve vrijheid. Het hechten van teveel Voor dit monster is geen status hoog genoeg en elke waarde aan één concept van vrijheid miskent de waardering te min. Het schijnt een zeer succesvoll menselijke natuur. oktober 2013 (3) Wertlust als liberale deugd? Het pensioen als gemene deler symptoombestrijding. De wil van mensen wordt ge De vraag is dus of de door mij gewenste nadruk op ,durende hun opvoeding en onderwijs gevormd. Ou positieve vrijheid - in de zin van het bevorderen van ,ders spelen een grote rol in de vorming van mensen. individuele zelfbeheersing - en werk als essentiële :Zij hebben de plicht hun kinderen toe te rusten met elementen voor mens-zijn niet te zeer doorslaat. Het waarden die hun kinderen helpen zichzelf te beheer gevaar van paternalisme is levensgroot. Paternalisme sen zodat zij hun eigen werkzame leven vorm kun wordt door Berlin gedefinieerd als het maken van nen geven. Het onderwijs speelt naast de ouders een een onrechtvaardigde inbreuk op de wil van ande !bescheiden, maar niet te onderschatten rol. Zonder ren.5 Rechtvaardigheid is binnen negatieve vrijheid ,dat het ministerie van Onderwijs hiertoe regelingen te definiëren door middel van het schadebeginsel; moet maken, moeten leraren zich mijns inziens be het vrij handelen naar de eigen wil, zolang er geen wust zijn van hun plichten jegens leerlingen. Leraren kwaad over anderen wordt uitgeroepen.6 Een moge moeten realiseren dat zij leerlingen in staat moeten lijke conclusie binnen deze definities is dat bij het stellen hun verantwoordelijkheden te dragen in het uit vrije wil verzaken van verantwoordelijkheden werkzame leven. Zoals het onderwijsrapport van de in werkrelaties inbreuk op de vrijheden van het in Teldersstichting terecht stelt moet de 'menselijke dividu rechtvaardig kan zijn. Het uit vrije wil niet factor' - met een belangrijke plaats voor zelfbe- werken schaadt immers anderen, tenminste als dit 16.eersing - door de gehele schoolcultuur heen een ten koste komt van mensen die niet uit vrije wil de jplaats hebben.7 Hoewel moraal voor veel liberalen werkweigeraar in onderhoud moeten voorzien. Als vaak terecht een vies woord is, is moraliseren op het een man of vrouw afspreken dat de ene de kostwin vlak van arbeidsethiek wel vereist. Er is nu eenmaal ner is en zij komen daarmee als huishouden rond wenselijk en onwenselijk gedrag. Wanneer dat on dan lijkt me daar geen enkel bezwaar tegen. Als wenselijke gedrag schadelijk is voor anderen, dient mensen uit vrije wil - voor de duidelijkheid ook ,een samenleving - al dan niet met behulp van de niet vanwege ziekte of onvrijwillige werkeloosheid overheid - maatregelen te treffen. Het is op dit punt - echter thuis zitten en uitkering wensen te ont van arbeidsethiek lastig te denken dat het onderwijs vangen dan vormt dit een inbreuk op de vrije wil slechts inzicht verschaft in de diversiteit aan normen van de betalers ervan. De mensen die wel werken ,~n waarden.8 Er is op het vlak van arbeidsethiek zouden nooit bij het begin van iedere werkdag om geen pluralisme, zoals dit bij allerlei in verval zijnde 04.50u uit vrije wil een contract tekenen, waarbij mlturele waarden wel het geval is. Arbeidsethiek is zij toestemmen het verdiende geld van bijvoorbeeld verbonden aan een dwingende ijzeren band die ons het eerste uur over te maken naar diegene die uit allemaal verbindt. De band van het economische vrije wil niet wenst te werken. Anders ligt dat bij irendement dat alleen collectief op niveau kan wor het geval van arbeidsongeschikten, omdat men zich ,den gehouden, houdt ons in elkaars greep.9 Of we rationeel kan voorstellen ooit in diezelfde positie te ,dat nu een droom of nachtmerrie vinden, een goed verkeren en dezelfde hulp nodig te hebben. Het li !Pensioen willen we wel. De samenleving is met het beralisme ziet de mens dus ook in dit geval niet als !Preventief bestrijden van dit schadelijke gedrag niet een atomair individu, maar als onlosmakelijk deel jpaternalistisch. Men maakt immers een 'inbreuk' op van de samenleving waarin verantwoordelijkheid ,de vrije wil van sommigen om schade aan anderen en dient te worden genomen. Uiteindelijk komt het zichzelf te voorkomen. Is het consequent om niet te nemen van die verantwoordelijkheid ten bate van de ''preken' (een negatief geladen woord voor 'duidelijk mogelijkheden tot zelfbeheersing van een zo groot zijn over verwachtingen') over deugdelijkheid op de aantal mensen. De overheid mag dus inbreuk ma werkvloer, als men ongewenst gedrag later wel met ken op de vrije wil van mensen die uit vrije wil niet jjuridische middelen afstraft? Is achteraf straffen libe werken, maar wel beroep doen op een uitkering. Dit iraler dan vooraf zeer duidelijk maken wat vereist is? is geen paternalisme, maar vloeit direct voort uit het schadebeginsel. Niet 'vrijheid blijheid', maar 'zelfbe Afsluiting heersing' is de kern van dit liberalisme. Vrijheid is Hoe verhoudt de liberale visie op werk zich tot indi gebonden aan de mate waarin men zichzelf weet te viduele vrijheid? Als de liberaal mensen aan het werk beheersen. Doet de mens dat niet, dan dienen wet wil zien is het niet enkel vanuit macro-economisch ten hem of haar tot zelfbeheersing te dwingen. lbelang, maar ook uit een positief mensbeeld waarin werk een belangrijke rol speelt om een goed leven De menselijke factor: onderwijs in werklust 1te leiden. In dit goede liberale leven is het nemen Het wetmatig inperken van vrijheden is echter van verantwoordelijkheid de waarborg van vrijheid Il Werklust als liberale deugd? Uberaal Reveil en niet de belemmering ervan. In de praktijk karn Noten: werk wel beklemmen, i.eker als men zich teveel richt: 1) H. Hardy, lsaiah &rlin: Libmy, Oxford, 2002, pp. 169-178. op waardering en status. De zelfbeheersing van han: 2) Ibidem, pp. 178-181. en geest schiet dan tekort en ontneemt zicht op in-• 3) Ibidem, pp. 187-208. trinsieke waarden die in werklust besloten liggen" 4) Ibidem, pp. 208-217. Het zorgen voor voldoende goed werk voor ieder-• 5) Ibidem, pp. 183. een is niet eenvoudig of zelfs onmogelijk. Voorbe-• 6) J. Gray & G.W. Smith, 'J.S. Mill On Liberty', in: Focus, reiding op de menselijke tragedie die 'werken' heet: Londen, 1991, p. 30. lijkt daarom noodzakelijk. Hierdoor zouden minder 7) J. A. Bruijn e.a., Onderwijs: De derde dimensie, geschrift 117 mensen met de wet gedwongen hoeven te worden, van de Prof. mr. B.M. Teldersstichting, Den Haag, 2012, om verantwoordelijk te werken, maar meer mensen, p. 118. tot dei.e verantwoordelijkheden worden aangetrok-• 8) M. Wïssenburg, 'Liberalisme, eerlijkheid en rechtvaardig ken. Ik pleit voor het stimuleren van opvoeding ern heid', in: M. Wissenburg e.a., Eerlijk;, eerlijk: Wat een libe onderwijs in deugden van werklust om werk te be-• raal van de staat mag verwachten en van zichzelf moet vergen, sparen voor werkgevers en rechters en het welzijrn Den Haag, 2011, pp. 41-43. van werknemers te verhogen. 9) P. Sloterdijk, Mediatijd, Amsterdam, 2012, p. 34. N. C. W.M de Leeuw, MA is Lid van de VVD afdeling'. 's-Hertogenbosch en docent godsdienst!Levensbeschou- wing in Huist en Utrecht. oktober 2013 (3) Werklust als liberale deugd? 9 DIEPGEWORTELDE SCEPSIS VAN HET LIBERTARISMETEGEN DE MC)DERNE STAAT WEERLEGD OP HISTORISCHE EN THEiORETISCHE GRONDEN ~ - Wim Couvvenberg - Het libertarisme, als denkrichting binnen de liberale, traditie, gedoogt hooguit een minimale staat die zorgdraagt voor de veiligheid. W im Couwenberg betoogt met behulp van een historische beschrijving van de burgermaatschappij en theoretische argumenten dat deze minimalistische staat toch echt on voldoende is om de individuele vrijheid van burgers te beschermen. De grondleggers van de moderne democratische rechtsstaat hebben in Couwenbergs ogen dan ook een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van een omvangrijkere staat die niettemin de individuele vrijheid en veiligheid beter dient. Binnen de liberale denktraditie pleegt men een drie germaatschappij gebaseerd op privaat eigendom, tal afzonderlijke denkrichtingen te onderscheiden: jparticulier initiatief en de vrije markt als econo het klassiek-liberalisme, waarvan het neoliberalisme misch ordeningsmechanisme, te verabsoluteren als een nieuwe actuele variant is; het sociaal-liberalisme, lbet meest natuurlijke samenlevingsmodel. Met een waarvan in Nederland D66 een exponent wil zijn; !beroep op het natuurrecht stoelt het zijn maatschap en het libertarisme dat in Nederland wel enige aan JPijvisie op de hypothese van de natuurlijke gelijk hang heeft, maar als politieke denkrichting toch een lbeid van mensen en op het eigendomsrecht als de marginaal fenomeen is gebleven in tegenstelling tot inatuurlijke basis van alle andere rechten van de de VS, waar het meer weerklank vindt. mens. Dit staat in schril contrast met het marxisme, Binnen het libertarisme onderscheidt men nader ,dat in dat eigendomsrecht juist de erfzonde van de een anarchistische variant, vertolkt door anarcho mensheid ziet, want de bron van alle maatschappe kapitalisten die de staat volledig afwijzen; en het lUjke ongelijkheid. zogenaamde minarchisme dat een minimale staat Het natuurrecht waarop het libertarisme een gedoogt met het oog op de zorg voor defensie, po !beroep doet stamt uit de 17'-18' eeuw en is toen litie en justitie.1 geconstrueerd als een nieuwe transhistorische norm Zoals gezegd is het libertarisme in Amerika 1ter bestrijding van de transhistorische norm van het binnen de daar dominerende liberale denktradi goddelijke recht (droit divin), waarmee de absolute tie een respectabele richting met als meest promi monarchieën van het ancien régime gelegitimeerd nente politiek-filosofische exponent Robert Nozick werden. Aan die specifiek historische context ont (1938-2002), die het minarchisme krachtig vertolkt lleent het natuurrecht zijn juridische betekenis. Met heeft in zijn bekende boekAnarchy, State and Utopia ,een beroep op dat natuurrecht blijft het libertarisme (1974) en daarmee zoveel succes had dat libertaris mijns inziens gevangen in een abstracte, a-historische me enige tijd deel werd van de politiek-filosofische ,denktraditie, die alleen in een bepaalde historische mainstream. Meer bekend nog is Ayn Rand (1905- ,context relevant was. Als juridische normering is het 1982) die het libertarisme eerst uitdroeg in succes IUbertarisme echter spoedig op de achtergrond ge volle en klassiek geworden romans als Ihe Fountain ,drongen door historisch verankerde rechtsopvattin head (1943) en Atlas Shrugged (1957) (romans die gen, vooral door het rechtspositivisme. op veel Amerikaanse middelbare scholen zelfs ver Ook het idee van de civil society is ontstaan als plichte leesstof geworden zijn) en dat libertarisme iresultaat van een bepaalde ontwikkeling in het po vervolgens propageerde in non-fictie en in lezingen. lUtieke denken in Europa. Als theoretisch concept vindt het zijn oorsprong in het burgerlijk-liberale Historische achtergrond civil society ,denken van de 18e en 19e eeuw. In de Europese Vanuit mijn optiek is het libertarisme een stroming staatstheorie is in de geest van Aristoteles eeuwenlang waarin men ertoe neigt de civil society, dus de bur- geen onderscheid gemaakt tussen staat en maatschap- N Diepgewortelde scepsis van het libertarisme tegen de moderne staat wee~egd op historische en theoretische gronden Uberaal Reveil pij. Men sprak ronder onderscheid van 'civitas sivt~ geleidelijk in toenemende mate een beroep gedaan societas civile sive res publica'. Die traditie krijgt eern wordt op staatsingrijpen om die maatschappelijke nieuwe vertolking in de klassiek-democratische theo-• ongelijkheid te beperken met adequate sociale wet rie van Rousseau, waarin staat en maatschappij geheel[ geving. In de 20' eeuw resulteert dat in de ontwik in elkaar over- en opgaan. keling van de verzorgingsstaat die een steeds grotere Hiertegenover rijpt langzamerhand, vooral sinds greep krijgt op de economische en maatschappelijke de fysiocraten en de klassieke school het economische ontwikkeling met verstarrende en stagnerende effec denken gaan beheersen, het besef van een principieell ten als gevolg. onderscheid tussen de staat als bewust gecreëerde Als reactie hierop herleeft sinds de jaren '80 politieke heerschappijvorm, en de burgermaatschappiji van die eeuw het klassiek-liberale marktdenken, als een vrije, spontane vorm van samenleven, waarirn dat nu als neoliberalisme een nieuwe economische het proces van behoeftenbevrediging zich vamelf en maatschappelijke dynamiek teweeg brengt met voltrekt overeenkomstig de natuurlijke wetten varn snelgroeiende welvaart als resultaat. Die neoliberaal de markteconomie en de regels van het privaatrecht" geïnspireerde dynamiek wordt wel ruw verstoord Hisrorisch gezien is dit onderscheid een nieuwe, lib- door de financieel-economische crisis van 2008 met eraal geïnspireerde versie van het dualisme tussern een regelrechte bedreiging van de stabiliteit van het vorst (overheid) en feodale standenmaatschappij, dat financiële stelsel en een economische recessie als ge tijdens het ancien réyjme de ontwikkeling van de poli-• volg. Dat noopte plotsklaps tot vergaande staatsin tieke en maatschappelijke verhoudingen bepaalde" terventies die staatskapitalistische associaties opriep. Wanneer de stedelijke burgerij de hogere standen via1 Die dynamiek gaat tevens gepaard met groeiende de burgerlijke revoluties van de 18e en 19e eeuw heefi: maatschappelijke ongelijkheid en een verschrom uitgeschakeld als exponenten van sociaal-politieke peling van de samenleving tot een transactiemaat macht, gaat de corporatieve standenmaatschappiji schappij, waarin economische argumenten en over over in een individualistisch georiënteerde burger-• wegingen de belangrijkste criteria worden. Dit heeft maatschappij, die als een in principe staatsvrije Ie-• hernieuwde maatschappijkritiek van links en rechts venssfeer haar juridische verankering vindt in grond-· tot gevolg. wettelijk verankerde burgerlijke vrijheidsrechten als Een en ander is mijns inziens een historische constitutionele basis van de burgermaatschappij en irn weerlegging van de hypotheses van het libertarisme, de moderne staat haar politieke pendant als levens-• die ik tot slot kort zal aanvullen met een meer the voorwaarde voor een geordende vrijheidsbeleving. oretische verdediging van de moderne staat als een onontbeerlijke pendant van de burgermaatschappij. Geschiedenis civil society In de klassiek-liberale zienswijze wordt de staat op-· Moderne staat als uniek concept van politieke gevat en gelegitimeerd als beschermheer en dienaar integratie, maar als wdanig ook problematisch van de burgermaatschappij, maar - op basis van de Anders dan de radicaal-kritische houding van het ervaringen met de monarchale machtsstaat van het: libertarisme tegenover de staat, waarmee het liberta ancien réyjme - tegelijk ook gevreesd als voornaamste risme zich distantieert van de liberale beschavingstra bedreiging van de burgerlijke vrijheid. Die vrijheid! ditie in haar klassiek en sociaal-liberale interpretatie, ontplooit zich in de praktijk in het kader van eern ga ik uit van een positieve, maar wel genuanceerde groeiende verscheidenheid van relatief autonome waardering van de moderne staat wals die is ont subsystemen als economie, onderwijs, maatschap-· staan in de overgang van het premoderne naar het pelijke zorg, gewndheidszorg, wetenschappelijk: moderne type samenleving met de res publica.A De onderwek, huisvesting, sport en dergelijke en resul-• realisering van het statelijke dwangmonopolie staat teert in specifieke vormen van zelforganisatie, zelfre-• centraal in alle staatsvormingsprocessen en is bepa gulering en zelfbeperking van de daarbij betrokkern lend geweest voor het verloop ervan. Het belichaamt burgers.2 In het voetspoor van de liberale revoluties zich in politie, justitie en krijgsmacht en komt tot van de 18< en 19< eeuw is het de markteconomie gelding in interne (privaatrechtelijke, strafrechtelij die als subsysteem steeds meer dominant wordt met: ke en administratieve) en externe (volkenrechtelijke) het klassiek-liberale marktdenken als legitimerende sancties of dwangmiddelen. ideologie, met grote ongelijkheid als uitvloeisel ern de opkomst van socialisme in meerdere variantern als ideologische en politieke regenstroming. Onder A Res publica: de publieke zaak als morele kern van de staat en de monopolisering van de geweldsmiddelen en de belasting invloed hiervan komt er een proces op gang, waarirn heffing als belangrijkste bron van staatsmacht. oktober 2013 (3) Diepgewortelde scepsis van het libertarilsrne tegen de moderne staat weerlegd op historische en theoretische gronden De ontwikkeling van het fiscale machtsinstru geweldsmonopolie makkelijk ontaarden in een re ment en van een adequate belastingpolitiek als so Jpressieve machtsstructuur als dar gevaar niet bij lide basis van de staatsfinanciën is daarnaast een van voorbaat wveel mogelijk ingetoomd wordt. Als de grootste problemen in de staatsvormingsproces voornaamste exponent van het op zichzelf wense sen geweest en heeft ook grote invloed gehad op het lUjke politieke integratieproces komt de staat con- verloop ervan.3 Zij ligt wals bekend ten grondslag 1tinu in de verleiding door te schieten in totalitaire aan de ontwikkeling van het vertegenwoordigende irichting en soms zelfs te ontaarden in staatsterro- stelsel ('no taxation without representation'). 1risme. Het schrikbewind van Robespierre tijdens de De ontwikkeling van de moderne staat zie ik als Franse Revolutie is daarvan een bekend voorbeeld de expressie van een uniek concept van politieke in ,evenals de staatsterreur van fascistische regimes in tegratie, stabiliteit en continuïteit. Zonder de staat lbet Interbellum en van communistische regimes die vallen we terug in de natuurtoestand zoals Hobbes ontstaan zijn in het voetspoor van de Russische Ok- die op klassieke wijze in zijn Leviathan beschreven 1toberrevolurie van 1917. In her terrorismedebat van heeft als een leven 'solitary, nasty, brutish, crue/ and ,de jaren zeventig behoorde staatsterrorisme naast en short' . De realiteit van falende staten in onze tijd is 1tegenover niet-statelijke vormen van terrorisme tot daarvan een actuele illustratie.4 De staatsidee is één lbet polemologische jargon van die jaren en werd het van de weinige politieke ideeën die een opmerke 1mede ter verklaring van niet-statelijke uitingen er lijke duurzaamheid vertonen. Met weinig bewust van aangevoerd. nagestreefde politieke ideeën en doelstellingen is dar In onze tijd staan de principes van de democra- het geval. De politieke geschiedenis is een kerkhof 1tische rechtsstaat wereldwijd onder druk als gevolg van mislukte projecten en ambities. van de strijd tegen internationaal terrorisme. De Al boet de staat door groeiende internationale anti-terrorismewetgeving en -praktijk hollen die afhankelijkheidsrelaties en transnationale vormen JPrincipes geruisloos uit. Dat geldt bijvoorbeeld voor van samenwerking in aan politieke betekenis en in !burgerrechten als het recht op privacy en een eerlijk vloed, er blijft niettemin behoefte aan staten zoals strafproces, de vrijheid van meningsuiting, het recht we die nu kennen als waarborg voor de instand ,op overheidsinformatie en zelfs het recht op leven houding van openbare veiligheid, de ontwikkeling ,en het verbod op martelen, hoewel die als een abso en instandhouding van een effectieve rechtsorde, lluut (in de zin van niet aan beperkingen onderhevig) bepaalde openbare voorzieningen en een redelijke grondrecht gelden.6 Wie verdacht wordt van rerro- mate van sociale cohesie en stabiliteit, wat ook terug 1risme verliest in de VS zijn burgerrechten en kan dringing van een te ver doorgeschoten maatschap officieel aangeklaagd en elders gemarteld worden. pelijke ongelijkheid vereist. Dat impliceert voorts :Sinds 9/11 verkeren we in een permanente staat het voortbestaan van verschillende nationaliteiten van (virtuele) bedreiging en als reactie daarop steeds en dus de handhaving van in- en uitsluiting van 1meer onder preventief toezicht van overheidswege mensen. De laatste decennia is dat als een nieuwe 1met als recent voorbeeld de door de Amerikaanse uiting van racisme aangemerkr.5 Dit ten dienste van ll Diepgewortelde scepsis van het libertarisme tegen de moderne staat wee~egd op historische en theoretische gronden Uberaal Reveil grondrecht op en de overheidsplicht tot informatie berale zin met een ingenieus systeem van 'checks and is een noodzakelijke voorwaarde voor een reële func-• balances' als harde kern. tionering van de democratische rechtsstaat en wordt: als zodanig in de meeste westerse democratieën irn Prof dr. S. W Couwenberg is emeritus hoogleraar het algemeen nog onvoldoende in acht genomen ern staats- en bestuursrecht en hoofdredacteur van het di gerespecteerd. Door overdreven veel informatie als gitale tijdschrift Civis Mundi (www.civismundi.nl). geheim te bestempelen, wordt veel voor burgers rele-• vante informatie buiten de openbaarheid gehouden" Noten: 1) Zie Edwin van de Haar, Bemind maar Onbekend. De politieke Constitutioneel kernprobleem filosofie van het liberalisme, Soesterberg, 2011, pp. 75-97. Het constitutionele kernprobleem dat inherent: 2) Zie o.a. M. Walzer, Spheres offustice. A Defeme ofPluraliiy is aan staatsvorming is: hoe te voorkomen dat de and Equaliiy, New York, 1983. staat bij het temmen van de wolf (de barbaar in de 3) Zie o.a. G . Ardant, 'Financial Policy and Economie Infra mens - een rol die centraal staat in de politieke filo-• structure ofModern Srates and Nations'; en R. Braun, 'Taxa sofie van Hobbes) door de concentratie van macht tion, Sociopolitical Suucture and State-Building', beide in: die daarvoor nodig is, ertoe verleid wordt zichzelf Ch. TIily (ed.), 1he Formation ofNational States in Wéstem als een wolf (een barbaar) te gaan gedragen? Hoe Europe, Princeton, 1975, p. 164 e.v.. te voorkomen dat niet alleen tegen andere staten,, 4) Zie S.W. Couwen berg, Moderniteit als nieuw beschavingstype. maar ook tegen de eigen onderdanen op grote schaall Onwikkeling, problrmatiek en perspectief, Civis Mundi Jaar van staatswege geweld wordt aangewend, culmine-• boek 2009, Budel, 2009, pp. 137-138; idem, Tijdsein. Pei rend in democide wals de socioloog A. de Swaan7 ling en perspectief van deze tijd, Civis Mundi Jaarboek 2011, dat eens genoemd heeft, waarvan in de vorige eeuw Soesterberg, 2011, pp. 45-47. 170 miljoen burgers slachtoffer geworden zijn" 5) Zie o.a. Th.C.W. Oudemans, Omertà, Amsterdam, 2007. Het is een gevaar waar Hobbes zich in zijn obses-• 6) Zie David Banisar, Speaking ofTerror. A survey ofthee/fiets of sie met veiligheid nauwelijks om bekommerd heeft,, counrer-terrorism legislation ,mfreedom oftl,e media in Europe, in tegenstelling tot Locke, Montesquieu en andere Council ofEurope, Suasbourg, 2008. grondleggers van de burgerlijk-liberale staatsidee" 7) Zie Abram de Swaan, Bakem van niemands/and. Opstellen De laatsten hebben een cruciale bijdrage geleverd! over massaal geweld, Amsterdam, 2007, pp 104-130. aan de verdere ontplooiing van de staatsidee in li-• oktober 2013 (3) Diepgewortelde scepsis van het libertari!sme tegen de moderne staat weenegd op historische en theoretische gronden WIE GEENVERGEZICHTElN WIL IS KORTZICHTIG @ - Florus Wij5enbeek - Nu er volgend jaar verkiezingen voor het Europees Parlement zijn, roept Florus Wijsenbeek de WD op een visie te ontwikkelen op de Europese Unie. Kiezers hebben er recht op te weten waar de partij voor staat in het licht van de besluiten die in de nalbije toekomst in Brussel gemaakt zullen moeten worden. Bovendien zal Nederland zichzelf volgens '1(7ijsenbeek tegenkomen omdat bij gebrek aan een vergezicht op de EU geen consistent EU-beleid gevo,~rd kan worden. Volgend jaar zijn er behalve voor de gemeenteraden {waar nooit een echte liberale partij tot enige was op 21 mei ook verkiezingen voor het Europees Par ,dom is gekomen, alhoewel PremierTusk wel liberaal lement. Hans van Baalen is als lijmrekker al zeker genoemd wordt, maar toch bij de christendemocra- van een zetel. Naast hem zullen twee tot vier overige 1ten is aangeschoven). kandidaten voor de WD verkozen worden. Het Uit deze verscheidenheid binnen de liberale partijprogramma, opgesteld door een commissie ifractie vloeit voort dat elk van de kandidaten voor onder voorzitterschap van Pim van Ballekom, vice ,de W D zich terdege rekenschap moet geven dat president van de Europese Investeringsbank en tot men er alleen met het onderschrijven van verkie die tijd eerste opvolgingskandidaat van de huidige zingsprogrammàs niet komt. Zonder twijfel zal in lijst, is zo goed als klaar. Voor zover van het partij ,de loop van het mandaat gekozen moeten worden programma al kennis kon worden genomen, bij 1tussen die twee opstellingen. Nu kan onze premier voorbeeld door de leden van de partijcommissie Eu wel met nadruk beweren dat hij geen 'vergezichten' ropese Zaken, staan er geen schokkende dingen in. over Europa wil, maar als partijleden en als kiezers Daar zullen alle kandidaten, waarvan enkelen ook al lbebben wij er recht op te weten hoe onze vertegen van de redactiecommissie deel uitmaakten, zich wel woordigers zich straks, gedurende hun mandaat, in in kunnen vinden. ,een zich onvermijdelijk voordoend keuzemoment, Naar de ervaring leert zal ook het programma lbijvoorbeeld over een Bankenunie, zullen gaan op van de ALDE partij, dat in november in London stellen. aan het congres zal worden voorgelegd, voor geen Het niet willen kijken naar zulke toekomstige enkele partij of kandidaat onverteerbaar blijken. H et !keuzes is zowel van de premier als van de partij als zal dus aardig het midden houden tussen unverfro geheel kortzichtig. Verregaande besluiten zullen ren federalisten als de huidige ALDE fractievoor moeten worden genomen, al was het alleen maar zitter Guy Verhofstadt en de kampioenen van de ,door de economische crisis. Alleen met een betere macht van de lidstaten als bijvoorbeeld de Deense iinterne markt wordt die immers niet opgelost. D ie Venstre, de Nederlandse WD en in mindere mate lbesluiten zullen betrekking hebben op de bevoegd de Finse Centrumpartij. Ooit waren deze partijen lbeden van de Europese instellingen ten aanzien niet minder federalistisch, of zo men wil voorstan van de maatregelen die de nationale economieën, der van meer macht aan de Europese Unie, dan lid ,de begrotingen, de belastingdruk, de sociale voor partijen uit Zuid en Oost-Europa. Trouwens, ook zieningen en de uitgaven voor de gezondheidszorg D66 mag tot den dezen gerekend worden. Echter, onderwerpen aan de criteria van het stabiliteits- en door toenemende druk van uitgesproken nationa groeipact, die al in Maastricht aan het eind van de listische partijen als FortskrittPartit, PVV, of 'Ware vorige eeuw zijn vastgesteld. Finnen' wordt een niet onaanzienlijk deel van de Zouden er verregaande besluiten worden geno straks zonder twijfel veel kleinere ALDE fractie nu men, dan zullen de gevolgen niet te overzien zijn. ook Europa-sceptischer. De volstrekt uit de hand gelopen G riekse tekorten, Dat de fractie kleiner wordt heeft daar overigens :ro'n 1,5% van het Europees totaal, of de net iets niet zoveel mee te maken, maar meer met het te ver grotere omvang van het Portugees staatsfaillissement wachten verlies in de grotere lidstaten Duitsland, !komen de gezamenlijke lidstaten nog wel te boven Frankrijk en Italië (waar eigenlijk geen echte libe ,door een algemeen garantiefonds. Ierland bleek rale partij meer bestaat), Groot Brittannië en Polen veerkrachtig genoeg om er met een tijdelijke steun 2 Wie geen vergezichten wil is kortzichtig Uberaal Reveil zelf uit te komen. Toch kon men zich geen beter moeten zijn dat zijn eigen dienstenrichtlijn, door bewijs indenken van de noodzaak eerder te kunnern de Fransen spottend 'de Frankenstein richtlijn' ge controleren en zo nodig in te grijpen. Griekenland! noemd, werd getorpedeerd. Zonder veto's maar met en Portugal blijken intern enorme moeilijkheden te een eenvoudige meerderheid zou die zijn aangeno hebben orde op zaken te stellen. Dat zou niet zo, men en dan zou de crisis bij ons minder scherp en hoeven te zijn als de waarschuwingen, bevindingern nefast zijn geweest. en remedies niet eenvoudig door deze individuele Deze keuzes in de toekomst en in het verleden, lidstaten genegeerd hadden kunnen worden, met: die Nederland eigenlijk nooit heeft willen maken name omdat in de Europese Raad elk van de staats-· zijn recent nog eens haarscherp en wetenschappelijk hoofden en regeringsleiders vast wil houden aan ei-• geanalyseerd door onbevangen en onbevooroordeel gen autonomie. Zo maken zachte heelmeesters stin-• de serieuze promovendi. Nee, ik bedoel niet Thierry kende wonden die uiteindelijk ook de andere, nog; Baudet, wiens proefschrift al bij de verdediging op gezonde, economieën kunnen besmetten. Spanje grote weerstand stuitte, maar wel de alom (ook in en Italië hebben al ziekteverschijnselen. Voorals-• het buitenland) geprezen proefschriften van Luuk 1 2 nog volgen ze de voorgeschreven kuur en receptern van Middelaar en Mathieu Segers • Nog recenter is trouw, maar het is zeker dat zelfs de Bondsrepubliek het boek Verloren Gmsensus, dat een meer feitelijke alleen, mochten de voorgeschreven maatregelen niet beschrijving is van de ontstane tegenstellingen in het meer worden opgevolgd, ze staande kan houden" Nederlandse parlementaire en politieke debat inzake De tweede grootste Europese economie, Frankrijk,, Europa van 1945-2013, met als uitersten D66 en denkt nog met ouderwets socialistisch, centralis-• PVV:3 tisch en interventionistisch beleid uit de ziekenboeg Als er één conclusie uit deze drie boeken war be te kunnen blijven. Het zou toch te denken moetern treft de opstelling van de WD is te trekken luidt geven dat het grootste privébedrijf van Frankrijk\ die: ook als (een gedeelte van) de partij bezwaren PSA( Peugeot/Citroen), op de rand van de afgrond! tegen een steeds voortschrijdende Europese integra verkeert omdat door de rigide arbeidswetgeving de tie had en heeft, is die toch wel steeds verder gegaan marge tussen kosten en opbrengsten van op zichzelf en heeft de VVD daarmee moeten instemmen. Die goede producten te gering is. bezwaren waren over de afgelopen zestig jaar wel De starre Nederlandse opstelling zoals nog dit: steeds wisselend. Eerst hadden de bezwaren betrek jaar gepresenteerd bij de indiening van het 51 pun-• king op het te (Rooms) continentale karakter van tenplan8 van overbodige en ongewenste Europese de Europese integratie, toen werd de onmacht om wetgeving, waarbij expliciet gesteld werd: 'handern zich tegen de Frans-Duitse as teweer te stellen een af van belastingen, sociale wetgeving, pensioenen ern probleem, en nu is her bezwaar dat Europa zich met gezondheidszorg', is wensdenken dat ongetwijfeld! teveel bemoeit. De genoemde boeken zijn verplichte weer moer worden ingeslikt. Hebben we juist zelf literatuur voor kandidaten voor her Europees Parle niet geëist dat de Europese commissaris die toezicht: ment van de VVD. Ik ben benieuwd, naar ik hoop houdt op de economische toestand van de lidstaten,, ook andere leden van onze partij, hoe hun opstelling de Finse liberaal Olli Rehn, meer bevoegdheden zout gaat worden. krijgen om ze in her gareel te houden? Zo komen we ook nu weer onszelf tegen zoals we Drs. F.A. Wijsenbeek was lid van het Europees Par al jaren geen consistent Europees beleid voeren. Als lemmt tussen 1984 en 1999, oprichtings-secretaris de grootste van de kleine lidstaten, die bovendiern generaal van de ELDR partij (nu ALDE) en voorzitter meer dan welke andere dan ook afhankelijk is van, van de VVD Kamercentrale Den Haag. Hij is onder het leveren van goederen en diensten binnen de EU,, meer lid van de VVD partijcommissie Europese Z,aken. hadden we veel consequenter voor versterking van, de Europese instellingen moeten pleiten. Het had! Noten: toch voor de grootste criticaster van Europa binnern !) Luuk van Middelaar, De p=ge naar Europa, Groningen, onze partij, Frits Bolkesrein, een teken aan de wandl 2009. 2) Mathieu Segers, Reis naar het continent, Amsterdam, 20 13. A Qua omzet en werknemers. 3) A.G. Harryvan en J. van der Harst (red.), Verloren Consensus, B Nota bene op een wetgevingscatalogus van meer dan I o.oom Amsterdam, 2013. richtlijnen en verordeningen. oktober 2013 (3) Wie geen vergezichten wil is kortzichtig DE PLICHT DER POLITIEKE PARTIJEN Q; KIEZERS, PARTIJLEDEN EN POLITICI IN EEN OPEN PARTIJENDEMOCRATIE - Josje den ]Ridder - Naar aanleiding van: M. van de Velde e.a., De Daarmee bevestigt de vormgeving van het boek het plicht der p olitieke partijen. Kiezers, partijleden lbeeld dat sommigen hebben van een politieke panij: en politici in een open partijendemocratie, ge ,een elitair en ouderwets bolwerk van (oude) man- schrift 118 van de prof.me. B.M. Teldersstichting, 1nen die niet meegaan met de moderne tijd. Nu is D en Haag, 2013. lbet niet per se modern om elk nieuw boek meteen online weg te geven, zoals GeenStijl graag zier, maar In De plicht der politieke partijen overdenkt een als je een fysiek boek uitbrengt over de toekomst werkgroep van de Teldersstichting de toekomst van van ledenpanijen, dan zou het aardig zijn om dar ledenpartijen en doet ze aanbevelingen voor onaf 1te doen met een aantrekkelijke vormgeving in een hankelijke volksvertegenwoordigers, een betere le lbedendaags jasje. dendemocratie en meer invloed van kiezers op de Belangrijker dan de vorm is natuurlijk de in samenstelling van de Tweede Kamer. Het boek is lboud van het boek. Is die al even ouderwets? Wat een mooie scan voor een brede discussie over leden imij betreft niet. In een tiental prettig leesbare hoofd partijen. stukken bezint een werkgroep van de Teldersstich- 1tingA zich op de 'gezondheidstoestand en toekomst Een ouderwetse discussie over politieke partijen~ van de politieke panij'. Dat onderwerp is weliswaar Tijdens de presentatie van De plicht der politieke iniet nieuw - de auteurs laten zien dat er al (liberale) partijen onderbreekt een klein tumult een rustige !kritiek op partijen was nog voordat er in Nederland discussie over sociale media. Wat blijkt: het zojuist !landelijke politieke partijen waren - maar her thema gepresenteerde boek is onderwerp van gesprek ge lblijft actueel. In het wetenschappelijke debat wor worden op rwitter en GeenStijl. Onder de titel ,den er boeken volgeschreven over de neergang of 'WD-denktank: internet sloopt democratie' drijft 1transformatie van politieke partijen en ook in het het weblog GeenStijl de spot met de rwijfels van de !Publieke debat is er veel kritiek op het functione auteurs over de meerwaarde van sociale media voor iren van partijen. Niet voor niets organiseerde de politiek debat.1 Een vreemde stelling, aldus Geen Raad voor het Openbaar Bestuur in april 2013 een Stijl, voor een stichting die zelf op rwitter elke dis ,conferentie onder de titel 'Politieke partijen: revita cussie uit de weg gaat door geen andere rwitteraars lliseren of op zoek naar alternatieven?'. In een repre te volgen. En GeenStijl vervolgt met de opmerking sentatieve democratie waarin partijen een centrale dat het rapport 'uiteraard niet online in te zien' is en irol spelen, is her belangrijk om na te denken over verwacht dat de stichting zich hierna zal gaan bui lbet functioneren van die partijen. Het is goed dat gen over 'de rechtsstaat slopende invloed van den ook panijen zelf, zoals de Teldersstichting met deze Stoomtrein'. jpublicatie doet, een bijdrage leveren aan dar debat. GeenStijl overdrijft natuurlijk. Toch raakt het weblog een gevoelige snaar met de suggestie dat de Geen crisis, wel meer invloed van leden en Teldersstichting ouderwets is. Het rapport doet na !kiezers op samenstelling Tweede Kamer melijk archaïsch aan door de vormgeving van de kaft In De plicht der politieke partijen, een titel die verwijst (een eenvoudige rwee-kleurenprint met een plaatje van vooroorlogse krantenkoppen), de titel (plicht der politieke partijen) en het woord 'scribent' achter .A. De werkgroep bestond uit Mark van de Velde (de 'scribent'), Joost van den Akker, Caspar van den Berg, Patrick van Schie de naam van één van de vijf - mannelijke - auteurs. en Herbert Zilvertant. De plicht der politieke partijen Uberaal Reveil naar een opstel van professor Telders zelf, onderzoe-• we media en opiniepeilingen in relatie tot politiek ken de auteurs de stand van zaken van de Neder-• als ideeënstrijd. Over sociale media zijn de auteurs, landse partijendemocratie, plaatsen ze hedendaagse zoals hierboven al vermeld, niet positief omdat er discussies over partijen in een liberaal en historisch vaak geen sprake is van een echt debat. Wel vinden perspectief en gaan ze dieper in op het kiesstelsel,. ze dat partijen meer gebruik zouden moeten maken onafhankelijke volksvertegenwoordigers, ledende-• van de mogelijkheden die internet biedt om infor mocratie, de voorkeurstem en de rol van media ern matie te geven en verantwoording af te leggen. Opi opiniepeilingen. Het eerste hoofdstuk bevat aanbe-• niepeilingen zijn in de ogen van de werkgroep een velingen van de werkgroep aan politieke partijen irn prima middel om te kijken wat er onder de bevol het algemeen en de VVD in het bijzonder. king leeft, maar ze wijst er op dat het ook bij deze De auteurs relativeren de crisis van de Neder-• peilingen gaat om losse meningen en niet om een landse partijendemocratie door te wijzen op het: echt debat waarin argumenten uitgewisseld worden. feit dat het politieke vertrouwen weliswaar schom-· En dat debat moer gevoerd blijven worden, binnen melt maar niet structureel daalt en de opkomst biji partijen maar vooral ook tussen partijen. Tweede Kamerverkiezingen hoog is. Wat hen well zorgen lijkt te baren is de steeds verdere daling varn Een democratisch georganiseerde ledenpartij als het aantal partijleden. Over die partijleden trekkern uitgangspunt ze de 'ontmoedigende' conclusie dat traditionele Met hun opmerking dat de toekomst van 'de politie partijen een vergrijsd, hogeropgeleid en bovenmo-• ke partij' in dit boek centraal staat, lijken de auteurs daal verdienend ledenbestand hebben. Bemoedi-• hun onderwerp voldoende te hebben afgebakend. gend is echter dat leden over veel politieke kwesties Toch is dat niet helemaal zo. In veel debatten over niet fundamenteel anders denken dan de kiezers varn de toekomst van politieke partijen is het namelijk hun partij. Als partijen langdurig de mening van eern helemaal niet zo duidelijk wat men onder een 'poli bepaald deel van de kiezers negeren, ontstaan er bo-• tieke partij' verstaat en daarmee is onduidelijk waar vendien nieuwe partijen die kiezers aan zich binden" over de discussie precies gaat. De functies die partijen vervullen in een represen-• In de partijenliteratuur wordt een politieke par tatieve democratie zijn aan verandering onderhevig,, tij wel gedefinieerd als 'een georganiseerde groep, maar de auteurs vinden dar er eerder sprake is varn voorzien van een officiële benaming, die als zodanig 'functie-evolutie' dan van functieverlies. De partij-· kandidaten stelt voor de verkiezing van openbare endemocratie is, in hun ogen, 'levenskrachtig'. functies'.2 Dat is een minimumdefinitie. Partijen Dat betekent echter niet dat die op dit moment: zijn en doen vaak veel meer dan dat. Discussies over ideaal functioneert. De auteurs vinden dar kiezers de toekomst van politieke partijen blijken vaak niet meer invloed moeten hebben op wie er namens hern te gaan over de toekomst van deze 'minimale' par in het parlement zit, maar willen dar niet bewerk- tij, maar over de toekomst van specifieke partijen of stelligen door het kiesstelsel te veranderen (door partijvormen, zoals de ledenpartij. bijvoorbeeld de invoering van een districtenstelsel) .. Ook in De plicht der politieke partijen gaat het Wel willen de auteurs veranderingen aanbrengen irn vooral over de toekomst van ledenpartijen. 8 Dat de de ledendemocratie binnen de VVD en de voor-· auteurs met partijen 'ledenpartijen' bedoelen, blijkt keurstem. De werkgroep beoordeelt interne partij-· bijvoorbeeld als ze schrijven dat 'het woord "partij" endemocratie als iets positiefs, maar plaatst vraagte-• eigenlijk niet van toepassing [is]' op 'de ledenloze kens bij de daadwerkelijke invloed van leden op het: politieke formatie PW'. In de wetenschappelijke conceptprogramma, de kandidatenlijst en kabinets-· literatuur wordt vaak gesteld dat de representatieve deelname. Ze doet dan ook aanbevelingen om de democratie ondenkbaar is zonder partijen, maar invloed van leden op die punten te vergroten. Om daarbij gaat het over partijen in algemene zin en niet de band tussen kiezers en gekozenen te versterken,, specifiek over ledenpartijen. Een partijendemocratie stellen de auteurs voor om de voorkeursdrempel te met partijen zonder leden is best voorstelbaar, kijk verlagen van 25% naar 10%. Bij een drempel van, maar naar de PVV 10% kunnen partijen zorgen voor een gebalanceer-• De auteurs maken in het begin van het boek de lijst en hebben kiezers tegelijkertijd reële invloed! op de samenstelling van de Tweede Kamer. B Hoewel de historische beschouwingen in het boek wel be Het laatste hoofdstuk gaat over de rol van nieu- trekking hebben op partijen in algemene zin. oktober 2013 (3) De plicht der politieke partijen duidelijk wat hun positie is in het debat over par ,denpartijen komt ook op, omdat de houding van de tijen met of zonder leden en zeggen 'in beginsel een auteurs ten opzichte van ledenpartijen en partijleden voorkeur te hebben voor een vertegenwoordigende 1toch minder eenduidig is dan het op het eerste ge democratie die wordt gestut door ledenpartijen'. zicht lijkt. Dat blijkt, in de eerste plaats, als de au- Toch gaan ze niet uitgebreid in op de vraag waarom 1teurs aan de hand van liberale denkers uit Engeland partijen überhaupt leden zouden moeten hebben en ,en Nederland laten zien dat liberalen altijd al een wat die leden zouden moeten doen om een bijdrage ambivalente houding hebben gehad tegenover het te kunnen leveren aan de representatieve democra verschijnsel van de politieke partij (in de betekenis tie. De auteurs merken in een kadertekst fijntjes op van een verzameling van gelijkgezinde individuen, dat 'de politicologische literatuur vrij weinig te mel !net gaat in de 19c eeuw nog niet over ledenpartijen). den heeft over de rol die leden(... ) vervullen'. Maar Blijkbaar is het vanuit een liberale traditie niet evi het staat de auteurs natuurlijk vrij om zelf een (libe ,dent dat het kader van een politieke partij (en later rale) visie te formuleren op het nut en de bijdrage ook de leden) zich mengen in de relatie tussen kiezers van partijleden. Het is eigenlijk jammer dat ze dat ,en gekozenen. De auteurs geven een mooie schets niet wat uitgebreider doen. van deze 'vrees voor overmachtige' partijen, maar Een partij als de PW heeft een duidelijke me :reggen eigenlijk niet wat ze er zelfvan vinden en wat ning over partijleden. Ze vindt dat leden een hin ,die vrees betekent voor hedendaagse discussies. derlijke barrière zijn tussen kiezers en gekozenen en De ambivalentie van de auteurs jegens ledenpar- lijkt overtuigd van het feit dat leden ook in de poli 1tijen blijkt in de tweede plaats door de toevoeging tieke praktijk een hindernis zijn omdat hun opvat van de zinsnede 'in beginsel' aan hun uitspraak dat tingen afwijken van die van kiezers. Los van de vraag :re een voorkeur hebben voor de vertegenwoordigen of dat waar is, is de positie van de PW duidelijk: ,de democratie en ledenpartijen. Daarmee suggereren leden leveren geen bijdrage aan de representatieve ,de auteurs dat er grenzen zijn aan de aanvaardbaar democratie. lbeid van een democratie met ledenpartijen. Waar De auteurs hadden meer aandacht kunnen beste ,die grenzen eventueel zouden kunnen liggen of uit den aan de vraag waarom zij, als liberalen, eigenlijk :rouden kunnen bestaan blijft echter onvermeld. vinden dat partijen leden moeten hebben en waar In de derde plaats zijn de auteurs minder ondub om die leden binnen de partij reële invloed moeten lbelzinnig over het positieve effect en de wenselijk kunnen hebben. Ze stellen dat de organisatoren van lbeid van invloed van partijleden, dan op basis van de democratie zelf ook democratisch moeten zijn, al lbun aanbevelingen gedacht wu kunnen worden. vinden ze dat partijen zelf over hun organisatievorm De auteurs pleiten er herhaaldelijk voor om leden moeten beslissen en niet tot een ledenstructuur imeer invloed re geven en stellen dar 'een liberale moeten worden gedwongen door de grondwet.c jpartij mag laten zien dat zij vertrouwen heeft in het Hun belangrijkste argument om als liberalen een oordeelsvermogen van haar leden'. Maar wanneer ze voorkeur te hebben voor interne ledendemocratie is schrijven over opiniepeilingen wordt duidelijk dat het mechanisme van 'spreiding van en controle op zij zelf dat vertrouwen ook niet altijd hebben. Ze de macht'. De auteurs laten ook zien dat er in de po schrijven: 'als politici zich door partijgenoten laten liticologische literatuur verschillend wordt gedacht iinfluisteren, ronder acht te slaan op opinieonder over de vraag of partijen intern democratisch moe :roek, lopen ze de kans zich van de bevolking te ver ten zijn, maar ze maken onvoldoende duidelijk hoe vreemden'. Partijleden vinden immers vaak, maar ze de argumenten in dat debat afwegen en waarom iniet altijd, hetzelfde als de kiezers van de partij. zij zelfzovee l belang hechten aan een ledenpartij. Alleen afgaan op leden vinden de auteurs daarom geen verstandige optie, maar het is onduidelijk hoe Ambivalente houding jegens partijen en leden ,die waarschuwing zich verhoudt tot de aanbeveling Die vraag naar dat achterliggende verhaal over Ie- om leden meer invloed te geven op kandidaten, !kabinetsdeelname en verkiezingsprogramma's. Die iinvloed wu dan toch ook kunnen leiden tot een C De auteurs vinden dal de grondwet een zo groot mogelijke v rijheid moet waarborgen. Ze plaatsen, bij monde van de vervreemding van de kiezers? VVD-fractie, ook vraagtekens bij de eis dat een partij mini maal 1000 leden moet hebben om in aanmerking te komen voor subsidie. Ze doen echter geen concrete aanbeveling om de wet op dit punt te veranderen. De plicht der polnieke partijen Uberaal Reveil Verhouding tussen volksvertegenwoordigers, Breder debat over ledenpartijen ledenpartijen en kiezers Aan het slot van de boekpresentatie van De plicht De auteurs kiezen wel voor ledenpartijen en leden-• der politieke partijen stelde de dagvoorzitter voor democratie, maar lijken toch te twijfelen over de om een brede discussie over ledenpartijen te orga vraag of dat in alle omstandigheden wel de beste niseren. Niet alleen met onafhankelijke instellingen keuze is. Het was aardig geweest om een stap terug: wals de Raad voor het Openbaar Bestuur, maar ook te doen en uitgebreider stil te staan bij de vraag wat: met andere politieke partijen. Dat is een aardig idee. de liberale uitgangspunten zijn voor een goed func- In De plicht der politieke partijen worden immers tionerende partijendemocratie. thema's aangesneden die niet alleen van belang zijn In het inleidende hoofdstuk stellen de auteurs voor de WD, maar ook voor de meeste andere po wel enkele fundamentele vragen over de waarde varn litieke partijen. Ook zij hebben te maken met een politieke partijen, de band tussen kiezers en geko-• klein of krimpend ledenbestand, zijn bezig met de zenen en de manier waarop die kan veranderen als invoering van meer directe vormen van ledendemo partijleden meer invloed krijgen op kandidatenlijs-• cratie en buigen zich over de vraag hoe ze kiezers ten. En her en der in het boek worden er wel degelijk bij hun partij kunnen betrekken. Zo organiseert de liberale uitgangspunten genoemd, soms expliciet ern PvdA in het najaar van 2013 voor het eerst in haar soms wat meer impliciet. Dan gaat het bijvoorbeeld! geschiedenis lokale lijsttrekkersverkiezingen waarbij om (een zekere mate van) onafhankelijkheid varn ook niet-leden mee mogen stemmen.3 Ook bij deze volksvertegenwoordigers, het primaat van de kiezer,, wgenoemde brede voorverkiezingen is het de vraag interne ledendemocratie en een sterkere band tus-• hoe de invloed van leden en niet-leden zich tot el sen kiezers en gekozenen. Het was mooi geweest als kaar verhoudt. de auteurs, bijvoorbeeld in een introductie- of slot-· De plicht der politieke partijen kan een mooi hoofdstuk, deze uitgangspunten bij elkaar haddern startpunt zijn voor een brede discussie waarin par geplaatst, uitgebreider hadden beredeneerd waarom tijen zelf duidelijk maken hoe ze vorm willen geven juist deze uitgangspunten liberaal zijn en meer aan-• aan de representatieve democratie. Vooruitlopend dacht zouden hebben besteed aan de spanningern op die discussie, kan de WD alvast aan de gang met tussen de uitgangspunten en de aanbevelingen die enkele concrete aanbevelingen van de werkgroep om er uit voortvloeien. de ledendemocratie binnen de W D te verbeteren. Zo kan er bijvoorbeeld een spanning zijn tus-• sen de aanbeveling om leden meer invloed te gevern Drs. JM. den Ridder is politicoloog en doet bij het op kandidatenlijsten en die om kiezers invloed varn Sociaal en Cultureel Planbureau onderzoek naar de kiezers op de samenstelling van de Tweede Kamer te publieke opinie over politiek en maatschappij. Daar vergroten. Die spanning wordt door de auteurs ook naast werkt ze aan een proeftchrift over partijleden in kort aangestipt. Als kiezers de mogelijkheid krij Nederland. gen om de hele lijstvolgorde te bepalen, dan krijgt: de ledeninvloed op de lijst een 'hoog ceremonieel" Noten: gehalte. Maar de auteurs vinden dat de voorkeurs-• 1) http://www.geenstijl.nl/mt/archieven/2013/06/laatste_libe drempel niet gehandhaafd moet blijven 'enkel en rale_bastion_van_de_wd_nu_ook__~evallen.html. alleen om leden het gevoel te geven dat zij nog wat: 2) R Koole, De opkomst van de moderne kaderpartij. Verande invloed hebben'. De auteurs stellen wel de vraag hoe rende partijorganisatie in Nederland 1960-1990, Utrecht, invloed van leden zich verhoudt tot de verhouding: 1992, p. 18. Vergelijk ook de minimumdefinitie van Sartori, tussen kiezers en gekozenen, maar ze geven eigenlijk G. Sartori, Parties andparty systems. A framework for analysis, geen antwoord op de vraag hoe zij de verhouding: Volume 1, Cambridge, 1976, p. 57. tussen leden en kiezers zien en wie waarom op welk 3) http://www.pvda.nl/voorverkiezing. moment invloed moet kunnen uitoefenen. oktober 2013 (3) De plicht der politieke partijen Nu verkriijgbaar: De plicht der politieke partijen. Kiezers, partijleden en politici in een open partijendemocratie In De plicht der politieke partijen staat de vraag centraal hoe politieke partijen weer aantrekkelijk kun nen worden voor mensen met hart voor de publieke zaak maar zonder bestuurlijke ambities. Ter bevordering van de interne partijdemocratie en een vrij, inhoudelijk debat doen de auteurs voorstellen om de invloed van partijleden op verkiezingsprogrammàs en concept-kandidatenlijsten te vergroten. Bovenal menen zij dat partijen weer dienstbaar aan burgers dienen te zijn. Mede daarom bepleiten zij een verlaging van de voorkeursdrempel, zodat kandidaat-volksvertegenwoordigers zich minder op de partijtop en meer op de kiezers en gewone partijleden zullen richten. Daarnaast wordt gekeken naar de rol van het internet, (sociale) media, de rolopvattingen van Tweede Kamerleden en het kiesstelsel. De plicht der politieke partijen is geschrift 118 in de geschriftenreeks van de Prof. mr. B.M. Telders stichting. De werkgroep die het geschrift heeft opgesteld bestond uit Mark van de Velde (scribent), Joost van den Akker, Caspar van den Berg, Patrick v:an Schie en H erbert Zilverentant. De plicht der politieke partijen kost 19,50 euro en is te bestellen door het verschuldigde bedrag over te maken op ING rekeningnummer 33.49.769 (IBM!: NL62ING B0003349769, BIC: INGBNL2A) en vervolgens een e-mail te sturen naar [email protected], met het verzoek u een exemplaar toe te sturen. Vergeet dan niet uw postadres te vermeldein. ,S Teldersstichting De plicht der politieke partijen Uberaal Reveil COLOFON Libe raal Reveil is een uitgave v~e Prof.mr. B.M. Teldersstichting Redactie dr.ir. R.D. Woittiez (voorzitter) mw.dis. F.D. de Beaufon dr. C.F. van den Berg prof.dr. J.A. Bruijn drs. H.H.J. Labohm mw. C.A.M. Maas MA (eindredacteur) dr. P.G.C. van Schie prof.dr.ir. T. de Vries prof.dr. M.L.J. Wissenburg Redactieadres Koninginnegracht 55a 2514AE Den Haag telefoon: 070-3631948; fax: 070-3631951 e-mail: [email protected] website: www.teldersstichting.nl Autewsrechten De auteursrechten liggen bij de uitgever. De vetgedrukte inleidingen bij de artikelen zijn opgesteld door de redactie, niet door de auceur(s). Schrijven in Liberaal Reveil geschiedt altijd op persoonlijke titel. ISSN 0167-0883 Abonnementenadministratie Koninginnegracht 55a 2514 AE Den Haag telefoon: 070-3631948 fax: 070-3631951 info@tel dersstichting .nl Abonnementen De abonnemencsprijs (4 nummers) bedraagt€ 34,- per jaar (buitenland€ 44,-). Losse nummers kosten€ 9,25. Voor€ 55,- per jaar bent u donateur van de prof.rnr. B.M. Teldersstichting en ontvangt u zowel de in het desbetreffende jaar uitgegeven geschriften en bijzondere publicaties van de Teldersstichting als Libemal Reveil. Abonnementen worden automatisch verlengd, tenzij het abonnement vóór 1 december bij de abonnementenadministratie is opgezegd. Druk & Vormgeving G3M - Grafisch & MultiMedia Management, Zoetermeer Foto omslag 'De belastingontvanger', olie op doek van Marinus van Reymerswade ( +/- 1540). (Ook bekend als 'het kabinet van een advocaat') Advertentietarieven Advertentietarieven zijn op aanvraag beschikbaar oktober 2013 (3) Colofon • '' Wie de financiële vrijheid van burgers wil vergroten, kan beter beginnen met het verlagen van de inkomstenbelasting dan met het afschaffen van de successiebelasting. Mark van de Velde ' 54c jaargang, oktober 2013 (3) Liberaal Reveil is een uitgave van de Prof.mr. B.M. Teldersstichting