Een Voorbereid Bezoek Aan Het Fort Van Breendonk
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SPOREN VAN HERINNERING PEDAGOGIE EN GESCHIEDENISOVERDRACHT EEN UITGAVE VAN VZW AUSCHWITZ IN GEDACHTENIS EXTRA EDITIE een voorbereid bezoek aan het fort van breendonk ’Je ziet niets in Breendonk als je niet weet wat er te zien valt. ’ Zonder voorbereiding of context schiet een bezoek aan het Fort van Breendonk onvermijdelijk zijn doel voorbij, of wordt het zelfs contraproductief. Verantwoordelijke uitgever Henri Goldberg vzw Auschwitz in Gedachtenis Wolstraat 17/Bus 50 - 1000 Brussel inleiding Een voorbereid bezoek aan het Fort van Breendonk De sloot die het fort omringd werd gebruikt door SS’ers om kampgedetineerden te verdrinken. gen weer de kop opsteken. En draait het net daar niet om? Voor- komen dat ongevormde jeug- dige burgers onwetend in dit ge- vaar trappen?! Samen met mijn collega Frédéric Crahay, wens ik elk een leerrijk be- zoek aan het Fort toe en een vruchtbare voorbereiding. Johan Puttemans Hoofdredacteur De pedagogische wegwijzer Deze speciale editie bestaat uit vier onderdelen: Onderdeel 1: inleiding van het hui- et pedagogische bulle- zekere bewuste achtergrond het dige nummer. H tin Sporen van Herinne- Fort van Breendonk te bezoeken. Onderdeel 2: Uitgediept en ring heeft als voor- Vooral adolescenten die reeds Auschwitz: de algemene geschie- denis van het Fort van Breendonk. naamste maatschappelijke invul- morele ijkpunten bezitten, zullen Deze rubrieken vormen voor de ling het verspreiden van de lessen de begane misdaden – wat in- leerkracht(e) achtergrondinforma- die moeten getrokken worden uit druist tegen hun (hopelijk voor tie bij het voorbereiden van een de gruweldaden uit een (relatief hen) gekende sociaal en maat- toekomstig bezoek aan het Fort kort) verleden. Niet louter de leer- schappelijk comfort – beter door- van Breendonk. kracht vormt hierbij een onbe- dringen en toekomstige be- Onderdeel 3: Vraagstuk / Wist je twistbare schakel maar eveneens wuste(re) burgers van hen maken. dat? / Klasreectie: deze rubrieken de te onzer beschikking staande De beginnende en ervaringsrijke kunnen gebruikt worden in de klas als opdracht of als huistaak. Deze memorialen en musea, alsook on- leerkracht heeft het recht alle zijn voorzien van pedagogische middellijk te benutten didactisch hulp in te roepen om zo vlot mo- toepassingen en kunnen naar de materiaal. Dit laatste dient een gelijk een gerichte klasuitstap te noden van de leerkracht(e) ge- kostbare ondersteuning te vor- organiseren en dit voornamelijk in hanteerd worden alvorens het Fort men voor de gemotiveerde leer- tijden waarin alles volgens andere van Breendonk te bezoeken. kracht bij het ondernemen van invalshoeken benaderd wordt Onderdeel 4: de varia zijn nuttige een klasexcursie. (moet de kostprijs niet naar om- informaties die de leerkracht(e) Als gids beaam ik een goede laag?, kan het openbaar vervoer praktische ondersteuning geven bij het voorbereiden van een be- voorbereiding en raad ik toekom- gebruikt worden?, enz.) en in tij- zoek aan het Fort van Breendonk. stige groepen (sterk) aan met een den waarin extreme(re) uitlatin- 2 SPOREN VAN HERINNERING voorwoord In de Urnezaal staan meer dan 3 500 namen van voormalige gedetineerden uit het Auffanglager Breendonk op de muren te lezen. Waarom (en hoe) een herdenkingsplek als Breendonk bezoeken? Indien het belang dat wordt aan- geboden tijdens een bezoek aan een gedenkoord zoals Breendonk samengevat zou worden, dan zou m te beginnen een Men moet er zich van bewust zijn dit als volgt kunnen verwoord wor- O kleine provocatie, een dat de plek die bezoekers tegen- den: 1 parafrase van wat An- woordig te zien krijgen niet de oor- - Het bezoek van een herdenkings- nette Wieviorka bij een bezoek spronkelijke is, zelfs al is ze dan uit- oord biedt een uitzonderlijke leer- aangelegenheid aan die verschilt aan Auschwitz zei: ‘Je ziet niets in zonderlijk goed bewaard. We zul- van een klaservaring. Het aange- Breendonk als je niet weet wat er len ook nooit exact kunnen bele- boden voordeel om originele ob- te zien valt.’ We benadrukken dat ven wat de oud-gevangenen jecten te bestuderen stimuleert de je een bezoek in klasverband doormaakten. Niemand kan zich betrokkenheid en motiveert het goed moet voorbereiden. Zonder ooit voorstellen wat voor doods- leerproces. Dit creëert een klaar en voorbereiding of context schiet angsten de gevangenen uitston- duidelijke link met het verleden, een bezoek onvermijdelijk zijn den toen ze voor het eerst naar wat heel moeilijk is te doen in een doel voorbij, of wordt het zelfs binnen gingen op de plek die al klas. - Het herdenkingsoord vormt een contraproductief. Je moet een snel een sinistere reputatie zou krij- unieke sfeer die aanzet tot een wil minimum aan historische gege- gen. Niemand kan zich werkelijk om te leren en uitzonderlijke emo- vens begrijpen voor je een her- voorstellen wat de gevangenen ties oproept. denkingsplek als het SS-Auffangla- voelden toen ze (bijna) dagelijks - De voorbereiding dient duidelijk- ger Breendonk gaat bezoeken. En te maken kregen met dood, mar- heid te scheppen dat het oord al passeerden meer dan vierhon- teling, blind en onmenselijk ge- haar eigen geschiedenis heeft als derd Joodse gevangenen via het weld, terwijl ze wanhoopten of ze Memoriaal en dat een bezoek niet kamp, toch is er geen direct ver- het wel zouden overleven. Toch enkel leidt tot het bestuderen van het verleden maar eveneens tot band met de vernietiging van de ga je via een bezoek beseffen herinnering en herdenking leidt. Europese Joden (daarover leer je ‘dat het waar was’: een aparte, - Een bezoek aan een gedenkoord meer in de Dossinkazerne). Het is overweldigende en emotionele dient zich te focussen op de ge- de moeite waard een korte inlei- ervaring. schiedenis van dit oord. De studen- ding te geven op de plek zelf. ten kunnen het oord nadien gebrui- Daardoor kun je vermijden tijdens Olivier Van der Wilt ken als historisch bewijs om verder het bezoek nog veel historische Conservator Fort van Breendonk te gaan en andere thema’s aan te context te moeten geven die het Vertaald door Gorik de Henau kaarten. Het bezoek is niet louter een opportuniteit om op historische eigenlijke bezoek vertraagt. Maar 1 Gebaseerd op een werk van de ‘Task vragen antwoorden (hoe en zo vermijd je ook dat leerlingen Force for International Cooperation on waarom?) te bieden, maar is ook van slag raken door de plek die ze Holocaust Education’. Raadpleegbaar een aanzet om andere morele op https://www.holocaustremem- ontdekken, niet goed wetend en/of ethische vraagstukken later brance.com/sites/default/les/visi- hoe ze die correct moeten situe- ting_holocaust-related_sites-1 in de klas aan te kaarten. ren in tijd of ruimte. english.pdf 3 uitgediept 1 Het Auffanglager BREENDONK 1940 - 1944 ‘Ik ben één jaar te Breendonk ge- de Belgen de wapens neer. In de kamppopulatie aan tot enkele bleven en op 6 mei 1944 ben ik in- vier daarop volgende jaren staat tientallen. De gevangenen zelf zijn gescheept naar het kamp van Bu- België onder een Duitse militaire aanvankelijk op te delen in twee chenwald. Ik zal U zeggen dat dit bezettingsadministratie, geleid categorieën: enerzijds gaat het kamp voor mij een paradijs was in door generaal Alexander von om Belgen die gearresteerd zijn vergelijking met Breendonk’. Die Falkenhausen. Haar voornaamste omwille van hun politieke opvat- verklaring legt politiek gevangene opdracht: de openbare orde her- tingen, anderzijds om Joden bij Lucien Michel in 1945 af aan het stellen zodat het economisch po- wie de reden van aanhouding Belgisch gerecht. Michel is één tentieel van het gebied optimaal een mix is tussen raciale en poli- van de circa 3 600 gevangenen ten dienste van de Duitse oorlogs- tieke motieven. die tijdens de Tweede Wereldoor- industrie kan worden gesteld. Hier- Tot welke categorie zij ook beho- log in het fort van Breendonk be- toe zet de bezetter naast militaire ren, alle gevangenen ondergaan landen. Deze militaire vesting fun- politiediensten ook de Sicherheits- bij aankomst in het kamp een pro- geert vier jaar lang als opvang- polizei-Sicherheitsdienst (Sipo SD) ces van ontmenselijking. Aan de kamp voor politieke dissidenten, in, een burgerlijke politiedienst die brug van de toegangspoort verzetslui en Joden. Naast de kna- afhangt van de SS en gespeciali- wacht de SS de nieuwelingen om gende honger, de zinloze dwang- seerd is in de strijd tegen de poli- ze nadien hardhandig de cen- arbeid en een gebrekkige hygi- tieke tegenstanders van het nazi- trale tunnel in te drijven. Daar of ene krijgen de gevangenen er af regime. op de westelijke binnenplaats te rekenen met vernedering, mis- In de zomer van 1940 krijgt de plaatsen de kampbewakers de handeling en executie. Wie ‘de Sipo-SD van het militair bestuur de gevangenen op een rij, het ge- hel van Breendonk’ overleeft, is toelating om het leegstaande fort zicht naar de muur gekeerd. Hier- getekend voor het leven. van Breendonk om te vormen tot bij vallen er geregeld klappen. In een Auffanglager (A-Lager), een het administratielokaal wordt elke In handen van de SS: de doorgangskamp voor politieke gevangene ingeschreven, moet oprichting van het gevangenen en Joden. De eerste hij alle persoonlijke bezittingen af- Auffanglager Breendonk kampcommandant, SS-majoor geven en krijgt hij een kampnum- Philipp Schmitt, laat zich bij het mer toegekend. Daarna gaat het Bij de Duitse inval van 10 mei 1940 beheer van het kamp bijstaan naar het kleermakersatelier, waar doet Breendonk dienst als Alge- door een viertal Duitse SS’ers. On- hij zijn burgerkleding inruilt voor meen Hoofdkwartier van het Bel- der hen ook Arthur Prauss, de SS- een oud uniform van het Belgisch gische Leger. Vanuit het fort luitenant die instaat voor het da- leger. Boven de linkerborstzak van brengt koning Leopold III de be- gelijks toezicht en uitgroeit tot de zijn vest prijkt zijn kampnummer en volking op de hoogte van de inval schrik van de gevangenen. Voor een insigne dat aangeeft tot en leidt hij als opperbevelhebber de bewaking rekent Schmitt tot welke categorie gevangenen hij de militaire operaties van de Bel- slot op een dertigtal Duitse militai- behoort.