Med Hjartet På Rette Staden Staden På Rette Med Hjartet
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
: Kringkastingsringen Postboks Grønland KRING K ASTINGSRINGEN 50 ÅR. 50 ASTINGSRINGEN - MED HJARTET PÅ RETTE STADEN • KRINGKASTINGSRINGEN 50 ÅR 1955 - 2005 - 1955 .5,1*.$67,1*6 5,1*(1 • 3/2005 kringkastingsringframside.indd 1 17-09-05 16:55:19 Kringkastingsringen © 2005 Boka er trykt med tilskot frå Norsk kulturfond, Sandefjord og Sandar Mållags legat, Anne Røflo og Alf Andre Longvas Fond og Oslo Nye Sparebanks Fond. Tr ykk: GAN Grafisk Omslag: Øystein Vidnes Typografi og ombrekking: Tormod Strømme ISBN 82-90645-08-2 Med hjartet på rette staden Kringkastingsringen 50 år 1955-2005 Redigert av Tormod Strømme og Marit Aakre Tennø Særnummer av Kringom 3/2005 Kringkastingsringen 2005 Føreord Med hjartet på rette staden «Med hjartet på rette staden» heiter ein riktig å nytta jubileumsåret til å samla trå- serie som går på NRK 1 på laurdagskvel- dane i arbeidet til Kringkastingsringen dei den. I beste sendetid sender den største siste 50 åra. fjernsynskanalen i Noreg ein serie teksta på Men festskriftet er ikkje berre eit histo- nynorsk. Det får ikkje mykje merksemd, risk skrift. Like viktig som å sjå bakover er verken positiv eller negativ. Og kvifor det å peika framover og gje kunnskap og skulle det få det? Er det ikkje like naturleg kveik til vidare arbeid. I festskriftet har fag- at NRK skal teksta programma på nynorsk folk skrive om språk i media. Korleis stoda som på bokmål? I dag kanskje, men det har er for nynorsk, samisk og dialektar i pressa ikkje kome av seg sjølv. Om ikkje Kring- og kringkastinga. Og fleire av dei kjende kastingsringen hadde teke til orde mot riks- nynorskstemmene frå radio og fjernsyn målspropagandaen på femtitalet og kravd fortel om sine erfaringar. at NRK skulle spegla det språklege mang- Me håpar at tekstane i festskriftet Med faldet i Noreg, kunne situasjonen for det hjartet på rette staden, kan gje eit innblikk i nynorske språket vore ein heilt annan. dei ulike sidene ved arbeidet til Kringkas- For halvanna år sidan sette Kringkas- tingsringen og vera med å setja det inn i ein tingsringen ned ei jubileumsnemnd med større samanheng. Ei stor takk går til alle ansvar for å laga eit festskrift. Me ville min- bidragsytarar og til dei som har vore med i nast dei som med hjartet på rette staden, arbeidet med boka. Dei som har sete i jubi- har stått på for at nynorsk, samisk og nor- leumsnemnda er Kjell Arve Straumsvåg, ske dialektar skal få eit rettkome rom i all- Alv Reidar Dale, Randi Alsnes, Jon Låte og mennkringkastinga og i media elles. Eli Ulvestad. Festskriftet er delt i to. Fyrste delen tek for seg soga til Kringkastingsringen. Ei soge Oslo, september 2005 som i liten grad er vorte handsama utfyl- Marit Aakre Tennø og Tormod Strømme lande tidlegare. Me meinte det var viktig og 4 MED HJARTET PÅ RETTE STADEN Innhald Føreord: Ola Jonsmoen: Med hjartet på rette staden 4 Ein retrospektiv morgonkåsør 88 Unn Aarrestad: Terje S. Skjerdal: Derfor trengst Kringkastingsringen 6 Meir nynorsk i avisene 90 Egil Johan Ree: I. Om Kringkastingsringen Nynorskbrukar i NRK 98 Kjell Arve Straumsvåg: Lars Nyre: «Kringkastingsringen personleg» Prinsipp for massedialog i media 100 – ein samtale med Linda Eide: Magne Rommetveit 8 Mottro om nynorsk Erling Lægreid: og dialektar i radio 108 Kristian Augusts gate 14 16 Nils Johan Heatta: Astrid Dypvik: Framveksten av Sámi Radio 110 Kringkastingsringen 1955–1970 20 Inger Johanne Sæterbakk: Eva Marie Mathisen: Ei framtid med nynorsk? Ja takk! 116 Kringkastingsringen 1970–2005 40 Ragnhild Sælthun Fjørtoft: Astrid Dypvik og Eva Marie Mathisen: «Grautmålet» 120 Ein framtidsretta organisasjon 66 Olga Meyer: Kringkastingsprisen 68 Torolf Elster – ein sjeldan plante 122 Leiarar og skrivarar 68 Magni Øvrebotten: Sigrun Høgetveit Berg: Nynorsk mediesenter Eit godt og fruktbart samarbeid 70 – frå idé til røyndom 124 Ingvild Bryn: II. Om media Noreg eller Norge? 128 Jon Peder Vestad: Nynorsk i media 74 Tabellar: Arne Hjeltnes: Nynorsk og dialekt i NRK 130 Anonym nynorsk lyrikar søkjer publikum 86 Helsingsliste 132 MED HJARTET PÅ RETTE STADEN 5 Derfor trengst Kringkastingsringen Unn Aarrestad Styreleiar i Kringkastingsringen Kringkastingsringen er 50 år. I den saman- sitera tidlegare statsminister Per Borten: hengen er det naturleg å sjå tilbake, men «Vi kainn takk målrørsla førr at folk slepp like viktig er det å tenkja framover. Det er å stå med dialekthua i hainda». tid for å minnast dei som gjekk føre. Dei Ja, det er derfor me er til. Derfor trengst som såg at her måtte motkrefter til for å Kringkastingsringen for å fremja og styrkja stansa propagandaen frå Riksmålsforbun- nynorsk og dialektar i media. Det har med det. Det trongst ei brei mobilisering for å vår identitet, sjølvkjensle og kultur å gjera. styrkja nynorsken i NRK. Og i løpet av Ikkje minst i desse tider med sterk engelsk kort tid hadde Kringkastingsringen fått 10 påverknad, er det viktig å styrkja nynor- 000 medlemer. Heilt utruleg sett frå vår sken og dialektane – det norske språket. tid. Språk-Noreg må få fram større sjølvtillit I 50 år har Kringkastingsringen vore når engelsken pressar seg fram. Kvifor skal pådrivar for at medieverksemdene skal føra me i Noreg vera meir smålåtne enn folket i ein politikk som speglar språkmangfaldet i Frankrike og på Island! Noreg. Mange av utfordringane har vore Ved 50-årsjubileet til Kringkastings- dei same gjennom alle desse 50 åra. Særleg ringen vil eg takka dei som starta det heile, gjeld det rekrutteringspolitikken til dei dei som trudde på oppgåva og dei som ulike medieverksemdene, der dei i alt for ikkje gav opp. Eg vil takka for pågangsmo- liten grad tek språklege omsyn. Det gjeld tet, innsatsen og dugnadsarbeidet. Det er ikkje minst i barne- og ungdomsprogram alle desse – dei som gjekk føre og dei som som er så viktige for å skapa språkleg trygg- står i striden i dag – me kan takka for at leik og positive haldningar til nynorsk- og Kringkastingsringen kan gå inn i dei neste dialektbruk. 50 leveåra med tru på framtida og saka me Nynorsk som mediespråk må tryggjast arbeider for. Det var så viktig at dei som for framtida. Store deler av teksten og talen starta det heile hadde motet som trongst og me møter kvar dag kjem gjennom media. ikkje gav opp. Det nynorske skriftspråket byggjer på det Nå trengst det at vaktbikkja Kringkas- som er felles for alle oss som nyttar dialek- tingsringen får driva på i mange år fram- tar. Derfor må det vera ein demokratisk over. Me har store oppgåver i åra som kjem rett å bruka det i alle former i media. – me skal vinna folket for nynorsken i Opp gjennom tida har det ofte vorte media. Me har ennå ein lang veg å gå før harselert over alle oss som brukar dialektar. me kjem dit, men målet skal me ikkje tapa Då er det godt å ha målrørsla og kunna av syne. 6 MED HJARTET PÅ RETTE STADEN Del 1 Om Kringkastingsringen «Kringkastingsringen personleg» – ein samtale med Magne Rommetveit Kjell Arve Straumsvåg På 50-talet var åtaka mot nynorsken i Oslo. I eit anna rom ved sida av fekk Land- kringkastinga aukande, og Noregs Mållag bruksordboka plass. Huseigar var Bonde- var prega av indre strid. Nokre framsynte ungdomslaget i Oslo. Dette huset vart etter målfolk var leie av å krangla om normering kvart eit «målreir», ein stikkinnom-plass og ville heller demma opp for åtaka frå for målfolk i Oslo eller på tur til Oslo. riksmålsrørsla. Kringkastingsringen vart skipa og Magne Rommetveit tok til som Skipinga skrivar for laget. Dette vervet hadde han På denne tida dreiv riksmålsrørsla gjennom fram til 1970, og i 15 år var det på mange Foreldreaksjonen mot samnorsk, ein hard vis han som var Kringkastingsringen. kampanje mot bokmålsrettskrivinga, lære- Våren 1955 vart Magne Rommetveit boknormalen og den statlege samnorskpo- redaktør for Norsk landbruksordbok. Han litikken. fekk snart kontorplass på forkontoret til – Men i bladet Frisprog og tidsskriftet Det Norske Samlaget i andre etasje i Kr. Ordet hadde det meir og meir kome fram Augusts gate 14. I dette bygget låg ei av at Foreldreaksjonen i røynda var ein aksjon kaffistovene, Parkstova, og Noregs Boklag i mot nynorsken, fortel Rommetveit. Alt i første høgda. I etasjane over hadde mellom nummer 2 av tidsskriftet Ordet (1952) slo anna Norsk Tidend, som då var ei sjølvsten- forfattaren Carl Keilhau fast at «Samnorsk dig avis, og Det Norske Samlaget kontor. er bare et annet navn på nynorsk.» Det var før den store veksten i Samlaget Riksmålsforbundet arbeidde òg aktivt kom. Då Rommetveit kom til huset, var mot nynorsk som hovudmål i skulen. For- Olav Langeland skrivar, og einaste tilsette mann i Riksmålsforbundet var den tidle- i forlaget. Studentmållaget i Oslo hadde òg gare radikale forfattaren Arnulf Øverland. lagsrom her. Det sikra kontakt med framti- Samstundes vart dei ganske få nynorsk- das aktive målfolk i ei brytingstid mellom medarbeidarane i NRK utsette for mykje mellomkrigstida og framtida. sjikane. – Etter at Kringkastingsringen var skipa – Føremålet var å få bort dei som brukte flytta vi ned i første etasjen, til Noregs Bok- nynorsk og skremma nynorskbrukarar frå lag, fortel Rommetveit. Forlagssjef Øyvind å søkja stillingar i NRK. Arthur Klæbo og Dybvad leigde ut eit større kontorrom til Hartvig Kiran tok kontakt med Noregs Kringkastingsringen og Studentmållaget i Mållag for å få hjelp. Nokon laut ta att i 8 MED HJARTET PÅ RETTE STADEN media, og Mållaget hadde tidlegare gjort sekretær Olav Langeland, landbruksdirek- eit vedtak om å starta Norsk lydarlag. Men tør Aslak Lidtveit, lektor Jørund Manns- det drog ut før Mållaget kom i gang med åker, sekretær Rolf Nesje, cand. philol. arbeidet. Magne Rommetveit, professor Magne Rommetveit fortel at Hartvig Kiran og Skodvin og avdelingssjef Daniel Varen. dei andre kringkastingsfolka vart utolmo- – Vi gjekk inn for at den nye organisa- dige og at dei tok kontakt med fleire ein- sjonen skulle arbeida for nynorsken gene- skildpersonar i miljøet i Kr.