Portugal Tijdens De Tweede Wereldoorlog
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BELGEN OP DE VLUCHT: PORTUGAL TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG. Kobe De Geyter Studentennummer: 01404639 Promotor: Prof. dr. Rudi Van Doorslaer Leescommissarissen: Prof. dr. Koen Aerts, dr. Robrecht Declerq Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in de Geschiedenis Academiejaar: 2018 - 2019 1 Verklaring De auteur en de promotor geven de toelating deze studie als geheel voor consultatie beschikbaar te stellen voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie. Het auteursrecht betreffende de gegevens vermeld in deze studie berust bij de promotor. Het auteursrecht beperkt zich tot de wijze waarop de auteur de problematiek van het onderwerp heeft benaderd en neergeschreven. De auteur respecteert daarbij het oorspronkelijke auteursrecht van de individueel geciteerde studies en eventueel bijhorende documentatie, zoals tabellen en figuren. De auteur en de promotor zijn niet verantwoordelijk voor de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie geciteerd en beschreven zijn. 2 Dankwoord Met het schrijven van dit dankwoord en het finaliseren van deze masterproef reflecteer ik nostalgisch over het parcours van de afgelopen jaren. De opleiding Geschiedenis heeft mij niet alleen de vooropgestelde vakvaardigheden bijgeleerd, maar ook sterk gevormd als mens, persoon en individu. Mijn huidige kijk op de wereld, de samenleving en de medemens werd in belangrijke mate geboetseerd door de historische kennis, vaardigheden en prikkels van deze opleiding. Ik heb nooit spijt gehad van mijn studiekeuze. Het is één van de beste beslissingen die ik ooit gemaakt heb. Daarnaast is het beëindigen van deze masterproef ook een beetje afscheid nemen van een avontuur dat drie jaar geleden begon. Mijn Erasmusuitwisseling naar het Portugese Évora was dé aanzet tot dit onderwerp. Geïntrigeerd en benieuwd naar de rol van het neutrale Portugal tijdens de Tweede Wereldoorlog begon ik halsoverkop aan dit uiterst interessant onderwerp. Een onderbelicht verhaal in de geschiedenis. Uitermate interessant, maar minstens evenredig frustrerend. Zonder de hulp van een aantal mensen zou het mij nooit gelukt zijn. Deze personen verdienen een speciale vermelding in dit dankwoord. Ten eerste wil ik mijn promotor Rudi Van Doorslaer bedanken voor de begeleiding. Zijn expertise en ervaring kon mij sturen en begeleiden wanneer ik de bomen niet meer door het bos zag. Ten tweede wil ik de medewerkers van de bezochte archiefinstellingen bedanken. Mijn dank gaat uit naar de medewerkers van het CEGESOMA, het Diplomatiek Archief, het Bibliotheca e Arquivo Histórico Diplomático en het Arquivo de Torre do Tombo. Tot slot wil ik enkele personen uit mijn persoonlijke leefomgeving bedanken: mijn ouders, familie en vrienden. Vooral mijn mama verdient hier een speciale vermelding. Dankzij haar grenzeloos vertrouwen, haar onvoorwaardelijke steun en haar eindeloos doorzettingsvermogen kon ik deze masterproef tot een goed einde brengen. Ook mijn oma wil ik uit de grond van mijn hart bedanken voor de interessante gesprekken, discussies en hulp. Met een saudade gevoel sluit ik dit belangrijk hoofdstuk af. 3 Inhousopgave Verklaring ...................................................................................................................................................... 2 Dankwoord.................................................................................................................................................... 3 Inhousopgave ................................................................................................................................................ 4 DEEL I: INLEIDING........................................................................................................................................... 6 1.1. Probleemstelling ............................................................................................................................ 8 1.2. Inbedding in de historiografie en het historische debat: de rol van de neutrale landen binnen de Tweede Wereldoorlog: neutraliteit als een ambigu concept ................................................................... 11 1.2.1. De Belgische historiografie .................................................................................................. 12 1.2.2. De internationale historiografie ........................................................................................... 13 1.3. Methodologie en bronnengebruik ............................................................................................... 16 1.3.1. De bronnen .......................................................................................................................... 16 DEEL II: HISTORISCH KADER ROND DE ‘ESTADO NOVO’ ............................................................................... 21 2.1. Portugal in crisis: van monarchie naar een dictatuur: 1910 – 1932 ............................................. 22 2.1.1. De Eerste Republiek en de Eerste Wereldoorlog ................................................................. 22 2.1.2. Van republiek naar militaire dictatuur ................................................................................. 25 2.2. Salazar en de Estado Novo ........................................................................................................... 28 2.2.1. Salazar en de andere dictaturen ......................................................................................... 30 2.2.2. De Polícia de Vigilância e de Defensa do Estado (PVDE). .................................................... 31 2.3. Portugal en de toenemende vooroorlogse spanningen ............................................................... 32 2.3.1. De Spaanse Burgeroorlog, het Iberisch Pact en de Portugese neutraliteit .......................... 32 2.3.2. De vooroorlogse migratie en het Portugese migratiebeleid ............................................... 35 2.4. Portugal tijdens de Tweede Wereldoorlog: de penibele neutraliteit van “the allied neutral” ... 37 2.4.1. De Schemeroorlog: september 1939 – april 1940 .............................................................. 37 2.4.2. De verovering en overheersing van Europa door nazi-Duitsland: mei 1940 – november/december 1942 ................................................................................................................. 38 2.4.3. De geallieerden slaan terug: 1943-1945 ............................................................................. 41 2.4.4. Portugal als handelspartner tijdens de Tweede Wereldoorlog ............................................ 43 2.4.5. Portugal als toevluchtsoord tijdens de Tweede Wereldoorlog: een algemeen statistisch beeld van de vlucht naar en uit Portugal ............................................................................................ 46 DEEL III: DE BELGISCHE VLUCHTELINGEN IN PORTUGAL ............................................................................. 52 3.1. Een algemeen (statistisch) beeld over de Belgische vluchtelingen .................................................. 52 3.2. De Belgische vlucht in periodes ........................................................................................................ 53 4 3.3. De hulp aan de Belgen ...................................................................................................................... 64 3.3.1. De Belgische Legatie in Lissabon ............................................................................................... 65 3.3.2. De Belgische Staatsveiligheidsdienst in Lissabon ...................................................................... 71 3.3.3. De Belgische Kolonie, de Belgische Koophandelskamer in Portugal en de Oeuvres Belges ..... 78 3.3.4. Comité Interallié en de United Nations Club ............................................................................. 80 3.3.5. Joodse hulporganisaties ............................................................................................................ 81 3.3.6. Portugal en de Holocaust: repatriëring van de Portugese Joden in België ............................... 81 3.4. Het verblijf in Portugal: hotels, pensions en verplichte verblijfplaatsen ......................................... 84 3.5. Het vertrek uit Portugal: de bestemmingen en hun complicaties ................................................... 87 3.5.1. Groot-Brittannië ........................................................................................................................ 90 3.5.2. Belgisch Congo........................................................................................................................... 91 3.5.3. Palestina .................................................................................................................................... 93 DEEL IV: ALGEMENE CONCLUSIE: DE VLUCHTELINGEN ALS EEN EXPONENT VAN DE BELGISCH-PORTUGESE RELATIES? .................................................................................................................................................... 94 DEEL VI: BIBLIOGRAFIE ................................................................................................................................ 97 6.1. Onuitgegeven bronnen .................................................................................................................... 97 6.2. Uitgegeven