Sprawozdanie 2018 2.Pdf

SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU ZA ROK 2018

Opracowano w Dziale Zarządzania Wiedzą

Łódź, 2019

Spis treści

I. O INSTYTUCIE ...... 9 1. Struktura organizacyjna (według stanu na dzień 31.12.2018 r.) ...... 9 2. Rada Naukowa (wg stanu na dzień 31.12.2018 r.) ...... 14 3. Kadra (wg stanu na dzień 31.12.2018 r.) ...... 21 II. STRUKTURA ZADAŃ ...... 27 1. Główne kierunki badawcze ...... 27 2. Realizacja zadań według podstawowych źródeł finansowania ...... 28 3. Komisja Bioetyczna ...... 30 III. OSIĄGNIĘCIA W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI NAUKOWO-BADAWCZEJ ...... 33 1. Potencjał naukowy ...... 33 a. Uprawnienia do nadawania stopni naukowych ...... 33 b. Rozwój kadry naukowej ...... 33 c. Funkcje we władzach krajowych i międzynarodowych towarzystw naukowych ...... 39 d. Udział w zespołach eksperckich ...... 42 e. Redakcje czasopism (redaktorzy naczelni) ...... 52 f. Członkowstwo w zespołach redakcyjnych ...... 52 2. Osiągnięcia naukowe ...... 55 a. Dorobek publikacyjny ...... 55 b. Najważniejsze osiągnięcia naukowe udokumentowane publikacjami o zasięgu międzynarodowym ...... 57 c. Nagrody i wyróżnienia ...... 74 3. Upowszechnianie wiedzy ...... 75 a. Działalność szkoleniowa ...... 75 b. Realizacja zasad otwartości w nauce...... 78 c. Organizacja konferencji, seminariów ...... 79 IV. STRESZCZENIA WYKONANYCH PRAC NAUKOWO-BADAWCZYCH ...... 83 V. WSPÓŁPRACA NAUKOWA Z ZAGRANICĄ ...... 185 1. Międzynarodowe programy naukowe trwające i rozpoczęte w 2018 r...... 185 a. Kontrakty realizowane i rozliczone w ramach Programów Ramowych Unii Europejskiej .. 185 b. Pozostałe programy ...... 186 VI. SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ W LABORATORIACH ...... 189 1. Akredytacja ...... 192 2. Dobra Praktyka Laboratoryjna (DPL) ...... 192

3. Dobra Praktyka Wytwarzania (DPW)...... 193 4. Badania biegłości ...... 193 VII. DZIAŁALNOŚĆ KLINICZNA ...... 197 1. Klinika Audiologii i Foniatrii ...... 197 2. Klinika Toksykologii...... 198 a. Oddział Toksykologii ...... 198 b. Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej ...... 198 3. Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego ...... 199 a. Oddział Chorób Zawodowych ...... 199 b. Przychodnia Chorób Zawodowych i Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących ...... 200 c. Pracownia Diagnostyki Alergologicznej i Chorób Zawodowych ...... 201 d. Pracownia Dermatologii ...... 202 VIII. NAUKOWE BAZY DANYCH ...... 205 1. Krajowe rejestry danych ...... 205 2. Bazy Faktograficzne ...... 207 3. Bazy bibliograficzne i repozytoria ...... 208 IX. WYDAWNICTWA NAUKOWE ...... 213 1. Dwumiesięcznik „Medycyna Pracy” ...... 213 2. Dwumiesięcznik „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” 214 X. BUDŻET ...... 221 XI. ZAŁĄCZNIKI ...... 224 1. Wykaz publikacji ...... 224 2. Wykaz wyjazdów krajowych i zagranicznych ...... 239 3. Wizyty gości zagranicznych ...... 268

I. O INSTYTUCIE

1. Struktura organizacyjna (według stanu na dzień 31.12.2018 r.)

Lp. Jednostka organizacyjna Obsada

KADRA ZARZĄDZAJĄCA - DYREKCJA

1. DYREKTOR prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 2. Z-CA DYREKTORA ds. NAUKOWYCH prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Z-CA DYREKTORA ds. MEDYCZNYCH I ROZWOJU 3. KADR NAUKOWYCH Z-CA DYREKTORA ds. EKONOMICZNO- 4. mgr inż. Barbara Jurewicz FINANSOWYCH - GŁÓWNY KSIĘGOWY Z-CA DYREKTORA ds. INNOWACJI 5. I WDROŻEŃ

DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA

6. PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. JAKOŚCI dr Danuta Ligocka 7. Biuro Zapewnienia Jakości Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu 8. dr Elżbieta Korzeniowska Pracy Zakład Epidemiologii Środowiskowej 9. prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Centralny Rejestr Chorób Zawodowych Pracownia Epidemiologii dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP

Pracownia Środowiskowych Zagrożeń Reprodukcji dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP Pracownia Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia dr hab. Kinga Polańska prof. IMP Dzieci Ośrodek Referencyjny Badań i Oceny Ryzyka dr hab. Beata Świątkowska prof. IMP Zdrowotnego Związanych z Azbestem 10. Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz

Pracownia Badań nad Snem dr Jadwiga Siedlecka

11. Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy dr hab. Dorota Merecz-Kot prof. IMP Pracownia Stresu Zawodowego Pracownia Diagnostyki Psychologicznej dr Małgorzata Waszkowska Laboratorium Badań Produktów Leczniczych 12. dr Joanna Piasecka-Zelga i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP Zakład Toksykologii i Kancerogenezy Pracownia Oceny Toksyczności dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 13. Krajowe Centrum Metod Alternatywnych do Oceny Toksyczności Pracownia Toksykologii Molekularnej dr Joanna Roszak

14. Zakład Genetyki Molekularnej i Epigenetyki dr hab. Edyta Reszka prof. IMP

15. Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz

Pracownia Analiz Metali dr hab. Beata Janasik prof. IMP Pracownia Biochemii i Monitoringu prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska Środowiskowego Substancji Organicznych Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego 16. prof. dr hab. Sławomir Czerczak Pracownia Szacowania Ryzyka Zdrowotnego

17. Zakład Ochrony Radiologicznej prof. dr hab. Marek Zmyślony

18. PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. DOZYMETRII dr Joanna Domienik-Andrzejewska Pracownia Oceny Narażenia Populacji

Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego dr Sylwia Papierz Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych dr Piotr Politański Laboratorium Wzorców Wtórnych mgr Marcin Brodecki Zakład Zagrożeń Fizycznych dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska 19. Pracownia Hałasu i Wibracji prof. IMP

Pracownia Aerozoli dr Stella Bujak-Pietrek

Dział Zarządzania Wiedzą 20. Sekcja Informacji Naukowej dr Jolanta Przyłuska Biblioteka Naukowa

Pełnomocnik ds. Otwartego Dostępu 21.

DZIAŁALNOŚĆ MEDYCZNA

Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego

Przychodnia Chorób Zawodowych prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 22. Krajowy Ośrodek ds. Orzecznictwa i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych

Oddział Chorób Zawodowych dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP Pracownia Diagnostyki Alergologicznej i Chorób mgr Ewa Nowakowska-Świrta Zawodowych

Pracownia Dermatologii prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska

Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących dr med. Marcin Rybacki

Pracownia Polityki Zdrowotnej

Ośrodek Kształcenia Lekarzy w zakresie Zdrowia dr med. Andrzej Marcinkiewicz 23. Publicznego

Klinika Toksykologii 24. dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP Oddział Toksykologii

Poradnia Toksykologiczna

Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej dr Renata Winnicka Centrum Informacji Toksykologicznej Krajowy System Informowania o Kosmetykach dr Anna Piekarska-Wijatkowska Biuro ds. Notyfikacji Kosmetyków w Bazie Cosmetic Products Notification Portal Klinika Audiologii i Foniatrii 25. prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska Pracownia Audiologiczna Pracownia Foniatryczna dr hab. med. Ewa Niebudek-Bogusz prof. IMP Pracownia Logopedyczna

dr hab. med. Ewa Zamysłowska-Szmytke Pracownia Zaburzeń Równowagi prof. IMP

26. Dział Farmacji Szpitalnej mgr Anna Stejskał 27. Pełnomocnik ds. praw pacjentów dr med. Jacek Rzepecki

DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA I ADMINISTRACYJNA

28. Dział Finansowo-Księgowy mgr Karina Michałowska

Sekcja Płac mgr Aneta Ogińska

Sekcja Ewidencji Majątku Dział Zarządzania Projektami, Innowacji 29. mgr Joanna Junak i Wdrożeń

Sekcja Organizacji Szkoleń Elżbieta Stodulska

30. PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. INFORMATYKI

31. Zespół Informatyków mgr inż. Łukasz Harwaziński

32. Dział Zamówień Publicznych i Zaopatrzenia mgr Paulina Tomczak

33. Dział Administracyjno-Techniczny mgr inż. Michał Majek

34. Sekretariat lic. Teresa Borowiecka

35. Dział Zarządzania Kadrami mgr Aleksandra Piotrowska

36. Oficyna Wydawnicza mgr Monika Lipińska-Pawełek

37. Audytor Wewnętrzny

38. Radca Prawny mgr Mariusz Marusiński

39. Inspektor ds. bhp mgr Ewa Ogrodnik Inspektor ds. ppoż. 40. inż. Andrzej Berner Inspektor ds. obronnych

41. Inspektor Ochrony Danych mgr Małgorzata Tomicka

POZOSTAŁE

Ośrodek Współpracy z ŚOZ 41. mgr Piotr Sakowski (WHO Collaborating Centre)

Centra doskonałości:

Centrum Doskonałości: Biologia Molekularna i Epidemiologia Raka Środowiskowego i Zawodowego EPIMOL (Centre of Excellence in Molecular Biology and Epidemiology of Occupational & Environmental Cancer)  Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy  Zakład Epidemiologii Środowiskowej - Pracownia Epidemiologii  Zakład Toksykologii i Kancerogenezy - Pracownia Toksykologii Molekularnej - Krajowe Centrum Metod Alternatywnych do Oceny Toksyczności  Zakład Genetyki Molekularnej i Epigenetyki  Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska - Pracownia Analiz Metali - Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych

Centrum Kompetencji: Zawodowe Uszkodzenia Słuchu HEARLOSS (Centre of Competence in the Field of Occupational Hearing Loss)  Zakład Zagrożeń Fizycznych - Pracownia Hałasu i Wibracji  Klinika Audiologii i Foniatrii - Pracownia Audiologiczna - Pracownia Foniatryczna - Pracownia Logopedyczna - Pracownia Zaburzeń Równowagi

2. Rada Naukowa (wg stanu na dzień 31.12.2018 r.)

Przewodniczący: 1) prof. dr hab. med. Marcin Kamiński

Z-cy Przewodniczącego: 2) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 3) prof. dr hab. Sławomir Czerczak

Członkowie: 4) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska 5) prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski 6) dr hab. med. Lucjusz Jakubowski prof. ICZMP 7) prof. dr hab. med. Marek Janiak 8) dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP 9) dr hab. Lucyna Kapka-Skrzypczak 10) prof. dr hab. med. Wiesław Konopka 11) prof. dr hab. med. Tomasz Kostka 12) dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP 13) dr Danuta Ligocka 14) prof. dr hab. Irena Maniecka-Bryła 15) dr hab. Dorota Merecz-Kot prof. IMP 16) dr hab. med. Zbigniew Morawiec prof. SAN 17) dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP 18) dr hab. med. Natalia Pawlas prof. IMPiZŚ 19) dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP 20) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 21) dr Piotr Politański 22) dr hab. Edyta Reszka prof. IMP 23) prof. dr hab. med. Marek Sosnowski 24) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 25) prof. dr hab. med. Jacek Suzin 26) prof. dr hab. med. Marek Synder 27) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 28) dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP

29) dr Bogdan Wojtyniak prof. nadzw. NIZP-PZH 30) prof. dr hab. Maciej Zalewski 31) dr hab. med. Tomasz Zdrojewski prof. GUM 32) prof. dr hab. Marek Zmyślony

Członkowie Rady Naukowej zgodnie z art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych 1) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 2) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński

Komisje Rady Naukowej Komisja ds. oceny wykonania planu naukowego Przewodniczący: 1) dr hab. med. Lucjusz Jakubowski prof. ICZMP Z-cy przewodniczącego: 2) prof. dr hab. med. Marek Janiak 3) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa Członkowie: 4) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska 5) dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP 6) dr Piotr Politański 7) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 8) prof. dr hab. Maciej Zalewski Osoba spoza Rady Naukowej: dr Jolanta Przyłuska – sekretarz

Komisja ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych Przewodnicząca: 1) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa Z-cy przewodniczącej: 2) dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP 3) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska Członkowie: 4) prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski 5) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke

6) prof. dr hab. med. Wiesław Konopka 7) dr hab. med. Zbigniew Morawiec prof. SAN 8) dr hab. Edyta Reszka prof. IMP 9) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 10) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 11) dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP 12) prof. dr hab. Marek Zmyślony

Komisja ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu Przewodnicząca: 1) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz Z-cy przewodniczącej: 2) dr hab. Dorota Merecz-Kot prof. IMP 3) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa Członkowie: 1) prof. dr hab. Sławomir Czerczak 2) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 3) dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP 4) prof. dr hab. med. Irena Maniecka-Bryła 5) dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP 6) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 7) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 8) prof. dr hab. Marek Zmyślony

Komisja ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych Przewodniczący: 1) prof. dr hab. Sławomir Czerczak Z-ca przewodniczącego: 2) dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP Członkowie: 1) dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP 2) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 3) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 4) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska 5) prof. dr hab. Marek Zmyślony

Komisja oceniająca dorobek naukowy pracowników Przewodniczący: 1) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Członkowie: 2) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 3) dr Danuta Ligocka 4) dr hab. Dorota Merecz-Kot prof. IMP 5) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska 6) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 7) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 8) bezpośredni zwierzchnik służbowy ocenianego pracownika Osoba spoza Rady Naukowej: mgr Aleksandra Piotrowska – sekretarz

Posiedzenia Rady Naukowej w 2018 roku

23 marca 2018 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Naukowej

Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół V/2017 z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 12 grudnia 2017 r. oraz:  nadano stopień naukowy doktora habilitowanego nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna dr Beacie Janasik;  nadano stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu mgr Joannie Morawskiej, wyróżniono rozprawę doktorską;  nadano stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna mgr. inż. Markowi Zielińskiemu, wyróżniono rozprawę doktorską;  wręczono dyplom doktora mgr Agnieszce Lipińskiej-Ojrzanowskiej, mgr Małgorzacie Lipowskiej, mgr Joannie Morawskiej i mgr. inż. Markowi Zielińskiemu oraz dyplom doktora habilitowanego dr Beacie Janasik;  zaopiniowano i przyjęto „Sprawozdanie z działalności Instytutu za rok 2017”;  zaopiniowano i przyjęto „Plan naukowy Instytutu na 2018 r.”;  rozpatrzano wniosek Zespołu powołanego w postępowaniu o nadanie tytułu profesora nauk medycznych dr hab. Edycie Reszce prof. IMP, w sprawie wszczęcia postępowania o nadanie tytułu profesora i wyznaczenia recenzentów;  rozpatrzono wniosek Zespołu powołanego w postępowaniu o nadanie tytułu profesora nauk medycznych dr hab. med. Beacie Pepłońskiej prof. IMP, w sprawie wszczęcia postępowania o nadanie tytułu profesora i wyznaczenia recenzentów;  rozpatrzono wnioski Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu w sprawie wszczęcia przewodu doktorskiego, wyznaczenia promotora i recenzentów: 1) mgr Dorocie Kleszczewskiej, 2) mgr Aleksandrze Andysz;

 rozpatrzono wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w sprawie wszczęcia przewodu doktorskiego lek. Dorocie Zamkowskiej, wyznaczenia promotora i recenzentów;  rozpatrzono wniosek Komisji konkursowej ds. zatrudnienia pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia mgr Aleksandry Jacukowicz na stanowisku asystenta w Zakładzie Psychologii Zdrowia i Pracy;  rozpatrzono wniosek Komisji ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia dr Adrianny Potockiej na stanowisku adiunkta;  zaopiniowano zmiany w Regulaminie Organizacyjnym Instytutu.

17 maja 2018 r. odbyło się drugie posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół I/2018 z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 23 marca 2018 r. oraz:  zaopiniowano i przyjęto „Sprawozdanie finansowe Instytutu za rok 2017” oraz „Plan finansowy Instytutu na rok 2018”;  wybrano dwóch elektorów do Rady Głównej Instytutów Badawczych;  zaopiniowano wniosek Zespołu powołanego w postępowaniu o nadanie tytułu profesora nauk medycznych dr hab. Kindze Polańskiej prof. IMP w sprawie wystąpienia do Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów o nadanie tytułu profesora;  rozpatrzono wnioski Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu w sprawie wszczęcia przewodu doktorskiego, wyznaczenia promotora i recenzentów: 1) mgr Magdalenie Janc; 2) mgr Emili Dziewirskiej;  zaopiniowano wniosek Komisji konkursowej ds. zatrudnienia pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia dr Joanny Piaseckiej-Zelgi na stanowisku asystenta w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP;  zaopiniowano wniosek Komisji ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia dr hab. Beaty Janasik na stanowisku profesora nadzwyczajnego;  przedstawiono sprawozdanie z wyników przeglądu kadrowego Komisji oceniającej dorobek naukowy pracowników.

29 października 2018 r. odbyło się trzecie posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół II/2018 z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 17 maja 2018 r. oraz:  zaopiniowano wniosek Zespołu powołanego w postępowaniu o nadanie tytułu profesora nauk medycznych dr hab. med. Beacie Pepłońskiej prof. IMP w sprawie wystąpienia do Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów o nadanie tytułu profesora;  nadano stopień naukowy doktora habilitowanego nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna dr Ewie Jabłońskiej;  nadano stopień naukowy doktora habilitowanego nauk medycznych w dyscyplinie medycyna dr. Marcinowi Kurowskiemu;  rozpatrzono wnioski Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu w sprawie wszczęcia przewodu doktorskiego, wyznaczenia promotora i recenzentów: 1) mgr Elizie Goszczyńskiej; 2) mgr Katarzynie Walczak;  zaopiniowano wniosek Komisji ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia dr hab. Beaty Świątkowskiej na stanowisku profesora nadzwyczajnego;

 zaopiniowano wniosek Komisji konkursowej ds. zatrudnienia pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia mgr Moniki Lesickiej na stanowisku asystenta w Zakładzie Genetyki Molekularnej i Epigenetyki;  zaopiniowano zmiany w Regulaminie Organizacyjnym Instytutu;  zaopiniowano kandydatów na funkcje kierowników komórek organizacyjnych.

14 grudnia 2018 r. odbyło się czwarte posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół III/2018 z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 29 października 2018 r. oraz:  nadano stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie medycyna lek. Anetcie Karwackiej i wyróżniono rozprawę doktorską;  nadano stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna mgr inż. Magdalenie Król;  wręczono dyplom doktora lek. Anetcie Karwackiej i mgr inż. Magdalenie Król oraz dyplom doktora habilitowanego dr Ewie Jabłońskiej i dr. med. Marcinowi Kurowskiemu;  wyznaczono trzech członków Komisji habilitacyjnej w postępowaniu habilitacyjnym dr. Andrzeja Marcinkiewicza;  rozpatrzono wnioski Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu w sprawie wszczęcia przewodu doktorskiego mgr Katarzynie Kobzie-Sindlewskiej, wyznaczenia promotora i recenzentów;  rozpatrzono wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych sprawie wszczęcia przewodu doktorskiego lek. Tomaszowi Skweresowi, wyznaczenia promotora i recenzentów;  zaopiniowano wniosek Komisji ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia dr hab. Ewy Jabłońskiej na stanowisku profesora nadzwyczajnego;  zaopiniowano wniosek Komisji konkursowej ds. zatrudnienia pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia mgr Emili Dziewirskiej na stanowisku asystenta w Pracowni Środowiskowych Zagrożeń Reprodukcji w Zakładzie Epidemiologii Środowiskowej;  sprawy organizacyjne i wolne wnioski.

Zakładowe organizacje związkowe

Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność”

- Przewodnicząca: Kamila Michałowska - Z-ca przewodniczącej: prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz - Z-ca przewodniczącej: prof. dr hab. Marek Zmyślony - Sekretarz: Anna Kucharska - Skarbnik: Ewa Grabowska - Członek: Tomasz Frakowski

Zarząd Związku Zawodowego Pracowników IMP

- Przewodnicząca: mgr Iwona Rogalska - Z-ca przewodniczącej: mgr inż. Piotr Krauze - Skarbnik: Elżbieta Miazek

Zakładowa Organizacja Związkowa Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych przy Instytucie Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi

- Przewodnicząca: mgr Dorota Kosik - Z-ca przewodniczącej: Renata Rubaszewska - Sekretarz: mgr Iwona Korczak - Skarbnik: Bożena Gozdek - Członek: mgr Marta Swarzyńska

Pełnomocnik Niezależnego Związku Zawodowego Pracowników Diagnostyki Laboratoryjnej Województwa Łódzkiego

- mgr Anna Pirowicz

3. Kadra (wg stanu na dzień 31.12.2018 r.)

Struktura zatrudnienia Pracownicy:  naukowo-badawczy 68  inżynieryjno-techniczni 178  administracyjno-ekonomiczni 45  obsługi i robotniczy 19  inni (rezydenci) 5

RAZEM 315 osób

Kadra naukowo-badawcza

Kadra naukowo-badawcza:  asystent 20  adiunkt 23  profesor nadzwyczajny 14  profesor zwyczajny 11

RAZEM 68 osób

profesor zwyczajny 16% asystent 29%

profesor nadzwyczajny 21%

adiunkt 34%

Samodzielni pracownicy naukowi Samodzielni pracownicy naukowi:  z tytułem profesora 11  ze stopniem doktora hab. 15

RAZEM 26 osób

Samodzielni pracownicy naukowo-badawczy wg nazwisk z tytułem naukowym profesora (11 osób): Bortkiewicz Alicja, Czerczak Sławomir, Gromadzińska Jolanta, Hanke Wojciech, Kieć-Świerczyńska Marta, Rydzyński Konrad, Szadkowska-Stańczyk Irena, Śliwińska-Kowalska Mariola, Walusiak-Skorupa Jolanta, Wąsowicz Wojciech, Zmyślony Marek

ze stopniem doktora habilitowanego (15 osób): Jurewicz Joanna, Krakowiak Anna, Makowiec-Dąbrowska Teresa, Merecz-Kot Dorota, Niebudek- Bogusz Ewa, Pawlaczyk-Łuszczyńska Małgorzata, Pepłońska Beata, Polańska Kinga, Reszka Edyta, Stępnik Maciej, Świątkowska Beata, Wiszniewska Marta, Zamysłowska-Szmytke Ewa, Janasik Beata, Jabłońska Ewa

II. STRUKTURA ZADAŃ

1. Główne kierunki badawcze

Liczba Główne kierunki badawcze realizowanych projektów

Identyfikacja oraz ocena zagrożeń wywołanych czynnikami 1. chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania wywołanym przez 11 nie szkodliwym skutkom zdrowotnym

Identyfikacja czynników genetycznych decydujących o 9 2. indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne

Patologia zawodowa – zasady wczesnej diagnostyki, orzecznictwa 5 3. i profilaktyki

4. Patogeneza, diagnostyka i terapia zatruć ostrych i przewlekłych 2 Ocena biologicznego działania, narażenia zawodowego 1 5. i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe

Ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku 1 6. pracy

Ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na 3 7. hałas i pola elektromagnetyczne

8. Ocena ekspozycji na promieniowanie jonizujące 6 Fizjologiczna, psychologiczna i psychospołeczna ocena uciążliwości 6 9. i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawodowego

10. Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia 5 Epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej 16 11. i środowiskowej

12. Promocja zdrowia w miejscu pracy 1

13. Ochrona zdrowia pracujących 7 Programy nauczania oraz kształcenia w zakresie medycyny pracy, 4 14. higieny pracy oraz zdrowia publicznego

15. Systemy kontroli zapewnienia jakości 1

Razem 78

2. Realizacja zadań według podstawowych źródeł finansowania

Zadania realizowane w 2018 roku (przedstawione w tabeli według podstawowych źródeł finansowania) są zgodne ze strukturą organizacyjną zawartą w Planie działalności Instytutu na rok 2018. Plan działalności został przedstawiony na posiedzeniu Rady Naukowej w dniu 23.03.2018 i obejmował 247 zadań, w tym 44 projekty w ramach działalności statutowej. Wszystkie realizowane projekty statutowe formalnie rozliczono i odebrano w trakcie sympozjów sprawozdawczych w lutym 2019 roku. W stosunku do zakładanego planu o 1 zmalała liczba projektów statutowych (temat w całości wykonany w pierwszym roku realizacji), o 9 zmalała liczba zadań w ramach pozostałych umów, o 9 wzrosła liczba umów z NPZ oraz o 1 wzrosła liczba umów krajowych (projekt DOPMED - System Rejestracji i Identyfikacji Zatruć Nowymi Substancjami Psychoaktywnymi w Polsce jako kluczowe źródło szybkiego reagowania na niepożądane skutki ich używania).

Umowy Działalność Granty Projekty Działalność Pozostałe Zakład NPZ CIOP międzyn. Razem Lp. statutowa NCN krajowe* lecznicza umowy** SPB 1. Biuro Zapewnienia Jakości 1 2 3 Krajowe Centrum Promocji 2. 1 2 3 Zdrowia w Miejscu Pracy 3. Epidemiologii Środowiskowej 7 1 3 5 1 17 4. Fizjologii Pracy i Ergonomii 2 1 1 21 25 5. Psychologii Zdrowia i Pracy 3 1 7 11 Lab. Badań Prod. Leczniczych 6. 1 13 14 i Wet. 7. Toksykologii i Kancerogenezy 2 1 7 10 Genetyki Molekularnej 8. 2 3 5 i Epigenetyki Monitoringu Biologicznego 9. 4 2 2 1 1 27 37 i Środowiska 10. Bezpieczeństwa Chemicznego 2 1 1 1 5 10 11. Ochrony Radiologicznej 3 1 1 1 12 18 12. Zagrożeń Fizycznych 3 3 1 19 26 13. Dział Zarządzania Wiedzą 2 1 3 Klinika Chorób Zawodowych 14. 6 1 1 1 2 25 36 i Zdrowia Środowiskowego 15. Klinika Toksykologii 1 1 1 13 16 16. Klinika Audiologii i Foniatrii 3 1 1 1 7 13 O g ó ł e m 43 11 5 7 12 7 4 158 247 * MZ, NCBiR, POPC **umowy z podmiotami gospodarczymi ZLB, umowy z podmiotami gospodarczymi prowadzącymi działalność leczniczą ZLL, kursy, pomiary dawek indywidualnych - dozymetria

3. Komisja Bioetyczna

Podczas 5 posiedzeń Komisji Bioetycznej w 2018 r. (15 marca, 10 kwietnia, 30 maja, 14 czerwca i 20 listopada) zostało rozpatrzonych 19 wniosków, dla których w drodze tajnego głosowania, jednogłośnie, pozytywnie podjęto uchwały za przyjęciem opinii o projekcie eksperymentu medycznego:

• 3 z Kliniki Audiologii i Foniatrii • 3 z Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska • 1 z Zakładu Epidemiologii Środowiskowej • 1 z Zakładu Genetyki Molekularnej i Epigenetyki • 2 z Kliniki Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego • 3 z Zakładu Zagrożeń Fizycznych • 2 z Zakładu Ochrony Radiologicznej • 3 z Zakładu Fizjologii Pracy i Ergonomii • 1 z Kliniki Toksykologii

III. OSIĄGNIĘCIA W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI NAUKOWO-BADAWCZEJ

1. Potencjał naukowy

a. Uprawnienia do nadawania stopni naukowych

Stopień naukowy Dziedzina Dyscyplina dr dr hab.

medycyna doktor nauk doktor habilitowany Nauki medyczne medycznych nauk medycznych biologia medyczna

Nauki o zdrowiu doktor nauk o zdrowiu –

b. Rozwój kadry naukowej

Doktor Doktor habilitowany Rok Profesor osoby spoza pracownicy osoby spoza pracownicy IMP IMP IMP IMP 2010 2 3 2 - - 2011 1 3 - 2 - 2012 - 2 1 7 1 2013 2 2 - - 1 2014 - 1 - 2 1 2015 - 3 - 1 1 2016 1 1 2 1 1 2017 3 6 - 2 - 2018 1 3 1 3 -

Razem 10 24 6 18 5

W 2018 roku stopień naukowy doktora uzyskały 4 osoby (w tym 1 spoza IMP), stopień doktora habilitowanego nadano 4 osobom (w tym 1 spoza IMP).

Wszczęto 9 przewodów doktorskich (w tym 3 spoza IMP), 1 postępowanie habilitacyjne i 2 postępowania o nadanie tytułu profesora.

Wykaz pracowników, którym w 2018 r. wszczęto przewód doktorski w Instytucie Medycyny Pracy

Imię Data wszczęcia i nazwisko przewodu Tytuł rozprawy doktorskiej Promotorzy Recenzenci doktoranta doktorskiego mgr 23.03.2018 Rozwój potraumatyczny  dr hab. Dorota  dr hab. Eleonora Aleksandra kobiet chorujących na Merecz-Kot prof. Bielawska- Andysz endometriozę – skala IMP Batorowicz prof. zjawiska i jego UŁ uwarunkowania  prof. dr hab. med. Krzysztof Szyłło, ICZMP mgr Emila 17.05.2018 Ocena zależności między  dr hab. Joanna  dr hab. med. Dziewirska ekspozycją środowiskową na Jurewicz prof. IMP Iwona Szymusik wybrane związki chemiczne  prof. dr hab. a stężeniem hormonów med. Lechosław układu podwzgórze- Putowski przysadka-jądro wśród młodych mężczyzn mgr 17.05.2018 Zastosowanie posturografii z  dr hab. med. Ewa  dr hab. med. Magdalena ruchami głowy w ocenie Zamysłowska- Krystyna Janc uszkodzeń przedsionkowych Szmytke prof. IMP Orendorz-  pomocniczy - Frączkowska dr Piotr Politański  dr hab. med. Marta Woldańska- Okońska prof. UM mgr Eliza 29.10.2018 Promocja zdrowia w  prof. dr hab. med.  dr hab. med. Goszczyńska zakładach pracy w Polsce w Wojciech Hanke Piotr Tyszko prof. kontekście wyzwań  pomocniczy – dr WSEiZ związanych Krzysztof  dr hab. Katarzyna z procesem starzenia się Puchalski Wojtaszczyk prof. społeczeństwa UŁ mgr Katarzyna 29.10.2018 Badanie biomarkerów  dr hab. med.  dr hab. Beata Walczak efektów genotoksycznych po Maciej Stępnik Kozłowska długotrwałej ekspozycji prof. IMP  dr hab. Danuta człowieka na radon  pomocniczy – dr Mielżyńska-Švach Joanna Domienik- Andrzejewska mgr Katarzyna 14.12.2018 Ostre zatrucia nowymi  dr hab. med. Anna  dr hab. Renata Kobza- substancjami Krakowiak prof. Złotkowska Sindlewska psychoaktywnymi (NSP) IMP  dr hab. med. wśród dorosłych Jacek Sein Anand mieszkańców aglomeracji prof. GUM miejskiej – wybrane uwarunkowania wystąpienia zatrucia NSP

Wykaz wszczętych w 2018 r. przewodów doktorskich osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy

Imię Data wszczęcia i nazwisko przewodu Tytuł rozprawy doktorskiej Promotorzy Recenzenci doktoranta doktorskiego mgr Dorota 23.03.2018 Poziom aktywności fizycznej  dr hab. Joanna  dr hab. Grażyna Kleszczewska a subiektywne wskaźniki Mazur prof. IMiD Nowak-Starz prof. zdrowia polskiej młodzieży  pomocniczy - dr UJK szkolnej na tle wybranych Jadwiga Siedlecka  dr hab. Ida Maria uwarunkowań Laudańska- środowiskowych Krzemińska lek. Dorota 23.03.2018 Wpływ ekspozycji na  dr hab. med.  prof. dr hab. med. Zamkowska parabeny i triklosan na Michał Radwan Jacek Radosław jakość nasienia i stężenie prof. PWSZ Wilczyński hormonów płciowych  dr hab. n. med. Hubert Huras prof. UJ lek. Tomasz 14.12.2018 Ocena zależności pomiędzy  dr hab. med.  dr hab. med. Skweres wybranymi czynnikami stylu Michał Radwan Iwona Szymusik życia a rezerwą jajnikową i prof. PWSZ  dr hab. med. szansą na ciążę u kobiet Artur Wdowiak leczących się z powodu niepłodności

Wykaz pracowników, którzy w 2018 r. uzyskali stopień naukowy doktora w Instytucie Medycyny Pracy

Data nadania Imię stopnia i nazwisko Temat rozprawy doktorskiej Promotorzy Recenzenci naukowego doktoranta doktora mgr Joanna 23.03.2018 Applicability of V-RQOL in the  dr hab. med. Ewa  prof. dr hab. med. Morawska evaluation of occupational Niebudek-Bogusz Wioletta voice disorders prof. IMP Pietruszewska  dr hab. med. Anna Sinkiewicz mgr inż. 23.03.2018 Narażenie środowiskowe na  prof. dr hab.  prof. dr hab. Marek trwałe zanieczyszczenia Jolanta n.farm. Jan Zieliński organiczne a markery stresu Gromadzińska Ludwicki oksydacyjnego u kobiet w  prof. dr hab. med. okresie ciąży i laktacji oraz Barbara Kamer wskaźniki antropometryczne noworodka mgr inż. 14.12.2018 Receptory estrogenowe i  prof. dr hab.  dr hab. med. Magdalena markery stresu Jolanta Leszek Kalinowski Król oksydacyjnego u kobiet z Gromadzińska prof. GUM rakiem piersi  dr hab. med. Daniel Gackowski

Wykaz osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy, którzy w 2018 r. uzyskali stopień naukowy doktora w Instytucie Medycyny Pracy

Data nadania Imię stopnia i nazwisko Temat rozprawy doktorskiej Promotorzy Recenzenci naukowego doktoranta doktora lek. Anetta 14.12.2018 Wpływ narażenia na  dr hab. Joanna  dr hab. med. Piotr Karwacka powszechnie występujące Jurewicz prof. Pierzyński związki środowiskowe IMP  dr hab. med. zaburzające funkcję Maciej Słodki endokrynną na rezerwę jajnikową

Wykaz pracowników, którym w 2018 r. wszczęto postępowanie habilitacyjne w Instytucie Medycyny Pracy

Data wszczęcia Imię i nazwisko Tytuł osiągnięcia Komisja Habilitacyjna (wybrani przed postępowania habilitanta naukowego RN) habilitacyjnego dr med. Andrzej 29.10.2018 Prewencja nadciśnienia Recenzent: Marcinkiewicz tętniczego i cukrzycy w – dr hab. med. Tomasz Zdrojewski prof. ramach opieki GUM profilaktycznej nad Członek: pracownikami – dr hab. Anna Krakowiak prof. IMP Sekretarz: – dr hab. Beata Świątkowska prof. IMP

Wykaz pracowników, którzy w 2018 r. uzyskali stopień naukowy doktora habilitowanego w Instytucie Medycyny Pracy

Data nadania Imię i stopnia Tytuł osiągnięcia nazwisko naukowego Komisja Habilitacyjna naukowego habilitanta doktora habilitowanego dr Beata 23.03.2018 Ocena narażenia, efektów Przewodnicząca: Janasik działania toksycznego i – prof. dr hab. med. Elżbieta Krajewska- wzajemnego oddziaływania Kułak metali w oparciu o Recenzenci: nowoczesne techniki – prof. dr hab. med. Ewa Bartnik monitoringu biologicznego z – prof. dr hab. Halina Milnerowicz uwzględnieniem czynników – prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński genetycznych u osób Członkowie: zawodowo eksponowanych – prof. dr hab. Jan Kanty Kulpa na arsen oraz chrom – dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP Sekretarz: – dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP

36 dr Ewa 29.10.2018 Cykl publikacji dotyczących Przewodniczący: Jabłońska molekularnych aspektów - prof. dr hab. Paweł Jagodziński działania selenu w Recenzenci: organizmie - dr hab. med. Bohdan Górski człowieka - dr hab. med. Lucjusz Jakubowski prof. ICZMP - prof. dr hab. Halina Milnerowicz Członkowie: - prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński - prof. dr hab. Andrzej Stepulak, Sekretarz: - dr hab. Kinga Polańska prof. IMP

Wykaz osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy, którzy w 2018 r. uzyskali stopień naukowy doktora habilitowanego w Instytucie Medycyny Pracy

Data nadania Imię i stopnia Tytuł osiągnięcia nazwisko naukowego Komisja Habilitacyjna naukowego habilitanta doktora habilitowanego dr med. 29.10.2018 Kliniczne i immunologiczne Przewodnicząca: Marcin wykładniki astmy u - prof. dr hab. Anna Wiela-Hojeńska Kurowski sportowców Recenzenci: - prof. dr hab. med. Jacek Roliński - prof. dr hab. med. Maciej Siedlar - prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak- Skorupa Członkowie: - prof. dr hab. Jan Kuś - prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska- Kowalska Sekretarz: dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP

Wykaz pracowników, którzy w 2018 r. uzyskali stopień naukowy doktora habilitowanego poza Instytutem Medycyny Pracy

Data nadania Imię i stopnia nazwisko naukowego Tytuł osiągnięcia naukowego Komisja Habilitacyjna habilitanta doktora habilitowanego dr Piotr 26.10.2018 Identyfikacja i naukowa Przewodniczący: Plichta analiza uwarunkowań – prof. dr hab. Iwona Bożena korzystania z technologii Chrzanowska informacyjno- Recenzenci: komunikacyjnych przez dzieci i – prof. dr hab. Jacek Jarosław młodzież z Błeszyński niepełnosprawnością – prof. dr hab. Amadeusz Krause intelektualną, ze szczególnym – prof. dr hab. Marzena Ewa Zaorska uwzględnieniem roli rodziców i profesjonalistów z obszaru edukacji

Wykaz pracowników, którym w 2018 r. wszczęto postępowanie o nadanie tytułu profesora w Instytucie Medycyny Pracy

Data wszczęcia Imię i postępowania o Recenzenci nazwisko nadanie tytułu profesora dr hab. med. 23.03.2018 - prof. dr hab. med. Jadwiga Jośko-Ochojska Beata - prof. dr hab. med. Andrzej Lewiński Pepłońska - prof. dr hab. med. Jerzy Marcinkowski prof. IMP - prof. dr hab. med. Andrzej Pająk - prof. dr hab. Krystyna Pawlas dr hab. Edyta 23.03.2018 - prof. dr hab. med. Piotr Chłosta Reszka prof. - prof. dr hab. med. Anna Latos-Bieleńska IMP - prof. dr hab. Ireneusz Majsterek - prof. dr hab. med. Wojciech Młynarski - prof. dr hab. Piotr Widłak

c. Funkcje we władzach krajowych i międzynarodowych towarzystw naukowych

Imię i nazwisko Nazwa towarzystwa Zasięg Funkcja

Bortkiewicz Alicja Scientific Committee międzynarodowy Przewodnicząca on Cardiology in Occupational Health ICOH Krajowa Sekcja krajowy Członek Rady Nauki NSZZ Solidarność Czerczak Sławomir Polskie Towarzystwo krajowy Prezes Higienistów Przemysłowych Gadzicka Elżbieta Scientific Committee międzynarodowy Sekretarz on Cardiology in Occupational Health ICOH Gromadzińska Jolanta Polskie Towarzystwo krajowy Sekretarz Zarządu Toksykologiczne Głównego

Jabłońska Ewa Polskie Towarzystwo krajowy Sekretarz Oddziału Toksykologiczne Łódzkiego Jóźwiak Zbigniew Polskie Towarzystwo krajowy Przewodniczący Oddziału Ergonomiczne Łódzkiego Konieczko Katarzyna Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Głównego Higienistów Przemysłowych Kozajda Anna Polskie Towarzystwo krajowy Sekretarz Oddziału Zdrowia Publicznego Łódzkiego

Krakowiak Anna Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Głównego Toksykologiczne Kupczewska-Dobecka Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Głównego Małgorzata Higienistów Przemysłowych

Ligocka Danuta Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Głównego Higienistów Przemysłowych

Lipińska-Ojrzanowska European Academy międzynarodowy Członek Zarządu Agnieszka of Allergology and Occupational Allergy Clinical Immunology Interest Group Marcinkiewicz Andrzej Polskie Towarzystwo krajowy Skarbnik Zarządu Medycyny Pracy Głównego Członek Zarządu Oddziału Łódzkiego Merecz-Kot Dorota Polskie Towarzystwo krajowy Przewodnicząca Badań nad Stresem Traumatycznym Niebudek-Bogusz Ewa Polskie Towarzystwo krajowy Sekretarz Audiologiczne i Foniatryczne Olszewski Jerzy Centrum Radonowe międzynarodowy Przewodniczący – Pozarządowa, Międzynarodowa Sieć Naukowa Pałaszewska-Tkacz Polskie Towarzystwo krajowy Sekretarz Anna Higienistów Przemysłowych Plichta Piotr Polskie Towarzystwo krajowy Członek Komisji Rewizyjnej Pedagogów Specjalnych Łódzkie krajowy Członek Zarządu Towarzystwo Pedagogiczne Reszka Edyta Polskie Towarzystwo krajowy Przewodniczący Oddziału Toksykologiczne Łódzkiego Członek Zarządu Głównego

Rybacki Marcin Polskie Towarzystwo krajowy Sekretarz Zarządu Medycyny Pracy Głównego Przewodniczący Oddziału Łódzkiego Sitarek Krystyna Polskie Towarzystwo krajowy Sekretarz Oddziału Toksykologiczne Łódzkiego

Skalski Henryk Polskie Towarzystwo krajowy Członek Komisji Rewizyjnej Higienistów Przemysłowych Świdwińska-Gajewska Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Głównego Anna Higienistów Przemysłowych

Soćko Renata Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Głównego Higienistów Przemysłowych Stępnik Maciej Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Głównego Toksykologiczne Przewodniczący Oddziału Łódzkiego Śliwińska-Kowalska Polskie Towarzystwo krajowy Zastępca Mariola Audiologiczne i Przewodniczącego Foniatryczne Członek Zarządu Głównego Świercz Radosław Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Oddziału Toksykologiczne Łódzkiego Walusiak-Skorupa Polskie Towarzystwo krajowy Prezes Jolanta Medycyny Pracy Z-ca przewodniczącego Oddziału Łódzkiego European Academy międzynarodowy Przewodnicząca of Allergology and Clinical Immunology Sekretarz Occupational Allergy Interest Group European Union of Polski przedstawiciel Medical Specialists - (wybrany przez ZG PTMP) Section of Occupational Medicine European Evaluation Committee of Respiratory Society LT Fellowship applications Wiszniewska Marta Centrum Medyczne krajowy Członek Zespołu Ekspertów Kształcenia do opiniowania jednostek Podyplomowego ubiegających się o akredytację do prowadzenia szkolenia specjalizacyjnego i staży kierunkowych w dziedzinie Medycyna Pracy Polskie Towarzystwo Wiceprezes Zarządu Medycyny Pracy Głównego Członek zarządu Oddziału Łódzkiego Wąsowicz Wojciech Polskie Towarzystwo krajowy Członek zarządu Oddziału Toksykologiczne Łódzkiego

Wieczorek Edyta Polskie Towarzystwo krajowy Członek Komisji Rewizyjnej Toksykologiczne Oddziału Łódzkiego

Zamysłowska-Szmytke Polskie Towarzystwo krajowy Członek Zarządu Głównego Ewa Rehabilitacji Przewodnicząca sekcji Rehabilitacji Osób z Zaburzeniami Narządów Zmysłów Zmyślony Marek Polskie Towarzystwo krajowy Wiceprezes Zarządu Badań Radiacyjnych Głównego Przewodniczący Komisji ds. Problemów Bioelektromagnetycznych

d. Udział w zespołach eksperckich

Zasięg Imię i nazwisko Nazwa zespołu (krajowy/międzynarodowy)

Bortkiewicz Alicja Komisja Pól Elektromagnetycznych krajowy Niejonizujących Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej PAN Zespół Ekspertów ds. Czynników Fizycznych, Grupa ds. Pól Elektromagnetycznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Grupa robocza - Systematic review międzynarodowy for the joint methodology of the World Health Organization (WHO) and the International Labour Organization (ILO) for estimating the national and global burden of work-related disease and injury Brodecki Marcin Polskie Centrum Akredytacji krajowy ekspert techniczny

Polski Komitet Normalizacyjny, członek Komisji Technicznej KT 246 Brzeźnicki Sławomir Zespół Ekspertów ds. Czynników krajowy Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Komitet Techniczny - KT 159 ds. Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych w Środowisku Pracy Polskiego Komitetu Normalizacyjnego Bujak-Pietrek Stella Polskie Centrum Akredytacji – krajowy ekspert techniczny oceniający laboratoria badawcze w zakresie badań czynników pyłowych Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Komitet Techniczny - KT 159 ds. Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych w Środowisku Pracy Polskiego Komitetu Normalizacyjnego Czerczak Sławomir Międzyresortowa Komisja ds. krajowy Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy (Wiceprzewodniczący) Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych i pyłowych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy (Przewodniczący) Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych (Przewodniczący)

Międzynarodowy Zespół Ekspertów międzynarodowy

IOHA (Członek Zarządu)

Międzynarodowy Zespół Ekspertów ds. Opracowywania Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego działający w ramach Międzynarodowego Programu Bezpieczeństwa Chemicznego (ICSC) Risk Assessment Committee European Chemical Agency w Helsinkach Gadzicka Elżbieta Komisja Pól Elektromagnetycznych krajowy Niejonizujących Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej PAN Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Grupa robocza - Systematic review międzynarodowy for the joint methodology of the World Health Organization (WHO) and the International Labour Organization (ILO) for estimating the national and global burden of work-related disease and injury Gromadzińska Jolanta Zespół Ekspertów ds. Czynników krajowy Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Hanke Wojciech Zespół Ekspertów Narodowego krajowy Centrum Nauki w panelu tematycznym: NZ7 Nauki o lekach i zdrowie publiczne - 25 edycja konkursów – Opus

Grupa Recenzentów projektów w konkursie MINIATURA 1 Narodowego Centrum Nauki CA COST Action CA16216 Network międzynarodowy on the Coordination and Harmonisation of European Occupational Cohorts (OMEGA- NET) Jabłońska Ewa Zespół ekspertów oceniający krajowy wnioski w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko- Mazurskiego na lata 2014-2020 Jurewicz Joanna Zespół Ekspertów Narodowego krajowy Centrum Nauki w panelu tematycznym: NZ7 Nauki o lekach i zdrowie publiczne – Opus 15 Konieczko Katarzyna Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji krajowy Wykazu Czynników Rakotwórczych Zespół Ekspertów ds. czynników chemicznych i pyłowych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Krakowiak Anna Zespół Ekspertów (toksykologów krajowy klinicznych) do spraw opracowywania kryteriów śmierci mózgu przy MZ Kupczewska-Dobecka Zespół ekspertów ds. czynników krajowy Małgorzata chemicznych i pyłowych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Międzyresortowa Komisja ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy

Ligocka Danuta Zespół ekspertów ds. czynników krajowy chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Komisja Europejska (Joint Research międzynarodowy Centre/ Directorate-General for Research and Innovation /European Human Biomonitoring Initiative) Knol-Michałowska Kamila National Observatory on Cyber międzynarodowy Crime Lesicka Monika Zespół ekspertów oceniający krajowy wnioski w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko- Mazurskiego na lata 2014-2020 Zespół ekspertów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020 w dziedzinie Nauki medyczne i nauki o zdrowiu Zespół ekspertów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 w dziedzinie Ochrona Zdrowia Pakulska Daria Międzynarodowy Zespół Ekspertów międzynarodowy ds. Opracowywania Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (ICSC) działający w ramach Międzynarodowygo Programu Bezpieczeństwa Chemicznego (IPCS) Compilers Guide Committee Pałaszewska-Tkacz Anna Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji krajowy Wykazu Czynników Rakotwórczych

Pepłońska Beata Grupa Recenzentów projektów w krajowy konkursie MINIATURA 1 Narodowego Centrum Nauki Grupa Recenzentów projektów w krajowy konkursie MINIATURA 2 Narodowego Centrum Nauki Pawlaczyk – Łuszczyńska Zespół Ekspertów ds. Czynników krajowy Małgorzata Fizycznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Grupy Ekspertów ds. Hałasu przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy (Przewodnicząca) Normalizacyjna Komisja Problemowa nr 157 ds. Zagrożeń Fizycznych w Środowisku Pracy Polskie Centrum Akredytacji - audytor techniczny oceniający laboratoria badawcze w zakresie badań zagrożeń fizycznych, mikroklimatu i oświetlenia Polskie Centrum Akredytacji - ekspert techniczny oceniający organizatorów badań badań biegłości Piasecka-Zelga Joanna Zakład Certyfikacji TEXTIL-CERT, krajowy ekspert ds. realizacji procedur oceny zgodności dla wyrobów medycznych Polskie Centrum Badań i Certyfikacji Narodowy program Foresight 2020

Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń na Zwierzętach w Łodzi

Komisja Biologii Zwierząt Doświadczalnych PAN Plichta Piotr COST Action “European Network międzynarodowy for Problematic Usage of the Internet” (EU-PUI) CA16207 Zespół Pedagogiki Specjalnej przy krajowy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN, Przewodniczący Zespołu ds. badań nad aktywnością medialną użytkowników ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Polańska Kinga CA COST Action CA16216 Network międzynarodowy on the Coordination and Harmonisation of European Occupational Cohorts (OMEGA- NET) Przyłuska Jolanta Rada Dyrektorów Łódzkiej krajowy Akademickiej Sieci Bibliotecznej Pyżalski Jacek Zespół Pedagogiki Specjalnej przy krajowy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN Reszka Edyta - The European Society for Clinical międzynarodowy Nutrition and Metabolism (ESPEN)

Rydzyński Konrad SCENIHR Working Group on międzynarodowy “Additives used in tobacco products” (Opinion I) SCENIHR Working Group on “Additives used in tobacco products (Opinion II) Scientific Committee on Cosmetic Safety (SCCS) Working Group on “Nano Materials in Cosmetic Products” Collegium Ramazzini Komitet Zdrowia Publicznego PAN krajowy Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi Sakowski Piotr Northern Dimension Partnership in międzynarodowy Public Health and Social Well- being, Expert Group on Non- Communicable Diseases Related to

Lifestyles and Social and Work Environments Baltic Sea Network on Occupational Health and Safety Siedlecka Jadwiga Komitet Zdrowia Publicznego PAN, krajowy III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Systematic review for the joint międzynarodowy methodology of the World Health Organization (WHO) and the International Labour Organization (ILO) for estimating the national and global burden of work-related disease and injury Stępnik Maciej Working Group on Nanomaterials międzynarodowy of the EU Scientific Committee of Consumer Safety (SCCS) Working Group on Cosmetic Ingredients of the EU Scientific Committee of Consumer Safety (SCCS) Working Group on Methodology of the EU Scientific Committee of Consumer Safety (SCCS)

Zespół ekspertów ds. czynników krajowy chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Sitarek Krystyna Zespół ekspertów ds. czynników krajowy chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. wytycznych szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych

Soćko Renata Zespół ekspertów ds. czynników krajowy chemicznych i pyłowych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Śliwińska-Kowalska Mariola Konsultant Krajowy w dziedzinie krajowy audiologii i foniatrii Ekspert Światowej Organizacji międzynarodowy Zdrowia w zakresie uszkodzeń słuchu i szumów usznych przez hałas Świątkowska Beata Rada Programowa, Rządowy krajowy Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, Ministerstwo Rozwoju Świercz Radosław Lokalna Komisja Etyczna do Spraw krajowy Doświadczeń na Zwierzętach Walczak Katarzyna MetroRADON- Industry Interest międzynarodowy Group Walusiak-Skorupa Jolanta European Respiratory Society - międzynarodowy członek zespołu oceniającego wnioski o stypendia długoterminowe (Evaluation Committee of LT Fellowship applications) European Union of Medical Specialists - polski przedstawiciel (wybrany przez ZG PTMP) w Section of Occupational Medicine

„Mental Health in Construction Work” działanie zespołu finansowane przez Komisję Europejską „Better prevention, identification and reporting of work-related and occupational diseases and emerging risks” The NDPHS (Northern Dimension Partnership in Public Health and Social Well- being) Expert group

Wąsowicz Wojciech Komisja do Spraw Produktów krajowy Biobójczych Zespół roboczy do spraw suplementów diety Lokalna Komisja Etyczna do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach w Łodzi Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Europejski Urząd międzynarodowy ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA, European Food Safety Authority) Wieczorek Edyta Zespół ekspertów w ramach krajowy Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko-Mazurskiego na lata 2014-2020 Zespół ekspertów w Polskiej Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości Zespół ekspertów w Fundacji na rzecz Nauki Polskiej Zespół ekspertów w Narodowej Agencji Współpracy Akademickiej Zmyślony Marek Zespół Radiobiologii i Higieny krajowy Radiacyjnej Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej Wydziału Nauk Medycznych PAN Zespół Ekspertów ds. Czynników Fizycznych, Grupa ds. Pól Elektromagnetycznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku

e. Redakcje czasopism (redaktorzy naczelni)

Lista Rozpoczęcie Nazwisko i imię Tytuł czasopisma MNiSW pełnienia (2016) funkcji (rok)

Rydzyński Konrad International Journal of Occupational A 2000 Medicine and Environmental Health

Szadkowska-Stańczyk Medycyna Pracy A 2000 Irena

Śliwińska-Kowalska Otorynolaryngologia – Przegląd Kliniczny B 2002 Mariola

f. Członkowstwo w zespołach redakcyjnych

Imię i nazwisko Tytuł czasopisma Funkcja

Medycyna Pracy komitet redakcyjny Bortkiewicz Alicja International Journal of Occupational Medicine and redaktor tematyczny

Environmental Health Forum Medycyny Rodzinnej komitet redakcyjny komitet redakcyjny Medycyna Pracy redaktor tematyczny International Journal of Occupational Medicine and komitet redakcyjny Czerczak Sławomir Environmental Health Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Biuletyn redaktor tematyczny Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Hanke Wojciech komitet redakcyjny Medycyna Pracy

Medycyna Środowiskowa

Promotor BHP. Bezpieczeństwo, członek rady naukowej Jóźwiak Zbigniew Komfort, Praca Art of Dentistry członek rady naukowej Konieczko Katarzyna Medycyna Pracy redaktor tematyczny

Korzeniowska Elżbieta Medycyna Pracy redaktor tematyczny International Journal of Makowiec-Dąbrowska Occupational Safety and komitet redakcyjny Teresa Ergonomics Medycyna Pracy redaktor tematyczny

Merecz-Kot Dorota International Journal of Occupational Medicine and redaktor tematyczny

Environmental Health Otorynolaryngologia – Przegląd Niebudek-Bogusz Ewa sekretarz redakcji Kliniczny International Journal of Occupational Medicine and redaktor tematyczny Pepłońska Beata Environmental Health Medycyna Pracy komitet redakcyjny

Plos One redaktor tematyczny

Tobacco Induced Diseases komitet redakcyjny

Polańska Kinga International Journal of komitet redakcyjny Environmental Research and Public Health (IJERPH) komitet redakcyjny Przyłuska Jolanta Forum Bibliotek Medycznych komitet redakcyjny

Puchalski Krzysztof Medycyna Pracy redaktor tematyczny

Polski Merkuriusz Lekarski komitet redakcyjny Rydzyński Konrad Medycyna Pracy Central European Journal of Occupational and Environmental co-editor komitet redakcyjny Health

Sakowski Piotr Medycyna Pracy redaktor tematyczny

EDORiUM Journal of Occupational Stępnik Maciej komitet redakcyjny and Environmental Medicine

Szadkowska-Stańczyk International Journal of Irena Occupational Medicine and aktor tematyczny Environmental Health Noise & Health komitet redakcyjny

Śliwińska-Kowalska Medycyna Pracy komitet redakcyjny Mariola International Journal of Occupational Medicine and redaktor tematyczny Environmental Health Walusiak-Skorupa International Journal of Jolanta Occupational Medicine and redaktor tematyczny Environmental Health Waszkowska Medycyna Pracy redaktor tematyczny Małgorzata Medycyna Pracy komitet redakcyjny Wąsowicz Wojciech International Journal of Occupational Medicine and redaktor tematyczny Environmental Health Wiszniewska Marta Medycyna Pracy redaktor tematyczny Zamysłowska-Szmytke Medycyna Pracy redaktor tematyczny Ewa

2. Osiągnięcia naukowe

a. Dorobek publikacyjny

W 2018 roku pracownicy Instytutu byli autorami 139 publikacji, w tym 91 prac o zasięgu międzynarodowym, z których 82 posiadały Impact Factor o sumarycznej wysokości 189,874 punktów.

Dorobek publikacyjny Instytutu z lat 2010-2018

o zasięgu rok ogółem z IF suma IF międzynarodowym 2010 323 105 99 205,128 2011 404 116 112 240,280 2012 253 123 120 272,480 2013 206 112 107 202,468 2014 204 109 103 268,571 2015 217 123 118 255,834 2016 139 85 83 210,772 2017 146 100 94 241,236 2018 1391 912 82 189,874 1 w tym 5 artykułów, w których autorzy z IMP występują jako ‘collaborators’ 2 82 z IF + 5 ‘collaborators’ + 4 ang. bez IF = 91

Publikacje z listy A: 82 Publikacje z listy B: 24 Publikacje, w których autorzy z IMP występują jako ‘collaborators’: 5 Pozostałe publikacje: 15

Monografie: - autorstwo: 2 - redakcje: 0

Rozdziały w monografiach: - autorstwo: 11

Liczba publikacji w poszczególnych kwartylach wg Journal Citation Reports (Clarivate Analitics): Q1 JCR: 17 Q2 JCR: 21 Q3 JCR: 7 Q4 JCR: 37 Załącznik 1. Wykaz publikacji.

Dorobek publikacyjny Instytutu w 2018 roku

Rozdziały w Monografie monografiach "collaborators" 1% 7% 4% Publikacje z listy A 60% Pozostałe 10%

Publikacje z listy B 18%

Cytowania publikacji IMP w latach 2010 – 2018 wg Web of Science Core Collection

b. Najważniejsze osiągnięcia naukowe udokumentowane publikacjami o zasięgu międzynarodowym

Identyfikacja oraz ocena zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania wywołanym przez nie szkodliwym skutkom zdrowotnym

Instytut Medycyny Pracy w Łodzi był pomysłodawcą i wykonawcą badań przeprowadzonych przy współpracy z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi i Warszawskim Uniwersytetem Medycznym, dokumentujących wpływ zawodowego narażenia na arsen nieorganiczny na ekspresję genów NRF2 zależnych oraz modyfikacje epigenetyczne. Wyniki wskazują wpływ ekspozycji na metylację DNA i inaktywację szlaku NRF2-KEAP1.

Janasik B, Reszka E, Stanisławska M, Jabłońska E, Kuraś R, Wieczorek E, Malachowska B, Fendler W, Wąsowicz W. Effect of arsenic exposure on NRF2-KEAP1 pathway and epigenetic modification. Biological Trace Element Research 2018; 185(1): 11-19. IF: 2,361 MNiSW: 15

Dokonano oceny ekspozycji i jej skutków w grupie mężczyzn narażonych zawodowo na pary rtęci metalicznej oraz w grupie porównawczej. W grupie osób narażonych zawodowo wykazano istotny statystycznie wzrost stężenia biomarkerów narażenia na rtęć i statusu selenowego oraz niektórych biomarkerów pro- i antyoksydacyjnych w porównaniu do grupy porównawczej. Ponadto wykazano, iż narażenie na pary rtęci metalicznej może wpływać na ekspresję genów kodujących wybrane selenobiałka oraz aktywność enzymów i białek zaangażowanych w obronę antyoksydacyjną. Świadczy to o aktywacji mechanizmów detoksykacji. Badania wykonano przy współpracy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi i Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Kuraś R, Reszka E, Wieczorek E, Jabłońska E, Gromadzińska J, Małachowska B, Kozłowska L, Stanisławska M, Janasik B, Wąsowicz W. Biomarkers of selenium status and antioxidant effect in workers occupationally exposed to mercury. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology 2018; 49: 43-50. IF: 3,755 MNiSW: 20

We wspólnych badaniach Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi i Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki oceniano stężenia hormonów płciowych, czas trwania cyklu estralnego i zmiany histopatologiczne macicy i jajników samic szczura, którym podawano chlorek kadmu drogą dożołądkową. Po zakończeniu 30-dniowego narażenia oraz 3 miesiące po jego zakończeniu, stwierdzono zaburzenia cyklu płciowego samic oraz zmiany stężeń hormonów sterydowych w osoczu, przy jednoczesnym braku zmian stężeń tych hormonów w tkance macicy. W IMP wykonano badania i opracowano wyniki cyklu estralnego samic narażanych na kadm.

Nasiadek M, Danilewicz M, Sitarek K, Świątkowska E, Daragó A, Stragierowicz J, Kilanowicz A. The effect of repeated cadmium oral exposure on the level of sex hormones, estrous cyclicity, and endometrium morphometry in female rats. Environmental Science and Pollution Research 2018; 25(28): 28025-28038. IF: 2,800 MNiSW: 30

W ramach i zgodnie z delegacją Dyrektywy Tytoniowej (UE 2014/40/EU) przygotowana została przez zespół międzynarodowych ekspertów Komitetu Naukowego dla Nowych i Nowopowstających Zagrożeń Zdrowotnych Komisji Europejskiej (SCENIHR) lista priorytetowych dodatków do produktów tytoniowych, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia, same, lub w interakcji z innymi składnikami wyrobów tytoniowych. Spośród ponad 1200 dodatków zgłoszonych przez producentów i importerów produktów tytoniowych wybrano 30 substancji chemicznych, które: zwiększają toksyczność lub uzależnienie od wyrobów tytoniowych; charakteryzują się specyficznym aromatem; ułatwiają wdychanie dymu lub wchłanianie nikotyny; mogą prowadzić do powstawania substancji o własność mutagennych, kancerogennych, lub zaburzających rozród (CMR). Zgodnie z Art. 7 Dyrektywy Tytoniowej obliguje to producentów i importerów produktów tytoniowych do przedstawienia Komisji Europejskiej pełnej dokumentacji toksykologicznej dla dodatków z tej listy. Z ramienia Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi w pracach Grupy Roboczej SCENIHR uczestniczył prof. Konrad Rydzyński.

Hoet P, Rydzyński K, Vermeire T, Nair U, Talhout R, Testai E, SCENIHR Secretariat. Recommendations to the European Commission implementing a priority list of additives that should have more stringent reporting requirements: the opinion of the Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks (SCENIHR). Tobacco Control 2018; 27(2): 225-228. IF: 4,151 MNiSW: 45

Morfina i pokrewne leki są najskuteczniejszymi środkami przeciwbólowymi łagodzącymi silny ból, które działają poprzez aktywację receptorów opioidowych mu. W poszukiwaniu bezpieczniejszych i bardziej skutecznych leków nowej generacji bardzo popularne stały się analogi o mieszanym profilu receptorów opioidowych. Wykazano, że zastąpienie reszty tyrozyny w ligandzie selektywnym mu Tyr-c[d-Lys-Phe-Asp]NH2 z 2',6'-dimetylotyrozyną (Dmt) wytworzyło cyklopeptyd Dmt-c[d-Lys-Phe-Asp]NH2 z profilem agonisty receptora opioidowego mu/delta. Ten analog wykazał polepszoną antynocycepcję w teście gorącej płytki prawdopodobnie z powodu jednoczesnej aktywacji receptorów mu i delta, ale także znacząco hamuje pasaż żołądkowo-jelitowy. Przy użyciu testu BRET (Bioluminescence Resonance Energy Transfer) wykazano, że ten analog był agonistą receptora mu ukierunkowanym w stronę β-arestyny. Badania były prowadzone przy współpracy Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Uniwersytetu w Ferrarze oraz Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Gach-Janczak K, Piekielna-Ciesielska J, Adamska-Bartłomiejczyk A, Wtorek K, Ferrari F, Calo G, Szymaszkiewicz A, Piasecka-Zelga J, Janecka A. In vitro and in vivo activity of cyclopeptide Dmt-c[D-Lys-Phe-Asp]NH2, a mu opioid receptor agonist biased toward β-arrestin. Peptides 2018; 105: 51-57. IF: 2,851 MNiSW: 25

Bioresorbowalne siatki chirurgiczne do beznapięciowego zaopatrywania przepuklin pokryte modyfikowaną celulozą bakteryjną z chitozanem (MBC) są innowacyjnym biomateriałem stosowanym w medycynie regeneracyjnej, który może potencjalnie poprawić wyniki leczenia w przypadku operacji przepukliny, ułatwiając lepsze wchłanianie w tkankach natywnych przy mniejszym ryzyku zakażeń związanych z siatką. Badania udowodniły, że siatka MBC nie podrażnia, nie uczula i nie powoduje nadwrażliwości w miejscu implantacji, a zatem stwarza niewielkie ryzyko wywołania takich reakcji u ludzi. Badania wykonano przez zespół badawczy Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Natomiast innowacyjny materiał został opracowany w Instytucie Biopolimerów i Włókien Chemicznych a badania kliniczne w zakresie operacji przepuklin zostały opracowane przy współpracy z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi.

Piasecka-Zelga J, Zelga P, Szulc J, Wietecha J, Ciechańska D. An in vivo biocompatibility study of surgical meshes made from bacterial cellulose modified with chitosan. International Journal of Biological Macromolecules 2018; 116: 1119-1127. IF: 3,909 MNiSW: 35

Heksachloronaftaleny (HxCN) są najbardziej toksycznymi kongenerami polichlorowanych naftalenów, grupą związków ostatnio włączonych do listy trwałych zanieczyszczeń organicznych. W badaniu oceniono wpływ HxCN w warunkach 90-dniowego dożołądkowego narażenia szczurów w dawkach 0,03, 0,1 i 0,3 mg/kg masy ciała. Podprzewlekłe narażenie szczurów na HxCN spowodowało zaburzenia w biosyntezie hemu, hematologiczne i efekt hepatotoksyczny. Zaobserwowano u szczurów bardzo silną indukcję wątrobowej aktywności CYP1A1. Badania mutagenności HxCN w teście mikrojądrowym wykonywane w Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, nie wykazały żadnego znamiennego efektu. Badania prowadzono wspólnie z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi.

Klimczak M, Daragó A, Bruchajzer E, Domeradzka-Gajda K, Stępnik M, Kuzajska K, Kilanowicz A. The effects of hexachloronaphthalene on selected parameters of heme biosynthesis and systemic toxicity in female wistar rats after 90-day oral exposure. Environmental Toxicology 2018; 33(6): 695-705. IF: 2,491 MNiSW: 30

Identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne

Badanie statusu metylacji genów okołodobowych może przyczynić się do lepszego zrozumienia zaburzeń okołodobowych związanych z pracą zmianową u osób narażonych na sztuczne światło w nocy. W badaniu autorzy z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi analizowali

59 status metylacji genów okołodobowych w zależności od schematu pracy zmianowej wśród pielęgniarek i położnych uczestniczących w przekrojowym badaniu w Łodzi. Spośród ośmiu badanych genów okołodobowych tylko PER1, PER2 i BMAL1 wykazały różnicę metylacji przypisywaną pracy w systemie rotacyjnej pracy zmianowej u pielęgniarek i położnych. Ustalenia dotyczące metylacji DNA na bazie krwi w genach okołodobowych mogą dostarczyć lepszego wglądu w mechanistyczne zasady leżące u podstaw możliwych skutków zdrowotnych pracy w nocy, ale powinny one zostać zweryfikowane w dalszych badaniach obejmujących większe populacje pracowników zmianowych.

Reszka E, Wieczorek E, Przybek M, Jabłońska E, Kałużny P, Bukowska-Damska A, Zienolddiny S, Pepłońska B. Circadian gene methylation in rotating-shift nurses: a cross-sectional study. Chronobiology International 2018; 35(1): 111-121 IF: 2,643 MNiSW: 35

Patologia zawodowa – zasady wczesnej diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki

W badaniu analizowano dane z kohorty pacjentów z Europy w ramach European network for Phenotyping of Occupational Asthma (E‐PHOCAS). Z Kliniki Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi raportowano dane 221 pacjentów ze zdiagnozowaną astmą zawodową w latach 2006-2015. Wyniki badania pozwolą na określenie fenotypów astmy zawodowej w zależności od rodzaju alergenów zawodowych, które były przyczyną choroby w kontekście danych z wywiadu, wyników badań i nasilenia zapalenia. W toku badania są poszukiwane odpowiedzi na postawione hipotezy badawcze: czy astma zawodowa (OA) wywołana przez alergeny o dużej masie cząsteczkowej HMW lub alergeny o małej masie cząsteczkowej LMW jest związana z różnymi klinicznymi i zapalnymi fenotypami? Czy istnieją różnice w OA związanej i niezwiązanej z IgE-zależnym uczuleniem na alergeny zawodowe? Czy OA z udokumentowaną eozynofilią jest odrębnym fenotypem klinicznym astmy zawodowej?

Vandenplas O, Godet J, Hurdubaea L, Rifflart C, Suojalehto H, Wiszniewska M, Munoz X, Sastre J, Klusackova P, Moore V, Merget R, Talini D, Svanes C, Mason P, dell'Omo M, Cullinan P, Moscato G, Quirce S, Hoyle J, Sherson D, Kauppi P, Preisser A, Meyer N, de Blay F; European network for the PHenotyping of OCcupational ASthma (E- PHOCAS) investigators. Are high- and low-molecular-weight sensitizing agents associated with different clinical phenotypes of occupational asthma? Allergy 2018 doi: 10.1111/all.13542. IF: 6,048 MNiSW: 45

Ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy

Przedstawiono wyniki badania wpływu klimatyzacji na zanieczyszczenie powietrza wewnętrznego aerozolem grzybowym w przestrzeni kierowcy w autobusach miejskich. Badanie zostało w całości zrealizowane w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi. Badano dwie grupy pojazdów: z klimatyzacją i bez tego systemu. Wprawdzie wyniki nie potwierdziły, że system klimatyzacji jest istotnym dodatkowym źródłem zanieczyszczenia powietrza

60 grzybami, jednak wykazano, że dłuższe działanie klimatyzacji sprzyjało wzrostowi stężenia grzybów tylko w klimatyzowanych autobusach.

Sowiak M, Kozajda A, Jeżak K, Szadkowska-Stańczyk I. Does the air condition system in busses spread allergic fungi into driver space? Environmental Science and Pollution Research 2018; 25(5): 5013-5023. IF: 2,800 MNiSW: 30

Ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas i pola elektromagnetyczne

Wyniki badań przekrojowych grupie w 545 osób mieszkających w sąsiedztwie 10 farm wiatrowych wykazały, że hałas turbin wiatrowych o prognozowanym poziomie dźwięku A rzędu 34-50 dB był odbierany jako „wysoce uciążliwy” na zewnątrz i wewnątrz pomieszczeń odpowiednio przez 28,0% i 28,4% respondentów. Stwierdzono, że subiektywna ocena uciążliwości tego hałasu była uzależniona od prognozowanego poziomu dźwięku A lub odległości od najbliższej turbiny, ogólnego nastawienia do farm wiatrowych, wrażliwości na hałas oraz ukształtowania terenu (ocena uciążliwości w otwartej przestrzeń) lub nasilenia ruchu drogowego (ocena uciążliwości w pomieszczeniach mieszkalnych). Około 48-66% zmienności subiektywnej oceny uciążliwości tego rodzaju hałasu turbin wiatrowych wyjaśniały ww. czynniki. Oszacowano, że nawet w przypadku negatywnego nastawienia do turbin wiatrowych w odległości powyżej 2,1 km, odsetek osób oceniających powodowany przez nie hałas jako „wysoce uciążliwy” nie będzie przekraczać 10%.

Pawlaczyk-Łuszczyńska M, Zaborowski K, Dudarewicz A, Zamojska-Daniszewska M, Waszkowska M. Response to noise emitted by wind farms in people living in nearby areas. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(8): art. E1575, IF: 2,145 MNiSW: 30

Przeprowadzono badania słuchu z zastosowaniem standardowej audiometrii tonalnej i audiometrii wysokoczęstotliwościowej oraz wykonano pomiary i oceniono narażenie na hałas z zastosowaniem techniki MIRE (mikrofonu w przewodzie słuchowym) w grupie 78 operatorów call center. Stwierdzono, że używane przez operatorów słuchawkowe zestawy komunikacyjne generowały dźwięki (hałas) o równoważnym poziomie dźwięku A rzędu 63−88 dB, podczas gdy mierzony na zewnątrz słuchawek poziom hałasu tła akustycznego wynosił od 54 do 74 dB. Wykazano, progi słuchu operatorów w zakresie częstotliwości od 0,25 do 8 kHz były wyższe (gorsze) od progów słuchu w wysoce wyselekcjonowanej (zdrowej otologicznie), nienarażonej na hałas populacji odniesienia (według ISO 7029:2017), podczas gdy powyżej 8 kHz progi te były porównywalne (9-11,2 kHz) lub lepsze (12,5 kHz). Ponadto w przypadku 15,4% analizowanych audiogramów zaobserwowano typowe dla działania hałasu wysokoczęstotliwościowe załamki. Stwierdzono również, że część operatorów call center zgłaszała problemy ze słuchem.

Pawlaczyk-Łuszczyńska M, Dudarewicz A, Zamojska-Daniszewska M, Zaborowski K, Rutkowska-Kaczmarek P. Noise exposure and hearing status among call center operators. Noise & Health 2018; 20(96): 178-189, IF: 1,842 MNiSW: 30

Ocena ekspozycji na promieniowanie jonizujące

Wykazano, że przy zastosowaniu odpowiednich procedur pomiarowych można, do oceny narażenia rąk pracowników zakładów medycyny nuklearnej, stosować dozymetr nadgarstkowy zamiast dozymetru pierścionkowego. W obu dozymetrach stosuje się detektory termoluminescencyjne. Pomiarami objęło 13. praworęcznych radiofarmaceutów pracujących w 5. zakładach medycyny nuklearnej. Odczyty detektorów termoluminescencyjnych dokonywane były w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi, pomiary prowadzono wspólnie z Uniwersytetem Łódzkim.

Wrzesień M, Olszewski J. Wrist dosimeter in nuclear medicine - an alternative for the ring dosimeter? Physica Medica 2018; 54: 117-120. IF: 2,240 MNiSW: 30

Na podstawie wieloośrodkowych pomiarów dawek maksymalnych otrzymywanych przez skórę pacjentów (MSD) w trakcie badań z zakresu radiologii zabiegowej oraz analizie korelacji pomiędzy MSD a wskaźnikami ekspozycji dostępnymi w pracowni zabiegowej (czas fluoroskopii, dawka skumulowana oraz iloczyn dawki i powierzchni – DAP) określono uniwersalne poziomy alarmowe (dla DAP i dawki skumulowanej) informujące lekarza o możliwości wystąpienia pierwszych efektów deterministycznych na skórze pacjenta. Praca powstała w ramach międzynarodowej współpracy z EURADOSE-em (European Radiation Dosimetry Group).

Jarvinen H, Farah J, Siiskonen T, Ciraj-Bjelac O, Dabin J, Carinou E, Domienik-Andrzejewska J, Kluszczyński D, Knežević Ž, Kopec R, Majer M, Malchair F, Negri A, Pankowski P, Sarmento S, Trianni A. Feasibility of setting up generic alert levels for maximum skin dose in fluoroscopically guided procedures. Physica Medica 2018; 46: 67- 74. IF: 2,240 MNiSW: 30

W oparciu o dane dotyczące ekspozycji pacjenta, zebrane w 13 państwach w trakcie 14 922 procedur z zakresu kardiologii zabiegowej, wyznaczono europejskie poziomy referencyjne (DRL) dla iloczynu dawki i powierzchni (DAP) dla 10 typów zabiegów; IMP dostarczyło część danych dotyczących procedur angiografii i angioplastyki (CA/PCI) oraz uczestniczyło w ich analizie. Określanie poziomów referencyjnych, a więc takich wielkości dawki, których nie można przekraczać bez istotnych przyczyn klinicznych, stanowi jedną z podstawowych metod procesu optymalizacji, której celem jest obniżanie dawki dla pacjenta.

Siiskonen T, Ciraj-Bjelac O, Dabin J, Diklic A, Domienik-Andrzejewska J, Farah J, Fernandez JM, Gallagher A, Hourdakis CJ, Jurkovic S, Järvinen H, Järvinen J, Knežević Ž, Koukorava C, Maccia C, Majer M, Malchair F, Riccardi L, Rizk C, Sanchez R, Sandborg M, Merce MS, Segota D, Sierpowska J, Simantirakis G, Sukupova L,

Thrapsanioti Z, Vano E. Establishing the European diagnostic reference levels for interventional cardiology. Physica Medica 2018; 54: 42-48. IF: 2,240 MNiSW: 30

Omówiono i zastosowano dwie metody retrospektywnej oceny dawki do oszacowania dawki skumulowanej w soczewkach ocznych lekarzy kardiologów interwencyjnych biorących udział w europejskim badaniu dotyczącym wpływu promieniowania jonizującego na rozwój zaćmy popromiennej. W omawianej pracy dawkę skumulowaną dla każdego lekarza oszacowano na podstawie wygenerowanego losowo indywidualnego rozkładu dawek. Pozwoliło to oszacować dawkę oraz błąd (wynikający z niepewności pomiarowej dawki oraz zróżnicowania w technice pracy przy zadanych warunkach ochrony radiologicznej) dla każdego lekarza indywidualnie. W pracy tej do szacowania dawki na soczewkę oczną znajdującą się najdalej od źródła promieniowania a także szacowania dawek dla soczewek ocznych, gdy lampa rtg znajduje się nad stołem zabiegowym, posłużono się rozkładami dawek opisanymi we wcześniej przeprowadzonych badaniach przez pracowników Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Struelens L, Dabin J, Carinou E, Askounis P, Ciraj-Bjelac O, Domienik-Andrzejewska J, Berus D, Padovani R, Farah J, Covens P. Radiation-induced lens opacities among interventional cardiologists: retrospective assessment of cumulative eye lens doses. Radiation Research 2018; 189(4): 399-408. IF: 2,530 MNiSW: 35

Fizjologiczna, psychologiczna i psychospołeczna ocena uciążliwości i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawodowego

Badania skupiają się na roli czynników psychologicznych, a w szczególności poczucia koherencji, w podtrzymaniu zdrowia kardiologicznego osób wykonujących pracę zmianową. W opublikowanych dotychczas pracach koncentrowano się na ochronnej dla zdrowia roli zmiennych psychologicznych wśród pracowników umysłowych. Badanie przeprowadzone przez Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi wśród pracowników fizycznych zatrudnionych w systemie 4-brygadowym nie potwierdziło występowania związków pomiędzy poczuciem koherencji a zachowaniami zdrowotnymi i wartościami biochemicznych markerów zdrowia.

Najder A. Sense of coherence, smoking status, biochemical cardiovascular risk factors and body mass in blue collar workers-short report. American Journal of Mens Health 2018; 12(4): 894-899. IF: 2,306 MNiSW: 20

Przedstawiono kwestionariusz opracowany i zweryfikowany pod względem wartości psychometrycznych przez pracowników Zakładu Psychologii Zdrowia i Pracy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Kwestionariusz pozwala na zidentyfikowanie zagrożeń psychospołecznych występujących w pracy muzyka oraz ich stresogenności w oparciu o europejskie podejście do zarządzania ryzykiem psychospołecznym PRIMA-EF (Psychosocial

Risk Management – European Framework). Narzędzie pozwala na wskazanie ogólnego poziomu występowania i stresogenności zagrożeń oraz w podziale na 8 wyróżnionych kategorii: treść pracy, wpływ praca-dom, wpływ dom-praca, środowisko, narzędzia, możliwości rozwoju, brak stabilności, relacje interpersonalne.

Jacukowicz A, Wężyk A. Development and validation of the Psychosocial Risks Questionnaire for Musicians (PRQM). Psychology of Music 2018; 46(2): 252-265. IF: 1,275 MNiSW: 30

Oceniono związek między parametrami mikroklimatu a zmęczeniem pracą u kierowców autobusów komunikacji miejskiej. Wykazano, że poziom zmęczenia po pracy był istotnie większy na trasach w ruchu miejskim niż na trasach podmiejskich, choć w obu sytuacjach warunki mikroklimatu nie różniły się istotnie. Jednakże przy większych prędkościach wiatru i opadach podczas przejazdu trasami podmiejskimi większe było odczucie trudności koncentracji i podejmowania decyzji oraz gorszy komfort widzenia. Natomiast w ruchu miejskim wyższej temperaturze otoczenia towarzyszyło większe uczucie znużenia, a opady nasilały objawy monotonii. Niezależnie od rodzaju trasy odczucie pragnienia skorelowane było dodatnio z temperaturą otoczenia. Uzyskane wyniki wskazują, że niektóre parametry mikroklimatu i rodzaj obciążenia podczas pracy mają istotny wpływ na rozwój zmęczenia kierowców.

Makowiec-Dąbrowska T, Gadzicka E, Siedlecka J, Szyjkowska A, Viebig P, Kozak P, Bortkiewicz A. Climate conditions and work-related fatigue among professional drivers. International Journal of Biometeorology 2018 doi: 10.1007/s00484-018-1643-y. IF: 2,577 MNiSW: 30

Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia

W kohorcie urodzeniowej REPRO-PL w 252 parach matka–dziecko badano zależności pomiędzy stężeniem witamin antyoksydacyjnych A i E oraz β-karotenu w osoczu kobiet ciężarnych a ryzykiem alergii u ich dzieci w wieku do 2 lat. Analizą wieloparametryczną nie wykazano statystycznie znamiennych zależności pomiędzy stężeniem ww. witamin a ryzykiem alergii pokarmowej, skórnej i oddechowej u dzieci. Zależności pomiędzy narażeniem kobiet ciężarnych na dym tytoniowy i stężeniem witamin w osoczu a ryzykiem alergii u dzieci także nie były statystycznie znamienne.

Gromadzińska J, Polańska K, Kozłowska L, Mikołajewska K, Stelmach I, Jerzyńska J, Stelmach W, Grzesiak M, Hanke W, Wąsowicz W. Vitamins A and E during pregnancy and allergy symptoms in an early childhood-lack of association with tobacco smoke exposure. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(6): art. E1245. IF: 2,145 MNiSW: 30

Epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej i środowiskowej

Stwierdzono wzrost ryzyka raka płuca wraz ze zmniejszeniem statusu społeczno- ekonomicznego. Efekt był bardziej nasilony u mężczyzn niż u kobiet. Badanie obejmowało 17 021 przypadków nowotworów głowy i szyi oraz 20 885 osób z grupy kontrolnej. Dane z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi miały ważny wkład w realizację badań.

Hovanec J, Siemiatycki J, Conway DI, Olsson A, Stücker I, Guida F, Jöckel KH, Pohlabeln H, Ahrens W, Brüske I, Wichmann HE, Gustavsson P, Consonni D, Merletti F, Richiardi L, Simonato L, Fortes C, Parent ME, McLaughlin J, Demers P, Landi MT, Caporaso N, Tardón A, Zaridze D, Szeszenia-Dąbrowska N, Rudnai P, Lissowska J, Fabianova E, Field J, Dumitru RS, Bencko V, Foretova L, Janout V, Kromhout H, Vermeulen R, Boffetta P, Straif K, Schüz J, Kendzia B, Pesch B, Brüning T, Behrens T. Lung cancer and socioeconomic status in a pooled analysis of case-control studies. PLoS One 2018; 13(2): art. 0192999. IF: 2,766 MNiSW: 40

Wykazano, że im wyższe osoby tym większe ryzyko nowotworów głowy i szyi. Z drugiej strony stwierdzono, że im niższy wzrost tym większe obciążenie nałogiem palenia tytoniu. Zależność, ta może do pewnego stopnia maskować niekorzystny efekt obserwowany u osób o większej długości ciała. Badanie obejmowało 17 021 przypadków nowotworów głowy i szyi oraz 20 885 osób z grupy kontrolnej. Dane z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi miały istotny wkład w realizację badań.

Pastorino R, Puggina A, Carreras-Torres R, Lagiou P, Holcátová I, Richiardi L, Kjaerheim K, Agudo A, Castellsagué X, Macfarlane TV, Barzan L, Canova C, Thakker NS, Conway DI, Znaor A, Healy CM, Ahrens W, Zaridze D, Szeszenia-Dąbrowska N, Lissowska J, Fabianova E, Mates IN, Bencko V, Foretova L, Janout V, Brennan P, Gaborieau V, McKay JD, Boccia S. Genetic contributions to the association between adult height and head and neck cancer: A Mendelian Randomization Analysis Scientific Reports 2018; 8(1): art. 4534. IF: 4,122 MNiSW: 40

Badanie obejmuje dane dla 402 dzieci z Polskiej Kohorty Matka-Dziecko (REPRO_PL), wśród których wykonane zostały oznaczenia narażenia na ołów w życiu płodowym oraz ocena rozwoju neurobehawioralnego w pierwszych 2 latach po urodzeniu. Przeprowadzone badanie potwierdziło, że wraz ze wzrostem stężenia ołowiu we krwi pępowinowej obserwuje się obniżenie zdolności poznawczych chłopców. Koncepcja, plan, opracowanie metodologii badań oraz analiza i interpretacja danych były wykonane w Zakładzie Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Polańska K, Hanke W, Pawlas N, Wesołowska E, Jankowska A, Jagodic M, Mazej D, Dominowska J, Grzesiak M, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G. Sex-dependent impact of low-level lead exposure during prenatal period on child psychomotor functions. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(10): art. E2263. IF: 2,145 MNiSW: 30

Na podstawie danych z istniejących kohort urodzeniowych, w tym również z Polskiej Kohorty Matka-Dziecko (REPRO_PL), wyznaczone zostały zakresy przyrostu wagi w czasie ciąży w zależności od wskaźnika BMI (indeks masy ciała) matki przed ciążą. Mniejszy przyrost wagi

65 odnotowano dla pierwszych 20 niż dla kolejnych tygodni ciąży. Nie zaobserwowano różnic w przyroście wagi dla poszczególnych kohort urodzeniowych. Przeprowadzone badanie ma szczególne znaczenie praktyczne w odniesieniu do zaleceń i rekomendacji adresowanych do kobiet ciężarnych. Dane z Polskiej Kohorty Matka-Dziecko utworzonej przez Zakład Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi miały istotny wkład w realizację badań.

Santos S, Eekhout I, Voerman E, Gaillard R, Barros H, Charles MA, Chatzi L, Chevrier C, Chrousos GP, Corpeleijn E, Costet N, Crozier S, Doyon M, Eggesbø M, Fantini MP, Farchi S, Forastiere F, Gagliardi L, Georgiu V, Godfrey KM, Gori D, Grote V, Hanke W, Hertz-Picciotto I, Heude B, Hivert MF, Hryhorczuk D, Huang RC, Inskip H, Jusko TA, Karvonen AM, Koletzko B, Küpers LK, Lagström H, Lawlor DA, Lehmann I, Lopez-Espinosa MJ, Magnus P, Majewska R, Mäkelä J, Manios Y, McDonald SW, Mommers M, Morgen CS, Moschonis G, Murínová Ľ, Newnham J, Nohr EA, Andersen AN, Oken E, Oostvogels AJJM, Pac A, Papadopoulou E, Pekkanen J, Pizzi C, Polańska K, Porta D, Richiardi L, Rifas-Shiman SL, Roeleveld N, Santa-Marina L, Santos AC, Smit HA, Sørensen TIA, Standl M, Stanislawski M, Stoltenberg C, Thiering E, Thijs C, Torrent M, Tough SC, Trnovec T, van Gelder MMHJ, van Rossem L, von Berg A, Vrijheid M, Vrijkotte TGM, Zvinchuk O, van Buuren S, Jaddoe VWV. Gestational weight gain charts for different body mass index groups for women in Europe, North America, and Oceania. BMC Medicine 2018; 16(1): art. 201. IF: 9,088 MNiSW: 45

Badaniem objętych zostało 370 dzieci z Polskiej Kohorty Matka-Dziecko (REPRO_PL). Potwierdzono, że stres w czasie ciąży zwiększa ryzyko nieprawidłowości ze strony układu oddechowego w okresie wczesnego dzieciństwa, w tym głównie świstów. Koncepcja, plan, opracowanie metodologii badań oraz analiza i interpretacja danych były wykonane w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi.

Smejda K, Polańska K, Merecz-Kot D, Król A, Hanke W, Jerzyńska J, Stelmach W, Majak P, Stelmach I. Maternal stress during pregnancy and allergic diseases in children during the first year of life. Respirarory Care 2018; 63(1): 70-76. IF: 2,073 MNiSW: 20

Przeprowadzona została szczegółowa analiza 64 czynników środowiskowych i zawodowych z uwzględnieniem biomarkerów ekspozycji, wartości referencyjnych oraz skutków zdrowotnych. Instytut Medycyny Pracy w Łodzi jako partner w badaniach był odpowiedzialny za analizę stresu oraz palenia czynnego i biernego.

Steckling N, Gotti A, Bose-O'Reilly S, Chapizanis D, Costopoulou D, De Vocht F, Garí M, Grimalt JO, Heath E, Hiscock R, Jagodic M, Karakitsios SP, Kedikoglou K, Kosjek T, Leondiadis L, Maggos T, Mazej D, Polańska K, Povey A, Rovira J, Schoierer J, Schuhmacher M, Špirić Z, Stajnko A, Stierum R, Tratnik JS, Vassiliadou I, Annesi- Maesano I, Horvat M, Sarigiannis DA. Biomarkers of exposure in environment-wide association studies - Opportunities to decode the exposome using human biomonitoring data. Environmental Research. 2018; 164: 597-624. IF: 4,732 MNiSW: 45

Badanie uwzględnia dane z istniejących kohort urodzeniowych, w tym z Polskiej Kohorty Matka-Dziecko (REPRO_PL). Udowodniono, że rekreacyjna aktywność fizyczna w trzecim trymestrze ciąży zmniejsza ryzyko urodzenia noworodka hipertroficznego. Dane z Polskiej

Kohorty Matka-Dziecko utworzonej przez Zakład Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi miały istotny wkład w realizację badań. Pastorino S, Bishop T, Crozier SR, Granström C, Kordas K, Küpers LK, O'Brien E, Polańska K, Sauder KA, Zafarmand MH, Wilson B, Agyemang C, Burton PR, Cooper C, Corpeleijn E, Dabelea D, Hanke W, Inskip HM, McAuliffe F, Olsen SF, Vrijkotte TG, Brage S, Kennedy A, O'Gorman D, Scherer P, Wijndaele K, Wareham NJ, Desoye G, Ong KK. Associations between maternal physical activity in early and late pregnancy and offspring birth size: remote federated individual level meta-analysis from eight cohort studies. BJOG. 2018 doi: 10.1111/1471-0528.15476. IF: 4,876 MNiSW: 45

Przeprowadzono przegląd piśmiennictwa dotyczącego zależności między pracą w nocy a rozwojem osteoporozy. Wykazano, że u pracowników pracujących na zmiany nocne istnieje wyższe ryzyko wystąpienia osteoporozy oraz niższa gęstość mineralna kości w porównaniu do osób pracujących tylko w ciągu dnia. Szczegółowo omówione zostały potencjalne biologiczne mechanizmy wyjaśniające zaobserwowane zależności takie jak: zaburzenia ekspresji genów rytmu okołodobowego, zmniejszenie wydzielania melatoniny, zaburzenia snu oraz niedobór witaminy D. Praca powstała w wyniku współpracy z endokrynologiem z Instytutu „Centrum Zdrowia Matki Polki” /Uniwersytetu Medycznego w Łodzi polegającej na konsultacji aspektów klinicznych związanych z etiologią osteoporozy.

Bukowska-Damska A, Skowrońska-Jóźwiak E, Pepłońska B. Night shift work and osteoporosis: evidence and hypothesis. Chronobiology International 2018 doi: 10.1080/07420528.2018.1528553. IF: 2,643 MNiSW: 35

Na podstawie materiału zebranego w ramach Polsko-Norweskiej Współpracy Badawczej w Instytucie Medycyny Pracy przeprowadzono badania nad poziomem metylacji regionów promotorowych wybranych genów supresorowych: RB1, CDKN2A (p16), CDKN1A (p21), BRCA1, BRCA2. Oznaczono poziom metylacji oraz zbadana została zależność między jakością snu pielęgniarek i położnych a stopniem zmetylowania regionów promotorowych wytypowanych genów. Wykazano występowanie słabej zależności między długością snu a zwiększoną ilością grup metylowych w obrębie promotora genu CDKN2A u kobiet pracujących w ciągu dnia. Nie zaobserwowano związku pomiędzy parametrami jakości snu a zmianami epigenetycznymi w pozostałych genach.

Bukowska-Damska A, Reszka E, Kałużny P, Wieczorek E, Przybek M, Zienolddiny S, Pepłońska B. Sleep quality and methylation status of selected tumor suppressor genes among nurses and midwives. Chronobiology International 2018; 35(1): 122-131. IF: 2,643 MNiSW: 35

Przedstawiono ocenę zależności między środowiskową ekspozycją na insektycydy (karbaryl, chlorpyrifos) a parametrami nasienia oraz fragmentacją DNA plemników. Wykazano, że wzrost stężenia w moczu TCPY (jednego z badanych metabolitów insektycydów) wpływał na obniżenie ruchliwości plemników oraz wzrost odsetka fragmentacji DNA plemników. Natomiast stężenie w moczu 1N (drugiego z badanych metabolitów insektycydów) związany

67 był z obniżeniem odsetka plemników z prawidłową morfologią. Wyniki badania wskazują na związek między powszechnie występującymi substancjami chemicznymi z grupy „endocrine disruptors” a obniżeniem męskiej płodności. Koncepcja, plan, opracowanie metodologii badań oraz analiza i interpretacja danych były wykonane w Zakładzie Epidemiologii Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Dziewirska E, Radwan M, Wielgomas B, Klimowska A, Radwan P, Kałużny P, Hanke W, Słodki M, Jurewicz J. Human semen quality, sperm DNA damage, and the level of urinary concentrations of 1N and TCPY, the biomarkers of nonpersistent insecticides. American Journal of Mens Health 2018, doi: 10.1177/1557988318816598. IF: 2,306 MNiSW: 20

Przedstawiono ocenę zależności między narażeniem na zanieczyszczenia powietrza, a wskaźnikiem Y:X w nasieniu. Wykazano, że narażenie na pyły zawieszone PM2,5 i PM10 wpływa negatywnie na proporcję Y:X. Obserwowane w ostatnich latach zmniejszenie Y:X u mężczyzn narażonych na zanieczyszczenie powietrza potwierdza tendencję obniżenia wskaźnika płci. Koncepcja, plan, opracowanie metodologii badań oraz analiza i interpretacja danych były wykonane w Zakładzie Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Radwan M, Dziewirska E, Radwan P, Jakubowski L, Hanke W, Jurewicz J. Air pollution and human sperm sex ratio. American Journal of Mens Health 2018; 12(4): 907-912. IF: 2,306 MNiSW: 20

Przedstawiono ocenę zależności między stężeniem bisfenolu A w moczu badanych mężczyzn a parametrami nasienia. Wykazano, że wzrost stężenia w moczu bisfenolu A wpływał na zwiększenie odsetka plemników niedojrzałych oraz obniżenie ruchliwości plemników. Wyniki badania wskazują na związek między powszechnie występującymi substancjami chemicznymi z grupy „endocrine disruptors” a obniżeniem męskiej płodności. Koncepcja, plan, opracowanie metodologii badań oraz analiza i interpretacja danych były wykonane w Zakładzie Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Radwan M, Wielgomas B, Dziewirska E, Radwan P, Kałużny P, Klimowska A, Hanke W, Jurewicz J. Urinary bisphenol a levels and male fertility. American Journal of Mens Health 2018; 12(6): 2144-2151. IF: 2,306 MNiSW: 20

Dokonano przeglądu badań epidemiologicznych dotyczących oceny wpływu narażenia na zanieczyszczenia powietrza na płodność mężczyzn. Zaprezentowano zalety i wady dotychczas opublikowanych badań oraz zalecenia odnośnie w przyszłości prowadzonych tego rodzaju prac. Przegląd badań opracowano w Zakładzie Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Jurewicz J, Dziewirska E, Radwan M, Hanke W. Air pollution from natural and anthropic sources and male fertility. Reproductive Biology and Endocrinology 2018; 16(1): art. 109. IF: 2,852 MNiSW: 25

Przedstawiono ocenę zależności między rodzajem spożywanych pokarmów, a jakością nasienia. Wykazano, że dieta charakteryzująca się dużym spożyciem warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, drobiu oraz ryb wpływa pozytywnie na jakość nasienia (zwiększenie ruchliwości plemników, zmniejszenie odsetka plemników z uszkodzeniami DNA). Koncepcja, plan, opracowanie metodologii badań oraz analiza i interpretacja danych były wykonane w Zakładzie Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Jurewicz J, Radwan M, Sobala W, Radwan P, Bochenek M, Hanke W. Dietary patterns and their relationship with semen quality. American Journal of Mens Health 2018; 12(3): 575-583. IF: 2,306 MNiSW: 20

Przedstawiono ocenę zależności między środowiskowym narażeniem na triklosan, a płodnością mężczyzn. W badaniu wykazano, że narażenie na triklosan wpływało na zwiększenie odsetka plemników z nieprawidłową morfologią. Uzyskane wyniki są bardzo cenne nie tylko z punktu widzenia naukowego, ale również z szeroko rozumianego zdrowia publicznego, w kontekście możliwych do podjęcia rozwiązań legislacyjnych, edukacyjnych i interwencyjnych dla osób mających problemy z płodnością. Koncepcja, plan, opracowanie metodologii badań oraz analiza i interpretacja danych były wykonane w Zakładzie Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Jurewicz J, Radwan M, Wielgomas B, Kałużny P, Klimowska A, Radwan P, Hanke W. Environmental levels of triclosan and male fertility. Environmental Science and Pollution Research 2018; 25(6): 5484-5490. IF: 2,800 MNiSW: 30

Cykl prac opublikowanych w ramach współpracy międzynarodowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi (zbieranie materiału badawczego, opracowanie wyników) z Międzynarodową Agencją Badań nad Rakiem IARC w Lyonie, których tematem było poszukiwanie miejsc genomu człowieka odpowiedzialnych za rozwój raka płuca: Na podstawie międzynarodowego badania wykonanego techniką GWAS (genome-wide association study) obejmującego 42 901 przypadków raka płuca analizowano związek pomiędzy chromosomem 15q25.1 a modyfikacją ryzyka nowotworu o tej lokalizacji. Wyniki badania potwierdzają rolę markerów genetycznych znajdującymi się na długim ramieniu 15. chromosomu człowieka w patogenezie raka płuca.

Ji X, Bossé Y, Landi MT, Gui J, Xiao X, Qian D, Joubert P, Lamontagne M, Li Y, Gorlov I, de Biasi M, Han Y, Gorlova O, Hung RJ, Wu X, McKay J, Zong X, Carreras-Torres R, Christiani DC, Caporaso N, Johansson M, Liu G, Bojesen SE, Le Marchand L, Albanes D, Bickeböller H, Aldrich MC, Bush WS, Tardon A, Rennert G, Chen C, Teare MD, Field JK, Kiemeney LA, Lazarus P, Haugen A, Lam S, Schabath MB, Andrew AS, Shen H, Hong YC, Yuan JM, ertazzi PA, Pesatori AC, Ye Y, Diao N, Su L, Zhang R, Brhane Y, Leighl N, Johansen JS, Mellemgaard A, Saliba W, Haiman C, Wilkens L, Fernandez-Somoano A, Fernandez-Tardon G, van der Heijden EHFM, Kim JH, Dai J, Hu Z, Davies MPA, Marcus MW, Brunnström H, Manjer J, Melander O, Muller DC, Overvad K, Trichopoulou A, Tumino R, Doherty J, Goodman GE, Cox A, Taylor F, Woll P, Brüske I, Manz J, Muley T, Risch A, Rosenberger A, Grankvist K, Johansson M, Shepherd F, Tsao MS, Arnold SM, Haura EB, Bolca C, Holcatova I, Janout V, Kontic M, Lissowska J, Mukeria A, Ognjanovic S, Orlowski TM, Scelo G, Świątkowska B, Zaridze D, Bakke P, Skaug V, Zienolddiny S,

Duell EJ, Butler LM, Koh WP, Gao YT, Houlston R, McLaughlin J, Stevens V, Nickle DC, Obeidat M, Timens W, Zhu B, Song L, Artigas MS, Tobin MD, Wain LV, Gu F, Byun J, Kamal A, Zhu D, Tyndale RF, Wei WQ, Chanock S, Brennan P, Amos CI. Identification of susceptibility pathways for the role of chromosome 15q25.1 in modifying lung cancer risk. Nature Communication 2018; 9(1): art. 3221. IF: 12,353 MNiSW: 45

Przeprowadzona analiza ryzyka raka płuca obejmująca 16 396 przypadków i 13 013 osób z grupy kontrolnej w ramach międzynarodowego konsorcjum wykazała przyczynową rolę długich telomerów w etiologii raka płuca, szczególnie gruczolakoraka.

Kachuri L, Saarela O, Bojesen SE, Davey Smith G, Liu G, Landi MT, Caporaso NE, Christiani DC, Johansson M, Panico S, Overvad K, Trichopoulou A, Vineis P, Scelo G, Zaridze D, Wu X, Albanes D, Diergaarde B, Lagiou P, Macfarlane GJ, Aldrich MC, Tardón A, Rennert G, Olshan AF, Weissler MC, Chen C, Goodman GE, Doherty JA, Ness AR, Bickeböller H, Wichmann HE, Risch A, Field JK, Teare MD, Kiemeney LA, van der Heijden EHFM, Carroll JC, Haugen A, Zienolddiny S, Skaug V, Wünsch-Filho V, Tajara EH, Ayoub Moysés R, Daumas Nunes F, Lam S, Eluf-Neto J, Lacko M, Peters WHM, Le Marchand L, Duell EJ, Andrew AS, Franceschi S, Schabath MB, Manjer J, Arnold S, Lazarus P, Mukeriya A, Świątkowska B, Janout V, Holcatova I, Stojsic J, Mates D, Lissowska J, Boccia S, Lesseur C, Zong X, McKay JD, Brennan P, Amos CI, Hung RJ. Mendelian Randomization and mediation analysis of leukocyte telomere length and risk of lung and head and neck cancers International Journal of Epidemiology 2018 doi: 10.1093/ije/dyy140. IF: 8,360 MNiSW: 50

W ramach międzynarodowego badania wykonanego techniką GWAS (genome-wide association study), obejmującego 13 336 przypadków raka płuca oraz 13 970 osób z grupy kontrolnej, badano interakcje związane z paleniem tytoniu i niedrobnokomórkowym rakiem płuc w populacji kaukaskiej. Wyniki badania potwierdzają, że interakcje genów w odniesieniu do palenia tytoniu odgrywają ważną rolę w etiologii raka płuc. Trzy zidentyfikowane nowe SNP (Single Nucleotide Polymorphism) rs6441286, rs17723637, rs4751674 są potencjalnymi biomarkerami do badań przesiewowych i interwencji związanych z ryzykiem raka płuc.

Li Y, Xiao X, Han Y, Gorlova O, Qian D, Leighl N, Johansen JS, Barnett M, Chen C, Goodman G, Cox A, Taylor F, Woll P, Wichmann HE, Manz J, Muley T, Risch A, Rosenberger A, Arnold SM, Haura EB, Bolca C, Holcatova I, Janout V, Kontic M, Lissowska J, Mukeria A, Ognjanovic S, Orlowski TM, Scelo G, Świątkowska B, Zaridze D, Bakke P, Skaug V, Zienolddiny S, Duell EJ, Butler LM, Houlston R, Soler Artigas M, Grankvist K, Johansson M, Shepherd FA, Marcus MW, Brunnström H, Manjer J, Melander O, Muller DC, Overvad K, Trichopoulou A, Tumino R, Liu G, Bojesen SE, Wu X, Marchand LL, Albanes D, Bickeböller H, Aldrich MC, Bush WS, Tardon A, Rennert G, Teare MD, Field JK, Kiemeney LA, Lazarus P, Haugen A, Lam S, Schabath MB, Andrew AS, Bertazzi PA, Pesatori AC, Christiani DC, Caporaso N, Johansson M, McKay JD, Brennan P, Hung RJ, Amos CI. Genome- wide interaction study of smoking behavior and non-small cell lung cancer risk in Caucasian population. Carcinogenesis 2018; 39(3): 336-346. IF: 5,072 MNiSW: 40

W celu oceny wariantów genetycznych, które powodują raka płuca została przeprowadzona szczegółowa analiza sekwencji związanych z genami, które zostały wykazane, jako mające związek z ryzykiem raka płuca. Wyniki poszerzają katalog regionów związanych z rakiem płuca i podkreślają znaczenie rzadkich wariantów kodowania w podatności na ten nowotwór.

Liu Y, Lusk CM, Cho MH, Silverman EK, Qiao D, Zhang R, Scheurer ME, Kheradmand F, Wheeler DA, Tsavachidis S, Armstrong G, Zhu D, Wistuba II, Chow CB, Behrens C, Pikielny CW, Neslund-Dudas C, Pinney SM, Anderson M, Kupert E, Bailey-Wilson J, Gaba C, Mandal D, You M, de Andrade M, Yang P, Field JK, Liloglou T, Davies M, Lissowska J, Świątkowska B, Zaridze D, Mukeriya A, Janout V, Holcatova I, Mates D, Milosavljevic S, Scelo G, Brennan P, McKay J, Liu G, Hung RJ, Christiani DC, Schwartz AG, Amos CI, Spitz MR. Rare Variants in Known Susceptibility Loci and Their Contribution to Risk of Lung Cancer. Journal of Thoracic Oncology 2018; 13(10): 1483-1495. IF: 10,340 MNiSW: 40

W ramach międzynarodowego, zintegrowanego badania multi-omics obejmującego 1 000 przypadków niedrobnokomórkowego raka płuca i 1 000 osób grupy kontrolnej zidentyfikowano gen EPAS1 w rozwoju i progresji nowotworu tej lokalizacji. Obserwacja niskiej ekspresji EPAS1 w nowotworze w porównaniu z tkankami nienowotworowymi wymaga dalszych badań.

Wang Z, Wei Y, Zhang R, Su L, Gogarten SM, Liu G, Brennan P, Field JK, McKay JD, Lissowska J, Świątkowska B, Janout V, Bolca C, Kontic M, Scelo G, Zaridze D, Laurie CC, Doheny KF, Pugh EK, Marosy BA, Hetrick KN, Xiao X, Pikielny C, Hung RJ, Amos CI, Lin X, Christiani DC. Multi-omics analysis reveals a HIF network and hub gene EPAS1 associated with lung adenocarcinoma. EBioMedicine 2018; 32: 93-101. IF: 6,138

Analiza zmienności genetycznej w głównym kompleksie zgodności tkankowej (MHC) przeprowadzona wśród 26 044 przypadków raka płuca i 20 836 osób z grupy kontrolnej w ramach międzynarodowego konsorcjum wykazała przyczynową rolę MHC w podatności na raka płuca. Ponadto, wyniki sugerują, że ryzyko genetyczne regionu MHC w raku płuca jest różne w populacjach azjatyckich i europejskich.

Ferreiro-Iglesias A, Lesseur C, McKay J, Hung RJ, Han Y, Zong X, Christiani D, Johansson M, Xiao X, Li Y, Qian DC, Ji X, Liu G, Caporaso N, Scelo G, Zaridze D, Mukeriya A, Kontic M, Ognjanovic S, Lissowska J, Szołkowska M, Świątkowska B, Janout V, Holcatova I, Bolca C, Savic M, Ognjanovic M, Bojesen SE, Wu X, Albanes D, Aldrich MC, Tardon A, Fernandez-Somoano A, Fernandez-Tardon G, Le Marchand L, Rennert G, Chen C, Doherty J, Goodman G, Bickeböller H, Wichmann HE, Risch A, Rosenberger A, Shen H, Dai J, Field JK, Davies M, Woll P, Teare MD, Kiemeney LA, van der Heijden EHFM, Yuan JM, Hong YC, Haugen A, Zienolddiny S, Lam S, Tsao MS, Johansson M, Grankvist K, Schabath MB, Andrew A, Duell E, Melander O, Brunnström H, Lazarus P, Arnold S, Slone S, Byun J, Kamal A, Zhu D, Landi MT, Amos CI, Brennan P. Fine mapping of MHC region in lung cancer highlights independent susceptibility loci by ethnicity. Nature Communication 2018; 9(1): art. 3927. IF: 12,353 MNiSW: 45

Organizacja ochrony zdrowia pracujących

Badaniem objęto 316 pracowników zgłaszających się do poradni medycyny pracy na obligatoryjne badania lekarskie wynikające z przepisów prawa pracy. U osób z podejrzeniem cukrzycy wdrożono interwencję zdrowotną, zakończoną po 3 miesiącach kolejnym, obowiązkowym badaniem lekarskim. W wyniku interwencji u 2,5% pracowników wykryto

71 nieuświadomioną wcześniej cukrzycę. Obligatoryjność badań pracowniczych daje szansę nie tylko na wykrycie nieuświadomionej cukrzycy, ale także na poprawienie stosowania się pacjentów do zaleceń terapeutycznych. W Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi zaprojektowano badanie, opracowano statystycznie wyniki, zestawiono z przedmiotowym piśmiennictwem, wskazano postulat, że ze względu na korzyści zdrowotne i ekonomiczne rozważenia wymaga wprowadzenie oznaczeń glikemii u wszystkich pracowników, bez preselekcji opieranej o ocenę ryzyka cukrzycy.

Marcinkiewicz A, Hanke W, Kałużny P, Lipińska-Ojrzanowska A, Wiszniewska M, Walusiak-Skorupa J. Can periodical examinations of employees be useful in detection of glycaemia impairment and improving patients' adherence to medical recommendations? International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(4): art. E638. IF: 2,145 MNiSW: 30

Mechanizmy działania nowotworowego czynników zawodowych i środowiskowych. Identyfikacja czynników ochronnych

Zakażenie bakterią Chlamydia trachomatis, która jest przenoszona drogą płciową, jest główną przyczyną zakażeń narządów miednicy mniejszej. Na podstawie materiału zebranego w dwóch badaniach finansowanych przez National Cancer Institute (USA): 1) badaniu kliniczno-kontrolnym kobiet z rozpoznaniem raka jajnika przeprowadzonym w Polsce: w Warszawie przez Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie i w Łodzi przez Zakład Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi i 2) badaniu Prostate, Lung, Colorectal, and Ovarian (PLCO) Cancer Screening Trial (USA) wykazano iż przebyta lub aktualnie tocząca się infekcja Chlamydia trachomatis wiąże się ze dwukrotnie zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jajnika. W badaniach zastosowano marker serologiczny zakażenia Chlamydią – przeciwciała przeciwko Pgp3, który jest złotym standardem do identyfikowania przeszłej i obecnej infekcji Chlamydią.

Trabert B, Waterboer T, Idahl A, Brenner N, Brinton LA, Butt J, Coburn SB,Hartge P, Hufnagel K, Inturrisi F, Lissowska J, Mentzer A, Pepłońska B, Sherman ME, Wills GS, Woodhall SC, Pawlita M, Wentzensen N. Antibodies against chlamydia trachomatis and ovarian cancer risk in two independent populations. Journal of the National Cancer Institute 2018 doi: 10.1093/jnci/djy084. IF: 11,238 MNiSW: 45

Wykazano zmieniony profil ekspresji genów zegarowych w tkance guza piersi w odniesieniu do kliniczno-patologicznych cech pacjentek. Zaobserwowano podwyższony poziom ekspresji genów CLOCK, TIMELESS oraz obniżony poziom ekspresji dla genów PER1, PER2, PER3, CRY2 w tkance guza piersi w porównaniu do tkanki otaczającej guz wolnej od komórek nowotworowych. Koncepcja, plan, wdrożenie i opracowanie metodologii badań oraz analiza i interpretacja danych były wykonane w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi.

Lesicka M, Jabłońska E, Wieczorek E, Seroczyńska B, Siekierzycka A, Skokowski J, Kalinowski L, Wąsowicz W, Reszka E. Altered circadian genes expression in breast cancer tissue according to the clinical characteristics. PLoS One 2018; 13(6): art. e0199622. IF: 2,766 MNiSW: 40

Wczesne wykrycie raka pęcherza moczowego (BC) ma zasadnicze znaczenie dla poprawy rokowania pacjenta i ogólnej przeżywalności. W pracy przeglądowej autorzy z Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi dokonali aktualizacji najnowszych odkryć dotyczących profilu molekularnego BC jako nowych markerów w diagnostyce i rokowaniu guzów pęcherza moczowego. Opisano biomarkery oparte na mRNA, microRNA i lncRNA zaangażowane w wykrywanie BC, diagnozowanie, przewidywanie nawrotów i monitorowanie po leczeniu.

Wieczorek E, Reszka E. mRNA, microRNA and lncRNA as novel bladder tumor markers. Clinica Chimica Acta 2018; 477: 141-153. IF: 2,936 MNiSW: 40

Glifosat jest najsilniej stosowany wśród pestycydów na świecie, a zatem ekspozycja ludzi na tę substancję stale rośnie. WHO zmieniła klasyfikację glifosatu na prawdopodobnie rakotwórczą dla ludzi, dlatego istnieje pilna potrzeba szczegółowej oceny genotoksycznego mechanizmu jego działania. Rolą Zakładu Genetyki Molekularnej i Epigenetyki Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi było stworzenie koncepcji badania polegającego na ocenie wpływu glifosatu, jego preparatu (Roundup 360 PLUS) i jego głównego metabolitu (kwas aminometylofosfonowy, AMPA) w zakresie stężeń od 1 do 1000 μM na uszkodzenie DNA w ludzkich jednojądrzastych komórkach krwi obwodowej (PBMC) oraz przedyskutowaniu wyników badań. Uszkodzenie DNA wywołane glifosatem i jego pochodnymi zwiększyło się w kolejności: AMPA, glifosat, Roundup 360 PLUS. Możemy stwierdzić, że obserwowane zmiany nie były związane z bezpośrednią interakcją badanych ksenobiotyków z DNA, ale najprawdopodobniej miały one miejsce w wyniku działania mediowanego przez ROS. Całość badań wykonano przy współpracy z Uniwersytetem Łódzkim i Instytutem Przemysłu Organicznego w Warszawie.

Woźniak E, Sicińska P, Michałowicz J, Woźniak K, Reszka E, Huras B, Zakrzewski J, Bukowska B. The mechanism of DNA damage induced by Roundup 360 PLUS, glyphosate and AMPA in human peripheral blood mononuclear cells – genotoxic risk assessement. Food and Chemical Toxicology 2018; 120: 510-522. IF: 3,977 MNiSW: 40

c. Nagrody i wyróżnienia

Gremium Imię i nazwisko Nazwa nagrody Data Za jakie osiągnięcie przyznające Joanna Morawska Wyróżnienie Rada Naukowa IMP 23.03.2018 Za pracę doktorską pracy doktorskiej Marek Zieliński

Kinga Polańska Nagroda 1-szego Rektor 29.03.2018 Za cykl publikacji stopnia za Uniwersytetu „Wpływ czynników osiągnięcia Medycznego w środowiskowych na naukowe Łodzi stan zdrowia oraz na Wojciech Hanke objawy powysiłkowego skurczu oskrzeli u dzieci z regionu łódzkiego” Piotr Plichta Homo Creator Podsumowanie 08.06.2018 Całokształt działań Ruchu naukowych Innowacyjnego w i społecznych Edukacji organizowane przez Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego Jacek Pyżalski Złoty Certyfikat Podsumowanie 08.06.2018 Całokształt działań Mistrza Pedagogii Ruchu naukowych Innowacyjnego w i społecznych Edukacji organizowane przez Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego Anna II miejsce Polskie 27.09.2018 Konkurs na „Najlepszy Wolniakowska Towarzystwo plakat” X Konferencja Audiologiczne i Polskiego Towarzystwa Foniatryczne Audiologicznego i Foniatrycznego Jacek Pyżalski Nagroda NASK NASK Państwowy 14.12.2018 Całokształt działań im. prof. Tomasza Instytut Badawczy naukowych Hofmokla w i społecznych kategorii „Społeczeństwo Informacyjne”

3. Upowszechnianie wiedzy

a. Działalność szkoleniowa

Sekcja Organizacji Szkoleń Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi we współpracy z Centrum Egzaminów Medycznych w Łodzi, zorganizowała egzamin specjalizacyjny z zakresu medycyny pracy dla 109 osób w dwóch sesjach wiosennej i jesiennej. Ponadto Sekcja Organizacji Szkoleń IMP w Łodzi w roku 2018 zorganizowała obowiązkowe kursy dla lekarzy do specjalizacji z medycyny pracy, alergologii, chorób płuc, audiologii i foniatrii, medycyny lotniczej. Zorganizowano także kursy dla lekarzy uprawniające do: - badania osób narażonych na promieniowanie jonizujące, - przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców, - przeprowadzania badań lekarskich i wydawania orzeczeń lekarskich osobom ubiegającym się lub posiadającym pozwolenie na broń. Zorganizowano też kursy doskonalące dla lekarzy, takie jak: Okulistyczne zagadnienia w medycynie pracy oraz Nowoczesna medycyna pracy.

Kursy doskonalące dla psychologów: - badania psychologiczne osób kierujących pojazdami – przepisy a praktyka, - kontrola działalności psychologów transportu i psychologów służby medycyny pracy - przepisy, standardy, praktyka.

Kursy doskonalące dla pracowników BHP: - metody oceny obciążenia fizycznego.

Kursy doskonalące dla techników i pracowników medycznych z zakresu audiometrii: - kurs podstawowy z zakresu wykonywania badań audiometrycznych.

Łącznie w roku 2018 przeprowadzono szkolenia na 25 kursach, w których uczestniczyło 637 osób.

Lp. Temat kursu Liczba osób Liczba godz.

Kursy dla lekarzy do specjalizacji w dziedzinie medycyny pracy

1 Medycyna Pracy II - część kliniczna tryb łączony 60 120

2 Medycyna pracy cz. II - medycyna lotnicza - tryb 1 80 modułowy

3 Medycyna i higiena pracy - tryb łączony 36 80

4. Zasady diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki 34 16 chorób zawodowych skóry - tryb modułowy

5. Zasady diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki 1 24 chorób zawodowych skóry - tryb dotychczasowy

6 Zasady diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki 66 24 chorób zawodowych narządu głosu i słuchu - tryb łączony

7 Zasady przeprowadzania badań lekarskich 44 64 kandydatów na kierowców i kierowców i

orzecznictwa o predyspozycjach zdrowotnych do pracy na stanowisku kierowcy - tryb modułowy

8 Szczepienia ochronne ze szczególnym 37 16 uwzględnieniem ich roli w ochronie zdrowia pracujących - tryb modułowy

9 Ostre zatrucia w praktyce lekarza medycyny 46 24 pracy - tryb modułowy

10 Leczenie ostrych zatruć i postępowanie 1 40 reanimacyjne - tryb dotychczasowy

Kursy dla lekarzy do specjalizacji z innych dziedzin 11 Alergia zawodowa (do alergologii) - tryb 43 16 modułowy

12 Choroby zawodowe układu oddechowego 29 16 (do chorób płuc) - tryb modułowy

13 Choroby zawodowe w audiologii i foniatrii (do 10 24 audiologii i foniatrii) - tryb modułowy

Kursy dla lekarzy do uprawnień 14 Narażenie na promieniowanie jonizujące – 21 32 orzecznictwo lekarskie (2 kursy)

15 Zasady przeprowadzania badań lekarskich 34 120 kandydatów na kierowców i kierowców (2 kursy)

16 Zasady przeprowadzania badań lekarskich i 27 84 wydawania orzeczeń lekarskich osobom ubiegającym się lub posiadającym pozwolenie na broń (2 kursy)

Kursy doskonalące dla lekarzy 17 Okulistyczne zagadnienia w medycynie pracy 14 8

18 Nowoczesna medycyna pracy 38 47

Kursy doskonalące dla psychologów 19 Badania psychologiczne osób kierujących 46 8 pojazdami – przepisy a praktyka

20 Kontrola działalności psychologów transportu i 17 16 psychologów służby medycyny pracy – przepisy, standardy, praktyka

Kursy doskonalące dla pracowników BHP 21 Metody oceny obciążenia fizycznego 19 8

Kurs doskonalący dla techników i pracowników medycznychz zakresu audiometrii

22 Kurs podstawowy z zakresu wykonywania badań 13 16 audiometrycznych

R a z e m 637 883

b. Realizacja zasad otwartości w nauce

Udostępnianie zasobów:

Liczba Wolny Wolny Publikacje Gold OA Green OA Free Bez OA publikacji dostęp dostęp % Lista A 55 6 4 17 82 65 79,2% Lista B 5 1 16 2 24 22 91,7% Książki 1 - - 1 2 1 50%

Rozdziały - - 2 9 11 2 18,2%

Inne 3 - 2 15 20 5 25%

Ogółem 64 7 24 41 139 95 68,3%

Polityka Otwartego dostępu: Aneksem Nr 1 z dnia 26 września 2018 roku do Zarządzenia Wewnętrznego Nr 17/2016 Dyrektora Instytutu Medycyny Pracy z dnia 28 grudnia 2016 roku, w sprawie wprowadzenia Polityki Otwartego Dostępu, wprowadzono w życie wspólną dla wszystkich partnerów projektu POPC, Politykę Otwartego Dostępu Polskiej Platformy Medycznej, która zastąpiła dotychczas obowiązujące w tym zakresie przepisy. Jednolity tekst polityki otwartości jest zgodny z definicją rekomendowaną przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego został opracowany w myśl zasady transparentności z uwzględnieniem korzyści płynących ze współpracy i transferu wiedzy.

Punkt konsultacyjny ORCID: W 2018 roku w Instytucie działał punkt konsultacyjny ORCID. W ramach organizowanych szkoleń oraz konsultacji indywidualnych pracownicy naukowi Instytutu otrzymali pomoc dotyczącą uzyskania identyfikatora ORCID oraz powiązania z nim własnych publikacji w bazach Scopus i Web of Science. Na koniec października 2018 roku 124 osoby z IMP miało założony profil ORCID.

c. Organizacja konferencji, seminariów

e brali brali e

tc.)

za organizację za

Lp. Konferencji Nazwa organizujący Zakład / konferencję IMP Pracownik odpowiedzialny Data Miejsce Charakterystyka (międzynarodowa/krajowa) naukowych, jednostek Liczba przedstawiciel których w konferencji udział uczestników Liczba konferencji naukowych, jednostek Liczba przedstawiciele których referaty wygłaszali wygłoszonych Liczba referatów referatów Liczba przez wygłoszonych zagranicy z prelegentów Inne honorowi goście (patronat, e 1. III Ogólnopolska Konferencja Klinika Chorób 16-17.03.2018 Jasionka k. krajowa 4 180 2 34 - Goście honorowi: Medycyny Pracy „Choroby Zawodowych i Zdrowia Rzeszowa Ministerstwo cywilizacyjne w ochronie Środowiskowego Zdrowia, Prezydent zdrowia pracujących - Miasta Rzeszowa, problemy orzecznicze i Marszałek wyzwania” Województwa Podkarpackiego, Wojewoda Podkarpacki, Wojewódzki Urząd Pracy w Rzeszowie, Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych 2. Lekarz Medycyny Pracy wobec Klinika Chorób 14.04.2018 Rzeszów krajowa 2 60 2 5 problemu zaburzeń Zawodowych i Zdrowia oddechowych w czasie snu Środowiskowego

3. Czy promocja zdrowia w firmie Krajowe Centrum 30.08.2018 Łódź krajowa 1 29 1 3 - - zawsze przynosi korzyści i co Promocji Zdrowia w może osłabić jej efekty? Miejscu Pracy

4. XV Jubileuszowa Konferencja Klinika Audiologii i 27-28.09.2018 Łódź krajowa 43 300 30 54 Naukowo-Szkoleniowa Foniatrii z udziałem „Otorynolaryngologia Łódź gości 2018” oraz X Konferencja zagranicznych Polskiego Towarzystwa Audiologicznego i Foniatrycznego 5. Ogólnopolskie Dni Medycyny Klinika Chorób 19-20.10.2018 Wrocław krajowa 5 160 5 29 - Pracy „Zdrowie pracowników Zawodowych i Zdrowia wobec zagrożeń współczesnego Środowiskowego środowiska pracy” 6. Aktualne ustawodawstwo w Polskie Towarzystwo 23.10.2018 Łódź krajowa 1 20 1 5 - bezpieczeństwie i higienie Higienistów pracy Przemysłowych 7. Higiena pracy - aktualne Polskie Towarzystwo 24-26.10.2018 Łódź krajowa 8 150 8 45 - problemy Higienistów Przemysłowych 8. Produkty kosmetyczne – Centrum Informacji 22.11.2018; Łódź krajowa 1 24 2 5 - aktualne zalecenia dotyczące Toksykologicznej 29.11.2018 bezpieczeństwa 9. Doskonalenie programów Krajowe Centrum 13.12.2018 Łódź krajowa 1 92 1 10 honorowy zarządzania zdrowiem różnych Promocji Zdrowia w patronat: generacji personelu firmy Miejscu Pracy Głównego Inspektora Pracy, Marszałka Województwa Łódzkiego. Patronat: Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i portalu „Raport CSR”

IV. STRESZCZENIA WYKONANYCH PRAC NAUKOWO-BADAWCZYCH

I. IDENTYFIKACJA ORAZ OCENA ZAGROŻEŃ WYWOŁANYCH CZYNNIKAMI CHEMICZNYMI; TWORZENIE SYSTEMU ZAPOBIEGANIA WYWOŁANYM PRZEZ NIE SZKODLIWYM SKUTKOM ZDROWOTNYM

Eksperymenty biomedyczne in vivo na zwierzętach laboratoryjnych wykonywane w Instytucie Medycyny Pracy. (IMP 6.1) Kierownik tematu: dr J. Piasecka-Zelga

Cel badań: Celem projektów wykonywanych w Laboratorium w Systemie Jakości GMP i GLP jest ocena biokompatybilności, biozgodności produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych, które mają służyć pacjentom. Badane leki muszą być apirogenne, nietoksyczne, jałowe, niedrażniące, nieuczulające i bezpieczne do stosowania dożylnego, dożołądkowego czy miejscowego, na otwarte zranienia. Zwierzęta laboratoryjne wykorzystywane w badaniach muszą posiadać wysoki standard higieniczny oraz być przebadane pod względem bakteriologicznym, parazytologicznym i mikologicznym w Laboratorium Wojewódzkiego Zakładu Higieny Weterynaryjnej w Łodzi. Kontrola zdrowia jest monitorowa przez lekarza weterynarii z wieloletnim doświadczeniem w trakcie trwania eksperymentów. Wszystkie projekty badawcze realizowane są za zgodą Lokalnej Komisji Etycznej do spraw doświadczeń na zwierzętach w Łodzi, a eksperymentatorzy wykonujący badania, posiadają licencję na przeprowadzanie doświadczeń na zwierzętach in vivo.

Opis zrealizowanych prac: Laboratorium GMP wykonywało zarówno badania toksykologiczne w zakresie oceny działania drażniącego i uczulającego wyrobów medycznych, jak również badania zaawansowane, włącznie z badaniem implantacji kostnej, domięśniowej i podskórnej oraz toksyczność dawki powtarzanej. Badane innowacyjne materiały to głównie opatrunki nowej generacji, nowe biokompatybilne implanty kostne pokryte warstwą Si-DLC, implanty protez naczyń krwionośnych i siatki do beznapięciowego zaopatrywania przepuklin z modyfikowanej celulozy bakteryjnej i chitozanu (MBC).

Opis najważniejszych osiągnięć:  Porównawcza ocena toksykologiczna działania drażniącego i uczulającego grup opatrunków, wytworzonych z różnych grup materiałów.  Porównawcza ocena toksykologiczna działania drażniącego i uczulającego absorberów promieniowania UV, zaprojektowanych do dyspersji na odzieży ochronnej.  Ocena biokompatybilności i biozgodności materiałów wytworzonych z użyciem nowych biokompatybilnych implantów kostnych pokrytych warstwą Si-DLC (patent Politechniki Łódzkiej), implantów protez naczyń krwionośnych i siatek do beznapięciowego zaopatrywania przepuklin z modyfikowanej celulozy bakteryjnej i chitozanu (MBC) (patent Instytutu Biopolimerów i Włókien Chemicznych w Łodzi).  Opracowanie nowej metody badania aktywności biologicznej erytropoetyny (mysi model) w Systemie Jakości GMP.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki badań zostały opublikowane w 10 publikacjach naukowych w latach 2013-2018, w tym 2 w 2018 roku:  Gach-Janczak K, Piekielna-Ciesielska J, Adamska-Bartłomiejczyk A, Wtorek K, Ferrari F, Calo G, Szymaszkiewicz A, Piasecka-Zelga J, Janecka A. In vitro and in vivo activity of

cyclopeptide Dmt-c[D-Lys-Phe-Asp]NH2, a mu opioid receptor agonist biased toward β- arrestin. Peptides 2018; 105: 51-57.  Piasecka-Zelga J, Zelga P, Szulc J, Wietecha J, Ciechańska D. An in vivo biocompatibility study of surgical meshes made from bacterial cellulose modified with chitosan. International Journal of Biological Macromolecules 2018; 116: 1119-1127.

Prowadzenie baz danych dotyczących występowania czynników rakotwórczych i mutagennych w miejscu pracy (6/4/7/NPZ/FRPH/2018/312/373) Kierownik tematu: prof. dr hab. S. Czerczak

Cel badań: Celem projektu jest tworzenie centralnej bazy danych o narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy, zawierającej aktualne i kompleksowe informacje z terenu całego kraju w poszczególnych latach. Na podstawie eksploracji zweryfikowanych danych są sukcesywnie opracowywane zestawienia roczne i wieloletnie zawierające dane o liczbie zakładów pracy, w których występują poszczególne czynniki rakotwórcze lub mutagenne i o liczbie narażonych osób. Baza jest istotnym elementem zarządzania ryzykiem w odniesieniu do omawianych czynników i stanowi cenne źródło informacji o występowaniu tych czynników w środowisku pracy. Analiza zgromadzonych danych z terenu całego kraju pozwoli na kompleksową ocenę ryzyka wystąpienia nowotworów pochodzenia zawodowego, a zwiększenie i lepsze ukierunkowanie nadzoru ze strony służb kontrolnych ograniczy ryzyka wśród zatrudnionych pracowników. Dla prawidłowego prowadzenia rejestrów w zakładach pracy, kluczowe jest wsparcie merytoryczne zakładów pracy i służb BHP oraz pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych sprawujących nadzór nad warunkami pracy. Wsparcie takie zapewniają pracownicy IMP w Łodzi zajmujący się tworzeniem bazy danych w ramach prowadzonych na bieżąco konsultacji merytorycznych. W ramach projektu w sposób ciągły są analizowane zarówno problemy zgłaszane przez służby kontrolne i zakłady pracy w zakresie oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na kancerogeny i mutageny zawodowe oraz w zakresie prowadzenia rejestrów w zakładach pracy, jak i zmiany stanu prawnego w zakresie regulacji dotyczących kancerogenów i mutagenów. Na podstawie tych analiz są opracowywane bieżące zalecenia do prowadzenia rejestrów czynników rakotwórczych lub mutagennych i narażonych na nie pracowników, umieszczane na stronie internetowej IMP w Łodzi oraz sukcesywnie przekazywane do stacji sanitarno-epidemiologicznych.

Opis zrealizowanych prac:  Gromadzenie i weryfikacja danych z terenu całego kraju dotyczących występowania substancji, mieszanin, czynników i procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy oraz zawodowego narażenia na te czynniki w 2017 r.  Konsultacje merytoryczne dla zakładów pracy i SSE.  Opracowywanie bieżących zaleceń do prowadzenia wymaganych prawnie rejestrów czynników rakotwórczych lub mutagennych i narażonych na nie pracowników na poziomie zakładów pracy. Opis najważniejszych osiągnięć: Po weryfikacji, ocenie spójności i ostatecznej korekcie danych w bazie są zawarte informacje o 6124 zakładach pracy, które zgłosiły występowanie przynajmniej jednego czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w 2017 r., w tym:

 4085 zakładów pracy zgłosiło występowanie 368 substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (w postaci własnej lub jako składników mieszanin); łączna liczba osób narażonych zawodowo na czynniki chemiczne wyniosła 86,5 tys.;  1867 zakładów pracy zgłosiło występowanie promieniowania jonizującego, liczba osób narażonych wynosiła 97,9 tys.;  965 zakładów pracy zgłosiło występowanie 2 rodzajów procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, w tym 876 zakładów zgłosiło prace w narażeniu na pyły drewna twardego, a 91 zakładów procesy technologiczne związane z narażeniem na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) pochodzące z produktów węglopochodnych (2 zakłady pracy zgłosiły obydwa ww. procesy); liczba osób narażonych na te 2 czynniki wynosiła łącznie 17,8 tys. (w tym 14,8 tys. osób na pyły drewna i prawie 3 tys. osób na WWA). Wykorzystanie uzyskanych wyników:  Prezentacja na konferencji prasowej w ramach kampanii CIOP „Substancje niebezpieczne pod kontrolą”, Warszawa, 9.05.2018:  Konieczko K. Narażenie zawodowe na substancje rakotwórcze w Polsce.  Prezentacja na XIX Sympozjum PTHP, Łódź, 24-26.10.2018:  Konieczko K. Zmiany dyrektywy dotyczącej czynników rakotwórczych i mutagennych w środowisku pracy – przewidywany wpływ na polską legislację.

Rozkład przestrzenny występowania oraz narażenia pracowników na najbardziej rozpowszechnione zawodowe czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w Polsce. (IMP 24.17) Kierownik tematu: mgr inż. K. Konieczko Cel badań: Opracowanie rozkładów przestrzennych czynników wybranych czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w podziale na poszczególne województwa i powiaty umożliwi porównanie występowania danego czynnika w poszczególnych jednostkach administracyjnych, co pozwoli na wytypowanie obszarów z potencjalnie niedoszacowaną liczbą zgłoszonych zakładów pracy i osób narażonych, a tym samym umożliwi określenie terenów, na których należy wzmóc nadzór nad zakładami pracy w zakresie kancerogenów i mutagenów zawodowych. Jednocześnie zestawienie danych obejmujące kilka lat dla tego samego obszaru umożliwi służbom kontrolnym śledzenie trendów czasowych. Opracowane rozkłady przestrzenne będą mogły być wykorzystane do celów wspomagania procesów decyzyjnych w zarządzaniu ryzykiem związanym z narażeniem zawodowym na substancje i mieszaniny o działaniu rakotwórczym lub mutagennym zarówno na szczeblu powiatów i województw, jak i w skali całego kraju.

Opis zrealizowanych prac: Zgodnie z harmonogramem w 2018 r. sporządzono mapy rozkładów przestrzennych za lata 2012, 2013, 2014 i 2016 dla 7 wytypowanych w poprzednim roku czynników: pyły drewna twardego, benzo[a]piren, benzen, benzyna niskowrząca niespecyfikowana, tlenek etylenu, azbest oraz związki chromu(VI). Opracowano rozkłady przestrzenne zarówno ilości zakładów pracy, w których występowały poszczególne czynniki, jak i liczby osób narażonych na nie zawodowo w podziale na województwa i powiaty. Zbadano trendy czasowe liczby zgłoszonych zakładów pracy i liczby osób narażonych na wybrane czynniki w latach 2012-2016.

Opis najważniejszych osiągnięć: Najbardziej rozpowszechnionymi czynnikami w Polsce w 2016 r. były: pyły drewna twardego zgłoszone przez 825 przedsiębiorstwa z 254 powiatów, związki chromu(VI) (940 zakładów z 252 powiatów) oraz benzyna (ponad 1 tys. zakładów z 241 powiatów). Dla wszystkich tych 3 czynników obserwowano trend rosnący liczby zgłaszanych zakładów pracy w latach 2012-2016 (współczynnik determinacji R2 wynosił odpowiednio 0,9188; 0,9777 i 0,9659). Wzrost liczby zakładów pracy był największy w przypadku benzyny, którą w 2012 roku zgłosiło zaledwie 512 zakładów z terenu 158 powiatów. Współczynniki kierunkowe linii trendu w przypadku pyłów drewna twardego i związków chromu(VI) były ok. 3-krotnie mniejsze. W przypadku pyłów drewna twardego zaobserwowano również liniowy wzrost liczby narażonych osób (R2=0,8986) – z 11,3 tys. w 2012 r. do 13,8 tys. w 2016 r. W przypadku tlenku etylenu i azbestu liczba zgłaszanych zakładów wykazywała trend malejący (tlenek etylenu - liczba zakładów wynosiła 234 w 2012 r. i 201 w 2016 r., azbest – odpowiednio 146 i 113 zakładów). Liczba osób narażonych na te substancje w omawianych latach ulegała znacznym fluktuacjom. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowane w 2018 r. rozkłady przestrzenne dotyczą danych z lat 2012-2014 oraz 2016 i stanowią uzupełnienie opracowanych poprzednio rozkładów dot. 2015 r.; w kolejnym roku zostaną uzupełnione o rozkłady obejmujące rok 2017 i zostaną przekazane inspekcji sanitarnej w celu wskazania terenów, na których należy wzmóc działania kontrolne. W 2018 r. opracowane rozkłady przestrzenne były wykorzystane na spotkaniach szkoleniowych dla pracowników inspekcji sanitarnej zorganizowanych przez WSSE w Lublinie i WSSE w Katowicach. Zwrócono m.in. uwagę na problemy związane z prowadzeniem rejestrów przez stacje benzynowe oraz szpitale – najwięcej zgłaszanych wątpliwości dotyczyło właściwego wykazywania liczby osób narażonych zawodowo.

Tłumaczenie i wdrożenie Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (ICSC) opracowanych przez Zespół Ekspertów powołany przez IPCS i ILO. (IMP 24.18) Kierownik tematu: dr D. Pakulska

Cel badań: Tłumaczenie i wdrożenie Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (ICSC) opracowanych przez Zespół Ekspertów powołany przez IPCS i ILO. Opis zrealizowanych prac:  Aktualizacja Kart ICSC dla 6 substancji chemicznych.  Udział w pracach Grupy Roboczej ICSC.  Udział w Peer Review Meeting, WHO, Genewa, 14-18 maja 2018.  Udział w pracach CGC (Compilers Guide Committee).  Tłumaczenie Kart na język polski.  Działania promocyjne i wdrożeniowe (promowanie projektu na XIX Sympozjum PTHP „Higiena pracy – aktualne problemy” Łódź, 24-26 października 2018 oraz na funpage’u projektu na Facebook’u). Opis najważniejszych osiągnięć:  Aktualizacja Kart ICSC dla 6 substancji chemicznych: aldehyd krotonowy, dinonylofenol (mieszanina izomerów), 2-metylo-2-propenal, eter etylowo-winylowy, węglik wolframu, wolfram (proszek).  Współudział w opracowaniu nowej wersji ICSC Compilers Guide - WHO.  Dostępność Kart ICSC w języku polskim.

 Promowanie projektu na XIX Sympozjum PTHP „Higiena pracy – aktualne problemy”. Łódź, 24-26 października 2018 w sesji wykładowej i plakatowej.  Rosnąca popularność Kart ICSC w Polsce. Polska zajmuje trzecie miejsce za Włochami i Japonią pod względem liczby pobrań Kart ICSC ze strony internetowej ILO. Wykorzystanie uzyskanych wyników:  Karty ICSC są nieodpłatnie udostępniane ze strony Międzynarodowej Organizacji Pracy.  Opracowany Compilers Guide stanowi podstawowe narzędzie dla Grupy Ekspertów przy opracowywaniu i aktualizacji Kart ICSC.  Users’ Guide stanowi źródło informacji dla potencjalnych użytkowników Kart ICSC nt. sposobu ich opracowywania i kryteriów stosowanych przy ich kompilacji.

Analiza stężenia 8-oksy-2’-deoksyguanozyny, markera stresu oksydacyjnego w grupie osób zdrowych z regionu Łodzi i okolic. (IMP 9.6) Kierownik tematu: mgr K. Mikołajewska

Cel badań: Celem badania w 2018 roku była analiza stężenia 8-oksy-2’-deoksyguanozyny (8-oksydG) oraz analiza wybranych markerów stresu oksydacyjnego w materiale biologicznym, w 100 próbach pobranych od potencjalnie zdrowych osób (kobiet i mężczyzn w wieku 25-65 lat) oraz analiza stężenia kotyniny, jako markera narażenia na dym tytoniowy w całej grupie badanej.

Opis zrealizowanych prac: Badania zostały przeprowadzone z wykorzystaniem 150 archiwalnych próbek krwi i moczu zebranych od zdrowych mieszkańców Łodzi i okolic, zawodowo nienarażonych na substancje chemiczne. Do drugiego etapu zakwalifikowano grupę 50 kobiet i 50 mężczyzn określających w kwestionariuszu swój stan zdrowia jako „dobry”, bez stwierdzonych chorób serca, nerek, a także innych schorzeń jak np. nadciśnienie, astma, niedoczynność i nadczynność tarczycy, oraz choroby nowotworowe. Wykonano oznaczenia stężenia 8-oksydG w 100 próbkach moczu, akredytowaną metodą za pomocą chromatografu cieczowego z tandemową detekcją mas (LC-MS/MS). Oznaczone zostały dodatkowe parametry stresu oksydacyjnego, w tym substancje reagujące z kwasem 2- tiobarbiturowym (Thiobarbituric Acid Reactive Substances, TBARS) jako marker utlenienia lipidów. Oznaczenia wykonano metodą spektrofluorometryczną (Wąsowicz i wsp. 1993 r) . Aktywność peroksydazy glutationowej w erytrocytach i osoczu (Glutatione Peroxidase, GSH- Px) oznaczono metodą spektrofotometryczną wg Paglia i Valentine, 1967 r. Za pomocą metod spektrofotometrycznych wykonano oznaczenia aktywności dysmutazy nadtlenkowej w erytrocytach (Superoxide Dismutase, SOD) (Beauchamp i Fridovich, 1971 r) i ceruloplazminy w osoczu (Ceruloplasmine, Cp) (Sunderman i Namoto, 1970). Analizę stężenia kreatyniny w moczu wykonano metodą Jaffe’go. Kotyninę oznaczono w 150 próbkach moczu techniką LC-MS/MS, metodą akredytowaną.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonano analizę stężenia 8-oksydG w 100 próbkach moczu, oznaczono dodatkowe markery stresu oksydacyjnego: TBARS, GSH-Px, SOD i Cp. Wykonano analizę stężenia kreatyniny. Oznaczono stężenie kotyniny w 150 próbkach moczu. Wykonano wstępne obliczenia dla oznaczanych parametrów w grupie badanej. Średnie stężenie 8-oksydG w badanej grupie 100 osób wynosi 16,16 ± 9,76 nmol/L (średnia ± SD), w zakresie 3,52 – 50,07 nmol/L. Stężenie 8-oksydG korygowane stężeniem kreatyniny dla badanej grupy wynosi 21,44 ± 13,13 nmol/g kreatyniny (średnia ± SD), w zakresie 2,60 – 91,72 nmol/g kreatyniny. Średnie stężenie TBARS wynosi 2,26 ± 0,63 nmol/mL (w zakresie:

1,06 – 4,09 nmol/mL) i Cp 0,37 ± 0,12 g/L (w zakresie: 0,12 – 0,73 g/L) oraz aktywność GSH- Px w osoczu, GSH-Px i SOD w erytrocytach wynoszą odpowiednio 0,18 ± 0,04 je/mL (w zakresie: 0,11 – 0,28 je/mL), 20,72 ± 3,77 je/gHb (12,49 – 28,93 je/gHb); 6,34 ± 1,02 je/mgHb (4,33 – 9,41 je/mgHb). Średnie stężenie kotyniny w 150 badanych próbkach wynosi 403,18 ± 835,21 ng/ml (średnia ± SD) w zakresie stężeń 0,18 – 4438,33 ng/ml moczu.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Otrzymane wyniki badań zostaną poddane analizie w następnym etapie projektu.

Monitoring biologiczny subpopulacji polskiej w celu uzyskania wartości referencyjnych wybranych metali toksycznych i pierwiastków śladowych we krwi, surowicy oraz w moczu. (IMP 9.8) Kierownik tematu: dr hab. B. Janasik prof. IMP

Cel badań: Ocena narażenia ludności na działanie środowiskowych czynników chemicznych opiera się na narzędziach monitoringu biologicznego. Biomonitoring (HBM) pozwala na ilościowe określenie ekspozycji poprzez pomiar stężeń czynników chemicznych, ich metabolitów lub produktów reakcji w próbkach materiału biologicznego. Jest to obecnie podstawowe źródło wiedzy o ekspozycji zarówno populacji narażonych zawodowo jak również populacji generalnej. Monitoring biologiczny jest/powinien być narzędziem stosowanym do oceny narażenia i ryzyka w zakresie zdrowia środowiskowego i zdrowia w miejscu pracy co pozwala na rozwijanie polityki prozdrowotnej. Celem projektu jest przeprowadzenie wstępnych badań monitoringu biologicznego ekspozycji na metale i pierwiastki śladowe w subpopulacji polskiej i określenie wartości referencyjnych w krwi, surowicy oraz moczu dla ww. grupy z uwzględnieniem m.in. badań ankietowych, podziału ze względu na wiek, płeć. W Polsce nie ma inicjatywy pozwalającej na przeprowadzenie takich badań w populacji generalnej. Nie ma również wartości referencyjnych wyznaczonych dla polskiej populacji uwzględniającej m.in. styl życia i sposób odżywienia. W większości dostępnych w Polsce badań, populacje są niereprezentatywne, zakres wykonywanych analiz jest ograniczony, badania prowadzone są bez zapewnienia jakości wykonywanych analiz. Stanowi to istotny problem w przypadku kryteriów interpretacji wyników i możliwości oceny, szacowania ryzyka wystąpienia skutków zdrowotnych. Istotne dane dotyczące wartości referencyjnych czerpane są z badań HBM w innych krajach, które nie są reprezentatywne i nie charakteryzują populacji polskiej. Wyniki pracy pozwolą na ustalenie reprezentatywnych, charakterystycznych dla populacji polskiej wartości referencyjnych stężeń metali i elementów śladowych we krwi, surowicy oraz moczu.

Opis zrealizowanych prac: Zgodnie z harmonogramem projektu dokonano przeglądu literatury w odniesieniu do badań monitoringu biologicznego prowadzonych w populacjach generalnych. Na podstawie uzyskanych informacji przygotowano schemat prowadzonych badań. Pozyskano część materiału biologicznego do przeprowadzenia analiz. Pracownia brała udział w badaniach biegłości, poprawności wykonywanych analiz m.in. dla oznaczeń Cd, Pb, Cr, Mn we krwi, Cr, Ni, Co, Al, As w moczu oraz Cu, Zn, Se, Al, Cr, Ni, Co w surowicy. Wykonano część analiz. Do oceny stężeń arsenu w moczu zastosowano również analizę specjacyjną pozwalającą na określenie stężeń poszczególnych form chemicznych tego pierwiastka. Pomiary zostały wykonane przy użyciu spektrometrów mas z plazmą indukcyjnie sprzężoną ICP-MS (NexION, 350D, Perkin Elmer, SCIEX, USA) oraz Elan DRC-e ( Perkin Elmer, SCIEX, USA).

Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonano założenia projektu w całości. Przegląd literatury pozwolił na prawidłowe przygotowanie schematu realizacji projektu. Wykonano część oznaczeń, w tym analizy specjacyjne.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja w trakcie recenzji (revision requsted): L. Kozłowska, B. Janasik, K. Nowicka, W. Wąsowicz “A urinary metabolomics study of a Polish subpopulation environmentally exposed to arsenic”. JTEMB

Opracowanie dokumentacji dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego dla 30 czynników chemicznych szkodliwych dla zdrowia, w tym rakotwórczych. (CIOP II.N.21) Kierownik tematu: prof. dr hab. S. Czerczak

Cel badań: W ramach zadania w 2. etapie Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych i Pyłowych opracował dokumentacje dopuszczalnych poziomów narażenia wraz z badaniami wstępnymi i okresowymi oraz przeciwwskazaniami do zatrudnienia i wnioskami dla 10 substancji chemicznych: akrylonitryl, benzen, 2,2’-dichloro-4,4’-metylenodianilina – frakcja wdychalna, doksorubicyna i chlorowodorek doksorubicyny – frakcja wdychalna, kadm i jego związki nieorganiczne, w przeliczeniu na Cd – frakcja wdychalna, 3-metylobutan-1-ol, mieszanina polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn i polichlorowanych dibenzofuranów (PCDDs i PCDFs), nikiel i jego związki, w przeliczeniu na Ni – frakcja wdychalna, z wyłączeniem tetrakarbonylniklu, tioacetamid – frakcja wdychalna, tetrachloroeten. Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych i Pyłowych na posiedzeniu w dniach 3- 5.10. 2018 r. przyjął dokumentacje dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego dla ww. związków chemicznych oraz zaproponował dla nich wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń. Przedmiotem obrad ZE była także metodyka ustalania normatywów higienicznych dla cytostatyków oraz interpretacja nowych zapisów wynikających ze zmian w nazewnictwie pyłów w nowym rozporządzeniu MRPiPS w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dla omawianych 10 substancji chemicznych przygotowano wnioski dla Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN. Dla każdej substancji opracowano zakres badań wstępnych i okresowych, częstotliwość badań okresowych oraz przeciwwskazania lekarskie do zatrudnienia, które są sukcesywnie publikowane w kwartalniku Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy łącznie z monograficznymi dokumentacjami. Dokumentacje oraz propozycje dopuszczalnych stężeń dla 10. substancji chemicznych zostaną przedstawione na posiedzeniach Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN, które odbędą się w 2019 r.

Opis zrealizowanych prac:  Opracowano dokumentacje dopuszczalnych poziomów narażenia wraz z badaniami wstępnymi i okresowymi oraz przeciwwskazaniami do zatrudnienia dla 10 substancji chemicznych.  Na posiedzeniu w dn. 5.10.2018 r. dokonano merytorycznej oceny i analizy opracowanych dokumentacji i zaproponowanych przez autorów wartości dopuszczalnych stężeń.  Oszacowano ryzyko stwarzane przez 10 substancji chemicznych, dla których opracowano monograficzne dokumentacje.  Przyjęto dokumentacje dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego oraz wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń dla 10 związków chemicznych.

 Przygotowano monograficzne dokumentacje do publikacji w kwartalniku Komisji Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Opis najważniejszych osiągnięć: Dokumentacje proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego dla 10 substancji chemicznych.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wykonawcy projektu przedstawili wyniki w 11. publikacjach o zasięgu krajowym, w kwartalniku Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy w numerach 1(95), 2(96), 3(97), 4(98) i w 1. publikacji o zasięgu krajowym i zagranicznym – w Medycynie Pracy oraz w postaci 2 prezentacji na konferencji krajowej oraz 7 prezentacjach na 3 konferencjach zagranicznych.

Biomarkery narażenia zawodowego na substancje endokrynnie aktywne. (CIOP II.N.05.B) Kierownik tematu: prof. dr hab. J. Gromadzińska

Cel badań: Postęp technologiczny odpowiedzialny jest za wytwarzanie tysięcy nowych substancji chemicznych i zanieczyszczeń, które wnikają do żywych organizmów poprzez układ oddechowy, skórę czy wraz z zanieczyszczoną wodą lub produktami spożywczymi. Wiele z tych związków kumulowanych jest w tkankach przez cały okres życia i przypuszczalnie mają związek z patogenezą niektórych stanów patologicznych u ludzi. Wśród tych związków, na szczególną uwagę zasługują tzw. substancje endokrynnie aktywne (endocrine disrupting chemicals – EDC). Substancje te spełniają różnorodne funkcje, takie jak obniżanie palności, zwiększenie plastyczności czy poprawienie rozpuszczalności innych substancji. Pod względem właściwości chemicznych oraz fizycznych stanowią niejednolitą grupę związków do której zaliczamy polichlorowane bifenyle (PCB), dioksyny, furany, bromoorganiczne uniepalniacze, ftalany, bisfenol A, pestycydy chloroorganiczne i niektóre metale ciężkie (kadm, rtęć, ołów). Według Światowej Organizacji Zdrowia nie ma dostatecznych dowodów potwierdzających hipotezę, że narażenie na substancje chemiczne może zaburzać funkcjonowanie układu endokrynnego. Podobnie jednoznacznie nie potwierdzono w badaniach klinicznych i epidemiologicznych hipotez o roli zaburzeń równowagi hormonalnej, które można by wiązać z narażeniem na substancje chemiczne, w etiologii endometriozy, przedwczesnego dojrzewania płciowego, zaburzeń neurologicznych i immunologicznych, chorób tarczycy czy nowotworów narządów płciowych u ludzi. Obecnie pojawia się coraz więcej prac, potwierdzających niekorzystne oddziaływanie różnorodnych zanieczyszczeń chemicznych występujących w środowisku naturalnym na gospodarkę hormonalną tarczycy. Szereg różnych substancji chemicznych, które zaliczane są do EDC charakteryzują się stosunkowo niską masą cząsteczkową ~1000 daltonów i mogą oddziaływać jako agoniści lub antagoniści hormonów tarczycy z trudnym do przewidzenia końcowym efektem dla funkcjonowania tarczycy. Jak do tej pory nie ma jednoznacznych danym dotyczących mechanizmu działania ftalanów i ich związku z funkcjonowaniem tarczycy. Ftalany są grupą związków chemicznych o szerokim zastosowaniu w różnych gałęziach przemysłu: jako środki zwiększające plastyczność masy winylowej, stosowanej w wielu produktach codziennego użytku (w farbach i wykładzinach podłogowych, opakowaniach, także mających kontakt z żywnością, materiałach stosowanych w placówkach ochrony zdrowia), w kosmetykach (perfumy, toniki, lakierach do paznokci, lakierach i piankach do włosów) w plastikowych osłonkach stosowanych m.in. w farmaceutykach. Ftalany niekowalencyjnie wiążą się z polimerami, skąd łatwo mogą migrować do środowiska,

90 produktów spożywczych, czy wody stanowiąc źródło narażenia człowieka na te związki. Stąd źródłem narażenia może być miejsce pracy, aktywności pozazawodowe, spożywane produkty spożywcze, środki ochrony osobistej, kosmetyki i inne źródła obecne w środowisku czy w pomieszczeniach mieszkalnych. Ponieważ ftalany stosowane są w wielu produktach codziennego użytku, stąd narażenie na nie dotyczy generalnej populacji.

Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji pierwszego etapu projektu:  Nawiązano kontakty ze służbami BHP zakładów chemicznych celem przeprowadzenia badań pracowników.  Zebrano materiał biologiczny od 59 osób zawodowo narażonych na kadm, przeprowadzono badanie kwestionariuszowe.  Zebrano materiał biologiczny od 56 osób zawodowo narażonych na ftalany, przeprowadzono badanie kwestionariuszowe.  Wytypowano osoby nienarażone zawodowo na metale ciężkie i ftalany do grupy kontrolnej (n=80), pobrano od tych osób materiał biologiczny, przeprowadzono badania kwestionariuszowe.  W moczu pracowników narażonych na kadm oraz w grupie kontrolnej oznaczono stężenie kadmu.  Opracowano i zwalidowano metodę oznaczania metabolitów ftalanu di-2-etyloheksylu (DEHP) w moczu.  W moczu pracowników narażonych na ftalany oraz w grupie kontrolnej oznaczono stężenia metabolitów ftalanów.  Od wszystkich włączonych do badań osób pobrano i zabezpieczono próby do analiz biochemicznych.  Wyizolowano DNA z limfocytów krwi obwodowej wszystkich włączonych do badań pracowników i grupy kontrolnej. DNA zabezpieczono do oznaczania długości telomerów w kolejnym etapie badań. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano i walidowano metodę oznaczania metabolitów ftalanów w moczu metodą LC-MS/MS:  ftalanu mono-n-butylu,  ftalanu monobenzylu,  ftalanu mono-2-etyloheksylu,  ftalanu mono-2-etylo-5-hydroksyheksylu,  ftalanu mono-2-etylo5-oksoheksylu.

Opracowanie metod oznaczania 12 szkodliwych substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy do oceny narażenia zawodowego. (CIOP II.N.20) Kierownik tematu: dr S. Brzeźnicki

Cel badań: W ramach dostosowywania polskiego systemu prawnego do przepisów, obowiązujących w państwach Unii Europejskiej niezbędne jest rozszerzenie i aktualizacja wykazu najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) czynników chemicznych w środowisku pracy. Zgodnie z procedurą ustanawiania normatywów higienicznych udokumentowane propozycje wartości NDS przygotowywane są przez Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń

91 i Najwyższych Dopuszczalnych Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy. Zgodnie z długoletnią praktyką, jednym z warunków zatwierdzenia wartości NDS jest dostępność metody analitycznej, umożliwiającej oznaczanie danej substancji w powietrzu na stanowiskach pracy. Ponadto, dostępność odpowiednich metod analitycznych jest czynnikiem warunkującym prowadzenie, wymaganej w obowiązujących przepisach, oceny ryzyka zawodowego, związanego ze stosowaniem i użytkowaniem substancji chemicznych. Opracowanie nowoczesnych, zwalidowanych zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 482 metod analitycznych ma na celu umożliwienie dokonywania oceny narażenia zawodowego na substancje chemiczne, dla których ustanawiane są normatywy higieniczne oraz związanego z tym narażeniem ryzyka. Przyczyni się także do lepszego rozeznania występujących zagrożeń dla zdrowia pracowników. Celem projektu jest opracowanie i walidacja metod oznaczania dla 12 szkodliwych związków chemicznych, dla których ustanowiono bądź zmieniono istniejące wartości NDS. Oznaczanie związków chemicznych w powietrzu środowiska pracy jest złożonym zadaniem analitycznym ze względu na niskie stężenia występujących związków i zmienność badanego środowiska. Prace analityczne poprzedzone były zebraniem informacji o właściwościach danej substancji, jej zastosowaniu i wykorzystaniu w przemyśle w celu wytypowania ewentualnych substancji współwystępujących, względem których metoda powinna być specyficzna. Opracowanie każdej z metod prowadzone było według jednolitego schematu, składającego się z następujących etapów. • Opracowanie założeń metody na podstawie właściwości fizykochemicznych substancji, • Dobór warunków pobierania próbek powietrza • Badanie warunków odzysku pochłoniętej substancji • Doświadczalne wyznaczenie optymalnych warunków wykonania analizy • Określenie parametrów walidacyjnych opracowanej metody • Opracowanie procedury analitycznej, stanowiącej podstawę do projektu Polskiej Normy. W wyniku przeprowadzonych badań, zostały przygotowane i przekazane do druku w czasopiśmie Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy cztery publikacje naukowe dotyczące opracowywanych metod analitycznych. Dla każdej z wybranych substancji opracowano procedury analityczne, będące podstawą do ustanowienia znormalizowanych metod oznaczania poszczególnych substancji w powietrzu środowiska pracy w postaci Polskich Norm.

Opis zrealizowanych prac: W 2018 r. celem pracy było opracowanie i walidacja metod oznaczania 4 następujących związków chemicznych: etylenodiaminy, hydrazyny, pentachlorofenolu i pentan-1-olu (wraz z pozostałymi izomerami pentanolu).

Opis najważniejszych osiągnięć: W wyniku przeprowadzonych badań opracowano i zwalidowano metody analityczne dla czterech substancji chemicznych (etylenodiamina, hydrazyna, pentachlorofenol i pentan-1-ol). Dla wszystkich badanych związków chemicznych opracowano procedury analityczne będące podstawą projektów Polskich Norm. Manuskrypty publikacji opisujących wyniki badań (oddzielnie dla każdego związku) zostały przekazane do redakcji kwartalnika Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacje: Zieliński M, Twardowska E, Bonczarowska M Etylenodiamina – Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną Bonczarowska M, Piątek P, Brzeźnicki S,: Hydrazyna – Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją spektrofotometryczną Brzeźnicki S, Bonczarowska M,: Pentachlorofenol – Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją spektrofotometryczną Zieliński M, Twardowska E, Kucharska M,: Pentan-1-ol – Oznaczanie w powietrzu środowiska pracy metodą wysokorozdzielczej chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo- jonizacyjną Prezentacje: XIX Sympozjum PTHP1 „Higiena pracy – aktualne problemy” Łódź 24-26 X 2018 r. Bonczarowska M, Brzeźnicki S. Opracowanie i walidacja metody oznaczania pentachlorofenolu metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej Bonczarowska M, Brzeźnicki S, Piątek P Opracowanie i walidacja metody oznaczania hydrazyny metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej

Ocena efektów siarczku molibdenu(IV) (MoS2) stosowanego w suchych środkach smarnych na układ oddechowy u szczura po podaniu dotchawiczym w postaci nano- i mikrometrycznej. (CIOP II.N.11.B) Kierownik tematu: dr hab. M. Stępnik prof. IMP

Celem projektu jest ocena potencjalnych efektów toksycznych krótko-i długoterminowych na układ oddechowy oraz tkankowej dystrybucji molibdenu u szczurów po podaniu dotchawiczym nano-i mikrometrycznego MoS2 stosowanego w suchych środkach smarnych. W 2018 roku przeprowadzono badania toksykologiczne. Szczury (samce i samice) narażono drogą dotchawiczą jednorazowo (zwierzęta analizowane po 1 i 7 dobach) lub 7-krotnie (w odstępach 14-dniowych, zwierzęta obserwowane przez 90 dni) na zawiesinę nano- lub mikrometrycznego MoS2 w dawce 1,5 i 5 mg/kg m.c. W określonych odstępach czasowych od podania oceniono u szczurów następujące parametry biologiczne:  w BAL: wzór odsetkowy komórek i cytotoksyczność, stężenie białka, aktywność LDH, fosfatazy zasadowej, transferazy glutationowej (GSH-Px),  w surowicy krwi: stężenie albumin, białka całkowitego, triglicerydów, mocznik, całkowity cholesterol i HDL, kwas moczowy, AspAT, AlAT, aktywność GSH-Px,  rutynowe badanie histopatologiczne (płuco, wątroba, śledziona, mózg, narządy rozrodcze (jądra, jajniki),  test kometowy w wersji alkalicznej (SSB i DSB) na limfocytach krwi obwodowej zwierząt,  w celu późniejszej oceny dystrybucji (stężenia) Mo zabezpieczono następujące tkanki: krew, płuca, wątroba, śledziona, mózg. Na podstawie wyników badań można stwierdzić, iż powtarzane narażenie drogą dotchawiczą na obie formy disiarczku molibdenu, tj. nano i mikro może prowadzić u szczura do rozwoju stanu zapalnego w układzie oddechowym. Zastosowana punktacja histopatologiczna stopnia

93 zmian wskazuje na nieco silniejsze działanie prozapalne formy mikrometrycznej. Disiarczek molibdenu nie wykazywał działania genotoksycznego w teście kometowym na limfocytach krwi obwodowej.

Europejska Inicjatywa dot. Monitoringu Biologicznego u Ludzi (EHBMI). (733032/HBM4EU/H2020 IMP 9.4) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Wąsowicz

Cel badań: Projekt HBM4EU (Human Biomonitoring for European Union) ma na celu wykorzystanie narzędzi monitoringu biologicznego do oceny ekspozycji na różne czynniki chemiczne w populacji europejskiej. Monitoring biologiczny jest ważnym narzędziem do oceny narażenia oraz wielkości pobrania związków chemicznych u ludzi i jest pomocny w ocenie narażenia populacji na substancje toksyczne. Narzędzie to pozwala na powiązanie narażenia na substancje toksyczne z potencjalnymi skutkami zdrowotnymi, a w efekcie na ocenę ryzyka wystąpienia takich skutków, stanowiąc podstawę kształtowania polityki zdrowotnej ukierunkowanej na poprawę bezpieczeństwa chemicznego i ochronę zdrowia i życia populacji. Projekt HBM4EU jest przykładem związku miedzy nauką i polityką; obejmie aktualne problemy w zakresie oceny ryzyka wystąpienia potencjalnych skutków zdrowotnych podczas narażenia na szkodliwe czynniki chemiczne, jednocześnie pozwala na podejmowanie odpowiednich decyzji dotyczących ochrony zdrowia. Projekt HBM4EU otwiera możliwość utworzenia Europejskiej Platformy Monitoringu Biologicznego, której celem będzie zharmonizowanie działań prowadzonych w 26 krajach biorących udział w projekcie oraz w dalszym efekcie ustalenie wartości referencyjnych badanych parametrów dla poszczególnych populacji (w różnych grupach wiekowych w zależności od płci biorąc pod uwagę wpływ czynników społeczno-ekonomicznych, stylu życia, uwarunkowań żywieniowych i warunków środowiskowych) wskazując na konieczność, w razie potrzeby, na podjęcie działań w celu zmniejszenia narażenia na czynniki toksyczne.

Opis zrealizowanych prac: W 2018 r. prowadzono intensywne działania w zakresie uzyskania i przygotowania koniecznych dokumentów do prowadzenia badań z zakresu monitoringu biologicznego w populacji generalnej oraz w populacji zawodowo narażonej na substancje priorytetowe z tzw. pierwszej listy substancji priorytetowych. Przygotowano dokumentację do prac związanych z oceną narażenia populacji na kolejną substancję z drugiej listy substancji priorytetowych (arsen), dla której Polska jest liderem grupy (chemical leader group-CLG). Ponadto prowadzono badania w subpopulacjach osób zawodowo narażonych na CrVI, zgodnie z harmonogramem i planem działań projektu.

Opis najważniejszych osiągnięć: Zorganizowano, przygotowano, oraz przeprowadzono badania subpopulacji polskiej narażonej zawodowo na CrVI, co ma być podstawą wyznaczenia nowych, specyficznych biomarkerów oceny ekspozycji, efektów, wrażliwości na wymieniony kancerogen. W ramach zadania 8.1, przygotowano publikację dotyczącą metod oceny narażenia na chrom.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Przygotowano publikację: Tiina Santonen, Alessandro Alimonti, Beatrice Bocca, Radu Duca, Karen S. Galea, Lode Godderis, Thomas Göen, Bruno Gomes, Ogier Hanser, Ivo Iavicoli, Beata Janasik, Kate Jones, Mirja Kiilunen, Liz Leese, Veruscka Leso, Henriqueta Louro, Sophie Ndaw, Simo Porras, Alain Robert, Flavia Ruggieri, Paul Scheepers, Maria Silva, Susana Viegas, Wojciech Wasowicz, Ovnair Sepai. Setting up

94 a collaborative European human biological monitoring study on occupational exposure to hexavalent chromium.

Zdalne, otwarte szkolenia dla użytkowników chemikaliów z zakresu zarządzania bezpieczeństwem chemicznym. Chemical Safety Management Training Hub for Chemical Users (2017-1-PL01-KA202-038432 ChemSM-HUB) Kierownik tematu: dr Daria Pakulska

Cel badań: Międzynarodowy Projekt ChemSM-Hub realizowany jest przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi przy współpracy z Politechniką Łódzką oraz partnerami z Niemiec (Oekopol), Rumunii (Romtens) i Grecji (Prolepsis) w ramach programu unijnego Erasmus+. Celem projektu jest opracowanie pakietu szkoleniowego z zakresu zarządzania bezpieczeństwem chemicznym dostępnego z platformy internetowej i aplikacji na urządzenie mobilne. Grupami docelowymi projektu są przedsiębiorstwa zaliczane do kategorii dystrybutorów i dalszych użytkowników chemikaliów. Zarządzanie bezpieczeństwem chemicznym w miejscu pracy to przede wszystkim przestrzeganie obowiązków narzucanych na przedsiębiorstwa unijnymi przepisami rozporządzeń REACH i CLP. Pomimo, iż REACH i CLP zostały uchwalone ponad 10 lat temu, to nadal zdarzają się przedsiębiorstwa, w których wiedza zarządzających i kluczowego personelu na temat nowych regulacji prawnych jest niewielka, a wręcz znikoma. Przegląd piśmiennictwa i wyników badań ankietowych wykazały, że wiele przedsiębiorstw, szczególnie małych i mikro, ma nadal wiele problemów ze zrozumieniem rozporządzeń REACH i CLP lub interpretują je nieprawidłowo. Istnieje powszechne przekonanie, że te rozporządzenia są zbyt kompleksowe, a ponadto, zawarte w nich regulacje prawne cały czas ewoluują, co przysparza firmą dodatkowych problemów. Projekt ChemSM-Hub nastawiony jest na wspieranie przedsiębiorstw zaliczanych do dalszych użytkowników i dystrybutorów chemikaliów w wypełnianiu zobowiązań nałożonych na przedsiębiorstwa rozporządzeniami REACH i CLP. W celu zróżnicowania stopnia trudności, pakiet szkoleniowy zostanie podzielony na moduły: podstawowy i zaawansowany. Każdy z modułów zostanie wyposażony w przykłady ułatwiające zrozumienie tekstów rozporządzeń REACH i CLP oraz w praktyczne ćwiczenia umożliwiające sprawdzenie nabytej wiedzy. Udostępnione z platformy projektowej pakiety szkoleniowe będą mogły być wykorzystywane, zarówno do samokształcenia, jak i w szkoleniach grupowych w zakładach pracy.

Opis zrealizowanych prac: 1. Ukończenie zadań O1 (Report on interactive courses with elements of ICT in chemical safety management vs. actual needs of DU and D of chemicals), w tym:  Opracowanie kwestionariusza badań ankietowych.  Sporządzenie listy potencjalnych beneficjentów projektu (grup docelowych).  Przeprowadzenie badań ankietowych wśród grup docelowych projektu w krajach Partnerów projektu.  Przeprowadzenie analizy badań ankietowych w oparciu o program Survey Money.  Opracowanie końcowego raportu z O1 2. Zadania O2 (e learning hub with mobile app for training and know how exchange)  Przygotowanie platformy internetowej i aplikacji na urządzenie mobilne dla projektu. 3. Zadania O3 i O4 (CSM training package – advanced level)  Opracowanie materiałów szkoleniowych modułu zaawansowanego w j. angielskim (wykłady i ćwiczenia) i ich weryfikacja przez partnerów;

 Opracowanie przewodnika kieszonkowego dla dalszych użytkowników i dystrybutorów chemikaliów. Opis najważniejszych osiągnięć: 1. Ukończenie O1, w tym: przeprowadzenie badań ankietowych wśród grup docelowych; 2. Zawansowane prace nad pakietem szkoleniowym (moduł zaawansowany – wykłady i ćwiczenia); 3. Opracowanie przewodnika kieszonkowego; 4. Spotkanie projektowe w Grecji;. 5. Zorganizowanie Infodays w Polsce.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: 1. Prezentacja projektu na Sympozjum Polskiego Towarzystwa Higienistów Przemysłowych w sesji wykładowej i plakatowej; 2. Prezentacja projektu na sympozjach i konferencjach w Niemczech i Rumunii; 3. Promocja projektu w mediach społecznościowych (Facebook, Twitter) na funpage’u ChemSM-Hub; 4. Newsletter dla grup docelowych; 5. Opracowanie broszury promującej projekt; 6. W trakcie przygotowania jest publikacja nt. projektu.

II. IDENTYFIKACJA CZYNNIKÓW GENETYCZNYCH DECYDUJĄCYCH O INDYWIDUALNEJ WRAŻLIWOŚCI NA CZYNNIKI CHEMICZNE

Poszukiwanie prognostycznych markerów metabolomicznych efektywności interwencji żywieniowej u pacjentów hemodializowanych Kierownik tematu: prof. dr hab. J. Gromadzińska

Cel badań: Stan odżywienia pacjentów poddawanych hemodializie ma wpływ na jakość życia i ich dalsze rokowanie. Zrównoważona dieta dostarczająca składniki pokarmowe w odpowiednich ilościach wydłuża życie chorych, obniża ryzyko powikłań metabolicznych, czy rozwoju stanu zapalnego. Wyniszczenie białkowo-energetyczne (PEW) dializowanych pacjentów związane może być z ograniczeniem spożycia wybranych składników pokarmowych, jak i z zaburzeniami w metabolizmie białek. Nieliczne publikowane wyniki badań wskazują, że dieta może ograniczać rozwój PEW. Porównanie profili metabolicznych i innych markerów biochemicznych przy stosowaniu dwóch rodzajów interwencji żywieniowych pozwoli ocenić, czy standardowa interwencja żywieniowa może zmniejszać nasilenie PEW u hemodializowanych pacjentów, oraz czy interwencja żywieniowa uwzględniająca podanie posiłku bezpośrednio przed dializą może mieć bardziej korzystny wpływ na poprawę stanu odżywienia. Celem planowanych badań jest identyfikacja wczesnych biomarkerów niedożywienia i efektywności dwóch rodzajów interwencji żywieniowych w aspekcie poprawy stanu odżywienia pacjentów hemodializowanych. Wartość energetyczna diet i spożycie składników pokarmowych w obu rodzajach interwencji będzie dostosowana indywidualnie na podstawie aktualnych zaleceń opracowanych dla tej grupy chorych. Natomiast zróżnicowanie będzie polegało na tym, że jedna grupa osób bezpośrednio przed dializą będzie otrzymywała posiłek o wartości odżywczej wliczonej do całodziennej racji pokarmowej, a druga – będzie realizowała standardowe zalecenia, bez takiego posiłku. Podawanie posiłków przed dializą,

96 co jest elementem nowości, ma na celu uniknięcie ujemnego bilansu azotowego w trakcie dializy. Szczegółowe cele badań: 1. Identyfikacja metabolomicznych i biochemicznych markerów PEW u pacjentów hemodializowanych 2. Porównanie efektywności standardowej interwencji żywieniowej bez posiłku podawanego bezpośrednio przed zabiegiem hemodializy z interwencją uwzględniającą spożycie posiłku bezpośrednio przed dializą.

Opis zrealizowanych prac: Nawiązano kontakt ze stacjami dializ na terenie Łodzi, opracowano 3-dniowe dzienniczki spożywanych potraw i posiłków oraz aktywności fizycznej dla uczestników

Prowadzenie monitoringu oceniającego ekspozycję na związki chemiczne w środowisku pracy kierowców zawodowych i służb technicznych 6/4/12/NPZ/FRPH/2018/312/555/A. Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Wąsowicz

Cel badań: Niniejszy projekt jest kontynuacją badań finansowanych w ramach Narodowego Programu Zdrowia prowadzonych w latach 2016-2017. Celem projektu jest ocena narażenia na substancje chemiczne w środowisku pracy oraz ocena skutków ich działania na organizm w grupach zawodowych, w których narażenie do tej pory w Polsce nie było badane. Wykonanie tych badań, umożliwi uzyskanie po raz pierwszy w skali kraju, kompleksowych informacji na temat zagrożeń i skutków zdrowotnych związanych z narażeniem na chemiczne czynniki szkodliwe obecne w środowisku pracy kierowców, serwisów mechanicznych, służb technicznych oraz licznej grupy pracowników ochrony zdrowia. Różnorodność substancji chemicznych zidentyfikowanych w środowisku pracy w pierwszym etapie badań, potencjalnie prowadzić może do tworzenia toksycznych intermetabolitów czy niebezpiecznych dla organizmu modulacji szlaków metabolicznych. Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem może mieć szereg niekorzystnych skutków dla zdrowia, np. może zwiększać ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, układu oddechowego, układu nerwowego lub chorób nowotworowych. Z kolei styl życia, czyli m.in. aktywność fizyczna, sposób żywienia, czy stan odżywienia, narażenie na dym tytoniowy mogą pogłębiać lub ograniczać niekorzystne skutki narażenia zawodowego na substancje chemiczne. Dostarczenie z dietą odpowiedniej ilości niezbędnych pierwiastków śladowych, antyoksydantów czy bioaktywnych substancji pochodzenia roślinnego, które mogą wpływać na procesy metaboliczne komórek, np. metylację/demetylację DNA, modulowanie ekspresji genów, aktywności enzymów, procesy komunikacji międzykomórkowej, może ograniczać uszkodzenia w komórkach spowodowane bezpośrednio narażeniem lub tworzenie toksycznych metabolitów pośrednich. Prowadzenie tego rodzaju badań na reprezentatywnej grupie pracowników umożliwi ilościową ocenę narażenia zawodowego co będzie podstawą do podjęcia kompleksowych działań mających na celu minimalizację zagrożeń oraz opracowanie zaleceń higienicznych służących ochronie zdrowia pracowników, a także będzie pomocne w tworzeniu baz danych szkodliwych czynników chemicznych występujących na stanowiskach pracy.

Opis zrealizowanych prac: W 2018 r. zebrano 80% prób osób zaliczonych do grupy kontrolnej w realizowanym projekcie. W próbach biologicznych pobranych od tych osób oznaczono markery kliniczne oceniające ich stan zdrowia oraz zanalizowano wybrane markery stresu oksydacyjnego (stężenie 8-oksodeoksyguanozyny – marker uszkodzenia DNA,

97 stężenie TBARS – związków reagujących z kwasem 2-tiobarbiturowym –marker uszkodzenia nienasyconych kwasów tłuszczowych) oraz stanu zapalnego (stężenie ceruloplazminy). Pozostałe zaplanowane do badania w harmonogramie projektu parametry są w trakcie analiz. Badaniami biomarkerów w próbach biologicznych w grupie kontrolnej wykazano:  podwyższone stężenie frakcji lipidowych osocza u części badanych osób (cholesterol i jego frakcje, triglicerydy),  znaczne różnice osobnicze analizowanych markerów stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego. Wobec braku wartości referencyjnych interpretacja uzyskanych wyników będzie możliwa po wykonaniu analiz w całej zaplanowanej grupie osób nienarażonych, zaliczonych do grupy kontrolnej, i narażonych pracowników – kierowców zawodowych. W bieżącym raporcie, ze względu na niewielką grupę badanych pracowników i część zanalizowanych parametrów w grupie odniesienia, nie przeprowadzono żadnej analizy statystycznej.

Opis najważniejszych osiągnięć: J. Gromadzińska, W. Wąsowicz - Health risk in road transport workers. Part I. Occupational exposure to chemicals, biomarkers of effect. Praca zaakceptowana do druku w IJOMEH

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Przygotowano manuskrypt pracy: Lucyna Kozłowska, Jolanta Gromadzińska, Wojciech Wąsowicz - Health risk in transport workers. Part II. Dietary compounds as modulators of occupational exposure to chemicals.

Monitorowanie narażenia na cytostatyki, gazy anestetyczne i aldehydy u pracowników ochrony zdrowia 6/4/10/NPZ/FRPH/2018/312/515/B. Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Wąsowicz

Cel badań: Celem projektu jest ograniczenie ryzyka zdrowotnego w grupie pracowników służby zdrowia wynikającego z narażenia na czynniki chemiczne obecne w środowisku pracy. Realizacja tego zadania będzie polegała w pierwszej kolejności na dokonaniu kompleksowej oceny zawodowego narażenia pracowników służby zdrowia (pielęgniarki, farmaceuci, lekarze, salowe, pracownicy pralni i sterylizatorni) na obecne w ich środowisku pracy czynniki chemiczne takie jak cytostatyki (cyklofosfamid, metotreksat, ifosfamid, 5-fluorouracyl, związki platyny), gazy anestetyczne (tlenek diazotu, halotan, sewofluran ) oraz aldehydy (formaldehyd, glutaraldehyd). Brak ilościowej w oceny narażenia na cytostatyki, uniemożliwia ocenę skuteczności stosowania zaleceń zawartych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 1996 r. a dotyczących właściwych zasad postępowania z lekami cytostatycznymi oraz wewnętrznych procedur służących zachowaniu bezpieczeństwa środowiska pracy. Brak podstawowych danych (wyniki pomiarów) o narażeniu na czynniki chemiczne w służbie zdrowia może skutkować negatywnymi efektami zdrowotnymi w licznej grupie osób w której przeważają kobiety. Szacuje się, iż łącznie liczba osób pracujących w narażeniu na cytostatyki, gazy anestetyczne i aldehydy (pielęgniarki, farmaceuci, lekarze, lekarze weterynarii, salowe i inni pracownicy pomocniczy) liczy kilkadziesiąt tysięcy osób. Planowane na lata 2018-2020 badania przewidują przebadanie w całej Polsce grupy ok. 600 pracowników służby zdrowia z populacji osób narażonych (farmaceuci, pielęgniarki i lekarze oddziałów onkologicznych, sal

98 operacyjnych, gabinetów zabiegowych, oraz pracownicy sterylizatorni) oraz grupy ok. 200 osób stanowiących grupę kontrolną dla grupy narażonych na cytostatyki. Badania będą obejmowały pomiar stężeń cytostatyków, gazów anestetycznych i aldehydów w powietrzu środowiska pracy oraz pomiar stężeń cytostatyków w wymazach z powierzchni roboczych (blaty stołów, podłogi) i w materiale biologicznym (mocz). Dodatkowo, w grupie osób narażonych na cytostatyki, zostaną wykonane we krwi obwodowej badania (oznaczenia stężeń 8-oksodeoksyguanozyny) mające na celu określenie czy w badanej populacji, oszacowane w oparciu o monitoring środowiskowy i biologiczny narażenie na cytostatyki może powodować utrwalone zmiany w materiale genetycznym a co za tym idzie możliwość wystąpienia zmian nowotworowych. Przeprowadzenie kompleksowych badań środowiska pracy służby zdrowia pozwoli na uzyskanie, po raz pierwszy w Polsce, danych ilościowych dotyczących rzeczywistego narażenia personelu medycznego mającego kontakt z cytostatykami na wybrane substancje z tej grupy związków, oraz danych ilościowych dotyczących narażenia na gazy anestetyczne i aldehydy stosowane do dezynfekcji sprzętu i pomieszczeń szpitalnych. Uzyskane w wyniku przeprowadzonych badań terenowych dane ilościowe, zostaną wykorzystane do oceny zawodowego narażenia personelu medycznego na wybrane grupy związków chemicznych. Zestawienie tych danych ze zgromadzonymi w badaniach ankietowych informacjami dotyczącymi stosowanych w praktyce procedur postępowania podczas prac z cytostatykami będą miały na celu wskazanie czynności wiążących się z podwyższonym ryzykiem narażenia na te leki i podjęcie stosownych działań zaradczych. W odniesieniu do gazów anestetycznych i aldehydów zdobyta wiedza pozwoli w uzasadnionych wypadkach na podjęcie działań prewencyjnych, których celem będzie minimalizacja zagrożeń.

Opis zrealizowanych prac: W roku 2018 badaniami objęto cztery placówki służby zdrowia (szpitale) zlokalizowane w województwie dolnośląskim (n=1), lubelskim (n=2) i opolskim (n=1). We wszystkich czterech placówkach pobierano próbki powietrza do oznaczeń stężeń cytostatyków, gazów anestetycznych i aldehydów oraz próbki wymazów z powierzchni roboczych do oznaczeń stężeń cytostatyków i próbki materiału biologicznego (mocz) od osób które dobrowolnie wyraziły zgodę na udział w badaniach. Próby biologiczne zabezpieczono do oznaczania cytostatyków oraz stężenia 8-okso-2’-deoksyguanozyny (8-okso-dG) jako wskaźnika uszkodzenia materiału genetycznego badanych osób. Równolegle przeprowadzono badania ankietowe dotyczące trybu życia, zatrudnienia (ze szczególnym uwzględnieniem zatrudnienia w narażeniu na cytostatyki), stosowania ochron osobistych, przestrzegania wewnętrznych procedur bezpieczeństwa i higieny pracy oraz szkoleń mających na celu minimalizowanie zagrożeń związanych z pracą z cytostatykami. Łącznie w 2018 roku do badań ilościowych pobrano: • 54 próbki powietrza (badania stężeń wybranych cytostatyków) • 94 próbki powietrza (badanie stężeń gazów anestetycznych) • 13 próbek powietrza (badanie stężeń aldehydów) • 100 próbek wymazów z powierzchni roboczych (badania stężeń wybranych cytostatyków) • 106 próbek moczu (badania stężeń wybranych cytostatyków i 8-okso-dG) Wyniki wykonanych dotychczas badań wskazują na obecność w środowisku pracy szkodliwych czynników chemicznych takich jak cytostatyki, gazy anestetyczne czy aldehydy. W niektórych przypadkach stężenia tych czynników przekraczają dopuszczalne prawem wartości normatywów higienicznych (NDS) co powinno być sygnałem dla właściwych służb

BHP do podjęcia działań zapobiegawczych w tym do stałego monitorowania stężeń tych czynników w środowisku pracy. W przypadku cytostatyków, nie odnotowano przekroczeń ustalonych bądź proponowanych wartości NDS dla wybranych związków. Narażenie na te związki odbywa się jednak nie tylko droga inhalacyjną ale również na drodze bezpośredniego kontaktu ze skórą. Znaczna liczba próbek wymazów, w których stwierdzono obecność tych substancji świadczy o konieczności ściślejszego stosowania się personelu medycznego do zaleceń zawartych w procedurach opisujących właściwy sposób postępowania podczas prac związanych z przygotowywaniem i aplikacją leków cytostatycznych. Dotychczas zgromadzone wyniki badań świadczą o celowości kontynuacji badań oraz o konieczności przeprowadzania częstszych szkoleń i akcji informacyjnych mających na celu uświadomienie osobom potencjalnie narażonym zagrożeń jakie mogą być wynikiem niewłaściwego postepowania z cytostatykami jak również z niewłaściwego stosowania ochron osobistych.

Opis najważniejszych osiągnięć: Zgromadzone dotychczas wyniki badań wykazały obecność w środowisku pracy placówek służby zdrowia, szkodliwych czynników chemicznych. W niektórych wypadkach, zmierzone stężenia przekraczały dopuszczalne wartości normatywów higienicznych co powinno być sygnałem dla właściwych służb do podjęcia stosownych działań mających na celu minimalizację zagrożeń.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Bonczarowska M,: Metodyka oznaczania cytostatyków w środowisku pracy i materiale biologicznym Brzeźnicki S,: Narażenie na cytostatyki w grupie pracowników służby zdrowia Wyniki badań pilotażowych

Ocena efektów toksycznych i internalizacji nano- i mikrocząstek siarczku molibdenu(IV) w komórkach linii raka wątrobowokomórkowego człowieka HepG2 oraz raka płuca człowieka A549 rosnących w postaci 3D sferoid. (IMP 1.35) Kierownik tematu: dr hab. M. Stępnik prof. IMP

Cel badań: Celem projektu była ocena i porównanie wpływu disiarczku molibdenu (MoS2) w formie nanometrowej na komórki linii raka wątrobokomórkowego człowieka (HepG2) rosnące w hodowlach 2D i 3D (sferoidy). Dla porównania oceniono również efekt MoS2 w formie mikrometrowej. Nanocząstki MoS2 znajdują coraz szersze zastosowanie w przemyśle, m. in. ze względu na korzystne właściwości tribologiczne, a dane dotyczące ich toksycznego działania są ograniczone.

Opis zrealizowanych zadań: 1. Opracowano metodę prowadzenia hodowli 3D (sferoid) komórek HepG2. W szczególności: a. Dokonano wyboru metod hodowli (hanging drop, liquid overlay) b. Zoptymalizowano liczbę komórek do założenia hodowli 3D c. Ustalono czas prowadzenia hodowli 3D 2. Oceniono stopień żywotności komórek w hodowli 2D i 3D narażonych na mikro – i nanoformy MoS2 w stężeniach: 0,03; 0,06; 0,125; 0,25 mg/mL z użyciem testu WST-1 3. Opracowano metodę preparatyki histologicznej sferoid 4. Opracowano protokół analizy sferoid z wykorzystaniem skaningowej mikroskopii elektronowej.

100

Opis najważniejszych osiągnięć:

 Opracowano technikę hodowli sferoid o powtarzalnym kształcie i wielkości.  W teście WST-1 nie wykazano działania cytotoksycznego mikro – i nanoform MoS2 w trakcie 72-godzinnego narażenia.

Wstępne wyniki sugerują minimalny lub brak efektu cytotoksycznego formy nano- i mikrometrowej MoS2 na komórki HepG2 hodowane zarówno w formie 2D lub 3D.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki zostaną opublikowane w czasopiśmie o zasięgu międzynarodowym. Implementacja hodowli komórek w formie sferoid będzie wykorzystywana w rutynowej ocenie cytotoksyczności związków chemicznych, włączając w to nanocząstki.

Wpływ długotrwałego narażenia zawodowego na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych na ekspresję wybranych genów w leukocytach krwi obwodowej. (IMP 1.36) Kierownik tematu: dr P. Grešner

Cel badań: Zbadać czy, i w jaki sposób długotrwałe narażenie zawodowe na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych wpływa na poziom ekspresji wybranych genów w leukocytach krwi obwodowej u manikiurzystek pracujących w salonach kosmetycznych.

Opis zrealizowanych prac: W roku 2018 wyizolowano wewnątrzkomórkowe mRNA z leukocytów pochodzących z próbek krwi obwodowej pobranych od 61 kobiet pracujących w salonach świadczących usługi w zakresie stylizacji paznokci oraz od 38 zdrowych kobiet bez wcześniejszego narażenia na rozpuszczalniki organiczne. Następnie opracowano i zoptymalizowano metodę oznaczania poziomu ekspresji genów kodujących białka zaangażowane w procesy naprawy DNA oraz w procesy antyoksydacyjne (Gpx1, Xrcc1 oraz Xrcc3) w krwi obwodowej z zastosowaniem techniki real-time PCR i sond hybrydyzujących TaqMan, z wykorzystaniem urządzenia BioRad iQ5. Zoptymalizowaną metodę następnie wykorzystano do oznaczenia poziomu ekspresji wyżej wymienionych 3 genów w leukocytach krwi obwodowej kobiet z grupy badanej oraz kontrolnej.

Opis najważniejszych osiągnięć: Najważniejszym osiągnięciem działań zaplanowanych na pierwszy rok realizacji tematu statutowego jest stworzenie i odpowiednie zabezpieczenie bazy wewnątrzkomórkowego mRNA z leukocytów pochodzących z próbek krwi obwodowej pobranych od 61 kobiet pracujących w salonach świadczących usługi w zakresie stylizacji paznokci oraz od 38 zdrowych kobiet tworzących odpowiednio dobraną grupę kontrolną. Baza ta zostanie wykorzystana także w kolejnych fazach tematu statutowego. Następnym osiągnięciem jest oznaczenie poziomu ekspresji mRNA genów Gpx1, Xrcc1 oraz Xrcc3 w leukocytach krwi obwodowej z wykorzystaniem techniki real-time PCR i sond hybrydyzujących TaqMan. Wstępnie uzyskane wyniki wydają się wskazywać, iż u kobiet pracujących w salonach świadczących usługi w zakresie stylizacji paznokci dochodzi, w porównaniu do kobiet z grupy kontrolnej, do statystycznie istotnego podwyższenia poziomu ekspresji mRNA genu Gpx1 (mediana dla NRQ=1.19; IQR: 1.03-1.48; p<0.01) oraz Xrcc1 (mediana dla NRQ=1.22; IQR: 1.00-1.57; p<0.05). Poziom ekspresji mRNA genu Xrcc3 nie różnił się statystycznie istotnie pomiędzy grupami.

101

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Nasza wiedza na temat wpływu długotrwałego narażenia zawodowego na mieszaninę rozpuszczalników organicznych w niskich stężeniach (co jest najczęściej spotykaną formą narażenia zawodowego na rozpuszczalniki organiczne) na zdrowie pracowników jest cały czas bardzo ograniczona. Wyniki uzyskane w trakcie realizacji sprawozdawanego tematu statutowego poszerzają naszą wiedzę na temat skutków długotrwałego niskiego narażenia zawodowego na substancje lotne. Uzyskane wyniki zostaną wykorzystane w szerzej zakrojonej analizie statystycznej, która zaplanowana jest po zebraniu wszystkich danych doświadczalnych, pod koniec roku 2019.

Wpływ suplementacji selenem na ekspresję i stężenie białka SBP1. (IMP 9.1) Kierownik tematu: dr M. Król

Cel badań: Celem projektu jest określenie jaki wpływ na ekspresją genu w leukocytach krwi obwodowej i stężenie w osoczu białka SBP1, ma suplementacja selenem przeprowadzona w grupie zdrowych ochotników.

Opis zrealizowanych prac: Wykorzystany do analiz materiał biologiczny pochodził z realizowanego w latach 2011-2014 grantu 1666/B/P01/2011/40. W projekcie wzięło udział 94 ochotników (43 mężczyzn i 51 kobiet), którzy przez 6 tygodni byli suplementowani drożdżami wzbogacanymi w selen w dawce 200 µg na dzień. Krew pobierana była od każdego z uczestników w 4 punktach czasowych (przed suplementacją, po 2 i 6 tygodniach suplementacji oraz 4 tygodnie od zakończenia suplementacji). Do realizacji niniejszego projektu wykorzystano wyizolowane z lizatów kożuszka białych krwinek mRNA, które było zabezpieczone do analiz w temp. -80°C, oraz osocze zabezpieczone w temp. -80°C. Ekspresja genu SBP1 oraz genu referencyjnego GAPDH została oznaczona techniką Real-Time PCR z wykorzystaniem barwnika interkalującego SYBR Green, każdą próbę oznaczano dwukrotnie. Startery genów SBP1 i GAPDH zaprojektowano z wykorzystaniem oprogramowania BeconDesigner i zsyntetyzowano w firmie MetaBion. Wartości ekspresji genu SBP1 zostały znormalizowane względem genu referencyjnego przy wykorzystaniu metody obliczeniowej Pfaffl’a. Stężenie SBP1 w osoczu oznaczono techniką ELISA. Analizy przeprowadzono zgodnie z instrukcją zamieszczoną przez producenta testu. Do analizy statystycznej wykorzystano również wyniki stężenia selenu w osoczu uzyskane w trakcie realizacji grantu. Do analizy zmienności ekspresji genu SBP1 w różnych punktach czasowych wykorzystano test Friedman’a dla prób zależnych. Dane przedstawiono jako medianę i rozstęp ćwiartkowy. Do określenia zależności pomiędzy stężeniem selenu a ekspresją genu SBP1 wykorzystano analizę korelacji rang Spearman’a. Poziom istotności określono na poziomie p<0,05. Wyniki: 1. Wykazano istotną statystycznie ujemną korelację pomiędzy stężeniem selenu a ekspresją genu SBP1 przy czym zależność ta była istotna w grupach przed suplementacją (wszyscy: Rs=-0,387, p=0,002; kobiety: Rs=-0,406, p=0,029; mężczyźni: Rs=-0,439, p=0,015) oraz po 2 tygodniach suplementacji (wszyscy: Rs=-0,487, p=0,001; kobiety: Rs=-0,542, p=0,025; mężczyźni: Rs=-0,280, p=0,195). 2. Wykazano istotny statystycznie wpływ 6-tygodniowej suplementacji selenem na poziom ekspresji genu SBP1 w badanej grupie ochotników (przed suplementacją: 0,308 (0,269-0,333), po 2 tygodniach suplementacji: 0,304 (0,254-0,340),

102

po 6 tygodniach suplementacji: 0,292 (0,241-0,319), po 4 tygodniach od zakończenia suplementacji: 0,295 (0,258-0,325); p=0,0063). 3. Zaobserwowano zależną od płci, różną odpowiedź na suplementację selenem. Ekspresja genu SPB1 w grupie mężczyzn po 2 tygodniach suplementacji rosła, a następnie spadała po 6 tygodniach i po 4 tygodniach od zakończenia suplementacji (przed suplementacją: 0,305 (0,278-0,332), po 2 tygodniach suplementacji: 0,321 (0,296-0,346), po 6 tygodniach suplementacji: 0,293 (0,236-0,322), po 4 tygodniach od zakończenia suplementacji: 0,290 (0,259-0,330); p=0,0007), natomiast w grupie kobiet ten trend był odwrotny, ale nie istotny statystycznie (przed suplementacją: 0,309 (0,263-0,339), po 2 tygodniach suplementacji: 0,279 (0,165-0,319), po 6 tygodniach suplementacji: 0,292 (0,241-0,318), po 4 tygodniach od zakończenia suplementacji: 0,296 (0,256-0,330); p=0,208). 4. Nie wykazano obecności białka SBP1 w osoczu żadnej z badanych prób. Wnioski: Suplementacja selenem ma wpływ na poziom ekspresji genu SBP1, przy czym wpływ ten jest zależny od płci badanego. Nie można stwierdzić czy suplementacja tym pierwiastkiem wpływa na stężenie białka SBP1 w osoczu.

Rak pęcherza moczowego i jego nawrót, jako skutek przewlekłego stanu zapalnego, w starzejącym się układzie immunologiczny. (IMP 14.3) Kierownik tematu: dr E. Wieczorek

Cel badań: Celem projektu jest zbadanie związku pomiędzy stężeniami IL-8 w osoczu a przebiegiem raka pęcherza moczowego. Uzyskane wyniki zostaną włączone do dalszych analiz wyników otrzymanych w innych projektach (ekspresja genów, polimorfizm genetyczny białek ścieżki antygenu zgodności tkankowej – NCN Grant Preludium 2016/23/N/NZ5/01408 oraz statut 14.2/2017). W projekcie przedstawię obecny stan wiedzy i przybliżę rolę układu immunologicznego w starzejącym się organizmie, a także wpływ na etiologią i przebieg raka pęcherza moczowego. Opis zrealizowanych prac: Jednoroczny projekt pozwolił na oznaczenia stężeń IL-8 testem immunoenzymatycznym ELISA w osoczu u pacjentów z rakiem pęcherza moczowego (n=100) i w grupie kontrolnej (n=20) oraz włączenie tych wyników do dalszy analiz. Wstępne analizy nie wykazały istotnego związku pomiędzy stężeniami IL-8 w osoczu a cechami histopatologicznymi raka i jego wznowami. Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach projektu powstała praca przeglądowa opisująca obecny stan wiedzy na temat roli układu immunologicznego a także głównego układu zgodności tkankowej MHCI w powstawaniu i nawracaniu raka pęcherza moczowego. Publikacja pt.: "Recurrent Bladder Cancer in Aging Societies: Importance of Major Histocompatibility Complex Class I Antigen Presentation", została wysłana do czasopisma The Journal of Urology i jest w trakcie recenzji. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki z oznaczeń IL-8 zostaną opublikowane w pracy oryginalnej po analizach z innymi wynikami tj. ekspresji genów, polimorfizmu genetycznego i stężeniami białek wpływającymi na ścieżkę antygenu zgodności tkankowej.

Analiza wybranych polimorfizmów genów zegarowych w raku piersi – poszukiwanie ich funkcjonalnego znaczenia. (IMP 14.4) Kierownik tematu: mgr M. Lesicka

103

Cel badań: 1) Zbadanie, czy istnieje zależność pomiędzy polimorfizmem genetycznym (SNP) wybranych genów zegarowych a ryzykiem zachorowania na raka piersi? 2) Zbadanie, czy istnieje zależność pomiędzy polimorfizmem genetycznym a poziomem ekspresji wybranych genów zegarowych u pacjentek chorych na raka piersi – poszukiwanie funkcjonalności SNPs.

Opis zrealizowanych prac: W przeprowadzonym badaniu asocjacyjnym, materiałem do analiz były próby archiwalne genomowego DNA pochodzącego z tkanek nowotworowych - 106 pacjentek z rakiem piersi, pozyskanych na zasadzie współpracy z Gdańskim Uniwersytetem Medycznym oraz genomowe DNA pochodzące od 192 kobiet ze zdrowej populacji woj. łódzkiego. Przeprowadzono przegląd literatury na podstawie bazy Pubmed, SNP NIH oraz GTex w celu wyselekcjonowania SNPs do genotypowania. Wybrano 9 SNPs do analizy: CLOCK rs1801260, BMAL1 rs2279287, CRY1 rs8192440, CRY2 rs10838524, PER3 rs10462020, PER1 rs2735611, PER2 rs934945, PER2 rs2304672, NPAS2 rs2305160, TIMELESS rs2279665. Analizę polimorfizmu genetycznego wykonano za pomocą znakowanych fluorescencyjnie sond TaqMan w systemie Real-Time PCR lub techniki HRM w połączeniu z RFLP-PCR. Wyniki z genotypowania porównano z poziomem ekspresji wybranych genów zegarowych w celu stwierdzenia czy istnieją zależności pomiędzy wariantem genetycznym a poziomem ekspresji badanych genów. Bazę z wynikami z ekspresji genów zegarowych utworzono w ramach projektu Preludium.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazano wpływ polimorfizmu NPAS2 (rs2305160), gdzie genotyp AA oraz model recesywny był związany z podwyższonym ryzykiem zachorowania na raka piersi w porównaniu do grupy odniesienia (OR 1,99, 95%CI(0,99-4,037); p=0,05; OR 1,88, 95%CI(0,98-3,6); p=0,05), odpowiednio. Dla CRY2 (rs10838524) w modelu dominującym na granicy istotności statystycznej stwierdzono podwyższone ryzyko zachorowania na raka piersi OR 1.64 95% CI(0,91-2,97) p=0,09 dla pozostałych polimorfizmów nie wykazano istotnego związku pomiędzy genotypem a ryzykiem zachorowania na raka piersi. Wykazano natomiast istotny związek polimorfizmu genetycznego BMAL1 (rs2279287) z poziomem ekspresji w tkance nowotworowej. Miejsce polimorficzne rs2279287 jest punktem przyłączania czynników transkrypcyjnych, w związku z tym obserwowany obniżony poziom ekspresji w tkankach o genotypach GA lub AA, może wiązać się z nieprawidłowym przyłączaniem się czynników transkrypcyjnych do promotora genu BMAL1. Zaobserwowano również obniżony poziom ekspresji dla genotypu TT polimorfizmu PER3 (rs10462020) w porównaniu z tkankami o genotypach TG lub GG. Natomiast dla genu PER1 rs2735611 w obu tkankach nowotworowej i okołonowotworowej obserwuje się obniżony poziom ekspresji dla tkanek o genotypach GA lub GG w odniesieniu do wariantu rzadkiego AA. Dla genu NPAS2 rs2305160 w tkance okołonowotworowej wykazano wyższy poziom ekspresji dla genotypu rzadkiego AA w odniesieniu do tkanek o genotypach GG lub GA (p=0,05). Prezentowane wyniki zostaną opublikowane w międzynarodowym czasopiśmie wpisanym na listę JCR.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Identyfikacja różnych ścieżek molekularnych może przyczynić się do zrozumienia biologicznych mechanizmów, związanych z procesem kancerogenezy w gruczole piersiowym. Próba odnalezienia odpowiedzi na postawione w projekcie pytania może być kolejnym elementem wyjaśniającym skomplikowany mechanizm powstawania raka piersi. Wymiernym efektem projektu dla społeczeństwa,

104 będzie zwrócenie uwagi, że zaburzenia rytmu okołodobowego na poziomie molekularnym mogą mieć udział w rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych do których m.in. zalicza się nowotwory. Poznanie molekularnych mechanizmów w rozwoju raka sutka w przyszłości może mieć kluczowe znaczenie w zrozumieniu sieci mechanizmów i prewencji raka a także może umożliwić dokładniejszą diagnostykę i prognozowanie postępów leczenia pacjentek z rakiem gruczołu piersiowego.

Test genetyczny wysokiego ryzyka raków oparty o ocenę we krwi/surowicy stężeń wybranych metali – Cd, Ni, Cr, Pb, Hg oraz genów enzymów je metabolizujących. (PBS3/B7/26/2015) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Wąsowicz

Cel badań: Celem projektu jest opracowanie testu diagnostycznego umożliwiającego identyfikację osób z wysokim ryzykiem zachorowania na nowotwory w Polsce.

Opis zrealizowanych prac: Analizowane były zmiany w wybranych genach białek zaangażowanych w neutralizację wolnych rodników i kancerogenów oraz stężenia w materiale biologicznym wybranych metali o przypuszczalnym i udowodnionym działaniu kancerogennym.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonano analizy zmian w genach wybranych w poprzednim etapie projektu tj. rs1695 w GSTP1, rs12915189 w CRTC3, rs7191779 w MT1A. Wykonano analizy Cr, Ni w materiale biologicznym.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Diagnostyka genetyczna i ewentualne wykorzystanie opracowanego testu może być istotnym elementem w świadczeniu usług medycznych w grupie osób o podwyższonym ryzyku zachorowań na nowotwory.

Efekt Warburga w raku piersi - rola kadmu jako aktywatora czynnika HIF-1 alfa. (PB/2016/23/D/NZ7/03645) Kierownik tematu: dr hab. E. Jabłońska

Cel badań: Projekt dotyczy oceny molekularnych efektów środowiskowego narażenia na kadm u pacjentek z rakiem piersi. W oparciu o nasze dotychczasowe obserwacje świadczące o kumulacji metali ciężkich w tkance nowotworowej gruczołu piersiowego, chcemy zbadać czy i jak kumulujący się w organizmie kadm wpływa na metabolizm komórek nowotworowych. W szczególności chcemy skupić się na efekcie Warburga, który jest specyficznym dla komórek nowotworowych przekierowaniem metabolicznym polegającym na pozyskiwaniu energii w sposób typowy dla warunków beztlenowych. Efekt Warburga jest silnie skorelowany z progresją nowotworu oraz odpowiada również za rozwój lekooporności. W oparciu o przesłanki wskazujące, iż narażenie na kadm powoduje wzrost ekspresji głównego aktywatora efektu Warburga (czynnika HIF-1 alfa), hipoteza badawcza zakłada, iż 1) długotrwałe środowiskowe narażenie na kadm, prowadzące do kumulacji tego pierwiastka w tkance gruczołu piersiowego, wpływa na efekt Warburga w komórkach raka piersi poprzez aktywację HIF-1α oraz że 2) zjawisko kumulacji Cd w komórkach raka piersi prowadzi poprzez efekt Warburga do obniżenia terapeutycznej odpowiedzi na tamoksifen. Hipotezy te zweryfikujemy poprzez analizę tkanek nowotworowych od 150 kobiet z rakiem piersi pod kątem korelacji pomiędzy stężeniem kadmu a ekspresją genów zaangażowanych w efekt Warburga. Przeprowadzone zostanie również badanie na komórkach

105 wyprowadzonych z ludzkiego raka piersi (linia MCF-7), które będą narażane na kadm oraz tamoksifen.

Opis zrealizowanych prac: 1. Zebranie materiału od pacjentek z rakiem piersi (tkanki, mocz, surowica). 2. Optymalizacja metody analizy ekspresji 25 genów w tkance gruczołu piersiowego oraz komórkach MCF7 3. Optymalizacja warunków hodowli komórek MCF7 przy narażeniu na kadm oraz tamoksifen (dobór stężeń). 4. Optymalizacja metody analizy stężenia markerów efektu Warburga w lizatach komórkowych (stężenie kwasu mlekowego i aktywność kinazy pirogronianowej). Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie raportu rocznego oraz manuskryptu.

Ekspresja genów szlaku prezentacji antygenu MHCI u pacjentów z nieinwazyjnym rakiem pęcherza moczowego. (PB/2016/23/N/NZ5/01408) Kierownik tematu: dr E. Wieczorek

Cel badań: W badaniu podejmę się przybliżyć i rozwiązać, jaki wpływ na powstanie wznowy raka pęcherza moczowego ma maszyneria odpowiedzialna za prezentację antygenu na poziomie ekspresji genów w białkach ścieżki antygenu zgodności tkankowej (MHCI). Ścieżka ta jest dość skomplikowana z wieloma elementami. Jednak głównie białka tj.: transporter peptydów Transporter associated with Antigen Processing (TAP), ER Aminopeptidase associated with Antigen Processing (ERAAP), tapazyna (TAPBP) i interferon gamma (IFNγ) są zaangażowane w ścieżki antygenu MHCI. MHCI jest foldowane w reticulum endoplasmatycznym (ER), gdzie wiąże peptydy, które są produkowane przez proteasom i dostarczane do ER przez transporter peptydów TAP. Peptydy podlegają dalszej obróbce przez aminopeptydaze ERAAP. Dodatkowo, antygenowi MHCI w wiązaniu peptydów o dużym powinowactwie pomaga TAPBP, która zapewnia, że tylko kompleksy antygenu MHCI z peptydem o dużej stabilności są transportowane z ER na powierzchnie komórki. Poza tym, ekspresja składników ścieżki antygenu jest pod indukcją przez interferon gamma. W planowanym projekcie proponujemy analizę profilu ekspresji genów odpowiedzialnych za szlak prezentacji antygenu MHCI tj.: TAP, ERAAP, TAPBP i IFNγ. W nowotworze pęcherza moczowego odpowiedź swoista na antygen nie jest optymalna, co powoduje, że nowotwór nie jest rozpoznany i zniszczony przez limfocyty CD8+.

Opis zrealizowanych prac: Pomiar ekspresji genów odpowiedzialnych za szlak prezentacji antygenu MHCI tj.: TAP, ERAAP, TAPBP i IFNγ w tkance NMIBC.

Opis najważniejszych osiągnięć: Analiza i interpretacja wyników wraz z pomiarami uzyskanymi z oznaczeń testami ELISA. Opracowanie raportu końcowego i manuskryptu.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wieczorek E, Reszka E. mRNA, microRNA and lncRNA as novel bladder tumor markers. Clinica Chimica Acta 477, 141-153, 2018.

Patofizjologia depresji: molekularna regulacja homeostazy melatoniny. (PB/2016/23/B/NZ5/02634) dr hab. E. Reszka prof. IMP

106

Cel badań: Depresja jest zaburzeniem powszechnie występującym we współczesnym społeczeństwie, które poważnie upośledza jakość życia i funkcjonowanie społeczne. Zaburzenia snu i rytmu okołodobowego stanowią integralna część zespołu objawów depresji podobnie jak zaburzenia wydzielania melatoniny. W tym projekcie stawiamy następujące hipotezy badawcze: zaburzenia szlaku biosyntezy melatoniny można identyfikować w surowicy krwi; istnieją różnice między pacjentami z depresją i osobami zdrowymi; istnieją odmienne stosunki poziomów kluczowych elementów szlaku melatoniny w epizodzie depresji w zależności od jej występowania w przebiegu choroby jedno lub dwubiegunowej; badanie przesiewowe z wykorzystaniem mikromacierzy ekspresyjnych uzupełnione o badanie poziomu ekspresji mRNA kluczowych genów szlaku melatoniny pozwolą na identyfikację wczesnych biomarkerów stanu i typu depresji; całkowita metylacja i wzorzec metylacji genów kodujących receptory uczestniczące w działaniu melatoniny są charakterystyczne dla depresji i są związane z poziomem ekspresji genów; polimorfizmy pojedynczego nukleotydu(SNP) wybranych genów kandydujących związanych ze szlakiem melatoniny są związane ze skutecznością syntezy melatoniny, ryzykiem depresji i nasileniem objawów. Planujemy oznaczenie poziom serotoniny i melatoniny oraz dwóch kluczowych enzymów uczestniczących w syntezie melatoniny (ANAAT, ASMT) w surowicy pacjentów z depresją w przebiegu choroby afektywnej jedno (UD) i dwubiegunowej (BD), a także u zdrowych osób z grupy kontrolnej. Przeprowadzimy badanie przesiewowe z wykorzystaniem mikromacierzy ekspresyjnych uzupełnione analizą wybranych genów szlaku melatoniny w celu ustalenia różnic w poziomach ekspresji, jako wskaźników zmian obwodowych. Badanie jest realizowane we współpracy z Uniwersytetem Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, który jest liderem Konsorcjum. IMP jest odpowiedzialne za dobór grupy kontrolnej kobiet oraz analizę całkowitego poziomu metylacji, jak i wzorca metylacji receptorów melatoniny. Zmiany zostaną skorelowane z genotypami badanych genów. W badaniu wezmą udział pacjenci hospitalizowani z powodu bieżącego epizodu depresji -bez wcześniejszego leczenia preparatami melatoniny i interwencji chronoterapeutycznej. Będziemy analizować zmiany molekularne w krwi obwodowej pacjentów i korelować je ze zmianami w zakresie objawów psychiatrycznych: podczas epizodu depresjii po uzyskaniu remisji. Niniejsze badanie jest badaniem pionierskim w zakresie kompleksowej analizy metabolizmu melatoniny we krwi obwodowej. Zaproponowane w tym projekcie kompleksowe badanie szlaku melatoniny na poziomie genów, ich transkryptów i białek, poprzez wszystkie etapy syntezy i metabolizmu melatoniny pozwoli lepiej zrozumieć podłoże depresji. Jednocześnie pozwoli na opracowanie wystandaryzowanych metod pomiarowych i nieinwazyjnych testów diagnostycznych.

Opis zrealizowanych prac: Rekrutacja grupy kontrolnej kobiet. Opracowanie metodyki badania całkowitej metylacji DNA: regionów Alu, LINE1 techniką pirosekwencjonowania. Analiza in silico regionu promotorowego MTNR1A oraz MTNR1B oraz optymalizacja metody.

Opis najważniejszych osiągnięć: Zoptymalizowano warunki dla badania całkowitej metylacji DNA oraz ilościowej analizy metylacji (qMSP); zebrano i przygotowano próby materiału biologicznego od kobiet z depresją i stanowiących grupę kontrolną do dalszych oznaczeń.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Dmitrzak-Weglarz M, Reszka E. Pathophysiology of Depression: Molecular Regulation of Melatonin Homeostasis - Current Status. Neuropsychobiology 76, 117-129, 2018.

107

III. PATOLOGIA ZAWODOWA – ZASADY WCZESNEJ DIAGNOSTYKI, ORZECZNICTWA I PROFILAKTYKI

Wpływ narażenia na rozpuszczalniki organiczne i palenia papierosów na ryzyko rozwoju uszkodzenia słuchu spowodowanego hałasem. (IMP 18.19) kierownik tematu: prof. dr hab. med. M. Śliwińska-Kowalska

Cel badań: Celem projektu jest ilościowe oszacowanie ryzyka rozwoju uszkodzenia słuchu w wyniku zawodowego narażenia na hałas o różnej intensywności w relacji do współwystępowania dwóch innych czynników ototoksycznych – narażenia na rozpuszczalniki organiczne i palenia papierosów.

Opis najważniejszych osiągnięć: Bazę danych stanowili pracownicy różnych branż, w tym stoczni, stoczni jachtowej i innych zakładów wykorzystujących techniki laminowania, fabryk farb i lakierów, kopalni węgla, elektrociepłowni, papierni i fabryki metali. Ostatecznie grupa badana składała się z 3774 mężczyzn o średniej wieku 39±8 lat narażanych na hałas o średnim poziomie ekspozycji śr. LEX,8h=85,7±5,1 dB(A) przez 16±7 lat. Populacja badana została podzielona na 4 grupy w zależności od czynników ryzyka utraty słuchu: I – osoby eksponowane wyłącznie na hałas, II – osoby eksponowane na hałas i rozpuszczalniki organiczne, III– osoby eksponowane na hałas i dym papierosowy, IV – osoby eksponowane na hałas, rozpuszczalniki organiczne i dym papierosowy. Ponadto każda grupa została podzielona na 3 podgrupy uwzględniające poziomy immisji hałasu: Lim<96 dB (niski), Lim 96 - 99 dB (umiarkowany) oraz Lim> 99 dB (wysoki). Częstość i ryzyko uszkodzenia słuchu liczone były w porównaniu do grupy osób narażonych jedynie na hałas oraz do równoważnej pod względem płci, wieku, stażu pracy i poziomów ekspozycji populacji osób zdrowych, narażanych na hałas, zgodnie z normą PN-ISO 1999:2000. Analizę stworzonej bazy danych przeprowadzono dla częstotliwości 4 kHz i 6 kHz, ponieważ są to najbardziej czułe wskaźniki uszkodzenia słuchu powodowanego hałasem i wywołanego rozpuszczalnikami uszkodzenia ślimaka. Analiza częstości występowania ubytków słuchu (>25 dB) w grupie narażonej tylko na hałas wykazała niewielką nadwyżkę przypadków ubytków słuchu dla niskiego poziomu immisji hałasu w stosunku do normy ISO. Palenie papierosów zwiększyło liczbę przypadków z ubytkiem słuchu przy średnich i wysokich poziomach immisji hałasu. Narażenie na rozpuszczalniki organiczne znacząco zwiększało liczbę przypadków uszkodzeń słuchu dla niskiego i średniego poziomu immisji hałasu; ekspozycja na dym papierosowy przy narażeniu na hałas i rozpuszczalniki organiczne dodatkowo nieznacznie zwiększyła liczbę przypadków z uszkodzeniem słuchu dla tych poziomów immisji hałasu. Na podstawie oszacowanego ryzyka rozwoju ubytku słuchu w badanych grupach w odniesieniu do grupy osób narażanych tylko na hałas, zaobserwowano, że największy wzrost ryzyka utraty słuchu wystąpił w grupach osób eksponowanych na hałas i rozpuszczalniki organiczne przy niskich i średnich poziomach immisji hałasu dla częstotliwości 6 kHz. Analiza występowania ubytków słuchu w badanych podgrupach w odniesieniu do modelu ISO 1999 (obserwowane vs. przewidywane), wykazała, że ekspozycja na rozpuszczalniki organiczne bardzo znacząco zwiększała ryzyko zawodowego uszkodzenia słuchu, przede wszystkim przy niskich i umiarkowanych poziomach immisji hałasu. Palenie papierosów nieznacznie zwiększało ryzyko uszkodzeń słuchu spowodowanych hałasem i efekt ten był

108 widoczny wyłącznie przy wysokich poziomach immisji hałasu. Natomiast efekt narażenia na dym papierosowy w przypadku łącznej ekspozycji na hałas i rozpuszczalniki organiczne był znikomy.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki w kolejnym roku zostaną wykorzystane do opracowania wytycznych dotyczących zapobiegania uszkodzeniom słuchu wywołanych hałasem w przypadku łącznej ekspozycji na hałas i rozpuszczalniki w miejscu pracy. Uzyskane wyniki zostaną upowszechnione w postaci publikacji naukowej

Zastosowanie testu VDCQ (Vocal Disability Coping Questionnaire) w ocenie strategii radzenia sobie z niepełnosprawnością głosową u osób z zawodowymi zaburzeniami głosu. (IMP 18.17) Kierownik tematu: dr J. Morawska

Cel badań: Zastosowanie testu VDCQ (Vocal Disability Coping Questionnaire) w ocenie strategii radzenia sobie z niepełnosprawnością głosową osób z zawodowymi zaburzeniami głosu.

Opis zrealizowanych prac:  Tłumaczenie i adaptacja polskiej wersji kwestionariusza VDCQ.  Ocena powtarzalności testu w pilotażowej grupie osób z zaburzeniami głosu (n=25).  Ocena rzetelności polskiej wersji kwestionariusza VDCQ.  Badanie foniatryczne z laryngowideostroboskopią i analizą akustyczną głosu w grupie badanej (1) osób z zaburzeniami głosu (n =201).  Przeprowadzenie badań za pomocą polskiej wersji VDCQ w grupie badanej z chorobami narządu głosu (1), w tym z dysfoniami zawodowymi oraz w części grupy kontrolnej (0) osób normofonicznych (n=28).  Przeprowadzenie badań za pomocą Wskaźnika Niepełnosprawności Głosowej (VHI) oraz Kwestionariusza Jakości Życia Zależnej od Głodu (V-RQOL) w grupie badanej osób z zaburzeniami głosu (1), oraz w części grupy kontrolnej (0) osób normofonicznych.  Porównanie wyników testu VDCQ oceniającego strategie radzenia sobie z niepełnosprawnością głosową w grupie badanej (1) i kontrolnej (0).  Ocena korelacji pomiędzy nowo wprowadzanym kwestionariuszem VDCQ a powszechnie stosowanymi w praktyce klinicznej kwestionariuszami VHI i V-RQOL.

Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzone badania wykazały wysoką rzetelność powtarzalności testu VDCQ w pilotażowej grupie osób z zaburzeniami głosu mierzoną za pomocą współczynnika korelacji wewnątrzklasowej (ICC = 0,942). Wykazano również wysoką rzetelność polskiej wersji kwestionariusza VDCQ (alfa Cronbacha = 0,903). Porównanie wyników VDCQ w grupie badanej (1) i kontrolnej (0) wykazało znacznie wyższe wyniki testu w grupie badanej w porównaniu z grupą kontrolną. Zaobserwowano statystycznie istotne korelacje pomiędzy wynikami badań za pomocą nowo wprowadzanego narzędzia – VDCQ a wynikami badań przeprowadzonych za pomocą powszechnie stosowanego Wskaźnika Niepełnosprawności Głosowej VHI oraz pomiędzy VDCQ a wynikami kwestionariusza oceniającego jakość życia zależną od głosu V-RQOL.

109

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zastosowanie wyników testu VDCQ w praktyce foniatrycznej przy indywidualnym określaniu metod terapii logopedycznej u pacjentów z zaburzeniami głosu leczonych w Klinice Audiologii i Foniatrii IMP.

Ocena efektów treningu słuchowego różnicowania częstotliwości dźwięków u dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego. (IMP 18.18) Kierownik tematu: mgr M. Walkowiak

Cel badań: ocena skuteczności treningu różnicowania wysokości dźwięków u dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego. Cele w pierwszym roku badań:  Opracowanie metodyki badań na podstawie danych z literatury.  Prowadzenie badań.

Opis zrealizowanych prac: Opracowano metodykę treningu słuchowego różnicowania częstotliwości dźwięków. Prowadzono [na bieżąco] diagnostykę dzieci zgłaszających się do poradni z powodu trudności szkolnych. Dzieci te objęto badaniami oceniającymi przetwarzanie słuchowe oraz procesy fonologiczne. Badaniami objęto dzieci w wieku 7-10 lat. Przeprowadzona diagnostyka obejmowała: wywiad, badanie otolaryngologiczne oraz badanie słuchu za pomocą audiometrii tonalnej w zakresie częstotliwości 500 do 8000 Hz. Z dalszych badań wykluczono osoby z progami słuchu odbiegającymi od normy (powyżej 20dB HL). Następnie u każdej osoby zostały przeprowadzone testy behawioralne przetwarzania informacji słuchowej: Test Reakcji Słuchowej, Adaptacyjny Test rozumienia Mowy w Szumie – Słowa, Adaptacyjny Test Rozumienia Mowy w Szumie – Zdania, Test Różnicy Poziomów Maskowania, Test Dychotyczny – Słyszenia Rozdzielnousznego – Cyfry, Test Różnicowania Wysokości Dźwięków, Test Różnicowania Długości Dźwięków. Do oceny poziomu funkcji fonologicznych u dzieci w wieku 7-8 lat zastosowano Baterię Testów Fonologicznych BTF IBE autorstwa G. Krasowicz -Kupis, K. Wiejak; u dzieci w wieku 9-10 lat wykorzystano testy: „Zetotest” - G. Krasowicz – Kupis; „Nieznany język” M. Bogdanowicz; „Usuwanie fonemów” M. Szczerbińskiego; O. Pelc -Pękali, „Skala umiejętności fonologicznych – Skala F” - na podstawie „Prób percepcji słuchowej wyrazów” B. Zakrzewskiej. Dzieci, u których zdiagnozowano zaburzenia przetwarzania słuchowego o profilu fonologicznym zostały skierowane na terapię w postaci treningu słuchowego różnicowania częstotliwości dźwięków. Terapia trwała 10 tygodni. Obejmowała spotkania z neurologopedą [raz w tygodniu] i ćwiczenia wykonywane w domu zgodnie ze wskazówkami terapeuty.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wynikiem badań prowadzonych w 2018 roku jest wstępna ocena skuteczności opracowanej i prowadzonej terapii, która była mierzona dla trzech procesów:  poprawy w zakresie różnicowania sekwencji tonów o różnej częstotliwości;  poprawy w zakresie różnicowania paronimów;  poprawy w zakresie analizy paronimów. Do 31.12.2018 terapię zakończyło 18 dzieci.

110

Zbiorcze zestawienie uzyskanych wyników w 2018r. % dzieci, które Wskaźnik efektywności poprawiły swoje Uwagi umiejętności poprawa w zakresie 100% dzieci różnicowania sekwencji tonów o różnej częstotliwości poprawa w zakresie 77% dzieci 23% uzyskało w pierwszym różnicowania paronimów badaniu 25 pkt. [max], w badaniu powtórzonym również uzyskało 25 pkt. poprawa w zakresie analizy 83% dzieci 17% dzieci nie uzyskało poprawy paronimów w zakresie analizy paronimów, gdyż głębokość występujących u nich zaburzeń była zbyt duża, aby w czasie 10 tygodni nabyć tę umiejętność. Dzieci osiągnęły lepsze wyniki w zakresie różnicowania paronimów [umiejętność łatwiejsza].

Uzyskane wyniki pozwalają przypuszczać, że w przypadku dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego zastosowanie opracowanej procedury terapeutycznej tj. rozwijania umiejętności różnicowania sekwencji słuchowych o różnej częstotliwości oraz zindywidualizowanie procesu terapii znacząco wpłynęło na poprawę zaburzonych umiejętności fonologicznych.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki będą upowszechniane w formie publikacji oraz prezentowane na konferencjach.

Postępowanie w uszkodzeniach słuchu oparte o wiedzę. Kształtowanie polityki zdrowotnej z wykorzystaniem łączonej analizy dużych baz danych. (H2020/727521/EVOTION) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Śliwińska-Kowalska

Cel badań: Holistyczne postępowanie w uszkodzeniach słuchu wymaga wdrożenia odpowiedniej polityki zdrowia publicznego, ukierunkowanej na zapobieganie uszkodzeniom słuchu, ich wczesną diagnostykę, długotrwałe leczenie i rehabilitację, a także na wykrywanie i zapobieganie zaburzeniom poznawczym, ochronę przed hałasem i aspekty socjoekonomiczne akceptacji osób z niedosłuchem. Jak dotąd, baza naukowa dla kształtowania takiej całościowej polityki zdrowia publicznego w odniesieniu do osób niedosłyszących jest niewystarczająca. Holistyczne podejście do postępowania w uszkodzeniach słuchu musi być oparte o analizę zróżnicowanych danych, włączywszy w to dane o stosowaniu aparatów słuchowych, epizodach czasowych zaburzeń słuchu po narażeniu na hałas, parametrach czynnościowych i poznawczych, dane kliniczne i dotyczące stosowanych leków, osobnicze, dotyczące

111 aspektów behawioralnych, stylu życia, a także dane dotyczące narażeń zawodowych i środowiskowych. W projekcie EVOTION zapewniony jest dostęp do dużych zbiorów takich danych, pochodzących z pięciu różnych instytucji, które będą uzupełniane o zbierane w czasie rzeczywistym dane rejestrowane przez aparaty słuchowe i czujniki (sensory) noszone przez osoby z uszkodzeniami słuchu. Dla wykorzystania tych danych planowane jest stworzenie zintegrowanej platformy EVOTION, pozwalającej na:  prowadzenie analiz wymienionych powyżej zbiorów danych, w celu umożliwienia identyfikacji związków przyczynowych i innych zależności między poszczególnymi czynnikami  podejmowanie decyzji politycznych (taktycznych) ukierunkowanych na wybór efektywnych form interwencji w postępowaniu w uszkodzeniach słuchu  kształtowanie odpowiednich polityk zdrowia publicznego,  monitorowanie tych polityk w sposób zapewniający ich ciągłość. Dla uzyskania powyższych celów, w projekcie EVOTION planowane jest również współdziałanie organizacji zdrowia publicznego, ekspertów i autorytetów wspierających tworzenie ukierunkowanych polityk zdrowotnych oraz walidacja platformy EVOTION dla ich wsparcia.

Opis zrealizowanych prac: Instytut Medycyny Pracy, jako partner konsorcjum, w 2018 roku zaangażowany był w realizację zadań objętych następującymi pakietami roboczymi zadań (Workpackages, WP): WP1, WP3, WP7 i WP8. Zadania te realizowane są przez pracowników Kliniki Audiologii i Foniatrii oraz Zakładu Zagrożeń Fizycznych (stanowiących Centrum Kompetencji w dziedzinie zawodowych uszkodzeń słuchu i zagrożeń hałasem „HearLoss”). W roku 2018, realizowano następujące zadania: 1. WP1. Aktywny udział w realizacji WP1 – Management – poprzez przygotowanie materiałów i udział w dyskusjach na Skype z pozostałymi partnerami. Uczestnictwo w spotkaniu Consortium Board Meeting w Atenach, 22-23 lutego 2018 r. oraz Project Review or Check z reprezentantami Komisji Europejskiej w Londynie 30-31 maja 2018r. 2. WP.3. Prace badawcze nad modelami TTS i PTS (czasowego i trwałego przesunięcia progu słuchu po narażeniu na hałas). Przygotowanie drugiej wersji scenariusza działań (PHPDM, Public Health Policy Decision Model) dla celów prognozy i profilaktyki uszkodzeń słuchu powodowanych przez hałas. Aktywny udział w dyskusjach na Skype z pozostałymi partnerami. 3. WP.7. Aktywne uczestniczenie w realizacji WP7 – weryfikacja schematu postępowania u pacjentów, u których wystąpiło ryzyko TTS, dyskusje na Skype. 4. WP.8. Udział w dyskusjach na Skype z pozostałymi partnerami nad formami i zakresem rozpowszechniania wyników badań w projekcie. Prezentacja wyników badań na konferencjach naukowych – Euronoise, Heraklion, Kreta, 28-31 maja 2018r oraz WCA Congress 2018, Cape Town, 27-31 października 2018r. Opracowanie wstępnej i końcowej wersji raportu D8.1 Dissemination (miesiąc 24).

Opis najważniejszych osiągnięć: 1. Weryfikacja modelu czasowego przesunięcia progu słuchu po narażeniu na hałas u osób z normalnym słuchem. Opracowanie modeli czasowego i trwałego przesunięcia progu słuchu po narażeniu na hałas dla osób z uszkodzeniem słuchu używających aparatów słuchowych i wyznaczenie bezpiecznych poziomów ekspozycji na hałas w tej grupie pacjentów.

112

2. Przygotowanie i złożenie raportu D8.2 - Second Dissemination Report (miesiąc 24).

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacje: 1. Sliwinska-Kowalska, M., Pawlaczyk-Luszczynska, M., Dudarewicz, A., Zaborowski, K. EVOTION platform as a tool of prevention of noise-induced hearing loss in hearing impaired subjects using hearing aids (In Polish). Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Protetyków Słuchu 2018; 70(2): 19-20. http://psps.pl/uploads/Biuletyn/b70.pdf. 2. Dudarewicz, A., Pawlaczyk-Łuszczyńska, M., Sliwinska-Kowalska, M., Katrakazas, P., Pontoppidan, N.H., Koutsouris, D., Zaborowski, K. Predicting impact of loud incidents on individual hearing for public health policy in the framework of EVOTION. Proc. of the 11th European Congress and Exposition on Noise Control Engineering – EURONOISE 2018, Heraklion, Crete - Greece | 27-31 May 2018; 375-380. http://www.euronoise2018.eu/docs/papers/65_Euronoise2018.pdf 3. Dudarewicz, A., Zaborowski, K., Wolniakowska, A., Pawlaczyk-Luszczynska, M., Sliwinska- Kowalska, M. The Risk of Temporary Hearing Threshold Shift in Bartenders. Proc. of the 47th International Congress and Exposition on Noise Control Engineering „Inter-Noise 2018”, Chicago, USA, 26-29.08.2018; 1-12. https://internoise2018.org/ Prezentacje: 1. Sliwinska-Kowalska, M. EVOTION platform as a tool of prevention of noise-induced hearing loss in hearing impaired subjects using hearing aids. IV Symposium of the Polish Association of Audiologists, Poznan, 12-13.04.2018 (wykład). 2. Dudarewicz A., Zaborowski, K., Wolniakowska, A., Pawlaczyk-Luszczynska, M., Sliwinska- Kowalska, M. The Risk of Temporary Hearing Threshold Shift in Bartenders. 47th International Congress and Exposition on Noise Control Engineering „Inter-Noise 2018” Chicago, USA, 26-29.08.2018 (plakat). 3. Sliwinska-Kowalska, M., Wolniakowska, A., Zaborowski, K., Dudarewicz, A., Pawlaczyk- Luszczynska, M. Comparing predictive vs actual impact of short exposure to noise on hearing for developing public health policy making model in the framework of EVOTION. 34th World Congress of Audiology „Cape Town 2018”, Cape Town, South Africa, 28- 31.10.2018 (plakat).

Nowatorski system do oceny i rehabilitacji zaburzeń układu równowagi. (INNOREH/266299/2016) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Śliwińska-Kowalska

Cel badań: Głównym celem projektu jest opracowanie, skonstruowanie i wdrożenie mobilnego systemu diagnostyczno-rehabilitacyjnego przeznaczonego dla osób z zaburzeniami równowagi. Pierwszym etapem jest skonstruowanie urządzenia prototypowego i przeprowadzenie testów w grupach osób z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi. Etapem wdrożeniowym jest skonstruowanie urządzenia docelowego, przeznaczonego do sprzedaży.

Opis zrealizowanych prac: 1. Zakończenie porównawczych testów u osób z zawrotami i zaburzeniami równowagi, z zastosowaniem testów dla oceny funkcjonalnej pacjenta, posturografii i prototypu MEDIPOST. Udział w pracach zespołów UMED i PŁ mających na celu wybór parametrów do zaimplementowania do wersji ostatecznej aparatu Medipost.

113

2. Wspólnie z zespołem UMED przygotowanie założeń parametrów dla rehabilitacji z zastosowaniem urządzenia MEDIPOST. 3. Wytypowanie grupy osób z wysokim ryzykiem upadku w testach funkcjonalnych (posturografia dynamiczna) w celu dalszych prac nad zdefiniowaniem parametrów ostrzegawczych (tzw. „red flags”), mierzonych przez urządzenie prototypowe MEDIPOST.

Opis najważniejszych osiągnięć: 1. Współudział w opracowaniu zgłoszeń patentowych. 2. Opracowanie i prezentacja na konferencjach metodyki testu diagnostycznego HS- posturografii z zastosowaniem czujników Medipost.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Prezentacje: 1. Zamyslowska-Szmytke E, Śliwińska-Kowalska M: Clinical use of head-shake static posturography. 45th Annual Scientific and technology Conference of the American Auditory Society, Scottsdale / USA, 01-03.03.2018 (plakat). 2. Zamysłowska-Szmytke E, Janc M, Śliwińska-Kowalska M: Assessmet of vestibular compensation using static posturography tests. XXX Bárány Society Meeting, Uppsala / Szwecja, 10-13.06.2018 (doniesienie w języku angielskim). 3. Janc M, Zamysłowska-Szmytke E, Kotas R, Kamiński M, Śliwińska-Kowalska M: Przydatność posturografii statycznej z ruchami głowy na platformie posturograficznej oraz z zastosowaniem czujników bezwładnościowych dla oceny obwodowych uszkodzeń przedsionkowych. XV Konferencja Naukowo-Szkoleniowa „OTORYNOLARYNGOLOGIA” ŁÓDŹ 2018, X Konferencja Polskiego Towarzystwa Audiologicznego i Foniatrycznego, Łódź, 27-28.092018 (plakat). 4. Wygłoszenie w trakcie Konferencji "Otorynolaryngologia" ORL Łódź 2018 przez Prof. Susan Whitney (University of Pittsburgh, School of Health and Rehabilitation Sciences, Pittsburgh, USA) wykładu nt. "Vestibular rehabilitation of older adults with dizziness" - zagraniczny badacz w ramach współpracy naukowej w realizacji projektu STRATEGMED. 5. Przeprowadzenie przez Prof. Susan Whitney warsztatów szkoleniowych dla lekarzy i fizjoterapeutów nt. "Rehabilitacja zawrotów głowy i zaburzeń równowagi".

IV. PATOGENEZA, DIAGNOSTYKA I TERAPIA ZATRUĆ OSTRYCH I PRZEWLEKŁYCH

DOPMED - System Rejestracji i Identyfikacji Zatruć Nowymi Substancjami Psychoaktywnymi w Polsce jako kluczowe źródło szybkiego reagowania na niepożądane skutki ich używania. Zadanie 2.5. pkt 15 Narodowego Programu Zdrowia: Wspieranie badań naukowych w obszarze problemu narkotyków i narkomanii. Kierownik tematu: dr hab. A. Krakowiak prof. IMP

Cel badań: opracowanie koncepcji pilotażowego programu rejestracji i analizy zatruć nowymi substancjami psychoaktywnymi (NSP). W 2018 r., w ramach realizacji projektu przebadano 50 osób przyjętych do Oddziału Toksykologii z podejrzeniem zatrucia NSP. Do zbierania informacji uwzględniających dane społeczno-demograficzne i medyczne posłużono się opracowanym narzędziem badawczym (kartą chorego). W pobranym materiale biologicznym (mocz i krew) w momencie przyjęcia

114 oraz w 12 godzinie hospitalizacji identyfikowano obecność alkoholu etylowego; klasycznych narkotyków oraz NSP. W hospitalizowanej grupie 50 pacjentów z powodu podejrzenia zatrucia NSP w okresie 21.08-12.09.2018r były 3 kobiety i 47 mężczyzn. Średni wiek hospitalizowanych wynosił 28,8 ± 7,1 lat. 38 osób (76%) było mieszkańcami Łodzi. W trakcie wywiadu ustalono, iż 25 pacjentów (50%) nabyło NSP od osoby znajomej lub członka rodziny, 7 osób (14%) od osoby zajmującej się sprzedażą w/w środków, w przypadku pozostałych 3 osób, miejscem nabycia były odpowiednio: sklep internetowy, sklep stacjonarny inne miejsce Drogę zatrucia NSP udokumentowano w przypadku 43 pacjentów (86%), w przypadku 41 osób (82%) substancję psychoaktywną przyjęto drogą inhalacyjną, 2 pacjentów (4%) poprzez śluzówkę jamy nosowej, 7 pacjentów (14%) nie wyraziło zgody na podanie drogi przyjęcia NSP. Osoby hospitalizowane w OT najczęściej przyjmowały NSP w postaci suszu, plasteliny i kryształów, w/w drogi zażywania w/w substancji potwierdzono odpowiednio u 17 (34%), 10 (20%) i 8 (16%) pacjentów. W badanej grupie pacjentów do najczęściej stwierdzanych objawów klinicznych należały: pobudzenie, którego obecność odnotowano u 31 pacjentów (61%), tachykardię – 21 osób (42%) i senność – 16 osób (32%). Najczęściej odnotowanymi powikłaniami były: zmiany zapalne nad polami płucnymi i rabdomioliza, których obecność potwierdzono odpowiednio u 8% (4 osoby) hospitalizowanych pacjentów. Zidentyfikowane NSP należały do grupy: katinonów, kanabinoidów, fenetyloamin, opioidów. Upowszechniono wstępne wyniki 1-szego roku realizacji pilotażowego programu rejestracji i analizy zatruć NSP wśród lekarzy, pracowników diagnostyki w ramach zorganizowanych spotkań naukowych. Przygotowano raport z realizacji projektu, uwzględniający szczegółowe opisy: kryteriów włączenia pacjenta do badania; opis narzędzia badawczego (karta chorego); kryteria do kwalifikacji przypadków do analizy materiału biologicznego oraz opracowane procedury analityczne przygotowania próbki i analizy jakościowej pod kątem obecności NSP. Efektem działań informacyjno-edukacyjnych są strony internetowe

Opis zrealizowanych prac: Opracowanie:  klinicznych kryteriów włączenia i wyłączenia pacjentów oraz karty chorego do realizacji projektu.  procedury metodyki poboru próbek płynów ustrojowych oraz identyfikacji NSP  weryfikacja i aktualizacja zbioru danych tworzonego systemu rejestracji i analizy zatruć NSP  opracowanie raportu końcowego badania pilotażowego programu rejestracji i analizy zatruć NSP

Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie klinicznych kryteriów włączenia i wyłączenia pacjentów. Opracowanie procedury metodyki poboru próbek płynów ustrojowych oraz procedury oznaczania NSP. Upowszechnienie wyników badań w ramach spotkań informacyjno-edukacyjnych dla lekarzy i pracowników diagnostyki.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Organizacja 2 spotkań do prezentacji wstępnych wyników pilotażowego programu rejestracji i analizy zatruć NSP dla grup zawodowych: lekarze, diagności; 18.12.2018 r., IMP Łódź

115

Tworzenie i modernizacja baz danych w Centrum Informacji Toksykologicznej. (IMP 13.3) Kierownik tematu: dr inż. A. Piekarska-Wijatkowska

Cel badań: 1. Analiza struktury ostrych zatruć wśród pacjentów hospitalizowanych w Oddziale Toksykologii (OT) oraz pacjentów konsultowanych telefonicznie przez lekarzy OT IMP w Łodzi w oparciu o statystyczne bazy danych utworzone w 2018 roku. 2. Uzupełnianie i weryfikacja własnej, faktograficznej bazy danych ITOX. 3. Prowadzenie serwisu informacyjnego dla służb medycznych, sanitarnych, służb związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz osób prywatnych.

Opis zrealizowanych prac: 1. Podstawowym zadaniem realizowanego tematu jest analiza problematyki ostrych zatruć o charakterze intencjonalnym, zatruć niezamierzonych i nadużyć wśród pacjentów leczonych w OT oraz konsultowanych telefonicznie, ale leczonych w innych placówkach medycznych w Polsce. Najważniejsze zagadnienia tematu są następujące:  oszacowanie częstości i rodzaju ostrych zatruć;  określenie głównych uwarunkowań ostrych zatruć;  zidentyfikowanie czynników toksycznych powodujących zatrucia. Do analizy wykorzystano dane z ankiet przekazanych do Centrum Informacji Toksykologicznej (CIT) przez pracowników OT IMP w Łodzi. Wypełnione ankiety dotyczyły pacjentów leczonych w OT oraz konsultowanych przez lekarzy OT w 2017 roku. Na podstawie zebranych danych utworzono dwie komputerowe bazy: stat37 oraz inf37, zawierające następujące informacje o pacjentach:  płeć, wiek, miejsce zamieszkania;  miejsce zatrucia;  miesiąc i rok zatrucia;  stan pacjenta w chwili przyjęcia;  nazwa substancji toksycznej, będącej przyczyną zatrucia;  rodzaj zatrucia (zatrucie niezamierzone, nadużycie substancji toksycznej, zatrucie intencjonalne);  pora przyjęcia, czas hospitalizacji, końcowy wynik leczenia (w przypadku pacjentów leczonych w OT). 2. Podstawą działalności informacyjnej Centrum jest baza danych ITOX, opracowywana przez zespół CIT, zawierająca informacje o substancjach i preparatach chemicznych dostępnych na rynku polskim. W bazie ITOX pod odpowiednimi hasłami są gromadzone wiadomości niezbędne w procesie diagnozowania i leczenia ostrych zatruć. Aby baza ITOX właściwie funkcjonowała, musi być stale uzupełniania i aktualizowana. W celu dostosowania zasobów bazy do bieżących potrzeb rozszerzono jej układ i zawartość o dane, dotyczące nowych substancji psychoaktywnych (dopalaczy). 3. W oparciu o bazę ITOX pracownicy CIT prowadzą działalność informacyjną skierowaną do służb medycznych, sanitarnych, służb związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz osób prywatnych. Zakres udzielanych informacji dotyczy m.in. składu chemicznego preparatów, własności substancji wchodzących w skład preparatów, wartości normatywów higienicznych, działania toksycznego, wskazówek odnośnie doraźnej pomocy przed przybyciem lekarza oraz informacji o możliwości uzyskania fachowej pomocy w specjalistycznych jednostkach medycznych.

116

Opis najważniejszych osiągnięć:  Utworzono komputerową bazę danych stat37, zawierającą dane dotyczące pacjentów leczonych w OT IMP w Łodzi w 2017 roku. Do bazy wprowadzono dane z 2097 ankiet.  Utworzono komputerową bazę danych inf37, zawierającą dane dotyczące zatrutych pacjentów konsultowanych przez lekarzy OT, a leczonych w innych placówkach medycznych w Polsce w 2017 roku. Do bazy wprowadzono dane z 657 ankiet.  Opracowano i wprowadzono do bazy ITOX 170 nowych kart preparatów, zaktualizowano 200 dokumentów.  Wprowadzono do zmodernizowanej części bazy ITOX nazwy i dane dla 30 nowych substancji psychoaktywnych (dopalaczy).

Wykorzystanie uzyskanych wyników:  Opracowano raport „Ostre zatrucia wśród pacjentów leczonych w Oddziale Toksykologii oraz konsultowanych przez lekarzy OT IMP w Łodzi w 2017 roku”, wykorzystując wyniki uzyskane z komputerowych baz danych: stat37 oraz inf37;  W czasopiśmie Family Medicine & Primary Care Review opublikowano pracę: „Dextromethorphan recreational use and poisoning – the social and psychological background”;  W czasopiśmie BMC Pharmacology and Toxicology opublikowano pracę: “Poisonings in Poland reported to the Polish National Health Fund in the years 2009-2011”;  Przygotowano i zgłoszono do czasopisma International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health pracę: “Acute intentional poisonings within the agglomeration of Lodz - an urban area of Poland over the years 2004-2013”, na publikację czekają kolejne dwie prace związane z problematyką ostrych zatruć;  Podczas XIX Sympozjum Polskiego Towarzystwa Higienistów Przemysłowych wygłoszono referaty: „Ostre zatrucia substancjami żrącymi w regionie łódzkim” oraz „Problem zatruć zawodowych zgłaszanych podczas telefonicznych konsultacji toksykologicznych”;  Udzielono około 300 informacji toksykologicznych, wykorzystując informacje z bazy ITOX, a także korzystając z bazy TOXINZ, udostępnianej pracownikom Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi przez bibliotekę IMP.

V. OCENA BIOLOGICZNEGO DZIAŁANIA, NARAŻENIA ZAWODOWEGO I ZDROWOTNYCH SKUTKÓW EKSPOZYCJI NA PYŁY PRZEMYSŁOWE

Prowadzenie monitoringu oceniającego ekspozycję na związki chemiczne w środowisku pracy; ocena narażenia zawodowego na nanocząstki i cząstki ultradrobne wśród pracowników transportu i drogowych 6/4/12/NPZ/FRPH/2018/312/555/B. Kierownik tematu: dr Stella Bujak-Pietrek

Cel badań: Celem głównym zadania jest ocena narażenia zawodowego na i cząstki ultradrobne wśród pracowników zatrudnionych w różnych branżach związanych z transportem i ruchem drogowym, jak również ocena poziomu cząstek ultradrobnych w miejscach użyteczności publicznej związanych z transportem (np. dworzec autobusowy). Ocena emisji cząstek o rozmiarach nanometrowych zostanie przeprowadzona w zakresie ich

117 stężenia liczbowego, powierzchniowego i masowego oraz analizy rozkładów wymiarowych emitowanych cząstek. Pracownicy objęci badaniami to przedstawiciele takich grup zawodowych jak np. kierowcy, pracownicy służb technicznych, pracownicy obsługi pojazdów, pracownicy warsztatów napraw pojazdów i inni zatrudnieni na stanowiskach gdzie cząstki o rozmiarach nanometrowych powstają jako niezamierzone produkty w procesie niepełnego spalania głownie w silnikach Diesla. Ponadto w ramach zadania przeprowadzona zostanie ocena stopnia zanieczyszczania cząstkami ultradrobnymi w miejscach użyteczności publicznej gdzie ekspozycja wynika z przebywania w pomieszczeniach, w których dochodzi do emisji cząstek (np. dworzec autobusowy). Realizacja powyższego celu obejmuje przeprowadzenie oceny narażenia zawodowego na cząstki ultradrobne wśród wybranych pracowników narażonych. Rozeznanie odnośnie zakładów pracy i rodzajów stanowisk gdzie takie narażenie może występować będzie częścią realizowanego działania. Ocena narażenia obejmować będzie oznaczenie stężenia liczbowego, powierzchniowego, masowego oraz rozkładów wymiarowych cząstek. Realizacja badań w ramach niniejszego zadania przyczyni się do poszerzenia stanu wiedzy oraz świadomości pracodawców, pracowników i przedstawicieli PIS, PIP czy służb BHP w zakresie obecności nanocząstek i cząstek ultradrobnych w środowisku pracy w szeroko rozumianej branży związanej z transportem. Ogół działalności związanej z transportem (liczba pojazdów, zatrudnienie) wykazuje tendencje wzrostowe co gwarantuje trwałość rezultatów realizowanego zadania.

Opis zrealizowanych prac:  Dokonanie przeglądu aktualnego piśmiennictwa w zakresie emisji cząstek o wymiarach nanometrowych do powietrza podczas różnych procesów związanych z transportem.  Rozeznanie w zakresie firm prowadzących działalność związaną z transportem oraz miejsc użytku publicznego związanych z transportem i ruchem drogowym, z uwzględnieniem możliwości uwalniania cząstek ultradrobnych do stanowisk pracy i środowiska przebywania ludzi. Rozeznanie prowadzono ściśle pod kątem możliwości przeprowadzenia pomiarów w konkretnych miejscach zarówno na stanowiskach pracy jak i w miejscach użyteczności publicznej.  Wybranie przykładowych przedsiębiorstw prowadzących działalność związaną z obsługą pojazdów.  Nawiązanie kontaktów i prowadzenie rozmów z przedstawicielami wybranych firm w celu uzyskania pozwolenia na przeprowadzenie pomiarów na stanowiskach pracy.  Opracowanie strategii prowadzenia pomiarów dla poszczególnych stanowisk pracy.  Przeprowadzenie pomiarów na wybranych stanowiskach pracy, w zakresie oceny stężenia liczbowego cząstek, wyznaczenia średniej średnicy cząstek oraz stężenia powierzchniowego cząstek odkładających się w płucach – frakcja pęcherzykowa za pomocą mierników DISCmini. Ponadto metodą stacjonarną wyznaczono stężenia liczbowe cząstek wraz z ich rozkładami wymiarowymi, a także stężenie masowe emitowanych cząstek (mierniki GRIMM 1.109 i Dustrak 8534).

Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie analizowanych danych stwierdzono, że największe narażenie pracowników na cząstki ultradrobne może dotyczyć takich zakładów/stanowisk jak: warsztaty samochodowe (warsztaty naprawcze, stacje kontroli

118 pojazdów), zajezdnie autobusowe, zajezdnie z obsługą samochodów ciężarowych, hale magazynowe i załadunkowe. Grupą społeczeństwa narażoną na skutek ekspozycji środowiskowej są mieszkańcy dużych miast, dojeżdżający do pracy głownie komunikacją miejską i międzymiastową. Dworce autobusowe i miejsca „przesiadek” podróżnych, gdzie łączą się trasy różnych środków transportu są w literaturze wskazywane jako miejsca o podwyższonych stężeniach cząstek drobnych i ultradrobnych. Na podstawie powyższych informacji wyznaczono 8 zakładów/stanowisk pracy które zostały objęte badaniem. Dla każdego z wybranych stanowisk uszczegółowiono metodykę i opracowano strategię prowadzenia pomiarów. Każdorazowo pomiar prowadzono w trzech etapach: 1. pomiar tła: w zależności od rodzaju stanowiska oznaczano tło bliskie – na stanowisku pracy, przed przystąpieniem do wykonywania czynności, lub tło dalekie – w innym niedalekim pomieszczeniu, bez źródeł emisji (tło dalekie oznaczane jest gdy w zakładzie trwały już wcześniej prace związane z emisją cząstek), 2. w czasie trwania procesu (podczas wykonywania czynności w trakcie których potencjalnie emitowane są nanocząstki lub cząstki ultradrobne), 3. po zakończeniu procesu (po wykonaniu prac związanych z emisją cząstek).

Komercyjnie dostępne aerozole zawierające nanocząstki - ich użytkowanie w kontekście uwalniania do środowiska. (IMP 17.5) Kierownik tematu: dr S. Bujak-Pietrek

Cel badań: Obecnie na rynku dostępne są produkty w postaci aerozoli, które, w swoim składzie zawierają nanocząstki. Aerozole te podczas stosowania mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla zdrowia użytkujących je osób zwłaszcza, że produkty w tej postaci mogą bezpośrednio przedostawać się do układu oddechowego, który uważany jest za główną drogę narażenia na nanocząstki. Celem projektu było rozpoznanie zakresu stosowania nanomateriałów w komercyjnie dostępnych aerozolach oraz określenie, na podstawie przeprowadzonych pomiarów stężeń nanocząstek, czy i w jakim stopniu są one uwalniane do środowiska

Opis zrealizowanych prac: Na podstawie rozpoznania rynku pod kątem produktów występujących w postaci aerozoli zawierających nanomateriały do realizacji projektu wybrano następujące produkty zawierające nanocząstki:  impregnat do obuwia KAPS  proszek wspomagający gojenie ran ARGOTIAB  antyperspirant NIVEA Men  impregnat do obuwia Collonil nano pro  preparat antybakteryjny do opatrywania ran FARMACTIVE Przeprowadzono pomiar stopnia uwalniania nanocząstek podczas rozpylania preparatów zawierających struktury nanowymiarowe z zastosowaniem 3 komercyjnie dostępnych aerozoli zawierających nanocząstki (łącznie 5 w czasie trwania projektu). W badaniu przeprowadzono pomiary w zakresie oceny stężenia liczbowego uwalnianych cząstek wraz z ich rozkładami wymiarowymi oraz stężenia powierzchniowego cząstek odkładających się w płucach – frakcja pęcherzykowa (alveolar - A). Zastosowana w badaniu aparatura obejmowała następujące urządzenia:

119

 Licznik optyczny GRIMM model 1.109 z przystawką NanoSizer model 1.321 – do pomiaru stężenia liczbowego cząstek oraz ich rozkładów wymiarowych.  Mierniki DISCmini (Matter Aerosol) – przenośne mierniki do indywidualnych pomiarów stężenia liczbowego cząstek o wielkościach z zakresu 10-700 nm, wyznaczenia średniej średnicy cząstek oraz średniego stężenia powierzchniowego cząstek deponowanych w układzie oddechowym – frakcja A.

Opis najważniejszych osiągnięć: Badanie potencjalnego narażenia użytkowników na nanocząstki zawarte w produktach występujących w postaci aerozolu prowadzono poprzez oznaczenie stężeń i rozkładów wymiarowych cząstek emitowanych podczas 3-krotnego rozpylenia preparatów. Preparaty były rozpylane przez 10 s. Dodatkowo badanie prowadzono w dwóch schematach: bez włączania wyciągu i z włączonym wyciągiem powietrza. Na podstawie uzyskanych wyników można zaobserwować gwałtowny wzrost stężenia liczbowego i powierzchniowego cząstek po rozpyleniu preparatów większości analizowanych preparatów. Podwyższone stężenie cząstek utrzymywało się od jednej do kilku minut od momentu rozpylenia, w zależności od preparatu. Jednocześnie dla większości preparatów wraz ze wzrostem stężeń cząstek obserwowano zmniejszenie ich średniej średnicy, co może wskazywać na fakt, że uwalniane cząstki miały mniejsze średnice niż cząstki tła. Z analizy rozkładów wymiarowych wynika, że wymiary cząstek uwalnianych podczas rozpylania preparatów w postaci aerozoli miały szeroki zakres (nawet do kilkudziesięciu mikrometrów), jednak największa ich liczba to cząstki z zakresu do ok 100 nm. Należy podkreślić, że nanocząstki mogą występować w powietrzu jako cząstki pojedyncze, ale również jako agregaty czy aglomeraty, których wymiar może być większy od 100 nm. Ponadto cząstki występujące w powietrzu po rozpyleniu preparatu mogą zawierać nie tylko nanocząstki obecne w preparacie zgodnie z deklaracją producenta (np. nanosrebro) ale też inne substancje obecne w badanym produkcie występujące w formie nanoobiektów.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane na drodze realizacji badania będą stanowiły podstawę do opracowania publikacji naukowej. Publikacja zostanie opracowana i przekazana do redakcji wybranego czasopisma do 31.12.2019

VI. OCENA NARAŻENIA NA SZKODLIWE CZYNNIKI BIOLOGICZNE W ŚRODOWISKU PRACY

Prowadzenie Krajowego Rejestru Czynników Biologicznych 6/4/9/NPZ/FRPH/2018/312/514 Kierownik tematu: dr inż. A. Kozajda

Cel badań: Rozp. MZ z dn. 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. 2005.81.716 z p.zm.) nakłada na pracodawców obowiązek zgłoszenia do właściwego inspektora sanitarnego użycia szkodliwego czynnika biologicznego w celach naukowo-badawczych, diagnostycznych i przemysłowych. Celowe użycie oznacza, że w zakładzie pracy znany jest gatunek stosowanych mikroorganizmów oraz jego wirulencja i możliwe skutki zdrowotne dla narażonych pracowników. W KRCB gromadzone są dane dotyczące zakładów pracy, w których takie czynniki są stosowane wraz z rodzajem szkodliwych czynników biologicznych, liczbą narażonych osób, a także

120 informacjami o zastosowanych środkach profilaktycznych. Centralny rejestr pozwala na zebranie w jednej bazie wszystkich informacji istotnych dla narażonych pracowników i ochrony ich zdrowia. Realizacja tego zadania wspomaga i intensyfikuje sprawowanie nadzoru nad warunkami pracy w tego typu zakładach. Ponadto administrator rejestru stanowi wsparcie w prawidłowym wypełnianiu obowiązku zgłoszenia użycia szkodliwego czynnika biologicznego przez pracodawców. Celem działalności rejestru jest dostarczenie kompleksowych, aktualnych i wiarygodnych informacji o zakładach pracy celowo stosujących szkodliwe czynniki biologiczne i ich pracownikach zatrudnionych w kontakcie z tymi czynnikami oraz wspomaganie i intensyfikacja działalności nadzorowej nad tymi zakładami sprawowanej przez PIS. Organizacja KRCB: pracodawca przekazuje informacje wymagane przez rozp. MZ z dn. 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych (…) na formularzu papierowym do stacji sanepid, sprawującej nad tym zakładem bezpośredni nadzór. Stacja PSSE przesyła papierowy formularz do stacji WSSE, gdzie dane zostają wprowadzone do bazy danych. Dostęp do KRCB jest możliwy na różnych poziomach: PSSE mają podgląd danych ze swojego terenu, WSSE wprowadza i edytuje dane ze swojego województwa; GIS ma podgląd danych z terenu Polski (z wyłączeniem modułu Raporty); IMP jest administratorem centralnym z możliwością wprowadzania i edycji oraz dostępem do wszystkich modułów.

Opis zrealizowanych prac: Zadania są prowadzone w sposób ciągły i obejmują: 1. Administrowanie KRCB: a) nadzór merytoryczny nad prawidłowym działaniem bazy, b) nadzór merytoryczny nad doskonaleniem oprogramowania, c) zlecanie i nadzór nad wykonaniem usług programistycznych. 2. Obsługa informatyczna i serwis serwera, na którym jest zainstalowana baza danych: a) nadzór nad poprawnym działaniem serwera (oprogramowanie i sprzęt), b) wykonywanie kopii bezpieczeństwa całego serwera, c) - wykonywanie kopii bezpieczeństwa danych zgromadzonych w rejestrze, d) wgrywanie aktualizacji i modyfikacji oprogramowania bazy danych, e) weryfikacja działania bazy po wgraniu aktualizacji, modyfikacji czy przywróceniu kopii bezpieczeństwa. 3. Działalność konsultacyjno-edukacyjna: a) konsultacje merytoryczne udzielane przez administratora KRCB dla użytkowników rejestru z poziomu WSSE i PSSE; b) merytoryczna weryfikacja danych zgromadzonych w KRCB na poziomie centralnym i zgłaszanie wykrytych nieprawidłowości do właściwych WSSE. 4. Działalność naukowa: a) analiza zgromadzonych danych.

Opis najważniejszych osiągnięć: Usprawnienie aplikacji obsługującej Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych. Przygotowanie tabelarycznego raportu z danych zgromadzonych w KRCB. Według tego raportu na dzień 10 grudnia 2018 r. w KRCB zgromadzono zgłoszenia celowego użycia szkodliwego czynnika biologicznego pochodzące z 667 zakładów pracy. Porównując stan aktualny ze stanem sprzed roku (grudzień 2017 r.) należy zauważyć, że liczba zakładów pracy zgłaszających celowe użycie szkodliwych czynników biologicznych wzrosła o 69, ale zachowane zostały główne tendencje dotyczące celów użycia oraz rodzajów używanych czynników. W 2-18 r. czynniki biologiczne najczęściej były stosowane w celach diagnostycznych (63,7%), następnie w celach naukowo-badawczych (28,5%) i najrzadziej w celach przemysłowych (7,8%). Najwięcej zgłoszeń pochodzi od kliniczno-diagnostycznych laboratoriów przyszpitalnych (34%), kolejną grupą są laboratoria działające w strukturach szkół wyższych i jednostek naukowo-badawczych (32,6%) oraz laboratoria diagnostyczne inne niż przyszpitalne (27%).

121

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja jest planowana na przełomie 2019/2020 r.

Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych – kontynuacja działalności. (IMP 1.41) Kierownik tematu: dr inż. A. Kozajda

Ważniejsze wyniki: W 2018 r. zgodnie z założonym celem realizacji kontynuowano działalność Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Czynników Biologicznych (KPI) polegającą na wydawaniu opinii i udzielaniu konsultacji dla wszystkich podmiotów zainteresowanych tematyką zawodowego i środowiskowego narażenia na czynniki biologiczne na drodze telefonicznej, pocztowej (poczta e-mail i tradycyjna) oraz bezpośredniej, a także poprzez materiały informacyjne i naukowe umieszczane na stronie internetowej KPI. Zapytania kierowane do KPI, przeciętnie 2 – 5 tygodniowo, dotyczyły najczęściej problemu zagrzybienia pomieszczeń i wynikającej stąd niskiej jakości powietrza wewnętrznego oraz potencjalnych skutków zdrowotnych. Innym często poruszanym problemem była identyfikacja zagrożeń biologicznych oraz ocena ryzyka zawodowego w zakładach, w których ma miejsce tzw. niecelowe użycie szkodliwych czynników biologicznych. Równie często konsultacje dotyczyły interpretacji przepisów prawnych w zakresie przeprowadzania pomiarów środowiska pracy oraz obowiązku dokonywania przez pracodawcę zgłoszenia do PIS celowego użycia czynnika biologicznego. Z zapytaniami zgłaszały się osoby prywatne oraz pracodawcy i specjaliści ds. bhp kierowani do KPI przez stacje sanitarno–epidemiologiczne. Ponadto KPI wydawał formalne opinie na wnioski WSSE i PSSE w spornych lub budzących wątpliwości sprawach dotyczących zawodowej ekspozycji na czynniki biologiczne. Strona internetowa KPI stanowi bazę materiałów merytorycznych łatwo i szybko dostępnych dla wszystkich zainteresowanych stron.

VII. OCENA BIOLOGICZNEGO DZIAŁANIA I ZDROWOTNYCH SKUTKÓW EKSPOZYCJI NA HAŁAS I POLA ELEKTROMAGNETYCZNE

Monitorowanie narażenia na hałas wśród pracowników różnych branż używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych 6/4/10/NPZ/FRPH/2018/312/515/A Kierownik tematu: dr hab. M. Pawlaczyk-Łuszczyńska, prof. IMP

Cel badań: Projekt ten stanowi kontynuację badań finansowanych w ramach Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) prowadzonych w latach 2016-2017, których ogólnym celem było monitorowanie narażenia na hałas i ocena ryzyka uszkodzenia słuchu w grupach zawodowych pracowników, które nie są rutynowo objęte kontrolą takich, jak pracownicy szeroko rozumianej branży rozrywkowej oraz użytkownicy słuchawkowych systemów komunikacyjnych. Badaną grupę rozszerzono o pracowników narażonych na hałas ultradźwiękowy, którego szkodliwego działania na narząd słuchu jak dotąd wystarczająco nie udokumentowano.

W szczególności realizowane badania są kontynuacją projektu, w trakcie którego oceniano narażenie na hałas i wczesne uszkodzenia słuchu u pracowników w branży rozrywkowej – barmanów pracujących w pubach, dyskotekach i klubach muzycznych. Wyniki wcześniejszych badań potwierdziły występowanie znaczących przekroczeń wartości najwyższych

122 dopuszczalnych natężeń hałasu na stanowiskach pracy barmanów, a także występowanie u 77% badanych osób czasowych zmian progów słuchu, co może skutkować rozwojem trwałych ubytków słuchu. Do grupy pracowników branży rozrywkowej, w której może dochodzić do znaczących przekroczeń narażenia na hałas poza pracownikami klubów nocnych i pubów należą także instruktorzy fitness. Ocenę narażenia na hałas u trenerów fitness komplikuje fakt, że ekspozycja jest zazwyczaj zmienna w czasie, zarówno w aspekcie poziomów narażenia, jak i długości trwania. Problem stanowi również monitorowanie audiometryczne na wczesnym etapie rozwoju urazu akustycznego. Proponowane badania ukierunkowane są na oba powyższe problemy. W ramach realizacji zadania planowane jest również kontynuowanie oceny narażenia na hałas oraz związanego z nim ryzyka uszkodzenia słuchu wśród pracowników różnych branż używających słuchawkowych zestawów komunikacyjnych. Standardowe metody pomiaru hałasu nie pozwalają na ocenę ekspozycji na hałas w przypadku stosowania zestawów słuchawkowych, czyli wtedy, gdy źródło dźwięku znajduje się w pobliżu ucha pracownika. W Polsce nie przeprowadza się rutynowo pomiarów i oceny narażenia na hałas na stanowiskach pracy wyposażonych w słuchawkowe systemy komunikacyjne, a w konsekwencji brak jest informacji nt. skali narażenia i związanego z nim ryzyka upośledzenia słuchu wśród pracowników. Tymczasem słuchawkowe zestawy są coraz częściej stosowane przez pracowników różnych branż. Co więcej, w świetle dostępnych danych literaturowych urządzenia tego typu mogą być źródłem hałasu o poziomach dźwięku A przewyższających 85 dB, a więc stwarzających ryzyko upośledzenia słuchu. W pierwszym etapie realizacji NPZ, przeprowadzono wstępne rozpoznanie rynku pracy pod kątem stosowania słuchawkowych zestawów komunikacyjnych. Opracowano również metodykę badań hałasu, obejmującą różne techniki pomiarowe, w tym technikę MIRE (wg PN-EN ISO 11904-1:2008) i technikę sztucznego ucha oraz pośrednią metodę obliczeniową (wg CSA Z107.56-13). Przeprowadzono również pilotażowe pomiary narażenia na hałas i badania kwestionariuszowe wśród pracowników lotnictwa wojskowego, transkrybentów i operatorów call center. Wyniki przeprowadzonych badań pilotażowych potwierdziły konieczność objęcia użytkowników słuchawkowych zestawów komunikacyjnych programem ochrony słuchu i kontynuacji badań wśród przedstawicieli innych branż. Specyficzną odmianą hałasu jest hałas ultradźwiękowy, w którego widmie dominują składowe z zakresu wysokich częstotliwości słyszalnych i niskich ultradźwiękowych (od 10 do 40 kHz). Głównym źródłem tego rodzaju hałasu są ultradźwiękowe urządzenia technologiczne niskich częstotliwości (np. myjki lub zgrzewarki). Hałas ten jest również emitowany w sposób niezamierzony w wyniku przepływu lub wypływu sprężonych gazów lub dużych prędkości obrotowych elementów składowych przez inne maszyny i urządzenia. Wysokie częstotliwości słyszalne (1020 kHz) mogą powodować uciążliwość, szumy uszne, bóle głowy, zmęczenie i nudności. Po drugie - składowe ultradźwiękowe (powyżej 20 kHz) o wysokich poziomach ciśnienia akustycznego mogą powodować uszkodzenie słuchu. Stąd wartości dopuszczalne ustalono na takim poziomie, aby uniemożliwiały wystąpienie uszkodzenia słuchu i subiektywnych skutków w postaci zmęczenia, bólu głowy, nudności, dzwonienia w uszach, wymiotów itp. W Polsce w 2001 r. miała miejsce nowelizacja wartości NDN hałasu ultradźwiękowego, ale sprowadzała się tylko do ograniczenia rozpatrywanego zakresu częstotliwości. W konsekwencji opracowane blisko 50 lat temu i nieudokumentowane w pełni wartości dopuszczalne hałasu ultradźwiękowego są nadal stosowane, a tylko nieliczne prace potwierdzają związek pomiędzy ubytkami słuchu

123 i narażeniem na hałas ultradźwiękowy. Tymczasem technologie ultradźwiękowe niskich częstotliwości są coraz częściej stosowane w wielu działach gospodarki. Istnieje więc potrzeba weryfikacji szkodliwego działania hałasu ultradźwiękowego na narząd słuchu. Celami projektu są:  opracowanie metody monitorowania narażenia na hałas i wczesnych skutków zdrowotnych u pracowników branży rozrywkowej – trenerów fitness,  ocena narażenia na hałas i stanu słuchu pracowników stosujących słuchawkowe zestawy komunikacyjne oraz oszacowanie ryzyka uszkodzenia słuchu wśród potencjalnych użytkowników tego typu urządzeń oraz opracowanie wytycznych dotyczących zasad kontroli narażenia na hałas i minimalizowania jego niekorzystnego wpływu,  ocena narażenia na hałas ultradźwiękowy i jego wpływu na stanu słuchu operatorów ultradźwiękowych urządzeń technologicznych niskich częstotliwości.

Opis zrealizowanych prac: Realizowane zadania obejmowały:  wybór klubów fitness, w których będą prowadzone pomiary narażenia na hałas i ocena wczesnych uszkodzeń słuchu oraz przygotowanie metodyki badań,  opracowanie protokołu badania słuchu i zasad kwalifikacji do badań ochotników- pracowników używających słuchawkowych zestawów komunikacyjnych,  wytypowanie przedsiębiorstw / placówek użyteczności publicznej, w których będą prowadzone badania wśród użytkowników słuchawkowych zestawów komunikacyjnych,  prowadzenie pomiarów hałasu, badań słuchu i badań kwestionariuszowych wśród pracowników używających słuchawkowych zestawów komunikacyjnych.  przegląd piśmiennictwa nt. źródeł i skutków ekspozycji zawodowej na hałas ultradźwiękowy,  przygotowanie narzędzi do prowadzenia badań wśród operatorów ultradźwiękowych urządzeń technologicznych niskich częstotliwości i wybór zakładów pracy, w których będą prowadzone te badania.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wytypowano 2 kluby fitness, w których 7 instruktorów zgłosiło chęć udziału w projekcie. W klubach tych przeprowadzono wstępne pomiary narażenia na hałas w trakcie różnych form zajęć fitness. Przygotowano kwestionariusz osobowy, który będzie służył do weryfikacji wytypowanych ochotników do badanej grupy. Opracowano metodykę przeprowadzenia pomiarów narażenia na hałas oraz badań oceny słuchu w oparciu o audiometrie tonalną i test rozumienia mowy w szumie. Opracowano protokół badania słuchu i kryteria kwalifikacji ochotników do badań z udziałem użytkowników słuchawkowych zestawów komunikacyjnych i operatorów ultradźwiękowych urządzeń technologicznych niskich częstotliwości. Wytypowano 5 przedsiębiorstw i placówek użyteczności publicznej, w których będą prowadzone badania ankietowe, pomiary hałasu i badania słuchu wśród pracowników używających słuchawkowych zestawów komunikacyjnych. Dokonano rekrutacji 57 ochotników do badań spośród pracowników centrum usług telemarketingowych i przeprowadzono wśród nich badania kwestionariuszowe ukierunkowane na ocenę specyfiki ich pracy z zastosowaniem słuchawkowych zestawów komunikacyjnych oraz identyfikację zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka uszkodzenia słuchu oraz samoocenę stanu słuchu. Dokonano przeglądu piśmiennictwa za lata 19902018 dotyczącego źródeł, metod pomiaru i skutków ekspozycji na hałas ultradźwiękowy. Analizie poddano 50 prac, w tym 38 artykułów

124 opublikowanych w recenzowanych czasopismach, 9 referatów zamieszczonych w materiałach konferencyjnych o zasięgu międzynarodowym i 3 raporty z badań. Opracowano metodykę pomiarów i oceny narażenia na hałas słyszalny i hałas ultradźwiękowy operatorów ultradźwiękowych urządzeń technologicznych niskich częstotliwości. Ustalono protokół badania słuchu i kryteria kwalifikacji ochotników do badań. Przygotowano wstępną wersję kwestionariusza służącego do identyfikacji zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka uszkodzenia słuchu oraz samooceny stanu słuchu i samopoczucia badanych osób. Dodatkowo do oceny jakości słyszenia wybrano przetłumaczoną na język polski anglojęzyczną wersję Amsterdamskiego Kwestionariusza Oceny Upośledzenia i Niepełnosprawności Słuchowej (Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Handicap). Nawiązano współpracę ze służbami PIS i PIP celem zidentyfikowania zakładów pracy, w których stosowane są ultradźwiękowe urządzenia technologiczne niskich częstotliwości. Skierowano również bezpośrednio zaproszenia do udziału w badaniach do 12 zakładów pracy.

Rozwój kompetencji osób uczestniczących w zadaniach na rzecz ograniczania występowania nadwagi i otyłości przez działania edukacyjne dla pracodawców, kadry zakładów pracy, organizacji pracowniczych, specjalistów służby medycyny pracy w zakresie przygotowania i animacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy 6/1/9/NPZ/FRPH/2018/312/112. Kierownik tematu: dr Elżbieta Korzeniowska

Cel badań: Głównym celem Projektu jest zwiększenia zaangażowania zakładów pracy w Polsce w realizację zadań nakierowanych na profilaktykę nadwagi i otyłości w populacji pracujących. Cele szczegółowe: Uświadomienie pracodawcom, kadrze menedżerskiej firm i reprezentantom organizacji pracowniczych wyzwań i problemów związanych z nadwagą, niezdrowym odżywianiem i niedostatkiem aktywności fizycznej w populacji pracujących oraz potrzeb, możliwości i korzyści wynikających dla firm z rozwiązywania tych problemów poprzez zakładowe programy promocji zdrowia. Udoskonalenie kompetencji kadry menedżerskiej firm i profesjonalistów służby medycyny pracy (smp) w zakresie metodyki przygotowania i animacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy.

Opis zrealizowanych prac: 1. Popularyzowanie w grupach docelowych Projektu zainteresowania realizacją promocji zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej personelu firm. 2. Doskonalenie kompetencji grup docelowych w zakresie zarzadzania zakładowymi programami promocji zdrowego dożywiania się i aktywności fizycznej.

Opis najważniejszych osiągnięć:  Aktualizacja i dostosowani strony internetowej służącej popularyzacji działań prowadzonych w ramach projektu.  Na potrzeby projektu przygotowano 56 ikonografik prezentujących korzyści z uczestnictwa w projekcie, korzyści z wdrożenia programu promocji zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej w zakładzie pracy oraz możliwości uzyskania wsparcia merytorycznego w zakresie promocji zdrowia w pracy; Opracowano także multimedialną prezentację dla grup docelowych o działaniach zaplanowanych w projekcie i korzyściach z uczestnictwa w nim. Ponadto przygotowano infografiki

125

prezentujące produkty projektu. Powyższe graficzne wizualizacje informacji zamieszczono na profilu KCPZwMP na Facebooku i stronie internetowej www.promocjazdrowiawpracy.pl.  Zrealizowano 24 kampanie promujące projekt za pośrednictwem portalu Facebook.  Zainicjowano reklamę Google AdWords zachęcającą do odwiedzenia strony https://promocjazdrowiawpracy.pl, która została wyświetlona przez 2,08 mln użytkowników.  Wyprodukowano 5 wideoklipów oraz 1 zwiastun dla menedżerów zarządzających promocja zdrowego odżywiania i aktywności fizycznej w firmach pod następującymi tytułami :  Co to jest promocja zdrowia w pracy?  Korzyści z promocji zdrowia w pracy  Promocja zdrowia a przewaga konkurencyjna  Podstawowe błędy w realizacji promocji zdrowia w firmie  Czynniki sukcesu promocji zdrowia w pracy  Zwiastun, Jak pomagamy firmom lepiej zarządzać zdrowiem personelu?  Przygotowano i zrealizowano konwersatorium pt. „Czy promocja zdrowia w firmie zawsze przynosi korzyści i co może osłabiać jej efekty”.  W 2018 roku udzielono 216 konsultacji dotyczących doskonalenia działań firm w obszarze promocji zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej personelu (w tym 22 miało charakter bezpośrednich spotkań z przedstawicielami firm).  Zrealizowano badanie potrzeb, świadomości i postaw wobec zdrowia, odżywiania się i aktywności fizycznej populacji pracujących w Polsce na reprezentatywnej próbie 1000 osób.

Wykorzystanie uzyskanych wyników:  Opublikowano w czasopiśmie „Przyjaciel przy pracy” (adresowanym do kadr bhp) wywiad z dr Elżbietą Korzeniowską na temat działań realizowanych w projekcie  Opublikowano w czasopiśmie "Inspektor pracy" wydawanego przez Państwową Inspekcję Pracy artykuł przygotowany przez Krzysztofa Puchalskiego pt. "Promocja zdrowia w firmach"  upowszechnianie działań projektu na organizowanym przez KCPZwMP konwersatorium pt. „Czy promocja zdrowia w firmie zawsze przynosi korzyści i co może osłabiać jej efekty”, które odbyło się 30 sierpnia 2018 r., w Hotelu Novotel Centrum w Łodzi  Ponadto upowszechnianie działań Projektu na:  na stronie internetowej Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy: http://promocjazdrowiawpracy.pl/  Fanpage Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy:  YouTube KCPZwMP

https://www.youtube.com/channel/UCMirr-eoRwD2_fOwRG7DTIg/featured

126

Ekspozycja na pola elektromagnetyczne w czasie podróży. (IMP 16.20) Kierownik tematu: dr P. Politański

Cel badań: Celem projektu jest ocena poziomów natężenia pola elektrycznego występującego w otoczeniu telefonów komórkowych w typowych sytuacjach występujących w podróży z uwzględnieniem różnych systemów ograniczających ekspozycję.

Opis zrealizowanych prac: Uzupełniono opracowane wcześniej stanowisko pomiarowe umożliwiające bieżący pomiar i rejestrację emitowanego przez telefon komórkowy pola elektrycznego (w skład którego wchodziła sonda pomiarowa EP-600 prod. Narda STS (100 kHz – 9.25 GHz, 0.14 – 140 V/m) oraz platforma komputerowa Raspberry Pi) o czujnik GPS. Odpowiednio zmodyfikowano autorskie oprogramowanie umożliwiające akwizycję danych pomiarowych w czasie rzeczywistym oraz ich rejestrację. Wykonano i zarejestrowano pomiary emisji pola elektrycznego z telefonu komórkowego dla 4 modeli telefonu komórkowego podczas podróży dla 2000 km. Dla każdej zarejestrowanej trasy wykonano analizę zmienności pola elektrycznego emitowanego przez telefon komórkowy wraz z odniesieniem do przepisów bhp (strefy ochronne pośrednia i zagrożenia – wartości odniesienia dla powierzchni dostępu 7 V/m i 20 V/m odpowiednio). W roku bieżącym skupiono się na różnych trybach pracy telefonu oraz na analizie pod kątem wzajemnego położenia telefonu i stacji bazowej. Dzięki współpracy z jednym z operatorów sieci komórkowych, wykonano w kontrolowanym środowisku testowym pomiary natężenia pola elektrycznego w otoczeniu dwóch telefonów w zależności od poziomu tłumienia sygnału stacji bazowej.

Opis najważniejszych osiągnięć: Podstawowym czynnikiem wpływającym na poziom emisji pola elektrycznego z telefonu komórkowego jest emitowana z niego moc, która jest przez oprogramowanie urządzenia automatycznie regulowana w celu zapewnienia optymalnej łączności ze stacją bazową. Moc ta w sposób oczywisty zależy od odległości od stacji bazowej (im dalej znajduje się telefon, tym większą moc musi emitować) ale nie jest to jedyny czynnik warunkujący zapewnienie optymalnej łączności. Istotne są również wykorzystywane przez daną stację bazową systemy łączności (GSM, WCDMA), czy nawet chwilowe obciążenie sieci. Trzeba mieć również świadomość, że telefon zazwyczaj utrzymuje łączność jednocześnie z kilkoma stacjami bazowymi. Analiza występującego przy telefonie natężenia pola elektrycznego w zależności od trybu pracy („rozmowa” / „stan gotowości”) wykazała, że choć średnia wartość emisji PEM z telefonu jest podczas rozmowy w sposób oczywisty wyższa, to w stanie gotowości nadal zdarzają się pojedyncze incydenty najwyższych emisji. W przypadku analizy ekspozycji w zależności od wyboru typu łączności (tylko GSM/ preferowane WCDMA) zdecydowanie wyższe ekspozycje na PEM odnotowano w trybie GSM, dla którego ok. 24% punktów pomiarowych dla powierzchni dostępu znajdowała się w strefie pośredniej, a 1,5% w strefie zagrożenia. Dla podstawowego trybu WCDMA było to zaledwie 4% punktów w strefie pośredniej. Duża zmienność emisji PEM w tych samych miejscach uzasadniona jest sposobem łączenia się z siecią telefonii komórkowej. W zależności od obciążenia sieci, kierunku poruszania się i historii łączności ze stacjami bazowymi abonent może być obsługiwany w danym punkcie przez stację bazową odległą od niego o niecały kilometr albo o nawet kilkanaście kilometrów. Powoduje to, że podczas podróży tą samą trasą uzyskano nawet 15. krotne różnice natężenia zmierzonych pól elektrycznych.

127

Wykorzystanie uzyskanych wyników: W pierwszym roku dwuletniego projektu badawczego część uzyskanych danych wykorzystano w serii wystąpień „Telefon komórkowy” P. Mamrot, P. Politański, z którymi autorzy wystąpili na zaproszenie jednej z łódzkich szkół. W bieżącym roku przygotowano publikację, która zostanie zgłoszona do druku w I kwartale 2019 r.

Ocena narażenia na nadmierne dźwięki, stanu słuchu i ryzyka uszkodzenia słuchu u młodych ludzi używających osobistych odtwarzaczy typu mp3. (IMP 17.4) Kierownik tematu: dr hab. M. Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP

Cel badań: Ogólnym celem projektu jest ocena ekspozycji na nadmierne dźwięki, stanu słuchu i ryzyka jego uszkodzenia u młodych osób używających regularnie osobistych odtwarzaczy multimedialnych (OOM). Opis zrealizowanych prac: W grupie 36 osób użytkowników OOM, w wieku 18-33 lat, przeprowadzono:  badania słuchu (obejmujące standardową audiometrię tonalną i audiometrię wysokoczęstotliwościową oraz emisje otoakustyczne DPOAE i TEOAE), oraz  badania ankietowe, w których zastosowano m. in. Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Handicap (AIADH). Grupę kontrolną stanowiło 21 osób, w wieku 19-34 lata, nie używających regularnie OOM. Przeprowadzono również pomiary i ocenę narażenia na dźwięki podczas odsłuchiwania 3 wybranych utworów muzycznych w warunkach ciszy (poziom dźwięku A <35 dB) i hałasu tła typu „coctail party” (poziom ok. 70 dB) z zastosowaniem techniki sztucznego ucha według CSA Z107.56-13. Na tej podstawie oszacowano ryzyko uszkodzenia słuchu zgodnie z ISO 1999:2013.

Opis najważniejszych osiągnięć: Zmierzone pod słuchawkami, w warunkach ciszy i hałasu tła, wartości równoważnego poziomu dźwięku A zawierały się odpowiednio w przedziale 49- 81 i 65-87 dB. Badane osoby używały OOM 0,4-75 godzin tygodniowo. Wyznaczone na tej podstawie wartości indywidualnego tygodniowego poziomu ekspozycji na hałas (LEX,w) wynosiły 36,4-79,4 dB lub 48,5-82,8 dB. Stwierdzono, że w przypadku takich ekspozycji ryzyko uszkodzenia słuchu (średni próg słuchu dla częstotliwości 2, 3 i 4 kHz > 25 dB) jest zbliżone do zera. Oszacowano również, że jedynie w przypadku maksymalnych ekspozycji (LEX,w= 90 dB) używanie OOM przez okres 10 lat może wiązać się ryzykiem uszkodzenia słuchu rzędu 5–6 %. Niemal wszyscy użytkownicy OOM (97%) mieli prawidłowy słuch. W przypadku większości (94%) badanych uszu powtarzalność zbiorczej odpowiedzi TEOAE była również większa od 70% (94%), a stosunek sygnału do szumu w teście DPOAE przekraczał 6 dB. W całym analizowanym zakresie częstotliwości (0,25-16k Hz), za wyjątkiem 6 i 3 kHz, nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy wynikami badań słuchu w grupie osób używających odtwarzaczy i grupie kontrolnej. Użytkownicy OOM mieli jedynie lepszy próg słuchu dla 6 kHz i gorszą amplitudę odpowiedzi TEOAE dla 3kHz niż grupa kontrola. Co więcej, we wszystkich testach słuchowych osoby używające dłużej niż 10 lat odtwarzaczy uzyskiwały gorsze wyniki niż użytkownicy z krótszym stażem, ale różnice istotne statystycznie stwierdzono jedynie w przypadku audiometrii tonalnej i emisji otoakustycznych TEOAE, odpowiednio dla częstotliwości 250, 750 i 1000 Hz oraz 1500 Hz. W badaniu kwestionariuszem AIADH użytkownicy OOM uzyskali średni sumaryczny wynik (74,8±5,5) zbliżony do normy. Ich rezultaty były istotnie statystycznie gorsze w stosunku do

128 grupy kontrolnej jedynie w przypadku skali drugiej, oceniającej lokalizację słuchową. Natomiast wyniki skali trzeciej wskazały na słabsze rozumienie mowy w hałasie osób używających dłużej odtwarzaczy w porównaniu do tych używających je krócej. Efektem końcowym pracy jest program ochrony słuchu dla użytkowników OOM, obejmujący informacje nt. szkodliwego działania hałasu i ogólnych zasad jego minimalizowania, zalecenia dotyczące wyboru odpowiednich słuchawek oraz prawidłowego i bezpieczne stosowania osobistych odtwarzaczy multimedianlnych, w tym kontroli czasu i poziomu odtwarzanych dźwięków, a także zasady higieny ucha. .

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki pracy, w tym opracowany program ochrony słuchu, zostaną rozpowszechniane w formie publikacji i referatów prezentowanych na konferencjach krajowych i międzynarodowych. Badanie i ocena wpływu jakości środowiska na stan zdrowia, w tym środowiska służby żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy, z uwzględnieniem następujących komponentów środowiska i elementów z nim powiązanych: powietrza, odpadów i ścieków odprowadzanych do środowiska (w tym farmaceutyki i substancje endokrynopodobne), wody przeznaczonej do spożycia oraz wykorzystywanej do celów rekreacyjnych, hałasu, promieniowania elektromagnetycznego, zanieczyszczenia związkami chemicznymi gleb wykorzystywanych rolniczo, klimatu (w tym susze i zjawiska ekstremalne, choroby wektorowe, osuwiska ziemi, powodzie i podtopienia) i działań związanych z adaptacją do jego zmian. (6/4/3.2a/NPZ/2017/312/606) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Zmyślony

Cel badań: Urządzenia do obrazowania metodą rezonansu magnetycznego (MRI) są coraz powszechniej stosowane. W ciągu ostatnich 10 lat ich liczba się potroiła. Specyfika konstrukcji tych urządzeń powoduje, że stałe pole magnetyczne (SPM) jest wokół nich obecne w sposób ciągły, a nie tylko podczas zabiegów. Powoduje to, że personel (z reguły co najmniej kilka osób) zatrudniony przy MRI podlega ekspozycji nie tylko w trakcie zabiegów ale również, na przykład podczas przygotowywania pacjenta do zabiegu, czy prac porządkowych w pomieszczeniu MRI. Ponieważ do chwili obecnej nie wiadomo w zasadzie nic na temat odległych skutków zdrowotnych ekspozycji na SPM, konieczne są badania w tym zakresie. Głównym celem niniejszego projektu badawczego jest ocena ryzyka zdrowotnego oraz oddziaływania stałego pola magnetycznego na stan zdrowia osób narażonych w zakładach diagnostyki obrazowej na podstawie pomiarów ekspozycji i danych ankietowych pracowników wybranych zakładów. Celami na rok 2018 była ocena ekspozycji pracujących w zakładach diagnostyki obrazowej na SPM, która jest realizowana za pomocą wywiadu, analizy procedur stosowanych w zakładach diagnostyki obrazowej oraz pomiarów SPM w otoczeniu urządzeń MRI oraz przeprowadzenie wśród pracowników, którzy wyrażą zgodę na udział w badaniach, kompleksowego kwestionariusza dotyczącego potencjalnych skutków zdrowotnych wynikających z pracy w narażeniu na stałe pole magnetyczne. W 2018 roku na potrzeby realizacji projektu planowano przygotowanie szczegółowego kwestionariusza dotyczącego oceny stanu zdrowia , danych społeczno-demograficznych, stylu życia i innych narażeń występujących w grupie badanej. Wyniki prac zrealizowanych w ramach projektu prawdopodobnie będzie można odnieść również do innych grup zawodowo eksponowanych na SPM. Zgromadzenie danych o osobach pracujących w narażeniu na stałe pola elektromagnetyczne oraz precyzyjna ocena tego narażenia pozwoli w przyszłości na dalsze śledzenie tych osób i wykorzystanie uzyskanych danych do szerszych analiz Powoduje to, że personel (z reguły co najmniej kilka osób) zatrudniony przy MRI

129 podlega ekspozycji nie tylko w trakcie zabiegów ale również, na przykład podczas przygotowywania pacjenta do zabiegu, czy prac porządkowych w pomieszczeniu MRI. Ponieważ do chwili obecnej nie wiadomo w zasadzie nic na temat odległych skutków zdrowotnych ekspozycji na SPM, konieczne są badania w tym zakresie. Głównym celem niniejszego projektu badawczego jest ocena ryzyka zdrowotnego oraz oddziaływania stałego pola magnetycznego na stan zdrowia osób narażonych w zakładach diagnostyki obrazowej na podstawie pomiarów ekspozycji i danych ankietowych pracowników wybranych zakładów. Celami na rok 2018 była ocena ekspozycji pracujących w zakładach diagnostyki obrazowej na SPM, która jest realizowana za pomocą wywiadu, analizy procedur stosowanych w zakładach diagnostyki obrazowej oraz pomiarów SPM w otoczeniu urządzeń MRI oraz przeprowadzenie wśród pracowników, którzy wyrażą zgodę na udział w badaniach, kompleksowego kwestionariusza dotyczącego potencjalnych skutków zdrowotnych wynikających z pracy w narażeniu na stałe pole magnetyczne. W 2018 roku na potrzeby realizacji projektu planowano przygotowanie szczegółowego kwestionariusza dotyczącego oceny stanu zdrowia , danych społeczno-demograficznych, stylu życia i innych narażeń występujących w grupie badanej. Wyniki prac zrealizowanych w ramach projektu prawdopodobnie będzie można odnieść również do innych grup zawodowo eksponowanych na SPM. Zgromadzenie danych o osobach pracujących w narażeniu na stałe pola elektromagnetyczne oraz precyzyjna ocena tego narażenia pozwoli w przyszłości na dalsze śledzenie tych osób i wykorzystanie uzyskanych danych do szerszych analiz.

Opis zrealizowanych prac: Rozpoczęto szczegółową ocenę narażenia osób pracujących na stałe pole magnetyczne. Na podstawie wstępnych wyników dokonano modyfikacji procedur pomiarowych. Po modyfikacji procedur zrealizowano kolejne pomiary. Stworzony został „Kwestionariusz dotyczący stanu zdrowia, stylu życia i innych ekspozycji w miejscu pracy”. Kwestionariusz przygotowany został w postaci elektronicznej (formularz w formacie pdf), przeznaczonej do samodzielnego wypełnienia przez pracowników zakładów diagnostyki obrazowej. Zbiera on informacje niezbędne do przeprowadzenia charakterystyki ryzyka wynikającego z narażenia na SPM oraz mogących z niego wynikać potencjalnych skutków zdrowotnych.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Marek Zmyślony, Piotr Politański: Zdrowotne skutki ekspozycji na stałe pole magnetyczne – przegląd piśmiennictwa. Medycyna Pracy 2019;70(1). https://doi.org/10.13075/mp.5893.00789

VIII. OCENA EKSPOZYCJI NA PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Prowadzenie systematycznej kontroli narażenia zawodowego pracowników pracujących w narażeniu na promieniowanie rtg. (Dozymetria indywidualna) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Zmyślony

Cel badania: Zakład Ochrony Radiologicznej wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej (dawek efektywnych) osób zawodowo narażonych na promieniowanie X i gamma w Polsce.

Opis realizowanych prac: Ocena narażenia pracowników wykonywana jest na podstawie ciągłych pomiarów dawek indywidualnych (wyrażonych jako indywidualny równoważnik

130 dawki Hp(10)) lub pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy (tj. przestrzennego równoważnika dawki H*(10)) dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) wykonywane są w Zakładzie Ochrony Radiologicznej metodą fotometryczną od 1966 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy zaczernienia emulsji fotograficznej). Ponadto pomiar indywidualnego oraz przestrzennego równoważnika dawki wykonywany jest metodą termoluminescencyjną od 2011 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy liczby zliczeń dla detektorów termoluminescencyjnych). Wszystkie wymienione badania wykonywane są zgodnie z procedurami badawczymi (zakres akredytacji AB 327) akredytowanymi przez Polskie Centrum Akredytacji.

Opis najważniejszych osiągnięć: W związku ze spodziewanym obniżeniem rocznego limitu dawki na soczewki oczu ze 150mSv na 20mSv konieczne będzie rutynowe monitorowanie narażenia soczewek oczu na promieniowanie jonizujące. W ramach tematu opracowano nową procedurę badawczą umożliwiającą pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(3) za pomocą dozymetru termoluminescencyjnego. W dniu 17 stycznia 2017 roku PCA rozszerzyło zakres posiadanej akredytacji AB 327 o wspomnianą procedurę.

Pomiar dawki równoważnej dla dłoni w radiologii interwencyjnej. (Dozymetria palcowa) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Zmyślony

Cel badania: Zakład Ochrony Radiologicznej wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej (dawek równoważnych) medycznych pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie X i gamma w Polsce.

Opis realizowanych prac: Pomiary dozymetryczne dla pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące prowadzone jest na podstawie pomiarów indywidualnego równoważnika dawki Hp(0.07) dla każdego roku kalendarzowego. Wspomniane pomiary przeprowadzane są z wykorzystaniem dawkomierzy w kształcie pierścionka z umieszczonym wewnątrz detektorem termoluminescencyjnym zgodnie z procedurą badawczą (zakres akredytacji AB 327) akredytowaną przez Polskie Centrum Akredytacyjne.

Podejmowanie inicjatyw na rzecz profilaktyki chorób zawodowych i związanych z pracą, w tym ze służbą żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oraz wzmocnienie zdrowia pracujących 6/4/2.1.2/NPZ/2016/312/1656 Kierownik tematu: prof. dr hab. Jolanta Walusiak-Skorupa

Cel badań: Celem głównym projektu jest wzmocnienie potencjału zdrowia osób pracujących poprzez:  identyfikację czynników zawodowych, mających wpływ na ryzyko wystąpienia i rozwoju chorób związanych z pracą oraz identyfikację grup ryzyka;  usprawnienie procedur wczesnej identyfikacji zagrożeń w środowisku pracy;  określenie i ujednolicenie standardów postępowania w profilaktyce;  podniesienie świadomości zdrowotnej pracujących i wypracowanie odpowiednich zachowań prozdrowotnych w miejscu pracy;

131

 podniesienie wiedzy i kwalifikacji zawodowych lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną, pracowników i pracodawców.

Opis zrealizowanych prac: 1. Zwiększenie zaangażowania służb medycyny pracy w zadania profilaktyczne – profilaktyka chorób cywilizacyjnych 2. Zachęcanie do szczepień nieobowiązkowych 3. Badanie, rozwijanie i promowanie zagadnień związanych z czynnikami ryzyka chorób alergicznych i astmy, w tym szczególnie pochodzenia powietrzno-pochodnego

Opis najważniejszych osiągnięć: Aktualizacja strony internetowej projektu (http://npz.net.pl). Opracowano wytyczne do badań profilaktycznych w zależności od narażeń występujących na stanowisku pracy, wpływających na rozwój schorzeń związanych z pracą (pośrednio i bezpośrednio) oraz modyfikujących przebieg chorób cywilizacyjnych dla 10 czynników narażenia nieobjętych Załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia MZiOS w sprawie badań profilaktycznych pracowników lub wymagających aktualizacji (są to: Acetofenon, Akrylowe związki: akrylamid, Alkohole: butylowy, metylowy, izopropylowy, diacetonowy (DAA), benzylowy (fenylometanol), Antymon, Antymonowodór (stiban), Azydek sodu, Benzenotiol, Bromoetan, 2-butoksyetanol (BE), Chinony). Wskazówki orzecznicze dla chorób układu krążenia opracowano w formie 20 stronicowej broszury „Profilaktyka chorób układu krążenia u osób pracujących, informacje i zalecenia dla służby medycyny pracy (smp)” skierowanej do lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną nad pracownikami. Opracowano ulotkę informacyjną dla pracodawców oraz broszurę dla pracowników nt. profilaktyki chorób układu krążenia. Opracowano materiały edukacyjne dla smp zawierające wytyczne do badań profilaktycznych dla 10 czynników narażenia, obejmujące zakres badań wstępnych i okresowych oraz częstotliwość badań. Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych do celów Kodeksu pracy – materiały dla służby medycyny pracy zostały opracowane z uwzględnieniem analizy dostępnego piśmiennictwa i obowiązujących aktów prawnych dla pracy w narażeniu na cytostatyki, pracy na wysokości, pracy w narażeniu na pył organiczny o działaniu alergizującym, pracy w narażeniu na mikroklimat gorący, pracy w narażeniu na mikroklimat zimny, pracy w narażeniu na promieniowanie jonizujące, pracy z obsługą narzędzi, maszyn, urządzeń i poruszających się poza drogami publicznymi pojazdów mechanicznych (takich jak wózki widłowe, koparkoładowarki itp.), pracy w narażeniu na zakażenie wirusem WZW typu B, pracy w narażeniu na zakażenie wirusem WZW typu C, zaburzenia zdrowia psychicznego na skutek uczestnictwa w wypadku lub innych zdarzeniach traumatycznych. Opracowano broszurę informacyjną „szczepienie ochronne pracowników” dla smp i pracodawców.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Szkolenia dla lekarzy i pielęgniarek służby medycyny pracy (łącznie 205 osób) w Łodzi, Wrocławiu, Bydgoszczy, Lublinie oraz (dla pracowników i pracodawców (łącznie 260 osób) w Łodzi, Olsztynie, Kielcach i Szczecinie.

Strona http://npz.net.pl.

Ocena wpływu ekspozycji na radon na występowanie nowotworów płuc w Kowarach. (IMP 16.16) Kierownik tematu: dr J. Olszewski

132

Cel badań: Udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy środowiskowe narażenie na radon ma wpływa na częstość zgonów z powodu nowotworów złośliwych, w szczególności raka płuca u mieszkańców gminy Kowary.

Opis zrealizowanych prac: W 2018 roku przeprowadzono pomiary okresowych stężeń radonu w mieszkaniach w Lwówku Śląskim (32 mieszkania) oraz w wybranych miejscach pracy (szkoły, sklepy, urzędy) zarówno w Kowarach (26 miejsc) jaki w Lwówku Śląskim (11). W Kowarach ekspozycję na radon określono dla 94 osób, a w Lwówku Śląskim dla 36. Potwierdzono zasadniczą różnię pomiędzy stężeniami radonu w obu tych miejscowościach: 1. W Kowarach średnie zmierzone stężenie radonu w mieszkaniach wyniosło 430 Bqm-3, a w Lwówku Śl. 90 Bqm-3. 2. W miejscach pracy średnie stężenie w Kowarach wyniosło 440 Bqm-3, a w Lwówku Śląskim 50 Bqm-3. Zakładając poprawność hipotezy o związku narażenia na radon z zachorowaniem na nowotwór płuc przeprowadzono również analizę prawdopodobieństwa wystąpienia nowotworu płuc wśród badanej grupy. W analizie wzięto pod uwagę dane ankietowe o czasie pracy i czasie przebywania w domu oraz zmierzone stężenia radonu zarówno w domu jak i w miejscu pracy. W ciągu 30 lat można dla badanej populacji z Kowar można spodziewać, iż 1,5% osób zachoruje na nowotwór, a w Lwówku Śląskim 0,7%. W celu potwierdzenia otrzymanych wyników zebrano dane o zachorowalności na nowotwory w analizowanych miejscowościach. Dla potrzeb analizy, na podstawie wyników pomiarów, uszeregowano badaną grupę osób pod względem narażenia na ekspozycję od radonu. Podział przeprowadzono zgodnie z zaleceniami DYREKTYWA RADY 2013/59/EURATOM z dnia 5 grudnia 2013 r. Przedziały stężeń to: <100, >100 ÷ <300, >300 Bqm-3. Według danych otrzymanych z Centrum Onkologicznego we Wrocławiu spośród badanych osób w poszczególnych grupach w latach 1984 – 2015 stwierdzono:  Brak zachorowań na nowotwory płuc w Lwówku Śląskim.  Po jednym zachorowaniu w pierwszej i trzeciej grupie w Kowarach. Służba Zdrowia w Kowarach na podstawie naszych danych przeprowadziła analizę grupy osób, u których zmierzono stężenie radonu, z uwzględnieniem dalszej rodziny i najbliższego otoczenia. I tak: Wśród analizowanych osób dwie mają obecnie rozpoznany nowotwór płuc. Wśród rodziny i najbliższego otoczenia osób badanych w analizowanym okresie zmarło na nowotwór płuc 25 osób. Natomiast w całych populacjach obu miejscowości w latach 1984 – 2015 zarejestrowano 292 w Kowarach i 167 w Lwówku Śląskim zachorowań na nowotwór płuc. Wykorzystując BEIR VI model (Biological Effects of Ionizing Radiation (BEIR) VI Committee model), który umożliwia obliczenie współczynnika ryzyka zachorowania na nowotwór płuc od radonu oszacowano, że 64% nowotworów płuc zarejestrowanych w Kowarach może być pochodzenia radiacyjnego (tj. 176 osób) . Natomiast w Lwówku Śląskim 30% nowotworów płuc może być pochodzenia radiacyjnego (68 osób). Wnioski: Uzyskane w ramach realizowanego tematu wyniki i oszacowania mogą wskazywać na wpływ ekspozycji od radonu (stężenia radonu) na liczbę zaindukowanych nowotworów płuc.

Opis najważniejszych osiągnięć: 1. Zakończono zaplanowane pomiary stężeń radonu w Kowarach i w Lwówku Śląskim 2. Dokonanie oceny zagrożenia nowotworowego mieszkańców Kowar i Lwówka Śląskiego. 3. Nawiązana współpracę z Dolnośląskim Centrum Onkologii

133

4. Wygłoszono trzy referaty dotyczące problemu radonu a. Wrocław – „Rola samorządu terytorialnego na Dolnym Śląsku w zapobieganiu następstwom narażenia na radon” b. Kraków - Seminarium Oddziału Badań Interdyscyplinarnych IFJ PAN c. Łódź -Krajowe Centrum Ochrony Zdrowia 5. Wyniki pomiarów stężeń radonu i ekspozycji wykonane w ramach sprawozdawanego tematu prezentowane były podczas: a. Spotkania Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Badań Radiacyjnych (PTBR), SPOTKANIE NOWOROCZNE '2018, „Wyznaczenie efektów mutagennych po ekspozycji na radon w mieszkaniach na przykładzie mieszkańców Kowar” b. Sixth International Conference on Radiation and Applications in Various Fields of Research, Rad 2018, June 18-22, 2018 Metropol Lake Resort, Ohrid, Macedonia oral presentation: Determination of mutagenic effects after the exposure to radon in dwellings on the example of Kowary (Poland), c. Konferencja naukowo-szkoleniowa XXV Szkoła Jesienna PTBR „Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym” Zakopane, 15-19 października 2018 roku; ustna prezentacja: „Poszukiwanie uszkodzeń DNA we krwi obwodowej człowieka na skutek środowiskowej ekspozycji na radon”.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki otrzymane po zakończeniu realizacji tematu zostaną opublikowane i będą stanowiły wkład do dyskusji na temat szkodliwości radonu .

Wpływ czapek ołowiowych na redukcję dawek na głowę operatora w pracowniach hemodynamicznych. (IMP 16.18) Kierownik tematu: dr J. Domienik-Andrzejewska

Cel badań: Celem badania była analiza wpływu czapki ołowiowej na redukcję dawki na głowę lekarza wykonującego zabiegi z zakresu kardiologii interwencyjnej.

Opis zrealizowanych prac: Pomiary wykonano w jednej z pracowni hemodynamicznych w Łodzi. W pomiarach uczestniczyło trzech lekarzy o podobnej technice pracy i stażu zawodowym, którzy w trakcie 30 zabiegów angiografii i angioplastyki (CA/PCI) nosili czapki ołowiowe (równoważnik ołowiu 0,25 mmPb) z przymocowanymi dodatkowymi dozymetrami termoluminescencyjnymi (TL). Do oceny stopnia pochłaniania promieniowania przez czapkę ołowiową trzy dozymetry TL umieszczono po zewnętrznej stronie czapki (na lewej i prawej skroni oraz po środku czoła na poziomie łuków brwiowych) oraz trzy inne w odpowiednich miejscach po wewnętrznej stronie czapki, ale tak, aby dozymetry na zewnątrz i wewnątrz osłony się wzajemnie nie pokrywały. Stosunek wartości dawek zmierzonych na zewnątrz i wewnątrz czapki stanowi miarę osłabiania promieniowania w wybranym miejscu na osłonie zwaną dalej współczynnikiem redukcji. Dodatkowe pomiary z czapką ołowiową i bez niej (przy tej samej pozycji dozymetrów TL) wykonano w laboratorium na fantomach symulujących pacjenta i lekarza kardiologa wykonującego zabieg dla najczęściej stosowanych projekcji PA, LAO 30, RAO 30, CAU 30 , CRA 30 celem ustalenia, dla której z nich skuteczność czapki ołowiowej będzie najwyższa. Ekspozycję wykonano dla nst. wartości parametrów ekspozycji: wysokie napięcie 80 kV, prąd anodowy 2,8 mA, Dose-Area Product (DAP) 2000 µGm2. Dla każdej z projekcji wyznaczono współczynnik redukcji czapki. Z uwagi na fakt, że prawdziwy zabieg jest pewną kombinacją wyżej wymienionych projekcji oraz w celu oceny

134 maksymalnej efektywności czapki w obniżaniu dawki otrzymywanej przez mózg lekarza, dla projekcji, dla której współczynnik redukcji w okolicach lewej skroni był największy wykonano dodatkowo ekspozycję z czapką ołowiową (przy wybranych poprzednio parametrach ekspozycji) po wypełnieniu fantomu głowy RandoMan-a około 100 dozymetrami TL oraz drugą taką samą ekspozycję bez czapki ołowiowej. Średnia dawka ze wszystkich dozymetrów umieszczonych w fantomie głowy stanowi ocenę dawki otrzymanej przez mózg. Maksymalną efektywność czapki ołowiowej oszacowano jako stosunek dawki skumulowanej w głowie zmierzonej bez czapki ołowiowej do tak samo oszacowanej dawki zmierzonej z czapką ołowiową dla projekcji o największym współczynniku redukcji.

Opis najważniejszych osiągnięć: Pomiary w klinice pokazują, że średnia redukcja dawki na skórę w obszarze o największej ekspozycji (na lewej skroni) wynosi 1,8 razy. Wyniki symulacji przeprowadzonych na fantomach dla różnych projekcji stosowanych w trakcie zabiegów wskazują, że czapka ołowiowa jest najskuteczniejsza w trakcie zabiegów, w których intensywnie wykorzystuje się projekcje LAO 30, PA oraz CAU 30. Odpowiednie współczynniki redukcji dawki na skórę wynoszą 3,4 dla LAO 30 oraz 2,2 dla PA i CAU 30. Z drugiej strony dla projekcji LAO 90, która jest najbardziej niekorzystna z punktu widzenia wielkości ekspozycji otrzymywanych przez lekarza w okolicach głowy, czapka ołowiowa jest praktycznie nieskuteczna. Pomimo znaczącego wpływu czapki na redukcję dawki na skórę głowy, pomiary dawki skumulowanej w głowie wykonane na fantomie symulującym lekarza wykonującego zabieg w pracowni hemodynamicznej wykazały, że skuteczność czapki ołowiowej w obniżaniu dawki na głowę jest relatywnie niska - nie większa niż 11%. Dla porównania, przeźroczysta osłona podwieszana do sufitu stosowana w większości pracowni hemodynamicznych obniża dawki w okolicach głowy prawie dwu-krotnie.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki badań zostaną opublikowane w wybranych czasopismach z listy filadelfijskiej.

Skutki narażenia na niskie dawki promieniowania jonizującego z ekspozycji medycznych. (H2020/755523/2017 MEDIRAD) Kierownik tematu: dr J. Domienik- Andrzejewska

Cel badań: Instytut Medycyny Pracy w Łodzi uczestniczy w badaniach prowadzonych w ramach WP2 (Work Package 2) projektu MEDIRAD, którego celem jest między innymi optymalizacja zabiegów interwencyjnych wykonywanych pod kontrolą fluoroskopii. Z uwagi na fakt, iż dawki otrzymywane przez personel medyczny w trakcie zabiegów tego typu są jednymi z najwyższych w ekspozycji medycznej istotne jest by je obniżać poprzez stosowanie różnego typu osłon. Obecnie na rynku dostępnych jest kilka osłon nowego typu, które nie są jeszcze powszechnie stosowane w rutynowej praktyce. Należą do nich: czapki, maski, koce ołowiowe czy osłona ‘zero gravity’ (zastępująca fartuch ołowiowy oraz wyposażona dodatkowo w osłonę chroniącą okolice głowy) a także bezołowiowe fartuchy (około 30% lżejsze od tradycyjnych wykonanych z gumy ołowiowej). Choć osłony te spełniają odpowiednie standardy europejskie (IEC) to ich działanie ochronne w warunkach klinicznych, a więc w praktyce, jest słabo udokumentowane w literaturze a różnica pomiędzy wynikami pomiarami w laboratorium w wiązce pierwotnej a wynikami otrzymanymi na podstawie pomiarów w klinice w wiązce rozproszonej może być znaczna. Co więcej, różnice w osłabianiu promieniowania jonizującego mogą pojawiać się również przy stosowaniu tych osłon w warunkach klinicznych, a więc w wiązce rozproszonej, z powodu różnic w technice pracy lekarzy.

135

Projekt MEDIRAD planuje odpowiedzieć na powyższe kwestie dotyczące skuteczności wymienionych osłon w praktyce klinicznej poprzez m.in. przeprowadzenie kampanii pomiarowej w centrach medycznych na terenie Polski, Belgii i Francji. Ocena wpływu nowych osłon na dawki otrzymywane przez lekarzy dokonana zostanie na podstawie pomiarów wykonanych w trakcie zabiegów medycznych a także symulacji Monte Carlo.

Opis zrealizowanych prac: W celu zweryfikowania efektywności nowoczesnych osłon (m.in. czapki i koca ołowiowego, osłony zero gravity) do ochrony okolic głowy przed promieniowaniem jonizującym u lekarzy kardiologów wykonujących zabiegi interwencyjne opracowano szczegółową metodologię pomiarową. Uzyskano również zgodę Komisji Bioetycznej na proponowane badania a także rozpoczęto wykonywanie pomiarów z wykorzystaniem koca ołowiowego w jednym z łódzkich szpitali.

Opis najważniejszych osiągnięć: Do najważniejszych osiągnięć należy opracowanie wstępnych wyników dotyczących skuteczności koca ołowiowego w obniżaniu dawek na soczewki oczu, palce oraz klatkę piersiową lekarza kardiologa interwencyjnego, które zaprezentowane zostały na międzynarodowej konferencji naukowej. Wstępne wyniki pokazują pewien trend zwiększonej ekspozycji w wybranych punktach pomiarowych (za wyjątkiem prawego palca, gdzie ekspozycja była mniejsza) w przypadku, gdy koc ołowiowy nie był stosowany w trakcie zabiegu, choć efekt ten nie jest statystycznie istotny.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Prezentacja pt: “Evaluation of efficiency and effectiveness of staff RP tools for interventional procedures” na “3rd European Radiological Protection Research Week” w Rovini, 2018.

Określenie efektów mutagennych po narażeniu na radon w lokalach mieszkalnych na przykładzie (wybranej grupy mieszkalnej) miasta Kowary. (PB/2015/17/N/NZ7/0112817) Kierownik tematu: mgr K. Walczak

Cel badań: Z pomiarów wykonanych w ramach tematu statutowego Instytutu Medycyny Pracy nr IMP 16.13/2015 uzyskano informacje dotyczące stężeń radonu w wybranych obiektach mieszkalnych i użyteczności publicznej na terenie Kowar i okolic. Zakres ekspozycji wahał się od 0,24 WLM do 9,6 WLM (zakres stężenia aktywności radonu: 35-2700 Bq / m3). Podczas analizy statystycznej rozważano różne warianty stratyfikacji populacji pod względem ekspozycji na radon. Zdecydowano, iż optymalnym będzie podział wszystkich badanych osób na dwie grupy w oparciu o ich narażenie na radon, tj. niskie i wysokie narażenie (wartość graniczna 0,55 WLM). Wzięto pod uwagę czynniki zakłócające takie jak: wiek, płeć, aktualny status palenia tytoniu, wskaźnik liczby wypalanych paczek papierosów na rok, aktywność fizyczną, spożywanie posiłków z grilla, stosowanie inhalacji radonem w inhalatorium radonowym (tak / nie), średnia ilość godzin snu, czas pobytu w mieszkaniu, czas pracy, częstotliwość narażenia na promieniowanie rentgenowskie z przyczyn medycznych (w tym narażenie zarówno na całe ciało, jak i na klatkę piersiową), występowanie przypadków nowotworów w historii rodziny, spożycie alkoholu, stężenie witaminy B12, wapnia i kwasu foliowego we krwi. W wyniku analiz, nie stwierdzono istotnej korelacji między częstością mikrojąder w limfocytach krwi obwodowej i poziomem ekspozycji na radon (r = -0,025, p = 0,815). Stwierdzono statystycznie istotną większą częstość mikrojąder u kobiet niż u mężczyzn (p = 0,024), a także istotną korelację częstości MN z wiekiem (współczynnik beta = 0,225, p = 0,035). Zaobserwowano słabą korelację ujemną (o wartości granicznej p = 0,057) między

136 częstością MN a nawykiem palenia wyrażonym jako paczkolata. Nie znaleziono statystycznie istotnych korelacji pomiędzy częstością MN i spożyciem alkoholu, stężeniem witaminy B12, kwasu foliowego lub stężeniem wapnia w surowicy. Po podzieleniu mieszkańców według skrajnych wartości częstości MN (1 i 4 kwartyl) nie wykryto istotnych różnic w ekspozycji na radon między tymi grupami. Stwierdzono natomiast znamienne różnice pomiędzy dwiema badanymi grupami pod względem: nawyku palenia wyrażonym jako paczkolata (p = 0,027) i stężenia wapnia w surowicy (p = 0,03). Różnice w spożyciu alkoholu i stężeniu kwasu foliowego były na granicy istotności (odpowiednio p = 0,085 i p = 0,08). Spośród wszystkich badanych osób tylko u 11 z nich stężenia autoprzeciwciał anty-p53 były na poziomie wykrywalności, podczas gdy tylko u 3 osób wynik był dodatni (tj. powyżej 115 U / ml). W związku z tym w przyszłych badaniach sugeruje się potrzebę zbadania tych markerów na większej liczbie osób narażonych i/lub poszukiwania innych, bardziej czułych biomarkerów efektów.

Opis zrealizowanych prac: Uzupełnienie brakujących danych pomiarowych, statystyczna analiza wyników, napisanie publikacji, prezentacja wyników na konferencjach.

Opis najważniejszych osiągnięć:  Dla 94 osób określony został poziom ekspozycji środowiskowej na radon.  Zbadano zależność pomiędzy środowiskowym narażeniem na radon, a częstością mikrojąder w limfocytach krwi obwodowej ludzi mieszkających w okolicach mineralizacji uranowych.  Nie stwierdzono korelacji między częstością mikrojąder w limfocytach krwi obwodowej i ekspozycją na radon.  Zbadano zależność pomiędzy środowiskowym narażeniem na radon, a stężeniem autoprzeciwciał anty-p53 we krwi obwodowej ludzi mieszkających w okolicach mineralizacji uranowych.  Nie stwierdzono korelacji między stężeniem autoprzeciwciałami anty-p53 we krwi obwodowej i ekspozycją na radon.  Ze względu na niewystarczającą czułość testu mikrojądrowego i pomiarów stężenia autoprzeciwciał anty-p53 w warunkach naszego badania ekspozycji na radon, stwierdzono potrzebę zbadania tych markerów na większej liczbie osób narażonych i/lub poszukiwania innych, bardziej czułych biomarkerów efektów. Wykorzystanie uzyskanych wyników:  Zarząd Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Badań Radiacyjnych (PTBR), SPOTKANIE NOWOROCZNE '2018, 20 lutego 2018 r. w budynku Instytutu Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera, Łódź, ul. św. Teresy 8. Wykład pt. „Wyznaczenie efektów mutagennych po ekspozycji na radon w mieszkaniach na przykładzie mieszkańców Kowar”. ustna prezentacja-mgr Katarzyna Walczak  Sixth International Conference on Radiation and Applications in Various Fields of Research, Rad 2018, June 18-22, 2018 Metropol Lake Resort, Ohrid,Macedonia oral presentation: Determination of mutagenic effects after the exposure to radon in dwellings on the example of Kowary (Poland), Walczak, Olszewski, Politański, Zmyślony, Stępnik  Konferencja naukowo-szkoleniowa XXV Szkoła Jesienna PTBR „Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym” Zakopane, 15-19 października 2018 roku; ustna prezentacja: „Poszukiwanie uszkodzeń DNA we krwi obwodowej człowieka na skutek środowiskowej ekspozycji

137

na radon”. Katarzyna Walczak, Marek Zmyślony, Jerzy Olszewski, Piotr Politański, Maciej Stępnik Publikacje  Walczak K, Zmyślony M, Olszewski J, Politański P, Stępnik M. Poszukiwanie uszkodzeń we krwi obwodowej człowieka na skutek środowiskowej ekspozycji na radon. W: Zmyślony M (red.) Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2018, 185-190.  Micronuclei frequency in peripheral blood lymphocytes and levels of antip53 autoantibodies in serum of residents of Kowary city regions (Poland) with elevated indoor concentrations of radon. K. Walczak, J. Olszewski, K. Domeradzka-Gajda, P. Politański, M. Zmyślony, K. Kowalczyk, M. Stępnik. Mutat Res Gen Tox En 838 (2019) 67–75

IX. FIZJOLOGICZNA, PSYCHOLOGICZNA I PSYCHOSPOŁECZNA OCENA UCIĄŻLIWOŚCI I ZDOLNOŚCI DO PRACY ORAZ OPRACOWANIE ZASAD DOBORU ZAWODOWEGO

Wpływ powszechnie występujących czynników środowiskowych zaburzających funkcję endokrynną na rezerwę jajnikową. Kierownik tematu: dr hab. J. Jurewicz prof. IMP

Cel badań: Celem proponowanego badania będzie ocena wpływu ekspozycji środowiskowej na powszechnie występujące związki chemiczne zaburzające funkcję na rezerwę jajnikową kobiet. Aby zrealizować przyjęte cele badawcze planowany projekt zakłada objęcie badaniem 500 kobiet w wieku od 25-37 lat. Badaniem zostaną objęte kobiety zgłaszające się do kliniki leczenia niepłodności w celach diagnostycznych z powodu niepłodności pary (czyli braku ciąży pomimo regularnych stosunków płciowych (minimum 3 w tyg.), utrzymywanych powyżej 12 mies. bez stosowania jakichkolwiek metod antykoncepcyjnych). Do badania będą kwalifikowane wyłącznie kobiety regularnie miesiączkujące, u których potwierdzono cykle owulacyjne, nieposiadające współistniejących chorób przewlekłych o znaczeniu klinicznym mogących obniżać rezerwę jajnikową. Kobiety, które zgodzą się na udział w badaniu zostaną poproszone o wypełnienie kwestionariusza. Od badanych kobiet zostanie pobrany materiał biologiczny: krew, mocz i płyn pęcherzykowy. Rezerwa jajnikowa zostanie oceniona za pomocą badania: liczby pęcherzyków antralnych (ACF) (ang. Antral follicle count) oraz stężenia hormonów: AMH (Anti-Müllerian Hormon), FSH (hormon folikulotropowy), LH (hormon luteinizujący), estradiol oraz inhibina B. Stężenie nietrwałych czynników środowiskowych (parabenów, bisfenolu A, triklosanu) zostanie oznaczone w moczu (dwukrotnie w odstępnie 3 miesięcy) i płynie pęcherzykowym, natomiast trwałe zanieczyszczenia organiczne (PCBs, OC, PBDE) zostaną oznaczone w surowicy za pomocą chromatografii gazowej ze spektrometrią mas (GC-MS).

Opis zrealizowanych prac: Przygotowana została wersja narzędzi do przeprowadzenia badania (kwestionariusze, protokoły pobrania materiału biologicznego, karty pobrań i transportu materiału biologicznego, informacje i ulotki zachęcające do udziału w badaniu). Rozpoczęta została rekrutacja osób do badania i pobór materiału biologicznego od badanych

138 osób. Pobrany materiał biologiczny zostanie przetransportowany do ośrodka, w którym będzie oznaczane narażenie na czynniki środowiskowe jaki i parametry rezerwy jajnikowej.

Perspektywa czasowa i podatność na odczuwanie winy i wstydu jako osobowościowe wyznaczniki rozwoju zaburzenia po stresie traumatycznym o ofiar i sprawców wypadków drogowych. (IMP 21.10) Kierownik tematu: dr hab. D. Merecz-Kot prof. IMP

Cel badań: Celem projektu jest eksploracja relacji pomiędzy rozwojem zaburzenia po stresie traumatycznym u sprawców i ofiar wypadków drogowych a poczuciem winy związanym z przeżyta traumą i właściwościami indywidualnymi takimi jak indywidualna perspektywa czasowa oraz osobowościowa skłonność do odczuwania poczucia winy i wstydu w sytuacjach przekraczania norm społecznych.

Opis zrealizowanych prac: W roku 2018 trwała realizacja badań kwestionariuszowych.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazano, że wśród badanych uczestników wypadków drogowych aż 40% w czasie badania spełniało kryteria diagnostyczne dla zaburzenia po stresie traumatycznym. Podobną częstość występowania PTSD stwierdzono zarówno u sprawców jak i innych uczestników wypadków drogowych. Ilość wypadków drogowych, w których uczestniczyli badani, ich konsekwencje, bycie pod wpływem substancji psychoaktywnych oraz wymiar kary za spowodowanie wypadku nie różnicowały w psychologicznych skutków wypadku. Sprawcy charakteryzowali się istotnie niższym poczuciem winy związanej z wypadkiem, niż osoby które nie były sprawcami oraz ofiary innych zdarzeń o charakterze traumatycznym. Generalnie charakteryzowali się oni mniejszym uogólnionym poczuciem winy i poczuciem odpowiedzialności za wypadek oraz większą tendencja do podkreślania nieprzewidywalności zdarzenia i słabszym przekonaniem co do tego, że postąpili źle. Sprawcy odbywający karę pozbawienia wolności cechowali się większym poczuciem winy niż ci, którzy pozostawali na wolności. Większe poczucie winny związane z wypadkiem mieli również sprawcy, którzy doświadczyli także innych zdarzeń traumatycznych, przejawiali tendencję do skupiania się na negatywnej przeszłości oraz byli skłonni oceniać w sposób bardziej negatywny swoje zachowania w relacjach z innymi ludźmi. Sprawcy wypadków istotnie silniej koncentrowali się na przeszłości niż inni uczestniczy wypadków. Nie stwierdzono różnic w zakresie osobowościowej tendencji odczuwania winy i wstydu pomiędzy badanymi grupami. Jedynym predyktorem powypadkowych objawów PTSD było odczuwanie emocjonalnego dystresu w związku z myśleniem o swoim udziale w wypadku (11,5% wariancji wyników w skali PCL-5).

Wykorzystanie uzyskanych wyników: 1. Shame, guilt, time perspective and PTSD symptoms in imprisoned motor vehicle accidents perpetrators – a pilot study. Wysłany do Time and Society IF= 1,019 2. Nina Ogińska-Bulik, Zygfryd Juczyński, Maja Lis-Turlejska, Dorota Merecz-Kot: Dimensional structure and psychometric properties of the Posttraumatic Stress Disorder Checklist for DSM-5 (PCL-5) in Polish studies. Wysłana do Journal of Traumatic Stres IF=2.46

139

3. Nina Oginska-Bulik, Zygfryd Juczyński, Maja Lis-Turlejska, Dorota Merecz-Kot: Polish adaptation of the PTSD Checklist for DSM-5 – PCL-5. Przegląd Psychologiczny 2018, 61 (2) s. 287-294. Punkty MNiSW= 12.

Płeć psychologiczna i wybrane cechy organizacji a doświadczanie molestowania ze względu na płeć. (IMP 21.12) Kierownik tematu: mgr M. Drabek

Cel badań: Celem projektu było opracowanie kwestionariusza do diagnozy narażenia kobiet i mężczyzn na zjawisko molestowania ze względu na płeć, poznanie typów molestowania z uwzględnieniem płci sprawców i ofiar oraz rozpoznanie przyczyn oraz okoliczności, które sprzyjają występowaniu zjawiska molestowania w relacjach interpersonalnych w miejscu pracy.

Opis zrealizowanych prac: Konstrukcja narzędzia do diagnozy narażenia kobiet i mężczyzn na zjawisko molestowania ze względu na płeć. Realizacja badań kwestionariuszowych (dystrybucja kwestionariuszy), gromadzenie danych w wersji elektronicznej oraz przeprowadzenie analiz statystycznych.

Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano „uniwersalny” model narażenia kobiet i mężczyzn na molestowanie ze względu na płeć, w którym wyodrębniono pięć rodzajów zachowań sprawców: zachowania o charakterze przymusu seksualnego, zachowania wyra1żające niepożądane zainteresowanie seksualne, molestowanie ze względu na przynależność do danej płci, molestowanie za odejście od „typowej” roli płciowej oraz obraźliwe uwagi dotyczące pracownika lub jego życia prywatnego. Wyniki analiz wykazały, że istotną cechą mogącą mieć wpływ na doświadczanie molestowania była płeć ofiary. Mężczyźni istotnie częściej doświadczały zachowań o charakterze: przymusu seksualnego, molestowania z powodu przynależność do danej płci oraz za odejście od „typowej” roli płciowej. Biorąc pod uwagę płeć sprawcy: kobiety istotnie częściej doświadczały molestowania ze strony mężczyzn w postaci molestowania z powodu przynale1żności do danej płci oraz zachowań wyrażających niepożądane zainteresowanie seksualne. Mężczyźni zaś doświadczali ze strony kobiet częściej zachowań o charakterze niepożądanego zainteresowania seksualnego, przymusu seksualnego oraz molestowania za odejście od „typowej” roli płciowej. Biorą pod uwagę płeć psychologiczną - wśród kobiet: molestowania oraz obraźliwych uwag dotyczących pracownika lub jego życia prywatnego istotnie częściej doświadczały „schematyczne kobiety” niż „kobiety nieokreślone”, a molestowania za odejście od „typowej” roli płciowej – częściej niż „kobiety adrogyniczne”. Wśród mężczyzn istotnie większe narażenie na molestowanie ze względu na przynależność do danej płci zaobserwowano u „męskich-mężczyzn” w porównaniu z „mężczyznami kobiecymi” i „mężczyznami androgynicznymi”. Biorąc pod uwagę taką cechę organizacji jak proporcja płci wśród osób zatrudnionych w danej organizacji - w zespołach, w których przeważali mężczyźni (w porównaniu z tymi, w których liczebnie przeważały kobiety) istotnie częściej pracownicy doświadczali molestowania. Pod względem płci ofiar: kobiety, w środowisku zdominowanym przez mężczyzn, częściej doświadczały obraźliwych uwag dotyczących pracownika lub jego życia prywatnego, molestowania ze względu na przynależność do danej płci typu oraz zachowań

140 wyrażających niepożądane zainteresowanie seksualne, zaś mężczyźni częściej doświadczali zachowań o charakterze przymusu seksualnego w środowiskach bardziej sfeminizowanych. Jak wynika z dalszych analiz bardzo istotnym predykatorem występowania tego typu zjawisk w relacjach interpersonalnych w pracy jest polityka organizacji. Im respondenci częściej deklarowali, że w danej instytucji podejmowane są działania zapobiegające molestowaniu, że ewentualna skarga zostałaby potraktowana poważnie lub rzadziej obawiali się negatywnych konsekwencji wynikających ze zgłoszenia faktu molestowania, tym narażenie na molestowanie w miejscu pracy było mniejsze.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Artykuł: „Kwestionariusz do diagnozy narażenia kobiet i mężczyzn na molestowanie seksualne (ze względu na płeć) w miejscu pracy” wysłany do Medycyna Pracy pkt. MNiSW=15; IF=0.61.

Zastosowanie analizy strategii wzrokowej w ocenie wczesnych objawów zmęczenia kierowców. (IMP 20.10) Kierownik tematu: mgr M. Kosobudzki

Cel badań: Celem projektu badawczego jest poszukiwanie i ocena objawów zmęczenia na podstawie analizy strategii wzrokowej podczas testu na symulatorze w warunkach monotonnej jazdy pozamiejskiej. Analizowane będą także zapisy okulograficzne (pod kątem detekcji objawów zmęczenia) każdego z kierowców z dwóch jazd na symulatorze: jazdy po wypoczynku oraz jazdy po zmęczeniu. Planuje się porównanie zapisów jazdy z uwzględnieniem częstości mrugania, liczby pojedynczych mrugnięć oraz całego (łącznego) czasu mrugnięć dla poszczególnego kierowcy w czasie jazdy. Poddany analizie będzie poziom zmęczenia kierowców w oparciu o Skalę Zmęczenia. Badania te mają przybliżyć odpowiedz na pytanie czy parametry związane z mruganiem mogą być wymiernym czynnikiem, który może posłużyć jako marker detekcji zmęczenia u kierowców. Celem drugiego etapu było: 1. stworzenie bazy danych okulometrycznych i poziomu zmęczenia zawodowych kierowców ciężarówek  podczas testu na symulatorze po wypoczynku  podczas testu na symulatorze po zmęczeniu 2. stworzenie bazy danych z symulatora jazdy ciężarówką  podczas testu na symulatorze po wypoczynku  podczas testu na symulatorze po zmęczeniu 3. analiza zapisów okulograficznych kierowców ciężarówek z detekcji mrugania powiek ze szczególnym uwzględnieniem:  ilości pojedynczych mrugnięć,  łącznego czasu trwania epizodów mrugania  średniej częstotliwości mrugnięć na minutę

Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji drugiego etapu projektu założono bazę danych badań zawodowych kierowców ciężarówek na symulatorze jazdy. Badania przeprowadzano w latach 2018-2019. W badaniach uczestniczyło 21 zawodowych kierowców w wieku 32,8 ± 4,4 lat, zatrudnionych jako kierowcy ciężarówek w przez okres 7,83 ± 4,6 lat. Testy zostały poprzedzone badaniami lekarskimi: ogólnymi, neurologicznymi

141 i oftalmologicznymi. W obu sytuacjach, po normalnym nocnym wypoczynku (1) i po pracy w nocy (2) u każdego kierowcy przeprowadzono ocenę zmęczenia przed testem i po teście na symulatorze z zastosowaniem Skali Zmęczenia opracowanej w Uniwersytecie im Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Skala składa się z 40 itemów, odpowiedź zawiera się w przedziale 0 - w ogóle nie występuje dany objaw, do 4 – występuje w dużym nasileniu. Oceniono różnice między zmęczeniem w sytuacji (1) i (2) a także różnice w poziomie zmęczenia przed testem na symulatorze i po teście.

Strategia wizualna kierowcy została przeanalizowana za pomocą urządzeń i programów: FaceLab, World View, Eye Works, Captive. Badania okulograficzne wykonywane były przy pomocy nieinwazyjnego sprzętu, podczas 40-to minutowej jazdy zarówno po wypoczynku jak i po zmęczeniu. Testy przeprowadzono przy użyciu nowoczesnego symulatora jazdy ciągnikiem siodłowym. W wyniku badań uzyskano szereg danych pochodzących z symulatora oraz z systemu okulograficznego. Podczas prac przystąpiono do wieloetapowej obróbki, segregacji i synchronizacji danych pochodzących z symulatora z danymi z programów Captive, Eye Works, FaceLab, i World View. Obróbka danych polegała na:  Wstępnej segregacji danych pochodzących z symulatora jazdy.  Analizie i konwersji danych z systemu FaceLab i Captive za pomocą programu World View.  Analizie plików wideo, z zapisem jazdy kierowców, wygenerowanych przez kamery sceny.  Segregacji i analizie danych na temat liczby, częstości i czasu trwania mrugania u zawodowych kierowców w programie Captive podczas 40-tu minut jazdy po wypoczynku i po zmęczeniu.  Analiza poziomów zmęczenia kierowcy Detekcja mrugania oczu kierowcy została przeanalizowana za pomocą urządzenia FaceLab, World View, i Captive i programów symulatora podczas 40 minutowej jazdy. Detekcja zachowania gałek ocznych i powieki (mruganie) prowadzona była w programie FaceLab. Zliczanie liczby mrugnięć u poszczególnych kierowców na charakter "zero jedynkowy". Maksymalny czas pojedynczego mrugnięcia to 300 ms. Analizowany jest także łączny czas wszystkich mrugnięć podczas jazdy oraz średnia częstość mrugania w czasie jednej minuty. Dalsze opracowywanie danych miało miejsce w programach World View i Captive. W roku 2018 podjęliśmy próbę odpowiedzi na pytanie czy detekcja i analiza liczby, częstotliwości i czasu trwania mrugnięć, może posłużyć jako wymierny marker detekcji zmęczenia u kierowców. W tym celu przeanalizowano zapisy oraz różnice w liczbie, częstotliwości i łącznym czasie trwania mrugnięć z jazdy po wypoczynku oraz po zmęczeniu. Jazda po wypoczynku była traktowana jako kontrola w stosunku do jazdy po nocnej pracy (w stanie zmęczenia). Analiza aktualnego poziomu zmęczenia przed testem na symulatorze i po teście wykazała istotne statystycznie różnice między poziomem zmęczenia po nocnym wypoczynku i po nocnej pracy (wyższy po nocnej pracy) oraz przed testem na symulatorze i po teście w dniu po wypoczynku (wyższy po jeździe na symulatorze). W wyniku analizy 21 kierowców u dziewięciu kierowców stwierdzono większą liczbę epizodów mrugania oraz wyższy wskaźnik częstotliwości mrugania (blink/min), podczas jazdy po zmęczeniu. Analiza całkowitego łącznego czasu trwania epizodów mrugania wykazała, że czas ten jest dłuższy u trzynastu kierowców w trasie po zmęczeniu. Na taką sytuację ma wpływ to, że pojedyncze epizody mrugania, zarejestrowane u tych kierowców, były

142

(w większej liczbie niż u pozostałych) maksymalnie długie (w systemie FaceLab mogą one wynosić maksymalnie 300 ms). Uwagę zwraca również duża różnica ilościowa w uzyskanych danych u różnych kierowców (np. w liczbie pojedynczych mrugnięć z całej trasy po wypoczynku: 57 vs 1756, czy 87 vs 1873 po zmęczeniu). Wstępne wnioski: Uzyskane wyniki nasuwają wniosek, że w przypadku analizy zmęczenia opartej na mrugnięciach powieki nie można zastosować standardowego progu po przekroczeniu którego definiowane byłoby jako zmęczenie. Próg taki musiałby być wyliczany przez program monitorujący zmęczenie indywidualnie dla każdego kierowcy w czasie jazdy. Przedstawione wyniki nie rozstrzygają jednoznacznie o trafności zastosowania analizy mrugania kierowcy, podczas jazdy, jak markera decydującego o zmęczeniu. Praktyczne zastosowania: Znalezienie odpowiedniego i miarodajnego markera zmęczenia kierowcy może być przydatnym narzędziem do wzrostu poziomu bezpieczeństwa na drogach.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki o charakterze poznawczym będą publikowane w czasopismach naukowych. Uzyskane wyniki będą miały wartość dla oceny ewentualnej możliwości zastosowania analizy strategii wzrokowej w ocenie wczesnych objawów zmęczenia kierowców.

Ocena występowania zespołu bezdechu sennego w grupie kierowców komunikacji miejskiej – badanie poligraficzne. (IMP 20.11) Kierownik tematu: dr J. Siedlecka

Cel badań: Celem projektu jest obiektywna ocena występowania zespołu bezdechu sennego w wybranej grupie kierowców komunikacji miejskiej

Opis zrealizowanych prac: Zgodnie z harmonogramem w 2018 roku zrealizowano następujące zadania: wyłoniono grupę do badań, przygotowano narzędzia badawcze, prowadzono działalność edukacyjną wśród kierowców dotyczącą zespołu bezdechu sennego, zorganizowano badania w zajezdni, rozpoczęto badania poligraficzne kierowców. Do badań wyłoniono grupę 300 mężczyzn - kierowców autobusu komunikacji miejskiej w dużym przedsiębiorstwie komunikacyjnym. Wielkość badanej grupy została oszacowana z uwzględnieniem następujących kryteriów: 1. Wielkości populacji kierowców autobusów w badanym przedsiębiorstwie komunikacyjnym – 970 osób. 2. Częstości występowania zaburzeń snu na podstawie wcześniejszych badań przeprowadzonych w tej grupie zawodowej przez IMP - zaburzenia snu zgłaszało wówczas 20% kierowców. 3. Częstości występowania zespołu bezdechu sennego w populacji generalnej - najczęściej przyjmuje się, że OBS występuje u 4% mężczyzn i 2% kobiet. W niektórych badaniach jednak stwierdzono, że problem ten dotyczyć może nawet 15% dorosłego społeczeństwa. Oszacowana zgodnie z podanymi kryteriami wielkość grupy badanej daje gwarancję, że jest to grupa reprezentatywna dla całej populacji kierowców autobusów w wybranym przedsiębiorstwie. W grupie 100 kierowców przeprowadzono badanie ankietowe metodą wywiadu bezpośredniego – wywiadu lekarskiego. Na terenie zajezdni autobusowej, w porozumieniu z kadrą zarządzającą, zorganizowano pomieszczenie, w którym lekarz

143 przeprowadzał wywiad z osobą badaną. Dało to możliwość uzyskania pełnych i wiarygodnych odpowiedzi w warunkach gabinetu lekarskiego i w sytuacji lekarz – pacjent.

Narzędzia badawcze Opracowana ankieta ukierunkowana jest na czynniki ryzyka i występowanie symptomów zespołu bezdechu sennego u kierowców. Obejmuje następujące dane:  demograficzne (wiek, stan cywilny, wykształcenie, dane na temat zatrudnienia, staż pracy)  antropometryczne (wzrost, masa ciała, obwód szyi, BMI)  dotyczące subiektywnej oceny stanu zdrowia, zgłaszanych dolegliwości, stwierdzonych chorób, przyjmowanych leków  dotyczące kłopotów ze snem, oceny senności dziennej (Skala Senności Epworth), symptomów zespołu bezdechu sennego, Kwestionariusz EuroSAS  dotyczące wiedzy kierowców na temat diagnostyki i leczenia zespołu bezdechu sennego  dotyczące udziału w kolizjach/wypadkach drogowych  dotyczące charakterystyki pracy (system i organizacja pracy, czynniki środowiska pracy)  dotyczące stylu życia - nawyk palenia tytoniu, pozazawodowa aktywność fizyczna, nawyki żywieniowe, spożycie alkoholu i innych używek

Działalność edukacyjna. Na terenie zajezdni prowadzono wśród kierowców działalność edukacyjną dotyczącą czynników ryzyka, symptomów, powikłań, metod leczenia oraz profilaktyki zespołu bezdechu sennego. Badania poligraficzne. Badanie poligraficzne wykonywane jest podczas snu i pozwala w sposób nieinwazyjny ocenić przepływ powietrza w górnych drogach oddechowych, chrapanie, wysiłek oddechowy, utlenowanie krwi, czynność serca oraz pozycję ciała. Jest to badanie typu III stosowane w diagnostyce ambulatoryjnej zespołu bezdechu sennego. Wyniki analizy zapisów poligraficznych będą korelowane w końcowym etapie projektu z wynikami badania ankietowego. Opis najważniejszych osiągnięć: Do badań wyłoniono grupę 300 mężczyzn w wieku od 21 do 65 lat. Średnia wieku dla grupy badanej wynosiła 47,310,1 lat. Badanie ankietowe przeprowadzono u 100 kierowców, spośród których kłopoty ze snem zgłaszało 26,0% - najczęściej głośne chrapanie podczas snu (10,0%). Epizody zatrzymania oddechu podczas snu zgłaszało 9,0% kierowców, nadmierną senność dzienną – 4,0% badanych, a wynik w kwestionariuszu EuroSAS ≥ 10 punktów uzyskało 15% osób. Na podstawie analizy wywiadów kwestionariuszowych do badania poligraficznego zakwalifikowano 20 osób, spośród których badanie wykonano u 10 osób.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki o charakterze poznawczym będą publikowane w czasopismach naukowych oraz prezentowane na konferencjach naukowych. Uzyskane wyniki będą miały również istotne znaczenie praktyczne w ocenie ryzyka zespołu bezdechu sennego u kierowców lub kandydatów na kierowcę.

Ocena czynników ryzyka oraz częstości występowania chorób przewlekłych wśród nauczycieli. (CIOP I.N.01.B) Kierownik tematu: prof. dr hab. A. Bortkiewicz

144

Cel badań: Celem głównym projektu jest wstępne rozpoznanie problemu występowania chorób przewlekłych wśród nauczycieli, w tym nauczycieli wykonujących prace o szczególnym charakterze w placówkach specjalnych. Jest to uzasadnione, gdyż nie ma danych na ten temat. Informacje dotyczące stanu zdrowia nauczycieli ograniczają się do zagadnień związanych z chorobami narządu głosu jako chorobami zawodowymi. Natomiast charakter obciążeń w pracy nauczycieli wskazuje, że mogą być oni grupą o podwyższonym ryzyku m.in. chorób układu krążenia czy układu mięśniowo-szkieletowego. Z reprezentatywnego badania GUS, u pracowników działu „Edukacja” (brak danych o grupie samych nauczycieli) wśród problemów zdrowotnych dominowały dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego (bóle pleców - 21,9%, bóle szyi, barku ramion lub rąk, bioder, nóg i stóp po ok. 10%). Bóle głowy i /lub przemęczenie oczu występowało u 14,6% badanych, stres, depresja i niepokój u 7,3%, choroby układu krążenia - 4,6%. Na podstawie uzyskanych w projekcie danych będzie można przygotować strategię ogólnopolskiego badania sytuacji epidemiologicznej dotyczącej chorób przewlekłych wśród nauczycieli z uwzględnieniem zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka. Wyniki takiego badania mogą stanowić podstawę do opracowania wskazówek do działań profilaktycznych w tej grupie zawodowej, w tym zasadności utrzymania tzw. urlopów dla poratowania zdrowia. Określenie problemów zdrowotnych tak ważnej grupy zawodowej jest istotnym zagadnieniem zdrowia publicznego

Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji I etapu projektu zebrano dane z Kuratorium Oświaty w Łodzi na temat wszystkich szkół w województwie łódzkim i przygotowano wykaz tych szkół z uwzględnieniem rodzaju szkoły i miejscowości. W województwie łódzkim działają 3642 szkoły. Przygotowano także zestawienie dotyczące liczby nauczycieli zatrudnionych w różnych rodzajach szkół w Łodzi i poza Łodzią. Dane te były niezbędne do losowania próby do badań. Ze względu na to, że rodzaj szkoły stawia różne wymagania nauczycielom, a także środowisko, w którym znajduje się szkoła również może wpływać na stan zdrowia nauczycieli, wybrano model losowania warstwowego: Dla realizacji celów projektu opracowana została ankieta, w której uwzględniono następujące grupy zagadnień: 1. dane socjo-demograficzne 2. dane na temat stanu zdrowia ocenianego na podstawie samooceny i chorób stwierdzonych wcześniej przez lekarza oraz subiektywnych dolegliwości a także używek, 3. dane dotyczące jakości snu i zaburzeń snu, 4. dane na temat czynników środowiska pracy i zamieszkania oraz czynników psychospołecznych. Ponadto wybrano zestaw kwestionariuszy: Kwestionariusz ogólnego stanu zdrowia (GHQ-12), Międzynarodowy Kwestionariusz Aktywności Fizycznej (IPAQ- wersja polska), Kwestionariusz częstotliwości spożycia żywności FFQ6, Kwestionariusz WAI (Work Ability Index), Kwestionariusz do Subiektywnej Oceny Pracy (SOP), Skalę Spostrzeganego Stresu wg Cohena, Kwestionariusz do oceny zmęczenia.

Opis najważniejszych osiągnięć: Przygotowanie zestawu narzędzi badawczych, wybór szkół do badań (losowanie), przygotowanie i złożenie do druku publikacji

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja p.t. „Choroby przewlekłe u nauczycieli – problem wciąż w Polsce nierozpoznany. Alicja Bortkiewicz, Agata Szyjkowska, Jadwiga Siedlecka, Teresa Makowiec-Dąbrowska, Elżbieta Gadzicka – złożona do druku w czasopiśmie Medycyna Pracy (MEDPR-00831-2018-02)

145

Powrót do życia społecznego kobiety po mastektomii. (PoMasto 2016-1-PL01-KA202- 026748) Kierownik tematu: mgr A. Andysz

Cel badań: System opieki nad kobietami po usunięciu piersi stał się w ostatnich latach jednym z najprężniej rozwijających się tematów w obszarze zdrowia, jednakże brak nam ciągle wyspecjalizowanej i wrażliwej na ten problem kadry medycznej. W większości przypadków opieka kończy się w momencie zakończenia leczenia onkologicznego i usunięcia piersi. Celem projektu PoMasto było zwiększenie świadomości i wrażliwości kadry medycznej jak również zwiększenie ich kompetencji z zakresu nowych rozwiązań psychomedycznych, umiejętności „miękkich” – interpersonalnych, w celu poprawy jakości życia kobiet po mastektomii, w tym ich całkowitego powrotu do aktywnego, pełnowartościowego funkcjonowania w społeczeństwie.

Opis zrealizowanych prac:  Przeprowadzenie warsztatu i mini wykładu na międzynarodowym spotkaniu szkoleniowym.  Opracowanie treści na stronę projektu na podstawie wywiadów ze specjalistami.  Wydruk mini poradników i broszur dla osób wspierających pacjentki.  Dystrybucja mini poradników i broszur dla osób wspierających pacjentki do szpitali i organizacji pacjenckich.  Udział w finale akcji „Łap za biust” – dystrybucja materiałów edukacyjnych.  Przygotowanie angielskiej wersji materiałów edukacyjnych.  Udział w spotkaniu międzynarodowym podsumowującym projekt.  Prezentacja efektów pracy w projekcie.

Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie, publikacja i dystrybucja materiałów edukacyjnych dla pacjentek po mastektomii i specjalistów zajmujących się nimi

Wykorzystanie uzyskanych wyników:  Mini poradnik dla pacjentek i broszura „Pomoc dla pacjentek z diagnozą nowotworu piersi i po mastektomii”  Materiały edukacyjne dostępne na stronie www.pomasto.eu: • „ O psychoterapii w chorobie nowotworowej – częste pytania i odpowiedzi.” • „Kim jest psycholog pracujący z pacjentkami z nowotworem piersi i po mastektomii?” • „Co jako pracownik personelu medycznego możesz zrobić, aby poprawić kontakt z pacjentkami onkologicznymi?”

X. OCENA ŚRODOWISKOWYCH ZAGROŻEŃ ZDROWIA

Wpływ środowiskowego narażenia na substancje zaburzające homeostazę hormonalną na wybrane wskaźniki funkcji tarczycy. (IMP 9.7) Kierownik tematu: prof. dr hab. J. Gromadzińska

146

Cel badań: Celem projektu jest zbadanie czy na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy wpływ ma środowiskowe narażenie na substancje zaburzające funkcjonowanie hormonów, na podstawie narażenia na ftalany.

Opis zrealizowanych prac: W 2018 roku zakończono zbieranie prób biologicznych z zaburzoną funkcją tarczycy (100 osób) oraz od grupy kontrolnej (n=80). Opracowano metodę oznaczania metabolitów ftalanów w moczu techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej z tandemową spektrometrią mas. W próbach moczu analizowano metabolity ftalanu di-2-etyloheksylu (DEHP) – głównego ftalanu wydalanego z moczem: ftalan mono-2-etyloheksylu (MEHP); ftalan mono-2-etylo-5-hydroksyheksylu (5OH MEHP); ftalan mono-2-etylo-5-oksoheksylu (5oxoMEHP), oraz ftalan mono-n-butylu (MnBP) - metabolit ftalanu di-n-butylu; ftalan monobenzylu (MBzP) – metabolit ftalany; nzylobutylu Metabolity ftalanów ekstrahowano z moczu metodą ekstrakcji w fazie stałej (SPE), a następnie poddawano analizie chromatograficznej. Analit, po rozdziale na kolumnie chromatograficznej (kolumna analityczna Atlantis C18, o wymiarach 150×2,1 mm. Temperatura kolumny: 40oC; temperatura komory autosamplera: 6oC; przepływ fazy ruchomej w gradiencie: Acetonitryl (A) / Woda (B): 0,5 min 10% A, 4 min. - wzrost stężenia A do 92%, 92% A przez 8 min. powrót - 3 min.) wprowadzano przez sondę ESI do tandemowego spektrometru mas, gdzie ulega jonizacji, a następnie fragmentacji w komorze kolizyjnej. Jony rozdzielane są w polu elektromagnetycznym filtra kwadrupolowego, zgodnie ze stosunkiem masa/ładunek, a następnie rejestrowane przez detektor. Analizy ilościowej dokonywano przez porównanie stosunku powierzchni piku danego metabolitu ftalanu do wzorca wewnętrznego tego 13 metabolitu znakowanego węglem C4, a stężenie obliczano na podstawie krzywej kalibracyjnej. Wyniki: W Tabeli przedstawiono zakresy stężeń metabolitów ftalanów w grupie pacjentów i w grupie kontrolnej.

Grupa badana Grupa kontrolna

zakres zakres Ftalany mono-2-etyloheksylu, ng/ml 3,7 – 411,8 3,63 – 44,46 Ftalan mono-2-etylo-5 oksoheksylu, 0,95 - 1058 1,08 – 23,87 ng/ml Ftalan nono-2-etylo-5- 5,2 -3884 4,55 – 63,60 hydroksyheksylu, ng/ml Ftalan mono-n-butylu, ng/ml 33,7 – 2491,8 30,4 – 999,5

Ftalan monobenzylu, ng/ml 4,84 – 61,06 3,08 – 19,36

Oznaczono ponadto stężenie selenu w osoczu pacjentów i osób zaliczonych do grupy kontrolnej (79,6±20,6 µg/l vs. 71,9±14,7 µg/l, p<0,05). Przedstawione wyniki są wynikami cząstkowymi, nie upoważniają do wyciągania wniosków ze względu na małą grupę badaną, brak oznaczonych parametrów w grupie odniesienia, brak wyników stężeń metabolitów ftalanów w moczu.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Cele określone w projekcie są ważnym zagadnieniem w badaniu wpływu środowiskowego narażenia na trwałe zanieczyszczenia organiczne w ostatnich latach liczbę zachorowań na choroby tarczycy. Badania te są istotne także

147 dlatego, że do prawidłowego metabolizmu tarczycy niezbędny jest udział 2 pierwiastków: jodu i selenu. Określenie roli substancji zaburzających funkcjonowanie hormonów, Se oraz jodu i równoczesna analiza biochemicznych markerów funkcji tarczycy, może być nie tylko ważnym elementem poznawczym w badaniu patogenezy chorób tarczycy, ale być może w przyszłości przełoży się bezpośrednio na zastosowanie odpowiedniego leczenia w tej grupie chorych. Wymiernym efektem projektu będzie opracowanie nowej techniki analitycznej (oznaczanie ftalanów). Uzyskane wyniki będą prezentowane w postaci publikacji w renomowanych czasopismach.

Urban Labs for Better Health for All in the Baltic Sea Region - boosting cross-sectoral cooperation for health and wellbeing in the cities (Healthy Boost) Kierownik tematu: mgr Piotr Sakowski

Cel badań: Projekt "Healthy Boost" ma na celu wzmocnienie potencjału władz lokalnych w zakresie poprawy zdrowia i dobrego samopoczucia mieszkańców poprzez wdrożenie skutecznej współpracy międzysektorowej. Problematyka projektu dotyczy międzynarodowego wyzwania, jakim jest obciążenie zdrowotne wynikające z niezdrowego stylu życia mieszkańców miasta, którego nie da się rozwiązać za pomocą obecnej rozdrobnionej, niespójnej polityki miejskiej. Ze względu na brak uwzględniania powiązań różnych aspektów życia w mieście - społecznych, środowiskowych, handlowych i fizycznych - ze sferą zdrowia, proponowane działania stanowią jedynie częściowe rozwiązanie złożonego problemu. Głównym problemem jest brak zdolności administratorów miast w połączeniu z ograniczonymi zasobami i nieadekwatną bazą innowacji nietechnologicznych (metody pracy, pomysły, narzędzia i procesy) w sektorze publicznym.

Opis zrealizowanych prac: Okres od 21.09.2018 do 31.12.2018 obejmował fazę kontraktowania. Właściwe prace wdrożeniowe rozpoczynają się od 01.01.2019.

Poszukiwanie przyczyn raka piersi u kobiet – badanie korelacji pomiędzy środowiskowym narażeniem na kadm a gęstością mammograficzną. (PB/2015/17/B/NZ7/02928) Kierownik tematu: dr hab. B. Pepłońska, prof. IMP

Cel badań: Celem projektu jest określenie zależności pomiędzy kadmem a gęstością mammograficzną, która jest silnym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka piersi - jego biomarkerem. Hipoteza badawcza zakłada, iż kadm, jako metaloestrogen wpływa na ryzyko zachorowania na raka piersi, a wskaźnikiem tego ryzyka jest gęstość mammograficzna. Badaniem objętych jest 300 kobiet zgłaszających się na przesiewowe badanie mammograficzne do pracowni mammograficznych Procedury badania obejmowały: wywiad kwestionariuszowy, pomiary antropometryczne, pobranie próbki krwi i moczu oraz badanie mammograficzne. W badaniu zastosowano następujące metody: spektrometria – do oznaczenia stężeń kadmu w moczu; elektrochemiluminescencja – do oznaczeń stężeń próbkach krwi estradiolu, SHBG i prolaktyny;. analizę wolumetrycznej gęstości mammograficznej wykonano w programie Volpara.

Opis zrealizowanych prac: W roku 2018 zakończył się etap terenowy badania. Wykonano oznaczenia stężeń kadmu w moczu. Rozpoczęto etap weryfikacji danych.

Opis najważniejszych osiągnięć: Zakończono etap terenowy badania i wykonano oznaczenia. Ogółem do badania zakwalifikowano 378 kobiet , z czego zdjęcia mammograficzne oraz wywiad i materiał biologiczny uzyskano od 274 kobiet.

148

Ponadnarodowe Działania Dostosowawcze na rzecz Zintegrowanego Zarządzania Jakością Powietrza w Pomieszczeniach Zamkniętych. (Central Europe CE69 InAirQ IMP 1.42) Kierownik tematu: dr inż. A. Kozajda

Cel badań: Pomimo kilku dotychczas podjętych w Europie inicjatyw i projektów dotyczących zarówno monitorowania jakości powietrza w budynkach szkolnych, jak i znalezieniu rozwiązań technicznych mających na celu poprawę jakości powietrza, nadal nie wprowadzono żadnej wspólnej polityki w tym zakresie. Wprawdzie osiągnięto znaczące wyniki, jednak sytuacja pozostała bez zmian, wciąż nie ma unijnego ustawodawstwa dotyczącego jakości powietrza wewnętrznego w budynkach szkolnych. Wyniki pomiarów przeprowadzonych w szkołach oraz badania kwestionariuszowego dotyczącego środowiska domowego i zdrowia uczniów pod kątem występowania dolegliwości układu oddechowego i alergii są podstawą do pokazania skali problemu dla wszystkich zaangażowanych stron. Głównym celem projektu jest przyczynienie się do opracowania wspólnej polityki i planów działań praktycznych oraz zainicjowanie budowania potencjału do ograniczenia negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych niską jakością powietrza wewnętrznego w krajach Europy Środkowej. Aktualnie brakuje zharmonizowanej polityki, należy również odnotować niewystarczającą wiedzę na poziomie podejmowania decyzji, a także brak krajowych wskazówek i protokołów postępowania w celu monitorowania i zarządzania jakością powietrza wewnątrz pomieszczeń. Zakłada się, że zdefiniowanie wpływu jakości powietrza w pomieszczeniach zamkniętych na stan zdrowia dzieci, jako szczególnie podatnej populacji spowoduje podjęcie zintegrowanych, międzynarodowych działań w celu poprawy zdrowotności środowiska szkolnego w krajach Europy Środkowej. Cele szczegółowe projektu obejmują redukcję wpływu zanieczyszczeń powietrza wewnętrznego powodowanych przez działalność człowieka poprzez opracowanie wspólnej międzynarodowej strategii oraz ograniczenie niekorzystnych skutków zdrowotnych związanych z zanieczyszczeniem powietrza u szczególnie podatnej populacji, jaką są dzieci poprzez podniesienie świadomości i wiedzy osób zarządzających środowiskiem szkolnym. Rezultaty projektu (strategia dla krajów Europy Środkowej, narzędzia, plany działań praktycznych ograniczających zanieczyszczenie powietrza wewnętrznego i programy kursów budowania potencjału wśród kadry związanej ze środowiskiem szkolnym) przyczynią się do zrównoważonego rozwoju środowiska społecznego, poprawy jakości życia i konkurencyjności gospodarczej, mierzonego pozytywnymi zmianami w zakresie zdrowia ludzkiego.

Opis zrealizowanych prac: W ramach projektu InAirQ w 2018 roku zakończono kampanię pomiarową realizowaną w szkołach w sezonie grzewczym 2017/2018. Wyniki uzyskane ze szkół, w tym z pomiarów i badań kwestionariuszowych, zostały wprowadzone do bazy danych, stanowiącej Wirtulane Repozytorium Zdrowia. Opracowano i obliczono indeksy zdrowia i komfortu jako ważne wskaźniki poziomu jakości powietrza w szkołach i jego wpływu na zdrowie dzieci. Wyniki pomiarów wraz z ich interpretacją zostały przekazane do szkół w postaci obszernych i szczegółowych sprawozdań. Zorganizowano dwa spotkania robocze partnerów projektu w Łodzi i Pradze oraz wizytę benchmarkową w szkołach w Finlandii. Opracowano dokument Plan Działania w zakresie Jakości Powietrza dla Polski, zawierający zestaw działań mających na celu poprawę jakości powietrza wewnętrznego w szkołach. Działania te mogą być podejmowane przez instytucje utrzymujące szkoły, dyrekcje szkolne i nauczycieli. W ciągu całego roku prowadzono akcje

149 promocyjne w Internecie (strony www, media społecznościowe), mediach (prasa, telewizja) oraz bezpośrednie (w szkołach) podnoszące świadomość grup docelowych (dzieci, rodzice, nauczyciele, dyrekcje szkolne, populacja ogólna).

Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzenie kampanii pomiarowej w szkołach. Wyniki zostaną wykorzystane w kursach budowania potencjału u grup docelowych (dyrekcje szkolne, nauczyciele, instytucje utrzymujące szkoły) oraz będą stanowiły podstawę co najmniej dwóch publikacji naukowych. Opracowanie Plan Działania w zakresie Jakości Powietrza dla Polski, dokumentu zawierającego zestaw działań mających na celu poprawę jakości powietrza wewnętrznego w szkołach.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Szabados M., Csákó Z., Kozajda A., Kukec A., Jutraz A., Otorepec P., Kotlik B., Kazmarová H., Dongiovanni A., Di Maggio A., Rudnai P., Szigeti T. “Indoor air quality in primary school buildings across Central Europe – The InAirQ study.” International Conference on Risk Assessment of Indoor Air Chemicals, September 16 – 18, 2018, Berlin, Germany

Wpływ środowiska na zdrowie na podstawie badań populacyjnych. (HEALS FP7/603946/2013 IMP 10.29) Kierownik tematu: prof. dr hab. K. Polańska

Cel badań: Celem projektu jest ocena wpływu czynników środowiskowych, z uwzględnieniem indywidualnie uwarunkowanej wrażliwości, na zdrowie, na podstawie badań populacyjnych.

Opis zrealizowanych prac: Zgodnie z harmonogramem projektu, zespół IMP zaangażowany był w realizację zadań wyodrębnianych w 4 grupach roboczych. Kontynuowana była współpraca z istniejącymi jednostkami naukowymi realizującymi badania odnoszące się do wpływu czynników środowiskowych i genetycznych na zdrowie. Udostępnione zostały dane z kohorty REPRO_PL w celu wykonania analiz zaplanowanych w projekcie. Wykonane zostały analizy statystyczne dotyczące wpływu ekspozycji środowiskowej na rozwój neurobehawioralny dzieci na podstawie kohort PHIME i REPRO_PL. Kontynuowana była realizacja badania EXHES.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonana została szczegółowa analiza biomarkerów narażenia na czynniki środowiskowe. Utworzono biobank w ramach badania EXHES. Wykonanych zostało szereg analiz dla istniejących kohort matka-dziecko dotyczących nadwagi i otyłości przed ciążą oraz przyrostu masy ciała w czasie ciąży.

Wykorzystanie uzyskanych wyników:  Santos S, et al. Gestational weight gain charts for different body mass index groups for women in Europe, North America, and Oceania. BMC Medicine. 2018;16(1):201.  Patro Golab, et al. Influence of maternal obesity on the association between common pregnancy complications and risk of childhood obesity: an individual participant data meta-analysis. The Lancet Child Adolescent Health. 2018;2(11):812-821.  Steckling N, et al. Biomarkers of exposure in environment-wide association studies – Opportunities to decode the exposome using human biomonitoring data. Environmental Research 2018; 597-624=4,732)

150

XI. EPIDEMIOLOGICZNA OCENA RYZYKA ZDROWOTNEGO EKSPOZYCJI ZAWODOWEJ I ŚRODOWISKOWEJ

Analiza czynników przyczynowych chorób zawodowych w Polsce. (IMP 10.4) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Hanke

Cel badań: Celem analizy jest coroczna ocena poziomu zapadalności na choroby zawodowe w kraju wraz z identyfikacją czynników przyczynowych i wskazywaniem działów, sektorów gospodarki oraz obszarów administracyjnych o podwyższonym stopniu zagrożenia chorobami zawodowymi w celu rekomendowania niezbędnych działań prewencyjnych. Opis zrealizowanych prac: Analizę przeprowadzono na podstawie „Kart stwierdzenia choroby zawodowej” przesłanych obligatoryjnie przez stacje sanitarno-epidemiologiczne do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. W 2017 r. stwierdzono w Polsce 1942 przypadków chorób zawodowych (o 177 przypadków tj. o 8,4% mniej w porównaniu z rokiem 2016). Największy spadek w liczbach bezwzględnych odnotowano w pylicach płuc (o 188 przypadków tj. o 31,2%). Zachorowalność ogólną na choroby zawodowe w Polsce w 2017 r. kształtowały głównie: pylice płuc, choroby zakaźne lub pasożytnicze, przewlekłe choroby narządu głosu, choroby obwodowego układu nerwowego, ubytek słuchu. Dokonano szczegółowej analizy danych dotyczących występowania chorób zawodowych wśród pracowników ochrony zdrowia i pomocy społecznej. W latach 2009–2016 stwierdzono 1462 chorób u pracowników ochrony zdrowia i pomocy społecznej. W 2016 roku liczba przypadków była o 42,6% mniejsza niż w 2009 roku. Średni roczny współczynnik zapadalności wynosił 26,3 przypadków na 100 tys. zatrudnionych. Najczęściej rozpoznawane były choroby zakaźne i pasożytnicze (64,8%), a następnie choroby obwodowego układu nerwowego (9,6%), choroby skóry (8,9%), choroby układu ruchu (8,3%) i choroby narządu głosu (3,2%). Pozostałe patologie stanowiły łącznie 5,1%. Wśród chorób zakaźnych lub pasożytniczych najczęściej stwierdzano wirusowe zapalenie wątroby (56%) i gruźlicę (39%). Niemal co drugi przypadek choroby zawodowej u pracowników opieki zdrowotnej dotyczył osób wykonujących zawód pielęgniarki (47,8%). Zapadalność na choroby zawodowe mierzona liczbą przypadków na 10 tys. uprawnionych do wykonywania zawodu najwyższa jest wśród dentystów. Istotne jest więc propagowanie w tych środowiskach wiedzy na temat zagrożeń i ewentualnych metod ich zapobiegania. Opis najważniejszych osiągnięć: Wyniki analizy w 2017 roku potwierdziły odnotowywane od kilkunastu lat zmniejszanie się „klasycznych” chorób zawodowych, co wskazuje na konieczność weryfikacji wykazu chorób uznanych za zawodowe pod kątem czynników szkodliwych i uciążliwych występujących we współczesnym środowisku pracy. Wskazane sekcje i działy gospodarki narodowej o wysokim ryzyku zagrożenia chorobami zawodowymi powinny być przedmiotem wnikliwego nadzoru nad warunkami pracy. Wysokie ryzyko zachorowalności na określone patologie jest przesłanką do opracowania i wdrażania medycznych programów profilaktycznych dla pracowników tych grup zawodowych.

Wpływ środowiska praktycznej nauki zawodu na stan zdrowia jamy ustnej, uczniów szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym kierunków gastronomicznych i elektryczno- informatycznych. (IMP 10.25) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Hanke

151

Cel badań: Cel główny: Ocena wpływu środowiska przyszłej pracy na ogólny stan zdrowia i stan zdrowia jamy ustnej uczniów szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym kierunków gastronomicznym i elektryczno-informatycznym.

Cele szczegółowe:  Określenie stanu zdrowia jamy ustnej uczniów w klasie I , zaraz po przejściu z gimnazjum do nowej szkoły, oraz w III technikum- po trzech latach praktycznej nauki zawodu. Stan zdrowia jamy ustnej określony na podstawie wskaźników: frekwencji próchnicy PUW, wskaźnika leczenia próchnicy, wskaźnika potrzeb leczniczych CPITN, wskaźnika płytki bakteryjnej Plaque Index i wskaźnika stanu zdrowia dziąseł.  Omówienie istniejących w populacji, uczniów szkół ponadgimnazjalnych dysfunkcji narzadu żucia, wraz ze współistniejącymi wadami zgryzu i para funkcjami. Zbadanie zależności między typem temperamentu a występowaniem zaburzeń czynnościowych narządu żucia.  Omówienie ogólnego stanu zdrowia uczniów w klasie I, w porównaniu ze stanem zdrowia po trzech latach praktycznej nauki zawodu. Zbadanie zależności między typem temperamentu a skłonnością do występowania otyłości.  Określenie zachowań prozdrowotnych, higienizacyjnych i żywieniowych wśród uczniów technikum gastronomicznego i elektryczno-informatycznego deklarowanych w klasie I, w porównaniu z deklarowanymi w klasie III ) po trzech latach praktycznej nauki zawodu).

Opis zrealizowanych prac: Przeprowadzono Etap I, II i III prac. Etap I: badanie ankietowe nt ogólnego stanu zdrowia, nawyków higienizacyjnych jamy ustnej, dietetycznych, aktywności fizycznej, używek, stresu oraz badanie fizykalne –stan zdrowia jamy ustnej oraz podstawowe parametry antopologiczne. Etap II: badanie ankietowe temperamentu uczniów włączonych do badania w etapie I. Etap III: Badanie kontrolne po trzech latach praktycznej nauki zawodu, wykonane wg konspektu badań z I etapu badań. Grupa badawcza-uczniowie technikum Gastronomicznego w Łodzi oraz technikum Elektryczno-Informatycznego w Pabianicach rocznik 2015-2019

Opis najważniejszych osiągnięć: W badaniu wzięło udział 166 uczniów klas pierwszych technikum rocznika 2015/2016. 104 badanych uczęszczało do technikum Gastronomicznego w Łodzi (grupa badana), w tym 53,8% stanowiły dziewczęta, a 46,2% chłopcy. 62 badanych uczęszczało do technikum Elektryczno-Informatycznego w Pabianicach (grupa kontrolna) gdzie 86% stanowili chłopcy, a 14% dziewczęta. W trakcie badania stwierdzono w obu szkołach podobną liczbę dzieci z aktywną, próchnicą. W grupie badanej, osoby z niewyleczoną próchnicą stanowiły 51,9%. Ilość chorych zębów wahała się od 1 do 13. Średnia stanowiła 3,5 chorego zęba na ucznia. W grupie porównawczej uczniowie z niewyleczoną próchnicą stanowili 47,6%. Liczba chorych zębów występowała w przedziale 1-11, średnia przypadała około 4 chorych zębów na ucznia. Osób całkowicie wolnych od próchnicy, w grupie badanej stwierdzono 6,7%, w grupie porównawczej 27,7%. Różnica w stanie zdrowia jamy ustnej znalazła także odwzorowanie w deklarowanych nawykach żywieniowych, higieny i profilaktyki zdrowia jamy ustnej. Młodzież z grupy badanej, w porównaniu z grupą porównawczą, mniej regularnie się odżywiają, drugie śniadanie w szkole stanowią głównie wysoko węglowodanowe przekąski bogate w cukry proste. Aż 38,23% osób z grupy badanej ma nadwagę lub otyłość. W grupie porównawczej nadwagę lub otyłość ma jedynie 15% osób. Młodzież z grupy badanej więcej i regularniej pali papierosy

152 oraz spożywa alkohol. Deklaruje, że leczy się stomatologicznie, lecz u większości badanych, ostatnia wizyta stomatologiczna była około 1,5-2 lata temu i była jedynie wizytą kontrolną. Obie grupy deklarują szczotkowanie zębów głównie 1-2 x dziennie. W grupie badanej, natomiast, tylko w pojedynczych przypadkach, szczotkowanie jest uzupełnione zastosowaniem nitki i płukanki do jamy ustnej. Młodzież w grupie badanej jest mniej zmotywowana do profilaktyki i dbałości o własne zdrowie, niż osoby z grupy kontrolnej. Szczegółowe dane są w trakcie analizy.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: planowane publikacje, wystąpienia na konferencjach,  przygotowanie rozprawy doktorskiej pt. "Stan zdrowia jamy ustnej uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym, gastronomicznym i elektroinformatycznym". na podstawie wyników badań uzyskanych w ramach projektu  opublikowanie prac powstałych z realizacji obecnie sprawozdawanego tematu statutowego, według poniższego harmonogramu.

Badanie zależności pomiędzy pracą w nocy a gęstością mineralną kości kobiet. (IMP 10.27) Kierownik tematu: dr A. Bukowska-Damska

Cel badań: Celem projektu jest ocena zależności pomiędzy pracą w nocy a gęstością mineralną kości kobiet w oparciu o wyniki 200 kobiet powyżej 40 roku życia zatrudnionych w zakładach przemysłowych. Hipoteza badawcza zakłada, że praca na zmiany nocne, której towarzyszy brak snu oraz ekspozycja na sztuczne światło w nocy może hamować wydzielanie melatoniny oraz pośrednio przyczyniać się do zmniejszenia gęstości kości i rozwoju osteoporozy.

Opis zrealizowanych prac: Na trzeci rok realizacji projektu zaplanowanym zadaniem było przeprowadzenie badania obejmującego 50 kobiet. Procedury projektu obejmowały: badanie ankietowe, pomiary antropometryczne, badanie analizatorem składu ciała, pobranie porannej próbki krwi (oznaczenie stężenia wapnia, estradiolu, parathormonu) i moczu oraz badanie densytometryczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz szyjki kości udowej. W oparciu o współpracę z lekarzem medycyny pracy oraz specjalistą ds. BHP na terenie zakładu przemysłowego w Rzgowie pomyślnie został przeprowadzony etap terenowy badania. W 2018r. zgodę na udział w badaniu wyraziło 45 kobiet (90%). Wszystkie respondentki samodzielnie wypełniły ankietę. Ankieta odbierana była od respondentek przez koordynatora badania na terenie zakładu pracy przed przystąpieniem do procedur medycznych. U wszystkich kobiet wykonano podstawowe pomiary antropometryczne (wysokości, ciężaru ciała i obwodów bioder i talii). Badanie analizatorem składu ciała (pomiar zawartości w ciele wody, tkanki tłuszczowej, mięśniowej i kostnej) zostało wykonane u 43 kobiet. Krew pobrano od 43 kobiet. Na bieżąco wykonywano analizę stężenia wapnia, estradiolu i parathormonu w surowicy. Poranna próbka moczu została pobrana od 38 kobiet. Pozostały materiał biologiczny został przetworzony i zabezpieczony. Badanie densytometryczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz szyjki kości udowej zostało wykonane przy użyciu atestowanego densytometru według obowiązujących standardowych procedur na terenie zakładu pracy (mobilny densytobus) u 45 kobiet. Utworzona w poprzednich latach realizacji projektu baza danych respondentek została uzupełniona o dane zgromadzone w 2018r.. W ciągu 3 lat trwania projektu uczestniczyło łącznie 195 kobiet (91 kobiet pracujących na zmiany nocne oraz 104 pracujące tylko w ciągu dnia).

153

W 2018 w czasopiśmie Chronobiology International opublikowany został artykuł przeglądowy pt. „Night shift work and osteoporosis – evidence and hypothesis”, w którym zostały opisane: czynniki ryzyka i etiologia osteoporozy, wyniki dotychczas przeprowadzonych badań epidemiologicznych dotyczących zależności pomiędzy pracą w systemie rotacyjnych zmian nocnych a osteoporozą u pracowników oraz potencjalne mechanizmy biologiczne wyjaśniające omawiane zależności, w tym szczególne znaczenie melatoniny.

Opis najważniejszych osiągnięć: Nawiązana została współpraca z 4 zakładami przemysłowymi w Rzgowie, Konstantynowie Łódzkim i Zgierzu, która może być kontynuowana. Pomyślnie zrealizowany został etap terenowy badania, w którym uczestniczyło łącznie 195 kobiet (97,5%).

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Dane zebrane w trakcie realizacji projektu będą wykorzystane w dalszym etapie badań nad osteoporozą. Zebrany materiał umożliwi testowanie hipotez dotyczących związku pomiędzy pracą na zmiany nocne a gęstością mineralna kości kobiet oraz ryzykiem wystąpienia złamań niskoenergetycznych.

Fenole środowiskowe i ich wpływ na jakość nasienia i stężenie hormonów płciowych. (IMP 10.30) Kierownik tematu: dr hab. J. Jurewicz prof. IMP

Cel badań: Celem proponowanego badania jest ocena wpływu ekspozycji na wybrane fenole środowiskowe (oksybenzon, triclosan, bisfenol A) na jakość nasienia i stężenie hormonów płciowych. Cele szczegółowe dotyczą: a) oceny jakości nasienia i stężenia hormonów płciowych b) oceny czynników związanych ze stylem życia (palenie, picie alkoholu, aktywność fizyczna, dieta, stres, inne narażenia), które zostaną uwzględnione w analizie jako potencjalne czynniki zakłócające c) oceny narażenia na wybrane fenole środowiskowe (oksybenzon, triclosan, bisfenol A)

Opis zrealizowanych prac: Badaniem zostało objętych 344 mężczyzn, którzy zgłosili się do poradni leczenia niepłodności w celach diagnostycznych z prawidłową liczbą plemników w nasieniu (liczba plemników 15-300 mln/ml). Każdy z badanych został poproszony o wypełnienie kwestionariusza. Wywiad obejmował dane odnośnie cech społeczno- demograficznych, oraz zawierał szczegółowe pytania na temat przebytych chorób mogących mieć wpływ na jakość nasienia (wnętrostwo, operacje jąder, urazy jader, nagminne zapalenie przyusznic >15 roku życia). Od badanych osób uzyskano materiał biologiczny: nasienie, krew, mocz i ślinę. W moczu oznaczono wybrane fenole środowiskowe (oksybenzon, triklosan, bisfenol A) techniką chromatografii gazowej z tandemową spektrometrią mas (GC-MS/MS). Oznaczono podstawowe parametry nasienia (liczbę plemników, ruchliwość, morfologię) oraz stężenie hormonów płciowych (FSH, estradiol, testosteron) metodą chemiluminescencyjną z wykorzystaniem komercyjnych zestawów. Przeprowadzono ocenę zależności pomiędzy badanymi czynnikami środowiskowymi a jakością nasienia za pomocą regresji liniowej.

154

Stężenie (średnia geometryczna ±SD) wybranych fenoli środowiskowych w moczu badanych osób wynosiło: 1. triclosanu: 4,75±9,92 µg/l i 4,27±7,81 µg/g kreatyniny (wykryty w 84,13 % prób badanych) 2. oksybenzonu: 6,48±5,90 µg/l i 5,25 ± 4,13 µg/g kreatyniny (wykryty w 98,10 % prób badanych) 3. bisfenolu A: 1,84±2,52 µg/l i 1,64± 2,32 µg/g kreatyniny (wykryty w 98,10 % prób badanych) Czynnikami zakłócającymi związanymi z badanym efektem zdrowotnym (jakością nasienia i stężeniem hormonów płciowych) i ekspozycją na fenole środowiskowe były: czas abstynencji przed badaniem nasienia, przebyte choroby mogące mieć wpływ na jakość nasienia, wiek, palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Czynniki te zostały uwzględnione w analizie wpływu ekspozycji na fenole środowiskowe na jakość nasienia i stężenie wybranych hormonów płciowych. Wykazano, że narażenie na bisfenol A wpływa negatywnie na ruchliwość plemników (p=0,03) oraz zwiększa odsetek plemników niedojrzałych (HDS (ang. percentage of immature sperm)) (p=0,01), stężenie estradiolu i testosteronu (p=0,02 i p=0,04 odpowiednio). Stężenie triklosanu w moczu w zakresie od 50th-75th percentyla i ≥50 percentyla wpływało pozytywnie na odsetek plemników z nieprawidłową morfologią (p=0,016 i p=0,002 odpowiednio). Narażenie na oksybenzon nie wpływało na żaden z badanych parametrów nasienia.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że osoby uczestniczące w badaniu były środowiskowo eksponowane na badane fenole środowiskowe. Stężenie (średnia geometryczna ±SD) wybranych fenoli środowiskowych w moczu badanych osób wynosiło: triclosanu: 4.75±9.92 µg/l i 4.27±7.81 µg/g kreatyniny (wykryty w 84,13 % prób badanych); oksybenzonu: 6,48±5,90 µg/l i 5,25 ± 4.13 µg/g kreatyniny (wykryty w 98,10 % prób badanych), bisfenolu A: 1,84±2,52 µg/l i 1,64± 2,32 µg/g kreatyniny (wykryty w 98,10 % prób badanych) i było podobne do poziomu tych związków w innych badaniach wśród mężczyzn uczęszczających do kliniki leczenia niepłodności w celach diagnostycznych jak i w populacjach generalnych. Wykazano, że narażenie na bisfenol A wpływa negatywnie na ruchliwość plemników (p=0,03) oraz zwiększa odsetek plemników niedojrzałych (HDS (ang. percentage of immature sperm)) (p=0,01), stężenie estradiolu i testosteronu (p=0,02 i p=0,04 odpowiednio). Stężenie triklosanu w moczu w zakresie od 50th-75th percentyla i ≥50 percentyla wpływało pozytywnie na odsetek plemników z nieprawidłową morfologią (p=0,016 i p=0,002 odpowiednio). Narażenie na oksybenzon nie wpływało na żaden z badanych parametrów nasienia i stężenie hormonów płciowych. Jest pierwsze badanie w Polsce pozwalające zapoznać się z wielkością ekspozycji na oksybenzon i triklosan.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane w ramach realizacji tematu zostały wykorzystane do przygotowania publikacji naukowych: „Environmental levels of triclosan and male fertility” Jurewicz J, Radwan M, Wielgomas B, Kałużny P, Klimowska A, Radwan P, Hanke W.; „Urinary bisphenol A levels and male fertility” . Radwan M., Wielgomas B., Dziewirska E., Radwan P., Kałużny P., Klimowska A., Hanke W., Jurewicz J.

155

“Urinary bisphenol A levels and male fertility”. Radwan M., Wielgomas B., Dziewirska E., Radwan P., Kałużny P., Klimowska A., Hanke W., Jurewicz J. Am J of Men’s Health 2018 doi:10.1177/1557988318799163 Wyniki będą stanowiły ponadto cenne narzędzie dla lekarzy pierwszego kontaktu, lekarzy specjalistów zajmujących się problemami niepłodności, instytucji samorządowych i rządowych zajmujących się planowaniem ochrony zdrowia.

Dieta w czasie ciąży a rozwój neurobehawioralny dzieci w pierwszych latach po urodzeniu. (IMP 10.31) Kierownik tematu: prof. dr hab. K. Polańska

Cel badań: Celem badania jest ocena wpływu diety matki w czasie ciąży na rozwój psychoruchowy dzieci w pierwszych latach po urodzeniu.

Cele szczegółowe dotyczą 1) analizy diety matki w czasie ciąży na podstawie kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności oraz 24-godzinnego wywiadu żywieniowego, 2) analizy danych uzyskanych na podstawie wywiadów żywieniowych z wynikami analiz biochemicznych, 3) oceny zależności miedzy dietą matki w czasie ciąży a rozwojem psychoruchowym dzieci w pierwszych latach po urodzeniu.

Opis zrealizowanych prac: Podstawę analiz stanowiły dane kwestionariuszowe zebrane w ramach wcześniej realizowanych projektów badawczych dla Polskiej Kohorty Matka- Dziecko (kohorta REPRO_PL). Dieta kobiet ciężarnych oszacowana została na podstawie 2 kwestionariuszy: 1) kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności (FFQ, Food Frequency Questionnaire) oraz 24-godzinnyego wywiadu żywieniowego. Kwestionariusze wypełniane były przez kobiety w drugim trymestrze ciąży (20-24 tydzień ciąży). FFQ uwzględniał częstotliwość spożycia (nie spożywam, 1-3, 4-6 razy w tygodniu, codziennie, 1-3 razy w miesiącu, rzadziej niż raz w miesiącu) i wielkość spożywanych porcji dla 56 produktów. Częstotliwość spożywania posiłków dla każdego rodzaju żywności została przekształcona na tzw. „dzienne spożycie”. Badane osoby zostały podzielone na podstawie składników spożywanej diety na dwie grupy: dieta „Prudent” i „Western”. Dieta „Prudent” charakteryzowała się dużym spożyciem warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, drobiu oraz ryb. Z kolei typ diety „Western” charakteryzował się wysokim spożyciem czerwonego mięsa, rafinowanych zbóż oraz żywności o wysokiej zawartości tłuszczu. Dodatkowo w Zakładzie Higieny Żywienia i Dietetyki UM w Łodzi na podstawie wywiadów żywieniowych ocenione zostały wartość odżywcza i skład spożywanej diety. Obliczona została zawartość następujących mikroelementów i witamin w spożywanej diecie (dla dziennego spożycia): kwas foliowy, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Ca, witamina A, E, D). W celu obliczenia całkowitego dziennego spożycia dane zostały zwiększone o zawartość poszczególnych składników w spożywanych preparatach witaminowych (analizowano skład spożywanych preparatów, dawkę i częstotliwość spożycia). Przeprowadzone analizy wykazały, że wiek powyżej 30 roku życia (β=0.3; p<0.01), wykształcenie wyższe (β=0.3; p<0.01) wyższy status społeczno-ekonomiczny (SES) (β=0.2; p<0.01), oraz uprawianie rekreacyjnej aktywności fizycznej na poziomie zalecanym dla kobiet w ciąży (β=0.2; p<0.01) były istotnymi statystycznie determinantami tzw. zdrowej diety (na podstawie uzyskanych

156 wyników przygotowana została publikacja naukowa wysłana do IJERPH; IF=2,14). W badanej populacji ponad 90% kobiet przyjmowała witaminy lub suplementy w pierwszym trymestrze ciąży (najczęściej preparaty te zawierały kwas foliowy, witaminę D, żelazo i selen). Pomimo dodatkowego spożycia preparatów witaminowych ogromna większość badanych kobiet nie osiągała zalecanego dziennego spożycia (z diety i suplementów) badanych witamin i mikroelementów (powyżej 60% dla witaminy D, Ca, Zn, Fe, Mg). Stężenie Zn, Cu i Se w osoczu krwi pobranej w pierwszym trymestrze ciąży wynosiło odpowiednio 0.91 ± 0.27 mg/l, 1.98 ± 0.57 mg/l i 48.35 ± 10.54 μg/l. Kobiety, które deklarowały uprawianie rekreacyjnej aktywności fizycznej miały większą szansę osiągania zalecanych norm dla dziennego spożycia witaminy A i Se niż kobiety, które takiej aktywności na poziomie zalecanym nie deklarowały (OR=1,5; OR=1,6; p=≤0.01). Dodatkowo, większa szansa osiągnięcia dziennej normy dla witaminy A, D oraz Se i Cu zaobserwowana była w grupie kobiet, dla których aktualna ciąża była drugą lub kolejną (OR=1,5; OR=1,4; OR=1,5; OR=1,4; p=≤0.02).

Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie 2 kwestionariuszy: 1) kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności (FFQ, Food Frequency Questionnaire) oraz 24-godzinnyego wywiadu żywieniowego oceniona została dieta kobiet ciężarnych. Zdrowszy model zachowań żywieniowych (przewaga diety „Prudent”) zaobserwowano w grupie kobiet powyżej 30 roku życia (β=0.3; p<0.01), posiadających wykształcenie wyższe (β=0.3; p<0.01), wyższy status społeczno-ekonomiczny (SES) (β=0.2; p<0.01), oraz tych, które deklarowały uprawianie rekreacyjnej aktywności fizycznej na poziomie zalecanym dla kobiet w ciąży (β=0.2; p<0.01). W badanej populacji ponad 90% kobiet przyjmowała witaminy lub suplementy w pierwszym trymestrze ciąży (najczęściej preparaty te zawierały kwas foliowy, witaminę D, żelazo i selen). Pomimo dodatkowego spożycia preparatów witaminowych ogromna większość badanych kobiet nie osiągała zalecanego dziennego spożycia (z diety i suplementów) analizowanych witamin i mikroelementów (powyżej 60% dla witaminy D, Ca, Zn, Fe, Mg). Stężenie Zn, Cu i Se w osoczu krwi pobranej w pierwszym trymestrze ciąży wynosiło odpowiednio 0.91 ± 0.27 mg/l, 1.98 ± 0.57 mg/l i 48.35 ± 10.54 μg/l. Kobiety, które deklarowały uprawianie rekreacyjnej aktywności fizycznej miały większą szansę osiągania zalecanych norm dla dziennego spożycia witaminy A i Se niż kobiety, które takiej aktywności na poziomie zalecanym nie deklarowały (OR=1,5; OR=1,6; p=≤0.01). Dodatkowo, większa szansa osiągnięcia dziennej normy dla witaminy A, D oraz Se i Cu zaobserwowana była w grupie kobiet, dla których aktualna ciąża była drugą lub kolejną (OR=1,5; OR=1,4; OR=1,5; OR=1,4; p=≤0.02).

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane w pierwszym i drugim roku realizacji tematu zostaną wykorzystane do wykonania analiz dotyczących wpływu diety matki w czasie ciąży na rozwój neurobehawioralny dzieci w pierwszych latach życia. Z uzyskanych wyników przygotowane zostały 2 publikacje naukowe: 1) „Sociodemographic, lifestyle, environmental and pregnancy-related determinants of dietary patterns during pregnancy” (E. Wesołowska, A. Jankowska, E. Trafalska, P. Kałużny, M. Grzesiak, J. Dominowska, W. Hanke, G. Calamandrei, Kinga Polańska) – praca wysłana do IJERPH oraz 2) „Assessment of dietary intake and mineral status i pregnant women” (E. Wesołowska, A. Jankowska, E. Trafalska, P. Kałużny, M. Grzesiak, J. Dominowska, W. Hanke, G. Calamandrei, Kinga Polańska) – praca będzie wysłana do Environmental Research.

157

Praca w systemie zmianowym a dieta pielęgniarek i położnych. (IMP 10.32) Kierownik tematu: dr hab. B. Pepłońska, prof. IMP

Cel badań: Celem badania była ocena zależności pomiędzy pracą w nocy a dietą pielęgniarek i położnych. Hipoteza badawcza zakładała, że praca w nocy powoduje nieprawidłowości w sposobie odżywiania, co może przyczyniać się do powstawania lub rozwoju otyłości i innych przewlekłych patologii.

Opis zrealizowanych prac: W drugim roku realizacji tematu przeprowadzona została analiza danych zebranych drogą wywiadu żywieniowego (FFQ- 151 produktów spożywczych) nt. częstości i ilości spożywanych pokarmów. Analizą objęto dane od 522 pielęgniarek i położnych (251 pracujących w porze nocnej i 271 pracujących wyłącznie w dzień), które wzięły udział w badaniu przekrojowym (w latach 2008-2010) oraz uczestniczyły w badaniu ankietowym w latach 2014-2015. Dane z wywiadu posłużyły do obliczenia średniego dziennego spożycia całkowitej energii i poszczególnych składników odżywczych tj. białka, węglowodanów, tłuszczów, witamin oraz składników mineralnych. Średnie dzienne spożycie poszczególnych składników pokarmowych porównano z wartościami rekomendowanymi. W drodze analizy metodą regresji liniowej oszacowano średnie dzienne spożycie w badanych grupach kobiet według systemu pracy, obliczono istotność obserwowanych różnic uwzględniając następujące zmienne zakłócające: wiek, iloraz talia/biodra, wysokość ciała, liczba dzieci, stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych, lub innych hormonów płciowych, rozpoznaną chorobę układu pokarmowego lub cukrzycy, palenie tytoniu, porę roku, całkowitą liczbę lat pracy i chronotyp. Analiza statystyczna danych przeprowadzona została w programie statystycznym R. Uzyskane wyniki opisano w publikacji „Rotating night shift work and nutrition pattern of nurses and midwives”. B.Pepłońska, P.Kałużny, E.Trafalska. Praca wysłana została do redakcji międzynarodowego czasopisma. Ponadto przygotowana została praca poglądowa pod tytułem “Association between night shift work and nutrition pattern among nurses: literature review” B.Pepłońska, P.Nowak, E.Trafalska. Praca została zaakceptowana do druku w Medycynie Pracy (2019(3)).

Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie analizy danych z wywiadu żywieniowego uzyskanych w badaniu przekrojowym 522 pielęgniarek i położnych (251 pracujących w porze nocnej i 271 pracujących wyłącznie w dzień), przeprowadzono analizę związku pomiędzy pracą w porze nocnej a zwyczajowym spożyciem całkowitej energii i poszczególnych składników odżywczych. Badanie wykazało niekorzystną dla zdrowia modyfikację diety u kobiet pracujących w systemie rotacyjnym w porównaniu do diety kobiet pracujących wyłącznie w ciągu dnia polegającą na zwiększonej ilości spożywanej dziennie energii (2005 kcal vs 1850 kcal), kwasów tłuszczowych (77.9 g vs 70.4 g), cholesterolu (277mg vs 258 mg), węglowodanów (266 g vs 244 g) i sacharozy (55.8 vs 48.6 g). Długość stażu pracy w porze nocnej była związana z mniejszym spożyciem wapnia, fosforu, witaminy A, witaminy C oraz % energii pochodzącej z białek. W ramach tematu przeprowadzono także analizę literatury dotyczącej zależności pomiędzy pracą wykonywaną w systemie zmianowym a sposobem odżywiania pielęgniarek i położnych. Zidentyfikowano, opisywane w literaturze przedmiotu, niekorzystne dla zdrowia modyfikacje sposobu odżywiania związane z systemem pracy zmianowej. Wyniki projektu, zgodnie z planem, zostały opracowane w postaci dwóch publikacji: poglądowej i oryginalnej.

158

Wykorzystanie uzyskanych wyników: W ramach projektu opracowano dwie publikacje: pracę poglądową i pracę oryginalną. Analiza istniejącej wiedzy z badań epidemiologicznych pozwoliła na identyfikację niekorzystnych zjawisk dotyczących sposobu odżywiania wynikających z wykonywania pracy w systemie zmianowym w szczególności w porze nocnej. Na tej podstawie oraz w oparciu o wyniki badań własnych zaplanowanych w przebiegu realizowanego projektu sformułowano zalecenia dla pielęgniarek i położnych dotyczące zdrowej diety w profilaktyce otyłości, zaburzeń i chorób przewlekłych.

Wieloletnia obserwacja epidemiologiczna skutków zdrowotnych środowiskowego narażenia na pył azbestu (badanie follow-up). (IMP 10.33) Kierownik tematu: dr hab. B. Świątkowska

Cel badań: Celem podjętych badań jest ocena występowania międzybłoniaków opłucnej w populacji ekstremalnie eksponowanej na pył azbestu w wyniku wieloletniego funkcjonowania dużego zakładu wyrobów azbestowo-cementowych oraz wykorzystywania odpadów produkcyjnych zawierających azbest, w tym znacznych ilości krokidolitu przez mieszkańców. Opis zrealizowanych prac: W celu określenia częstości występowania międzybłoniaka wśród mieszkańców gminy uzupełniono dane za lata 2000-2016 na podstawie informacji uzyskanych z GUS i rejestru PESEL. Dodatkowo uzupełnione zostawały dane o zawodowych chorobach azbestozależnych wśród pracowników zakładów wyrobów azbestowo- cementowych w Szczucinie. Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie uzyskanych danych możliwa jest ocena sytuacji epidemiologicznej wśród mieszkańców terenu ekstremalnie zanieczyszczonego azbestem. W latach 2000-2016 zarejestrowano 2244 zgonów mieszkańców gminy Szczucin. Przyczyną 649 zgonów (29%) były nowotwory złośliwe, a wśród nich najczęstsze były rak płuca (25%) i międzybłoniak opłucnej (16,5%). Odsetek zgonów z powodu nowotworów złośliwych zmieniał się w poszczególnych latach. Najniższy był w 2004 r. – 20,3%, a najwyższy w 2015 r. – 36%. Analiza wielkości współczynnika zgonów z powodu nowotworów na 100 tys. ludności wykazały istotnie wyższe wartości dla badanej gminy w porównaniu z Polską (290,7 vs. 253,1). Również udział raka płuca w zgonach z powodu chorób nowotworowych w całym analizowanym okresie jest w populacji Szczucina istotnie wyższy niż w Polsce (odpowiednio 25,1 vs 23,2 Ogółem na terenie gminy w latach 2000-2016 odnotowano 106 przypadków międzybłoniaka opłucnej i 1 przypadek międzybłoniaka otrzewnej (średnio rocznie 6 przypadków na 100 tys. mieszkańców). W większości były to osoby, które nie pracowały w miejscowym zakładzie wyrobów azbestowo-cementowym. W tym samym okresie 45 mieszkańców gminy miało stwierdzoną chorobę zawodową. Udział międzybłoniaka w ogólnej liczbie zgonów jest w Szczucinie we wszystkich latach omawianego okresu wyższy niż w Polsce. W sumie w badanej gminie międzybłoniak był przyczyną zgonów 4,5%, podczas gdy w całym kraju – 0,05%. Średni roczny współczynnik zgonów z powodu międzybłoniaka w Szczucinie za lata 2000-2016 wynosił 46,8/100 tys. Oszacowane ryzyko zgonu na międzybłoniaka wśród mieszkańców gminy jest około 100- krotnie zwiększone w porównaniu z populacją Polski. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki zostaną opublikowane w czasopismach anglojęzycznych z IF.

159

Czynniki ryzyka i uwarunkowania związanych z pracą chorób alergicznych u uczniów szkoły gastronomicznej. (IMP 12.20) Kierownik tematu: dr hab. M. Wiszniewska prof. IMP

Cel badań: Celem badania jest prospektywna obserwacja uczniów szkół gastronomicznych pod kątem zmiany częstości uczulenia na wybrane alergeny środowiskowe i zawodowe oraz określenie czynników ryzyka i uwarunkowań związanych z pracą chorób alergicznych w tej grupie, jak również wdrożenie działań edukacyjnych w zakresie profilaktyki alergii zawodowej.

Opis zrealizowanych prac: W 2016 r. wykonano badania diagnostyczne w grupie 374 uczniów Zespołu Szkół Gastronomicznych rozpoczynających naukę zawodu, w tym podmiotowe badanie lekarskie przy użyciu kwestionariusza, przedmiotowe badanie lekarskie, punktowe testy skórne z zestawem alergenów powszechnie występujących w środowisku komunalnym oraz z potencjalnymi alergenami zawodowymi, badanie spirometryczne. W 2017 r. przeprowadzano badanie kwestionariuszowe wśród 374 uczniów w drugim roku nauki zawodu, wykonano oznaczenia poziomu alergenowo-swoistych IgE (asIgE) dla alergenów zawodowych oraz opracowano pracę poglądową. W 2018 r. wykonano ponowne badania diagnostyczne w ostatnim roku nauki zawodu (podmiotowe i przedmiotowe badanie lekarskie, punktowe testy skórne z powszechnie występującymi aeroalergenami oraz z potencjalnymi alergenami zawodowymi, badanie spirometryczne). Wykonano oznaczenia poziomu asIgE dla alergenów zawodowych. Dokonano zbiorczej analizy wyników badania. Opracowano publikację oryginalną oraz algorytm postępowania w opiece profilaktycznej nad uczniami klas o profilu gastronomicznym. Do objawów alergicznych zgłaszanych przez badanych uczniów w ostatnim roku nauki zawodu należą: świąd błony śluzowej nosa i kichanie (15,1%), objawy ze strony spojówek (10,3%), zmiany skórne (12,7%), duszność (5,6%), kaszel (4%). 3 uczniów zgłosiło pojawienie się objawów nieżytu nosa, zmian skórnych (4 uczniów) i objawy spojówkowe (2 uczniów) w trakcie praktycznej nauki zawodu. Natomiast tylko jedna osoba zgłaszała nasilenie dolegliwości w trakcie nauki. Oznaczenia asIgE dla alergenów zawodowych wykonano u 363 uczniów w pierwszym i u 118 uczniów w ostatnim roku nauki zawodu. Wynik pozytywny dla fx20 (mąka pszenna, żytnia, ryżowa, jęczmienna) stwierdzono u 15 uczniów (4,1%) w pierwszym i u 2 osób (1,7%) w ostatnim roku nauki. Tylko u 4 uczniów, u których stwierdzono obecność asIgE dla mąk równocześnie wykazano dodatnie wyniki punktowych testów skórnych z mąkami w pierwszym roku nauki zawodu, w ostatnim roku obecność asIgE dla mąk wykazano tylko u dwóch osób.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wyniki wykonanych badań wskazują, że objawy alergiczne związane z pracą oraz nadwrażliwość na alergeny zawodowe są rzadko stwierdzane wśród uczniów szkół gastronomicznych. Prospektywna obserwacja grupy badanej wykazała, istotne topnienie grupy i rezygnacje z nauki zawodu wśród osób z objawami alergicznymi związanymi z pracą.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki przeprowadzonych badań pozwolą na poszerzenie wiedzy o etiopatogenezie schorzeń alergicznych związanych z pracą u osób zatrudnionych w gastronomii, ocenę rozpowszechnienia alergii na alergeny zawodowe wśród

160 uczniów kształcących się kierunkach gastronomicznych, analizę obrazu klinicznego alergii wśród uczniów, ocenę dynamiki rozwoju objawów związanych z pracą i swoistego uczulenia w kolejnych latach nauki. W ramach realizacji projektu opracowano algorytm postępowania w przypadku podejrzenia u uczniów szkół gastronomicznych uczulenia na alergeny zawodowe.

Różnice w rozwoju poznawczym, emocjonalnym i motorycznym oraz adaptacji społecznej dzieci w wieku przedszkolnym ze względu na ich stan odżywienia. (IMP 21.15) Kierownik tematu: dr A. Potocka

Cel badań: Celem projektu jest zweryfikowanie, czy stan odżywienia dzieci w wieku przedszkolnym wiąże się z ich rozwojem poznawczym, motorycznym, emocjonalnym oraz ich adaptacją społeczną. Realizacja celu obejmuje:  diagnozę stanu odżywienia (bezpośredni pomiar cech antropometrycznych - wzrost i masa ciała - dzieci w wieku przedszkolnym);  diagnozę kompetencji poznawczych (zdolności percepcyjne, uwaga, pamięć krótkotrwała i długotrwała, rozumowanie przestrzenne i pojęciowe);  ocenę rozwoju motorycznego (motoryka duża, manipulacja oraz koordynacja wzrokowo-ruchowa);  ocenę dojrzałości emocjonalnej (zdolność do rozpoznawania i regulowania emocji, rozumienia sytuacji społecznych i stosowane strategie społeczne);  ocenę poziomu adaptacji społecznej (zachowanie dziecka w przedszkolu, jego stosunek do zadań, rówieśników i wychowawców);  uzyskanie informacji o warunkach społeczno-ekonomiczno-demograficznych dziecka (SED) (data urodzenia i płeć dziecka, wiek i wykształcenie rodziców, sytuacja rodzinna, miesięczny dochód na osobę w gospodarstwie domowym, ilość godzin pracy zawodowej rodziców (godziny/tydzień), karmienie naturalne/sztuczne, stan zdrowia dziecka)

Opis zrealizowanych prac: Zgodnie z zaplanowanymi zadaniami na rok 2018, którymi były badania właściwe i wstępna analiza:  zakończono badania dzieci w wieku 5 lat w trzech przedszkolach (nr 55, 125 i 220)  kontynuowane są badania w dwóch przedszkolach (120 i Galileo)  przygotowano bazę danych i wprowadzono część danych (ocena antropometryczna i wynik badania psychologicznego)  przeprowadzono wstępne analizy, tj. ocenę antropometryczną badanych dzieci oraz analizę wariancji (ocena różnic w zakresie zdolności i kompetencji dzieci w zależności od ich wskaźnika BMI)

Opis najważniejszych osiągnięć: a) Oceniono stan odżywienia i rozwój psychomotoryczny 93 pięciolatków (46 dziewczynek i 47 chłopców) b) Wśród badanych przedszkolaków zaobserwowano nieprawidłowości w stanie odżywienia:  nieprawidłową masę ciała stwierdzono u 22 przedszkolaków (23,6%) - 11 pięciolatków miało nadwagę i tyle samo dzieci miało niedowagę.  nieprawidłowy poziom tłuszczu (Tł) stwierdzono u 25 przedszkolaków (64,1%)

161

c) U części badanych dzieci zaobserwowano syndrom TOFI (thin outside, fat inside), czyli nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie, przy prawidłowej masie ciała - 14 (66%) spośród 21 pięciolatków z nadmiarem %Tł miało prawidłowe BMI . d) Zaobserwowano różnice w poszczególnych sferach rozwoju psychofizycznego dzieci ze względu na wskaźnik BMI - w przypadku inteligencji płynnej i motoryki dużej dzieci z nadwagą uzyskiwały wyniki istotnie gorsze, w porównaniu do dzieci z normą wagową

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki zostały wykorzystane do opracowania indywidualnych diagnoz dzieci.

Nadzór i koordynacja badań profilaktycznych pracowników w zakładach przetwórstwa azbestu w Polsce. (1/85148/MP/2018/312/46 Amiantus ) Kierownik tematu: dr hab. B. Świątkowska

Cel badań: W celu realizacji zapisów Ustawy w 2001 roku został wdrożony przez Ministerstwo Zdrowia program badań profilaktycznych „Amiantus” prowadzony przez 13 ośrodków medycyny pracy na terenie całego kraju, koordynowany przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. Podstawę prawną realizacji Ustawy stanowi Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie okresowych badań lekarskich pracowników zatrudnionych w zakładach, które stosowały azbest w produkcji (Dz. U. z 2004 r., Nr 183, poz.1896).

Opis zrealizowanych prac: 1. Tworzenie i aktualizacja bazy danych na podstawie „Kart badania” z 2018 roku pracowników objętych programem. Uzupełnienie danych za 2017 rok wraz z informacją podsumowującą na temat sytuacji zdrowotnej byłych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu przebadanych w programie w 2017 r. Kontynuacja tworzenia bazy na podstawie danych szczegółowych z badania klinicznego. 2. Przeprowadzenie konsultacji radiologicznych oraz szczegółowa ocena wszystkich radiogramów, tworzenie komputerowego banku danych z wynikami badań radiologicznych. 3. Przeprowadzenie wizytacji dwóch ośrodków przeprowadzających badania –ocena realizacji programu w ośrodkach. 4. Zorganizowanie szkolenia dla lekarzy uczestniczących w programie w zakresie metodyki badań i sposobu prowadzenia dokumentacji. 5. Opracowanie i przedstawienie prezentacji dotyczącej wyników programu na konferencji dla lekarzy medycyny pracy. 6. Analiza częstości występowania patologii związanych z narażeniem na pył azbestu w grupie osób przebadanych w latach 2000-2017, z uwzględnieniem m.in. wielkości narażenia, okresu latencji, rodzaju produkcji, palenia papierosów. 7. Zgromadzenie i opracowanie danych na temat chorób zawodowych spowodowanych narażeniem na pył azbestu wśród osób przebadanych w programie.

Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach programu badań profilaktycznych w 2018 roku (na dzień 30 listopada) przebadanych zostało 1543 osób, w tym 167 (10,8%) osób zgłosiło się na badanie po raz pierwszy. Wśród zbadanych pylica azbestowa wystąpiła u 300 osób (19,5%), rak płuca został stwierdzony u 6 osób, międzybłoniak opłucnej u 2 pacjentów. Stwierdzoną chorobę zawodową odnotowano u 416 (27%) osób zbadanych. Ogółem

162 w latach 2000-2017 przebadano 8049 osób wykonując 31183 badań profilaktycznych. Przeprowadzone analizy wykazały, że mimo upływu wielu lat od zaprzestania produkcji wyrobów azbestowych rozpoznawane są ciągle nowe przypadki pylicy azbestowej i nowotworów azbestozależnych wśród osób w przeszłości narażonych na pył azbestu, co wskazuje na konieczność kontynuowania badań profilaktycznych w tej grupie zawodowej.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: 2018 roku wyniki uzyskane w ramach prowadzenia badań profilaktycznych zostały opracowane z udziałem lekarzy prowadzących te badania w ośrodkach oraz zaprezentowane na Dolnośląskich Dniach Medycyny Pracy „Zdrowie pracowników wobec zagrożeń współczesnego środowiska pracy”, we Wrocławiu w dniach 19-20 października 2018 r. w postaci plakatu: „Zawodowe choroby azbestozależne u osób badanych w programie Amiantus”.

Wpływ ekspozycji na czynniki związane ze stylem życia matek w czasie ciąży oraz ekspozycji po urodzeniu na stan zdrowia i rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku wczesnoszkolnym. (PB/2014/15/B/NZ7/00998) Kierownik tematu: prof. dr hab. K. Polańska

Cel badań: Celem naukowym projektu jest ocena wpływu czynników zawiązanych ze stylem życia matki w czasie ciąży oraz ekspozycji na czynniki środowiskowe po urodzeniu na zdrowie i rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku 7 lat na podstawie Polskiej Kohorty Matka- Dziecko (REPRO_PL).

Opis zrealizowanych prac: Kontynuowano badanie dzieci 7 letnich w zakresie oceny ekspozycji, stanu zdrowia i rozwoju psychoruchowego. Zebrany materiał biologiczny został odpowiednio zabezpieczony w celu wykonania analiz zaplanowanych w projekcie. Wykonane zostały wstępne analizy statystyczne dotyczące wpływu czynników środowiskowych na zdrowie dzieci.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonana została ocena ekspozycji na składniki dymu tytoniowego, ftalany oraz BPA w grupie dzieci 7-letnich w ramach kohorty REPRO_PL

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Prezentacja i plakat “Concentrations of phthalate metabolites in children from Poland” na konferencjach: The 9th International Conference on Children's Health and the Environment i ISES-ISEE 2018

Ocena wpływu ekspozycji środowiskowej na powszechnie stosowane syntetyczne związki chemiczne zaburzające wydzielanie wewnętrzne na stężenie hormonów związanych z czynnością układu podwzgórze- przysadka- jądro wśród młodych mężczyzn. (PB/2014/13/B/NZ7/02223) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Hanke

Cel badań: Celem badania jest ocena wpływu ekspozycji środowiskowej na powszechnie stosowane syntetyczne związki chemiczne (ftalany, perytroidy, parabeny i/lub bisphenol A) na stężenie hormonów związanych z czynnością układu podwzgórze-przysadka- jądro (testosteron, dihydrotestosteron (DHT), estradiol, prolaktyna, inhibina B, SHBG (sex hormone binding globulin), FSH (hormon folikulotropowy), LH (hormon luteinizujący), AMH (Anti-Müllerian Hormone)) u młodych mężczyzn. Badaniem zostało objętych 350 młodych mężczyzn w wieku od 19-30 lat rekrutowanych na podstawie danych teleadresowych z Urzędu Miasta Łodzi. Każdy z badanych został poproszony o wypełnienie kwestionariusza.

163

Wywiad obejmował dane dotyczące cech społeczno-demograficznych, stylu życia, stresu, narażenia na inne czynniki środowiskowe. Od badanych mężczyzn został również pobrany dwukrotnie (w odstępach 6 miesięcy) materiał biologiczny: krew i mocz. Stężenie hormonów związanych z czynnością układu przysadka-podwzgórze-jądro zostanie oznaczone w surowicy metodą 1. mikroimmunoenzymatyczną (ELISA) z wykorzystaniem komercyjnych zestawów (AMH, inhibiny B); 2. chemiluminescencyjną z wykorzystaniem komercyjnych zestawów (FSH, LH, testosteronu, estardiolu); 3. chemiluminescencyjną z zastosowaniem mikrocząsteczek (SHBG); 4. immunoenzymatyczną (ELISA) fazy stałej opartej na metodzie kompetycyjnej (DHT); 5.chemiluminescencyjną z wykorzystaniem komercyjnych zestawów dla systemu Immulite 1000 (prolaktyna). Poziom metabolitów syntetycznych pyretroidów w moczu oraz parabenów i/lub bisfenolu A został oznaczony za pomocą chromatografii gazowej ze spektrometrią mas (GC-MS), natomiast metabolitów ftalanów w oparciu o metodę chromatografii cieczowej ze spektrometria mas (LC–MS/MS).

Opis zrealizowanych prac: W 2018 roku w ramach tematu przeprowadzona została analiza materiału biologicznego w celu oszacowania narażenia na czynniki środowiskowe jak i stężenia hormonów związanych z czynnością układu podwzgórze-przysadka-jądro. Wykonana została analiza wpływu badanych czynników środowiskowych na stężenie hormonów związanych z czynnością układu podwzgórze-przysadka-jądro wśród młodych mężczyzn.

Opis najważniejszych osiągnięć: Otwarcie przewodu doktorskiego na podstawie danych uzyskanych z projektu „Ocena zależności między ekspozycją środowiskową na wybrane związki chemiczne a stężeniem hormonów układu podwzgórze-przysadka-jądro wśród młodych mężczyzn” –promotor - J. Jurewicz

Wykorzystanie uzyskanych wyników: 1. Jurewicz J., Radwan M., Wielgomas B., Kałuzny P., Klimowska A., Radwan P., Hanke W. Environmental levels of triclosan and male fertility. Environ Science Poll Res 2018 ;25(6):5484-5490; doi:10.1007/s11356-017-0866-5 2. Dziewirska E., Hanke W., Jurewicz J. Environmental non-persistent endocrine-disrupting chemicals exposure and reproductive hormones levels in adult men. IJOMEH 2018; 31 (5): https://doi.org/10.13075/ijomeh.1896.01183 3. Radwan M., Wielgomas B., Dziewirska E., Radwan P., Kałużny P., Klimowska A., Hanke W., Jurewicz J.: Urinary bisphenol A levels and male fertility. Am J of Men’s Health 2018 doi:10.1177/1557988318799163 4. Dziewirska E., Radwan M., Wielgomas B., Klimowska A., Radwan P., Kałużny P., Hanke W., Słodki M., Jurewicz J. Human Semen Quality, Sperm DNA Damage, and the Level of Urinary Concentrations of 1N and TCPY, the Biomarkers of Nonpersistent Insecticides Am J Mens Health. 2018; https://doi.org/10.1177/1557988318816598 Prezentacje na konferencjach: Dziewirska E., Hanke W. Jurewicz J., Exposure to endocrine disrupting chemicals and male reproductive hormones levels. 11th European Public Health Conference Winds of change: towards new ways of improving public health in Europe. Ljubljana, Slovenia from 28 November - 1 December 2018

Prowadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. (6/4/3.1b/NPZ/2017/312/604) Kierownik tematu: dr hab. B. Świątkowska

164

Opis zrealizowanych prac: 1. Kodowanie i weryfikacja danych z przesłanych kart stwierdzenia choroby zawodowej ze stacji sanitarno-epidemiologicznych. 2. Przygotowanie i wysłanie bazy danych o chorobach zawodowych w Polsce do Eurostatu. 3. Przygotowanie i wydanie biuletynu pt.: „Choroby zawodowe w Polsce w 2017 roku”. 4. Dystrybucja biuletynu do grup docelowych.

Opis najważniejszych osiągnięć: 1. W ramach działania zakodowano i zweryfikowano dane z około 1450 tys. kart stwierdzenia chorób zawodowych nadesłanych do IMP ze stacji sanitarno- epidemiologicznych. Wyjaśniono 70 niezgodności dotyczących przesłanych danych. Około 1200 kart stwierdzenia chorób zawodowych wprowadzono do bazy danych Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. 2. W ramach działania przygotowano sprawozdanie z realizacji zadania „Powadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w 2018 r.” 3. Przygotowano sprawozdanie z realizacji zadania „Powadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w 2018 r.” 4. Przygotowano według ściśle określonych kryteriów i wysłano dane na temat chorób zawodowych w Polsce za 2016 r. do Eurostatu. 5. Przygotowano i wydano biuletyn „Choroby zawodowe w Polsce w 2017 roku”. W opracowaniu zawarta została szczegółowa analiza danych dotyczących chorób zawodowych występujących w Polsce w 2017 roku. 6. Dokonano dystrybucji biuletynu „Choroby zawodowe w Polsce w 2017 roku” do grup docelowych. Grupę docelową stanowiły instytucje zajmujące się polityką i działaniami w zakresie zdrowia pracujących. Wyniki w formie biuletynu przekazywane zostały między innymi do: Ministerstwa Zdrowia, Państwowej Inspekcji Pracy, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Głównego Urzędu Statystycznego, Głównego Inspektora Sanitarnego i wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz wojewódzkich ośrodków medycyny pracy.

Wpływ selenu w życiu płodowym i okresie wczesnego dzieciństwa na poprawę rozwoju neurobehawioralnego przy niekorzystnych warunkach środowiska. (UMO- 2015/17/ZNZ7/04273 SELENIUS) Kierownik tematu: prof. dr hab. K. Polańska

Cel badań: Celem projektu jest ocena wpływu selenu, innych mikroelementów i składników odżywczych na rozwój neurobehawioralny. Kluczową jest również analiza czy wpływ niekorzystnych czynników środowiskowych w tym ekspozycji na ołów w odniesieniu do rozwoju psychoruchowego jest minimalizowany poprzez właściwy poziom selenu.

Opis zrealizowanych prac: Kontynuowano analizy dotyczące wpływu stężenia mikroelementów oraz ekspozycji na metale ciężkie na rozwój psychoruchowy dzieci na postawie danych z kohorty REPRO_PL i PHIME.

Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazano negatywny wpływ niskiej ekspozycji na ołów w życiu płodowym na rozwój neurobehawioralny chłopców w pierwszych latach po urodzeniu w zakresie zdolności poznawczych.

165

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Polanska K, et al. . Sex-Dependent Impact of Low-Level Lead Exposure during Prenatal Period on Child Psychomotor Functions. Int. J. Environ. Res. Public Health. 2018;15;2263.

Programowanie zdrowia we wczesnym okresie życia: czynniki żywieniowe i epigenetyczne w rozwoju tkanki tłuszczowej, układu kostnego, zespołu metabolicznego, chorób układu oddechowego oraz rozwoju psychoruchowego dzieci. (ERA HDHL – ALPHABET) Kierownik tematu: prof. dr hab. K. Polańska

Cel badań: Celem projektu jest ocena wpływu diety matki w czasie ciąży, z uwzględnieniem uwarunkowań epigenetycznych, na stan zdrowia i rozwój dzieci.

Opis zrealizowanych prac: Harmonizacja danych dotyczących diety w czasie ciąży (wyznaczenie wskaźników DII i DASH), nadwagi i otyłości, chorób układu oddechowego oraz rozwoju psychoruchowego dzieci.

Opis najważniejszych osiągnięć: Oceniony został profil żywieniowy kobiet w czasie ciąży na podstawie danych z kohorty REPRO_PL.

Poszukiwanie przyczyn nowotworów poprzez badanie sygnatur mutacji. (IARC GEP/TRZ/2017/1) Kierownik tematu: dr hab. B. Świątkowska

Cel badań: Badanie prowadzone jest w ramach Cancer Research UK Grand Challenge (CRUK), jako inicjatywa na rzecz badań nad rakiem. Głównym koordynatorem badania jest Sir Mike Stratton z Wellcome Trust Sanger Institute, w Wielkiej Brytanii. Innymi współwykonawcami są: dr Paul Brennan (International Agency for Research on Cancer, IARC, France), dr Ludmil Alexandrov (Los Alamos National Laboratory, USA), dr Allan Balmain (University of California, USA), dr David Phillips (King’s College London, UK) oraz dr Peter Campbell (Wellcome Trust Sanger Institute, UK).

Opis zrealizowanych prac: Zadania ośrodka łódzkiego w badaniu pilotażowym obejmowały rekrutację około 20 pacjentów chorych na nowotwór trzustki.

XII. PROMOCJA ZDROWIA W MIEJSCU PRACY

Uwarunkowania rozwoju promocji zdrowia w zakładach pracy w Polsce. (IMP 7.7) Kierownik tematu: dr K. Puchalski

Cel badań: Celem trzyletniego projektu jest zidentyfikowanie najważniejszych barier dla upowszechniania promocji zdrowia w zakładach pracy w Polsce, a także czynników sprzyjających i mechanizmów społecznych, które mogą być wykorzystane dla rozwoju takiej aktywności.

Opis zrealizowanych prac: W 2018 r. przeprowadzono badanie desk research, ukierunkowane na identyfikację zagadnień promocji zdrowia w miejscu pracy, obecnych w politykach zdrowia publicznego w Polsce (m.in. w aktach prawnych, strategiach społecznych, deklaracjach ideowych, projektach kluczowych instytucji publicznych działających na styku

166 sfer zdrowia i pracy). Obszar uwagi rozszerzono na analizę trendów społecznych i biznesowych, które kształtują stan i przemiany promocji zdrowia w zakładach pracy (w oparciu o pozyskane raporty eksperckie oraz ustalenia z badań własnych realizowanych w innych projektach). Ustalenia odniesiono do wyników podobnej analizy, opublikowanej w 2008 r.

Opis najważniejszych osiągnięć: Stwierdzono marginalizację problematyki promocji zdrowia, adresowanej do populacji pracujących i do zakładów pracy / przedsiębiorstw w szeroko pojętym obszarze zdrowia publicznego. Odnotowano także niedostatek trwałej i spójnej polityki państwa w tej sferze, ułatwiającej pracodawcom i innym podmiotom zdrowia publicznego realizację wdrożeń promocji zdrowia w pracy. Dostępne, wielce ograniczone wsparcie publiczne zasadniczo zawęża się do popularyzacji idei oraz edukacji przedstawicieli pracodawców, rzadziej pracowników.

Rozwój problematyki promocji zdrowia w pracy w analizowanym obszarze, w stosunku do stanu sprzed 2008 r., odnotować można jedynie w zapisach działań Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020. Obserwowany przebieg wdrażania tego programu (w odniesieniu do promocji zdrowia w pracy) znacząco ogranicza możliwości wykorzystania potencjału wyrażonego w tym dokumencie.

Nikłe zainteresowanie polityk publicznych promocją zdrowia w pracy przyczynia się do tego, że zarządzanie nią w firmach stopniowo przechodzi z rąk specjalistów ds. medycyny i bezpieczeństwa pracy w obszar kompetencji specjalistów ds. zarządzania kapitałem ludzkim, wizerunkiem pracodawcy, świadczeniami pozapłacowymi, relacjami społecznymi i samopoczuciem, etc. Znaczenie aspektów zdrowotnych w realizowanych działaniach staje się mniej istotne w stosunku do wizerunkowo-społecznych potrzeb firm. Coraz większy wpływ na kształt promocji zdrowia pracujących i jej miejsce w społeczeństwie wywierają duże podmioty gospodarcze oferujące pracodawcom outsourcing usług prozdrowotnych dla personelu.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Ustalenia zostaną wykorzystane przy planowaniu działań Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, dotyczących stymulowania i wspierania prozdrowotnej aktywności zakładów pracy w Polsce, a także w działalności edukacyjnej. Ponadto zostaną opublikowane w formie tekstów naukowych oraz upowszechnione w mediach.

XII. ORGANIZACJA OCHRONY ZDROWIA PRACUJĄCYCH

Opieka profilaktyczna nad pracownikami Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi w oparciu o „Zintegrowany system opracowania i wdrożenia infrastruktury informatycznej w ochronie zdrowia pracujących” jako element wdrożenia programu. (IMP 12.10) Kierownik tematu: dr A. Lipińska-Ojrzanowska

Cel badań: Stworzenie modelu nowoczesnej opieki profilaktycznej z wykorzystaniem zintegrowanego systemu infrastruktury informatycznej w ochronie zdrowia pracujących z uwzględnieniem profilaktyki chorób układu krążenia (ChUK) i cukrzycy (diabetes mellitus, DM) wśród pracowników Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi (IMP).

167

Opis zrealizowanych prac: Do 31.12.2018r. w zintegrowanym systemie elektronicznej dokumentacji na serwerze IMP zgromadzono dane z 1171 badań profilaktycznych wykonywanych dla celów określonych w Ustawie-Kodeks pracy. 100 osób dobrowolnie wzięło udział w dodatkowym programie obejmującym: wypełnienie ankiety dotyczącej czynników ryzyka ChUK, pomiar obwodu talii, wyliczenie wskaźnika masy ciała (body mass index, BMI), wykonanie badań laboratoryjnych we krwi żylnej (glukozy i lipidogramu) oraz zapisu elektrokardiograficznego (EKG). Na podstawie wyników oceniono stopień ew. zaburzeń gospodarki lipidowej, a u osób po 40 roku życia oszacowano dziesięcioletnie ryzyko zgonu z powodu ChUK według tablicy SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation). Każdy pacjent otrzymał indywidualną kartę informującą o ryzyku zdrowotnym i zalecanych interwencjach (modyfikacji stylu życia i/ lub konieczności wdrożenia farmakoterapii). W 2018r. dodatkowo przeprowadzono audytoryjne badanie ankietowe u 325 pracowników różnych zakładów pracy na terenie Łodzi, w celu uzyskania opinii osób pracujących nt. podejmowania działań na rzecz promowania „zdrowego stylu życia” i prewencji wybranych chorób cywilizacyjnych przez służbę medycyny pracy podczas badań profilaktycznych.

Opis najważniejszych osiągnięć: Zgromadzone dane poddano analizom. Termin następnego badania okresowego skrócono z przyczyn zdrowotnych u co 4 badanego pracownika, aż 44% pacjentów otrzymało lekarskie zalecenia dotyczące sposobu wykonywania pracy w celu poprawy jej bezpieczeństwa i/ lub dotyczące zmiany stylu życia. Na podstawie BMI u 43,8% stwierdzono nadmierną masę ciała. 2,8% leczyło się z powodu cukrzycy, a 15% miało już rozpoznaną chorobę układu krążenia, przy czym podwyższone wartości ciśnienia tętniczego skurczowego w czasie wizyty stwierdzono u 19,3%, a rozkurczowego u 4,9%. Aż 38,3% pracowników przyznało, że kiedykolwiek paliło papierosy, z czego 17,1% było aktualnie aktywnymi palaczami. W dodatkowym programie profilaktycznym udział wzięły 72 kobiety i 28 mężczyzn. 80% pracowników miało wyższe wykształcenie. Nadciśnienie tętnicze rozpoznano w przeszłości u 27% osób, DM u 7%, u 21% stwierdzono nieprawidłową glikemię na czczo. U 51 % osób wskaźnik BMI był nadmierny, u 22% stwierdzono otyłość. U 56% badanych rozpoznano otyłość brzuszną. Aż 51% nie wykonywało żadnego regularnego wysiłku fizycznego, a 32% przyznało się do nałogowego palenia tytoniu (aktualnie bądź w przeszłości). Hipercholesterolemia dotyczyła 60%. U 33 z 70 badanych po 40 r.ż. wyliczono SCORE ≥5%. Wyniki ankiety audytoryjnej przedstawiono w publikacji.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zainteresowanie pracowników dodatkowym programem podczas obowiązkowych badań profilaktycznych oraz obecność czynników ryzyka ChUK i DM, uzasadnia dalszą rejestrację danych i prowadzenie programu. Program profilaktyki, monitorowania i wczesnego wykrywania ChUK i DM u pracowników ma służyć poprawie stanu zdrowia, a wymiernym efektem podjętych działań powinno być zmniejszenie absencji chorobowej. W szerszym aspekcie, realizacja projektu ma na celu opracowanie modelu opieki profilaktycznej nad pracownikami z wykorzystaniem nowoczesnych metod prowadzenia dokumentacji medycznej i ujednoliconego sposobu gromadzenia danych w zintegrowanym systemie, który pozwolą na dokonanie zbiorczych analiz w zakresie oceny stanu zdrowia pracujących i wskaże najpilniejsze kierunki profilaktycznych działań interwencyjnych.

168

Określenie zaleceń dla lekarzy służby medycyny pracy w zakresie opieki profilaktycznej nad pracownikami zatrudnionymi w narażeniu na wybrane czynniki szkodliwe i niebezpieczne dla zdrowia. (IMP 12.26) Kierownik tematu: dr M. Rybacki

Cel badań: Opracowanie formuły wydawanych zaleceń. Przegląd dotychczas opublikowanych zaleceń, poddanie ich krytycznej analizie i przystosowanie do umieszczenia na stronie internetowej. Opracowanie zakresu i częstotliwości badań profilaktycznych pracowników narażonych w miejscu pracy na czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne dla zdrowia, nieujęte w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.

Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji projektu opracowano zalecenia dotyczące zakresu i częstotliwości profilaktycznych badań lekarskich dla narażeń, które nie są ujęte w obowiązujących aktach prawnych. Powyższe zalecenia obejmują:

 pył drewna,  48 związków chemicznych,  grupę czynników biologicznych zaliczonych do grupy 2, 3 lub 4 zagrożenia według przepisów wydanych na podstawie art. 2221 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy,  zagrożenia wynikające z organizacji pracy, pracę związaną z obsługą narzędzi, maszyn, urządzeń i poruszających się poza drogami publicznymi pojazdów mechanicznych  pracę na stanowiskach związanych z kierowaniem pojazdami, szkoleniem i egzaminowaniem kierowców,  pracę związaną z posługiwaniem się bronią palną,  inne prace związane ze zwiększonym ryzykiem wypadku, nieujęte w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Ponadto opracowano nowe zalecenia dotyczące wymagań zdrowotnych dla narządu wzroku i słuchu dla pracy:  na stanowiskach związanych z kierowaniem pojazdami,  na stanowisku operatora wózków jezdniowych,  na stanowisku operatora ciężkiego sprzętu drogowego, budowlanego, robót ziemnych,  na wysokości > 3m,  na wysokości ≤ 3m,  związanej z posługiwaniem się bronią,  przy obsłudze maszyn w ruchu,  wymagającej pełnej sprawności psychoruchowej, o której mowa w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej

169

opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych dla celów przewidzianych w Kodeksie pracy. Powyższe zalecenia zostały umieszczone na stronie internetowej IMP w Łodzi w zakładce „Edukacja” oraz opublikowane w czasopiśmie „Medycyna pracy”. Na stronie internetowej IMP stworzono także specjalną zakładkę, w której umieszczane jest stanowisko Instytutu Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera dotyczące zgłaszanych do naszej jednostki problemów i wątpliwości w zakresie opieki profilaktycznej nad pracownikiem. Stanowi ona zbiór kierowanych do Instytutu pism od pracodawców i lekarzy medycyny pracy oraz udzielonych na nie odpowiedzi.

Opis najważniejszych osiągnięć:  Opracowanie zaleceń dotyczących zakresu i częstotliwości profilaktycznych badań lekarskich dla wybranych narażeń występujących w miejscu pracy.  Opracowanie wymagań zdrowotnych dla narządu wzroku i słuchu dla wybranych narażeń występujących w miejscu pracy.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowane zalecenia stanowią pomoc w orzecznictwie lekarskim dotyczącym określania braku bądź istnienia przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na wskazanym przez pracodawcę stanowisku oraz mają na celu ujednolicenie standardów badań profilaktycznych w naszym kraju. Publikacja: Rybacki, M., Wiszniewska, M., Wdówik, P., Marcinkiewicz, A., Pas-Wyroślak, A., Śliwińska-Kowalska, M., Walusiak-Skorupa, J. (2019). Health criteria and scope of workers’ periodic health check-ups for selected types of work and exposure factors – Nofer Institute of Occupational Medicine guidelines. Medycyna Pracy. https://doi.org/10.13075/mp.5893.00843

Kwalifikacja do badań czynnościowych układu oddechowego wykonywanych do celów orzeczniczych. (IMP 12.27) Kierownik tematu: dr A. Lipińska-Ojrzanowska

Cel badań: Celem projektu jest ewaluacja konieczności rutynowej oceny istnienia przeciwwskazań zdrowotnych do przeprowadzenia czynnościowych badań układu oddechowego u pracowników/ pacjentów badanych dla potrzeb medycyny pracy.

Opis zrealizowanych prac: W pierwszym roku realizacji projektu dokonano analizy danych literaturowych nt. przeciwwskazań do wykonywania wybranych badań czynnościowych układu oddechowego przydatnych w orzecznictwie o chorobach zawodowych i kwalifikacji do pracy na niektórych stanowiskach i opracowano formularz kwalifikacji do badań czynnościowych układu oddechowego. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej na zastosowanie formularza u pacjentów kwalifikowanych do badań czynnościowych układu oddechowego (Uchwała nr 14/2018 z dn. 20.11.2018r.). Wprowadzono obowiązek wypełnienia ankiety przed wykonaniem badania czynnościowego układu oddechowego u pacjentów badanych w Klinice Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego (KChZiZŚr) IMP w Łodzi w związku z diagnostyką chorób zawodowych i podczas badań profilaktycznych przewidzianych dla potrzeb Ustawy-Kodeks pracy. Ankieta podlegała weryfikacji lekarskiej. Opracowano bazę danych pozyskanych z formularza kwalifikacji do badań czynnościowych układu oddechowego.

170

Opis najważniejszych osiągnięć: Do bazy danych dotychczas wprowadzono wyniki 25 pacjentów KChZiZŚr. hospitalizowanych w związku z diagnostyką astmy oskrzelowej, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), egzogennego alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych (EAZPP) o etiologii zawodowej oraz wyniki 45 pracowników, u których badania czynnościowe układu oddechowego zostały zlecone z powodu narażenia zawodowego na wziewne czynniki chemiczne o potencjale drażniącym i/ lub alergizującym. W kolejnych latach realizacji projektu sukcesywnie gromadzone dane zostaną poddane licznym analizom w ostatnim roku realizacji projektu.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki wskażą rodzaj i skalę rozpowszechnienia przeciwwskazań do przeprowadzania czynnościowych badań układu oddechowego wykonywanych do celów orzeczniczych dla potrzeb medycyny pracy. Końcowa analiza powinna wykazać, czy istnieje obligatoryjna potrzeba rutynowej oceny istnienia tych przeciwwskazań u pacjentów. W przypadku potwierdzenia takiej konieczności, możliwe będzie rozpowszechnienie opracowanego kwestionariusza w jednostkach realizujących usługi z zakresu medycyny pracy, jako przydatnego narzędzia kwalifikującego do przeprowadzania badań czynnościowych układu oddechowego.

Analiza zmian zachodzących w przyczynach i obrazie alergii kontaktowej pochodzenia zawodowego i środowiskowego u chorych z podejrzeniem uczuleniowego kontaktowego zapalenia skóry. (IMP 12.28) prof. dr hab. M. Kieć- Świerczyńska

Cel badań: Celem projektu jest analizowanie trendów alergii kontaktowej w Łodzi i województwie łódzkim w latach 2018-2020, a w szczególności wskazanie aktualnie najczęściej uczulających związków chemicznych.

Opis zrealizowanych prac: Badano dermatologicznie i alergologicznie chorych z podejrzeniem kontaktowego zapalenia skóry, kierowanych do Pracowni Dermatologii IMP przez lekarzy dermatologów, alergologów oraz niekiedy lekarzy innych specjalności. W celu diagnostyki uczulenia kontaktowego, zaproszono do Pracowni Dermatologii IMP, za pośrednictwem placówek dermatologicznych Łodzi i województwa łódzkiego, pacjentów z podejrzeniem kontaktowego zapalenia skóry. Przeprowadzono badanie kliniczne oraz wykonano testy płatkowe, wg ogólnie przyjętych zasad, z 35 związkami chemicznymi u 100 chorych (67 kobiet, 33 mężczyzn). Posługiwano się podstawowym zestawem alergenów firmy szwedzkiej Chemotechnique Diagnostics, a w niektórych przypadkach poszerzano diagnostykę o dodatkowe zestawy testów. U pacjentów uczulonych na metyloizotiazolinon wykonywano punktowe testy skórne z tym alergenem w stężeniach 1,0%, 0,1%; 0,01%; 0,001%.

Opis najważniejszych osiągnięć: Uczulenie, a więc przynajmniej 1 dodatni wynik testu płatkowego, stwierdzono u 58 osób (58,%), w tym u 43 kobiet (64,2%) i 15 mężczyzn (45,5%). Najczęściej alergizowały: nikiel – 19,0% badanych (K-25,4%, M-6,1%), formaldehyd – 10,0% (K-7,5%, M-15,2%), methyloizotiazolinon – 9,0% (K-9,0%, M-9,1%), timerosal – 9,0% (K-9,0%, M-9,1%), środki zapachowe 7,0% (K-7,5%, M-6,1%), chrom – 6,0% (K-4,5%, M-9,1%), kobalt – 5,0% (K-7,5%, M-0,0%), parafenylenodiamina – 5,0% (K-4,5%, M-6,1%), balsam peruwiański – 4,0% (K-6,0%, M-0,0%). Porównując wstępnie wyniki testów płatkowych pacjentów IMP badanych w roku 2018 z wynikami diagnostyki uczulenia w latach 2015-2017 stwierdzono spadek alergii na nikiel

171 i kobalt u obu płci, wzrost alergii na formaldehyd, środki zapachowe i parafenylenodiaminę u kobiet i u mężczyzn. Zaobserwowano dalszy wzrost alergii na methyloizotiazolinon (MI) – konserwant wielu produktów przemysłowych i kosmetyków. W latach 2011-2014 uczulonych takich było 3,6%, w 2015-2017 – 7,6,% w 2018 roku – 9,0%. 66,7 % osób z uczuleniem kontaktowym na MI reagowało pozytywnie w testach punktowych z tym związkiem. Ponadto rośnie częstość uczulenia na akrylany. U 9 kobiet spośród 20 testowanych stwierdzono nadwrażliwość na przynajmniej jeden związek chemiczny z tej grupy. Wnioski: obraz alergii kontaktowej diagnozowanej w IMP w ostatnich latach uległ dalszej zmianie.

Systematyzacja chorób związanych z pracą. (IMP 12.29) Kierownik tematu: dr A. Marcinkiewicz

Cel badań: Usystematyzowanie chorób związanych z pracą, włączając w tą grupę zarówno choroby zawodowe jak i pozostałe - niezawodowe, ze względu na ich wieloczynnikowy charakter.

Opis zrealizowanych prac: 1. Przeprowadzono analizę piśmiennictwa, aktów prawnych oraz orzecznictwa w Polsce pod kątem stosowanej terminologii, podziału i kwalifikacji niezawodowych chorób związanych z pracą, 2. Przeprowadzono analizę przepisów prawnych i orzecznictwa w zakresie obowiązków 3. i odpowiedzialności pracodawców z tytułu wystąpienia niezawodowych chorób związanych z pracą w Polsce, 4. Przeprowadzono analizę aktów prawnych, orzecznictwa, publikacji ZUS i piśmiennictwa naukowego w zakresie konsekwencji prawnych i finansowych stwierdzenia choroby związanej z pracą w Polsce dla pracowników, pracodawców i systemu ubezpieczeń społecznych.

Opis najważniejszych osiągnięć: 1. Ustalono stosowaną w uregulowaniach prawnych terminologię dla niezawodowych chorób związanych z pracą, które w doktrynie i orzecznictwie określane są mianem chorób pracowniczych, chorób spowodowanych warunkami pracy, chorób nie będących chorobami zawodowymi oraz chorób związanych z wykonywaną pracą. 2. Wyodrębniono uregulowania prawne oraz orzecznictwo dotyczące możliwości i zasad dochodzenia przez pracownika od pracodawcy roszczeń odszkodowawczych z tytułu wystąpienia choroby niezawodowej związanej z pracą.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja naukowa:  opublikowany w „Medycynie Pracy” artykuł: Marcinkiewicz A, Tomczak P, Wiszniewska M, Walusiak-Skorupa J, Dorre-Kolasa D. Choroby niezawodowe związane z pracą – identyfikacja uregulowań prawnych i orzecznictwa oraz potencjalnych konsekwencji dla pracodawców i pracowników w Polsce. Medycyna Pracy 2018,69(5), Referaty przedstawione na konferencjach:  Marcinkiewicz A, Hanke W, Walusiak-Skorupa J. Profilaktyka chorób układu krążenia u pracowników. Czy legislacja, judykatura i zasady finansowania dają szanse na

172

poprawę skuteczności działań prewencyjnych? XI Konferencja Naukowa Sekcji Prewencji i Epidemiologii Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego „Kardiologia Prewencyjna 2018 – wytyczne, wątpliwości, gorące tematy”. Kraków, 23-24 listopada 2018,  Marcinkiewicz A. Prewencja chorób związanych z pracą w perspektywie regulacji prawnych i ich potencjalnych konsekwencji. Ogólnopolska Konferencja Naukowa. Dolnośląskie Dni Medycyny Pracy. Wrocław, 19-20 października 2018,  Marcinkiewicz A. Prewencja chorób związanych z pracą w perspektywie regulacji prawnych i ich potencjalnych konsekwencji. III Ogólnopolska Konferencja Medycyny Pracy. Rzeszów, 16-17 marca 2018

Detektor wczesnych objawów zmęczenia jako element poprawy bezpieczeństwa kierowania pojazdem. (PBS3/B9/29/2015) Kierownik tematu: prof. dr hab. A. Bortkiewicz

Cel badań: Celem Projektu jest stworzenie modelowego systemu do wczesnego wykrywania objawów zmęczenia kierowcy. Podstawą będzie opracowanie założeń funkcjonalnych, technicznych, studium wykonalności oraz stworzenie demonstratora technologii Det. Elementami Det są: autorskie rozwiązanie Wnioskodawcy w postaci videooptycznego sensora aktywności okoruchowej i analityczny system detekcji stanu zmęczenia kierowcy na bazie wizyjnej analizy optycznej. Det będzie przetestowany na symulatorze jazdy pod kątem detekcji stanu zmęczenia kierowcy z zastosowaniem 24-h EKG z analizą zmienności rytmu serca, ciśnienia tętniczego, EKG impedancyjnego, EEG, rejestracji strategii wzrokowej (eye- tracking), mimiki twarzy i badań goniometrycznych oraz w warunkach eksperymentalnych z wykorzystaniem neuroobrazowania fMRI i mappingu mózgu BEAM. Badania czystości patentowej, aktualnego stanu techniki, wykazały innowacyjność Det na skalę krajową i międzynarodową. Zastosowanie Det zwiększy bezpieczeństwo na drodze.

Opis zrealizowanych prac: W ramach projektu, przeprowadzono badania eksperymentalne z zastosowaniem monitorowania EKG metodą Holtera z analizą zmienności rytmu serca (HRV), monitorowania ciśnienia tętniczego (ABPM), EKG impedancyjnego, EEG spoczynkowego przed rozpoczęciem, po zakończeniu oraz podczas testu na symulatorze, rejestracji strategii wzrokowej z analizą ścieżek wzrokowych, mimiki twarzy, szerokości źrenic, częstotliwości mrugania u kierowców po nocnym wypoczynku vs. po nocnym prowadzeniu pojazdu u 20 kierowców-ochotników. U każdego kierowcy cykl badań przeprowadzono dwukrotnie: w dniu po normalnym nocnym wypoczynku i w dniu po pracy w nocy. Przygotowanie bazy danych.

Opis najważniejszych osiągnięć: Zakończenie części eksperymentalnej projektu i przygotowanie bazy danych jako podstawy do analizy statystycznej wyników. Zorganizowanie i prowadzenie sesji podczas 32nd International Congress on Occupational Health, 29.04-4.05 2018, Dublin, pt. “Health problems in professional drivers”

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja Bortkiewicz A, Gadzicka E, Siedlecka J, Kosobudzki M, Dania M, Szymczak W, Jóźwiak Z, Szyjkowska A, Viebig P, Pas-Wyroślak A, Makowiec-Dąbrowska T, Kapitaniak B, Hickman JS.

173

Analysis of bus drivers reaction to simulated traffic collision situations - Eye-tracking studies. Int J Occup Med Environ Health. 2018, pii: 91536. doi: 10.13075/ijomeh.1896.01305. Doniesienia konferencyjne 32 ICOH International Congress Dublin 2018, 29.04-4.05, 2018 1. Electroencephalographic studies among drivers before and after test on bus simulator. P. Viebig, K. Polatynska, W. Szymczak, J. Litynska, J. Siedlecka, E. Gadzicka, A. Szyjkowska, M. Dania, M. Kosobudzki, H. Sinczuk – Walczak, A. Bortkiewicz 2. Eye-tracking as a method for evaluation of the driver’s visual strategy. Marcin Kosobudzki, Elżbieta Gadzicka, Jadwiga Siedlecka, Marta Dania, Wieslaw Szymczak, Zbigniew Jozwiak, Agata Szyjkowska, Piotr Viebig, Alicja Pas-Wyroślak, Teresa Makowiec-Dąbrowska, Bronislaw Kapitaniak, Alicja Bortkiewicz

Health Communication Training for Health Professionals (H-COM). (2015-1-PL01-KA 202- 016986 ERASMUS+) Kierownik tematu: mgr P. Sakowski

Cel badań: H-COM był 3-letnim projektem, trwającym od września 2015 do sierpnia 2018 roku, współfinansowanym przez UE w ramach Programu Erasmus+. Ogólnym celem projektu było wzmocnienie kompetencji z zakresu komunikacji wśród personelu medycznego, szczególnie lekarzy i pielęgniarek.

Opis zrealizowanych prac: Rok 2018 był ostatnim rokiem wdrażania projektu. Prace obejmowały opracowanie ostatecznych wersji materiałów edukacyjnych pięciu wersjach językowych (angielski, polski, niemiecki, grecki i hiszpański), udostępnienie tych materiałów na platformie e-learningowej, organizację szkolenia z zakresu komunikacji medycznej dla pracowników służby zdrowia.

Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowany w ramach projektu H-COM program szkolenia ma przyczynić się do polepszenia relacji personelu medycznego z pacjentami, rozwoju zawodowego i zwiększenia efektywności pracy. W szerszym ujęciu przyczyni się to do polepszenia procesu udzielania świadczeń zdrowotnych. Działania edukacyjne miały charakter: krótkich szkoleń dla personelu medycznego organizowanych w krajach uczestniczących w projekcie, oraz dłuższych szkoleń dostępnych poprzez platformę e-learningową.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Strona internetowa projektu: www.h-com.eu

XIII. PROGRAMY NAUCZANIA ORAZ KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE MEDYCYNY PRACY, HIGIENY PRACY ORAZ ZDROWIA PUBLICZNEGO

Edukacja pracodawców, menedżerów, specjalistów zarządzania zasobami ludzkimi i ochrony zdrowia pracujących w zakresie tworzenia i realizacji w zakładach pracy programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników 6/5/4/NPZ/FRPH/2018/312/370. Kierownik tematu: dr Elżbieta Korzeniowska

Cel badań: Celem projektu jest zwiększenie motywacji i kompetencji pracodawców, menedżerów, specjalistów zarządzania zasobami ludzkimi i profesjonalistów służby

174 medycyny pracy do realizacji programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników w średnich i dużych zakładach pracy, a także ukształtowanie przekonań i postaw sprzyjających wdrażaniu programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników. Dążeniem projektu jest również nauczenie powyższych grup docelowych zasad i metodyk tworzenia, wdrażania i oceny programów zarządzania zdrowiem starzejącego się personelu.

Opis zrealizowanych prac:  Systematyczna promocja problematyki zarządzania zdrowiem zróżnicowanego generacyjnie personelu firmy  Rozwój wiedzy i umiejętności grup docelowych dotyczących realizacji programów promocji zdrowia zróżnicowanego generacyjnie personelu firmy.

Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano treść i wydrukowano raport pt. „Zarzadzanie zdrowiem personelu w kontekście starzenia się społeczeństwa. Raport z reprezentatywnego badania średnich i dużych zakładów pracy w Polsce” (w oparciu o zrealizowane w 2017 r. badanie jakościowe metodą zogniskowanych wywiadów grupowych wśród reprezentantów pracodawców z 64 zakładów pracy oraz badanie ilościowe metodą standaryzowanych wywiadów bezpośrednich z systemowym wspomaganiem komputerowym, przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 1000 średnich i dużych zakładów pracy oraz przegląd literatury). W publikacji znalazły się również wypowiedzi przedstawicieli firm (Cemex Polska Sp. z o.o., Emitel S.A., Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego, Sitech Sp. z o.o., Santander Bank Polska S.A, Viessmann Technika Grzewcza Sp. z o.o.) na temat przykładowych działań dla pracowników w kontekście przeciwdziałania negatywnym skutkom starzenia się społeczeństwa. W 2018 roku kontynuowano prace związane z utrzymaniem, zarządzaniemi administrowaniem strony internetowej Projektu pracanazdrowie.pl. Zrealizowano kampanie reklamową na portalu Facebook oraz w Google AdWords (kampania zachęcająca do odwiedzenia strony pracanazdrowie.pl oraz zapoznania się z produktami projektu). Reklama zachęcająca do odwiedzenia strony została wyświetlona 962,00 tys. osobom. Na profilu projektu na Facebook’u zostało zamieszczonych 45 postów. Wśród nich szczególnie promowane były produkty projektu. Zrealizowano 1 edukacyjny materiał filmowy pn. „Dobre praktyki. Rozpoznanie potrzeb dla promocji zdrowia w firmie” oraz jego zwiastun. W około 20-minutowym filmie swoje działania w zakresie realizacji programów promocji zdrowia zróżnicowanego generacyjnie personelu firm prezentują przedstawiciele zakładów pracy: Cemex Polska Sp. z o.o., Emitel S.A., Viessmann Technika Grzewcza Sp. z o.o., Santander Bank Polska S.A., ING Bank Śląski S.A., Sitech Sp. z o.o. Zrealizowano ogólnopolską konferencja pn. „Doskonalenie programów zarządzania zdrowiem różnych generacji personelu firmy” odbyła się 13 grudnia 2018 r. w hotelu Novotel Łódź Centrum. Uczestniczyli w niej przedstawiciel e: pracodawców, kadry kierowniczej zakładów pracy, specjaliści HR, bhp, smp, organizacji pracowniczych itp. Opracowano koncepcję Sieci Menadżerów Promocji Zdrowia w Pracy oraz zasady przyznawania Certyfikatu Menadżera Promocji Zdrowia w Pracy. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Upowszechnianie wyników (publikacje/prezentacje na zjazdach i konferencjach)  Opublikowano w czasopiśmie "Inspektor pracy" wydawanego przez Państwową Inspekcję Pracy artykuł przygotowany przez Krzysztofa Puchalskiego pt. "Promocja zdrowia w firmach"

175

 upowszechnianie działań projektu na organizowanej przez KCPZwMP konferencji pt. „Doskonalenie programów zarządzania zdrowiem różnych generacji personelu firmy”, które odbyła się 13 grudnia 2018 r., w Hotelu Novotel Centrum w Łodzi Ponadto upowszechnianie działań Projektu na: na stronie internetowej Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy: http://promocjazdrowiawpracy.pl/  na stronie internetowej projektu https://pracanazdrowie.pl/  Fanpage Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy: https://www.facebook.com/ KrajowegoCentrumPromocjiZdrowiaWMiejscuPracy  Fanpage Projektu https://www.facebook.com/PracaNaZdrowie/  YouTube KCPZwMP https://www.youtube.com/channel/UCMirr-eoRwD2_fOwRG7DTIg/featured

 YouTube projektu https://www.youtube.com/channel/UCIe06PCfApCLDdaUsprendw

Zarządzanie wiedzą oraz utrzymanie i rozwój narzędzi dokumentacyjnych i bibliometrycznych w Instytucie Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi. (IMP 5.1) Kierownik tematu: dr J. Przyłuska

Cel badań: Projekt obejmuje budowanie i rozwój narzędzi do rejestrowania i analizy informacji o publikacjach naukowych pracowników IMP w celu dokumentowania, archiwizowania, przetwarzania, raportowania, sprawozdawczości i promocji dorobku publikacyjnego Instytutu.

Opis zrealizowanych prac: Projekt obejmuje budowanie i rozwój narzędzi do rejestrowania i analizy danych o dorobku naukowym pracowników IMP w celu ich dokumentowania, archiwizowania, przetwarzania oraz analizowania. W 2018 roku kontynuowano prace nad Platformę informatyczną OODM do zarządzania wiedzą i badaniami naukowymi. Łącznie wprowadzono do systemu 958 archiwalnych i bieżących opisów bibliograficznych. W ramach rocznej oceny zakładów i pracowników wygenerowano Karty osiągnięć naukowych pracowników za 2017 r. i Karty osiągnięć zakładów za 2017 r. Utworzono Ranking pracowników IMP za 2017 r. Przygotowano Ranking pracowników na potrzeby Komisji oceniającej dorobek naukowy pracowników. Pracownicy Działu Zarządzania Wiedzą aktualizowali strony internetowe Instytutu. Na potrzeby sprawozdawczości i ocen ilościowych opracowano 4 analizy bibliometryczne. W DZW administrowano i nadzorowano wprowadzanie danych do systemu POL-on i Modułu Sprawozdawczego PBN oraz dokonano analizy przepisów Ustawy 2.0 pod kątem wdrożenia w Instytucie nowych zasad ewaluacji.

Opis najważniejszych osiągnięć:  wprowadzenie do systemu OODM 958 archiwalnych i bieżących opisów bibliograficznych,  opracowanie 4 analiz bibliometrycznych,  wygenerowanie Kart osiągnięć naukowych pracowników za 2017 r.,

176

 opracowanie Rankingu pracowników IMP za 2017 r.,  opracowanie Rankingu pracowników na potrzeby Komisji oceniającej dorobek naukowy pracowników,  wygenerowanie Kart osiągnięć zakładów za 2017 r.,  aktualizacja stron internetowych IMP o bieżące informacje,  rozpowszechnianie wiedzy i edukacja pracowników nt. przepisów Ustawy 2.0 określającej zasady funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego i nauki w zakresie nowej ewaluacji w ramach organizowanych spotkań, szkoleń oraz na stronach IMP: http://www.imp.lodz.pl/home_pl/intranet/ustawa_2_0/akty_prawne_ustawa/  nadzór nad wprowadzaniem danych do systemu POL-on i Modułu Sprawozdawczego PBN. Rozpowszechnianie wyników - prezentacje  J. Przyłuska: „Ekspertyzy, wdrożenia, aplikacje – elementy oceny praktycznych efektów działalności naukowej Instytutu” IMP, Łódź, 18 stycznia 2018  J. Przyłuska: „Doświadczenia praktyczne we wprowadzaniu polityki otwartego dostępu i realizacji projektów dotyczących zarządzania wiedzą i udostępniania zasobów nauk”, Seminarium szkoleniowe - Prawo autorskie i otwarty dostęp do publikacji naukowych. MNiSW, Warszawa, 28 lutego 2018.  J. Przyłuska: „Ewaluacja jakości działalności naukowej wg nowych zasad. Ustawa 2.0 i projekty rozporządzeń”, IMP, 7 września 2018  J. Przyłuska A. Radomska, M. Laskowski: „Analiza otwartości polskich publikacji medycznych na podstawie bazy WoS”, Biblioteki medyczne wobec współczesnych wyzwań: otwarta nauka – otwarta przestrzeń, XXXVI Konferencja Problemowa Bibliotek Medycznych, Lublin, 17-19 września 2018  J. Przyłuska: „Oświadczenia w ewaluacji jakości działalności naukowej wg nowych zasad”, IMP, 21 listopada 2018

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Realizacja zadań umożliwia użytkownikom pozyskiwanie informacji o publikacjach naukowych IMP ich wartości punktacyjnej, pozwala na promowanie osiągnięć naukowych i rozpowszechnianie wyników badań. Dokumentowanie publikacji i analizy dorobku wspomagają zarządzanie informacją o dorobku naukowym pracowników, poszczególnych zakładów i całej jednostki.

Budowanie i rozwój zaplecza edukacyjno-informacyjnego z zakresu medycyny pracy i zdrowia środowiskowego. (IMP 5.2) Kierownik tematu: dr J. Przyłuska

Cel badań: Projekt obejmuje budowanie i rozwój zaplecza edukacyjno-informacyjnego w celu zapewnienia dostępu do fachowej informacji z zakresu medycyny i nauk pokrewnych oraz wsparcia edukacyjnego w podejmowanych pracach naukowo-badawczych, w tym:  poszerzenie księgozbioru o specjalistyczne wydawnictwa,  utworzenie elektronicznego zasobu informacji tematycznej,  szybki dostęp do najnowszych publikacji medycznych,  wdrażanie nowych narzędzi komunikacji naukowej.

Opis zrealizowanych prac: Zaplecze edukacyjno-informacyjne tworzono w oparciu o utrzymanie bieżących zasobów drukowanych, kolekcji czasopism elektronicznych i baz

177 danych jak też poprzez zapewnienie dostępu do nowych źródeł wiedzy. Zbiory tematyczne udostępniano pracownikom IMP, uczestnikom kursów i szkoleń organizowanych przez IMP, pracownikom stacji sanitarno-epidemiologicznych, lekarzom, studentom zdrowia publicznego i kierunków pokrewnych. W 2018 r. gromadzono, opracowano, udostępniano zbiory drukowane i elektroniczne tworząc specjalistyczny zasób informacyjny. Administrowano bazami bibliograficznymi i kolekcjami czasopism pełnotekstowych.

Opis najważniejszych osiągnięć:  administrowano i zarządzano dostępem do baz: Wirtualna Biblioteka Nauki (m.in. Elsevier, Springer, Web of Science, InCites, SciVal, czasopisma Nature i Science, Wiley Online Library, Scopus, EBSCO), PsycARTICLES, Toxinz, LexPolonica, Polska Bibliografia Lekarska, Portal BHP,  uzupełniono zawartość cyfrowego repozytorium ECNIS-NIOM o bieżące publikacje,  poszerzono księgozbiór o 53 vol. książek i czasopism,  opracowano 747 opisów bibliograficznych książek w systemie Symphony,  podłączono 217 232 linków do tytułów czasopism do programu Full Text Finder,  opracowano bibliografię pracowników IMP – 136 poz.,  wyszukiwano i dostarczano publikacje naukowe z bibliotek polskich i zagranicznych - sprowadzono 90 artykułów i 5 książek; wysłano 22 artykułów i 1 książkę,  Biblioteka w ramach cyklu „Biblioteka dla naukowca” zorganizowała szkolenia nt.:  Ekspertyzy, wdrożenia, aplikacje - elementy oceny praktycznych efektów działalności naukowej Instytutu – 18.01.2018  System informacji prawnej Legalis – 15.03.2018  Jak efektywnie wyszukiwać w bazach EBSCO na platformie EBSCOhost – 22.03.2018 Udział pracowników w szkoleniach i kursach:  Wykorzystanie InCites B&A w proponowanej analizie SWOT, 26.02.2018, online  Scival – wprowadzenie: Dyscypliny + ewaluacja dorobku, 7.03.2018, online  Scival – wprowadzenie: Autor + instytucja, 8.03.2018, online  Laboratoria badawcze - szkolenie z systemu POL-ON w OPI PIB, Warszawa, 14.03.2018  Szkolenie z programu Legalis, Łódź, 15.03.2018  Jak efektywnie wyszukiwać w bazach EBSCO na platformie EBSCOhost, Łódź, 22.03.2018  Instytucja: dane podstawowe i struktura oraz zarządzanie użytkownikami, 23.03.2018, online  Forum SciVal Polska 2018 – SGH Warszawa, 9.05.2018  Dostęp do darmowych treści, pełnych tekstów w Web of Science, 28.05.2018, online  Warsztaty nt. otwartych licencji, Łódź, 22.10.2018

Rozpowszechnianie wyników – wystąpienia podczas konferencji w 2018 r.  J. Przyłuska: „Wielofunkcyjność małej medycznej biblioteki naukowej”, Ogólnopolska Konferencja SBP, Biblioteka XXI wieku – nowoczesna architektura, funkcjonalne wyposażenie, pomysłowe aranżacje, Warszawa, 25-26 października 2018.

178

 J. Przyłuska, M. Laskowski: „Wyniki ankiety nt. otwartego dostępu do publikacji naukowych”, Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym, IMP, Łódź, styczeń 2018  J. Przyłuska: „Opracowanie i wdrożenie polityki w zakresie otwartego dostępu do publikacji i wyników badań w projekcie Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym, jako kamień milowy w drodze do otwartości”, Biblioteki medyczne wobec współczesnych wyzwań: otwarta nauka – otwarta przestrzeń, XXXVI Konferencja Problemowa Bibliotek Medycznych, Lublin, 17-19 września 2018.  J. Przyłuska: „Otwarty mandat jako realizacja zasad otwartości na przykładzie projektu Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym”, III Seminarium z Cyklu Otwieranie Nauki - Praktyka i Perspektywy: Library Connect: Wyzwania dla bibliotek akademickich w kontekście ustawy 2.0 i otwartej nauki, Poznań, UAM, 13-14 listopada 2018. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Realizacja tematu umożliwiła użytkownikom pozyskanie fachowej informacji z zakresu medycyny i nauk pokrewnych oraz zapewniła wsparcie edukacyjne w podejmowanych pracach naukowo-badawczych. Wskaźniki wykorzystania zbiorów wskazują na wzrost zainteresowania zbiorami elektronicznymi. Zbiory drukowane wykorzystywane są na miejscu w czytelni przez uczestników kursów i studentów uczelni łódzkich.

Opracowanie danych statystycznych dotyczących zasobów i działalności służby medycyny pracy w Polsce za rok 2017. (2/1/85195/STAT./2018/312/15 Dane Statystyczne) Kierownik tematu: mgr M. Wojda

Cel badań: Realizacja projektu wynika z zobowiązania zapisanego w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 lipca 2015 r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok 2017. (Dz.U.2015.1304). Program zobowiązuje jednostki organizacyjne służby medycyny pracy do składania rocznych sprawozdań z prowadzonej działalności. Celem projektu jest opracowanie, w oparciu o dane z formularzy statystycznych, zbiorczej charakterystyki stanu zasobów kadrowych i działalności służby medycyny pracy w Polsce za rok 2017.

Opis zrealizowanych prac: Analiza danych i opracowanie raportu.

Opis najważniejszych osiągnięć: Aktualizacja danych o opiece profilaktycznej w Polsce.

Wykorzystanie uzyskanych wyników: Przygotowanie informacji do Rocznika Statystycznego oraz publikacji GUS „Zdrowie i Ochrona Zdrowia w 2017r.”.

Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym. Program Operacyjny Polska Cyfrowa na lata 2014-2020 (POPC.02.03.01-00-0008/17-00) Kierownik tematu: dr J. Przyłuska

Cel badań: Polska Platforma Medyczna – portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym jest projektem partnerskim, realizowanym w siedmiu uniwersytetach medycznych (Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu – lider projektu, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Gdański Uniwersytet Medyczny, Śląski Uniwersytet

179

Medyczny, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny) oraz w Instytucie Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi. Projekt zakłada stworzenie platformy integrującej, prezentującej i promującej osiągnięcia naukowe i potencjał partnerów w zakresie medycyny, farmacji, stomatologii, zdrowia publicznego, bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii i ochrony zdrowia. Planowane jest stworzenie bazy ekspertów z różnych obszarów nauk medycznych oraz wspólnego repozytorium dziedzinowego, gromadzącego w jednym miejscu pełnotekstowe obiekty cyfrowe. Głównym celem Projektu pn. Polska Platforma Medyczna jest cyfrowe udostępnienie na wspólnej platformie zasobów nauki Partnerów Projektu PPM poprzez ich zdeponowanie na serwerach projektowych w postaci elektronicznej i opatrzenie metadanymi, a także udostępnienie w Internecie w formatach dostosowanych do przetwarzania maszynowego. Opis zrealizowanych prac: W ramach Zadania 3. „Przygotowanie zasobów do wprowadzenia do systemu, wprowadzenie i udostępnianie zasobów” zespół ds. polityki otwartości wypracował tekst oraz ścieżki dojścia do wspólnej polityki otwartego dostępu wraz regulaminem repozytoriów lokalnych. Jednolity tekst polityki otwartości został poparty analizą prawną w jednostkach i jest zgodny z definicją polityki otwartego dostępu rekomendowaną przez MNiSW. Podzadanie 3.1. „Opracowanie i wdrożenie polityki w zakresie otwartego dostępu do publikacji i wyników badań” zakończyło się kamieniem milowym i umożliwia realizację kolejnych zadań związanych z przygotowaniem danych do systemu. W okresie od września do października 2018 roku, Polityka Otwartego Dostępu Polskiej Platformy Medycznej weszła w życie u wszystkich partnerów projektu.

XIV. SYSTEMY KONTROLI ZAPEWNIENIA JAKOŚCI

Utrzymanie i doskonalenie systemów zarządzania jakością usług laboratoryjnych. (IMP 4.5 Kierownik tematu: dr D. Ligocka

Cel badań: Celem kontynuowanego od 1997 roku tematu jest utrzymanie i doskonalenie systemów zarządzania jakością w laboratoriach IMP: akredytowanych oraz certyfikowanych w systemie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL-GLP) lub Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW-GMP).

Opis zrealizowanych prac: Pracownicy Biura brali udział w opracowywaniu Procedur Bezpieczeństwa Informacji IMP, udzielali bieżących konsultacji, prowadzono szkolenia, nadzorowano realizację harmonogramu wzorcowań wyposażenia pomiarowego oraz udziału laboratoriów w badaniach biegłości PT/ILC. Akredytacja W 2018 r. w laboratoriach Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska (badania), Zakładu Zagrożeń Fizycznych (badania) i Zakładu Ochrony Radiologicznej (badania i wzorcowania) odbyły się z wynikiem pozytywnym oceny przeprowadzone przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA), potwierdzające, że w dalszym ciągu spełnione są kryteria akredytacji. W 2018 r. Biuro Zapewnienia Jakości realizowało prace wynikające z potrzeby spełnienia wymagań procedur IMP oraz znowelizowanych dokumentów PCA stanowiących podstawę akredytacji.

180

W procedurach systemu zarządzania nadzorowanych przez Biuro Zapewnienia Jakości wprowadzono m. in. następujące zmiany: 1. zaktualizowano zestawienie rodzajów zapisów prowadzonych w laboratorium (Załącznik 8 z 04.12.2018 do procedury systemu zarządzania IMP-PO-01) 2. w procedurze systemu zarządzania IMP-PO-08 sprecyzowano dyspozycje odnośnie ochrony danych i zachowania poufności 3. w procedurze systemu zarządzania IMP-PO-09 sprecyzowano dyspozycje odnośnie wymagań dla auditorów technicznych. Przeprowadzono 3 audyty wewnętrzne oraz 3 przeglądy zarządzania w 7 Pracowniach IMP, w których utrzymywany jest system akredytacji. Opracowano nowe procedury badawcze, wprowadzono zmiany i uzupełnienia do istniejących procedur badawczych oraz list zakresów elastycznych. Biuro Zapewnienia Jakości prowadziło ustawiczne szkolenia pracowników w zakresie różnych aspektów wdrażania założeń znowelizowanej dokumentacji systemu zarządzania. Zwiększono zakres współpracy z Polskim Klubem Laboratoriów Badawczych POLLAB – pracownicy IMP uczestniczyli w szkoleniach z zakresu: poboru próbek środowiskowych (woda, ścieki, osady, gleby); oraz wymagań w zakresie audytowania systemu i oceny ryzyka zgodnie z nowym wydaniem normy ISO/IEC 17025: 2017.

Dobra Praktyka Laboratoryjna Obecnie uprawnienia do wykonywania badań zgodnie z zasadami DPL(Certyfikat nr 4/2016/DPL) w zakresie badania właściwości toksycznych, badania właściwości mutagennych oraz badań in vitro w zakresie cytotoksyczności podstawowej posiadają: Pracownia Oceny Toksyczności – ZTO i Pracownia Toksykologii Molekularnej – ZTM w Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy. Analizy chemiczne i badania biochemiczne wykonywane są w Pracowni Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych – ZTB w Zakładzie Monitoringu Biologicznego i Środowiska. W grudniu 2018 i styczniu 2019 jednostka certyfikująca (Biuro ds. Substancji Chemicznych) przyprowadziła kontrolę i weryfikację spełniania zasad DPL w IMP. W 2018 r. realizowano bieżące kontrole procesów oraz badań wykonywanych w systemie DPL-GLP. Łącznie opracowano 23 raporty z inspekcji badań i procesów w systemie DPL.

Dobra Praktyka Wytwarzania W 2018 roku w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP, stosującym w badaniach zasady DPW (Certyfikat nr GIF-IW- 400/0013_01_01/04/101/17) Główny Inspektorat Farmaceutyczny potwierdził spełnienie wymagań Dyrektywy 2003/94/EC. Realizowano prace wynikające z potrzeby doskonalenia dokumentacji i wprowadzenia nowych metod badań, w tym procedur metodycznych oraz systemowych.

Opis najważniejszych osiągnięć:  Utrzymanie i rozwój akredytacji w laboratoriach: Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska, Zakładu Zagrożeń Fizycznych i Zakładu Ochrony Radiologicznej (Certyfikaty nr: AB 215, AB 327, AB 328 oraz AP 075 wydane przez PCA).

181

 Utrzymanie uprawnień w ramach certyfikatu 4/2016/DPL, wydanego przez Biuro ds. Substancji Chemicznych, doskonalenie, szkolenie i ciągłe monitorowanie badań i procesów w systemie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej.  Utrzymanie uprawnień do wykonywania badań zgodnie z zasadami DPW w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP - Certyfikat Nr. GIF-IW-400/0013_01_01/04/101/17, wydany przez Główny Inspektorat Farmaceutyczny. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Stosowanie przez laboratoria IMP właściwego systemu zarządzania, w tym prowadzenia badań jest gwarancją uzyskiwania wiarygodnych wyników badań laboratoryjnych, a formalna akceptacja tych systemów przez organizacje potwierdzające ich kompetencje umożliwia spełnienie wymagań przepisów prawnych i oczekiwań klientów. Posiadane certyfikaty oraz akredytacja laboratoriów badawczych są ważnym elementem podczas oceny IMP jako partnera przy aplikowaniu o granty oraz uwzględniane w kompleksowej ocenie jednostek badawczych prowadzonej przez MNiSW. Dzięki posiadanym certyfikatom akredytacji, DPW oraz DPL możliwe jest realizowanie badań dla klientów zewnętrznych.

182

183

184

V. WSPÓŁPRACA NAUKOWA Z ZAGRANICĄ

1. Międzynarodowe programy naukowe trwające i rozpoczęte w 2018 r.

a. Kontrakty realizowane i rozliczone w ramach Programów Ramowych Unii Europejskiej

7 PROGRAM RAMOWY Symbol/numer Nazwa Akronim Okres trwania ewidencyjny Assessing individual exposure to environmental stressors and predicting HEALS FP7/603946/2013 2013-2019 health outcomes: paving the way for an EU-wide assessment

HORYZONT 2020 Symbol/numer Okres Nazwa Akronim ewidencyjny trwania

EVidenced based management of hearing impairments: Public health EVOTION 727521 2016-2019 pΟlicy making based on fusing big data analytics and simulaTION

Impacts of low dose radiation MEDIRAD 755523 2017-2021 exposure

European Human Biomonitoring HBM4EU 733032 2017-2021 Initiative

Institutional Strengthening of Twinning TP/GE/22/2017 2017-2019 Environmental Health System of Georgia Early life programming of childchood health: a nutritional and epigenetic ERA- ALPHABET HDHL/01/ALPHABET/01/ 2017-2019 investigation of adiposity and bone, 2017 cardiometabolic, neurodevelopmental and respiratory health

185

ERASMUS + Symbol/numer Nazwa Akronim Okres trwania ewidencyjny Health Communication Training for 2015-1-PL01-KA202- H-COM 2015-2018 Health Professionals 016986 Powrót do życia społecznego kobiety po 2016-1-PL01-KA202- PoMasto 2016-2018 mastektomii 026748 Chemical Safety Management Training ChemSM-Pub 2017-1-PL01-KA202- Hub for Chemicals Users 2017-2020 038432

b. Pozostałe programy

Symbol/numer Okres Nazwa Akronim ewidencyjny trwania Transnational Adaption Actions for Integrated Indoor Air Quality InAirQ CE69 2016-2019 Management Mutographs of cancer: Discovering the cause of cancer through mutational signatures IARC GEP/TRZ/2017/1 2017-2018 Poszukiwanie przyczyn nowotworów poprzez badanie sygnatur mutacji Mutographs of cancer: Discovering the cause of cancer through mutational signatures IARC GEP/TRZ/2018 2018-2020 Poszukiwanie przyczyn nowotworów poprzez badanie sygnatur mutacji Wpływ selenu w życiu płodowym i okresie wczesnego dzieciństwa na UMO- SELENIUS 2016-2019 poprawę rozwoju neurobehawioralnego 2015/17/ZNZ7/04273 przy niekorzystnych warunkach środowiska Remote Access to Medical Information on Smartphones during Emergencies and RAMSES/EIT Health CriseS RAMSES 2018-2019 HEALTH/2018

186

187

188

VI. SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ W LABORATORIACH

Laboratoria IMP posiadające akredytację lub działające zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL) i Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW) są zobowiązane do stosowania odpowiednich postanowień zawartych w procedurach opracowanych w Biurze Zapewnienia Jakości na podstawie:

 normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005+Ap1:2007 oraz dodatkowych wymagań jednostki akredytującej – dla wzorcowań przyrządów dozymetrycznych w radiologii oraz badań czynników szkodliwych w środowisku pracy i materiale biologicznym;  rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej i wykonywania badań zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Dz. U. 2013 poz. 665) – dla badań w kierunku oceny toksyczności substancji i preparatów chemicznych;  rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (Dz. U. 2015 poz. 1979) oraz dodatkowych wymagań jednostki udzielającej uznania – dla badań wyrobów medycznych.

Pracownia / Zakład Zakres

Certyfikat AB 215 Stężenie metabolitów w materiale biologicznym (elastyczny zakres akredytacji)

Stężenie trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) w próbkach środowiskowych, materiale biologicznym, wyrobach konsumpcyjnych przeznaczonych dla ludzi – w tym żywności (elastyczny zakres akredytacji)

Pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy

Pracownia Biochemii Stężenie anestetyków halogenowych i Monitoringu Środowiskowego w powietrzu środowiska pracy Substancji Organicznych Zakład Monitoringu Stężenie i identyfikacja substancji organicznych w powietrzu Biologicznego i Środowiska środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji)

Stężenie substancji niskowrzących w powietrzu środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji)

Identyfikacja substancji organicznych w wyrobach chemicznych, kosmetykach, meblach, paliwach, materiałach budowlanych, próbkach środowiskowych (elastyczny zakres akredytacji)

189

Pracownia / Zakład Zakres

Certyfikat AB 215 Pobieranie próbek krwi

Stężenie metali w materiale biologicznym (elastyczny zakres Pracownia Analiz Metali akredytacji) Zakład Monitoringu Pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy Biologicznego i Środowiska Stężenie metali w mieszaninie w powietrzu środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji)

Certyfikat AB 328

Pomiary hałasu infradźwiękowego w środowisku pracy

Pomiary hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy Pracownia Hałasu i Wibracji Zakład Zagrożeń Fizycznych Pomiary drgań ogólnych w środowisku pracy Pomiary drgań miejscowych w środowisku pracy Dobór ochronników słuchu

Pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy; Stężenie pyłu – frakcja wdychalna w powietrzu środowiska pracy Stężenie pyłu – frakcja respirabilna Pracownia Aerozoli w powietrzu środowiska pracy Zakład Zagrożeń Fizycznych Stężenie Włókien azbestu w powietrzu środowiska pracy Stężenie włókien mineralnych w powietrzu środowiska pracy

Certyfikat AB 327

Pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) promieniowania fotonowego

Pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(0,07) promieniowania fotonowego Pracownia Oceny Narażenia Pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) oraz Zawodowego przestrzennego równoważnika dawki H*(10) Zakład Ochrony Radiologicznej promieniowania fotonowego

Pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(3) promieniowania fotonowego

190

Pracownia / Zakład Zakres

Pomiar powierzchniowej gęstości śladów od promieniowania Laboratorium Wzorców Wtórnych alfa Zakład Ochrony Radiologicznej Pomiar ekspozycji na promieniowanie alfa

Pomiar natężenia pola elektrycznego Pracowni Zagrożeń i magnetycznego w środowisku pracy Elektromagnetycznych Pomiar natężenia pola elektrycznego Zakład Ochrony Radiologicznej i magnetycznego w środowisku ogólnym

Certyfikat AP 075

Wzorcowanie przyrządów dozymetrycznych do pomiaru promieniowania X i gamma, radiometrów, promieniowania jonizującego, dawkomierzy promieniowania jonizującego oraz przyrządów dozymetrycznych do pomiaru dawki i mocy dawki promieniowania fotonowego Wzorcowanie dawkomierzy filmowych, dawkomierzy indywidualnych, dawkomierzy termoluminescencyjnych, Laboratorium Wzorców Wtórnych dawkomierzy promieniowania jonizującego Zakład Ochrony Radiologicznej Wzorcowanie przyrządów dozymetrycznych do nieinwazyjnego pomiaru wysokiego napięcia na lampie rentgenowskiej w rentgenodiagnostyce

Wzorcowanie przyrządów dozymetrycznych do nieinwazyjnego pomiaru czasu ekspozycji rentgenowskiej w rentgenodiagnostyce

Certyfikat 4/2016/DPL

Pracownia Oceny Toksyczności Badania właściwości toksycznych in vivo Zakład Toksykologii i Kancerogenezy Pracownia Toksykologii Badania właściwości mutagennych, badania in vitro w zakresie cytotoksyczności podstawowej Molekularnej Zakład Toksykologii i Kancerogenezy Analizy chemiczne i badania biochemiczne Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska

191

Pracownia / Zakład Zakres

Certyfikat GIF-IW-400/ 0013_01_01/04/ 101/17

Kontrola jakości metodami biologicznymi produktów leczniczych przeznaczonych dla ludzi (czynności wytwórcze) Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP Badanie w kontroli jakości importowanych produktów leczniczych (Zezwolenie nr 179/0013/15)

1. Akredytacja

W 2018 r. w laboratoriach IMP odbyły się z wynikiem pozytywnym oceny przeprowadzone przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA), potwierdzające spełnianie kryteriów akredytacji. W 2018 r. Biuro Zapewnienia Jakości realizowało prace wynikające z potrzeby spełnienia wymagań procedur IMP oraz znowelizowanych dokumentów PCA stanowiących podstawę akredytacji, w tym:  zaktualizowano zestawienie rodzajów zapisów prowadzonych w laboratorium (Załącznik 8 z 04.12.2018 do procedury systemu zarządzania IMP-PO-01)  w procedurze systemu zarządzania IMP-PO-08 sprecyzowano dyspozycje odnośnie ochrony danych i zachowania poufności  w procedurze systemu zarządzania IMP-PO-09 sprecyzowano dyspozycje odnośnie wymagań dla audytorów technicznych. Biuro Zapewnienia Jakości prowadziło ustawiczne szkolenia pracowników ww. zakładów w zakresie różnych aspektów wdrażania założeń znowelizowanej dokumentacji systemu zarządzania.

2. Dobra Praktyka Laboratoryjna (DPL)

Certyfikat nr 4/2016/DPL grudniu 2018 r. jednostka certyfikująca (Biuro ds. Substancji Chemicznych) przyprowadziła kontrolę i weryfikację spełniania zasad DPL w IMP. W 2018 r. realizowano bieżące inspekcje procesów / badań wykonywanych w systemie DPL-GLP. Biuro Zapewnienia Jakości znowelizowało 7 Procedur Systemowych oraz udzielało bieżących konsultacji i szkoliło pracowników.

192

3. Dobra Praktyka Wytwarzania (DPW)

W 2018 r. realizowano prace wynikające z potrzeby doskonalenia dokumentacji. Biuro Zapewnienia Jakości przeprowadziło audyt wewnętrzny, udzielało bieżących konsultacji i szkoliło pracowników.

4. Badania biegłości

Laboratoria IMP, które organizowały badania biegłości / porównania międzylaboratoryjne zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC 17043:2011 „Ocena zgodności - Ogólne wymagania dotyczące badania biegłości”:

Zakres Programu Badań Biegłości / Lp. Organizator (Pracownia / Zakład) Porównań Międzylaboratoryjnych Pracownia Analiz Metali analiza czynników chemicznych w 1 Zakład Monitoringu Biologicznego i środowisku pracy Środowiska Pracownia Biochemii i Monitoringu analiza czynników chemicznych w Środowiskowego Substancji Organicznych środowisku pracy 2 Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska Pracownia Hałasu i Wibracji pomiar hałasu w środowisku pracy. 3 Zakład Zagrożeń Fizycznych Pracownia Hałasu i Wibracji pomiar hałasu ultradźwiękowego w 4 Zakład Zagrożeń Fizycznych środowisku pracy główne parametry fizyczne rejestrowane przez sprzęt do kontroli jakości Laboratorium Wzorców Wtórnych 5 diagnostycznej aparatury rentgenowskiej i Zakład Ochrony Radiologicznej monitorów stosowanych do prezentacji obrazów medycznych

Laboratoria IMP brały udział z pozytywnymi wynikami w następujących badaniach biegłości/ porównaniach międzylaboratoryjnych:

193

Programu Badań Biegłości / Porównań Lp. Uczestnik (Pracownia / Zakład) Międzylaboratoryjnych German External Quality Assessment Scheme. Pracownia Analiz Metali Organizator: Institute and Out-Patient Clinic for 1 Zakład Monitoringu Biologicznego i Occupational, Social and Environmental Medicine of University Erlangen-Nuremberg Środowiska (Niemcy)

Pracownia Analiz Metali United Kingdom National External Quality 2 Zakład Monitoringu Biologicznego i Assessment Service. Organizator:UK NEQAS, Wolfson EQA Laboratory (Wielka Brytania) Środowiska Pracownia Analiz Metali Interlaboratory Quality Control Program for 3 Zakład Monitoringu Biologicznego i Metal (PICC-MET). Organizator: Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo Środowiska (Hiszpania) Pracownia Biochemii i Monitoringu Programa Interlaboratorios de Control de Środowiskowego Substancji Calidad. Organizator: Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo (Hiszpania) 4 Organicznych Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska Programy kontroli poziomów leków i narkotyków we krwi, etanolu, metanolu i 5 Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej izopropanolu we krwi, glikolu etylenowego w surowicy i hemoksymetrów. Organizator: Labquality (Finlandia)

RIQAS Blood gas programme. 6 Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Organizator:Randox Laboratories (Wielka Brytania)

Systemem kontroli badań laboratoryjnych IQs. 7 Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Organizator: StandLab (Polska)

194

195

196

VII. DZIAŁALNOŚĆ KLINICZNA

1. Klinika Audiologii i Foniatrii

W roku 2018 przyjęto ogółem 2621 pacjentów w ramach umowy z NFZ, w tym:  w poradni audiologicznej 1274  w poradni foniatrycznej 398  w poradni logopedycznej 949

Lekarze laryngolodzy, audiolodzy i foniatrzy udzielili łącznie 135 konsultacji na potrzeby Kliniki Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego oraz Kliniki Toksykologii.

Liczba badań wyniosła 4275, w tym:

Wideolaryngostroboskopia 394

Audiometria tonalna 1273

Emisja otoakustyczna 152

Próby nadprogowe 191

Potencjały słuchowe wywołane z pnia mózgu 133

Audiometria słowna 8

Audiometria impedancyjna 554

Wideonystagmografia 339

Posturografia 1144

Test rozumienia zdań w szumie HINT 7

Testy przetwarzania słuchowego 80

inne 0

197

2. Klinika Toksykologii

a. Oddział Toksykologii

Przyjęto ogółem 2446 pacjentów, w tym 2189 hospitalizowanych i 257 obserwacyjnych.  Średni okres pobytu pacjenta – 1,39 dnia  Wskaźnik wykorzystania łóżek – 95,84 dni  Wykonanie osobodni – 3067  Wskaźnik śmiertelności – 0,18 %  W okresie sprawozdawczym nastąpiły 4 zgony

Wśród hospitalizowanych pacjentów stwierdzono:

Ostre zatrucia pozazawodowe 2189

Ostre zatrucia zawodowe 0

Inne przypadki 257

b. Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej

Prowadzono działalność usługową w ramach tematu ZLL/8/2011 „Badania toksykologiczne w materiale biologicznym”. W 2018 r. w Pracowni Diagnostyki Toksykologicznej wykonano ogółem 18993 badań diagnostycznych, w tym:

dla Oddziału Toksykologii 16333

dla Oddziału Chorób Zawodowych 65

dla Przychodni Chorób Zawodowych 35

w ramach tematu ZLL/8/2011 (inne placówki 2560 opieki zdrowotnej + inni zleceniodawcy)

198

3. Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego

a. Oddział Chorób Zawodowych

 Przyjęto ogółem 405 pacjentów, w tym wszystkich hospitalizowano.  Wydano 439 orzeczeń lekarskich.  Opracowano 1 opinię do prokuratury i 1 opinię sądową.  Rozpoznano ogółem 150 chorób zawodowych, w tym:

Ostre zatrucie rtęcią pochodzenia zawodowego 0

Pylica krzemowa płuc 4

Pylica górników 1

Pylica spawaczy 5

Pylica azbestowa płuc 1

Astma oskrzelowa 29

Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych 6 pochodzenia zawodowego

Ostre uogólnione reakcje alergiczne 1

Alergiczny nieżyt nosa 15

Alergiczne zapalenie spojówek 1

Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych 1

Przewlekłe choroby narządu głosu – guzki 0 głosowe twarde

Przewlekłe choroby narządu głosu – wtórne 1 zmiany przerostowe fałdów głosowych

Przewlekłe choroby narządu głosu – niedowład mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą 2 niedomykalnością fonacyjna głośni i trwałą dysfonią

Choroby wywołane działaniem promieniowania 2 jonizującego – zaćma popromienna

Nowotwory złośliwe – rak płuc 0

199

Nowotwory wywołane działaniem 0 promieniowania jonizującego Kontaktowe alergiczne zapalenie skóry 13

3 Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia

Pokrzywka kontaktowa 1

Przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki 1

Przewlekłe zapalenie kaletki maziowej 0

Przewlekłe zapalenie okołostawowe barku 5

Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy – zapalenie 3 nadkłycia kości ramiennej

Zespół cieśni nadgarstka 18

Obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu 9

Zespół wibracyjny – postać kostno-stawowa 1

Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich 27 następstwa

Średni okres pobytu pacjenta wynosił 3 dni. Wskaźnik wykorzystania łóżek w Oddziale Chorób Zawodowych wyniósł 13,4%.

b. Przychodnia Chorób Zawodowych i Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących

 Przyjęto ogółem 836 pacjentów.  W okresie sprawozdawczym udzielono 869 porad lekarskich.  Wydano:  801 orzeczeń lekarskich,  2 ekspertyzy lekarskie,  18 opinii lekarskich.

200

 Liczba innych badań wyniosła 323, w tym m. in.:

EKG 168

EMG + opis 91

pole widzenia 21

widzenie zmierzchowe 182

 Liczba konsultacji udzielonych przez lekarzy wyniosła 1091, w tym m. in.:

neurologiczna 314

okulistyczna 777

c. Pracownia Diagnostyki Alergologicznej i Chorób Zawodowych

Prowadzono działalność usługową w ramach tematu „Badanie palestezjometryczne czucia wibracji. Próba oziębieniowa z termometrią skórną i próbą uciskową”.

Test prowokacyjny z alergenami 77

Test prowokacyjny z placebo 50

Test nadreaktywności oskrzeli z metacholiną 105

Próba rozkurczowa 80

Spirometria 3100

Pletyzmografia w pomiarach czynności oddechowej 10

Pojemność dyfuzyjna płuc 12

Testy skórne punktowe wykonano zestawów 290 założono alergenów 4000

Badanie plwociny indukowanej 98

Badanie popłuczyn nosowych 222

201

PEF (pomiar szczytowego przepływu wydechowego) 2250

PNIF (pomiar szczytowego przepływu wdechowego przez 2410 nos)

Oznaczanie sIgE 269

Wymazy z nosa 4

Ocena cytologiczna preparatów mikroskopowych 376 (plwociny indukowanej, popłuczyn nosowych, łez, wymazów z nosa)

Próby oziębieniowe 12

Palestezjometria 20

w ramach tematu ZLL/11/2014 (inni zleceniodawcy) Próby oziębieniowe 528 Palestezjometria 529

d. Pracownia Dermatologii

 Przyjęto łącznie 371 pacjentów.  Udzielono 1243 konsultacji.  Założono 16850 alergenów u 361 pacjentów.

202

203

204

VIII. NAUKOWE BAZY DANYCH

1. Krajowe rejestry danych

Centralny Rejestr Chorób Zawodowych gromadzi dane o przypadkach chorób zawodowych i jest podstawą monitorowania zapadalności na te choroby w Polsce. Obowiązek realizacji zadania wynika z ustawy Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) art. 237 § 4, który nakłada na Ministerstwo Zdrowia obowiązek określenia sposobu dokumentowania chorób zawodowych i ich skutków, a także obliguje do utworzenia i prowadzenia ogólnopolskiego rejestru tych chorób. Wyniki corocznej analizy przekazywane są do Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Pracy, Głównego Urzędu Statystycznego, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz wszystkich WSSE i WOMP. Prowadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych i analiz występowania chorób zawodowych w Polsce zgodne jest z Rozporządzeniem 1338/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie statystyk Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Dane o chorobach zawodowych przekazywane są corocznie do EUROSTATU. Opracowanie: Centralny Rejestr Chorób Zawodowych

Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych (KRCB) prowadzony w ramach Narodowego Programu Zdrowia gromadzi informacje o zamierzonym użyciu czynników biologicznych w zakładach pracy w celach naukowo-badawczych, przemysłowych lub diagnostycznych. Do grudnia 2018 r. w KRCB zarejestrowano 667 zakładów pracy, w tym najczęściej w celach diagnostycznych 63,7%, następnie w celach naukowo-badawczych 28,5% i najrzadziej w celach przemysłowych 7,8%. Celowe użycie czynnika biologicznego z 2. grupy zagrożenia zgłosiło 648 zakładów, użycie 3. grupy zagrożenia zgłosiło 109 zakładów, w tym w 80 zakładach stosowano czynniki z grupy zagrożenia 3.**. W zakładach zgłoszonych do KRCB było zatrudnionych ogółem 6776 pracowników narażonych na czynniki biologiczne, w tym 5974 kobiet (88,2%) i 802 mężczyzn (11,8%). Rejestr wykorzystywany jest do corocznych raportów dotyczących celowego użycia czynników biologicznych w zakładach pracy w Polsce. Dostęp: przez Internet dla uprawnionych osób na podstawie identyfikatora i hasła. Ponadto w IMP funkcjonuje Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych (KPI), który prowadzi działalność konsultacyjno-edukacyjną wspomagającą zainteresowane podmioty w ocenie ekspozycji i szacowania ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na czynniki biologiczne w miejscu pracy. KPI pomaga w planowaniu i realizacji działań profilaktycznych oraz w prawidłowym rejestrowaniu przez pracodawców wiarygodnych informacji o czynnikach biologicznych. Opracowanie: Zakład Zagrożeń Fizycznych

Krajowy System Informowania o Kosmetykach – zgodnie z art. 62. 1. Ustawy o produktach kosmetycznych (Dz. U. 2018, poz. 2227) – likwiduje się krajowy system informowania o kosmetykach wprowadzonych do obrotu, prowadzony na podstawie art. 8 uchylanej Ustawy o kosmetykach (Dz. U. 2001, Nr 42 poz. 473). Dane zgromadzone w Krajowym Systemie Informowania o kosmetykach wprowadzone do systemu przechowuje się do dnia 11 lipca 2020 roku i nie gromadzi się w nim nowych danych. (art. 62.2 – Dz. U. 2018, poz. 2227). Za datę likwidacji Krajowego Systemu Informowania o Kosmetykach przyjęto dzień 12 lipca 2020 roku (art. 65 Dz. U. 2018, poz. 2227).

205

Podstawy prawne: Dz. U. 2018 poz. 2227 – Ustawa o produktach kosmetycznych z dnia 4 października 2018 r., Dz. U. 2001 Nr 42 poz. 473 – Ustawa o kosmetykach z 30 marca 2001 r.(uchylona) Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej

Bazy dawek indywidualnych osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe – na podstawie polskich przepisów ochrony radiologicznej Zakład Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe. Wszystkie wyniki są gromadzone w bazach danych Zakładu Ochrony Radiologicznej. Obecnie rejestry zawierają ponad 2 miliony rekordów. Ocena narażenia pracowników wykonywana jest na podstawie ciągłych pomiarów dawek indywidualnych (wyrażonych jako indywidualny równoważnik dawki Hp(10)) lub pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy (tj. przestrzennego równoważnika dawki H*(10)) dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) metodą fotometryczną wykonywane są w Zakładzie Ochrony Radiologicznej od 1966 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy zaczernienia emulsji fotograficznej). Od 2011 roku pomiary indywidualnego oraz przestrzennego równoważnika dawki wykonywane są również metodą termoluminescencyjną (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy liczby zliczeń dla detektorów termoluminescencyjnych). Dodatkowo pomiary dozymetryczne dla pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące prowadzone są na podstawie pomiarów indywidualnego równoważnika dawki Hp(0.07) (z wykorzystaniem dawkomierzy w kształcie pierścionka) oraz indywidualnego równoważnika dawki Hp(3) (z wykorzystaniem dozymetrów ocznych). Wszystkie badania wykonywane są zgodnie z procedurami badawczymi (zakres akredytacji Nr AB 327) akredytowanymi przez Polskie Centrum Akredytacji. Zgodnie z wdrożonym systemem zarządzania sposób przetwarzania, przechowywania i wykorzystania wyników badań gwarantuje zachowanie poufności oraz ochronę praw własności klienta dla którego są wykonywane. Zgromadzone w bazach dane są wykorzystywane wyłącznie przez uprawnionych pracowników Zakładu Ochrony Radiologicznej do szczegółowej analizy narażenia osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe. Corocznie sporządzane są ekspertyzy (z pominięciem danych osobowych) dotyczące dawek zgromadzonych w rejestrze dla potrzeb m.in. Państwowej Agencji Atomistyki. Opracowanie: Zakład Ochrony Radiologicznej

Centralny rejestr danych o narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym – gromadzi dane o zakładach pracy, w których występują czynniki rakotwórcze i mutagenne oraz o stanowiskach pracy, na których pracownicy narażeni są na te czynniki. Centralny rejestr funkcjonuje od 1999 r. i był dotychczas aktualizowany raz w roku na podstawie danych przekazywanych przez Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych z całego kraju. W 2018 r. zgromadzono, zweryfikowano i wprowadzono do baz danych informacje dotyczące występowania czynników rakotwórczych lub mutagennych w zakładach pracy w 2017 r. Występowanie przynajmniej jednego czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym zgłosiły 6124 zakłady pracy, o ponad 10% więcej niż w ubiegłym roku. Występowanie substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (w postaci własnej lub jako składników mieszanin) zgłosiło 4085 zakładów pracy, promieniowanie jonizujące

206 zgłosiło 1867 zakładów pracy, a występowanie procesów technologicznych uznanych za procesy o działaniu rakotwórczym lub mutagennym zgłosiło 965 zakładów. Łącznie zgłoszono 368 substancji chemicznych oraz 2 procesy (były to: procesy technologiczne związane z narażeniem na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne pochodzące z produktów węglopochodnych oraz prace w narażeniu na pyły drewna twardego). Zgromadzone w bazach danych informacje są wykorzystywane do opracowywania zbiorczych analiz wykorzystywanych do celów statystycznych oraz w celu wspomagania zarządzania ryzykiem związanym z narażeniem zawodowym na kancerogeny i mutageny. W 2018 r. prowadzenie baz danych dotyczących występowania czynników rakotwórczych i mutagennych w miejscu pracy było finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016–2020. Opracowanie: Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego

2. Bazy Faktograficzne

Baza ITOX – baza zawierająca informacje o substancjach i preparatach chemicznych, dostępnych na rynku polskim. Gromadzi dane o właściwościach fizykochemicznych, działaniu toksycznym, objawach zatrucia i pomocy medycznej udzielanej w przypadku zatruć: związkami chemicznymi, roślinami i grzybami trującymi, pestycydami oraz preparatami chemicznymi będącymi w powszechnym użyciu. Baza jest na bieżąco uzupełniana o nowe preparaty wchodzące do obrotu i stosowane na terenie Polski. Wykorzystywana jest do corocznych opracowań i monitorowania ostrych zatruć. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej

Baza STAT – baza o pacjentach leczonych na Oddziale Toksykologii Instytutu. Dane zawarte w bazie obejmują: numer historii choroby, datę i godzinę przyjęcia, informację o roku urodzenia i płci pacjenta, nazwę czynnika lub czynników toksycznych, rodzaj zatrucia oraz czas i wynik leczenia. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej

Baza INF – baza tworzona w oparciu o dane z protokołów telefonicznych konsultacji udzielanych przez lekarzy toksykologów z Oddziału Toksykologii. Baza zawiera informację o dacie i godzinie konsultacji, dane osoby pytającej, nazwę miejscowości i placówki medycznej, w której przebywał konsultowany pacjent, informację o wieku i płci oraz o rodzaju zatrucia, nazwę preparatu lub substancji toksycznej, opis objawów zatrucia i drogi narażenia. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej

Międzynarodowe Karty Bezpieczeństwa Chemicznego (Karty ICSC) Od 1998 r., Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego bierze udział w projekcie IPCS (International Programme on Chemical Safety) dotyczącym Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (International Chemical Safety Cards – Karty ICSC). Projekt jest wspólnym przedsięwzięciem Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), finansowo wspieranym przez Komisję Europejską. Został zainicjowany w latach 80. XX w. z założeniem rozpowszechniania odpowiednich informacji dotyczących zagrożeń związanych z substancjami chemicznymi stosowanymi w miejscu pracy. WHO i ILO w ramach propagowania bezpieczeństwa chemicznego w środowisku pracy dążą do objęcia projektem coraz to nowych regionów świata. Obecnie w projekcie uczestniczy 16 instytucji naukowych z krajów Europy, Ameryki i Azji. Karty ICSC opracowywane są w języku angielskim, a następnie przekładane są na języki narodowe, w tym hiszpański, fiński, francuski, japoński, niemiecki, polski, węgierski, włoski, chiński i inne. Karty ICSC zostały już przetłumaczone

207 na 16 języków. Wielojęzykowa, czytelna i zwięzła w swojej formie i treści informacja może przyczynić się do globalnego podniesienia świadomości pracowników na stanowiskach robotniczych, ułatwić opracowanie i wdrożenie odpowiednich środków profilaktycznych oraz przyczynić się do stworzenia niezbędnych ram organizacyjnych, a w konsekwencji do budowania kultury bezpieczeństwa chemicznego w zakładach pracy. Celem projektu ICSC jest rozpowszechnianie i promocja kart ICSC w językach narodowych w takim stopniu, aby stały się podręcznym narzędziem informacyjnym dostępnym na stanowiskach prac z substancjami chemicznymi i stanowiły wsparcie przy podejmowaniu działań zapobiegawczych i postępowaniu w sytuacjach kryzysowych. Dostępność kart ICSC w języku polskim to szczególnie ważna kwestia dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), które zwykle posiadają utrudniony dostęp do specjalistycznej informacji jak również ograniczone środki finansowe na budowanie bezpiecznego środowiska pracy i promocje kultury bezpieczeństwa chemicznego. Opracowanie: Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego

3. Bazy bibliograficzne i repozytoria

Baza MEDIP – baza bibliograficzna publikacji z zakresu medycyny pracy, toksykologii, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy oraz ochrony środowiska.

Baza obejmuje lata 1989-2015, zawiera łącznie 59832 rekordów. Dostęp internetowy: lata 1989 – 1999: http://old.imp.lodz.pl/expertus/MEDIP/ lata 2000 – 2015: http://old.imp.lodz.pl/expertus/inf/ Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą

Baza PUB – baza publikacji pracowników Instytutu. Zawiera opisy bibliograficzne publikacji pracowników za lata 1972-2014. W bazie znajduje się 9026 dokumentów. Od 2015 r. kontynuacja bazy prowadzona jest na platformie informatycznej OODM i portalu tematycznym. Dostęp internetowy: http://old.imp.lodz.pl/expertus/PUB/ Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą

Baza NAUKA – baza prac doktorskich i habilitacyjnych. Zawiera opisy bibliograficzne prac doktorskich i habilitacyjnych pracowników oraz prac obronionych w Instytucie, znajdujących się w księgozbiorze biblioteki. Baza obejmuje lata 1960-2016, obecnie zawiera 256 dokumentów. Dostęp internetowy: http://old.imp.lodz.pl/expertus/NAUKA/ Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą

Repozytorium ECNIS-NIOM – kolekcja publikacji tematycznych z zakresu uwarunkowań i metod zapobiegania nowotworom pochodzenia środowiskowego oraz najnowszych publikacji pracowników IMP. Repozytorium tworzone było w ramach Sieci Doskonałości ECNIS (Environmental Cancer Risk, Nutrition and Individual Susceptibility). Od 2015 r. jest także repozytorium instytucjonalnym. Składa się z trzech kolekcji tematycznej, adnotowanej i dorobku pracowników IMP. Rejestruje artykuły

208 naukowe, raporty, doniesienia naukowe i doktoraty. Łącznie Repozytorium ECNIS-NIOM zawiera 771 rekordów, w tym 252 w kolekcji NIOM. Publikacje są udostępniane na zasadach Open Access. Dostęp internetowy: http://ecnis.openrepository.com/ecnis/ Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą

Platforma informatyczna OODM – gromadzi dane o Instytucie dając możliwość budowania profili naukowców pracujących w IMP w powiązaniu z ich dorobkiem naukowym i realizowanymi projektami. Umożliwia budowanie raportów, rankingów, kart osiągnięć naukowych pracownika lub zakładu. Część zgromadzonych informacji jest udostępniana publicznie poprzez portal tematyczny w celu promocji osiągnięć IMP. Dostęp internetowy: Platforma: http://oodm.imp.lodz.pl – dla uprawnionych pracowników Instytutu Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą

209

210

211

212

IX. WYDAWNICTWA NAUKOWE

Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi jest wydawcą 2 czasopism naukowych z dziedziny medycyny pracy i zdrowia środowiskowego. Publikowane są w nich prace o tematyce związanej z ochroną zdrowia pracujących, m.in. z zakresu epidemiologii, higieny pracy, toksykologii doświadczalnej i środowiskowej, zagrożeń chemicznych i pyłowych, bezpieczeństwa chemicznego, audiologii, alergologii, ergonomii i psychologii pracy, organizacji pracy, ekonomiki oraz promocji zdrowia w miejscu pracy. Informacja o pełnej ofercie wydawniczej znajduje się na stronie internetowej Oficyny Wydawniczej Instytutu – http://www.imp.lodz.pl/oficyna.

1. Dwumiesięcznik „Medycyna Pracy”

Ocena czasopisma w 2018 r.:  wykaz czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 9 grudnia 2016 r. (część A, poz. 8050) – 15 pkt (od 2017 r. brak informacji na temat przeprowadzonej oceny czasopisma)  impact factor, edycja 2018 – 0,610,  Index Copernicus, edycja 2018 – 137,78 pkt. Dwumiesięcznik wydawany jest od 69 lat. Publikowane są w nim przede wszystkim prace oryginalne, poglądowe i kazuistyczne nadsyłane w języku polskim i angielskim (w 2018 r. opublikowano 17 artykułów po angielsku). Jednocześnie we wszystkich artykułach naukowych w jęz. polskim na jęz. angielski tłumaczone były: tytuł, streszczenie, słowa kluczowe, tabele i ryciny. W 2018 r. w ramach woluminu 69. wydano 5 numerów „Medycyny Pracy” (pierwszy został opublikowany jeszcze w 2017 r.). Nakład numerów 1–6/2018 wynosił po 126 egz., łączna objętość woluminu – 78,40 arkusza wydawniczego (703 strony), a średnia objętość numeru – ok. 13,07 arkusza wydawniczego. W sumie opublikowano 65 prac naukowych – 46 artykułów oryginalnych, 13 poglądowych, 3 prace kazuistyczne, 1 doniesienie wstępne i 2 sprawozdania/komunikaty (średnio 11 artykułów w numerze). W 2018 r. „Medycyna Pracy” była redagowana merytorycznie pod kierunkiem redaktor naczelnej prof. dr hab. med. Ireny Szadkowskiej-Stańczyk. Współpracowali z nią redaktorzy tematyczni czasopisma: prof. dr hab. Sławomir Czerczak, mgr inż. Katarzyna Konieczko, dr n. hum. Elżbieta Korzeniowska, dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska, dr n. hum. Krzysztof Puchalski, mgr Piotr Sakowski, dr n. med. Małgorzata Waszkowska, dr hab. med. Marta Wiszniewska i dr n. med. Ewa Zamysłowska-Szmytke. Redaktorem statystycznym czasopisma był dr n. biol. Paweł Kałużny. Do maja funkcję redaktora wydawniczego pełniła mgr Katarzyna Rogowska, następnie – mgr Monika Lipińska- Pawełek. Skład komitetu redakcyjnego zamieszczony jest na stronie internetowej czasopisma.

Podobnie jak w roku ubiegłym czasopismo „Medycyna Pracy” otrzymało dofinansowanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Redakcja „Medycyny Pracy” pobiera od autorów opłaty: wstępną (za złożenie artykułu do czasopisma) i redakcyjną (za przygotowanie artykułu do publikacji). Z opłat zwolnione są listy do redakcji oraz sprawozdania z konferencji i sympozjów. O zwolnienie z opłaty redakcyjnej może ubiegać się także (pismem do dyrektora wydawcy) recenzent, który jest pierwszym autorem składanego do czasopisma manuskryptu i który w ciągu ostatnich 12 miesięcy wykonał dla „Medycyny Pracy” co najmniej 5 recenzji dotyczących różnych artykułów.

213

Redakcja „Medycyny Pracy” umożliwia także ubieganie się o patronat medialny czasopisma. Patronatem może zostać objęta każda inicjatywa i wydarzenie o zasięgu lokalnym, regionalnym lub ogólnopolskim z zakresu tematycznego czasopisma, m.in. kongresy, konferencje naukowo- szkoleniowe, festiwale nauki, zjazdy, seminaria, sympozja, warsztaty, szkolenia, działalność towarzystw naukowych, publikacje naukowe, badania, akcje przyczyniające się do wzrostu świadomości z zakresu medycyny pracy i kampanie społeczno-edukacyjne. Czasopismo „Medycyna Pracy” jest dostępne:  w wersji drukowanej – sprzedawane na drodze zamówień internetowych w Oficynie Wydawniczej Instytutu (szczegóły na: http://medpr.imp.lodz.pl/druk) oraz za pośrednictwem dystrybutorów (m.in. Garmond Press, Kolporter S.A., Ruch, Ars Polona). Czasopismo kupują instytucje państwowe (jednostki naukowe, laboratoria, wojewódzkie ośrodki medycyny pracy, stacje sanitarno-epidemiologiczne, jednostki bhp itp.) oraz firmy prywatne i klienci indywidualni (głównie lekarze). W 2018 r. „Medycynę Pracy” prenumerowało 47 odbiorców,  online – wersja bezpłatna, dostępna na stronie internetowej czasopisma (http://medpr.imp.lodz.pl), na której znajdują się pełne teksty artykułów od roku 2013. Archiwum czasopisma z lat 2001–2012 znajduje się na stronie http://www.imp.lodz.pl/baza_czasopism/medpr/ i platformie Łódzkiej Regionalnej Biblioteki Cyfrowej (CYBRA),  w bazach indeksujących i abstraktujących – „Medycyna Pracy” znajduje się w: CABI (CAB Abstracts, Global Health), CNKI Scholar, DOAJ, EBSCO (Central & Eastern European Academic Source), Elsevier (EMBASE, EMCare, SCImago Journal & Country Rank, SCOPUS), Europe PubMed Central, Google Scholar, Index Copernicus, J-Gate, Polska Bibliografia Lekarska, ProQuest (Health and Medical Collection, Psychology Database), PubMed/MEDLINE, SHERPA/RoMEO, Thomson Reuters (BIOSIS Citation Index, BIOSIS Previews, Web of Science Core Collection, Journal Citation Reports, Science Citation Index Expanded), WorldCat. Artykuły w „Medycynie Pracy” są publikowane w modelu open access, a zasady ich wykorzystania określa licencja Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY-NC). Dzięki temu pełna treść artykułów opublikowanych w „Medycynie Pracy” jest dostępna dla czytelników z całego świata, co zwiększa szanse na podniesienie wskaźnika cytowania (impact factor) czasopisma. Redakcja podaje na stronie internetowej czasopisma (zakładka „Polityka prawno- archiwizacyjna”) szczegółowe zasady korzystania z artykułów publikowanych w „Medycynie Pracy” i zachęca autorów do udostępniania artykułów w wersji pre-print (przed recenzjami) i post-print (po poprawkach sugerowanych przez recenzentów).

2. Dwumiesięcznik „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health”

Ocena czasopisma w 2018 r.: wykaz czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 9 grudnia 2016 r. (część A, poz. 5155) – 15 pkt (od 2017 r. brak jest informacji na temat przeprowadzonej oceny czasopisma), impact factor, edycja 2018 – 1,367, Index Copernicus, edycja 2018 – 160,72 pkt.

214

„International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” istnieje od 31 lat. Czasopismo wydawane jest w języku angielskim, od 2013 r. jako dwumiesięcznik (wcześniej: kwartalnik). W 2018 r. w ramach woluminu 31. wydano 3 numery „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” (IJOMEH). Pierwsze 3 opublikowano jeszcze w 2017 r. Łączna objętość woluminu wyniosła 74,09 arkusza wydawniczego (851 stron), a średnia objętość numeru – 12,34 arkusza wydawniczego. W sumie ukazały się 56 prace naukowe – 52 artykuły oryginalne, 3 poglądowe i 1 doniesienie wstępne (średnio 9 artykułów w numerze). W 2018 r. dwumiesięcznik był redagowany merytorycznie pod kierownictwem redaktora naczelnego prof. dr. hab. med. Konrada Rydzyńskiego. Współpracowali z nim redaktorzy tematyczni (associate editors) czasopisma: prof. dr hab. n. med. Alicja Bortkiewicz, prof. dr hab. med. Marta Kieć- Świerczyńska, dr Dorota Merecz-Kot, dr hab. med. Beata Pepłońska, prof. dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska, prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa i prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz. Redaktorem statystycznym czasopisma był dr n. biol. Paweł Kałużny. Do maja funkcję redaktora wydawniczego pełniła mgr Katarzyna Rogowska, następnie – mgr Monika Lipińska-Pawełek. Skład komitetu redakcyjnego zamieszczony jest na stronie internetowej czasopisma. W 2018 r. czasopismo „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” otrzymało dofinansowanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Redakcja IJOMEH pobiera od autorów opłatę wstępną (za złożenie artykułu do czasopisma) i opłatę redakcyjną (za przygotowanie artykułu do publikacji). Z opłat zwolnione są listy do redakcji oraz sprawozdania z konferencji i sympozjów. O zwolnienie z opłaty redakcyjnej może ubiegać się także (pismem do dyrektora wydawcy) recenzent, który jest pierwszym autorem składanego do czasopisma manuskryptu i który w ciągu ostatnich 12 miesięcy wykonał dla IJOMEH co najmniej 5 recenzji dotyczących różnych artykułów. Czasopismo „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” jest dostępne:  online – wersja bezpłatna, dostępna na stronie internetowej czasopisma (http://ijomeh.eu), na której znajdują się pełne teksty artykułów od roku 2011. Archiwum czasopisma z lat 2001– 2010 znajduje się na stronie http://www.imp.lodz.pl/baza_czasopism/ijomeh oraz na platformie Łódzkiej Regionalnej Biblioteki Cyfrowej (CYBRA) (roczniki 1988–2010) (http://cybra.lodz.pl/dlibra/publication?id=10578&from=&dirids=1&tab=1&lp=1&QI=).  w bazach indeksujących i abstraktujących – „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” znajduje się w: CABI (CAB Abstracts, Global Health), CNKI Scholar, DOAJ, EBSCO (Academic Search Complete, Central & Eastern European Academic Source, Environment Complete, Ergonomics Abstracts), Elsevier (EMBASE, EMCare, SCImago Journal & Country Rank, SCOPUS), Europe PubMed Central, Google Scholar, IBZ online, Index Copernicus, J-Gate, Polish Medical Bibliography, ProQuest (ProQuest Environmental Science Collection, Health and Medical Collection, Psychology Database, Public Health Database), PsycINFO, PubMed/MEDLINE, SHERPA/RoMEO, Thomson Reuters (BIOSIS Citation Index, BIOSIS Previews, Web of Science Core Collection, Journal Citation Reports, Science Citation Index Expanded), Ulrich’s Periodicals Directory, WorldCat. Artykuły w „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” są publikowane w modelu open access, a zasady ich wykorzystania określa licencja Creative Commons

215

Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY-NC). Dzięki temu pełna treść artykułów opublikowanych w „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” jest dostępna dla czytelników z całego świata, co zwiększa szanse na podniesienie wskaźnika cytowania (impact factor) czasopisma. Redakcja podaje na stronie internetowej czasopisma (zakładka „Copyright and self-archiving policy”) szczegółowe zasady korzystania z artykułów publikowanych w „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” i zachęca autorów do udostępniania artykułów w wersji pre-print (przed recenzjami) i post-print (po poprawkach sugerowanych przez recenzentów). Wszystkim artykułom publikowanym w „Medycynie Pracy i „International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health” w 2018 r. nadano DOI (cyfrową identyfikację dokumentu elektronicznego) i publikowano je na bieżąco na stronach internetowych tych czasopism. Strony umożliwiają użytkownikom wysyłanie znajomym powiadomień o ciekawych artykułach, dzielenie się nimi poprzez portale społecznościowe, przeszukiwanie treści za pomocą słów kluczowych, dziedziny i autorów, kontakt z autorami, zapoznawanie się z treścią artykułów jeszcze przed opublikowaniem pełnego numeru czasopisma (w wersji online first). Strony obu czasopism są zintegrowane z Editorial Systemem (http://www.editorialsystem.com/medpr, http://www.editorialsystem.com/ijomeh), służącym do komunikacji z autorami i recenzentami oraz zarządzania procesem redakcyjnym. W Editorial Systemie obu czasopism stworzono bogatą bazę recenzentów – 8 stycznia 2018 r. obejmowała ona 2748 osób. Wśród nich 73% stanowili specjaliści z zagranicy – Arabii Saudyjskiej, Argentyny, Armenii, Australii, Austrii, Bangladeszu, Belgii, Beninu, Bośni i Hercegowiny, Brazylii, Bułgarii, Chile, Chin, Chorwacji, Cypru, Czech, Danii, Egiptu, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Indii, Iranu, Irlandii, Islandii, Izraela, Japonii, Jordanii, Kanady, Kolumbii, Korei Południowej, Kuwejtu, Libanu, Litwy, Łotwy, Macedonii, Malezji, Malty, Meksyku, Namibii, Niemiec, Nowej Zelandii, Nigerii, Norwegii, Pakistanu, Portugalii, Republiki Południowej Afryki, Rosji, Rumunii, Serbii, Singapuru, Słowacji, Słowenii, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Tajlandii, Tajwanu, Turcji, Ukrainy, Węgier, Wielkiej Brytanii, Wietnamu i Włoch.

216

Czasopisma wydane przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi w 2017 r. Objętość Częstotliwość, Lp. Tytuł czasopisma Wolumin Numer Forma udostępniania (arkusze ISSN wydawnicze) „International Journal of dwumiesięcznik 31 1 online (http://ijomeh.eu) 10,50 1 Occupational Medicine and ISSN 1232-1087 2 jw. 10,78 Environmental Health” eISSN 1896-494X 3 jw. 10,94

4 jw. 14,92

5 jw. 14,93

6 jw. 12,02

„Medycyna Pracy” dwumiesięcznik 69 1 wersja drukowana (126 egz.) 13,37 2 ISSN 0465-5893 + online eISSN 2353-1339 (http://medpr.imp.lodz.pl) 2 jw. 13,98

3 jw. 12,50

4 jw. 13,11

5 jw. 12,54

6 jw. 12,90

217

3) Książki

W 2018 r. została Oficyna Wydawnicza IMPopublikowała książka autorstwa Izabeli Rydlewskiej-Liszkowskiej pt. „Parmetyzacja kosztów ochrony zdrowia w środowisku pracy”.

218

219

220

X. BUDŻET

Instytut działając na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. z 2017 poz. 1158 z późn. zm.) prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, pokrywając koszty działalności naukowo-badawczej oraz leczniczej z uzyskanych przychodów. Źródłami przychodu działalności naukowo-badawczej w 2018 roku była dotacja na działalność statutową i inne umowy z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, umowy z MZ w ramach NPZ, umowy z NCN i NCBiR oraz umowy w ramach funduszy strukturalnych. Głównym źródłem przychodu działalności leczniczej był kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia oraz umowy z wojewódzkimi ośrodkami medycyny pracy i samorządami terytorialnymi w zakresie chorób zawodowych. W 2018 roku przychody Instytutu z podstawowej działalności operacyjnej uległy zmniejszeniu w stosunku do roku poprzedniego i wyniosły 27.177.213,14 zł. Jednocześnie w 2018 r. zmniejszyły się koszty działalności operacyjnej w stosunku do roku 2017 i wyniosły 36.774.076,98 zł. Instytut na dzień 31.12.2018 r. posiada zadłużenie z tytułu pożyczki długoterminowej w wysokości 5.363.636,37 zł. Biorąc pod uwagę przychody netto ze sprzedaży oraz koszt działalności operacyjnej za rok 2018, Instytut osiągnął stratę brutto na podstawowej działalności operacyjnej w kwocie 9.596.863,84 zł, która została pomniejszona o sumę 7.557.977,84 zł z tytułu pozostałych przychodów operacyjnych i przychodów finansowych (darowizny, dotacja na środki trwałe, odsetki bankowe, dodatnie różnice kursowe) oraz powiększona o kwotę 786.703,81 zł z tytułu pozostałych kosztów operacyjnych i finansowych (ujemne różnice kursowe, odsetki od kredytu, odsetki za zwłokę w zapłacie zobowiązań, rezerwy na należności wątpliwe). Ostateczny wynik finansowy, czyli strata netto za rok 2018 wyniósł 2.825.589,81 zł, co w stosunku do straty w 2017 r. stanowi pogorszenie wyniku finansowego o wartość 948.407,98 zł.

Od wielu lat prowadzona jest polityka kadrowa mająca na celu optymalizację zatrudnienia w aspekcie funkcjonowania Instytutu jako całości. Jej główne założenia koncentrują się na przyjmowaniu wysoce kwalifikowanych specjalistów w tym szczególnie osób przygotowanych do pracy naukowo-badawczej. Zatrudnianie pracowników na zwolnione etaty lub tworzenie nowych miejsc pracy występuje wyłącznie wówczas, gdy jest to absolutnie niezbędne i poparte ekonomiczną analizą sytuacji poszczególnych jednostek organizacyjnych Instytutu. Na mocy ustawy z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości opublikowanej w Dz. U. Nr 121 z dnia 19.11.1994 r. poz. 591 z późn. zm., roczny bilans i wykazany w nim wynik finansowy podlega badaniu przez biegłego rewidenta. Badanie bilansu w Instytucie trwało do 28.03.2019 r. W oparciu o przeprowadzone badanie sprawozdania finansowego na dzień 31.12.2018 roku i dokonaną analizę sytuacji finansowej biegły rewident nie zgłasza zastrzeżeń do prawidłowości i rzetelności zbadanego sprawozdania finansowego.

221

Działalność wydawnicza; Kursy; 1,51% DOCHODY 2018 R. Sprzedaż Internatu; 0,38% 1,52% Dzierżawy Program pomieszczeń; 0,42% Pozostała sprzedaż; Wieloletni; 2,89% Umowy z MZ; 0,99% 0,26%

Granty; 4,16% Działalność lecznicza ; Umowy krajowe; 25,20% 5,29% Umowy zagraniczne; 6,14%

Umowy z przedsiębiorstwami (ZLB, ZU); 6,72%

Dotacje na działalność NPZ; 9,84% statutową; 22,90%

Dozymetria; 11,78%

Usługi Podatki; 1,13% KOSZTY 2018 R. telekomunikacyjne i Podróże zagraniczne; spedycyjne; 0,62% Usługi porządkowe; Odpis na Zakładowy 1,08% 1,53% Fundusz Świadczeń Błony dozymetryczne; Socjalnych; 1,14% Pozostałe usługi; 0,61% 0,71% Materiały Usługi Usługi PFRON; 0,59% laboratoryjne; remontowe, informatyczne; 2,20% serwis, naprawy; 1,05% 1,44% Usługi naukowo- Materiały medyczne; badawcze; 0,54% 2,35% Zużycie energii ; 2,77% Wynagrodzenia; Pozostałe koszty; 46,75% 3,36% Usługi medyczne; 4,40%

Ubezpieczenia społeczne; 7,92%

Amortyzacja; 19,82%

222

223

XI. ZAŁĄCZNIKI

1. Wykaz publikacji

Artykuły w czasopismach z części A listy MNiSW

1. Andysz A, Jacukowicz A, Merecz-Kot D, Najder A. Endometriosis – The challenge for occupational life of diagnosed women: A review of quantitative studies. Medycyna Pracy 2018; 69(6): 663-671. IF: 0,610 MNiSW: 15 2. Bukowska-Damska A, Reszka E, Kałużny P, Wieczorek E, Przybek M, Zienolddiny S, Pepłońska B. Sleep quality and methylation status of selected tumor suppressor genes among nurses and midwives. Chronobiology International 2018; 35(1): 122-131. IF: 2,643 MNiSW: 35 3. Clairand I, Behrens R, Brodecki M, Carinou E, Domienik-Andrzejewska J, Ginjaume M, Hupe O, Roig M. EURADOS 2016 intercomparison exercise of eye lens dosemeters. Radiation Protection Dosimetry 2018; 182(3): 317-322. IF: 0,822 MNiSW: 15 4. Dmitrzak-Węglarz M, Reszka E. Pathophysiology of depression: Molecular regulation of melatonin homeostasis - current status. Neuropsychobiology 2018; 76(3): 117-129. IF: 1,421 MNiSW: 25 5. Domienik-Andrzejewska J, Ciraj-Bjelac O, Askounis P, Covens P, Dragusin O, Jacob S, Farah J, Gianicolo E, Padovani R, Teles P, Widmark A, Struelens L. Past and present work practices of European interventional cardiologists in the context of radiation protection of the eye lens-results of the EURALOC study. Journal of Radiological Protection 2018; 38(3): 934-950. IF: 1,274 MNiSW: 25 6. Dudarewicz A, Zaborowski K, Wolniakowska A, Pawlaczyk-Łuszczyńska M, Śliwińska-Kowalska M. Ocena narażenia na hałas na stanowiskach barmanów. Medycyna Pracy 2018; 69(6): 633-641. IF: 0,610 MNiSW: 15 7. Dziewirska E, Hanke W, Jurewicz J. Environmental non-persistent endocrine-disrupting chemicals exposure and reproductive hormones levels in adult men. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(5): 551-573. IF: 1,367 MNiSW: 15 8. Ferreiro-Iglesias A, Lesseur C, McKay J, Hung RJ, Han Y, Zong X, Christiani D, Johansson M, Xiao X, Li Y, Qian DC, Ji X, Liu G, Caporaso N, Scelo G, Zaridze D, Mukeriya A, Kontic M, Ognjanovic S, Lissowska J, Szołkowska M, Świątkowska B, Janout V, Holcatova I, Bolca C, Savic M, Ognjanovic M, Bojesen SE, Wu X, Albanes D, Aldrich MC, Tardon A, Fernandez-Somoano A, Fernandez-Tardon G, Le Marchand L, Rennert G, Chen C, Doherty J, Goodman G, Bickeböller H, Wichmann HE, Risch A, Rosenberger A, Shen H, Dai J, Field JK, Davies M, Woll P, Teare MD, Kiemeney LA, van der Heijden EHFM, Yuan JM, Hong YC, Haugen A, Zienolddiny S, Lam S, Tsao MS, Johansson M, Grankvist K, Schabath MB, Andrew A, Duell E, Melander O, Brunnström H, Lazarus P, Arnold S, Slone S, Byun J, Kamal A, Zhu D, Landi MT, Amos CI, Brennan P. Fine mapping of MHC region in lung cancer highlights independent susceptibility loci by ethnicity. Nature Communication 2018; 9(1): art. 3927. IF: 12,353 MNiSW: 45

224

9. Gach-Janczak K, Piekielna-Ciesielska J, Adamska-Bartłomiejczyk A, Wtorek K, Ferrari F, Calo G, Szymaszkiewicz A, Piasecka-Zelga J, Janecka A. In vitro and in vivo activity of cyclopeptide Dmt-c[D- Lys-Phe-Asp]NH2, a mu opioid receptor agonist biased toward β-arrestin. Peptides 2018; 105: 51- 57. IF: 2,851 MNiSW: 25 10. Gromadzińska J, Polańska K, Kozłowska L, Mikołajewska K, Stelmach I, Jerzyńska J, Stelmach W, Grzesiak M, Hanke W, Wąsowicz W. Vitamins A and E during pregnancy and allergy symptoms in an early childhood-lack of association with tobacco smoke exposure. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(6): art. E1245. IF: 2,145 MNiSW: 25 11. Hałatek T, Stanisławska M, Świercz R, Domeradzka-Gajda K, Kuraś R, Wąsowicz W. Clara cells protein, prolactin and transcription factors of protein NF-ĸB and c-Jun/AP-1 levels in rats inhaled to stainless steel welding dust and its soluble form. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(5): 613-632. IF: 1,367 MNiSW: 15 12. Hoet P, Rydzyński K, Vermeire T, Nair U, Talhout R, Testai E, SCENIHR Secretariat. Recommendations to the European Commission implementing a priority list of additives that should have more stringent reporting requirements: the opinion of the Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks (SCENIHR). Tobacco Control 2018; 27(2): 225-228. IF: 4,151 MNiSW: 45 13. Hovanec J, Siemiatycki J, Conway DI, Olsson A, Stücker I, Guida F, Jöckel KH, Pohlabeln H, Ahrens W, Brüske I, Wichmann HE, Gustavsson P, Consonni D, Merletti F, Richiardi L, Simonato L, Fortes C, Parent ME, McLaughlin J, Demers P, Landi MT, Caporaso N, Tardón A, Zaridze D, Szeszenia- Dąbrowska N, Rudnai P, Lissowska J, Fabianova E, Field J, Dumitru RS, Bencko V, Foretova L, Janout V, Kromhout H, Vermeulen R, Boffetta P, Straif K, Schüz J, Kendzia B, Pesch B, Brüning T, Behrens T. Lung cancer and socioeconomic status in a pooled analysis of case-control studies. PLoS One 2018; 13(2): art. 0192999. IF: 2,766 MNiSW: 35 14. Iliadou VV, Ptok M, Grech H, Pedersen ER, Brechmann A, Deggouj N, Kiese-Himmel C, Śliwińska- Kowalska M, Nickisch A, Demanez L, Veuillet E, Thai-Van H, Sirimanna T, Callimachou M, Santarelli R, Kuske S, Barajas de Prat JJ, Hedever M, Konukseven O, Veraguth D, Mattsson TS, Martins JH, Bamiou DE. European 17 countries consensus endorses more approaches to APD than reported in Wilson 2018. International Journal of Audiology 2018; 57(5): 395-396. IF: 1,759 MNiSW: 25 15. Jacukowicz A, Wężyk A. Development and validation of the Psychosocial Risks Questionnaire for Musicians (PRQM). Psychology of Music 2018; 46(2): 252-265. IF: 1,275 MNiSW: 30 16. Jacukowicz A, Wężyk A. Dolegliwości mięśniowo-szkieletowe, słuchowe i skórne związane z grą na instrumencie. Medycyna Pracy 2018; 69(4): 383-394. IF: 0,610 MNiSW: 15 17. Janasik B, Reszka E, Stanisławska M, Jabłońska E, Kuraś R, Wieczorek E, Malachowska B, Fendler W, Wąsowicz W. Effect of arsenic exposure on NRF2-KEAP1 pathway and epigenetic modification. Biological Trace Element Research 2018; 185(1): 11-19. IF: 2,361 MNiSW: 15

225

18. Jarvinen H, Farah J, Siiskonen T, Ciraj-Bjelac O, Dabin J, Carinou E, Domienik-Andrzejewska J, Kluszczyński D, Knežević Ž, Kopec R, Majer M, Malchair F, Negri A, Pankowski P, Sarmento S, Trianni A. Feasibility of setting up generic alert levels for maximum skin dose in fluoroscopically guided procedures. Physica Medica 2018; 46: 67-74. IF: 2,240 MNiSW: 25 19. Ji X, Bossé Y, Landi MT, Gui J, Xiao X, Qian D, Joubert P, Lamontagne M, Li Y, Gorlov I, de Biasi M, Han Y, Gorlova O, Hung RJ, Wu X, McKay J, Zong X, Carreras-Torres R, Christiani DC, Caporaso N, Johansson M, Liu G, Bojesen SE, Le Marchand L, Albanes D, Bickeböller H, Aldrich MC, Bush WS, Tardon A, Rennert G, Chen C, Teare MD, Field JK, Kiemeney LA, Lazarus P, Haugen A, Lam S, Schabath MB, Andrew AS, Shen H, Hong YC, Yuan JM, ertazzi PA, Pesatori AC, Ye Y, Diao N, Su L, Zhang R, Brhane Y, Leighl N, Johansen JS, Mellemgaard A, Saliba W, Haiman C, Wilkens L, Fernandez-Somoano A, Fernandez-Tardon G, van der Heijden EHFM, Kim JH, Dai J, Hu Z, Davies MPA, Marcus MW, Brunnström H, Manjer J, Melander O, Muller DC, Overvad K, Trichopoulou A, Tumino R, Doherty J, Goodman GE, Cox A, Taylor F, Woll P, Brüske I, Manz J, Muley T, Risch A, Rosenberger A, Grankvist K, Johansson M, Shepherd F, Tsao MS, Arnold SM, Haura EB, Bolca C, Holcatova I, Janout V, Kontic M, Lissowska J, Mukeria A, Ognjanovic S, Orlowski TM, Scelo G, Świątkowska B, Zaridze D, Bakke P, Skaug V, Zienolddiny S, Duell EJ, Butler LM, Koh WP, Gao YT, Houlston R, McLaughlin J, Stevens V, Nickle DC, Obeidat M, Timens W, Zhu B, Song L, Artigas MS, Tobin MD, Wain LV, Gu F, Byun J, Kamal A, Zhu D, Tyndale RF, Wei WQ, Chanock S, Brennan P, Amos CI. Identification of susceptibility pathways for the role of chromosome 15q25.1 in modifying lung cancer risk. Nature Communication 2018; 9(1): art. 3221. IF: 12,353 MNiSW: 45 20. Jurewicz J, Dziewirska E, Radwan M, Hanke W. Air pollution from natural and anthropic sources and male fertility. Reproductive Biology and Endocrinology 2018; 16(1): art. 109. IF: 2,852 MNiSW: 25 21. Jurewicz J, Radwan M, Sobala W, Radwan P, Bochenek M, Hanke W. Dietary patterns and their relationship with semen quality. American Journal of Mens Health 2018; 12(3): 575-583. IF: 2,306 MNiSW: 20 22. Jurewicz J, Radwan M, Wielgomas B, Kałużny P, Klimowska A, Radwan P, Hanke W. Environmental levels of triclosan and male fertility. Environmental Science and Pollution Research 2018; 25(6): 5484-5490. IF: 2,800 MNiSW: 30 23. Kleniewska A, Walusiak-Skorupa J, Lipińska-Ojrzanowska A, Szcześniak K, Wiszniewska M. Spirometric and hygienic criteria in recognition of occupational COPD in Poland - A retrospective analysis of medical records. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(2): 139-150. IF: 1,367 MNiSW: 15 24. Klimczak M, Daragó A, Bruchajzer E, Domeradzka-Gajda K, Stępnik M, Kuzajska K, Kilanowicz A. The effects of hexachloronaphthalene on selected parameters of heme biosynthesis and systemic toxicity in female wistar rats after 90-day oral exposure. Environmental Toxicology 2018; 33(6): 695-705. IF: 2,491 MNiSW: 30 25. Korzeniowska E, Puchalski K. Solving the problem of smoking in the Polish enterprises during 2003- 2015. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(3): 261- 280. IF: 1,367 MNiSW: 15

226

26. Kozajda A. Biological agents intentionally used in Poland based on data from the National Register of Biological Agents. Medycyna Pracy 2018; 69(4): 413–424. IF: 0,610 MNiSW: 15 27. Król MB, Galicki M, Grešner P, Wieczorek E, Jabłońska E, Reszka E, Morawiec Z, Wąsowicz W, Gromadzińska J. The ESR1 and GPX1 gene expression level in human malignant and non-malignant breast tissues. Acta Biochimica Polonica 2018; 65(1): 51-57. IF: 1,239 MNiSW: 15 28. Kucharska M, Szymańska JA, Wesołowski W, Bruchajzer E, Frydrych B. Porównanie składu chemicznego wybranych olejków eterycznych stosowanych w chorobach układu oddechowego. Medycyna Pracy 2018; 69(2): 167-178. IF: 0,610 MNiSW: 15 29. Kupczewska-Dobecka M, Pałaszewska-Tkacz A, Czerczak S, Konieczko K. Aspekty higieniczne i prawne oceny narażenia zawodowego na cytostatyki. Medycyna Pracy 2018; 69(1): 77-92. IF: 0,610 MNiSW: 15 30. Kuraś R, Janasik B, Stanisławska M, Wąsowicz W. Revision of the reciprocal action of mercury and selenium. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(5) 575-592. IF: 1,367 MNiSW: 15 31. Kuraś R, Reszka E, Wieczorek E, Jabłońska E, Gromadzińska J, Małachowska B, Kozłowska L, Stanisławska M, Janasik B, Wąsowicz W. Biomarkers of selenium status and antioxidant effect in workers occupationally exposed to mercury. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology 2018; 49: 43-50. IF: 3,755 MNiSW: 20 32. Lesicka M, Jabłońska E, Wieczorek E, Seroczyńska B, Siekierzycka A, Skokowski J, Kalinowski L, Wąsowicz W, Reszka E. Altered circadian genes expression in breast cancer tissue according to the clinical characteristics. PLoS One 2018; 13(6): art. e0199622. IF: 2,766 MNiSW: 35 33. Li Y, Xiao X, Han Y, Gorlova O, Qian D, Leighl N, Johansen JS, Barnett M, Chen C, Goodman G, Cox A, Taylor F, Woll P, Wichmann HE, Manz J, Muley T, Risch A, Rosenberger A, Arnold SM, Haura EB, Bolca C, Holcatova I, Janout V, Kontic M, Lissowska J, Mukeria A, Ognjanovic S, Orlowski TM, Scelo G, Świątkowska B, Zaridze D, Bakke P, Skaug V, Zienolddiny S, Duell EJ, Butler LM, Houlston R, Soler Artigas M, Grankvist K, Johansson M, Shepherd FA, Marcus MW, Brunnström H, Manjer J, Melander O, Muller DC, Overvad K, Trichopoulou A, Tumino R, Liu G, Bojesen SE, Wu X, Marchand LL, Albanes D, Bickeböller H, Aldrich MC, Bush WS, Tardon A, Rennert G, Teare MD, Field JK, Kiemeney LA, Lazarus P, Haugen A, Lam S, Schabath MB, Andrew AS, Bertazzi PA, Pesatori AC, Christiani DC, Caporaso N, Johansson M, McKay JD, Brennan P, Hung RJ, Amos CI. Genome-wide interaction study of smoking behavior and non-small cell lung cancer risk in Caucasian population. Carcinogenesis 2018; 39(3): 336-346. IF: 5,072 MNiSW: 35 34. Liu Y, Lusk CM, Cho MH, Silverman EK, Qiao D, Zhang R, Scheurer ME, Kheradmand F, Wheeler DA, Tsavachidis S, Armstrong G, Zhu D, Wistuba II, Chow CB, Behrens C, Pikielny CW, Neslund-Dudas C, Pinney SM, Anderson M, Kupert E, Bailey-Wilson J, Gaba C, Mandal D, You M, de Andrade M, Yang P, Field JK, Liloglou T, Davies M, Lissowska J, Swiatkowska B, Zaridze D, Mukeriya A, Janout V, Holcatova I, Mates D, Milosavljevic S, Scelo G, Brennan P, McKay J, Liu G, Hung RJ, Christiani DC,

227

Schwartz AG, Amos CI, Spitz MR. Rare Variants in Known Susceptibility Loci and Their Contribution to Risk of Lung Cancer. Journal of Thoracic Oncology 2018; 13(10): 1483-1495. IF: 10,340 MNiSW: 40 35. Magnavita N, Sakowski P, Capitanelli I, La Milia DI, Moscato U, Poscia A, Ricciardi W. Health promotion for the aging workforce in Poland. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(6): 753-761. IF: 1,367 MNiSW: 15 36. Marcinkiewicz A, Hanke W, Kałużny P, Lipińska-Ojrzanowska A, Wiszniewska M, Walusiak- Skorupa J. Can periodical examinations of employees be useful in detection of glycaemia impairment and improving patients' adherence to medical recommendations? International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(4): art. E638. IF: 2,145 MNiSW: 25 37. Marcinkiewicz A, Tomczak P, Wiszniewska M, Walusiak-Skorupa J, Dorre-Kolasa D. Choroby niezawodowe związane z pracą – uregulowania prawne, orzecznictwo oraz potencjalne konsekwencje dla pracodawców i pracowników w Polsce. Medycyna Pracy 2018;69(5):539-546. IF: 0,610 MNiSW: 15 38. Marcinkiewicz A, Plewka M, Hanke W, Kałużny P, Wiszniewska M, Lipińska-Ojrzanowska A, Walusiak-Skorupa J. Is it possible to improve compliance in hypertension and reduce therapeutic inertia of physicians by mandatory periodic examinations of workers? Kardiologia Polska 2018; 76(3): 554-559. IF: 1,213 MNiSW: 15 39. Morawska J, Niebudek-Bogusz E, Wiktorowicz J, Śliwińska-Kowalska M. Screening value of V-RQOL in the evaluation of occupational voice disorders. Medycyna Pracy 2018; 69(2): 119-128. IF: 0,610 MNiSW: 15 40. Mühleisen TW, Reinbold CS, Forstner AJ, Abramova LI, Alda M, Babadjanova G, Bauer M, Brennan P, Chuchalin A, Cruceanu C, Czerski PM, Degenhardt F, Fischer SB, Fullerton JM, Gordon SD, Grigoroiu-Serbanescu M, Grof P, Hauser J, Hautzinger M, Herms S, Hoffmann P, Kammerer- Ciernioch J, Khusnutdinova E, Kogevinas M, Krasnov V, Lacour A, Laprise C, Leber M, Lissowska J, Lucae S, Maaser A, Maier W, Martin NG, Mattheisen M, Mayoral F, McKay JD, Medland SE, Mitchell PB, Moebus S, Montgomery GW, Müller-Myhsok B, Oruc L, Pantelejeva G, Pfennig A, Pojskic L, Polonikov A, Reif A, Rivas F, Rouleau GA, Schenk LM, Schofield PR, Schwarz M, Streit F, Strohmaier J, Szeszenia-Dąbrowska N, Tiganov AS, Treutlein J, Turecki G, Vedder H, Witt SH, Schulze TG, Rietschel M, Nöthen MM, Cichon S. Gene set enrichment analysis and expression pattern exploration implicate an involvement of neurodevelopmental processes in bipolar disorder. Journal of Affective Disorders 2018; 228: 20-25. IF: 3,786 MNiSW: 35 41. Najder A. Sense of coherence, smoking status, biochemical cardiovascular risk factors and body mass in blue collar workers-short report. American Journal of Mens Health 2018; 12(4): 894-899. IF: 2,306 MNiSW: 20 42. Nasiadek M, Danilewicz M, Sitarek K, Świątkowska E, Daragó A, Stragierowicz J, Kilanowicz A. The effect of repeated cadmium oral exposure on the level of sex hormones, estrous cyclicity, and endometrium morphometry in female rats. Environmental Science and Pollution Research 2018; 25(28): 28025-28038. IF: 2,800 MNiSW: 30

228

43. Nowakowska-Świrta E, Wiszniewska M, Walusiak-Skorupa J. The usefulness of bronchial challenge tests in the diagnosis of occupational asthma. Medycyna Pracy 2018; 69(4): 457-471. IF: 0,610 MNiSW: 15 44. Pastorino R, Puggina A, Carreras-Torres R, Lagiou P, Holcátová I, Richiardi L, Kjaerheim K, Agudo A, Castellsagué X, Macfarlane TV, Barzan L, Canova C, Thakker NS, Conway DI, Znaor A, Healy CM, Ahrens W, Zaridze D, Szeszenia-Dąbrowska N, Lissowska J, Fabianova E, Mates IN, Bencko V, Foretova L, Janout V, Brennan P, Gaborieau V, McKay JD, Boccia S. Genetic contributions to the association between adult height and head and neck cancer: A Mendelian Randomization Analysis Scientific Reports 2018; 8(1): art. 4534. IF: 4,122 MNiSW: 40 45. Pawlaczyk-Łuszczynska M, Dudarewicz A, Zamojska-Daniszewska M, Zaborowski K, Rutkowska- Kaczmarek P. Noise exposure and hearing status among call center operators. Noise & Health 2018; 20(96): 178-189. IF: 1,842 MNiSW: 30 46. Pawlaczyk-Łuszczyńska M, Zaborowski K, Dudarewicz A, Zamojska-Daniszewska M, Waszkowska M. Response to noise emitted by wind farms in people living in nearby areas. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(8): art. E1575. IF: 2,145 MNiSW: 25 47. Piasecka-Zelga J, Zelga P, Szulc J, Wietecha J, Ciechańska D. An in vivo biocompatibility study of surgical meshes made from bacterial cellulose modified with chitosan. International Journal of Biological Macromolecules 2018; 116: 1119-1127. IF: 3,909 MNiSW: 35 48. Polańska K, Hanke W, Pawlas N, Wesołowska E, Jankowska A, Jagodic M, Mazej D, Dominowska J, Grzesiak M, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G. Sex-dependent impact of low-level lead exposure during prenatal period on child psychomotor functions. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(10): art. E2263. IF: 2,145 MNiSW: 25 49. Politański P, Aniołczyk HJ, Gadzicka E, Bortkiewicz A, Zmyślony M. Electromagnetic fields exposure assessment among workers at broadcast centers in Poland. Medycyna Pracy 2018; 69(5): 477-482. IF: 0,610 MNiSW: 15 50. Quirce S, Vandenplas O, Campo P, Cruz MJ, Blay F, Koschel D, Moscato G, Pala G, Raulf M, Sastre J, Siracusa A, Tarlo SM, Walusiak-Skorupa J, Cormier Y. Berufsbedingte exogen-allergische Alveolitis: ein EAACI-Positionspapier. Allergologie 2018; 41(10): 449-469. IF: 0,220 MNiSW: 15 51. Radwan M, Dziewirska E, Radwan P, Jakubowski L, Hanke W, Jurewicz J. Air pollution and human sperm sex ratio. American Journal of Mens Health 2018; 12(4): 907-912. IF: 2,306 MNiSW: 20 52. Radwan M, Wielgomas B, Dziewirska E, Radwan P, Kałużny P, Klimowska A, Hanke W, Jurewicz J. Urinary bisphenol a levels and male fertility. American Journal of Mens Health 2018; 12(6): 2144- 2151. IF: 2,306 MNiSW: 20 53. Renke M, Parszuto J, Rybacki M, Wołyniec W, Rutkowski P, Rutkowski B, Walusiak-Skorupa J, Dębska-Ślizień A. Przewlekła choroba nerek - istotne informacje dla lekarza medycyny pracy. Medycyna Pracy 2018; 69(1): 67-75. IF: 0,610 MNiSW: 15

229

54. Reszka E, Wieczorek E, Przybek M, Jabłońska E, Kałużny P, Bukowska-Damska A, Zienolddiny S, Pepłońska B. Circadian gene methylation in rotating-shift nurses: a cross-sectional study. Chronobiology International 2018; 35(1): 111-121. IF: 2,643 MNiSW: 35 55. Salska A, Dziuba M, Salski W, Chiżyński K, Zielińska M. Apelin and atrial fibrillation: the role in the arrhythmia recurrence prognosis. Disease Markers 2018; 2018: art. 5285392. IF: 2,949 MNiSW: 25 56. Santos S, Eekhout I, Voerman E, Gaillard R, Barros H, Charles MA, Chatzi L, Chevrier C, Chrousos GP, Corpeleijn E, Costet N, Crozier S, Doyon M, Eggesbø M, Fantini MP, Farchi S, Forastiere F, Gagliardi L, Georgiu V, Godfrey KM, Gori D, Grote V, Hanke W, Hertz-Picciotto I, Heude B, Hivert MF, Hryhorczuk D, Huang RC, Inskip H, Jusko TA, Karvonen AM, Koletzko B, Küpers LK, Lagström H, Lawlor DA, Lehmann I, Lopez-Espinosa MJ, Magnus P, Majewska R, Mäkelä J, Manios Y, McDonald SW, Mommers M, Morgen CS, Moschonis G, Murínová Ľ, Newnham J, Nohr EA, Andersen AN, Oken E, Oostvogels AJJM, Pac A, Papadopoulou E, Pekkanen J, Pizzi C, Polańska K, Porta D, Richiardi L, Rifas-Shiman SL, Roeleveld N, Santa-Marina L, Santos AC, Smit HA, Sørensen TIA, Standl M, Stanislawski M, Stoltenberg C, Thiering E, Thijs C, Torrent M, Tough SC, Trnovec T, van Gelder MMHJ, van Rossem L, von Berg A, Vrijheid M, Vrijkotte TGM, Zvinchuk O, van Buuren S, Jaddoe VWV. Gestational weight gain charts for different body mass index groups for women in Europe, North America, and Oceania. BMC Medicine 2018; 16(1): art. 201. IF: 9,088 MNiSW: 45 57. Siiskonen T, Ciraj-Bjelac O, Dabin J, Diklic A, Domienik-Andrzejewska J, Farah J, Fernandez JM, Gallagher A, Hourdakis CJ, Jurkovic S, Järvinen H, Järvinen J, Knežević Ž, Koukorava C, Maccia C, Majer M, Malchair F, Riccardi L, Rizk C, Sanchez R, Sandborg M, Merce MS, Segota D, Sierpowska J, Simantirakis G, Sukupova L, Thrapsanioti Z, Vano E. Establishing the European diagnostic reference levels for interventional cardiology. Physica Medica 2018; 54: 42-48. IF: 2,240 MNiSW: 25 58. Smejda K, Polańska K, Merecz-Kot D, Krol A, Hanke W, Jerzyńska J, Stelmach W, Majak P, Stelmach I. Maternal stress during pregnancy and allergic diseases in children during the first year of life. Respirarory Care 2018; 63(1): 70-76. IF: 2,073 MNiSW: 20

59. Sowiak M, Kozajda A, Jeżak K, Szadkowska-Stańczyk I. Does the air condition system in busses spread allergic fungi into driver space? Environmental Science and Pollution Research 2018; 25(5): 5013-5023. IF: 2,800 MNiSW: 30 60. Stańczak A, Drabek M. Kwestionariusz Humor w Pracy – polska adaptacja Humor Climate Questionnaire (HCQ). Medycyna Pracy 2018; 69(2): 143-152. IF: 0,610 MNiSW: 15 61. Steckling N, Gotti A, Bose-O'Reilly S, Chapizanis D, Costopoulou D, De Vocht F, Garí M, Grimalt JO, Heath E, Hiscock R, Jagodic M, Karakitsios SP, Kedikoglou K, Kosjek T, Leondiadis L, Maggos T, Mazej D, Polańska K, Povey A, Rovira J, Schoierer J, Schuhmacher M, Špirić Z, Stajnko A, Stierum R, Tratnik JS, Vassiliadou I, Annesi-Maesano I, Horvat M, Sarigiannis DA. Biomarkers of exposure in environment-wide association studies - Opportunities to decode the exposome using human biomonitoring data. Environmental Research 2018; 164: 597-624. IF: 4,732 MNiSW: 40

230

62. Stragierowicz J, Sitarek K, Grobelski B, Kilanowicz A. The effect of prenatal exposure on disposition of hexachloronaphthalene in female wistar rats and fetal compartment. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(5): 685-695. IF: 1,367 MNiSW: 15 63. Struelens L, Dabin J, Carinou E, Askounis P, Ciraj-Bjelac O, Domienik-Andrzejewska J, Berus D, Padovani R, Farah J, Covens P. Radiation-induced lens opacities among interventional cardiologists: retrospective assessment of cumulative eye lens doses. Radiation Research 2018; 189(4): 399-408. IF: 2,530 MNiSW: 35 64. Świątkowska B, Hanke W. Choroby zawodowe wśród pracowników opieki zdrowotnej i pomocy społecznej w latach 2009-2016. Medycyna Pracy. 2018; 69(5): 531-538. IF: 0,610 MNiSW: 15 65. Świątkowska B, Hanke W. Occupational diseases in Poland in 2016. Medycyna Pracy 2018; 69(6): 643-650. IF: 0,610 MNiSW: 15 66. Świderska A, Wiśniewski M, Wiergowski M, Krakowiak A, Sein Anand J. Poisonings in Poland reported to the Polish National Health Fund in the years 2009-2011. BMC Pharmacology and Toxicology 2018; 19(1): art. 62. IF: 1,835 MNiSW: 20 67. Świercz R, Wąsowicz W. The distribution and excretion of 1-Methylnaphthalene in rats exposed to 1-Methylnaphthalene by inhalation. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(56): 763-770. IF: 1,367 MNiSW: 15 68. Walczak K, Olszewski J, Politański P, Zmyślony M. Authors' response (December 8, 2017) to the letter to the Editor concerning the paper "Occupational exposure to radon for underground tourist routes in Poland: Doses to lung and the risk of developing lung cancer". International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(5): 707-709. IF: 1,367 MNiSW: 15 69. Wang Z, Wei Y, Zhang R, Su L, Gogarten SM, Liu G, Brennan P, Field JK, McKay JD, Lissowska J, Świątkowska B, Janout V, Bolca C, Kontic M, Scelo G, Zaridze D, Laurie CC, Doheny KF, Pugh EK, Marosy BA, Hetrick KN, Xiao X, Pikielny C, Hung RJ, Amos CI, Lin X, Christiani DC. Multi-omics analysis reveals a HIF network and hub gene EPAS1 associated with lung adenocarcinoma. EBioMedicine 2018; 32: 93-101. IF: 6,138 MNiSW: 70. Waszkowska M, Walusiak-Skorupa J, Merecz-Kot D, Wiszniewska M. Późne następstwa zbiorowego ostrego zatrucia fosfanem - opis przypadku. Medycyna Pracy 2018; 69(3): 337-344. IF: 0,610 MNiSW: 15 71. Waszkowska M, Wężyk A. Badania psychologiczne w służbie medycyny pracy – regulacje prawne: część I. Medycyna Pracy 2018; 69(5): 561–572. IF: 0,610 MNiSW: 15 72. Waszkowska M, Wężyk A. Badania psychologiczne w służbie medycyny pracy – regulacje prawne: część II. Medycyna Pracy 2018; 69(6): 673-684. IF: 0,610 MNiSW: 15 73. Wieczorek E, Reszka E. mRNA, microRNA and lncRNA as novel bladder tumor markers. Clinica Chimica Acta 2018; 477: 141-153. IF: 2,936 MNiSW: 40

231

74. Wiszniewska M, Lipińska-Ojrzanowska A, Witkowska A, Tymoszuk D, Kleniewska A, Kluszczyński D, Walusiak-Skorupa J. Choroby nowotworowe pochodzenia zawodowego - epidemiologia i aspekty orzecznicze. Medycyna Pracy 2018; 69(1): 93-108. IF: 0,610 MNiSW: 15 75. Wiszniewska M, Pepłońska B, Lipińska-Ojrzanowska A, Walusiak-Skorupa J. Odpowiedź autorów (26 września 2018) na list do Redakcji dotyczący artykułu „Model działań profilaktycznych zintegrowany z opieką profilaktyczną nad pracownikami – zapobieganie niektórym typom nowotworów wśród kobiet”. Medycyna Pracy 2018; 69(6): 701-703. IF: 0,610 MNiSW: 15

76. Wiszniewska M, Magnuska J, Lipińska-Ojrzanowska A, Pepłońska B, Hanke W, Kalinka J, Skręt- Magierło J, Zadrożny M, Walusiak-Skorupa J. The prophylactic operational model integrated with occupational healthcare – Prophylactic of some types of cancers among women. Medycyna Pracy 2018; 69(4): 439-455. IF: 0,610 MNiSW: 15 77. Woźniak E, Sicińska P, Michałowicz J, Woźniak K, Reszka E, Huras B, Zakrzewski J, Bukowska B. The mechanism of DNA damage induced by Roundup 360 PLUS, glyphosate and AMPA in human peripheral blood mononuclear cells – genotoxic risk assessement. Food and Chemical Toxicology 2018; 120: 510-522. IF: 3,977 MNiSW: 40 78. Wrzesień M, Królicki L, Albiniak Ł, Olszewski J. Is eye lens dosimetry needed in nuclear medicine? Journal of Radiological Protection 2018; 38(2): 763-774. IF: 1,274 MNiSW: 25 79. Wrzesień M, Olszewski J. Wrist dosimeter in nuclear medicine - An alternative for the ring dosimeter? Physica Medica 2018; 54: 117-120. IF: 2,240 MNiSW: 25 80. Zajdel-Całkowska J, Winnicka R, Krakowiak A, Jabłońska MR, Zajdel R. Prawo lekarza do informowania pracodawcy o przeciwskazaniach do wykonywania określonego rodzaju pracy przez pracownika. Medycyna Pracy 2018; 69(6): 613-620. IF: 0,610 MNiSW: 15 81. Zamkowska D, Karwacka A, Jurewicz J, Radwan M. Environmental exposure to non-persistent endocrine disrupting chemicals and semen quality: an overview of the current epidemiological evidence. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2018; 31(4): 377-414. IF: 1,367 MNiSW: 15 82. Zamysłowska-Szmytke E, Szostek-Rogula S, Śliwińska-Kowalska M. Badanie czynnościowe osób z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi dla potrzeb medycyny pracy. Medycyna Pracy 2018; 69(2): 179-189. IF: 0,610 MNiSW: 15

232

Artykuły w czasopismach z części B listy MNiSW

83. Bonczarowska M, Mikołajewska K, Brzeźnicki S. Fenoloftaleina – frakcja wdychalna. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(3): 119-129. MNiSW: 8 84. Bonczarowska M, Mikołajewska K, Brzeźnicki S. Etopozyd – frakcja wdychalna. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(2): 161- 173. MNiSW: 8 85. Bortkiewicz A, Czaja N. Extra-hearing effects of noise, with particular emphasis on cardiovascular diseases. Forum Medycyny Rodzinnej 2018; 12(2): 41-49. MNiSW: 4 86. Drabek M, Waszkowska M. Praca mobilna oparta na technologiach informacyjno-komunikacyjnych – nowe wyzwania i zagrożenia. Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Technika 2018; (5): 22-26. MNiSW: 7 87. Gromiec J. 2,2-Bis(4-hydroksyfenylo)propan – frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(4): 5-41. MNiSW: 8 88. Jankowska A, Czerczak S. Trimetyloamina. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego. . Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(4): 147-165. MNiSW: 8 89. Kilanowicz A, Sitarek K, Skrzypińska-Gawrysiak M. Buta-1,3-dien. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(4): 43-85. MNiSW: 8 90. Konieczko K. Fenoloftaleina – frakcja wdychalna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(4): 87-109. MNiSW: 8 91. Koziarska-Rościszewska M, Piątek A, Kobza-Sindlewska K, Krakowiak M, Winnicka R, Krakowiak A. Dextromethorphan recreational use and poisoning – the social and psychological background. Family Medicine & Primary Care Review 2018; 20(2): 139-143. MNiSW: 12 92. Krzyczmanik D, Przyłuska J, Małecka-Panas E, Gąsiorowska A. Wpływ czynników społeczno- demograficznych na obraz kliniczny choroby refluksowej przełyku (GERD). Przegląd Lekarski 2018; 75(5): 217-224. MNiSW: 10 93. Kwarta P, Polańska K, Jerzyńska J, Stelmach W, Krakowiak J, Karbownik M, Król A, Hanke W, Stelmach I. Sociodemographic determinants for initiation and duration of breastfeeding - Polish Mother and Child Cohort Study. Pediatria Polska 2018; 93(1): 46-50. MNiSW: 15

233

94. Łęski T, Krakowiak A, Winnicka R, Pałczyński C. 47-letni mężczyzna z silnym bólem mięśni. Medycyna Praktyczna 2018; (7-8): 122-135. MNiSW: 11 95. Ogińska-Bulik N, Juczyński Z, Lis-Turlejska M, Merecz-Kot D. Polska adaptacja PTSD Checklist for DSM-5 – PCL-5. Doniesienie wstępne. Przegląd Psychologiczny 2018; 61(2): 281-285. MNiSW: 12 96. Opieliński J, Krakowiak A, Krogulska A. Gastric lavage in children as method of decontamination of the gastrointestinal tract – should it be used routinely. Pediatria Polska 2018; 93(2): 159-164. MNiSW: 15 97. Pakulska D, Czerczak S. Chloroeten. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(3): 19-76. MNiSW: 8 98. Pałaszewska-Tkacz A, Świdwińska-Gajewska A, Czerczak S. 2-Toliloamina. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(3): 77-117. MNiSW: 8 99. Pałaszewska-Tkacz A, Świdwińska-Gajewska A, Czerczak S. Cisplatyna. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(1): 13-52. MNiSW: 8 100. Plichta P, Pyżalski J, Barlińska J. Cyberprzemoc a kreowanie własnego wizerunku w Internecie – co w ich mechanizmach zmienia niepełnosprawność młodych dorosłych osób? Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej 2018; 20: 116-134. MNiSW: 9 101. Potocka A, Jacukowicz A. The diet structure and body mass index among Polish preschool children in relation to their place of residence. Developmental Period Medicine 2018; 22(2): 153-159. MNiSW: 13 102. Rybacki M. Szczepienie personelu medycznego – realia w polskiej ochronie zdrowia. Medycyna Praktyczna. Szczepienia 2018; (1): 20-25. MNiSW: 2 103. Sinkiewicz A, Niebudek-Bogusz E, Szkiełkowska A, Wiskirska-Woźnica B, Śliwińska-Kowalska M. Propozycja optymalizacji systemu profilaktyki i leczenia zawodowych chorób narządu głosu. Otorynolaryngologia - Przegląd Kliniczny. 2018; 17(1): 15-19. MNiSW: 8 104. Szostek-Rogula D, Zamysłowska-Szmytke E. Walidacja polskiej wersji kwestionariusza Dizziness Handicap Inventory. Otorynolaryngologia - Przegląd Kliniczny. 2018; 17(3): 105-111. MNiSW: 8 105. Śliwińska-Kowalska M. Perspektywy prewencji i leczenia odbiorczych uszkodzeń słuchu. Otorynolaryngologia - Przegląd Kliniczny. 2018; 17(3): 95-104. MNiSW: 8 106. Zieliński M, Twardowska E, Kucharska M. Chloroeten. Metoda oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy z zastosowaniem chromatografii gazowej ze spektrometrią mas. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2018; 34(2): 99-113. MNiSW: 8

234

Artykuły, w których pracownicy IMP współpracowali przy badaniach

107. de Jong S, Diniz MJA, Saloma A, Gadelha A, Santoro ML, Ota VK, Noto C; Major Depressive Disorder and Bipolar Disorder Working Groups of the Psychiatric Genomics Consortium, Curtis C, Newhouse SJ, Patel H, Hall LS, O Reilly PF, Belangero SI, Bressan RA, Breen G (Szeszenia-Dąbrowska N). Applying polygenic risk scoring for psychiatric disorders to a large family with bipolar disorder and major depressive disorder. Communications Biology 2018; 1: art.163. 108. Dittmar D, Uter W, Bauer A, Fortina AB, Bircher AJ, Czarnecka-Operacz M, Dugonik A, Elsner P, Gallo R, Ghaffar SA, Giménez-Arnau A, Johnston GA, Kręcisz B, Filon FL, Rustemeyer T, Sadowska- Przytocka A, Sánchez-Pérez J, Schnuch A, Simon D, Spiewak R, Spring P, Corradin MT, Valiukevičienė S, Vok M, Weisshaar E, Wilkinson M, Schuttelaar ML; ESSCA Network (Kieć-Świerczyńska M). European Surveillance System on Contact Allergies (ESSCA): polysensitization, 2009-2014. Contact Dermatitis 2018; 78(6): 373-385. IF: 4,275 MNiSW: 40 109. Huckins LM, Hatzikotoulas K, Southam L, Thornton LM, Steinberg J, Aguilera-McKay F, Treasure J, Schmidt U, Gunasinghe C, Romero A, Curtis C, Rhodes D, Moens J, Kalsi G, Dempster D, Leung R, Keohane A, Burghardt R, Ehrlich S, Hebebrand J, Hinney A, Ludolph A, Walton E, Deloukas P, Hofman A, Palotie A, Palta P, van Rooij FJA, Stirrups K, Adan R, Boni C, Cone R, Dedoussis G, van Furth E, Gonidakis F, Gorwood P, Hudson J, Kaprio J, Kas M, Keski-Rahonen A, Kiezebrink K, Knudsen GP, Slof-Op 't Landt MCT, Maj M, Monteleone AM, Monteleone P, Raevuori AH, Reichborn- Kjennerud T, Tozzi F, Tsitsika A, van Elburg A; Eating Disorder Working Group of the Psychiatric Genomics Consortium, Collier DA, Sullivan PF, Breen G, Bulik CM, Zeggini E (Szeszenia-Dąbrowska N). Investigation of common, low-frequency and rare genome-wide variation in anorexia nervosa. Molecular Psychiatry 2018; 23(5): 1169-1180. Erratum in: Molecular Psychiatry 2018; 23(9): 1. IF: 11,640 MNiSW: 50 110. Patro Golab B, Santos S, Voerman E, Lawlor DA, Jaddoe VWV, Gaillard R; MOCO Study Group Authors (Hanke W, Polańska K). Influence of maternal obesity on the association between common pregnancy complications and risk of childhood obesity: an individual participant data meta-analysis. Lancet Child & Adolescent Health 2018; 2(11): 812-821. 111. Scientific Committee of Consumer Safety – SCCS, Bernauer U (Rydzyński K). Opinion of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) - Revision of the Opinion on hydroxyapatite (nano) in cosmetic products. Regulatory Toxicology and Pharmacology 2018; 98: 274-275. IF: 2,815 MNiSW: 25

235

Książki

112. Goszczyńska E, Korzeniowska E, Puchalski K. Zarządzanie zdrowiem personelu w kontekście starzenia się społeczeństwa. Raport z reprezentatywnego badania 1000 średnich i dużych zakładów pracy w Polsce. Łódź: Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera 2018, 38 s.

113. Świątkowska B, Hanke W, Szeszenia-Dąbrowska M. Choroby zawodowe w Polsce w 2017 r. Łódź: Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Centralny Rejestr Chorób Zawodowych 2018, 70 s.

Rozdziały

114. Aniołczyk H. Ekspozycja i narażenie człowieka w otoczeniu obiektów technicznych wytwarzających pole elektromagnetyczne. W: Zmyślony M (red.) Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2018, 229-248.

115. Brodecki M, Brzozowski R, Kucikowicz-Gleń B, Strózik T, Wróblewska D, Zarębska M, Zmyślony M. Kontrola parametrów fizycznych urządzeń radiologicznych. W: Zmyślony M (red.) Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2018, 135-146. 116. Karpowicz J, Gryz K, Zmyślony M. Ochrona przed zagrożeniami elektromagnetycznymi pracujących wykonujących pomiary lub kontrolę warunków narażenia na pole elektromagnetyczne w środowisku pracy. W: Zmyślony M (red.) Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2018, 265-284. 117. Mamrot P, Mariańska M, Politański P. Odporność elektromagnetyczna wybranych sond pomiarowych. W: Zmyślony M (red.) Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2018, 337-346. 118. Olszewski J. Radon w projekcie ustawy Prawo atomowe. W: Zmyślony M (red.) Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2018, 147-158.

119. Politański P. E1, DDH, W, GPO, IPN, PQS, WR…- pojęcia używane w ochronie przed polami elektromagnetycznymi wczoraj i dziś. W: Zmyślony M. (red.) Nowe uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2018, 219-228.

120. Reszka E, Zienolddiny S. Epigenetic basis of circadian rhythm disruption in cancer. W: Dumitrescu RG, Verma M (eds.) Cancer epigenetics for precision medicine. Methods and protocols (Methods in Molecular Biology vol. 1856). New York: Humana Press 2018; 173-201.

121. Śliwińska-Kowalska M. Orzecznictwo otoneurologiczne w medycynie pracy. W: Narożny W, Skarżyński H (red.) Zarys otoneurologii. Tom 2. Warszawa: Medical Education, 2018, 441-453.

122. Walczak K, Zmyślony M, Olszewski J, Politański P, Stępnik M. Poszukiwanie uszkodzeń we krwi obwodowej człowieka na skutek środowiskowej ekspozycji na radon. W: Zmyślony M (red.) Nowe

236

uregulowania w ochronie przed polami elektromagnetycznymi i promieniowaniem jonizującym. Warszawa: Wojskowa Akademia Techniczna, 2018, 185-190. 123. Walusiak-Skorupa J, Marcinkiewicz A. System ochrony zdrowia pracujących w profilaktyce chorób zawodowych. W: Mamcarz A (red.) Medycyna pracy w prewencji chorób wywołanych wysokim stężeniem cholesterol: Raport. Warszawa: Fundacja Obywatele Zdrowo Zaangażowani 2018, 8-13. 124. Wojda M. Służba medycyny pracy. W: Zdrowie i ochrona zdrowia w 2017 r. Warszawa, Kraków: Główny Urząd Statystyczny 2018, 107-111.

Inne

125. Jóźwiak Z. Ergonomia na stanowiskach typu biurowego. Promotor BHP 2018; (4): 8-10.

126. Jóźwiak Z. Ergonomia w logistyce, logistyka w ergonomii. Promotor BHP 2018; (7-8): 36-38.

127. Jóźwiak Z. Obciążenie fizyczne na stanowisku pracy. Promotor BHP 2018; (3): 49-52.

128. Jóźwiak Z. Obciążenie fizyczne pracowników pralni osiedlowej. Promotor BHP 2018; (6): 14-17.

129. Jóźwiak Z. Obciążenia zawodowe montażysty pracującego przy taśmie produkcyjnej. Promotor BHP 2018; (11): 40-44.

130. Jóźwiak Z. S jak siedzisko, cz. 4. Atest. Ochrona Pracy 2018; (2): 48-50.

131. Jóźwiak Z. S jak siedzisko, cz. 5. Atest. Ochrona Pracy 2018; (5): 44-48.

132. Jóźwiak Z. Wsporniki nadgarstków. Atest. Ochrona Pracy 2018; (10): 44-47.

133. Kopczyński B, Strumiłło P, Just M, Niebudek-Bogusz E. Generating 3D spatio-temporal models of vocal folds vibrations from high speed digital imaging. Proceedings - International Symposium on Biomedical Imaging 2018; 612-615.

134. Kopczyński B, Strumiłło P, Niebudek-Bogusz E. Glottocorrelographic visualization of normal and pathological vocal folds oscillations from videolaryngostroboscopic images. Advances in Intelligent Systems and Computing 2018; 647: 192-202.

135. Kozajda A. Zawodowe narażenia na gronkowca złocistego w środowisku oczyszczalni ścieków – zalecenia higieniczne. Przyjaciel przy Pracy 2018; (1): 3-10.

136. Langevin D, Lozano O, Salvati A, Kestens V, Monopoli M, Raspaud E, Mariot S, Salonen A, Thomas S, Driessen M, Haase A, Nelissen I, Smisdom N, Pompa PP, Maiorano G, Puntes V, Puchowicz D, Stępnik M, Suárez G, Riediker M, Benetti F, Mičetić I, Venturini M, Kreyling WG, van der Zande M, Bouwmeester H, Milani S, Rädler JO, Mülhopt S, Lynch I, Dawson K. Inter-laboratory comparison of nanoparticle size measurements using dynamic light scattering and differential centrifugal sedimentation. NanoImpact 2018; 10: 97-107. 137. Merecz-Kot D. Molestowanie seksualne w pracy i okolicznościach związanych z pracą. Prewencja i Rehabilitacja 2018; (2): 33-40.

237

138. Najder A. Diagnoza poziomu stresu zawodowego i jego konsekwencji z wykorzystaniem Skali Ryzyka Psychospołecznego. Prewencja i Rehabilitacja 2018; (1): 1-5. 139. Olszewski J. The underground tourist route Kowary drifts. Journal of Environment and Health Science 2018; 4(1): 8-12.

238

2. Wykaz wyjazdów krajowych i zagranicznych

Nazwa Miejsce Czas trwania Uczestnicy Wygłoszone referaty Konferencji

Lekarz medycyny Poznań 13.01.18 M. Rybacki Algorytm postępowania pracy wobec orzeczniczego w zakresie problemu zaburzeń obturacyjnego bezdechu oddechowych w sennego u osób kierujących czasie snu pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi J. Siedlecka Zespół obturacyjnego bezdechu sennego a bezpieczne kierowanie pojazdem Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikiem – prezentacja przypadków Institutional Tibilisi, Gruzja 16-17.01.18 W. Hanke Strengthening of Environmental Health System of Georgia TWINNING PROJECT GE/22; Steering Committee Meeting 3 QR Spotkanie członków Luksemburg, 23-25.01.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety Zebranie PTMP - Kielce 25.01.18 M. Rybacki Algorytm postępowania Oddziału w Kielcach orzeczniczego w zakresie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikiem Zebranie PTMP- Łódź 26.01.18 M. Wojda Elektroniczna sprawozdawczość Oddział Łódzki statystyczna obowiązująca jednostki służby medycyny pracy za rok 2017

239

Spotkanie Łódź 02.02.18 J. Walusiak-Skorupa Pracownik niepełnosprawny - edukacyjne dla kryteria zdrowotne zatrudnienia pracodawców w na różnych stanowiskach, Polskim Związku współpraca lekarza Głuchych w Łodzi sprawującego opiekę profilaktyczną z pracodawcą Warsztaty Kraków 02-03.02.18 J. Gromadzińska Stres oksydacyjny – czy można Polskiego się przed nim obronić Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej

EURADOS Annual Lizbona, 06-09.02.18 M. Zmyślony Meeting 2018 Portugalia J. Domienik- Andrzejewska G. Piernik M. Brodecki Mental Health in Bruksela, Belgia 13-14.02.18 J. Walusiak-Skorupa Construction Work

Kick off dotyczące Nurburg, 16-17.02.18 K. Rydzyński projektu RAMSES – Niemcy EIT Health Innostars w ramach Konferencji EmergencyEye® Hackathon AM Ring

COST Action: Barcelona, 19-22.02.18 K. Polańska CA16216 – Network Hiszpania on the Coordination and Harmonisation of European Occupational Cohorts

Open Information Monachium, 20.02.18 M. Brodecki and Networking Niemcy Day of the European Radiation J. Domienik- Protection Andrzejewska Research Platforms

Spotkanie członków Luksemburg, 20-22.02.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety Spotkanie robocze Ateny, Grecja 21-24.02.18 M. Pawlaczyk- konsorcjum Łuszczyńska realizującego projekt EVOTION

240

Bezdech senny a Nowe Miasto 23.02.2018 J. Siedlecka Zespół obturacyjnego bezdechu zagrożenia dla Lubawskie sennego a bezpieczne zdrowia i kierowanie pojazdem bezpieczeństwa na drodze EIT Health Neapol, Włochy 25-28.02.18 K. Rydzyński Matchmaking event A Meeting of the Helsinki, 26.02-09.03.18 S. Czerczak Committee for Risk Finlandia Assessment - RAC 44A ; 44B Konferencja Warszawa 28.02.18 J. Walusiak-Skorupa Prozentacja Prasowa w Polskiej interdyscyplinarnego raportu Agencji Prasowej opracowanego wspólnie przez ekspertów - specjalistów medycyny pracy i kardiologii na temat wykorzystania medycyny pracy we wczesnym wykrywaniu zaburzeń cholesterolowych Prawo autorskie i Warszawa 28.02.18 J. Przyłuska Doświadczenia praktyczne we otwarty dostęp do wprowadzeniu polityki publikacji otwartego dostępu i realizacji naukowych projektów dotyczących zarządzania wiedzą i udostępniania zasobów nauki 45th Annual Scottsdale, USA 28.02-04.03.18 M. Śliwińska- Clinical Use of Head-Shake Static Scientific and Kowalska Posturograph Technology Conference of the American Auditory Society V Ogólnopolska Łódź 01-02.03.2018 A. Jacukowicz Dobre praktyki w zakresie Konferencja wspierania zdrowia i Naukowa z cyklu samopoczucia studentów w Konteksty edukacji muzycznej na kształcenia przykładzie oferty Królewskiego muzycznego Konserwatorium w Hadze A Meeting of the Helsinki, 05-09.03.18 S. Czerczak Committee for Risk Finlandia Assessment. Spotkanie grupy M. Kupczewska- roboczej RAC44A i Dobecka RAC 44B Stop dopalaczom Kutno 07.03.18 A. Krakowiak Wpływ substancji i narkotykom – psychoaktywnych na zdrowie młodzi, wolni, kreatywni

8th Clinical Dusseldorf, 08-09.03.18 E. Reszka Circadian Gene Variants and Epigenetics Niemcy Breast Cancer (na zaproszenie International organizatora) Meeting 241

III Warszawskie Dni Warszawa 08.03.18 J. Walusiak-Skorupa Prezentacja raportu – Medycyna Promocji Zdrowia Pracy w Prewencji Chorób Wywołanych Wysokim A. Marcinkiewicz Stężeniem Cholesterolu (na zaproszenie organizatora) III Ogólnopolska Rzeszów 16-17.03.18 J. Walusiak-Skorupa Choroby cywilizacyjne w Konferencja ochronie zdrowia pracujących – Medycyny Pracy problemy orzecznicze i wyzwania M. Wiszniewska Choroby nowotworowe w praktyce lekarza medycyny pracy A. Marcinkiewicz Prewencja chorób związanych z pracą w perspektywie regulacji prawnych i ich potencjalnych konsekwencji Rola pielęgniarek w profilaktyce pierwszo- i drugorzędowej wśród pracowników Spotkanie członków Luksemburg, 19-20.03.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety 10th Anniversary Poznań 21-23.03.18 M. Lesicka Promoter methylation status of International circadian genes according to Conference of clinical characteristics of breast Contemporary cancer patients Oncology II Powiatowy Gostynin 22-23.03.18 A. Potocka Emocje na talerzu – Kongres psychospołeczny kontekst Żywieniowy zachowań żywieniowych „Wpływ odżywiania na zdrowie A. Bortkiewicz Znaczenie odżywiania w psychiczne kontekście wykonywania człowieka” zawodu kierowcy

XIII Konferencja Łódź 22-24.03.18 M. Śliwińska- Audiologiczne aspekty choroby Naukowo- Kowalska Meniere’a Szkoleniowa Sekcji Audiologicznej i Foniatrycznej Polskiego Wybrane problemy profilaktyki, Towarzystwa leczenia i rehabilitacji w wieku Otorynolaryngolog starszym z chorobami narządu ów – Chirurgów słuchu Głowy i Szyi Zebranie PTMP- Łódź 23.03.18 A. Lipińska- Pierwsza pomoc w miejscu Oddział Łódzki Ojrzanowska pracy-część I

242

Zebranie PTMP - Bydgoszcz 29.03.18 M. Rybacki Algorytm postępowania Oddziału Kujawsko- orzeczniczego w zakresie Pomorskiego w obturacyjnego bezdechu Bydgoszczy sennego u osób kierujących pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikiem NDPHS Talin, Estonia 03-06.04.18 J. Walusiak-Skorupa Occupational Safety and Health Expert Group Sympozjum Łódź 04.04.18 P. Politański Pole Elektromagnetyczne. naukowe Katedry Ocena, zagrożenia, profilaktyka Chemii Nieorganicznej i Analitycznej Wydziału Chemii UŁ NDPHS Tartu, Estonia 04-08.04.18 J. Walusiak-Skorupa Prewencja, identyfikacja oraz Occupational Safety gromadzenie danych and Health Expert dotyczących bezpieczeństwa i Group ewentualnych zagrożeń, jakie wystąpić mogą w miejscu pracy Spotkanie robocze Gdańsk 10-11.04.18 E. Reszka, E. Kilka słów o epigenetyce w Zakładzie Jabłońska Medycznej Diagnostyki Laboratoryjnej oraz Centralnym Banku Tkanek i Materiału Genetycznego Spotkanie robocze Rzym, Włochy 11-13.04.18 J. Domienik- konsorcjum Andrzejwska projektu MEDIRAD IV Sympozjum – Poznań 12-13.04.18 M. Śliwińska- Przystosowanie platformy Wyzwania Kowalska EVOTION jako narzędzia Współczesnej prewencji uszkodzeń słuchu po Protetyki Słuchu z narażeniu na hałas XXIII Kongresem u aparatowanych pacjentów Polskiego z niedosłuchem Stowarzyszenia Protetyków Słuchu Lekarz medycyny Rzeszów 14.04.18 M. Rybacki Algorytm postępowania pracy wobec orzeczniczego w zakresie problemu zaburzeń obturacyjnego bezdechu oddechowych w sennego u osób kierujących czasie snu pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi

243

J. Siedlecka Zespół obturacyjnego bezdechu sennego a bezpieczne kierowanie pojazdem Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikiem

Konferencja (BOHS) Stratford, 14-20.04.18 S. Czerczak OELs for new chemicals in Wielka Brytania Poland in 2016

R. Soćko Etermination of acceptable levels of occupational exposure in Poland with reference to approaches and practices of the former eastern bloc and the EU countries

M. Kupczewska- Polish recommendation on OEL Dobecka for chemotherapy agent MTX

Institutional Tibilisi, Gruzja 15-20.04.18 W. Hanke Strengthening of Environmental Health System of Georgia Spotkanie członków Luksemburg, 17-19.04.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety Panel Ekspertów w Łódź 19.04.18 J. Walusiak-Skorupa Bariery w zatrudnianiu osób Polskim Związku niepełnosprawnych z Głuchych niedosłuchem lub głuchych Zebranie PTMP - Warszawa 19.04.18 M. Rybacki Algorytm postępowania Oddziału w orzeczniczego w zakresie Warszawie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikiem Spotkanie robocze Osiejek, 22-26.04.18 K. Zaborowski partnerów Chorwacja realizujących WP3 oraz WP 4 w ramach konsorcjum EVOTION – Public Health Policy Actors meeting

244

Światowy Dzień Łódź 23.04.18 J. Siedlecka Zaburzenia snu a ryzyko Pamięci Ofiar wypadku Wypadków Przy Pracy i Chorób Zawodowych Training Digital Barcelona, 25-27.04.18 A. Stańczak health Professional Hiszpania in product co- creation processes, d-HealthyLife, EIT Health II Kongres Zdrowia Warszawa 26.04.18 J. Walusiak-Skorupa Udział w panelu ekspertów nt. Pracodawców Odpowiedzialność pracodawcy Rzeczypospolitej za zdrowie pracownika z Polskiej perspektywy zdrowia publicznego Warsztaty Warszawa 26.04.18 K. Rydzyński International Journal of doskonałości Occupational Medicine and wydawniczej Environmental Health i J. Przyłuska Medycyna Pracy - historia rozwoju czasopism

2-etapowy kurs Gdańsk 28-30.04.18 M. Janc szkoleniowy (I etap) „Zintegrowane metody fizjoterapii” w ramach cyklu „Ortokursy” ICOH International Dablin, Irlandia 28.04-05.05.18 A. Bortkiewicz Dietary habits in occupationally Congress active men with first myocardial infarction E. Gadzicka Myocardial infarction and return to work Project team Ateny, Grecja 07-10.05.18 S. Czerczak meeting Erasums+ D. Pakulska

XXXV Konferencji Szczecin 09-11.05.18 R. Winnicka Moda na strzelanie – czy to Toksykologów bezpieczny sport? Sądowych The North Atlantic Kijów, Ukraina 09-12.05.18 K. Rydzyński Conflict and Occupational Treaty Organization Health (NATO) Science for Peace and Security (SPS) on Environmental Health and Security in Ukrainian Conflict Zones

245

XXXV Zjazd Jachranka 12.05.18 J. Walusiak-Skorupa Astma zawodowa Polskiego Towarzystwa M. Rybacki Bezpieczne kierowanie Chorób Płuc pojazdem a OBS – uwarunkowania legislacyjne J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny a bezpieczne kierowanie pojazdem ICSC Meeting Genewa, 13-18.05.18 S. Czerczak Szwajcaria D. Pakulska Spotkanie Poznań 15.05.18 M. Wiszniewska Choroby nowotworowe edukacyjne w pochodzenia zawodowego – Wojewódzkim epidemiologia i aspekty Ośrodku Medycyny orzecznicze Pracy w Poznaniu Spotkanie członków Luksemburg, 15-18.05.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety Spotkanie CGC 16.05.18 D. Pakulska (Compilers Guide Committee) III Białystok 17-18.05.18 J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny u Interdyscyplinarne osób kierujących pojazdami – Sympozjum aspekt prawny i praktyczny Bezdechy i Chrapanie Seminarium Kielce 18.05.18 J. Walusiak-Skorupa Choroby cywilizacyjne jako naukowe wyzwanie w ochronie zdrowia organizowane w pracujących – związane z pracą związku z realizacją choroby układu oddechowego projektu „Program profilaktyki chorób układu oddechowego dla pracowników zawodowo narażonych na działanie pyłu zwłókniającego” 2-etapowy kurs Gdańsk 19-21.05.18 M. Janc szkoleniowy nt. (II etap) „Zintegrowane metody fizjoterapii” w ramach cyklu „Ortokursy” AIHce EXP 2018 Filadelfia, USA 19-25.05.18 S. Czerczak Changes in OEL values for chemicals in the working environment in Poland

246

M. Kupczewska- Recommendation from the Dobecka Polish Expert Group on OEL for formaldehyde

Institutional Tibilisi, Gruzja 20-25.05.18 W. Hanke Strengthening of Environmental Health System of J. Walusiak-Skorupa Georgia TWINNING PROJECT GE/22 Dopalacze – co Warszawa 21.05.18 A. Krakowiak Wpływ substancji zyskujesz, czym psychoaktywnych na zdrowie i ryzykujesz? związane z tym zagrożenia IX Konferencja Pisz 21-23.05.18 W. Wąsowicz Środowiskowe narażenie na Naukowo- arsen Szkoleniowa „Zdrowie publiczne - zagrożenia onkologiczne, choroby zakaźne i medycyna katastrof” 2nd BENCHMARK Helsinki, 21-24.05.18 A. Kozajda VISIT Wizyta Finlandia partnerów realizujących projekt InAirQ w szkołach referencyjnych pod względem jakości powietrza wewnętrznego Zebranie Oddziału Sosnowiec 23.05.18 M. Waszkowska Badania psychologiczne w PTMP służbie medycyny pracy. Po co? Komu? Jakie? Zebranie PTMP- Łódź 25.05.18 A. Lipińska- Pierwsza pomoc w miejscu Oddział Łódzki Ojrzanowska pracy-część II Zebranie PTMP - Białystok 25.05.18 M. Rybacki Algorytm postępowania Oddział w orzeczniczego w zakresie

Białymstoku obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikiem

247

Development of Ozarów 25-26.05.18 J. Jurewicz Wpływ stylu życia i czynników scientific Mazowiecki środowiskowych na jakość cooperation in nasienia reproductive medicine research European Academy Monachium, 26-30.05.18 J. Walusiak-Skorupa The usefulness of the mannitol of Allergy and Niemcy challenge test for occupational Clinical asthma in bakers – preliminary Immunology results Congress. M. Wiszniewska Evaluation of clinical manifestations and the hypersensitivity to occupational allergens among apprentices of culinary school Does icam-1 play a role in work- related astma and rhinitis Does ICAM-1 play a role in work- related asthma and rhinitis? VI Conference Wyspy Owcze 27-31.05.18 W. Hanke Impact of micronutrients during PPTOX (Prenatal pregnancy on children’s health Programming and and neurodevelopment Toxicity) Correlates of maternal diet during pregnancy Euronoise 2018, Kreta, Grecja 27-31.05.18 A. Dudarewicz Predicting impact of loud the 11th European incidents on individual hearing Congress on Noise for public health policy in the Control Engineering framework of EVOTION Project Review Or Londyn, Wielka 29.05-01.06.18 M. Śliwińska- Check spotkanie Brytania Kowalska partnerów konsorcjum EVOTION European Union of Oslo, Norwegia 01-03.06.18 J. Walusiak-Skorupa Problemy w specjalizacji z Medical Specialists medycyny pracy oraz (UEMS) - Section of przygotowanie do europejskiego Occupational egzaminu z medycyny pracy Medicine A Meeting of the Helsinki, 03-08.06.2018 S. Czerczak Committee for Risk Finlandia Assessment - RAC 45 Promieniowanie Łódź 04-05.06.18 M. Brodecki Kontrola parametrów fizycznych Jonizujące w urządzeń radiologicznych Medycynie

248

IV. Kongres Łódź 6-7.06.18 P. Plichta Znaczenie wychowania Łódzkiego pozaszkolnego na podstawie Towarzystwa badań funkcjonowania Placówek Pedagogicznego Wsparcia Dziennego w "Wychowanie jako województwie łódzkim wyzwanie dla szkoły XXI. wieku Konferencja Łódź 08.06.2018 J. Walusiak-Skorupa Omówienie potencjalnych prasowa skutków zdrowotnych dla poświęcona analizie mieszkańców oraz pracowników skutków – głównie straży pożarnej – środowiskowych biorących udział w gaszeniu spowodowanych pożaru pożarem składowiska w Zgierzu XVIII Ogólnopolska Wrocław 09.06.18 W. Hanke Wpływ zanieczyszczenia Konferencja powietrza na przebieg i wynik Naukowo- ciąży Szkoleniowa Polskiego Towarzystwa K. Polańska Medycyny Środowiskowej „Człowiek – Środowisko – Zdrowie” XXX Bárány Society Sztokholm, 09-13.06.18 E. Zamysłowska- Assessmet of vestibular Meeting Szwecja Szmytke compensation using static Międzynarodowy posturography tests zjazd audiologiczny Cenference on Oulu, Finlandia 12-15.06.18 K. Polańska Epidemiological Birth Cohort and Langitudinal Studies Spotkanie Ateny, Grecja 12-15.06.18 P. Sakowski projektowe w ramach projektu Health Communication Training for Health Professionals 6 International Ochrid, 16-23.06.18 J. Olszewski Determination of mutagenic Conference on Macedonia effects after the exposure to Rdiation and radon in dwellings on the Aplications in example of Kowary (Poland) Various Field of K. Walczak Research

249

1st HBM4EU Lubliana, 18-23.06.18 W. Wąsowicz Training School Słowenia B. Janasik Zebranie PTMP - Poznań 19.06.18 M. Rybacki Algorytm postępowania Oddział w Poznaniu orzeczniczego w zakresie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikiem Zebranie PTMP - Wrocław 20.06.18 M. Rybacki Algorytm postępowania Oddział we orzeczniczego w zakresie Wrocławiu obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny w praktyce lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad pracownikiem Spotkanie członków Luksemburg, 20-22.06.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety

25th International Gdynia 21-24.06.18 M. Janc Aktualne zasady rehabilitacji Conference przedsionkowej VRT MIXDES 2018 Design of E. Zamysłowska- The head – shake standard and Integrated Circuits Szmytke intertial sensors posturography and Systems tests in peripheral vestibular lesions Polish Scientific Łódź 21-24.06.18 M. Lesicka Networks: Science & Medicine E. Jabłońska

E. Reszka

Ocena stanu Zakopane 25-27.06.18 M. Waszkowska Postępowanie z dokumentacją psychicznego badań psychologicznych w smp pracowników – Psychologiczne skutki wypadku przepisy, na statku handlowym. Studium diagnostyka przypadku. psychologiczna Good practices to Barcelona, 26-29.06.18 E. Goszczyńska develop physical Hiszpania activity programs AT work

250

9th International Seul, Korea 26.06-01.07.18 K. Polańska Impact of micronutrients during Conference on Południowa pregnancy on children’s health Children’s Health and neurodevelopment; and the Correlates of Materna diet Environment; during pregnancy Saving the Children AT Risk, Shaping the Future Sustainability Spotkanie w Bruksela, Belgia 26-27.06.18 A. Bortkiewicz Parlamencie Europejskim przedstawicieli Polskiego Klastra J. Siedlecka Edukacyjnego z prof. Bogusławem Liberadzkim Spotkanie z Warszawa 28.06.18 J. Walusiak-Skorupa Wykorzystanie badań Krajową Izbą laboratoryjnych do badań Diagnostów profilaktycznych Laboratoryjnych przeprowadzanych dla celów określonych w Ustawie-Kodeks pracy Institutional Tibilisi, Gruzja 08-14.07.18 W. Hanke Strengthening of J. Walusiak-Skorupa Environmental Health System of B. Świątkowska Georgia TWINNING PROJECT GE/22 Spotkanie członków Luksemburg, 10-13.07.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety International Chicago, USA 15-23.08.18 M. Janc The head - shake standard and Conference of inertial sensors posturography Vestibular tests in peripheral vestibular Rehabilitation: lesions Translating research to Advance Practice

International Voice Salzburg. 23-27.08.18 J. Morawska Assessment of the singing voice Symposium Austria by means of subjective and Salzburg 2018 r. objective methods Care of the Professional Voice, E. Niebudek-Bogusz Subjective and objective Innovation in assessment of the singing voice Laryngology, Rehabilitation and Training

251

47th International Chicago, USA 26-29.08.18 M. Śliwińska- The Risk of Temporary Hearing Congress and Kowalska Threshold Shift in Bartenders Exposition on Noise Control Engineering „Inter-Noise 2018” 38th International Kraków 26-31.08.2018 M. Zieliński, Environmental exposure to Symposium on J. Gromadzińska, persistent organic pollutants Halogenated W. Wąsowicz and markers of oxidative stress Persistent Organic in women during pregnancy and Pollutants (POPs) & lactation 10th International PCB Workshop: DIOXIN 2018 Czasopisma Warszawa 28.08.18 J. Szurek Naukowe w Mediach Społecznościowych Spotkanie członków Luksemburg, 29-31.08.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety The Joint Annual Ottawa, Kanada 25.08-01.09.18 K. Polańska Correlates of maternal diet Meeting of the during pregnancy; International Concentrations of phthalate Society of Exposure metabolites in children from Science and the Poland International Society for Environmental Epidemiology Vestibular Salalah, Oman 25.08-01.09.18 E. Zamysłowska- Assessment & Szmytke Management International Certification Workshop 47th International Chicago, USA 28-31.08.18 M. Pawlaczyk- Risk of Hearing Impairment Congress and Łuszczyńska Among Employees Using Exposition on Noise Communication Headsets Control Engineering Impact of Noise Control Engineering Spotkanie członków Luksemburg, 29-31.08.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety Czy promocja Łódź 30.08.18 E. Korzeniowska, K. Problem oceny korzyści jakie zdrowia w firmie Puchalski promocja zdrowia personelu zawsze przynosi przynosi firmie korzyści i co może

252 osłabiać jej efekty? E. Korzeniowska, K. Korzyści wynikające z promocji Puchalski zdrowia, zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej personelu firm Jakie są dowody wskazujące na korzyści dla firmy wynikające z promowania zdrowia personelu? Institutional Tibilisi, Gruzja 02-06.09.18 W. Hanke Strengthening of Environmental Health System of Georgia TWINNING PROJECT GE/22 XXVIII Forum Krynica 04-06.09.18 K. Rydzyński Ekonomicznym - II Konferencja „Wspólnie dla Zdrowia” XLVIII Zjazd Katowice 05-08.09.18 E. Niebudek-Bogusz Kompleksowa diagnostyka Polskiego zaburzeń głosu śpiewaczego Towarzystwa (wykład na zaproszenie) Otorynolaryngolog ów – Chirurgów Głowy i Szyi IV Konferencji Bydgoszcz 08-08.09.18 A. Pas-Wyroślak Naukowo- Szkoleniowej OCT w Okulistyce

A Meeting of the Helsinki, 09-14.09.18 S. Czerczak Committee for Risk Finlandia Assessment RAC 46 Bezpieczne warunki Warszawa 10-11.09.18 A. Bortkiewicz Ergonomia pracy na stanowisku pracy pielęgniarek i pielęgniarki i położnej położnych Z. Jóźwiak Ergonomiczne kształtowanie środowiska pracy w praktyce pielęgniarskiej D. Merecz-Kot Agresja wobec pielęgniarek i położnych: przyczyny, skutki, radzenie sobie Konferencja Łódź 12.09.18 K. Konieczko Substancje chemiczne „Substancje o działaniu rakotwórczym chemiczne w – wymogi prawne, obowiązki miejscu pracy – pracodawcy obowiązki pracodawcy i rola służby BHP VII Krajowa Gdańsk 12-13.09.18 A. Bortkiewicz Zawodowe i środowiskowe Konferencja czynniki chorób przewlekłych

253

Pielęgniarek A. Gadzicka Skutki zdrowotne pracy Medycyny Pracy zmianowej i wydłużonego czasu „Zdrowie pracy psychiczne, a J. Walusiak-Skorupa Służba medycyny pracy wobec aktywność nowych wyzwań w obszarze zawodowa zdrowia pracujących" - na Polaków” zaproszenie organizatora

D. Merecz-Kot Praca emocjonalna i jej skutki zdrowotne

IX Zjazd Polskiego Bydgoszcz 13-15.09.18 E. Reszka Geny i czas. Rola genów Towarzystwa zegarowych w chorobach Genetyki Człowieka cywilizacyjnych (referat plenarny na zaproszenie)

XXVI Ogólnopolskie Białystok 12-15.09.18 W. Wąsowicz Selen a nowotwory – od badań Sympozjum epidemiologicznych do biologii Bromatologiczne molekularnej (referat plenarny) “Żywność i żywienie człowieka - kierunki rozwoju

XXXVI Konferencji Lublin 17-19.09.18 J. Przyłuska Opracowanie i wdrożenie Problemowej polityki w zakresie otwartego Bibliotek dostępu do publikacji i wyników Medycznych: badań w projekcie „Polska Biblioteki Platforma Medyczna: portal medyczne wobec zarządzania wiedzą i współczesnych potencjałem badawczym” jako wyzwań: otwarta kamień milowy w drodze do nauka - otwarta otwartości przestrzeń Analiza otwartości polskich publikacji medycznych na podstawie bazy WoS Spotkanie zespołu Bilbao, 18-20.09.18 W. Hanke przygotowującego Hiszpania wniosek H2020. SC5-14-2019: Visionary and integrated solutions to improve well-being and health in cities

254

Spotkanie w Paryż, Francja 19.09.18 K. Polańska ramach projektu „Programowanie zdrowia we wczesnym okresie życia: czynniki żywieniowe i epigenetyczne w rozwoju tkanki tłuszczowej, układu kostnego, zespołu metabolicznego, chorób układu oddechowego oraz rozwoju psychoruchowego dzieci” XV Zjazd Polskiego Lublin 21-23.09.18 P. Plichta Szkolna profilaktyka Stowarzyszenia cyberprzemocy rówieśniczej – Psychologii perspektywa nauczycieli i Społecznej uczniów J. Pyżalski Prospołeczne i prorozwojowe działania młodzieży online – pole pojęciowe, rozpowszechnienie i wykorzystanie w profilaktyce cyberprzemoc 11th International Waszyngton, 21-28.09.18 S. Czerczak 2017 OEL Values for new Occupational USA Chemicals in Poland Hygiene M. Kupczewska- Is it Necessary to Determine the Association (IOHA) Dobecka OEL Value for Methotrexate (MTX)? Human Wiedeń, Austria 23-28.09.18 W. Wąsowicz biomonitoring in Europe – science and Policy for health citizens Spotkanie członków Luksemburg, 24-27.09.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety

Substancje Warszawa 26.09.18 K. Konieczko Substancje chemiczne o rakotwórcze działaniu rakotwórczym – w miejscu pracy wymogi prawne, zgłaszanie do rejestru 20-lecie WOMP w Gorzów 26.09.18 J. Walusiak-Skorupa Choroby cywilizacyjne i ich Gorzowie Wilkopolski wpływ na stawianie nowych wyzwań w ochronie zdrowia pracujących

255

5th Working Group Praga, Czechy 26-27.09.18 A. Kozajda Intervention plan tested – Meeting of InAirQ Poland Project

Ochrona zdrowia Gorzów 26-27.09.18 J. Walusiak-Skorupa Choroby cywilizacyjne jako pracujących – Wielkopolski nowe wyzwanie w ochronie doświadczenia i zdrowia pracujących wyzwania Wojewódzka Łódź 27.09.18 S. Papierz Ochrona radiologiczna Konferencja pracownika Elektroradiologiczna M. Brodecki

Zebranie PTMP - Bydgoszcz 27.09.18 M. Rybacki Badania lekarskie osób Oddziału Kujawsko- kierujących pojazdami – obecnie Pomorskiego w obowiązujące przepisy i planowane zmiany Bydgoszczy Wybrane przypadki orzecznicze w badaniach profilaktycznych pracowników – kontrowersje i wątpliwości XV Konferencja Łódź 27-28.09.18 M. Pawlaczyk- Ocena ryzyka uszkodzenia Naukowo- Łuszczyńska słuchu związanego z regularnym Szkoleniowa używaniem w pracy OTORYNOLARYNGO słuchawkowych zestawów LOGIA komunikacyjnych E. Zamysłowska- Kwestionariusz Dizziness Szmytke Handicap Inventory w praktyce klinicznej

Przydatność posturografii statycznej z ruchami głowy na platformie posturograficznej oraz z zastosowaniem czujników bezwładnościowych dla oceny obwodowych uszkodzeń przedsionkowych

Badania instrumentalne w diagnostyce zawrotów głowy - algorytmy postępowania (wykład na zaproszenie) vHIT jako alternatywa dla badania VNG?

K. Zaborowski Ocena narażenia na nadmierne dźwięki młodych ludzi używających osobistych odtwarzaczy typu mp3 – wyniki badań pilotażowych M. Zamojska- Ocena stanu u młodych ludzi Daniszewska używających osobistych odtwarzaczy typu mp3 – wyniki badań pilotażowych

256

A. Dudarewicz, Ryzyko pojawienia się czasowego przesunięcia progu słuchu po ekspozycji na hałas w trakcie aktywności pozazawodowej M. Śliwińska- Perspektywy prewencji i Kowalska leczenia uszkodzeń słuchu (wykład na zaproszenie) Walidacja polskiej wersji standaryzowanego wywiadu IT- MAIS dla oceny Wczesnego Prelingwalnego Rozwoju Słuchowego (EPLAD) Ocena czasowych zmian słuchu związanych z pracą na stanowisku barmana Przydatność posturografii statycznej z ruchami głowy na platformie posturograficznej oraz z zastosowaniem czujników bezwładnościowych dla oceny obwodowych uszkodzeń przedsionkowych J. Morawska Jak prowadzić intensywną rehabilitację logopedyczną zaburzeń emisji głosu? Ocena funkcji fonacyjnej i oddechowej krtani u pacjentów z obrzękami Reinkego leczonych mikrochirurgiczne M. Janc Przydatność posturografii statycznej z ruchami głowy na platformie posturograficznej oraz z zastosowaniem czujników bezwładnościowych dla oceny obwodowych uszkodzeń przedsionkowych J. Majak Zaburzenia przetwarzania słuchowego w opinii ekspertów. Choroba czy zespół objawów? E. Niebudek-Bogusz Porównanie efektów wizualizacji struktur krtani w różnych zakresach widma światła widzialnego Ilościowa ocena czynności fonacyjnej fałdów głosowych z zastosowaniem komputerowej analizy sekwencji obrazów laryngoskopowych rejestrowanych szybką kamerą – badania pilotażowe 257

Ocena funkcji fonacyjnej i oddechowej krtani u pacjentów z obrzękami Reinkego leczonych mikrochirurgiczne Postępy w diagnozowaniu i terapii chorób zawodowych narządu głosu (wykład na zaproszenie) Głos zawodowy – nowe wyzwania A. Wolniakowska Ocena czasowych zmian słuchu związanych z pracą na stanowisku barmana Zebranie PTMP- Łódź 28.09.18 M. Rybacki Badania lekarskie osób Oddział Łódzki kierujących pojazdami – obecnie obowiązujące przepisy i planowane zmiany 3th European Rovini, 01-04.10.18 G. Piernik Evaluation of efficiency and Radiological Chorwacja effectiveness of staff RP tools Protection for interventional procedures Research Week Zasady Kraków 02.10.18 M. Lewańska Badanie w zakresie układu wykonywania nerwowego. Zasady orzekania u badań lekarskich osób z chorobami osób ubiegających neurologicznymi, w tym się o uprawnienia padaczką. Omdlenia do kierowania pojazdami i kierowców Zebranie Oddziału Toruń 03.10.18 M. Waszkowska Metodyka badań PTMP psychologicznych wykonywanych do celów medycyny pracy Spotkanie naukowe Sieradz 03.10.18 A. Krakowiak Postępowanie z osobami w Ośrodku znajdującymi się pod wpływem Szkolenia Policji środków psychotropowych, w tym tzw. dopalaczy XIX Sympozjum Międzywodzie 03-06.10.18 E. Zamysłowska- Polskiego Szmytke Towarzystwa Rehabilitacji „Robotyka i wirtualna rzeczywistość w rehabilitacji Zebranie Radom 04.10.18 M. Rybacki Algorytm postępowania szkoleniowe orzeczniczego w zakresie MWOMP- Oddziału obturacyjnego bezdechu w Radomiu sennego u osób kierujących pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi

258

Spotkanie w Barcelona, 08-09.10.18 J. Domienik- ramach projektu Hiszpania Andrzejewska MEDIRAD Ochrona Wrocław 09-10.10.18 B. Świątkowska Oddziaływanie azbestu na Pracowników zdrowie człowieka podczas usuwania azbestu II Krajowa Wrocław 10-12.10.18 E. Reszka Naukowo- Szkoleniowa Konferencja Biobanków Polskich VII Kongres Warszawa 11-12.10.18 J. Siedlecka Badania lekarskie kierowców a Transportu bezdech senny – nowe przepisy i Publicznego i kryteria orzecznicze Inteligentnego Miasta - Warszawa Network on the Porto, 10-13.10.18 K. Polańska Occupational cohorts in Poland Coordination and Portugalia Harmonisation of European Occupational Cohorts The role of trace Bolonia, Włochy 12.10.18 E. Jabłońska The impact of genetic elements in health: polymorphism in selenoprotein from healthy encoding genes on the markers of oxidative stress, markers of glucose and lipid metabolism and liver enzymes activity – cross-sectional study (na zaproszenie organizatora) Institutional Tibilisi, Gruzja 14-17.10.18 W. Hanke Strengthening of Environmental Health System of Georgia TWINNING PROJECT GE/22; Steering Committee Meeting 3 QR XXV Szkoła Jesienna Zakopane 15-19.10.18 K. Walczak Poszukiwanie uszkodzeń we PTBR „Nowe krwi obwodowej człowieka na uregulowania w skutek środowiskowej ekspozycji ochronie przed na radon polami M. Mariańska Ocena ekspozycji populacji na elektromagnetyczn pola elektromagnetyczne - ymi i studium przypadku promieniowaniem P. Mamrot Odporność elektromagnetyczna jonizującym” wybranych sond pomiarowych P. Politański E1, DdH, W, GPO, IPN, PQS, WR… pojęcia używane w 259

ochronie przed polami elektromagnetycznymi wczoraj i dziś Modernizacja systemu ochrony osób pracujących przed szkodliwym oddziaływaniem pola-EM według projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy – aktualny stan prawny M. Brodecki Kontrola parametrów fizycznych urządzeń radiologicznych Konferencja Warszawa 16.10.18 K. Konieczko Substancje chemiczne o “Substancje działaniu rakotwórczym – rakotwórcze wymogi prawne, zgłaszanie do w miejscu pracy” rejestru Substancje Łódź 17.10.18 J. Walusiak-Skorupa Narażenie na czynniki niebezpieczne pod niebezpieczne w środowisku kontrolą M. Wiszniewska pracy z perspektywy służby medycyny pracy i zadań w opiece profilaktycznej nad pracownikami

Ogólnopolskie Dni Wrocław 19-20.10.18 B. Świątkowska Azbestozależne choroby Medycyny Pracy zawodowe wśród pracowników „Zdrowie badanych w Programie pracowników Amiantus wobec zagrożeń J. Siedlecka Obturacyjny bezdech senny w współczesnego praktyce lekarza sprawującego środowiska pracy” opiekę profilaktyczną nad pracownikiem – prezentacja przypadków D. Merecz-Kot Zdrowie psychiczne jako zadanie służby medycyny pracy A. Marcinkiewicz Prewencja chorób związanych z pracą w perspektywie regulacji prawnych i ich potencjalnych konsekwencji Aktualne podejście do ciężkiej hipoglikemii i nieświadomości hipoglikemii – z perspektywy diabetologii i medycyny pracy J. Walusiak-Skorupa Kierunki zmian i współczesne wyzwania w ochronie zdrowia pracujących Badania profilaktyczne osób pracujących w narażeniu ma czynniki chemiczne nieujęte w aktualnych przepisach prawa 260

Zwiększenie zaangażowania służby medycyny pracy w zadania profilaktyczne A. Lipińska- Pierwsza pomoc w miejscu pracy Ojrzanowska i zasady jej organizowania M. Wiszniewska Badania profilaktyczne osób narażonych na czynniki rakotwórcze M. Rybacki Orzecznictwo w zakresie obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami Badania profilaktyczne osób kierujących pojazdami silnikowymi „Podejmowanie Wrocław 20.10.18 J. Walusiak- Zwiększenie zaangażowania inicjatyw na rzecz Skorupa, M. służby medycyny pracy w profilaktyki chorób Wiszniewska zadania profilaktyczne zawodowych i A. Pas-Wyroślak Badania profilaktyczne a związanych z pracą, problemy związane z narządem w tym ze służbą wzroku żołnierzy M. Lewańska Choroby zawodowe zawodowych i obwodowego układu funkcjonariuszy nerwowego - zalecenia do oraz wzmocnienie badań profilaktycznych nad zdrowia pracownikami pracujących” Spotkanie w Barcelona, 22-24.10.18 K. Polańska ramach projektu Hiszpania LifeCycle Spotkanie zjazdowe Paprotnia 22-23.10.18 R. Świercz Krajowej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach oraz Lokalnej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach Wszystko, co Łódź 23.10.18 K. Konieczko Czynniki rakotwórcze i choroby chcielibyście zawodowe nimi wywoływane wiedzieć o chemii Spotkanie członków Luksemburg, 23-25.10.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety Zebranie Łódzkiego Łódź 24.10.18 M. Lesicka Geny w rytmie światła – Oddziału PTToks zaburzenia genów zegarowych w raku piersi

261

Zebranie PTMP - Gdańsk 24.10.18 M. Rybacki Algorytm postępowania Oddziału w orzeczniczego w zakresie Gdańsku obturacyjnego bezdechu sennego u osób kierujących pojazdami – zalecenia PTMP, PTChP, PTBS oraz IMP w Łodzi XIX Sympozjum Łódź 24-26.10.18 M. Bonczarowska Metodyka oznaczania Polskiego cytostatyków w środowisku Towarzystwa pracy i materiale biologicznym Higienistów S. Brzeźnicki Zawodowe narażenie Przemysłowych- pracowników służby zdrowia na Higiena pracy- cytostatyki. Badania pilotażowe aktualne problemy W. Wesołowski, M. Identyfikacja i oznaczanie frakcji Kucharska olejów mineralnych w dyspersjach wodnych z udziałem glikoli i poliglikoli M. Zieliński Zagrożenie środowiskowe spowodowane przez polichlorowane dibenzo-p- dioksyny, poliochlorowane dibenzofurany oraz dioksynopodobne polichlorowane bifenyle w Polsce oraz metodyka ich oznaczania B. Janasik Monitoring biologiczny-jedyna droga do pełnej oceny narażenia zawodowego

D. Ligocka Monitoring biologiczny – aspekty prawne

M. Pawlaczyk- Ryzyko uszkodzenia słuchu u Łuszczyńska pracowników używających zestawów słuchawkowych

Ocena obciążenia cieplnego za pomocą wskaźnika WBGT według normy PN-EN ISO 7243:2018-01 A. Dudarewicz Przewidywanie czasowego pogorszenia słuchu spowodowanego nadmierną ekspozycją na dźwięki E. Czubacka Aspekty socjoekonomiczne nowych regulacji prawnych na przykładzie kadmu M. Kupczewska- Odczynniki chemiczne w świetle Dobecka rozporządzenia REACH

262

K. Konieczko Zmiany dyrektywy dotyczącej czynników rakotwórczych i mutagennych w środowisku pracy – przewidywany wpływ na polską legislację

E. Michalak Zdalne, otwarte szkolenia dla użytkowników chemikaliów z zakresu zarządzania bezpieczeństwem chemicznym (ChemSM-HUB) A. Niepsuj Szacowanie narażenia konsumentów na przykładzie modelu ConsExpo D. Pakulska Międzynarodowe Karty Bezpieczeństwa Chemicznego i ich rola w propagowaniu bezpiecznych warunków pracy R. Soćko Wartości NDS czynników szkodliwych w środowisku pracy zaproponowane przez Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych i Pyłowych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN w 2017 r. M. Mariańska Ekspozycja i narażenie na pola elektromagnetyczne w przestrzeni pracy podczas użytkowania kuchenek mikrofalowych w gastronomii A. Piekarska- Ostre zatrucia substancjami Wijatkowska, K. żrącymi w regionie łódzkim Kobza-Sindlewska Problem zatruć zawodowych zgłaszanych podczas telefonicznych konsultacji toksykologicznych P. Politański Narażenie na pole (elektro) magnetyczne w przestrzeni pracy podczas użytkowania urządzeń do elektrolizy w przemyśle chemicznym A. Bortkiewicz Dieta a zdolność do pracy Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią W. Koszada- Cięzkość pracy – aktualne Włodarczyk problemy

263

E. Gadzicka Czynniki ryzyka chorób związanych z pracą Z. Jóźwiak Ergonomia pracy z laptopem

Transport ręczny w świetle nowych przepisów

Wymagania dla 25.10.18 M. Brodecki systemu zarządzania Laboratorium wg normy PN-EN ISO/IEC 17025:2018 – jakie czekają nas zmiany? Biblioteka XXI Warszawa 25-26.10.18 J. Przyłuska Wielofunkcyjność małej wieku – medycznej biblioteki naukowej nowoczesna architektura, funkcjonalne wyposażenie, pomysłowe aranżacje Konferencja Lublin 25-27.10.18 J. Jurewicz Ocena zależności między Polskiego ekspozycją środowiskową na Towarzystwa wybrane związki chemiczne, a Andrologicznego – E. Dziewirska stężeniem hormonów układu 20 Dzień podwzgórze-przysadka-jądro Andrologiczny Szkolenie dot. Łódź 25.10.18 M. Wiszniewska Nowotwory azbestozależne – badań aspekty orzecznicze profilaktycznych J. Walusiak-Skorupa Badania profilaktyczne pracowników pracowników z grup ryzyka byłych zakładów związanych z pracą chorób przetwórstwa układu oddechowego azbestu W. Hanke Skutki zdrowotne narażenie na pył azbestu B. Świątkowska Realizacja programu AMIANTUS w 2018 roku 5th Scientific Toruń 26-28.10.18 W. Wąsowicz, B. Metabolomics studies in people Conference Janasik environmentally exposed to Metabolomics arsenic Circle 2018. 34th World Kapsztad, RPA 26.10-02.11.18 K. Zaborowski Comparing predictive vs actual Congress of impact of short exposure to Audiology “Cape noise on hearing for developing Town 2018” public health policy making model in the framework of EVOTION 7th Congress of the Paryż, Francja 29.10-03.11.18 K. Polańska Correlattes of maternal diet European Academy during pregnancy

264 of Paediatric Concentrations of phthalate Societies (AEPS metabolites in children from 2018) Poland

EIT Health – Rotterdam, 06-09.11.18 P. Sakowski Ideation Event Holandia

Czy stać nas na Lublin 08-09.11.18 K. Puchalski Czy firmy stać na ignorowanie palenie w pracy? problemu palenia w pracy?

Wymagania prawne Warszawa 13.11.18 J. Piasecka-Zelga dla wytwarzania produktów leczniczych terapii J. Szulc zaawansowanej wyjątków szpitalnych (ATMP- HE) III Seminarium z Poznań 13-14.11.18 J. Przyłuska Otwarty mandat jako realizacja cyklu otwieranie zasad otwartości na przykładzie nauki – Praktyka i projektu „Polska Platforma Perspektywy; Medyczna: portal zarządzania „Wyzwania dla wiedzą i potencjałem bibliotek badawczym” akademickich w kontekście ustawy 2.0 i otwartej nauki Nano Network Rzym, Włochy 14-17.11.18 W. Wąsowicz Meeting EFSA 2nd HBM4EU Nijmegen, 18-23.11.18 M. Zieliński Training School Holandia M. Król

A Meeting of the Helsinki, 19-30.11.18 S. Czerczak Committee for Risk Finlandia Assessment - RAC 47A i 47B Spotkanie robocze Berlin, Niemcy 19-20.11.18 K. Rydzyński projektu MALTA2 w Federal Ministry for the Environment, M. Stępnik Nature Conservation and Nuclear Safety Stosowanie Wisła 20-23.11.18 Z. Jóźwiak Nowe narzędzie do oceny procedur obciążenia fizycznego na bezpiecznej pracy stanowiskach pracy - metoda na podstawie oceny ROSA ryzyka. 11 Ergonomiczne aspekty Ogólnopolska kształtowania bezpieczeństwa i Konferencja higieny Miesięcznika ATEST

265

„Kardiologia Kraków 23-24.11.18 A. Marcinkiewicz Profilaktyka chorób układu Prewencyjna 2018 krążenia u pracowników. Czy – wytyczne, legislacja, judykatura i zasady wątpliwości, gorące finansowania dają szanse na tematy” poprawę skuteczności działań prewencyjnych? W. Hanke

VI Konserwatorium Warszawa 28-29.11.18 M. Kupczewska- Dopuszczalne poziomy „Praktycy dla Dobecka narażenia zawodowego - Praktyków dla aktualny stan prawny w świetle laboratoriów prawa polskiego I dyrektyw UE wykonujących pomiary na stanowiskach pracy” 11th European Lubliana, 29.11-01.12.18 J. Jurewicz Environmental exposure to Public Health Słowenia endocrine disruptors and male Conference reproductive health. Preliminary results

E. Dziewirska Environmental exposure to endocrine disruptors and male reproductive health. Preliminary results

Zebranie PTMP - Kielce 30.11.18 M. Rybacki Działania wzmacniające zdrowie Oddział w Kielcach pracowników: Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych oraz kryteria zdrowotne dla wybranych rodzajów prac – nowe wytyczne IMP w Łodzi Profilaktyka chorób zakaźnych – możliwości podstawowych jednostek służby medycyny pracy związane z realizacją projektu „Zdrowa wątroba” National Hub Paryż, Francja 02-04.12.18 W. Wąsowicz Contact Point Meeting Konferencja Warszawa 05.12.2018 K. Puchalski Sukces wdrożeń kompleksowych podsumowująca programów profilaktyki palenia projekt „Firma tytoniu w zakładach pracy wolna od tytoniu” VII Pediatryczna Słok 07-08.12.18 A. Marcinkiewicz Aktualne podejście do ciężkiej Akademia hipoglikemii i nieświadomości Diabetologii hipoglikemii – z perspektywy diabetologii i medycyny pracy. Sporty motorowe

266

Zebranie PTMP- Łódź 07.12.18 M. Rybacki Zakres i częstotliwość badań Oddział Łódzki profilaktycznych oraz kryteria zdrowotne dla wybranych rodzajów prac – nowe wytyczne IMP w Łodzi Działalność lekarza medycyny pracy, a badania ukierunkowane na wczesne wykrycie WZW typu C - projekt "Zdrowa Wątroba" Spotkanie członków Luksemburg, 11-14.12.18 M. Stępnik EU Scientific Luksemburg Committee on Consumer Safety Zebranie PTMP- Bydgoszcz 12.12.18 J. Walusiak-Skorupa Atopia i choroby alergiczne oraz Oddział w ich wpływ na zdolność do pracy Bydgoszczy Badania profilaktyczne osób pracujących w narażeniu na czynniki chemiczne Zebranie naukowo– Łódź 13.12.18 E. Niebudek-Bogusz Rehabilitacja głosu w szkoleniowe dysfoniach porażennych Zarządu Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngolog ów - chirurgów głowy i szyi

Doskonalenie Łódź 13.12.2018 E. Korzeniowska Dlaczego firmie przydatna jest programów diagnoza potrzeb zdrowotnych i zarządzania jak ją przeprowadzić? zdrowiem różnych K. Puchalski Czy w promocji zdrowia w firmie generacji personelu wystarczają akcje i eventy czy firmy potrzebny jest program/strategia? E. Goszczyńska Dlaczego warto monitorować przebieg działań prozdrowotnych firmy i ich efekty i jak to robić? Zarządzania zdrowiem różnych pokoleń personelu firmy w świetle reprezentatywnego badania średnich i dużych firm w Polsce

267

Zebranie Szczecin 14.12.18 M. Rybacki Narodowy Program Zdrowia szkoleniowe 2016-2020 – Działania WOMP w wzmacniające zdrowie Szczecinie i PTMP - pracowników: Zakres i Oddziału w częstotliwość badań profilaktycznych oraz kryteria Szczecinie zdrowotne dla wybranych rodzajów prac – nowe wytyczne IMP w Łodzi Działalność lekarza medycyny pracy a badania ukierunkowane na wczesne wykrywanie WZW typu C Bezpieczeństwo Wrocław 14.12.18 A. Marcinkiewicz Badania lekarskie pracowników podczas pracy na pracujących na wysokości wysokości Walne Zebranie Łódź 15.12.18 J. Walusiak-Skorupa Rekomendacje dla członków pracodawców dotyczące Stowarzyszenia profilaktyki chorób zakaźnych- Pracowników Służb podstawy prawne, organizacja BHP opieki profilaktycznej w tym zakresie Jak zachęcić pracownika do poddania się szczepieniom? Institutional Tibilisi, Gruzja 15-22.12.18 M. Pawlaczyk- Strengthening of Łuszczyńska Environmental Health System of J. Walusiak-Skorupa Georgia TWINNING B. Świątkowska PROJECT GE/22

3. Wizyty gości zagranicznych

Imię i nazwisko Data wizyty Kraj/Instytucja Cel wizyty

Niels Henrik Meedom 18.04.2018 Dania; Snekkersten Eriksholm Spotkanie robocze Research Centre partnerów realizujących zadania w ramach projektu EVOTION Susan Whitney 26–29.09.2018 USA, Pittsburgh PA; University of Spotkanie robocze w Pittsburgh, School of Health and ramach projektu Rehabilitation Sciences STRATEGMED z udziałem przedstawicieli z Politechniki Łódzkiej i Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Nana Gabriadze 30.11.2018 Gruzja, NCDC&PH National Center of Wizyta w ramach realizacji Disease Control and Public Health projektu Institutional Giorgio Arduino Strengthening of Environmental Health Ana Mebuke System of Georgia Lali Ebanoidze Maia Javakhishvili Ministry of Environmental Protection and Agricultural

268