Militairen, Treinkapers En Alifoeren De Representatie Van Molukkers in De Nederlandse Media
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Naam student Levi Matulessy Studentnummer 11066679 Scriptiebegeleider Leonie Schmidt Tweede lezer Reza Kartosen-Wong Aantal woorden 23.252 woorden Militairen, treinkapers en Alifoeren De representatie van Molukkers in de Nederlandse media Voorwoord Hoera! Hier is hij dan: mijn masterscriptie over de representatie van Molukkers. Deze dient ter afsluiting van mijn master Television and Cross-Media Culture. Zelf had ik nooit verwacht dat iets met mijn half- Molukse achtergrond zo’n prominente plek in mijn opleiding zou hebben, omdat ik allereerst niet in de woonwijk ben opgegroeid en niet erg deelneem aan de Molukse community in Nederland. Daarnaast is het ook best een cliché is dat jongeren met een Molukse roots dingen als spreekbeurten en verslagen over de Molukse cultuur doen. Toch ben ik ontzettend blij dat ik dit heb gedaan, omdat ik hoop een bijdrage te kunnen leveren aan de kennis over Molukkers. Daarnaast heeft het onderzoek me ook veel geleerd over mijzelf en mijn grootouders, die ik niet heb gekend. Ik begrijp nu beter hoe de representatie van identiteit in de media werkt, waardoor ik deze beter kan relativeren. Maar ook begrijp ik nu de geschiedenis van mijn grootouders en hun verdriet en verlangen om terug te gaan naar de Molukken. Daarom wil ik deze scriptie opdragen aan hen, opa Thijs (Matthijs) Matulessy (1918-1990) en oma Nina (Peinina) Matulessy-Nikijuluw (1917-1995). Daarnaast vind ik het ook van belang om mijn scriptie op te dragen aan mijn oudste tante Mama Augus (Augustina) Latul-Matulessy (1937-2020) en mijn oudste oom papa tua Bram (Abraham) Matulessy (1939-2018), omdat zij ook niet meer onder ons zijn en in mijn jeugd, voor mij, aan het hoofd van de familie hebben gestaan. In deze coronatijd, waar we nu nog middenin zitten, is het schrijven van mijn scriptie niet geheel zonder ‘hobbels in de weg’ gegaan, mede door het overlijden van mijn oudste tante en andere dierbaren. Maar mijn scriptiebegeleider Leonie Schmidt heeft me ontzettend goed geholpen om mijn analyse aan te scherpen en mijn hoofdargument te formuleren. De feedback is wegens de coronamaatregelen voornamelijk online geweest, wat prima heeft gewerkt. Daarom wil ik haar bij dezen ontzettend bedanken voor al haar steun, hulp, tijd en moeite! Daarbij wil ik ook nog graag mijn ouders bedanken voor hun steun, liefde en wijsheid, waarmee ze hebben bijgedragen aan de scriptie. Daarbij wil ik benadrukken dat de scriptie er ook voor heeft gezorgd dat ik met mijn Molukse vader en mijn Nederlandse moeder veel heb uitgewisseld en zo meer over mijn ‘Moluks-zijn’ heb geleerd. En tenslotte wil ik ook mijn vrienden, mede-studenten en familie voor hun steun en wijsheid tijdens het schrijfproces bedanken. Ik hoop dat u veel leesplezier zal hebben! Levi Matulessy Amsterdam, 23 juni 2020 2 Abstract Deze scriptie onderzoekt de representatie van Molukkers als cultural other in representatie van de instituties zoals de uitzendingen van de Nederlandse Publieke Omroep: De Reünie (2011), De Hokjesman (2013), Echo’s van Angst (2015) en 65 Jaar Molukkers in Nederland (2016) en het nationaal audiovisueel archief van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Daarnaast onderzoekt de scriptie ook de zelfrepresentaties van Molukkers in de radio-podcast Bangsa! Met… en in twee Facebookgroepen Ik heb hart voor Moluks erfgoed, want… en Maluku Bijeen 懶懶� . Daarbij is gebruik gemaakt van een discoursanalyse, waarbij gekeken wordt welke repertoires zich voordoen.. In de uitzendingen van de NPO en bij de zelfrepresentatie is aan de orde gekomen dat het hoofddiscours van de Molukkers als cultural other wordt geconstrueerd door subdiscoursen die voor elk onderzocht medium uniek is. Bovendien is gebleken dat het archief een cruciale rol speelt in de vorming van de representaties in de uitzendingen door de machtsstructuur in het archief. keywords: archief, Molukkers, representatie, culturele identiteit, diaspora 3 Inhoudsopgave Inleiding 7 Doelen en onderzoeksvraag 8 Relevantie 9 Opbouw van deze scriptie 12 1. Historische Context 14 1.1 De Molukse voorgeschiedenis in Indië: kolonisatie en dekolonisatie 14 1.2 Na de dekolonisatie: proclamatie, demobilisatie en de komst naar Nederland 15 1.3 Een langdurig verblijf: situatie in de woonoorden en de verplaatsing naar woonwijken 16 1.4 Een radicalere toon: de RMS na Soumokil en de Molukse jongeren. 16 1.5 Na het geweld: een vlotte integratie 17 1.6 Recente gebeurtenissen 17 2. Theoretisch Kader 18 2.1 Representatie en discours 18 2.2 Diaspora, culturele identiteit en ‘othering’ 19 2.3 Cultural memory 22 3. Corpus en methode 23 3.1 Corpus 23 3.1.1 Nederlandse Publieke Omroep 24 3.1.2 Bangsa! Met… en Facebookgroepen 24 3.2 Methode 25 3.2.1 Nederlandse Publieke Omroep 26 3.2.2 Bangsa! Met… en de Facebookgroepen 26 3.3 Positie als onderzoeker 27 4. Molukkers in uitzendingen van de NPO 28 4.1 Context van uitzendingen 28 4.2 Analyse van thema’s 29 4.2.1 Politiek rond Republik Maluku Selatan (RMS) 30 RMS-vlag 30 RMS-dag 30 (Gewelddadige) acties voor de RMS 32 4.2.2 Woonoorden en woonwijken 33 4.2.3 Museum Maluku 35 4.2.4 Gebleven in Nederland 36 4 Sport en Muziek 36 Religie 36 Huidige relatie tot Maluku 36 4.2.5 Opvallende details 37 Militairen 37 Krijgsdansers en danseressen in klederdracht 37 4.3 Integratie en the cultural other 38 5. Molukkers in het archief 41 5.1 Archiefbeelden in de uitzendingen 42 5.1.1 De Reünie 42 5.1.2 De Hokjesman 42 5.1.3 Echo’s van Angst 44 5.1.4 65 Jaar Molukkers in Nederland 44 5.1.5 Besluit 45 5.2 Molukkers in het archief: Algemeen 46 5.2.1 Analyse 47 5.2.2 Besluit 48 6. De zelfrepresentatie van Molukkers 50 6.1 Radio-podcast Bangsa Met… 50 6.1.1 Context 50 6.1.1 Analyse van begeleidende teksten 51 6.1.2 Analyse aflevering 53 Nederlandse Identiteit 54 Toekomstgericht 55 6.2 Facebookgroepen 56 6.2.1 Context 56 6.2.2 Item Analyse 57 6.3 Besluit 59 7. Conclusie 61 Bibliografie 64 Primaire bronnen 67 Bijlage A: Historische context 70 A.1 De Molukse voorgeschiedenis in Indië: kolonisatie en dekolonisatie 70 A.2 Na de dekolonisatie: proclamatie, demobilisatie en de komst naar Nederland 73 A.3 Een langdurig verblijf: situatie in de woonoorden en de verplaatsing naar woonwijken 75 A.4 Een radicalere toon: de RMS na Soumokil en de Molukse jongeren. 77 5 A.5 Na het geweld: een vlotte integratie 79 A.6 Recente gebeurtenissen 80 6 Inleiding Als ik mij tegenwoordig voorstel aan iemand van mijn leeftijd en daarbij vertel dat ik Moluks ben, dan verschijnt er vaak een vragende blik op zijn of haar gezicht. Als ik vervolgens uitleg dat mijn opa en oma van de Zuid-Molukken (verder de Molukken genoemd) komen, dan blijft die vragende blik onveranderd. Pas als ik uitleg dat de Molukken een eilandengroep in Indonesië zijn, kunnen mensen mijn ‘afkomst’ pas plaatsen. Wat zij dan nog niet weten is dat mijn opa in het Koninklijk Nederlands- Indisch Leger (KNIL) heeft gediend en dat hij en zijn gezin in 1951 met ongeveer 12.500 andere Molukkers in 1951 naar Nederland zijn gekomen. Hij mocht namelijk niet ontslagen worden op Java en wilde helemaal niet blijven in Nederland. De bedoeling was een tijdelijke opvang van zes maanden, waarna hij terug zouden keren naar de Molukken. In totaal hebben mijn grootouders veertien jaar in kampen doorgebracht, eerst in voormalig nazi-doorgangskamp Westerbork en later in het voormalig werkkamp Vossenveld in Winterswijk. Uiteindelijk is het gezin van mijn opa en oma – met inmiddels acht kinderen – in 1965 verhuisd naar de Molukse woonwijk in Bemmel, waar mijn grootouders in de jaren ‘90 zijn overleden en zijn begraven. Dit is dus een andere geschiedenis dan die van veel andere immigranten die naar Nederland zijn gekomen en toch weten weinig van mijn niet-Molukse leeftijdsgenoten ervanaf. Daarentegen zal de generatie van mijn ouders de Molukkers wel kennen van de gewelddadige acties in de jaren ‘70. Op dat moment waren de Molukkers volop zichtbaar in de media door onder andere de treinkapingen en het gijzelen van een basisschool. Vandaag de dag zijn de Molukkers een etnische groep die dan ook niet veel zichtbaar is in de media. Er is dan ook geen Moluks – en zelfs geen Indisch – equivalent van televisieprogramma’s als Raymann is Laat (NPS, 2001-2010; NTR, 2010-2014), De Dino Show (NTR, 2011-2014) of De Nieuwe Maan (voorheen De Halve Maan, NTR, 2010-heden), waarin de etnische groepen Surinamers, Antillianen en Moslims op frequente basis worden gerepresenteerd. Desalniettemin zijn er in de jaren ‘10 van deze eeuw verschillende uitzendingen bij de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) geweest waarin de Molukkers centraal stonden. Voorbeelden hiervan zijn de uitzending 65 jaar Molukkers in Nederland: een tijdelijk verblijf werd permanent (NOS, 2016) en de afleveringen gewijd aan Molukkers in de programma’s De Hokjesman (VPRO, 2013), De Reünie (KRO, 2011) en Echo’s van Angst (Joodse Omroep-NTR, 2015). Opvallend aan deze uitzendingen is dat deze allemaal een historische benadering gebruiken om een verhaal over Molukkers te vertellen. Daarbij lijken verschillende onderwerpen zich te herhalen, waaronder de komst naar Nederland, de gewelddadige acties uit de jaren ‘70, de motorclub Satudarah en het integratiedebat rond de Molukse woonwijken. Daarnaast wordt in alle uitzendingen herhaaldelijk gebruikgemaakt van dezelfde archiefbeelden. Tegelijkertijd uiten de Molukkers zichzelf tegenwoordig in verschillende media waarbij een zij een zelfrepresentatie creëren. Een voorbeeld van zo’n uiting is het online platform Bangsa!, waar de radio-podcast Bangsa! met… van Radio Oras (onderdeel van de Amsterdamse publieke omroep 7 SALTO) ook onderdeel van is. Op dit platform en in de radio-podcast komt een uiteenlopend spectrum van Molukse jongeren aan bod, onder andere muzikanten, kunstenaars, kledingontwerpers, boksers en initiatiefnemers van Molukse goede doelen.