Jan Burlikowski

KRONIKA powiatu brzeskiego 1945-1975

TOM 5

BRZESKO 2009 © 2009 Copyright ZETO SA

Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved.

Żadna część tej publikacji nie może być powielana, ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich.

Na okładce: widok karty tytułowej rękopisu.

Wydawca: ZETO SA 33-100 Tarnów, ul. Urszulańska 25

Przygotowanie tekstów i skanowanie zdjęć z oryginałów: ZETO SA

Korekta językowa: Danuta Borowiec

Opracowanie graficzne i druk: Brzeska Oficyna Wydawnicza, 32-800 Brzesko, ul. Czarnowiejska 1

ISBN 83-89364-31-X (komplet) ISBN 83-89364-36-0 (tom 5) Od Wydawców

Za zgodą Urzędu Miejskiego w Brzesku – właściciela praw autorskich – przedstawiamy Państwu tom V unikalnego dzieła, jakim jest 6 tomów „Kronik Powiatu Brzeskiego” autorstwa Jana Burlikowskiego. Spodziewamy się, że zawarty w „Kronikach” materiał służyć będzie studentom i ludziom z obowiązku zajmującym się historią Ziemi Brzeskiej, ale przede wszystkim mieszkańcom Powiatu Brzeskiego, którym droga jest historia ich rodzinnych stron.

Tom V „Kronik Powiatu Brzeskiego” Jana Burlikowskiego wydany został dzięki pomocy finansowej Urzędów (w kolejności alfabetycznej)

Gminy Borzęcin, Miasta Czchowa, Gminy Szczurowa, Miasta Wojnicza

Słowo wstępne kronikarza

Do napisania tego tomu kroniki skłoniły mnie dwa budowy szkół, dróg i mostów, na regulację rzek, ważne w roku 1975 wydarzenia: obchody trzydzie- potoków i na melioracje, na elektryfikację i gazyfi- stolecia wyzwolenia Brzeska i powiatu spod krwawej kację, budowę domów strażaka i domów ludowych okupacji hitlerowskiej oraz wprowadzenie nowego a także na inne jeszcze społecznie użyteczne cele. podziału administracyjnego i zniesienie powiatu. Drugi powód napisania tomu „Brzeskie Trzydzie- Każda rocznica wyzwolenia jest w brzeskim stolecie” to zniesienie powiatów. Chciałem na kart- powiecie uroczyście obchodzona i staje się okazją do kach tego tomu ukazać osiągnięcia naszego powiatu podsumowania naszych osiągnięć i oceny przebytej także dlatego, aby wynikało z nich niezbicie, z jakim drogi. Tym bardziej taką okazją jest trzydziesta dorobkiem Ziemia Brzeska wchodzi w skład nowego rocznica. Postanowiłem przeto zebrać i opisać osiąg- województwa tarnowskiego, że okres trzydziestu nięcia powiatu w okresie powojennego trzydziesto- lat powojennych został przez nasze społeczeństwo lecia, ukazać ogromny postęp, jaki dokonał się tu należycie wykorzystany i przyniósł bogaty dorobek. we wszystkich dziedzinach naszego życia. Chcia- Materiały do tego tomu czerpałem z różnych łem przedstawić w tym także, jak powstawały nowe źródeł m.in. opracowań przewodniczącego Powia- zakłady przemysłowe, jak rozwijało się rolnictwo, towej Komisji Planowania Gospodarczego Prezy- oświata i kultura, ochrona zdrowia, jak powsta- dium PRN mgra Wacława Piechowicza. Przede wały nowe drogi i mosty, jak rozwijały się inne dzie- wszystkim zaś uzyskałem je od dyrektorów i kie- dziny naszego życia gospodarczego i społecznego. rowników zakładów pracy, instytucji i organizacji. Oprócz wszelkich nakładów finansowych i ma- Zwracając się do nich w tych sprawach, spotyka- teriałowych Państwa Ludowego, na sukcesy tego łem się zawsze z dużym zrozumieniem, życzliwoś- okresu wpłynęła też pracowitość i ofiarny trud cią i pomocą, czym byłem niejednokrotnie szczerze działaczy politycznych, administracyjnych, społecz- wzruszony. Jestem przekonany, że bez ich pomocy nych, gospodarczych, oświatowych, służby zdrowia, nie mógłbym wykonać tej pracy. Na tym miejscu nauczycieli, a także wielu tysięcy robotników i rolni- dziękuję więc im bardzo serdecznie. Dziękuję też ków. Okres trzydziestolecia to także wielki wysiłek innym osobom, które chętnie udzielały potrzeb- ludności powiatu w postaci dobrowolnych świadczeń nych mi informacji i wyjaśnień, w tym też moim pieniężnych i robocizny, a także materiałów na rzecz kolegom, sekretarzom gminnym i gromadzkim. Dziękuję też bardzo serdecznie plastyczce Zofii Czernickiej za bezinteresowne wykonanie winiet na stronach w części fotograficznej, a pla- stykowi Januszowi Pacewiczowi za wykonanie stron tytułowych „Kroniki”. Pracę swoją starałem się wykonać rzetelnie i jak najlepiej. Nie wiem tylko, czy posiadając ograniczone możliwości, potrafiłem w sposób dostatecznie właś- ciwy i wyraźny ukazać ogrom pracy włożonej przez nasze społeczeństwo, wysiłek wspomnianych dzia- łaczy, a także pomoc państwa, co w rezultacie przy- niosło naszemu powiatowi bogaty dorobek i wielkie przemiany, jakie się tu w trzydziestoleciu dokonały. Ale to już oceni przyszły Czytelnik „Kroniki”.

Jan Burlikowski

Działaczom i pracownikom rad narodowych i ich organów, organizacji politycznych i społecz- nych, dyrekcjom, kierownictwom i pracownikom instytucji gospodarczych i zakładów pracy, dzia- łaczom kulturalno-oświatowym, nauczycielstwu, pracownikom służby zdrowia, sołtysom, robot- nikom, rolnikom, inteligencji, naszym krajanom pracującym na odpowiedzialnych stanowiskach w kraju, tysiącom mieszkańców powiatu, tym wszystkim którzy pełniąc wzorowo swe obowiązki zawodowe i społeczne, a także realizując dobro- wolne zobowiązania produkcyjne i czyny społeczne w okresie trzydziestolecia Polski Ludowej, przy- czynili się do pomnożenia dorobku naszej pięknej Ziemi Brzeskiej – pracę tę poświęcam. Autor Przemysł

Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Brzeskie Trzydziestolecie cyjska”, wieś nędzy, zacofania i niedostatku, znana W styczniu 1945 r. Brzesko i powiat brzeski zostały jest już dzisiaj tylko z opowiadań ludzi starszych. wyzwolone spod krwawej okupacji hitlerowskiej. Ludzie starszego i średniego pokolenia pamię- Rozpoczął się nowy okres w dziejach powiatu. tają, jak wyglądał dawniej handel. Olbrzymia W warunkach nowego ustroju rozpoczęła się wytę- większość sklepów znajdowała się w rękach pry- żona praca nad budową i rozbudową przemysłu, watnych, przeważnie Żydów. Były to sklepy małe, nad podniesieniem na wyższy poziomu rolni- w których jak się pospolicie mówiło można było ctwa, oświaty, kultury, zdrowia i opieki społecznej kupić „szwarc, mydło i powidło”. Szczególnie ubo- i w ogóle wszystkich dziedzin gospodarki narodowej. gie były sklepy na wsi, najczęściej w bardzo nieod- Każdego roku styczniowe dni w powiecie brze- powiednich lokalach. Powstanie handlu spółdziel- skim stawały się okazją do podsumowania osiąg- czego w mieście i na wsi zmieniło nie do poznania nięć w minionym okresie – tym bardziej więc tę dziedzinę. Powstały nowe sklepy, zakłady gastro- taką okazją jest 30 rocznica wyzwolenia Brzeska nomiczne, piekarnie i inne obiekty zaopatrzenia i powiatu – a były one niemałe. Oto łącznie na i skupu, estetycznie urządzone i dobrze zaopa- inwestycje w okresie 30-lecia w powiecie brzeskim trzone. Jest rzeczą oczywistą, że do rozwoju han- wydatkowano kwotę 2,6 mld zł. Do tego dochodzi dlu i usług przyczynił się w znacznej mierze wzrost wartość inwestycji indywidualnych mieszkańców, zamożności i siły nabywczej mieszkańców. które trudno uchwycić pod względem wartości. Ale W dziedzinie gospodarki komunalnej i mieszka- będą to na pewno dodatkowe setki milionów zł, niowej przemiany są również ogromne. Wystarczy co świadczy też o stałym podnoszeniu zasobności porównać Brzesko przedwojenne i obecne, wieś naszego społeczeństwa. brzeską dawniej i dziś. W Brzesku wybudowano W zakresie przemysłu rozwój charakteryzuje całe dzielnice bloków mieszkalnych, uporządko- się przede wszystkim powstaniem szeregu nowych wano place i ulice, założono kwietniki i zieleńce, zakładów produkcyjnych, co w rezultacie przyniosło przybyły miastu takie urządzenia jak gaz, wodo- poważny wzrost zatrudnienia, a tym samym wchło- ciąg, kanalizacja. Wieś – ta również bardzo zmieniła nięcia przez przemysł dalszych zbędnych na wsi rąk swój wygląd. Wybudowano wiele tysięcy nowych do pracy. Wzrost zatrudnienia nastąpił także na domów mieszkalnych, murowanych, dobrze urzą- skutek podjęcia pracy przez tysiące osób z terenu dzonych, z elektrycznością, z bieżącą wodą, z ga- powiatu w zakładach pracy w okolicznych powiatach, zem przewodowym lub z butli. Duże części wsi a także w innych regionach Polski, jak np. w zakła- posiadają całkowicie nową zabudowę. Zadbane dach pracy w Tarnowie, Krakowie (Nowa Huta), na otoczenia, schludne podwórka, nowe ogrodzenia Śląsku itd. Trzykrotnie prawie zwiększył zatrudnie- i ogródki kwiatowe przed domami dopełniają este- nie jedyny do 1945 r. w powiecie zakład produkcyjny tycznego wyglądu wsi brzeskiej. W sumie wszystko Browar Okocim. Dzięki temu wzrósł poziom życia to świadczy o wzroście zamożności ludności wiej- ludności powiatu, zniknęła raz na zawsze zmora bez- skiej. Do dopełnienia obrazu wsi trzeba dodać, że robocia i wynikającej z tego nędzy. wszystkie wsie, łącznie z przysiółkami, posiadają W rolnictwie przemiany są olbrzymie. Z zaco- światło elektryczne, co było największym osiągnię- fanego, mało wydajnego, ogromnie rozdrobnio- ciem tego okresu w rozwoju brzeskiej wsi. nego, rolnictwo brzeskie w wyniku zastosowania Zdrowie – to też dziedzina, w której wiele się ciągników i maszyn rolniczych POM-u (kółko- dokonało. Najważniejszym wydarzeniem w tej dzie- wych czy też właścicieli prywatnych), stało się dzinie było objęcie ludności rolniczej ubezpiecze- bardziej nowoczesne, bardziej wydajne, a mniej niem na wypadek choroby. Jeśli idzie o inwestycje pracochłonne. Na polach wiejskich pojawiły się to przede wszystkim wymienić należy rozpoczęcie nieznane dawniej traktory, siewniki zbożowe, sno- budowy szpitala powiatowego i wybudowanie w po- powiązałki, kombajny, mechaniczne koparki ziem- wiecie szeregu ośrodków zdrowia. W społecznej niaków i inne maszyny, a miejsce cepów zajęły służbie zdrowia zatrudniono znaczną liczbę lekarzy, maszyny omłotowe. Uczyniło to pracę rolnika dentystów, średniego i niższego personelu medycz- wydajniejszą i lżejszą. Wzrosła wydajność zbóż nego. Zaczęto poważnie zastanawiać się nad sprawą i innych płodów rolnych, nastąpił wzrost hodowli, ochrony naturalnego środowiska człowieka. wzrosła opłacalność w rolnictwie. Wybudowano Najgłębsze i najbardziej owocne przemiany wiele nowoczesnych budynków gospodarczych, nastąpiły w dziedzinie oświaty i wychowania. szereg gospodarstw przerzuciło się na najbardziej Analfabetyzm, smutna pozostałość okresu przed- opłacalną uprawę warzyw lub kontraktację roślin. wojennego, została zlikwidowana. Udostępniono Wybudowano szereg szklarni, założono całe rejony wszystkim dzieciom możliwości ukończenia sied- plantacji upraw truskawek i innych roślin, krze- mio-, a potem ośmioletniego wykształcenia podsta- wów owocowych. Dawna wieś, wieś corocznych wowego, reaktywowano zamknięte przez okupanta przednówków na wiosnę, przysłowiowa „wieś gali- Liceum Ogólnokształcące, założono nowe szkoły

11 Jan Burlikowski

średnie i zawodowe. Wybudowano lub rozbudowano chać, bo albo droga się do tego nie nadawała, albo kilkadziesiąt nowych budynków szkolnych, w tym most był uszkodzony. Dzięki dobrym drogom, ale trzy Szkoły – Pomniki Tysiąclecia, Zespół Szkół Elek- też i wzrostowi zamożności mieszkańców samo- tryczno-Mechanicznych w Brzesku, Technikum Rol- chód na wsi nie jest czymś nadzwyczajnym, dziś nicze w Wojniczu. Przede wszystkim zaś stworzono bowiem więcej jest na wsi samochodów niż daw- warunki do zdobywania przez młodzież średniego niej było rowerów, nie mówiąc już o motocyklach, i wyższego wykształcenia. Rezultatem tych poczy- których jest znaczna liczba. nań jest to, że po ukończeniu szkoły podstawowej W zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego prawie cała młodzież brzeska zdobywa dalszą wiedzę osiągnięcia są ogromne. Wybudowano kilkadzie- w szkołach średnich i wyższych lub uczy się zawodu siąt domów strażaka i remiz, około połowa straży w szkołach zawodowych różnych typów. otrzymała samochody strażackie, a reszta moto- W dziedzinie kultury osiągnięcia są też poważne. pompy – dawne sikawki konne są już zabytkami W szeregu wsi naszego powiatu wybudowano domy nadającymi się do muzeum. W Brzesku utworzono ludowe, świetlice. Podjęto i zrealizowano szczęśliwą w miejsce OSP – Zawodową Straż Pożarną, co myśl budowy domów strażaka, w których oprócz w sposób zasadniczy wpłynęło na poprawę bezpie- koniecznych pomieszczeń na potrzeby przeciwpo- czeństwa przeciwpożarowego. żarowe, znajdują się sale widowiskowe, imprezowe, W dziedzinie budownictwa administracyjnego pokoje na biblioteki, pomieszczenia na potrzeby i społecznego odnotować należy przede wszystkim kulturalno-oświatowe itp. Objęto pomocą fachową budowę nowych budynków dla Prezydium PRN, i finansową zespoły ludowe, estradowe działające Komitetu Powiatowego PZPR, kilku budynków przy świetlicach i domach ludowych. Organizo- dla gminnych rad narodowych, posterunków MO. wano przy pomocy powiatu konkursy piosenkar- Poprawiło to znacznie działalność administracji skie, recytatorskie itp. oraz pracę i kontakty na odcinku urząd-obywatel. Sport, kultura fizyczna, turystyka, wypoczy- Bardziej szczegółowe dane dotyczące poszcze- nek po pracy – to dziedziny, które w okresie trzy- gólnych dziedzin zostały przedstawione w Kronice dziestolecia też poważnie się rozwinęły. Otoczono w następujących działach: opieką kluby sportowe a przede wszystkim sport na wsi. We wsiach powstały ludowe zespoły spor- I. Przemysł towe, organizowano liczne spartakiady i zawody II. rolnictwo na szczeblu gminnym i powiatowym. Wszystko to III. handel i usługi dawało młodzieży sposobność do godziwego wyżycia IV. Gospodarka komunalna i mieszkaniowa się i podnoszenia sprawności fizycznej. Poważnym V. Zdrowie i ochrona środowiska osiągnięciem powiatu jest utworzenie w Czchowie VI. Oświata i wychowanie znanego już dość szeroko ośrodka wypoczynkowego VII. Kultura nie tylko dla ludności powiatu brzeskiego, ale też VIII. Sport, turystyka, kultura fizyczna dla tych tysięcy wczasowiczów i turystów z terenu i wypoczynek po pracy województwa, a nawet kraju. A trzeba zaznaczyć, IX. Drogi i komunikacja oraz łączność że zaczynało się tam „od zera”. X. Bezpieczeństwo przeciwpożarowe Drogi i komunikacja to jedna z dziedzin, w któ- XI. Budowictwo administracyjne i społeczne rej dokonało się w naszym powiecie najwięcej. Aby sobie to uzmysłowić, należy zapoznać się ze Z przytoczonych w tych działach materiałów stanem dróg w 1945 r. Na dobrą sprawę to tylko wynika niezbicie, że okres powojenny nie został jedną drogę możnaby nazwać znośną. Była to dzi- zmarnowany. Cechowała go rzetelna i uczciwa siejsza E22. Inne, nawet tzw. drogi państwowe praca nie tylko działaczy politycznych, admini- i powiatowe pełne były wyboi, a podczas deszczu stracyjnych, gospodarczych i społecznych, robot- kałuż i błota. O drogach gminnych lepiej w ogóle ników i rolników, nauczycielstwa, służby zdro- nie wspominać. Wystarczy nadmienić, że w cza- wia, ale też całego naszego społeczeństwa. Na sie wiosennych roztopów i jesiennych opadów szczególne podkreślenie zasługuje udział ludności były w większości w ogóle nie do przebycia. Dziś w podejmowaniu licznych i cennych inicjatyw oraz większość dróg w powiecie posiada nowoczesną wykonywaniu czynów społecznych. Pomnażały nawierzchnię bitumiczną, po której odbywa się one środki państwowe przeznaczone na inwestycje normalny ruch kołowy, bez względu na porę roku. w różnych dziedzinach. Dzięki czynom społecznym Dzięki temu, dawniej odcięte w pewnych okresach zrealizowano w powiecie szereg przedsięwzięć tak od świata wsie, otrzymały połączenia autobusowe. istotnych dla ludności. Śmiało można powiedzieć, Wszystkie mosty drewniane zostały zastąpione że bez zaangażowania ludności i czynów społecz- żelbetonowymi. Jak bajka brzmi opowiadanie, że nych, trudno byłoby liczyć na tak wielkie sukcesy do niektórych wsi nie można było dawniej doje- w elektryfikacji, budowie dróg i mostów, regulacji

12 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 potoków i mielioracji, budowie domów ludowych 6. Zakłady Ceramiczne Centrali Przemysłu i domów strażaka, budowie szkół i w wielu innych Ludowego i Artystycznego w Łysej Górze dziedzinach. 7. Meblo-Artyzm w Wojniczu Rok 1945 – rok zakończenia II wojny światowej 8. Zakład Mleczarski w Szczurowej i wyzwolenia spod okupacji hitlerowskiej był zara- 9. Sezonowy Zakład Przetwórstwa Owocowo- zem początkiem nowych przemian. Rozpoczęliśmy Warzywnego Spółdzielni Ogrodniczej w Dębnie nie tylko odbudowę wojennych zniszczeń, ale też 10. Brzeskie Zakłady Przemysłu Terenowego odrabianie zaniedbań okresu przedwojennego. w Brzesku Zmiany, jakie bezpośrednio po zakończeniu wojny 11. Zakład Tworzyw Sztucznych TERMUT rozpoczęły się na Ziemi Brzeskiej, objęły wszyst- w Zakliczynie kie dziedziny życia politycznego, społecznego, 12. Zakład Betoniarski SUROMIN w Zakliczynie gospodarczego, kulturalno-oświatowego i socjal- 13. Zakład Doskonalenia Rzemiosła w Czchowie nego. Minione 30 lat wypełnione było olbrzymim 14. Zakład Produkcji Wyrobów Gumowych wysiłkiem, a także wyrzeczeniami społeczeństwa Spółdzielni NOWOŚĆ w Brzesku brzeskiego, ale też coraz większymi środkami finansowymi i materiałowymi przeznaczonymi na Łącznie więc w powiecie brzeskim istnieje realizację nakreślonych zadań. Dzięki tym wspól- obecnie 14 większych i mniejszych zakładów prze- nym działaniom ambitne zamierzenia zostały mysłowych, z czego 13 zupełnie nowych, a jeden w okresie trzydziestolecia brzeskiego zrealizowane. tj. Browar Okocim został bardzo poważnie rozbu- Niech więc przemówią z kart tej Kroniki fakty dowany przez wprowadzenie nowych inwestycji. i liczby. Dwa zakłady przemysłowe tj. Zakłady Naprawcze Taboru Samochodowego i Wytwórnia Pasz Treś- I. Przemysł ciwych Bacutil znajdują się w bardzo poważnie zaawansowanej budowie. W roku 1945 nasza ojczyzna wkroczyła w nowy Lokalizacja nowych zakładów przemysłowych etap rozwoju. Według założeń nowego ustroju w powiecie, jak i rozbudowa Browaru dały moż- społeczno-gospodarczego podstawowym warun- ność zatrudnienia 3.372 osobom, z czego około kiem rozwoju kraju jest przede wszystkim budowa 33% stanowią kobiety, podczas gdy przed wojną i rozbudowa przemysłu. W roku 1945 posiadali- jedyny zakład przemysłowy w powiecie tj. Browar śmy w powiecie jedynie jeden zakład produkcyjny Okocim zatrudniał zaledwie kilkaset osób. Wzrost – Browar Okocim. Warunkiem dalszego rozwoju zatrudnienia na miejscu miał duże znaczenie powiatu była rozbudowa tego zakładu, jak i bu- w przeludnionym powiecie o bardzo rozdrobionym dowa nowych zakładów produkcyjnych. Nowe rolnictwie. zakłady produkcyjne miały się przyczynić do roz- Globalna produkcja brzeskiego przemysłu woju nie tylko miasta Brzeska jako stolicy powiatu, osiągnęła w 1973 r. wartość 1.363 mln złotych, ale także dać zatrudnienie pewnej liczbie miesz- a w porównaniu z 1960 r. wzrost był niemal sześ- kańców powiatu, w którym na skutek rozdrob- ciokrotny. Należy zaznaczyć, że właśnie od tego nienia gospodarstw pozostawało wiele zbędnych roku nastąpił znaczny rozwój budownictwa prze- w rolnictwie rąk do pracy. Inwestycje w zakresie mysłowego. przemysłu wymagały jednak znacznych nakładów Istnieją dalsze dobre perspektywy rozwoju finansowych i materiałowych. Zresztą w myśl pla- przemysłu w powiecie dzięki przewidzianej roz- nów ogólnych powiat brzeski miał pozostać w dal- budowie Fabryki Opakowań Blaszanych kosztem szym ciągu powiatem „zielonym”, to jest głównie około 200 milionów złotych, co nastąpi do 1978 r. o charakterze rolniczym, jednak pewne inwestycje i dalszej rozbudowie Browaru Okocim, aż do osiąg- zostały zaplanowane i zrealizowane bądź pozostają nięcia produkcji 1.200 hektolitrów piwa. w realizacji. Inwestycje te w okresie trzydziestole- Coraz więcej wyrobów brzeskiego przemysłu cia przedstawiają się następująco: zdobywa rynki zagraniczne. W 1973 r. wartość dostaw eksportowych osiągnęła niemal 6.700 tys. 1. Okocimskie Zakłady Piwowarskie w Brzesku zł. dewizowych. Zarówno w produkcji, jak i w eks- – poważna rozbudowa porcie dominują Okocimskie Zakłady Piwowar- 2. Fabryka Opakowań Blaszanych w Brzesku skie. Od wielu lat okocimskie piwo wędruje do licz- 3. Zakłady Naprawcze Taboru Samochodowego nych krajów świata. Również eksportowane są za w Brzesku – w budowie granicę wyroby innych zakładów przemysłowych 4. Wytwórnia Pasz Treściwych Bacutil w Brze- powiatu brzeskiego. sku – w budowie Powstanie i rozwój poszczególnych zakładów 5. Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego produkcyjnych powiatu brzeskiego omawia kroni- PZGS w Brzesku karz oddzielnie.

13 Jan Burlikowski

Rozwój przemysłu w powiecie powiatu brzeskiego, przedstawiając tam potrzebę brzeskim w okresie trzydziestolecia budowy takiego zakładu, który dałby zatrudnienie Polski Ludowej pewnej liczbie mieszkańców miasta na miejscu. Chodziło o taki zakład, który nie wymagałby dla 1. Okocimskie Zakłady Piwowarskie produkcji wody. Pomocy w ubieganiu się o taki Browar Okocim założony został w 1845 r. przez zakład udzielał poseł z naszego okręgu wyborczego, Jana Goetza w spółce z Józefem Naumanem. pierwszy zastępca przewodniczącego Komisji Pla- Powstał na terenie wsi Okocim, stąd jego nazwa. nowania przy Radzie Ministrów – Tadeusz Gede. W roku 1945 przejęty został przez państwo i stał W tym czasie aktualną stała się budowa Fabryki się przedsiębiorstwem państwowym. W bieżącym Opakowań Blaszanych. O tę inwestycję ubiegały roku w skromnych ramach obchodził stulecie się Brzesko i Bochnia. Dość długo trwała niepew- swego istnienia. Początkowo nosił nazwę Okocim- ność co do lokalizacji tego zakładu, rywalizacja skie Zakłady Piwowarsko-Słodownicze w Okoci- była bardzo ostra, przy czym nasze władze czyniły miu. W 1951 r. ta część wsi Okocim została włą- bardzo usilne starania u władz centralnych. Właś- czona do miasta Brzeska. Później nazwę zmieniono nie taka fabryka dla swej produkcji wody w zasa- na Okocimskie Zakłady Piwowarskie. Był i jest do dzie nie potrzebowała, a tę niezbędną ilość można tej pory największym zakładem przemysłowym na będzie uzyskać na miejscu z własnych wodociągów. terenie naszego powiatu. Do roku 1945 i jeszcze Usilne starania powiatu i poparcie w Państwowej przez kilka lat był jedynym liczącym się zakładem Komisji Planowania doprowadziły do tego, że we w powiecie. współzawodnictwie z Bochnią o ten zakład, zwy- Po wyzwoleniu nastapił znaczny rozwój tego ciężyło Brzesko. Decydujące znaczenie miała jed- zakładu. O tym kronikarz pisze jednak oddzielnie. nak woda, Bochnia bowiem mając ją z Raby, mogła uzyskać inny zakład, co zresztą niedługo się stało. 2. Fabryka Opakowań Blaszanych w Brzesku 26 września 1960 r. zapadła decyzja władz Powiat brzeski był i jest jeszcze powiatem w zasa- centralnych w Warszawie o lokalizacji w Brzesku dzie rolniczym tzw. „zielonym”, ale rolnictwo pozo- Fabryki Opakowań Blaszanych. Miał to być naj- staje ciągle na niewysokim stopniu rozwoju. Liche większy i najbardziej nowoczesny zakład tego gleby, na znacznej przestrzeni „ziemniaczano-żyt- rodzaju w kraju. Nie trzeba dodawać, że wiado- nie”, a przede wszystkim duże rozdrobnienie, nie mość o tym rozeszła się błyskawicznie po całym mogły sprzyjać wybitnemu rozwojowi rolnictwa, powiecie i wywołała wielkie zadowolenie. toteż nadmiar ludności, a szczególnie młodzież Zakład miał zatrudnić około 1.000 osób, a więc zmuszona była emigrować po wojnie do miasta nawet nieco więcej niż zatrudnia Browar Okocim. i do ośrodków przemysłowych w poszukiwaniu Fabryka została zlokalizowana na polach prywat- pracy, o którą zresztą nie było trudno, a znaczna nych, obok bocznicy kolejowej, po prawej stronie część mieszkająca na terenie powiatu, dojeżdżała ulicy Solskiego kierując się do dworca kolejowego. do pracy. Jeden poważniejszy zakład produkcyjny Nastąpiły dość żmudne prace wywłaszczeniowe. w powiecie – Browar Okocim – chociaż z czasem Po uporaniu się z nimi, w 1962 r. przystapiono do podwoił produkcję i liczbę zatrudnionych, nie budowy. Prowadziło ją Przedsiębiorstwo Budowni- mógł oczywiście zatrudnić zbędnych na wsi rąk do ctwa Przemysłowego Południe z siedzibą w Krako- pracy. Władze powiatowe, polityczne i administra- wie. Pod koniec 1968 r. oddano do eksploatacji nie- cyjne rozpoczęły więc starania o wybudowanie na które urządzenia jak np. stację redukcyjno-gazową, terenie powiatu, konkretnie w Brzesku, jakiegoś stację trafo, kabel wysokiego napięcia, magazyn większego lub średniego zakładu przemysłowego. surowca, budynek administracyjny, bocznicę kole- Były jednak poważne trudności – miasto nie posia- jową. Z początkiem 1969 r. rozpoczęto montaż dało wodociągów, w ogóle wody w dostatecznej ilo- i rozruch trzech linii automatycznych w lakierni. ści, z którą nawet Browar miał kłopoty. Z tego też 18 lipca 1970 r. nastapiło uroczyste otwarcie powodu różni inwestorzy rezygnowali z Brzeska, drugiego po Browarze zakładu produkcyjnego lokując swe inwestycje gdzie indziej. O potrze- w Brzesku – Fabryki Opakowań Blaszanych. bie budowy zakładu przemysłowego na terenie Uroczystość ta odbywała się w ramach programu powiatu, a szczególnie w Brzesku, mówiono wiele obchodów Święta Odrodzenia. Uroczystego otwar- na sesjach Powiatowej Rady Narodowej, szczegól- cia dokonał I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego nie mocno stawiając tę sprawę po 1956 r. Podczas Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Krako- kampanii wyborczej do Sejmu i Rad Narodowych wie – Czesław Domagała. Uroczystość odbywała w 1958 r. postulat budowy zakładu przemysłowego się w czasie ulewnego deszczu, padającego zresztą dla powiatu brzeskiego znalazł się w programie od kilku dni, w wyniku którego nastapiła wkrótce wyborczym. Od tego czasu co pewien czas jeździli powódź. Ulewny deszcz był przyczyną dość przy- do władz centralnych w Warszawie przedstawiciele krego incydentu w czasie otwarcia fabryki. Świeże

14 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Fabryka Opakowań Blaszanych – Znak fabryczny. Fabryka Opakowań Blaszanych – Widok ogólny. stropy hal fabrycznych w niektórych miejscah przeciekały. Czesław Domagała kazał przynieść sobie parasol, pod którym chodził po halach pro- dukcyjnych. Całą prasę krakowską na drugi dzień obiegło zdjęcie I sekretarza KW pod parasolem w halach fabryki. I sekretarz Domagała znany był ze swoich ostrych wystąpień. I w tym wypadku wezwał wykonawców do niezwłocznego usunięcia usterek i zapowiedział wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do winnych tych zaniedbań. Jeszcze raz „dostało się” wykonawcy podczas akademii Budynek administracyjny. w sali widowiskowej Fabryki, gdy zobaczył, że na palmę, będącą elementem wystroju, ze stropu dość obficie leje się woda. Oczywiście usterki te zostały natychmiast usunięte. Fabryka posiada maszyny i urządzenia wło- skie, angielskie i niemieckie. Jest to największa i najbardziej nowoczesna fabryka w kraju. Obecnie wytwarza około jednego miliona opakowań blasza- nych rozmaitych rozmiarów i kształtów np. puszki konserwowe, zamknięcia koronowe itp. Wykonuje też blachę lakierowaną i drukowaną dla innych zakładów. W Fabryce są działy: produkcji, utrzy- mania ruchu, zbytu, transportu, zaopatrzenia, litografia, lakiernia, tłocznia i linie automatyczne. Fragment Fabryki. Produkcja przeznaczona jest na potrzeby krajowe. W roku 1970 w Fabryce Opakowań Blaszanych zatrudnionych było 582 pracowników, obecnie zakład zatrudnia 725. Budowa Fabryki Opakowań Blaszanych koszto- wała 238 mln złotych. Na terenach przyległych do Fabryki – 1, 2 ha – przewidziana jest rozbudowa tego zakładu kosztem około 1.300 mln złotych. Podwoi się więc do 1980 r. produkcja zakładów, jak też liczba zatrudnionych. Fabryka posiada dla swoich pracowników urzą- dzenia kulturalno-socjalne jak: ambulatorium, stołówka, świetlica, sala widowiskowa, ośrodek campingowy w Gródku nad Dunajcem, wczasy we Władysławowie, ajencję PKO i pośrednictwo pocztowe. Fabryka Opakowań Blaszanych – fragmenty zakładów.

15 Jan Burlikowski

Załoga Fabryki Opakowań Blaszanych może poszczycić się dyplomem tej treści: „Komitet Cen- tralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Rada Ministrów Polskiej Rzeczypospolitej Ludo- wej nadają Dyplom Uznania załodze Fabryki Opakowań Blaszanych w Brzesku za szczególne osiągnięcia w rozwoju dodatkowej produkcji. W 1972 r., w ramach tzw. 20 miliardów, jako odpo- wiedzi na apel sekretariatu KC PZPR i Prezydium Rządu PRL w sprawie zwiększenia produkcji, daliście przykład poparcia dla polityki społeczno – gospodarczej Partii i zaangażowania w realiza- cji uchwały VI Zjazdu PZPR, przyczyniliście się do szybszej realizacji programu rozwoju naszej socja- listycznej ojczyzny. I Sekretarz KC PZPR, Edward Gierek, Prezes Rady Ministrów, Piotr Jaroszewicz”. Pierwszym dyrektorem Fabryki Opakowań Blaszanych był od stycznia 1969 r. do kwietnia 1971 inż. Jan Drożyński, a od maja 1971 do chwili obecnej jest mgr inż. Zenon Smoliński.

3. Zakłady Naprawcze Taboru Samochodowego Na polach przy ulicy Szczepanowskiej, w stronę lasu, w 1973 r. rozpoczęto budowę Zakładów Napraw- czych Taboru Samochodowego. Jest to inwestycja resortów Górnictwa i Energetyki oraz Komunika- cji. Kosztorys tej budowy opiewa na 198 milionów złotych. W nowym zakładzie zatrudnienie znajdzie około 600 osób. Termin zakończenia tej budowy przewidziany jest na rok 1975. Prace budowlane wykonuje Krakowskie Przedsiębiorstwo Robót Przemysłowych, filia w Tarnowie. Zakład w całości buduje się na gruntach przejętych od prywatnych właścicieli.

4. Wytwórnia Pasz Treściwych Bacutil Po wybudowaniu Fabryki Opakowań Blaszanych władze powiatowe nie ustawały w staraniach o bu- Zakłady Naprawcze Taboru Samochodowego w Brzesku – dowę jeszcze innych zakładów na terenie powiatu, fragment budowy. szczególnie w Brzesku. Po lokalizacji i rozpoczęciu budowy Zakładów Naprawczych Taboru Samocho- lizacją historycznych uchwał VI Zjazdu Polskiej dowego, w Brzesku powstanie jeszcze jeden zakład, Zjednoczonej Partii Robotniczej.” a mianowicie Wytwórnia Pasz Treściwych Bacutil. 14 czerwca 1974 r. odbyła się na polach na tere- 30 czerwca 1973 r. odbyła się w Brzesku wizja nach Brzezowca, obok istniejącej tam bazy PZDL, lokalna, w której wziął udział krajan z Ziemi uroczystość położenia kamienia węgielnego pod Brzeskiej, podsekretarz stanu w Ministerstwie budowę tego zakładu. Budowa ta została zaplano- Przemysłu Spożywczego i Skupu, mgr Wincenty wana na lata 1974 – 1976 kosztem 207 mln zło- Zydroń. Udał się on w towarzystwie I sekretarza tych. Przy zakładzie powstanie też baza transpor- KP PZPR, Jana Surmana i przewodniczącego towa. Na wspomnianą wyżej uroczystość przybył Prezydium PRN, Jana Szczepańca na plac przy- wiceminister Przemysłu Spożywczego i Skupu, szłej budowy, gdzie jak świadczy zapis w księdze mgr Wincenty Zydroń, nasz krajan. W uroczysto- pamiątkowej „uroczyście wskazał okoliczny teren ści wziął też udział I sekretarz KP PZPR, inż. Sta- pod projekt budowy nowej Wytwórni Pasz”. W ak- nisław Maślak. cie tym czytamy dalej: „Wybudowany zakład ma Prace przy budowie Wytwórni Pasz Treściwych służyć dynamicznemu rozwojowi hodowli zwierząt Bacutil w Brzesku prowadzi Przedsiębiorstwo gospodarskich regionu brzeskiego i sąsiednich Budownictwa Przemysłowego w Krakowie, filia powiatów. Rozwój przemysłu paszowego jest rea- w Tarnowie.

16 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

nie tego Zakładu i jego rozwój opisał kronikarz oddzielnie.

8. Zakład Mleczarski w Szczurowej W miejscowości Szczurowa znajduje się duży Zakład Mleczarski, wybudowany od podstaw. Ma on kolosalne znaczenie dla tej części powiatu, zapewniając rolnikom zbyt każdej ilości mleka. Ma też znaczenie w skali wojewódzkiej, a nawet krajowej, uzyskując czołową lokatę we współza- wodnictwie między podobnymi zakładami w kraju. Historię jego powstania, budowy, rozwoju pro- Wytwórnia Pasz Treściwych BACUTIL w Brzesku – w budowie. dukcji w okresie XXX-lecia PRL opisał kronikarz oddzielnie.

9. Zakład Przetwórstwa Owocowo- -Warzywnego Spółdzielni Ogrodniczej Powiatowa Spółdzielnia Ogrodnicza w Brzesku posiada własny Zakład Przetwórstwa Owocowo- Warzywnego, zlokalizowany w Dębnie w budynkach podworskich. Zakład ten jest opisany oddzielnie.

10. Brzeskie Zakłady Przemysłu Terenowego Jest to przedsiębiorstwo państwowe podporządko- wane Prezydium PRN, osiągane przez niego zyski zasilają budżet powiatu. Działalność zakładów Wytwórnia Pasz Treściwych BACUTIL w Brzesku – w budowie. przedstawił kronikarz oddzielnie.

Zakład ten zatrudni około 200 pracowników, 11. Zakład Tworzyw Sztucznych TERMUT przeważnie kobiet. Mężczyźni zatrudnieni będą w Zakliczynie w transporcie. Urządzenia tego zakładu impor- W roku 1950 założono w Zakliczynie Spółdzielnię towane są z CSRS. Produkcja w zakładzie ma Żwirowników Biała, która była filią takiej Spół- wynieść 60-80 tysięcy ton pasz rocznie. dzielni w Grybowie. Ta z kolei przeszła w 1956 r. do Spółdzielni Pracy Suromin w Tarnowie. W roku 5. Zakład Przetwórstwa Owocowo- 1970 z inicjatywy władz miejscowych i w porozu- -Warzywnego w Brzesku mieniu ze Zjednoczeniem Przemysłu Tworzyw W części przyłączonej do miasta, nazywanej w dal- Sztucznych ERG, jednak wciąż w ramach Spół- szym ciągu Słotwina, powstał Zakład Przetwór- dzielni Suromin, zorganizowano Zakład Tworzyw stwa Owocowo-Warzywnego w pionie spółdzielczo- Sztucznych w Zakliczynie. Zakład ten powstał ści wiejskiej PZGS. Zakład ten zbudowany został w oparciu o istniejący tu budynek stolarni Spół- przy wykorzystaniu piwnic i budynków byłego dzielni Nowość z Brzeska, który został przekazany właściciela Wolnego. Powstanie tego Zakładu i jego Spółdzielni Suromin w użytkowanie. Maszyny produkcję opisał kronikarz oddzielnie. i urządzenia przekazane zostały przez Zakłady Tworzyw Sztucznych ERG w Gliwicach. 6. Zakład Ceramiczny Kamionka w Łysej Górze Z dniem 1 lipca 1974 r. Spółdzielnia Suromin We wsi Łysa Góra po wyzwoleniu powstał w pio- została rozbranżowiona, przy czym całość dzia- nie Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego łalności z zakresu wydobycia, rozprowadzania (Cepelia) Zakład Ceramiczny Kamionka. Powsta- i przetwarzania surowców mineralnych wraz nie tego zakładu, mającego kolosalne znaczenie z majątkiem ruchomym i nieruchomym przeka- dla przeobrażenia tej dawniej bardzo biednej wsi, zana została Spółdzielni MURBET w Tarnowie, opisał kronikarz oddzielnie. a przy Spółdzielni Suromin powstał Zakład Two- rzyw Sztucznych w Zakliczynie. 7. Meblo-Artyzm w Wojniczu W listopadzie 1974 r. zostało dokonane prak- W Wojniczu w oparciu o istniejące tam tradycje tyczne przeniesienie siedziby Spółdzielni z Tar- stolarstwa meblowego, powstał w pionie CEPELIA nowa do Zakliczyna. Wtedy Spółdzielnia otrzymała Zakład Stolarski, początkowo o nazwie TRÓJNIK, nową nazwę Chemiczna Spółdzielnia Pracy TER- zmienionej potem na Meblo-Artyzm. Powsta- MUT w Zakliczynie nad Dunajcem.

17 Jan Burlikowski

Tadeusz Bartkiewicz i pełnił tę funkcję do czerwca 1974 r. tj. do chwili przebranżowienia Surominu i utworzenia oddzielnego Zakładu Tworzyw Sztucznych. Po przeniesieniu siedziby Spółdzielni z Tar- nowa do Zakliczyna wybrano nowy Zarząd w osobach: prezes, Eugeniusz Struk, zastępca ds. technicznych, Tadeusz Bartkiewicz, zastępca ds. handlowych, Stanisław Kopacz, głównym księgo- wym został Władysław Karecki. W lutym 1975 r. nastąpiły zmiany w składzie Zakład Tworzyw Sztucznych TERMUT w Zakliczynie – ogólny Zarządu: prezesem został mgr inż. Krzysztof Ryb- widok zakładu. czyk, zastępcą ds. technicznych, Tadeusz Bartkie- wicz. Głównym księgowym pozostał Władysław Karecki. Do składu Zarządu oddelegowano z Rady Spółdzielni członka Zarządu i ówczesnego braka- rza, Stanisława Dyląga. Wtedy uległo likwidacji stanowisko zastępcy prezesa ds. handlowych. Pre- zesem Rady Spółdzielni tj. od momentu powstania Spółdzielni Termut do chwili obecnej jest Jerzy Sułkowski. W ciągu niewielu lat swego istnienia Zakład Tworzyw Sztucznych stale rozwijał się i z początkowej liczby 14 pracowników osiągnął obecnie 90 pracowników. Zakład przy obecnym fachowym i prężnym kierownictwie ma szansę dalszego rozwoju, tym Hala produkcyjna. bardziej, że w niektórych asortymentach wyrobów jest jedynym producentem w skali krajowej, koope- rującym z szeregiem ważnych zakładów przemysłu kluczowego. Obydwa zakłady produkcyjne tj. Termut i opi- sany niżej Suromin, nazwany później Murbet, są znaczącymi zakładami na terenie Zakliczyna i przyczyniły się do aktywizacji gospodarczej tej gminy i południowej części powiatu.

12. Zakład Betoniarski Suromin–Murbet w Zakliczynie W roku 1950 w Zakliczynie z inicjatywy miejsco- wych działaczy społecznych powstała filia Spół- dzielni Żwirowników BIAŁA z Grybowa. W roku Hala produkcyjna. 1956 Spółdzielnia Żwirowników przeszła do Spół- dzielni Pracy SUROMIN w Tarnowie. Nazwę tę Produkcja Zakładu to materiały elektroizo- przyjął też Zakład w Zakliczynie. Produkował lacyjne, części maszyn dla przemysłu włókien- on materiały budowlane oraz wyroby betonowe, niczego, komunikacyjnego i motoryzacyjnego a więc cegłę paloną we własnej cegielni, dachówkę z tworzyw termoutwardzalnych na prasach cementową, płytki i krawężniki chodnikowe, z cza- hydraulicznych w formach ogrzewanych parą sem doszły do tego rury i inne elementy żelbeto- wodną lub elektrycznie. nowe w ramach usług dla ludności. Pierwsza kadra pracowników Zakładu w liczbie Rok 1970 był pamiętny dla SUROMINU dla- 14 została przeszkolona w Gliwicach, w Zakładach tego, że w tym roku z inicjatywy miejscowych Tworzyw Sztucznych. We wrześniu 1970 r. rozpo- władz i działaczy w porozumieniu ze Zjednocze- częto pracę na sześciu maszynach, na trzy zmiany. niem Przemysłu Tworzyw Sztucznych ERG doszło Kierownikiem Zakładu był Andrzej Grzegorczyk, do zorganizowania w ramach Spółdzielni SURO- kierownik z Surominu, w skład którego Zakład MIN – Zakładu Tworzyw Sztucznych. Z dniem 1 wchodził, a od listopada 1971 r. pierwszym kie- lipca 1974 r. SUROMIN przeszedł do Spółdzielni rownikiem Zakładu Tworzyw Sztucznych został Pracy MURBET w Tarnowie, a z części produ-

18 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

14. Zakład Produkcji Wyrobów Gumowych Spółdzielni Nowość Zakład ten powstał w 1968 r., jako jedna z gałęzi działalności Spółdzielni Pracy NOWOŚĆ w Brze- sku. Dane dotyczące tego Zakładu zawarte są w ogólnej informacji o Powiatowej Spółdzielni Pracy Usług Wielobranżowych NOWOŚĆ w Brze- sku, na oddzielnym miejscu, w dziale „handel i usługi”.

A. Okocimskie Zakłady Piwowarskie Dzień wyzwolenia Brzeska zastał Browar w zu- pełnej dewastacji. Okupant przeczuwając klęskę, Spółdzielnia MURBET w Zakliczynie. wywoził urządzenia Browaru na Zachód. Łączność ze stacją kolejową w Brzesku – Słotwinie została przerwana przez wysadzenie mostu na Uszwicy, torów kolejowych i rozjazdów. Specjalna ekipa mine- rów przygotowywała Browar do wysadzenia w po- wietrze. Do wysadzenia jednak nie doszło, ponieważ kilku pracowników, a wśród nich inż. Biernat oraz Józef Stelmach, tak potrafili podejść Niemców, że ci upojeni piwem i wódką zamiaru swego zaniechali. Zdewastowany i nieczynny Browar zaczęto uruchamiać wysiłkiem całej załogi. Oprócz nor- malnych zadań na odcinku gospodarczym praca załogi koncentrowała się wtedy na porządko- waniu poszczególnych działów produkcyjnych. Spółdzielnia MURBET w Zakliczynie. Przed załogą stanął trudny problem sprowadze- nia zagrabionych urządzeń i zainstalowania ich kującej wyroby z tworzyw sztucznych utworzono w dawne miejsce. Podążono śladem wywiezionych nowy Zakład. Otrzymał on nazwę TERMUT. urządzeń i na podstawie uzyskanych informacji Pierwszym kierownikiem Zakładu SUROMIN znaczną ich część odnaleziono w transporcie kole- był Kazimierz Zgórniak, a od 12 maja 1969 r. jest jowym w okolicy Skawiny. Okupant nie zdołał już do dziś Andrzej Grzegorczyk. dalej ich wywieźć. Niektóre drobne, a potrzebne W jesieni 1974 r. przerwano produkcję cegły do produkcji sprzęty, jak np. beczki odzyskano od palonej, ponieważ złoża surowca w pobliżu cegielni mieszkańców okolicznych wiosek. Pierwszym uru- zostały wyczerpane, a nadto na tym terenie wybu- chomionym obiektem była drożdżownia, wkrótce dowano drogę państwową odcinającą cegielnię od potem podjął produkcję właściwy Browar. Wyre- resztek złóż. Podrożyło to w sumie dostawę surowca montowano most na Uszwicy i bocznicę kolejową. i uczyniło produkcję cegły nieopłacalną. Stan W roku 1945 wyprodukowano 74.552 hektoli- zatrudnienia w Zakładzie od początku jego powsta- try piwa, a ilość ta, zważywszy na warunki pracy nia do chwili obecnej waha się w granicach 45 osób. i brak surowca była sukcesem. W następnym roku Produkcja jednak stale wzrasta, a to dzięki uspraw- produkcja piwa wzrasta dwukrotnie, obok piwa peł- nieniom i coraz szerszemu wykorzystaniu maszyn. Zakład Spółdzielni Pracy MURBET w Zakli- czynie nad Dunajcem planuje zmianę produkcji, a w szczególności przejście do produkcji płyt budowlanych dla budownictwa domków jedno- rodzinnych.

13. Zakład Doskonalenia Rzemiosła w Czchowie Mały zakład stolarski, który powstał w 1954 r., w 1955 r. połączony został z warsztatem ślusar- skim, zlokalizowanym w budynku byłej rzeźni gminnej. O Zakładzie Doskonalenia Rzemiosła w Czchowie, jego powstaniu i rozwoju pisze kroni- karz oddzielnie. Okocimskie Zakłady Piwowarskie – widok ogólny, z lewej nowy silos.

19 Jan Burlikowski

Okocimskie Zakłady Piwowarskie – widok ogólny, z lewej nowy silos.

Kotły warzelnicze. nego, które wtedy ma największy udział w produk- cji (98, 3%) pojawiają się nowe asortymenty piw: porter i słodowe. Lata 1945 – 1950 to dalszy wzrost produkcji. W okresie tym uruchomiono obciąg butelkowy. W latach 1950 – 1955 rozpoczęto syste- matyczną gospodarkę inwestycyjną, co w sposób wymieniono dwie kadzie fermentacyjne drewniane wielce pozytywny wpłynęło na ilość i asortyment o pojemności 100 m3 na takie same stalowe oraz piwa. W pierwszej kolejności zrealizowano zakupy zainstalowano dmuchawy elektryczne. niezbędnych maszyn i urządzeń, mających na celu Od 1951 r. w związku ze zmianą dmuchaw uruchomienie pełnych cyklów produkcyjnych. wprowadzono cztery fermenty na dobę. Stoso- W roku 1955 produkcja piwa wynosi 412.387 wano cykl klasyczny, który przy dobrej organizacji hektolitrów. Wprowadzono dalsze gatunki piwa: pracy mógł dać produkcję miesięczną do 200 ton. np. Świętojańskie. Wraz z rozwojem produkcji W latach 1951 – 53 wymieniono wirówki Laval sta- piwa wzrasta produkcja słodu. W pierwszym roku rego typu na niemieckie typu Nostfalie Seperator. po wojnie produkcja wynosi 1.500 ton i jest to W roku 1959 zainstalowano pierwszą mechaniczną tylko słód jasny. W 1951 r. wyprodukowano pierw- pakowaczkę drożdży, dotychczas pakowanie odby- szą partię słodu na eksport. W roku 1953 zaczęto wało się ręcznie. produkować nowe słody: monachijski i barwiący. W roku 1960 wymieniono trzecią drewnianą W roku 1956 rozpoczęto budowę słodowni. kadź o pojemności 100 m3 na stalową tej samej Prace te miały na celu zwiększenie zdolności pro- pojemności. Pojemność naczyń fermentacyjnych dukcyjnej i dokonanie modernizacji istniejących nie zwiększyła się, ale produkcja w roku 1960 już urządzeń. wzrosła jedenastokrotnie w porównaniu z 1945 r. Następny asortyment produkowany przez Wzrost produkcji o 3.000 ton wiąże się z wprowa- Browar to drożdże. Ich produkcja stale wzrastała dzeniem zasady ruchu ciągłego oraz ze zmianą w wyniku maksymalnego wykorzystania maszyn technologii w sensie wprowadzenia fermentu z fer- i urządzeń oraz wprowadzenia nowych metod mentem wstępnym, co ograniczyło produkcję droż- technologicznych. W latach 1947 – 1948 wykony- dży zarodowych z 25% na 10% ogólnej produkcji wano maksimum dwa fermenty, czyli otrzymy- z równoczesnym wzrostem wydajności fermentu wano na dobę około 4.000 kg drożdży. W roku 1949 z około 2.800 kg do 3.500 kg.

20 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Lata 1955-60 charakteryzują się dalszym roz- składa się z 40 komór o pojemności 5.000 ton, wojem i rozbudową Zakładu, a co za tym idzie posiada 4 stanowiska wyładowcze. Do silosu przy- wzrostem podstawowego produktu tj. piwa. Właś- lega wieża operacyjna, mieszcząca maszyny do ciwy eksport piwa zaczyna się w 1959 r. Jest to transportu zboża, maszyny czyszczące i odważa- niewielka ilość 1.595 hektolitrów, co przy ogólnej jące ziarno oraz oddzielające je na poszczególne produkcji 588.139 hl stanowi niewielki procent. komory silosu. Wieża wyposażona jest w rozdziel- W latach 1959-62 zbudowano silos zbożowy nię automatyczną. Silos połączony jest czteroma wraz z otaczającymi go torami kolejowymi. Silos ciągami pneumatycznymi z poszczególnymi dzia-

21 Jan Burlikowski

22 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Dziedziniec zakładowy z grupą pracowników Browaru.

23 Jan Burlikowski

łami produkcyjnymi, słodownią starą, słodownią W roku 1973 oddano do użytku nową kotłownię nową, susznią i warzelnią. W pobliżu silosu wybu- z kotłem OR-16. dowana jest wieża magazynowa. W latach 1961-62 Produkcja drożdży piekarniczych wynosiła przebudowano słodownię klepiskową na słodownię w roku 1970 – 3.007 ton, w roku 1975 – 2.409 ton. skrzyniową typu Saladin-Magar. Jedna z suszni Przed rokiem 1970 eksportowano drożdże piekar- siatkowych przebudowana została na susznię nicze do Rumunii i ZSRR, masę wykładzinową zaś wywrotną, na której słód suszony jest podmu- do Korei. chem gorącego powietrza, przy pomocy wentyla- W roku 1968 nastąpiło przyłączenie Browaru tora podmuchowego. Zbudowano też zamarzalnię, w Krakowie do Okocimskich Zakładów Piwo- składającą się z czterech namaczalników po 30 m3 warskich, a w roku 1973 doszedł jeszcze Browar i jednego o pojemności 80 m3. Dzięki tej inwestycji w Grybowie. powiększono produkcję słodu ponad dwukrotnie Browar Okocim w Brzesku we wszystkich z 5.000 ton do 11.600 ton rocznie. Budowa silosu swoich działach produkcji zatrudnia łącznie 962 zbożowego umożliwia przechowywanie przez dłuż- pracowników i jest w dalszym ciągu największym szy czas dużych ilości jęczmienia i słodu, co ma zakładem pracy na tereie powiatu brzeskiego. duże znaczenie dla zapewnienia ciągłości pracy. Jeśli idzie o działalność poza właściwą produk- W roku 1960 produkcja piwa wynosiła 548.603 cją, Okocimskie Zakłady Piwowarskie prowadzą hl, w roku 1965 – 558.961 hl, w roku 1970 – przedszkole dla dzieci pracowników, stołówkę dla 628.117 hl, w roku 1975 – 917.515 hl. pracowników i ich rodzin, posiadają zakładową W roku 1963 wprowadzono do produkcji nowy służbę zdrowia, świetlicę, halę sportową. Przy gatunek piwa Kryształ. W tym roku produkcja Zakładach działa Okocimski Klub Sportowy, który piwa eksportowego wzrosła w porównaniu z ro- posiada stadion oraz basen pływacki. Klub jest kiem 1960 o 862%. Zakłady od roku 1963 posia- finansowo zasilany z funduszu zakładowego OZP. dają znak jakości Q za piwo Jasne Eksportowe, zaś Z funduszu tego wybudowano 9 bloków mieszkal- w roku 1965 otrzymano zezwolenie na znak jako- nych dla pracowników Browaru, które przeszły ści l na piwo Porter i na piwo Kryształ. z biegiem czasu pod administrację miejską. Przed wojną słód eksportowany był do Holandii W roku 1967 wybudowano oczyszczalnię ście- i Czechosłowacji. W latach 1957-68 eksportowano ków, która ma służyć równocześnie miastu Brze- słód do Szwajcarii, Brazylii, Austrii, Rumunii, sku, ale już w chwili obecnej jest niewystarczająca Jugosławii, NRF, Japonii, Francji, NRD, Nigerii, dla samego Browaru i znajduje się w rozbudowie. Kuby, Singapuru, Mozambiku, Danii, Hiszpanii, Od początku powiatu Browar był jedynym Włoch, Kolumbii, Norwegii, Ghany, Wysp Kana- liczącym się na tym terenie zakładem pracy, a od ryjskich, Malezji, Wenezueli, Indonezji, ZSRR. 1945 r. jest największym takim zakładem, stale Eksport ten wynosił w roku 1958 – 1.341.864 ton, rozbudowującym się i zatrudniającym coraz to w 1970 – 6.213 ton, 1975 – 0. większą liczbę pracowników. Np. w roku 1946 Eksport piwa Browar rozpoczął w roku 1938 zatrudniał 600 pracowników, w 1950 r. – 677, – 149 hl do Stanów Zjednoczonych. Po wojnie 1960 r. – 894, 1970 r. – 887. eksport rozpoczęto w 1959 r. i wynosił 74.976 hl, W Zakładach działa orkiestra dęta, która w tym 63.900 hl do Bułgarii i 11.076 hl do USA. uświetnia wszelkie powiatowe i lokalne uroczy- W latach następnych eksportowano także do stości. Przez pewien czas, w okresie powojennym, innych krajów, oprócz wymienionych także do: działał przy Zakładach Zespół Pieśni i Tańca, Australii, Anglii, Belgii, Norwegii, ZSRR, Grecji, występujący również na różnych uroczystościach. Rumunii, Hiszpanii, Szwajcarii, Węgier, RFN, Dyrygentem od wielu lat był Ludwik Kozub, obec- Kambodży, Luksemburga. W roku 1968 wynosił on nie na zasłużonej emeryturze. 25.168 hl. W roku 1970 – 13.595 hl, w roku 1975 W roku 1974 piwo okocimskie Full-light na – 94.110 hl. olimpiadzie piwnej w Brukseli uzyskało złoty Z początkiem lat sześćdziesiątych rozpoczęto medal, wchodząc tym samym do czołówki swiato- wymianę kuf dębowych w piwnicach leżakowych wej tego rodzaju produktów. na tanki stalowe, co pozwoliło na zwiększenie W pewnym okresie dyrekcja wspólnie z Radą pojemności piwnic leżakowych, wyeliminowało Zakładową organizowała występy znanych arty- znaczną ilość prac związanych z obsługą, konser- stów polskich m.in. Mieczysława Fogga, Witolda wacją, remontami kuf dębowych oraz poprawiło Grucy, Barbary Bittnerówny i innych. warunki higieniczne produkcji piwa i jego jakość. Dyrektorami Browaru byli: w chwili wyzwole- W roku 1975 rozpoczęto produkcję piwa nia inż. Stanisław Michniewski, potem Stanisław w nowej, prototypowej warzelni zamontowanej Przygodzki, inż. Stanisław Chędorowski, Alek- w 1974 r. w ramach postępu technicznego w po- sander Bocheński, następnie mgr Rudolf Bog- mieszczeniach dotychczasowych dwóch warzelni. dani, który zapoczątkował poważną rozbudowę

24 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Okocimskie Zakłady Piwowarskie – charakterystyczne beczki z koziołkami – w rynku...... i obok Krakowianki.

Silos na jęczmień browarniany – w budowie. Okocimskie Zakłady Piwowarskie – Kotły warzelnicze.

Automatyczne napełnianie butelek.

25 Jan Burlikowski

Browaru, potem Leonard Dziegielewski, a obec- nie dyrektorem jest mgr Władysław Piotrowski. Dyrektorami handlowymi byli: najdłużej Zygmunt Pacewicz, następnie kolejno: Władysław Heller i Mirosław Chmielewski, w końcu stanowisko to zostało zniesione.

B. Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Powiatowego Związku Gminnych Spółdzielni w Brzesku przy ul. Kopernika 4 Pomysł zbudowania tego Zakładu powstał w 1958 r. Inicjatorem budowy był ówczesny zarząd PZGS, w szczególności zaś wiceprezes PZGS – Stanisław Żabiński. Budowę Zakładu zlokalizo- wano w Brzesku, w tej części miasta, gdzie przed paroma latami leżała wieś Słotwina. W tym celu wykupiono parcelę wraz z piętrowym budynkiem mieszkalnym i przyległym stawem, należącą do rodziny Wolnych. Budynek mieszkalny został zbu- rzony, a mocno sklepione piwnice zostały przysto- sowane do potrzeb Zakładu. Atutem tego miejsca był staw, ponieważ Brzesko w owym czasie nie posiadało wodociągów, a odczuwało brak wody. Woda Uszwicy poniżej Browaru została całkowicie zanieczyszczona i to źródło nie mogło być brane pod uwagę. Natomiast staw przy projektowanym Zakładzie posiadał obfite własne źródła, nie będąc zasialnym żadnymi dopływami, a wręcz przeciw- nie, tu rozpoczynał swój bieg potok wpadający do Łętowni. Wody tego stawu zasilały nawet część miasta Brzeska, szczególnie nowe bloki miesz- kalne przy ul. Ogrodowej. Obecnie ze stawu woda jest wykorzystywana tylko do kotłowni, a Zakład do produkcji używa wody z wodociągów miejskich, do których woda jest wprowadzona z Dunajca. Budowę Zakładu po opracowaniu dokumentacji rozpoczęto w roku 1960, a ukończono w czerwcu 1968 r. Zakład jest w stałej rozbudowie; w tym celu dokupiono dalsze dwie parcele od prywatnych Roczna wielkość produkcji obecnie wynosi: właścicieli. Posiada własną oczyszczalnię ścieków, wina 1 mln. butelek 0, 75 l, przetwory owocowo- co nie jest bez znaczenia dla ludności korzystającej warzywne i półprzetwory 1.700 ton, napoje gazo- z wód potoku wypływającego z omawianego wyżej wane bezalkoholowe 1, 5 mln. butelek 0, 33 l. stawu. Wybudowano ulicę dojazdową do zakładu, Roczna wartość produkcji obecnie wynosi 53 mln wyłożoną trylinką, a cały teren zakładu został złotych, a wielkość produkcji w 1980 r. wynosić utwardzony i uporządkowany, do czego przyczyniła będzie o 60% więcej. się również załoga Zakładu w ramach podejmowa- Obecnie Zakład zatrudnia 150 stałych pra- nych czynów społecznych. Z urządzeń socjalnych cowników – w sezonie zaś zatrudnia do 220 osób. Zakład posiada łazienkę z prysznicem oraz pokój Zakład jest w stałej rozbudowie, w ciągu ostatnich śniadań. Czynione są starania o własną stołówkę. dwóch lat wydano na ten cel 9 mln zł. w ramach Profil produkcyjny Zakładu przedstawia się nakładów inwestycyjnych. Przewidziana jest dal- następująco: sza modernizacja linii rozlewu win, linii produkcji – produkcja win owocowych ogórków konserwowych, wytwórni wód gazowa- – rozlewnia win importowanych nych. Z nowych asortymentów do produkcji wejdą – przetwory owocowo-warzywne: soki, dżemy, konserwy warzywno-mięsne oraz produkcja soków powidła, ogórki konserwowe, marynaty warzywne, pitnych owocowych niegazowanych. kompoty Część produkcji przetworów owocowo-warzyw- – napoje gazowane bezalkoholowe nych, około 35% przeznaczona jest na eksport do

26 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego PZGS w Brzesku. Kotłownia i rozlewnia win – pakowanie wyrobów gotowych.

27 Jan Burlikowski

Eskpozycja wyrobów ZPOW. Fragment budowy budynku administracyjno-gospodarczego.

28 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Fragment rozlewni win.

29 Jan Burlikowski

Fragment budynku działu przetwórstwa owocowo-warzywnego.

30 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

31 Jan Burlikowski

krajów socjalistycznych i zachodnich. Głównymi odbiorcami zagranicznymi są: NRD, Anglia, Fran- cja, Belgia, Holandia, RFN. Dyrektorami zakładu byli: inż. Franciszek Stę- pień, następnie Józef Stypka, a obecnie jest Józef Grabowski.

C. KAMIONKA w Łysej Górze Łysa Góra w naszym powiecie, wieś dawniej biedna i zacofana, zmieniła się po II wojnie świa- towej nie do poznania. Widać to, kiedy się idzie przez wieś asfaltową drogą, przy której stoją rzędem nowe, murowane domy z antenami tele- wizyjnymi na dachach i z pięknie utrzymanymi ogródkami kwiatowymi. Na pewno żadna wieś w powiecie brzeskim na pierwszy rzut oka nie wygląda tak dostatnio i porządnie. Wieś najwcześ- niej w powiecie otrzymała światło elektryczne, gaz, rozwinęła bujne życie kulturalne, posiada Hala formowania wyrobów. średnią i zasadniczą szkołę zawodową, Szkołę Pod- stawową – Pomnik Tysiąclecia, zasobną bibliotekę i organizacje o charakterze kulturalno-oświato- wym. Wszystko to sprawił ścisły związek wsi z po- ważnym zakładem pracy, popularną Spółdzielnią Kamionka, produkującą znane w kraju i za gra- nicą artystyczne wyroby ceramiczne, a ostatnio również szklane. Dzięki tej właśnie Spółdzielni Łysa Góra stała się wsią zasobną i zadbaną. Jak to się stało? Powiedziano sobie: „wieś jest biedna, drobnorolna, trzeba coś zrobić”. „Za co się zabrać?” – myśleli i dyskutowali. „Jest glina – zde- cydowali – nadająca się doskonale na wyroby cera- Zakład Ceramiczny Kamionka – stanowiska pracy przy formowaniu wyrobów z gliny.

Zakład Ceramiczny Kamionka w Łysej Górze – budynek produkcyjny.

32 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Zakład Ceramiczny Kamionka – piec do wypalania ceramiki.

Zakład Ceramiczny Kamionka – stanowiska pracy w hali formowania wyrobór ceramicznych.

Mgr Nadzieja Maria Kowalec – projektant Zakładu (po prawej) przy uzgadnianiu jednego z projektów.

33 Jan Burlikowski

Ręczne zdobienie wyrobów ceramicznych wzorami. Pracownia zdobnicza.

Artysta plastyk, Bolesław Książek we wzorowni, w której Nie wiadomo, co bardziej podziwiać: piękny miodownik, czy zgromadzono kilka tysięcy wzorów ceramiki wyprodukowanej urodę jego malarki. przez Zakład. miczne”, co stwierdzili naukowcy z wrocławskiego W październiku 1947 r. ukazało się zarządzenie instytutu. I chociaż w Łysej Górze tradycji garncar- Kuratora OSK o utworzeniu Średniej Szkoły Zawo- skiej właściwie nie było – chwycono się tego pomysłu. dowej w Łysej Górze. Otwarcie tej szkoły nastą- Dnia 31 sierpnia 1947 r. odbyło się zebranie piło dnia 15 grudnia 1947 r. Zgłosiło się 127 ucz- założycielskie Ceramicznej Spółdzielni Kamionka niów do dwóch klas wstępnych i 84 do dwóch klas w Łysej Górze. Myśl utworzenia takiej Spółdzielni zawodowych: kowalskiej, ślusarskiej, krawieckiej. wysunął doktor Franciszek Mleczko, który właśnie W 1948 r. sprowadzono maszyny ceramiczne do wrócił z Warszawy do swojej rodzinnej wsi, aby tu Kamionki z Bolesławca. W maju 1949 r. rozpoczęto pracować dla jej podźwignięcia. Do tych celów zdo- produkcję cegły w Kamionce, z przeznaczeniem na łał pozyskać kilku aktywniejszych i światlejszych budowę zakładu ceramicznego i szkoły zawodowej. mieszkańców wsi. W zebraniu założycielskim brało W 1950 r. Spółdzielnia Kamionka, która dotąd udział 34 członków Spółdzielni. Wcześniej jednak zrzeszona była w Centrali Spółdzielni Pracy, prze- dr Franciszek Mleczko w związku z zamiarem szła do Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycz- uruchomienia Kamionki pojechał do Państwowych nego CEPELIA i przyjęła nową nazwę Spółdzielnia Zakładów Ceramicznych w Bolesławcu, aby tam Przemysłu Ludowego i Artystycznego Kamionka wypróbowano łysogórską glinę. Próby wypadły w Łysej Górze. W 1950 r. Spółdzielnia obok cegły pomyślnie. W tych zakładach przeszkolono też produkowała też doniczki. Produkowali ją czte- pierwszych praktykantów – pracowników przyszłej rej garncarze sprowadzeni z Bratucic i Dąbrówki Kamionki. W następnej kolejności zatroszczono się w powiecie bocheńskim, gdzie były duże tradycje o przygotowanie spośród własnej młodzieży odpo- tych wyrobów. wiedniej kadry, kierując dziewczęta i chłopców do W czerwcu 1951 r. rozpoczął prace w Kamionce odpowiednich szkół artystycznych m.in. czterech najpierw dorywczo, a później na stałe, artysta pla- kandydatów wysłano na naukę do Gimnazjum styk Bolesław Książek, kierownik pracowni cera- Ceramicznego w Ziębicach koło Wrocławia. micznej Spółdzielni Artystów Plastyków w Kra-

34 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

skiej ceramiki architektonicznej. Również w 1960 r. nastąpiło bardzo ważne wydarzenie dla Kamionki – doprowadzenie gazu ziemnego i użycie go do wypalania ceramiki. Dotychczas bowiem wypalano przy użyciu węgla. Dało to znaczne usprawnienie, a przede wszystkim zmniejszyła się bardzo wydat- nie ilość odpadów, tj. uszkodzonych wyrobów, co przy wypalaniu węglem zdarzało się dość często. W Kamionce rozwija się równocześnie bogate życie artystyczne. W 1953 r. powstaje Zespół Pieśni i Tańca Kamionka, który daje szereg występów w kraju i za granicą. Występuje m.in. w Sali Kon- Pracownia zdobnicza. gresowej PKiN, w dożynkach centralnych, kapela zaś występuje w filmie „Wesele”. Zespół występuje w Finlandii, Egipcie i we Włoszech, jest ozdobą części artystycznych różnych akademii i uroczystości oraz imprez urządzanych w Brzesku lub w innych miej- scowościach naszego powiatu. Szczególne wrażenie robi „walka kogutów”, a także widowisko ludowe z Lajkonikiem w scenie finałowej. W tej roli wystę- puje niezmiennie artysta plastyk Bolesław Książek. Kierunkami w szkole zawodowej w Łysej Górze w roku szkolnym 1951/52 są: metalowy, tkacki, ceramiczny. Ten ostatni kształci uczniów dla potrzeb Kamionki. W ostatnich latach Szkoła Zawodowa została przemianowana na Technikum Huta szkła artystycznego, nowy dział Kamionki. Ceramiczne. W latach 1971/72 uruchomiono nową gałąź produkcji: szkło artystyczne. Wybudowano spe- cjalną hutę szkła. Nadto, zakład obok ceramiki artystycznej, produkuje płyty architektoniczne. Do produkcji ceramiki używana jest glina pocho- dzenia miejscowego, do produkcji szkła używane jest stłuczka szklanna. Obok produkcji na rynek krajowy ceramika artystyczna wysyłana jest za granicę – do NRF, Holandii, Danii, Japonii, Austrii, Belgii, USA, NRD. Płyty architektoniczne produkowane są na potrzeby krajowe, wg życzeń zamawiających. Kamionka wykonała m.in. płyty dla kina Ucie- Przy formowaniu pięknych, kolorowych flakonów, cha, kina Kijów i Teatru Rozmaitości w Krakowie, poszukiwanych bardzo w naszych sklepach. dla Teatru w Tarnowie, dla MDM w Warszawie, dla dworca kolejowego w Suchej Beskidzkiej, dla kowie. 4 października 1951 r. otwarto pierwszy Tamelu w Tarnowie. Płyty takie są też w Brzesku, wypał ceraminki artystyczno-ludowej w piecu zbu- m.in. w sali posiedzeń PRN i w kinie Bałtyk. dowanym przez Bolesława Książka. W zakładzie pracuje obecnie 230 osób, prze- 22 lipca 1953 r. nastąpiło oficjalne otwarcie ważnie miejscowych, w tym około 65% kobiet. Nie Zakładu Ceramicznego Kamionka. Były gotowe trzeba dodawać, jakie to ma kolosalne znaczenie dwa budynki o łącznej kubaturze 5.000 m3 oraz dla miejscowej, małorolnej ludności. magazyny zbudowane z desek użytych przy budo- Pierwszym prezesem Kamionki był dr Fran- wie. Liczba pracowników wynosiła już 60. ciszek Mleczko, twórca Kamionki i większości W roku 1955 produkowano aż sześć asortymen- przeobrażeń wsi, następnie przez szereg lat jego tów ceraminki artystycznej. W roku 1959 urucho- brat, Jan Mleczko, a od roku 1975 – Czesław Haj- miono nową halę produkcyjną. nisz, którego specjalność – szklarstwo – w stopniu Dnia 6 maja 1960 r. w Warszawie na dziedzińcu decydującym przyczyniła się do rozwoju tej nowej Pałacu pod Blachą zorganizowano wystawę łysogór- gałęzi produkcji Spółdzielni Kamionka.

35 Jan Burlikowski

D. Meblo-Artyzm w Wojniczu sław Blacha, Władysław Pater, Antoni Gajda, Feliks Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Artystycznego Gołąb, którzy zdołali skupić wokół siebie 50 kole- Meblo-Artyzm w Wojniczu – eksporter mebli ludo- gów – stolarzy. Zjednoczenie to nie nosiło charak- wych – zrzeszona jest w Związku Cepelia Central- teru spółdzielni, ale zrzeszenia chałupników, dys- nego Związku Spółdzielni Pracy. Zakład ten odgrywa ponujących własnymi warsztatami i narzędziami. dużą rolę nie tylko w samym Wojniczu, ale także W roku 1938 na placu odstąpionym przez w powiecie, ze względu na swoją produkcję eks- Zarząd Gminy Wojnicz przystąpiono do budowy portową. Warto więc poznać historię tego Zakładu, hali maszyn. Stolarze sami kopali rowy pod fun- jego produkcję, osiągnięcia oraz zamierzenia. damenty, produkowali pustaki i wznosili budynek, Stolarze pojawili się w Wojniczu stosunkowo w którym już w tym samym roku można było uru- późno, bo dopiero w II połowie XVIII wieku. Wiąże chomić maszyny. Ten pierwszy budynek był nader się to z ożywieniem życia miejskiego w tym czasie, skromny, jego wymiary wynosiły bowiem zaledwie a także z nowymi modami, które zaczęły decy- 10 na 15 m. Pierwszych zamówień dostarczyło dować o wyposażeniu domu mieszczańskiego. kwatermistrzostwo wojskowe, a równocześnie Zapotrzebowanie na meble, wykonane coraz kun- zaczęto przyjmować zamówienia na stolarkę sztowniej, wyrzucanie z domów ław, szaf i stołów budowlaną ze zleceń uzyskanych na przetargach. wykonanych grubą ciesielską techniką, zdecydo- Posługiwano się maszynami zakupionymi z kre- wało o rozwoju tego rzemiosła. Początki jego były dytów uzyskanych w Kasie Stefczyka. Była więc nikłe. W 1815 r. w Wojniczu istniały tylko dwa strugarka uniwersalna, taśmówka i frezarka. Pro- warsztaty stolarskie. W latach 1775-1800 upraw- dukcja w 1939 r. wysyłana już była masowo wago- nienia mistrzowskie nadano tylko trzem stola- nami. W chwili wybuchu wojny w 1939 r. produko- rzom, a wyzwolono dwóch czeladników. W tym wało już 35 warsztatów. czasie zatrudniano tylko 7 uczniów. Jednakże już Po zajęciu Wojnicza przez hitlerowskiego oku- w latach 1801–1850 majstrami zostało 13 stola- panta, budynek zrzeszenia zajęty został na koszary rzy, czeladnikami 30, zaś do terminu przyjęto 36 i polowy szpital, a następnie znowu na warsztaty. uczniów. Dowodzi to, że rynek zbytu produkcji Nastąpiła jednak konfiskata silników elektrycz- stolarskiej znacznie się rozrósł i on też zadecydo- nych, na skutek czego stanęły maszyny. Dopiero wał o rozwoju tego rzemiosła. Jeszcze wyraźniej Centrala Przemysłu Ludowego w Krakowie zjawisko to wystąpiło w latach 1851-1900, kiedy dostarczyła silników, a także pewnych zamówień, wprawdzie uprawnienia mistrzowskie uzyskało co w sumie stworzyło minimum zabezpieczenia tylko 13 stolarzy, ale wyzwolono 30 czeladników egzystencji udziałowcom, a także zabezpieczało ich i zatrudniono 63 uczniów. przed wywozem na prace do Rzeszy. Szczególnie Świadczy to o pewnej stabilizacji rynku zbytu, ważne okazało się to dla ludzi młodych. a zarazem wskazuje na narastający kryzys tego Po wyzwoleniu stolarze znów stanęli do pracy zawodu. Wyraźnie wystąpił on w latach między- przy swych warsztatach, a zrzeszenie zwane wojennych. W tym czasie 17 majstrów prowadziło Chrześcijanką znowu ożyło. Rozpoczęto produkcję większe warsztaty, które zatrudniały 114 uczniów, prostych urządzeń domowych, jak kuchni, a także spośród których tylko 71 zostało wyzwolonych. jeszcze bardziej poszukiwanych urządzeń całych Jednakże jeden tylko warsztat Michała Chrapusty mieszkań. W Tarnowie założono własny sklep, w tym samym czasie zatrudniał 47 uczniów, zatem który trudnił się zbytem produkcji. Zaczęło przy- więcej niż 1/3 wszystkich uczniów, spośród któ- bywać także członków, a to wobec łatwiejszego rych tylko 27 zostało wyzwolonych. Wzrost liczby uzyskiwania surowców przez zrzeszenie. Przede zatrudnionych zatem wyraźnie nie szedł w parze wszystkim jednak rosła produkcja, systematycz- z rozwojem liczby warsztatów i produkcji, skoro nie przenoszona z warsztatów prywatnych do w roku 1933 praktycznie działało tylko 11 warszta- pomieszczeń zrzeszenia, którym kierowali Ludwik tów. Stąd też mała liczba wyzwolonych w stosunku Stasiński, a potem Stanisław Zając i w końcu do przyjmowanej liczby uczniów. Kryzys, który Feliks Kasperek. Nowe formy ustroju społeczno- dotknął wszystkie dziedziny życia gospodarczego gospodarczego skłaniały do szukania trwałych kraju, nie pominął także stolarzy wojnickich. rozwiązań, które zrzeszeniu mogła zapewnić tylko Miejscowy proboszcz, ks. Jan Rzepka wysunął spółdzielczość. Członkowie zrzeszenia podjęli myśl stworzenia wspólnoty rzemieślniczej grupują- uchwałę o przyjęciu statutu spółdzielczego, odku- cej stolarzy, jako właścicieli chałupniczych warszta- pując od rozwiązującego się zrzeszenia zarówno tów rzemieślniczych prywatnych, a jedynie niektóre maszyny, jak i budynek i zwracając członkom procesy produkcji, a zwłaszcza zdobywanie zamó- wkłady wniesione w 1938 r. w postaci pożyczki, aż wień i zbyt produkcji, załatwiającej wspólnie. Ini- do pełnej likwidacji zrzeszenia. cjatywę tę podjęli w szczególności stolarze: Michał Uchwała o powołaniu do życia w Wojniczu Talaczek, Antoni Blacha, Feliks Kasperek, Stani- Ośrodka Produkcji Drzewnej przez Centralę Prze-

36 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Meblo-Artyzm w Wojniczu – ogólny widok zakładu.

Meblo-Artyzm w Wojniczu – fragment zakładu. mysłu Ludowego i Artystycznego Spółdzielczo-Pań- stwowego w Krakowie zapadła dnia 1 lipca 1949 r., w dniu 9 września 1954 r. z Zakładu Spółdzielczo- Państwowego utworzono Spółdzielnię Pracy, która przybrała nazwę TRÓJNIK, nawiązując do trady- cji wojnickiej, wedle której miasto miało powstać z trzech osad ze sobą konkurujących. Nazwa ta kryła w sobie wiele symboliki, ale ze względów reklamowych niezbyt była udana i stąd w kilka lat później zastąpiono ją nazwą Meblo-Artyzm, odda- jącą charakter produkcji nowej Spółdzielni. Spół- dzielnia została zrzeszona, jako zakład pozostający Hala produkcyjna oraz stanowiska produkcyjne poszczególnych na własnym rozrachunku, w Centrali Przemysłu części stylowych mebli. Ludowego i Artystycznego Cepelia. Samorząd Spółdzielni składał się z miejscowych pracowni- i suszarnię, w latach 1967-69 przeprowadzono ków stolarzy, którzy byli równocześnie członkami gruntowną modernizację. W 1973 r. uzyskano Spółdzielni. Kierowali nią kolejno prezesi Zarządu lokalizację i zatwierdzono założenia projektowe na – Michał Chrapusta, Marian Blacha, Władysław budowę na obszarze 3 ha całkiem nowego zakładu. Kurek, Stefan Chrapusta, Klemens Janicki, Wła- Ma on zatrudnić dodatkowo około 300 osób. dysław Zieliński, a aktualnie prezesem jest Marian Na początku zakład zatrudniał około 100 osób, Pomykacz, pracujący zresztą w Spółdzielni od obecnie zatrudnia 125 osób. Mimo, iż zatrudnie- początku, poprzednio na stanowisku trzeciego nie niezbyt wzrosło, wzrosła natomiast bardzo członka Zarządu. znacznie produkcja, co uzyskano nie tylko dzięki W roku 1974 Meblo-Artyzm obchodził XXV modernizacji zakładu, ale też dzięku dużej stabil- rocznicę powstania. W ciągu tych lat wiele tu zro- ności fachowych kadr pracowników. Zakład szkoli biono. O ile na początku zakład składał się z jednej też uczniów, a młodzi, wychowani w Spółdzielni hali produkcyjnej i szopy, to w latach następnych pracownicy, zastępują wysłużonych fachowców. znacznie się rozbudował. Powstał więc budynek Produkcja Spółdzielni w początkowym okre- administracyjny, wybudowano dwie wielkie hale tj. sie była nastawiona na wykonywanie wystroju obróbki i montażu, magazyn wyrobów gotowych wnętrz. W ramach tej działalności wykonano

37 Jan Burlikowski

Meblo-Artyzm w Wojniczu – produkowano tam stylowe meble wzoru ORAWA. częściowo wyposażenia Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, MDM-u, siedziby Rady Państwa, Domu Hutnika w Szczawnicy, Domu Rzemieślnika w Zakopanem, Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Prokocimiu, Teatru w Tarnowie, kina Wawel w Wojniczu, Hotelu Europejskiego w Warszawie i szeregu innych. Od 1966 r. ustabilizował się profil produkcji. Spółdzielnia przeszła na produkcję mebli ludo- wych, która bazuje na motywach podhalańskich, a typy mebli opracowuje Józef Kulem, plastyk, zamieszkały w Zakopanem. Typy produkowanych tu mebli noszą nazwy: MONIAKÓW, JACUŚ, HARNAŚ, KAĆWIN, ORAWA, REGIEL, które wywodzą się od nazw poszczególnych regionów górskich lub z gwary góralskiej. Spółdzielnia nastawiona jest przede wszystkim na eksport tych mebli do państw strefy dolarowej: Holandii, Anglii, Francji, Belgii, NRF, Danii i Australii, a także w pewnej ilości do krajów socjalistycznych: Cze- chosłowacji, Węgier, NRD. Wartość eksportu stale wzrasta. W 1966 r. wynosiła ona 2 miliony złotych, a w roku 1973 blisko 11 milionów złotych. Życie kulturalne Spółdzielni koncentruje się w świetlicy z czytelnią, telewizorem i innymi roz- rywkami. Załoga Spółdzielni często wyjeżdża do

38 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Rozwój i dorobek Spółdzielni zawdzięczać należy także dobrej współpracy zakładowej organi- zacji partyjnej, młodzieżowej organizacji ZMS, kie- rownictwa Rady Spółdzielni i Zarządu oraz Rady Zakładowej. Do powyższej informacji o Spółdzielni Meblo- Artyzm kronikarz wykorzystał tekst opracowany przez Jana Królikiewicza, zawarty w broszurce wydanej przez Spółdzielnię Pracy Przemysłu Artystycznego Meblo-Artyzm w Wojniczu (1974 r.) z okazji XXV lat Meblo-Artyzmu w Wojniczu oraz informacje uzyskane w Spółdzielni. Zdjęcia wykonał Jan Królikiewicz. Kredens w pokoju służbowym prezesa Spółdzielni. E. Zakład Mleczarski w Szczurowej 15 września 1963 r. Okręgowa Spółdzielnia Mle- czarska w Szczurowej obchodziła 60-lecie swojego istnienia. Do Szczurowej na uroczystości jubileu- szowe przybyli: sekretarz NK ZSL, Józef Olszyń- ski, sekretarz KW PZPR w Krakowie, Edward Tarko, I sekretarz KP PZPR w Tarnowie, Mie- czysław Hebda, I sekretarz KP PZPR w Brzesku, Eugeniusz Michoń, prezes WK ZSL w Krakowie, Stanisław Kozioł, prezes PK ZSL w Brzesku, dr Franciszek Mleczko, przewodniczący Prezydium PRN, Tadeusz Bałys, dyrektor Zakładów Azoto- wych, poseł Stanisław Opałko, dyrektor Central- Budynki mieszkalne pracowników Spółdzielni i ich rodzin. nego Zarządu Spółdzielni Mleczarskich w War- szawie, Bolesław Warowny, oddział krakowski tej Spółdzielni reprezentował Jan Orłowski. Przybyli też liczni działacze i członkowie Spółdzielni z te- renu jej działalności. Uroczystość ta była okazją do przypomnienia działalności Spółdzielni od początku, aż po dzień dzisiejszy oraz zapoznania się z jej planami na przyszłość. Przemówienie na ten temat wygłosił aktualny prezes Zarządu Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Szczurowej – Jan Kaczmarczyk. Początki Spółdzielni sięgają roku 1901. W tym roku w Strzelcach Wielkich, wsi należącej obec- nie do gminy Szczurowa, powstała myśl założe- Orkiestra zakładowa. nia Kółka Rolniczego i Kasy Stefczyka. Tamtejsi działacze – Edward Maurizio, dzierżawca majątku Strzelce Wielkie oraz rolnicy Jan Koza, Jan Oleksy, tarnowskich i krakowskich teatrów. Przy świetlicy Józef Piórko i Wojciech Napieracz myśl tę zreali- istnieje orkiestra dęta, występująca na wszystkich zowali, a w dwa lata później zorganizowali Spół- uroczystościach państwowych i lokalnych. Zarząd dzielnię Mleczarską. A więc narodziny Spółdzielni Spółdzielni i pracownicy opiekują się bogatą przypadły na rok 1903. Spółdzielnia prowadzona w eksponaty Izbą Regionalną w Wojniczu. Organi- w sposób dobrze zorganizowany, przez własny zowany jest też wypoczynek po pracy. Zapewniają samorząd potrafiła uwolnić wieś od panującej go wyjazdy pracowników na wczasy i wycieczki w tym czasie lichwy i wyzysku, a nadto stworzyła krajoznawcze autokarowe i piesze. W tym wzglę- zbyt na własną produkcję. dzie zakład współpracuje z bardzo ruchliwym Z inicjatywy tych ludzi i przy pomocy świa- w Wojniczu Kołem PTTK im. Seweryna Gosz- domego społeczeństwa wsi już w 1905 r. zbudo- czyńskiego. Pracownicy Spółdzielni zainicjowali wano piękny piętrowy budynek Kółka Rolniczego. budowę wyciągu narciarskiego na Panieńską Górę W domu tym znalazły się pomieszczenia na dzia- w sąsiedniej Wielkiej Wsi i uczestniczyli w niej. łalność gospodarczo-handlową i kulturalno-oświa-

39 Jan Burlikowski

Rada Nadzorcza i Zarząd Spółdzielni, inicjatorzy budowy Uroczystość 60 lecia Mleczarni, w prezydium zasieli od lewej: nowego zakładu mleczarskiego. M. Hebda, E. Tarko, M. Domagała, D. Warowny, Kozioł, T. Bałys, S. Opałko, J. Orłowski.

Podczas uroczystości działacze Spółdzielni otrzymali odznaczenia. Pracownicy Spółdzielni na tle starego zakładu mleczarskiego.

Przyłączony do Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Szczurowej Zakład Ogólny widok nowego Zakładu Mleczarskiego. Mleczarski w Przybysławicach gmina Zabawa (fot. Janina Głuch).

Zlewnia Mleka w Bielczy, jedna z 15 wybudowanych przez Okręgową Fragment Zakładu Mleczarskiego. Spółdzielnię Mleczarską w Szczurowej (fot. Janina Głuch).

40 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 tową, sala teatralna, świetlica, biblioteka oraz biuro wadzących skup, w oparciu o własną kalkulację, Kasy Stefczyka. Spółdzielnia Mleczarska oraz inne na podstawie której co miesiąc ustalano ceny za instytucje wiejskie przyjęły wówczas zasadę samo- jednostkę tłuszczu. W Zakładach Mleczarskich kształcenia się, która była w tym czasie jednym przeprowadza się pewne inwestycje w oparciu z najważniejszych zadań, ponieważ na wsi do 50% o fundusze własne, a także o sporadycznie zacią- dorosłych mieszkańców nie umiało czytać ani pisać. gane kredyty na te cele, chociaż były one wysoko Niski stan oświaty nie sprzyjał postępowej myśli oprocentowane. W tym czasie na 177 Spółdzielni działania i społecznego gospodarowania na wsi. Mleczarskich zrzeszonych w Małopolskim Związku Przepisy prawne w tym czasie także nie sprzy- Mleczarskim tylko 14 posiadało napęd mecha- jały zakładaniu, prowadzeniu i rozwijaniu Spół- niczny, a wśród nich właśnie znajdowała się Spół- dzielni. Nieograniczona odpowiedzialność członka dzielnia w Szczurowej. W okresie przed II wojną za Spółdzielnię była hamulcem w upowszechnia- światową zostaje też wchłonięta przez Spółdzielnię niu członkostwa i wzrostu udziałów, które w tym w Szczurowej, Spółdzielnia Mleczarska w Strzel- czasie stanowiły jedyne źródło finansowania Spół- cach Wielkich, co sprzyja dalszemu rozwojowi jed- dzielni. Niezmiernie trudne i ciężkie warunki w or- nej silnej Spółdzielni w Szczurowej. ganizowaniu Spółdzielni stanowiła wówczas także W 1939 r. nastąpiła II wojna światowa, a na- rozpanoszona inicjatywa prywatna, która w trosce stępnie czas okupacji. Okupant wprowadził przy- o swoje interesy nie przebierała w środkach, sto- musowe dostawy płodów rolnych żywca, a także sując wszelkiego rodzaju szykany, a nawet szkody mleka. Okres ten sparaliżował i wyniszczył całko- materialne postępowym działaczom ruchu spół- wicie hodowlę bydła, a tym samym także i działal- dzielczego i samej Spółdzielni. Stanowczość i wiara ność Spółdzielni. ruchu spółdzielczego i jego pionierów w słuszność Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. obranego celu doprowadziła zapoczątkowane prace Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Szczurowej do końca, a dobrze pracująca Spółdzielnia Mleczar- natychmiast rozpoczęła na nowo działalność, obej- ska w Strzelcach Wielkich zdobywała sobie coraz mując swym zasięgiem działania teren dawnej więcej sympatyków i zaufanie miejscowej ludności, Spółdzielni w Zaborowie. Bielcza wspólnie z Bo- a nawet sąsiednich wsi. rzęcinem prowadziła jeszcze przez pewien czas Niedługo, w 1908 powstała druga na tym tere- oddzielną mleczarnię. I chociaż w tym czasie stwo- nie spółdzielnia Mleczarska w Szczurowej, która rzono spółdzielczości właściwe warunki rozwojowe, z uwagi na centralne położenie, środowisko, bli- to jednak stare formy gospodarowania, a później skie sąsiedztwo z wsiami o większej liczbie bydła nie zawsze właściwe stosunki społeczne na wsi, hodowlanego, bardzo szybko spowodowała likwi- a także nieodpowiednie urządzenia spowodowały dację znajdującej się tam prywatnej mleczarni trudności w wykonywaniu zadań nałożonych na i znalazła się w czołówce w skali wojewódzkiej pod spółdzielczość przez państwo. Nastąpiło upaństwo- względem ilości skupu mleka. Rozwój ten prze- wienie przemysłu mleczarskiego, a bezpośredni rywa I wojna światowa, następuje okres wegeta- wpływ państwa i postawienie do dyspozycji tego cji gospodarczej, a także z uwagi na stałe, prawie przemysłu odpowiednich środków finansowych codzienne zmiany cen artykułów przemysłowych spowodowało, że w stosunkowo krótkim czasie i spożywczych i szybki ich wzrost z jednej strony, Zakłady Mleczarskie w Szczurowej rozbudowano a spadek wartości pieniądza z drugiej, powoduje, i zmodernizowano. Zakład ten mieścił się w rynku że stosowany system miesięczny wypłaty za mleko w starym budynku, który został dostosowany do staje się niepraktyczny, co powoduje w sumie spa- możliwości odbioru 20 tys. litrów mleka dziennie. dek dostaw mleka do zlewni. Dopiero na przeło- W roku 1957 reaktywowano spółdzielczość mie 1923 i 1924 roku ożywia się działalność Spół- mleczarską i oddano wszystkie zakłady mleczar- dzielni Mleczarskiej, następuje wzrost hodowli skie, w tym też w Szczurowej, w ręce samorządu bydła, a stabilizacja waluty stwarza Spółdzielni chłopskiego Biura Zakładu, które po upaństwowie- lepsze warunku pracy i działalności gospodar- niu przeniesione do Brzeska, na powrót wróciły do czej. W tym okresie na obecnym terenie działania Szczurowej. Spółdzielni w 1926 r. powstaje trzecia Spółdzielnia W tym czasie wyłoniła się potrzeba utworze- Mleczarska, we wsi Bielcza, a w 1927 r. czwarta nia na terenach na północ od toru kolejowego w Zaborowie. Były to małe zakłady dysponujące nowych rejonów dostaw mleka, a także zapewnie- prymitywnymi urządzeniami. nia zwiększenia wydajności mleka od jednej krowy. W roku 1932 nastąpiły zmiany organizacyjne, Postanowiono utworzyć w Szczurowej jedną silną a w związku z tym wydane zostały przez władze Spółdzielnię, obejmującą teren dotychczasowych centralne Spółdzielni zarządzenia o rejonizacji Spółdzielni w Szczurowej, Zaborowie, Bielczy. Lud- sieci spółdzielczości mleczarskiej. Powstały nowe, ność okazała duże zainteresowanie tymi zmianami lepsze warunki opłacalności i rentowności pro- i udzieliła im poparcia. Państwo zapewniło stałe

41 Jan Burlikowski ceny na surowiec i artykuły mleczarskie, a przy członków 933 tys. kg pasz treściwych, 1.000 kg tym rentowność Spółdzielni. nasion roślin pastewnych, 275 tys. kg wytłoków Ilość skupionego przez Spółdzielnię mleka buraczanych, 2.400 kg Bowitanu. Przy pomocy zaczęła szybko rosnąć. W 1958 r. Spółdzielnia sku- Spółdzielni rolnicy wybudowali 117 silosów, 20 piła 4.329.000 litrów, a w 1959 – 4.651.000, 1962 gnojowni, 15 zbiorników na gnojówkę. – 5.158.000, w 1963 – ponad 6.000.000 litrów. Uroczystość wręczenia sztandaru przechod- Zaznaczyć należy, że w roku 1938, uznanym za niego i dyplomu za I miejsce w kraju odbyła się najlepszy pod tym względem w okresie międzywo- dnia 1 maja 1965 r. jennym, skupiono 1.800.000 litrów. Rok 1972 przyniósł wysokie uznanie dla załogi W kwietniu 1958 r. Walne Zebranie podjęło Zakładu Mleczarskiego w postaci dyplomu uzna- uchwałę o wybudowaniu nowoczesnego Zakładu nia za szczególne osiągnięcia w rozwoju produk- Mleczarskiego o szerokim programie produkcyj- cji dodatkowej w ramach „20 miliardów” nadany nym, zdolnym do przyjęcia i przerobienia 30 tys. przez Komitet Centralny PZPR i Radę Ministrów. litrów mleka dziennie. Uchwała ta została poparta Spółdzielnia stosuje różne formy działalności, czynem przez podjęcie drugiej uchwały o dobro- zmierzające do stałego jej rozwoju i dochodowo- wolnych świadczeniach na rzecz tej budowy po ści jej członków, jak: ustalanie stałych cen skupu 10 gr od każdego dostarczonego litra mleka do podawanych do publicznej wiadomości, gwarancja końca 1958 r., co w sumie dało 370 tys. zł. Była odbioru wszystkich nadwyżek mleka, stosowa- to pierwsza w kraju tego rodzaju uchwała, a myśl nie właściwego systemu finansowania w oparciu dobrowolnych świadczeń na inwestycje Spółdzielni o plany ogólnokrajowe i wojewódzkie, stosowanie rozeszła się później na cały kraj. Akcję tę poparły bodźców materialnych i pomoc instruktażowa dla władze powiatowe, wojewódzkie, a także CZSM. rozwoju i stałej poprawy hodowli bydła i produkcji W tym czasie wzrosło znacznie zainteresowanie odpowiedniej ilości pasz, różnorodność form szko- ludności hodowlą bydła i produkcją mleka. lenia pracowników zawodowych i działaczy samo- W latach 1961-63 trwa budowa Zakładu Mle- rządu spółdzielczego, przygotowanie młodzieży do czarskiego w Szczurowej. Wykonawcą jest Przed- działania społecznego w swoim środowisku i pracy siębiorstwo Budownictwa Terenowego w Brzesku w samorządzie spółdzielczym poprzez zespoły wg projektu Biura Projektów Centralnego Związku przysposobienia spółdzielczego i spółdzielnie ucz- Spółdzielni Mleczarskich w Warszawie. Dnia 1 niowskie w szkołach, skierowanie 13 uczniów z te- lutego 1964 r. nastąpiło przekazanie tego obiektu renu działania Spółdzielni do Technikum Mleczar- do użytku. Wybudowano Zakład kosztem 24 milio- skiego w Rzeszowie, propagowanie wśród kobiet nów złotych o zdolności przerobowej 30 tys. litrów wiedzy w zakresie higieny, czystości, żywienia, mleka dziennie. prac gospodarskich itp. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Szczu- Z początkiem 1973 r. nastąpiło połączenie rowej rozwija aktywną działalność na rzecz stałej dwóch Spółdzielni Mleczarskich tj. Szczurowej poprawy hodowli i wydajności. W 1961 Spółdziel- z Przybysławicami. Ta ostatnia ze względu na nia brała udział w tzw. Białym konkursie, który ograniczony teren działania nie miała zbyt wiel- polegał na wzroście dostaw mleka w stosunku do kich perspektyw rozwojowych. W ten sposób teren roku poprzedniego. Wieś Bielcza, biorąca udział działalności Spółdzielni Mleczarskiej w Szczurowej w tym konkursie otrzymała nagrodę krajową powiększył się do 28 wsi i obejmuje obszary gmin w postaci śrutownika, wieś Jagniówka została Szczurowa, Szczepanów, Zabawa. nagrodzona tryjerem i opryskiwaczem, wieś Raj- Ilość skupionego mleka stale rośnie. Już sko – tryjerem. w 1972 r. Spółdzielnia w Szczurowej skupiła 8, W roku 1963 uzyskuje Spółdzielnia I miejsce 5 miliona litrów, co w przeliczeniu na jedną krowę we współzawodnictwie na terenie okręgu krakow- daje 1.760 litrów i jest najwyższą średnią w całym skiego. Rok 1964 przyniósł Spółdzielni i Zakładom województwie. W 1974 r. skupiono już 18.997.000 Mleczarskim w Szczurowej najwyższe osiągnię- litrów mleka. Skup dzienny osiągnął 34 tys. litrów cie: I miejsce oraz sztandar przechodni w skali w porze zimowej, do 63 tys. litrów w sezonie let- krajowej we współzawodnictwie o tytuł najlepszej nim. Oczywiście w związku z tym stale rośnie pro- Spółdzielni Mleczarskiej. W tym właśnie roku dukcja Zakładu Mleczarskiego, tak co do ilości, jak Spółdzielnia skupiła 7.641 litrów mleka za które i asortymentów wyrobów. zapłaciła rolnikom 21 mln złotych. Wyproduko- W starym zakładzie tj. przed rokiem 1964 pro- wała 29 ton masła, 96, 5 tys. kg sera tylżyckiego, dukowano mleko i masło, później, tj. po roku 1951 125.000 kg twarogu, 117 tys. litrów śmietany. Zysk aż do roku 1963: mleko, masło, śmietanę, kefir, Spółdzielni za ten właśnie rok wynosił 1.135 tys. zł. mleko w proszku. W roku 1974 Zakład wyproduko- Spółdzielnia dba także o rozwój hodowli. Przy- wał mleko chłodzone tzw. przerzutowe (do innych kładowo w 1964 r. rozprowadziła wśród swoich zakładów) – 7.230 litrów, mleko spożywcze 53 tys.

42 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

litrów, mleko zagęszczone z cukrem 714 ton, mleko w proszku 321 ton, sery warmiński, jeziorański I i II gatunek tłusty i pełnotłusty, tylżycki tłusty I i II gatunek – 312 ton, twaróg – 37 ton, śmietana 30% (kremowa) – 409 ton, śmietana spożywcza – 14 ton, masło 167 ton, maślanka 243 tony. Dodać należy, że ser tylżycki otrzymał znak jakości l. W okresie powojennym oprócz Zakładu Mle- czarskiego w Szczurowej, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska wybudowała nowe budynki z przezna- czeniem na zlewnie mleka w 14 wsiach tj. Szczu- rowej, Rylowej, Niedzieliskach, Rząchowej, Strzel- cach Małych, Strzelcach Wielkich, Zaborowie, Woli Przemykowskiej, Borzęcinie Górnym i Dolnym, Bielczy, Przyborowie, Łękach i Mokrzyskach. Obecnie Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Szczurowej zatrudnia bez Przybysławic 98 pra- cowników, w tym 37 kobiet. Nadto przy skupie mleka zatrudnionych jest 33 zlewniarzy i 72 sta- łych wozaków. W 1976 r. rozwiązana zostanie bardzo ważna sprawa, a mianowicie doprowadzenia dobrej wody do Zakładu. Woda w tej miejscowości nie jest dobra, a obecnie Zakład czerpie wodę ze studzien głębinowych, co jest oczywiście rozwiązaniem tymczasowym. Trwa budowa wodociągów, które mają dostarczać wodę do Zakładu, a także dla wsi Szczurowa. W kosztach budowy partycypuje w od- powiedniej kwocie Zakład Mleczarski.

43 Jan Burlikowski

Prezesami Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Szczurowej byli kolejno Franciszek Gofron i Jan Kaczmarczyk. Po wyzwoleniu w latach 1946-49 – Franciszek Gofron i od października 1956-58 ponownie. W latach 1950-1956 Spółdzielnia była upaństwowiona, a biura zostały przeniesione do Brzeska. Od 1959 do chwili obecnej prezesem jest Jan Kaczmarczyk. Członkami Zarządu są Fran- ciszek Gofron i Andrzej Wróbel. Długoletnim kierownikiem technicznym jest inż. Franciszek Marek. Również długoletnimi pracownikami Spół- dzielni są: Paweł Rosa, od roku 1945 kasjer, a od 1956 do 1973 prezes Rady Nadzorczej, Maria Rosa, główna księgowa (od 1945 r.), a także Maria Rako- czy i Zofia Woźniczka.

F. Sezonowy Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego Spółdzielni Ogrodniczej w Dębnie Powiatowa Spółdzielnia Ogrodnicza w Brzesku dla celów przetwórstwa owocowo-warzywnego urucho- miła w 1968 r. w Dębnie Sezonowy Zakład Prze- twórstwa Owocowo-Warzywnego. Na zakład ten adaptowano budynki byłych stodół podworskich. Już w 1968 r. wyprodukowano tam 100 ton ogór- ków konserwowych oraz 60 ton ogórków kwaszo- nych, 120 ton kompotów, w tym 60 ton kompotów truskawkowych, 40 ton porzeczkowych i 20 ton ze śliw węgierek, a nadto 30 ton pulpy truskawkowej. W przetwórni w Dębnie pracownicy zatrud- niani są sezonowo tj. od czerwca do października, średnio miesięcznie 75 osób. Po zakończeniu sezonu pozostaje tylko sześciu stałych pracowni- ków, a to: kierownik przetwórni, dwóch mistrzów, magazynier i dwóch robotników. Przetwórnia pracuje na zaopatrzenie wewnętrzne, a także na eksport za granicę.

Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego w Dębnie – przerobiony z budynku podworskiego.

44 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

45 Jan Burlikowski

G. Brzeskie Zakłady Przemysłu Terenowego produkcja mebli kuchennych a także mebli poko- w Brzesku jowych, jednak w ograniczonym asortymencie, W małym budynku przy dzisiejszej ulicy Feliksa a ogólna wartość produkcji w tym czasie wynosiła Dzierżyńskiego znajdowała się niewielka garbarnia około 1,5 miliona złotych. Selemguta. Jeszcze przed wojną właściciel zlikwi- W latach 1968-71 Brzeskie Zakłady Przemysłu dował ją, zajmując się już tylko handlem surowymi Terenowego przechodzą poważną rozbudowę i mo- skórami. Budynek po garbarni stał pusty. W czasie dernizację kosztem 6 milionów złotych. Wybudo- okupacji zorganizowano tam stolarnię, w której wano m.in. halę produkcyjną o powierzchni 900 m2 znalazło zatrudnienie około 25 osób. Wyrabiano i od tego momentu zaczęto produkować na skalę w tej stolarni rozmaite przedmioty z drzewa przemysłową. Rozpoczęła się produkcja mebli dla potrzeb wojsk okupacyjnych, jak również na skrzyniowych (szafy, biurka, biblioteki). Po tej roz- potrzeby ludności, takie jak trzonki do łopat i inne. budowie wartość produkcji wzrosła do 5 milionów Po wojnie zorganizowana została Spółdzielnia złotych rocznie. Modernizacja i rozbudowa pozwo- Stolarska łącznie z podobnym zakładem w Wojni- liły na wprowadzenie najnowocześniejszych techno- czu. Obydwa te zakłady podlegały Centrali Przemy- logii, produkuje się meble na wysoki połysk, prze- słu Ludowego i Artystycznego Cepelia. Następnie chodząc z tradycyjnych lakierów żywicznych i nitro obydwa zakłady wyłączono z pionu Cepelia i przy- na powłoki poliestrowe. Obecnie produkowane łączono do Przemysłu Terenowego w Tarnowie. są meble w 5 asortymentach w trzech kolorach. Z dniem 1 stycznia 1955 r. uchwałą ówczesnego Od 1970 r. Zakłady prowadzą punkt usługowy Prezydium PRN w Brzesku, stolarnia w Brzesku dla ludności powiatu brzeskiego, tarnowskiego i bo- stała się przedsiębiorstwem państwowym, podle- cheńskiego w zakresie stolarki budowlanej a także głym Powiatowej Radzie Narodowej i jej Prezy- wykonuje się meble pokojowe i kuchenne. Obecnie dium, jako przedsiębiorstwo własne, pod nazwą pracuje w Zakładach 120 osób w tym 50% kobiet Brzeskie Zakłady Przemysłu Terenowego. Stolar- przyuczonych do zawodu. W roku 1960 Zakład pro- nia w Wojniczu stała się innym przedsiębiorstwem. dukował stoliki do brydża eksportowane do Anglii. Dla pełności obrazu należy dodać, że oprócz Jako urządzenia socjalne Zakłady posiadają stolarni w Brzesku, w skład Brzeskich Zakładów szatnie damskie i męskie, świetlicę, a zarazem Przemysłu Terenowego wchodziła jeszcze drukar- jadalnię z zapleczem kuchennym, natryski i umy- nia, mająca swą siedzibę w Bochni. Cała ta sprawa walki dla kobiet i mężczyzn. niezbyt dobrze świadczy o ówczesnych gospoda- Kolejnymi dyrektorami Brzeskich Zakładów rzach miasta. Przed II wojną światową w Brzesku Przemysłu Terenowego byli: Lipecki, Władysław była mała drukarnia prywatna, której właścicie- Mikutewski, Władysław Pieprzyk, a od paździer- lem był Żyd. Po wojnie drukarnia ta została uru- nika 1971 r. dyrektorem jest mgr Jerzy Fijałkowski. chomiona, jako przedsiębiorstwo podległe PRN. Podobny, mały zakład poligraficzny znajdował się H. Zakład Doskonalenia Rzemiosła w Czchowie w Bochni. Władze wojewódzkie zaproponowały Zakład Doskonalenia Rzemiosła w Czchowie miastu Brzesku połączenie tych zakładów, doin- – obecna nazwa Zakład Doskonalnia Zawodowego westowanie i utworzenie w Brzesku jednego więk- Warsztat Szkoleniowy Mechaniki i Stolarstwa szego zakładu graficznego. Chodziło tylko o znale- w Czchowie powstał z dniem 1 marca 1955 r. Z tym zienie w Brzesku odpowiedniego pomieszczenia. dniem istniejący w Czchowie, a powstały w paź- Niestety ani władze miejskie, ani powiatowe nie dzierniku 1954 r. mały zakład stolarski połączył zainteresowały się dostatecznie tą sprawą, nato- się ze zlokalizowanym w tym czasie w budynku miast władze Bochni taki lokal zaoferowały i po- byłej rzeźni gminnej warsztatem ślusarskim, two- ważny zakład produkcyjny dla Brzeska przepadł. rząc razem obecny Zakład. Maszyny drukarskie zostały z Brzeska wywiezione Początkowo, istniejący wcześniej zakład stolarski do Bochni. Dość długo jednak Zakłady Graficzne miał być włączony do Spółdzielni Usługowej Nowość w Bochni wchodziły w skład Brzeskich Zakładów w Brzesku, ale miejscowy aktyw miał inne plany. Przemysłu Terenowego, by wyodrębnić się osta- Chodziło mu o utworzenie w Czchowie takiej insty- tecznie w osobne przedsiębiorstwo w połowie lat tucji, która ożywiłaby gospodarczo tę miejscowość 60-tych. Trzeba tu jeszcze dodać, że Zakłady Gra- o bogatej przeszłości historycznej i niegdyś dużym ficzne w Bochni były dochodowe i w sposób bar- znaczeniu, a która prawa miejskie utraciła w 1935 r. dzo poważny zasilały finansowo Brzeskie Zakłady Ukończona w 1948 r. budowa zapory wodnej na Przemysłu Terenowego, ze względu na nikłe Dunajcu i piękna okolica stwarzały możliwości tury- dochody, albo nawet deficyt stolarni w Brzesku. styczno-wypoczynkowe, a więc i pewnego podnie- W chwili przejęcia Brzeskich Zakładów Przemy- sienia poziomu gospodarczego Czchowa, ale w tym słu Terenowego przez Powiatową Radę Narodową kierunku w tym czasie jeszcze niewiele zrobiono. pracowało w nim około 50 osób. Odbywała się tam Drugim powodem, obok ożywienia gospodarczego,

46 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Brzeskie Zakłady Przemysłu Terenowego. Zakład stolarski w Brzesku – widok ogólny. Hale produkcji mebli.

Jedna z hal produkcyjnych. Hale produkcji mebli.

Przebiegu prac dogląda dyrektor mgr Jerzy Fijałkowski (od lewej) Hale produkcyjne – przy małych maszynach pracują też kobiety.

Hale produkcji mebli. Hala montażu mebli.

47 Jan Burlikowski

było stworzenie możliwości zatrudnienia miejsco- wych fachowców i potrzeba kształcenia zawodowego młodzieży miejscowej i okolicznej. Toteż od samego początku przy Zakładzie powstaje szkoła zawodowa dla pracującej tam młodzieży. Zakład stolarski początkowo mieścił się w su- terenie Szkoły Podstawowej. Po wyburzeniu budynku starej rzeźni, zbudowano na tym miejscu duży, piętrowy budynek połączony z halą ręcznej obróbki i halą maszynową. Na parterze znalazły pomieszczenia biura Zakładu, a na piętrze sale wykładowe Szkoły Zawodowej. Obok zbudowano halę ślusarsko-mechaniczną. Zakład produkuje meble biurowe, metalowe ogro- dzenia, bramy itp. W Zakładzie tym wyprodukowano m.in. sześć domków campingowych dla ośrodka wypoczynkowego pracowników Prezydium PRN. Pierwszym kierownikiem Zakładu był Józef Pawlik, po kilku miesiącach stanowisko to objął, w owym czasie główny księgowy Zakładu, Stani- sław Wojtas, który sprawnie i umiejętnie kieruje Zakładem do dziś. W tym czasie zastępcą kierow- nika do spraw technicznych zostaje Henryk Jani- cki, a funkcję głównego księgowego przejmuje i pełni do dziś Jadwiga Koczwara. Obecnie Zakład zatrudnia 60 pracowników i szkoli równocześnie 90 uczniów w zawodzie ślu- sarki ogólnej i 65 uczniów w stolarstwie. Ucznio- Produkowane tu meble cieszą się dobrą jakością. wie pochodzą z Czchowa i z okolicy w promieniu 15 km. Do pracy w lecie dojeżdżają, a w zimie Zakład zapewnia kwatery w domach prywatnych dla tych uczniów, którzy mieszkają najdalej od Zakładu. Ucząca się zawodu młodzież trzy dni w ty- godniu pracuje w Zakładzie w obranym zawodzie, a trzy dni uczy się w Szkole Zawodowej. Zakład czyni starania o wybudowanie własnego internatu. Najstarszymi pracownikami Zakładu w zawo- dzie ślusarskim są: Władysław Piotrowski, kie- rownik techniczny, starszy mistrz warsztatowy, pracuje od początku; Eugeniusz Janicki mistrz ślusarsko-kowalski, Jan Skwarło, kowal, a także Julian Śliz, Antoni Skorubski, Leon Motak. Biurko. W zawodzie stolarskim najstarszymi pracowni- kami od początku istnienia Zakładu są mistrzowie: Stanisław Wojakiewicz, Józef Preficz, Augustyn Sala- mon, Zbigniew Tontor. Ten ostatni rozpoczął pracę w Zakładzie jako uczeń, a obecnie jest mistrzem. Następnie: Marian Chorzymek, Julian Janicki. W ciągu tych lat Zakład z małego warsztatu stolarskiego w suterenie szkolnej i kilku pracow- ników rozwinął się w pokaźny, jak na tamtejsze warunki, zakład produkcyjny, dający zatrudnienie kilkudziesięciu fachowcom, a przede wszystkim kształcący w zawodzie półtora setki dalszych tak poszukiwanych dobrych fachowców.

Meble kuchenne.

48 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Zakład Doskonalenia Rzemiosła w Czchowie Zakład Doskonalenia Rzemiosła w Czchowie – widok ogólny. – fragment hali ręcznej obróbki

Fragment hali maszynowej. Hala ręcznej obróbki.

49 Jan Burlikowski

50 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Rolnictwo

51 Jan Burlikowski

52 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Już w pierwszych miesiącach po wyzwoleniu zamieszkali agronomowie, przeważnie z wyższym dzięki reformie rolnej 2.626 rodzin chłopskich wykształceniem, zatrudnieni w gminnej służbie otrzymuje 4.415 ha ziemi. Oczywiście reforma rolnej. Ich zadaniem jest niesienie przy pomocy rolna nie rozwiązała wszystkich bolączek i zanie- pozostałych pracowników służby rolnej, fachowej dbań brzeskiego rolnictwa, które wynikały z wiel- pomocy rolnikom w uprawie ziemi i hodowli zwie- kiego rozdrobnienia gospodarstw, niskiej kultury rząt gospodarskich. rolnej, zniszczeń wojennych i rabunkowej eks-  wybudowano 3 wodomistrzówki, a to na tere- ploatacji rolnictwa prowadzonej przez okupanta. nie miejscowości: Szczurowa, Borzęcin, Biskupice Trzeba było włożyć wiele wysiłku, zrealizować Melsztyńskie. Zadaniem pracujących tam fachow- szereg inwestycji, aby produkcja rolna odpowied- ców jest czuwanie nad stanem wałów i urządzeń nio wzrosła, stała się w pełni opłacalna i to tak ochronnych wodnych na rzekach: Dunajec, Usz- w zakresie płodów rolnych jak i hodowli. Trud ten wica, Uszewka i innych. jednak opłacił się. W ciągu trzydziestu lat brze-  wybudowano i odpowiednio wyposażono scy rolnicy mogą poszczycić się osiągnięciami, nie w sprzęt i maszyny Państwowy Ośrodek Maszy- notowanymi nigdy w historii tej ziemi. Na wsi nowy w Dębnie oraz jego filie w Szczurowej brzeskiej zrealizowano wiele inwestycji, z których i Wesołowie. POM wykonuje na zlecenie rolni- najważniejsze to: ków wiele prac polowych maszynowo, a także  elektryfikacja wsi, która stała się zasadni- przeprowadza remonty maszyn rolniczych. czym czynnikiem postępu zarówno w dziedzinie  doniosłą rolę w procesie unowocześniania rolnictwa, jak i w innych dziedzinach życia gospo- rolnictwa spełniają Kółka Rolnicze. Na terenie darczego, społecznego i kulturalnego wsi brze- powiatu działa ich obecnie 101. Z roku na rok skiej. Koszt powszechnej elektryfikacji wsi wyniósł zwiększa się majątek trwały Kółek. Już w roku 121 milionów złotych, nie licząc wielkiej wartości 1970 wartość majątku trwałego Kółek Rolniczych czynów społecznych ludności w postaci roboci- wynosiła 70 milionów złotych, na koniec zaś roku zny prostej i materiałów. To doniosłe osiągnięcie 1973 wartość ta wzrosła do 105.680.000 zł. Ogó- powiatu w latach 1945-75 bardziej szczegółowo łem Kółka Rolnicze posiadają 300 traktorów wraz opisał kronikarz w osobom rozdziale. z pełnymi zestawami maszyn rolniczych, 51 sno-  obwałowanie oraz regulacja rzek i potoków, powiązałek, 228 młockarni i wiele innych. Innymi zagospodarowanie użytków zielonych, meliora- inwestycjami, jakie zrealizowały Kółka Rolnicze, cje to drugie bardzo wielkie osiągnięcie naszego są garaże na pomieszczenie maszyn, magazyny powiatu w okresie trzydziestolecia. Kosztem oraz budynki do produkcji materiałów budow- ponad 406 milionów złotych przeprowadzono te lanych, napraw maszyn i sprzętu. Przybywa też prace, których efektem jest 136, 4 km uregulo- coraz więcej rolników posiadającyh własne trak- wanych rzek i potoków, 95, 4 km wybudowanych tory i inne maszyny. Rolnicy w naszym powiecie wałów ochronnych, 5.280 ha zagospodarowanych chętnie i w pełni korzystają z maszyn i sprzętu użytków zielonych, a przede wszystkim 18.058 posiadanego przez Kółka Rolnicze, zarówno do ha zmeliorowanych gruntów ornych. Do najważ- prac polowych, jak i transportu rolniczego niejszych osiągnięć melioracyjnych należy regu- W okresie trzydziestu lat zużyto łącznie niemal lacja Uszewki, budowa urządzeń nawadniających 200 tys. ton nawozów sztucznych. W roku 1972/73 w Niedzieliskach, Strzelcach Wielkich, Zabawie zużycie nawozów na 1 ha użytków rolnych wzrosło i Woli Radłowskiej. Zagadnienie to bardziej szcze- do 92, 7 kg czystego składnika NPK. gółowo opisał kronikarz w osobnym rozdziale, W skali rocznej zużywa się średnio 220 ton róż- gdyż było to wielkie osiągnięcie, które zasługiwało nych środków chemicznych do walki ze szkodni- na specjalne potraktowanie. Podobnie jak przy kami oraz chorobami roślin. elektryfikacji, tak i w tej dziedzinie włożono wiele Należy jeszcze wymienić jako bardzo ważny dobrowolnego społecznego wysiłku działaczy i lud- czynnik w podniesieniu produkcji rolnej i hodow- ności w powodzenie tych przedsięwzięć. lanej prowadzenie od wielu lat systematycznych  celem podniesienia stanu zdrowotności bydła szkoleń rolniczych. Odbywają się one we wszyst- i innych zwierząt hodowlanych wybudowano kosz- kich wsiach w okresie jesienno-zimowym z prak- tem 6 milionów złotych 7 lecznic weterynaryjnych, tyką we własnym gospodarstwie rolnym. Kończą a to w: Brzesku, Szczurowej, Zakliczynie, Wojni- się wydawaniem zaświadczeń o posiadaniu upraw- czu, Czchowie, Borzęcinie i Porąbce Uszewskiej. nień do prowadzenia gospodarstw rolnych, co ma  wybudowano 10 agronomówek w miejsco- dla rolników duże znaczenie np. przy dziedziczeniu wościach: Wojnicz, Borzęcin, Zaborów, Szczu- gospodarstw. Dodać do tego należy prowadzenie rowa, Biskupice Melsztyńskie, Zakliczyn, Gnoj- w powiecie kilku szkół przysposobienia rolniczego. nik, Zabawa, Porąbka Iwkowska i Szczepanów. Uczęszcza do nich młodzież przez okres trzech lat, W budynkach tych, które posiadają też pracownie, nabywając kwalifikacje do samodzielnego prowa-

53 Jan Burlikowski dzenia gospodarstw rolnych. Uzyskuje też prawo Do zwiększenia opłacalności hodowli drobiu przy- do kontynuowania nauki w skróconym zakresie czyniło się ograniczenie wypadków pomoru drobiu w technikach rolniczych. w wyniku budowy sieci lecznic weterynaryjnych Nie można też pominąć niezwykle pożytecz- i masowe objęcie kur szczepieniami ochronnymi. nej roli, jaką w zakresie podniesienia kultury rol- W 1957 r. uruchomiono na terenie Państwowej nej spełnia Zespół Szkół Rolniczych w Wojniczu, Stadniny Koni w Zagórzycach stację hodowli raso- a więc Państwowe Technikum Rolnicze stacjo- wych rozpłodników i nastąpiło rozpoczęcie sztucz- narne i zaoczne oraz Zasadnicza Szkoła Rolnicza. nej inseminacji bydła. Wkrótce zaczęły powstawać Szereg osób z powiatu brzeskiego i z innych powia- na terenie powiatu punkty inseminacyjne. Ze sta- tów uzupełnia tu swoje wykształcenie rolnicze cji inseminacyjnej w Zagórzycach korzystali także w ramach Rolniczego Technikum Telewizyjnego. rolnicy z innych powiatów dla podniesienia war- W wyniku poniesionych nakładów inwestycyj- tości użytkowej posiadanego bydła. Ostatnio nie- nych, a także pozainwestycyjnych. jak wyżej wyka- którzy rolnicy przestawiają swoje gospodarstwa na zanych, wzrosła ogólna kultura agrarna. Prze- hodowlę bydła. W Jadownikach Bolesław Duc pro- ciętna wydajność zbóż wynosi obecnie 24, 4 q/1ha wadzi wzrocową oborę rolniczego zespołu hodowla- (przeciętna czterech podstawowych zbóż), ziemnia- nego złożonego z trzech rolników. Obecnie hoduje ków – 160 q/1ha, buraków cukrowych 330 q/1ha. 45 bukatów. Obora jest zmechanizowana, wybudo- Jakkolwiek nie są to jeszcze osiągnięcia mak- wana kosztem 1.300 zł. i pomieści 60 sztuk. symalne i pod tym względem jest jeszcze dużo do W Gnojniku nowoczesną oborę na 40 bukatów zrobienia, to jednak warto tu przytoczyć dane wyj- prowadzą Władysław i Józef Ruszajowie. Obora ściowe. Przed wojną i w czasie wojny przeciętna jest zmechanizowana, również w sposób mecha- wydajność czterech podstawowych zbóż wynosiła niczny usuwa się nawóz. około 1q z 1ha. W 1957 r. wydajność ta wzrosła do We Wróblowicach (gmina Zakliczyn) znajdują 16, 4 q/1ha, w 1965 r. wynosi 17, 8 q/1ha, roślin się nowoczesne obory Władysława Bujaka, rolnika oleistych 17 q, ziemniaków 180 q, buraków cukro- posiadającego 7, 8 ha pola, który wybudował oborę wych 260 q z 1ha. W 1969 r. wydajność cztrech na 60 bukatów i drugą na 30 bukatów. Posiada podstawowych zbóż wzrosła do 20, 3 q na 1ha, własny ciągnik, samochód Żuk i ciężarowy samo- ziemniaków 200 q na 1 ha i buraków cukrowych chód Lublin. Uzyskał dyplom uznania i I miejsce 356 q z 1ha. Wyniki w plonach, szczególnie roślin w ogólnopolskim konkursie o tytuł Mistrza Pro- okopowych, wahały się w niektórych latach, szcze- dukcji Zwierzęcej w Hodowli Bydła Rzeźnego, gólnie niekorzystnych dla tych roślin z uwagi na nadany mu przez Ministra Rolnictwa w 1973 r. warunki atmosferyczne. Drugą oborę na 60 bukatów posiada w tej wsi Jan Na terenie powiatu rozwija się ogrodnictwo Galas. i warzywnictwo. Powstało wiele szklarni, szczegól- Na znacznie mniejszą skalę hodowlę bydła nie bujnie ta gałąź gospodarki rozwija się w Czcho- rzeźnego prowadzą jeszcze inni rolnicy w po- wie i w okolicy. W 1968 r. na terenie powiatu było wiecie, jednak w sumie jest to jeszcze zbyt mało, już 51 szklarni o powierzchni ponad 13 tys. m2. jak na potrzeby i możliwości powiatu. Powyższe Jest to największa w województwie powierzchnia gospodarstwa hodowlane pozostają pod nadzorem upraw pod szkłem. i fachową opieką Krakowskiego Ośrodka Postępu Hodowla stanowi drugi ważny kierunek brze- Rolniczego w Karniewicach, który posiada swoją skiego rolnictwa. Stan pogłowia zwierząt gospo- placówkę w Brzesku. Kieruje nią mgr inż. Bartecki. darskich wykazuje stałą tendencję zwyżkową i wy- Szereg rolników uzupełnia swoje dochody nosi aktualnie 44.643 sztuk bydła, 44.787 sztuk poprzez opłacalną kontraktację upraw. W rejonie trzody chlewnej, 2.156 sztuk owiec i 8.199 sztuk północnym powiatu, szczególnie na terenie Woli koni. Na 100 ha użytków rolnych przypada więc Przemykowskiej, a także we wsiach: Górka, Nie- 76, 2 sztuk bydła, 76, 4 sztuk trzody chlewnej, 3, dzieliska, Strzelce Wielkie i Małe i innych w gmi- 7 sztuk owiec i 13, 9 sztuk koni. Dane z roku 1968 nie Szczurowa, rolnicy kontraktują tytoń. W środ- wykazują odpowiednio: bydło – 69, 4 szt., trzody kowej części powiatu kontraktowany jest rzepak. chlewnej – 57, 9 szt., owiec – 4, 4 szt. i 14 szt. koni Stałą troskę o rozwój rolnictwa w powiecie na 100 ha użytków rolnych. Na terenie powiatu wykazały władze powiatowe, a więc Komitet rozwinęła się też hodowla zwierząt futerkowych. Powiatowy PZPR, PK ZSL, Prezydium PRN Prowadzone są hodowle królików ras – baran fran- z długoletnim przewodniczącym Tadeuszem Bały- cuski, niebieski, wiedeński, tchórzofretek, nutrii, sem, a także od strony kierownictwa fachowego lisów srebrnych. Wydział Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium PRN Duże zainteresowanie rolników w powiecie z jego długoletnim kierownikiem mgr inż. Stani- wzbudza hodowla drobiu. Szczególnie od czasu, sławem Majem. gdy w Brzesku wybudowano zakład wylęgu drobiu.

54 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

1. Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna Obiekt zatrudnia 50 pracowników w grupach: w Filipowicach rybackiej, melioracyjnej i budownictwa. Pod obiekt W wyniku przemian październikowych 1956 r. na Przyborów podlegają obiekty w Krzyżu koło Tar- terenie powiatu brzeskiego rozpadły się wszystkie nowa, w Skrzyszewie Starym oraz w Zdziarach. spółdzielnie produkcyjne z wyjątkiem jednej, w Fi- Kierownikiem gospodarstwa rybackiego w Przy- lipowicach. Gospodarowała ona na gruntach prze- borowie jest inż. Wiesław Mauer, który ukończył jętych w wyniku reformy rolnej od byłych właści- studia inżynierii rybactwa śródlądowego i mor- cieli ziemskich. Ogólny obszar Spółdzielni wynosi skiego w Wyższej Szkole Rolniczej w Szczecinie. 106, 60 ha, w tym grunty orne 88, 55 ha. Założona została w 1952 r. Pierwszym przewodniczącym 3. Spółdzielczość mleczarska został Józef Łękawski. Później przewodniczącymi Rozwijaniu przez rolników hodowli bydła mlecz- byli kolejno: Piotr Błoniarczyk, Józef Mika, Stani- nego sprzyja dobrze zorganizowana sieć skupu sław Opioła, Edward Nędza, Julian Stanuch, Jan mleka i spółdzielni mleczarskich oraz korzystny Borowiec, Ireneusz Czubak. zbyt mleka. Oprócz Okręgowej Spółdzielni Mle- Obecnie przewodniczącym jest Tadeusz Piętka. czarskiej w Szczurowej z dużym zakładem mleczar- Spółdzielnia ma 22 członków. Aktualnie posiada skim w tej miejscowości, (zakład ten został szcze- 61 sztuk bydła, 242 sztuki trzody chlewnej, w tym gółowo opisany w dziale I. Przemysł), na terenie 196 tuczników, 36 warchlaków, 10 macior. 50% powiatu istnieją jeszcze inne zakłady mleczarskie. obszaru Spółdzielni zajmują zboża. Wydajność Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Brze- czterech podstawowych zbóż wynosiła ostatnio sku rozwija działalność na terenie położonym na 40, 5 q z jednego hektara. Spółdzielnia prowadzi południe od toru kolejowego i swoim zasięgiem warsztat stolarski, w którym wykonuje usługi na obejmuje 73 wsie. Posiada zakłady mleczarskie zamówienia ludności. W 1975 r. uzyskała dochód w Zakliczynie, Tymowej, a do roku 1965 posia- 887 tys. zł., z tego do podziału na członków przy- dała też w Dołach. Zakład w Tymowej produkuje padło 794.870 zł. Wartość dniówki obrachunkowej sery salami. Zakład w Zakliczynie sery zamoj- wyniosła 80 zł. skie, puławskie, a także masło i mleko w proszku. Spółdzielnia posiada nowy spichlerz wraz W Brzesku przy Rolniczym Zakładzie Doświad- z magazynem nawozowym, nową chlewnię i oborę, czalnym Akademii Rolniczej istnieje punkt prze- a także nowy budynek, w którym mieści się war- robu mleka własnego. Oddziela się tam śmietanę sztat stolarski. do bezpośredniego spożycia przez ludność, a pozo- stałe mleko przeznacza się dla potrzeb własnych 2. Państwowe Gospodarstwo w Przyborowie zakładu. W Przyborowie (gmina Szczepanów) znajduje się Na terenie działalności Okręgowej Spółdzielni Państwowe Gospodarstwo Rybne. Oficjalna nazwa Mleczarskiej w Brzesku działa 13 punktów skupu brzmi Państwowe Gospodarstwo Rybne Kraków, mleka, czyli tzw. zlewnie. Nowe budynki do tego Zakład Rudze, Obiekt Przyborów. celu wybudowano w Gwoźdźcu, Stróżach, Jurko- Gospodarstwo utworzone zostało ze stawów wie, Sufczynie, Jadownikach i Gnojniku. przejętych od byłego właściciela Włodzimierza W 1974 r. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska Łasińskiego i jego siedzibą jest dwór tegoż właś- w Brzesku skupiła 8.973 litrów mleka. Spółdziel- ciciela, odpowiednio wyremontowany i przebudo- nia posiada własny sklep w Brzesku przy skrzyżo- wany. W budynku przeprowadzono szereg adap- waniu ulic Mickiewicza i Okocimskiej, gdzie też na tacji, jak centralne ogrzewanie, woda, światło piętrze mieszczą się biura Spółdzielni. Do 1968 r. elektryczne itp. Umeblowany jest stylowymi, ludo- prowadziła sezonowo pijalnię mleka w Czchowie, wymi meblami. Nadto dla gospodarstwa zajęto w budynku przez siebie zbudowanym na Zaporze. opuszczony sąsiedni dwór, który również odpo- Aktualnie prezesem Okręgowej Spółdzielni wiednio przebudowano. Mleczarskiej jest Janina Hnatowicz. Spółdzielnia Stawy rybne znajdują się w Rudy-Rysiach, zatrudnia łącznie 138 pracowników, a nadto 20 Przyborowie-Łachmańcu i Przyborowie-Chobcie. zlewniarzy i 56 wozaków. Ogółem obiekt ten ma 102, 79 ha, w tym 76, 58 ha Zakład Mleczarski w Zakliczynie, który został stawów, reszta to grunty orne. oddany do użytku w 1957 r. produkuje rocznie 180 W gospodarstwie oprócz hodowli ryby han- ton serów, 70 ton masła, 5 ton mleka w proszku, dlowej prowadzi się, drugą w Polsce wylęgarnię 10 ton kazeiny. Zatrudnia 18 pracowników. Kie- ryb w wodzie podgrzewanej w Rudy-Rysiach. Pod rownikiem od 1957 r. tj. od początku działalności szkłem, przy sztucznym zapłodnianiu prowadzona Zakładu jest Włodzimierz Jastrząb. jest wylęgarnia szczupaka, karpia, a czynione są Omawiając spółdzielczość mleczarską należy próby z sumem. Ostatnio przy stawach prowa- nadmienić o Okręgowej Spółdzielni Mleczar- dzone są prace modernizacyjne. skiej w Przybysławicach, która z początkiem

55 Jan Burlikowski

1973 r. została włączona do Okręgowej Spół- cheki podlega Wyższej Szkole Rolniczej w Krako- dzielni w Szczurowej, ale do tego czasu działała wie – łącznie 828, 52 ha, natomiast Łazy, Łoso- samodzielnie. Obchodziła ona w 1962 r. 50 lecie sina Dolna, Zagórzyce – 32.205 ha przydzielono swojej działalności, została ona bowiem założona Stadninie Koni w Chyszowie. Obecnie w skład w 1912 r. W tym roku, dnia 13 czerwca wpisana Rolniczego Zakładu Doświadczalnego Akademii została do rejestru Sądu Okręgowego w Krakowie, Rolniczej w Krakowie wchodzi Gospodarstwo co prawnie oznaczało początek jej działalności. Pomianowa, będące głównym obiektem produk- Organizatorem tej Spółdzielni był Jan Matura, cyjnym, w którym znajduje się ogród kwiatowy dyrektor miejscowej szkoły. Został on prezesem i ogród warzywny oraz Gospodarstwo Poręba Spyt- Spółdzielni. Pierwszymi członkami Zarządu byli kowska z Okocimiem Dolnym i Górnym, mające Franciszek Kusior i Jan Fela – kasjer. Pierwszym charakter uzupełniający – farmowy. Posiadają one kierownikiem zakładu mleczarskiego został Paweł zabudowania mieszkalne i produkcyjne. Klimek, który pełnił tę funkcję do 1936 r. Rolniczy Zakład Doświadczalny Okocim Rok 1929 przyniósł dalszy rozwój tej Spół- z siedzibą w Brzesku przy ul. Mickiewicza jest dzielni. Rozszerzyła ona swój zasięg działania od 1 stycznia 1957 r. obiektem dydaktycznym, na cały szereg okolicznych wsi, w tym również naukowo-badawczym i produkcyjnym, jako Gospo- z powiatu tarnowskiego. Przybyło wtedy wielu darstwo Rolne Akademii Rolniczej w Krakowie. nowych członków. Szczególny zaś jej rozwój nastą- Przeznaczony jest na szkolenie studentów pił po wojnie. W latach 1952-57 wybudowano nowy w czasie praktyk semestralnych, magisterskich zakład mleczarski. Po wojnie wybudowano nowe i wakacyjnych oraz uczniów z Techników Rolni- zlewnie mleka we wsiach Zabawa i Przybysławice czych, Ogrodniczych i Mechanizacji Rolnictwa. w powiecie brzeskim oraz Pasieka Otwinowska W hotelu studenckim, który posiada stołówkę, w powiecie tarnowskim. można zakwaterować i wyżywić 40-50 studentów. Od roku 1957, do chwili obecnej, kierownikiem Studenci Akademii Rolniczej odbywają praktyki Zakładu Mleczarskiego w Przybysławicach jest semestralne od maja do września oraz miesięczne Eugeniusz Michałowski. w okresie wakacji. Uczniowie z techników odby- wają praktyki od czerwca do sierpnia. 4. Rolniczy Zakład Doświadczalny Okocim Na terenie Zakładu prowadzone są prace Akademii Rolniczej w Krakowie naukowo-badawcze przez instytuty Akademii Rol- W roku 1945 majątek ziemski barona Goetza przy- niczej w Krakowie: dzielony został Wojewódzkiemu Urzędowi Ziem- – Instytut Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa skiemu w Krakowie. W rok później przyłączony – Instytut Hodowli i Technologii Produkcji został do Państwowych Zakładów Przemysłowo- Zwierzęcej Rolniczych, które podlegały Państwowym Nieru- – Instytut Uprawy Roli i Roślin chomościom Rolnym w Poznaniu. W roku 1948, – Instytut Gleboznawstwa, Chemii Rolnej gdy powstały Zespoły Państwowych Gospodarstw i Mikrobiologii Rolnych, przyłączono do Zespołu gospodarstwa – Instytut Produkcji Ogrodniczej w Łososinie Dolnej oraz Bieńkowicach. W 1948 przyłączono do Zespołu Okocim – Staniątki, Łęż- Instytut Hodowli i Technologii Produkcji Zwie- kowice, Łazy i Ostrów Szlachecki o łącznym obsza- rzęcej posiada własny inwentarz doświadczalny: rze 650 ha oraz Gospodarstwo Rybne Przyborów 60 sztuk buhajów i 60 krów, zaś Instytut Uprawy o obszarze 60 ha położone w powiecie brzeskim. Roli i Roślin oraz Gleboznawstwa, Chemii Rol- W 1950 r. przyłączono Łęki Dziewińskie koło Pusz- nej i Mikrobiologii własne, wydzielone poletka czy Niepołomickiej o obszarze 232 ha. doświadczalne. Z chwilą organizowania Zespołu Kraków Obecnie RZD Okocim posiada ogółem 343, 02 w 1951 r., Zespół Okocim przekazał temu Zespo- ha powierzchni, w tym 194, 60 ha gruntów ornych, łowi Gospodarstwo Staniątki i Łężkowice, a Go- 40 ha łąk, 56, 25 ha pastwisk, 12, 04 ha sadów. spodarstwo Przyborów Zespołowi Rybackiemu W roku 1973/74 RZD uzyskał następujące Kraków. Zespół Okocim jako jednostka ukształto- wyniki w wydajności roślin: pszenica 35, 09 q/1ha, wał się w 1951 r. Obejmował wówczas Gospodar- jęczmień 30 q/1ha, owies 24, 6 q/1ha (razem zbo- stwa – Pomianowa z Okocimiem Górnym i Zagó- żowe przeciętnie 32, 8 q/1ha); rzepak 21, 2 q/1ha, rzycami, Poręba Spytkowska z folwarkiem Okocim ziemniaki 197, 9 q/1ha, buraki cukrowe 350q/1ha, Dolny, Łososinę Dolną, Łazy, Ostrów Szlachecki buraki pastewne 859 q/1ha, siano łąkowe 51 q/1ha. oraz Bieńkowice z Łękami Dziewińskimi. Zdecydowana większość towarowej produkcji Do 1956 r. Zespół podlegał Centralnemu Związ- polowej przekazywana jest do Centrali Nasiennej kowi Hodowli Koni, a od 1957 r. Pomianowa, (kwalifikującej zboża) oraz punktów skupu prze- Poręba Spytkowska, Bieńkowice, Ostrów Szla- mysłu rolnego.

56 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

RZD Okocim prowadzi hodowlę bydła i trzody około 20 ha intensywnych sadów jabłoniowych, chlewnej. Posiada, wg stanu w czerwcu 1975 r.: a w dalszej perspektywie 30 ha. Ogółem dotych- bydło – 407 sztuk (w tym 91 krów, reszta to czas nasadzono na powierzchni 11, 5 ha – 5.402 jałówki, cielęta, bukaty, bukaty doświadczalne), sztuki różnych odmian jabłoni. trzoda chlewna -128 sztuk, konie – 17 sztuk. Zakład posiada potrzebne do pracy ciągniki Hodowlą objęte jest bydło rasy nizinnej czarno- i maszyny, a mianowicie: 11 ciągników, 2 silniki białej oraz trzoda chlewna rasy w.b.p. Oprócz tych elektryczne, 3 samochody ciężarowe, 17 przyczep, podstawowych działów RZD prowadzi produkcję szereg maszyn do uprawy roli, nawożenia, ochrony ogrodniczą, a więc: roślin, zbioru zielonego, siana i słomy, zbioru zbóż i okopowych, maszyny i urządzenia potrzebne a) Kwiaciarstwo w hodowli bydła i trzody chlewnej, różne maszyny Specjalnością i kierunkiem produkcyjnym ogrodu zainstalowane w magazynach i warsztatach. kwiatowego, założonego jeszcze w roku 1913 przez Rolniczy Zakład Doświadczalny w okresie 30 byłego właściciela Jana Goetza, który wybudował lecia dokonał szeregu inwestycji: wówczas dwie szklarnie, jest uprawa azalii od roku – wybudowano nowe warsztaty mechaniczne, 1932 i storczyków od 1937 r. W 1917 r. wybudo- kuźnię i stolarnię, wano dwie dalsze szklarnie, w 1927 r. tzw. szklarnię – w latach 1970-71 wybudowano nowe garaże jarzynową. Ogólna powierzchnia szklarni „starych” dla ciągników i samochodów, wynosi 820 m2, a powierzchnia użytkowa 620 m2. – w latach 1965-70 wybudowany został maga- W roku 1955 wybudowana została i oddana do zyn do przechowywania zbóż, rzepaku, bobiku użytku szklarnia „nowa” o powierzchni ogólnej oraz zakupionych pasz treściwych, 930 m2 i 629 m2 powierzchni użytkowej. Składają – w latach 1973-74 zbudowane zostały dwa się one z dwóch szklarni ogólno-użytkowych, do silosy zbożowe o pojemności 30 ton każdy, produkcji kwiatów o powierzchni ogólnej 240 m2 – w miejsce zniszczonej pożarem stodoły w Go- każda, dwóch szklarni z parapetami do uprawy spodarstwie Pomianowa, w 1971 r. wybudowano kwiatów doniczkowych o powierzchni ogólnej wiatę na maszyny oraz magazyny paszowe, 190 m2 każda oraz jednej szklarni o charakterze – wybudowano magazyn blaszany o po- mnożarki o powierzchni ogólnej 90 m2. Wszystkie wierzchni składowej około 400 m2, szklarnie posiadają centralne ogrzewanie wodne – cały teren magazynowy został utwardzony z własnych kotłowni. celem polepszenia warunków składowania węgla Oprócz szklarni Zakład posiada około 30 okien i koksu, inspektowych wykorzystywanych do produkcji roz- – wybudowano 3 brogi do składowania siana sad oraz przechowywania azalii, storczyków itp. i słomy, Obok szklarni znajduje się około 0, 5 ha gruntów – wybudowano w ogrodzie warzywnym budynek ornych przeznaczonych do produkcji kwiatów i po- socjalny, midorów oraz przygotowywania ziemi do szklarni. – w latach 1970-75 wybudowany został blok Wachlarz produkcyjny uprawianych kwiatów jest mieszkalny dla sześciu rodzin oraz rozpoczęto bardzo szeroki, głównym jednak kierunkiem pro- budowę drugiego, dukcyjnym jest uprawa azalii i storczyków. – przeprowadzono kapitalny remont w bu- Produkcja kwiaciarska sprzedawana jest na dynku mieszkalnym Zamłynie dla dziesięciu rodzin, terenie zakładu lub wysyłana do kwiaciarni Kra- – wyremontowano budynek mieszkalny w Go- kowa, Zakopanego, Łodzi, Warszawy i Sopotu. spodarstwie Poręba Spytkowska dla sześciu rodzin Z produkcji kwiatów Zakład uzyskuje rocznie prze- oraz w Okocimiu Dolnym dla dziesięciu rodzin ciętnie 1.100 tys. zł. dochodu. emerytów, – wyremontowano budynek mieszkalny dla b) Produkcja warzywniczo-sadownicza trzech rodzin przy ul. Robotniczej nr 1 i dla sześ- W skład produkcji warzywniczej wchodzi uprawa ciu rodzin pod nr 4, sałaty w szklarniach i inspektach oraz rozsady – wyremontowano mieszkania dla czterech warzyw i kwiatów. Średnie wpływy ze sprzedaży rodzin w ogrodzie kwiatowym oraz dla dwóch w ostatnich latach wynosiły 250-300 tys. zł. Prze- rodzin w ogrodzie warzywnym, widuje się zaniechanie tej produkcji. – dobudowano piętro na budynku administra- W 1972 r. zakład dokonał nasadzeń sadu jabło- cyjnym, co przyniosło dodatkowe trzy mieszkania. niowego na powierzchni około 5, 5 ha, a w r 1974 r. na terenie byłego ogrodu warzywnego dalsze 6 ha. Ogółem Rolniczy Zakład Doświadczalny Aka- Przewiduje się jeszcze nasadzenia na powierzchni demii Rolniczej dysponuje 84 mieszkaniami o 206 około 8 ha na terenie pomiędzy obecnym sadem, izbach, z czego 66 izb zajmują emeryci, a 10 obcy a szpitalem. Łącznie zatem RZD posiadał będzie lokatorzy.

57 Jan Burlikowski

Rolniczy Zakład Doświadczalny zatrudnia ogó- – prowadzenie działalności na rzecz przemian łem 140 osób, w tym: w dziale naukowym 2, admi- społecznych w rolnictwie, nistracyjno-technicznym 15, w produkcji roślinnej – zwiększenie aktywności społeczno-zawodo- 38, w produkcji zwierzęcej 25, w mechanizacji 12, wej rolników, w brygadzie remontowo-budowlanej 32, pracow- – rozwój i unowocześnienie produkcji rolnej ników obsługowych 7, stażystów 6. Pracowników oraz wdrażanie postępu w gospodarstwach indy- umysłowych wypada 7 na 100 ha użytków rolnych, widualnych, pracowników fizycznych 40, na 1 pracownika umy- – organizowanie gospodarstw specjalistycznych słowego przypada 6 fizycznych. i zespołów rolników indywidualnych oraz innych Zaznaczyć należy, że RZD Okocim osiągnął form zespołowej produkcji rolnej. znaczne sukcesy w swojej pracy, szczególnie w za- kresie hodowli. Posiada liczne medale z wojewódz- W powiecie brzeskim zorganizowano Kółka Rol- kich pokazów bydła za zdobycie I miejsca w ho- nicze w 1957 r. Wtedy też zorganizowano Powia- dowli bydła. towy Związek Kółek Rolniczych. Pierwszym preze- Materiał zarodowy bydła i trzody chlewnej zby- sem PZKR został działacz ludowy, Stanisław Dadej wany jest przez Zakład za pośrednictwem Przed- z Maszkienic. W tym czasie stanowisko prezesa nie siębiorstwa Obrotu Zwierzętami Hodowlanymi na było opłacane, aż do roku 1972, w którym to roku terenie województwa i częściowo całej południowej objął to stanowisko Józef Szczerba. Pierwszym sekre- Polski. Materiał rzeźny bydła sprzedawany jest na tarzem PZKR był Jan Piekarski, rolnik z Jaworska, eksport lub do Centrali Mięsnej. a od 1963 r. stanowisko to objął Józef Szczerba. Dodać również należy, że RZD z Gospodarstwa Na swoją działalność Kółka Rolnicze od 1959 r. Pomianowa wydzielił i odstąpił około 15 ha ziemi czerpią środki finansowe z Funduszu Rozwoju Rol- na potrzeby miasta Brzeska, a w szczególności nictwa, którego wysokość roczna waha się w grani- pod budowę Szpitala Powiatowego oraz kolonii cach od 3 do 4 milionów złotych. Fundusz ten jest domków jednorodzinnych. wydzielany z wpływów z podatku gruntowego. Aktualnie dyrektorem Rolniczego Zakładu Pierwszy ciągnik w powiecie, marki Zetor, Doświadczalnego Okocim Akademii Rolniczej zakupiło Kółko Rolnicze w Porąbce Iwkowskiej, w Krakowie jest dr Jan Garlacz. następnie Kółko w Jaworsku. Obecnie na tere- Długoletnim kierownikiem ogrodu warzyw- nie powiatu działa 101 Kółek Rolniczych z liczbą nego jest Józef Płachta. Od wielu lat kierownikiem 13.200 członków. Z biegiem czasu połączyły one ogrodu kwiatowego jest Henryk Okoński, wybitny swoje wysiłki w zakresie mechanizacji prac polo- fachowiec w tej dziedzinie. Jego sukcesem jest wych i transportu rolniczego, łącząc się w Między- m.in. to, że dzięki właściwej pielęgnacji oraz stwo- kółkowe Bazy Maszynowe, a począwszy od 1973 r. rzeniu odpowiednich warunków klimatycznych w Spółdzielnie Kółek Rolniczych. w prowadzonym przez niego ogrodzie zakwitł stor- Do najlepiej pracującyh Kółek Rolniczych zali- czyk o nazwie Winston Churchill, którego krzy- cza się Kółko w Bielczy, z długoletnim prezesem żówkę otrzymał z Anglii. Kwiat ten ma czerwone Władysławem Majewskim. Dobrze również pra- ubarwienie z białym obrzeżem. Warto dodać, że cuje Kółko Rolnicze w Łysej Górze, gdzie wyróż- pierwszy raz zakwitł on w Polsce, a nie w Anglii. nił się pracą Antoni Kopytko, Kółko w Jurkowie Trud i troskliwa opieka Okońskiego została więc z Franciszkiem Urygą, a w Łękach wyróżnia się wspaniale nagrodzona. Henryk Okoński, miłośnik aktywnością Jan Borowiec. W Zabawie długolet- kwiatów i zasłużony dla rozwoju ogrodu kwiato- nim działaczem w tamtejszym Kółku Rolniczym wego WSR odszedł na emeryturę w 1973 r. Kie- jest Jan Kowalczyk. Najstarszymi pracownikami rownikiem ogrodu od jego odejścia jest mgr Stani- w Powiatowym Związku Kółek Rolniczych są: sław Wiśniowski. Stanisław Maj (pracuje od 1 maja 1957 r.), Włady- sława Osak i Julian Wróbel. 5. Powiatowy Związek Kółek Rolniczych Przy Powiatowym Związku Kółek Rolniczych w Brzesku działa Rada Kół Gospodyń Wiejskich, która zrze- W wyniku zmian październikowych 1956 r. w miej- sza koła wiejskie. Kół tych jest na terenie powiatu sce Związku Samopomocy Chłopskiej utworzone 113 z 4.800 członkiniami. Przewodniczącymi Rady zostały Kółka Rolnicze. Są to dobrowolne organi- były kolejno: Janina Pakocka, Barbara Reczek, zacje społeczno-zawodowe rolników, posiadające a ostatnio Maria Beczwarzyk (żona dyrektora osobowość prawną. Poszczególne kółka wiejskie są szkoły w Gwoźdźcu). członkami Powiatowego Związku Kółek Rolniczych. Koła Gospodyń Wiejskich rozwijają na wsi bar- Celem kółek rolniczych jest poprawa warunków dzo pożyteczną działalność. Ich członkinie często życia i pracy ludności rolniczej oraz warunków są organizatorkami życia społeczno-kulturalnego socjalnych i kulturalnych mieszkańców wsi przez: w swojej wsi, a wszystkie prace wykonują społecz-

58 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 nie. Organizują więc dziecińce i punkty opieki nad Związkami branżowymi z ramienia PZKR opie- dziećmi w czasie pilnych prac polowych, kursy kował się długoletni pracownik-instruktor Kazi- kroju i szycia, prac ręcznych, gotowania, pieczenia mierz Sury. i prac domowych, racjonalnego żywienia, wychowu Do zakresu działania Powiatowego Zarządu cieląt i drobiu i inne kursy przydatne kobiecie na Kółek Rolniczych należy także prowadzenie wsi. Nadto organizują imprezy, jak przedstawie- Zespołów Przysposobienia Rolniczego. Szczególnie nia amatorskie, wycieczki krajoznawcze, różne intensywny ich rozwój przypada na lata 1967-72, imprezy rozrywkowe i kulturalne, dożynki, zabawy kiedy ich działalność była wspierana znacznymi itp. Kobiety, które zdobyły na kursach wiadomości dotacjami z budżetu państwa w postaci dopłat do w danej dziedzinie, nie zasklepiają ich w sobie, lecz materiału siewnego i hodowlanego dla kursantów. wiedzę i nabyte umiejętności przekazują innym. Nauka w Zespole Przysposobienia Rolniczego W tej pracy społecznej wyróżniły się Koła: w Ły- polegała na konsultacjach w okresie zimy dotyczą- sej Górze z działaczką Stefanią Kanią, w Gwoźdźcu cych wiadomości teoretycznych z zakresu rolni- z Marią Beczwarzyk, w Iwkowej z działaczką Iwoną ctwa i hodowli oraz na pracy praktycznej w ciągu Repetowską, w Zabawie z Karoliną Piotrowską, wiosny, lata i jesieni we własnym gospodarstwie. w Wojniczu z Janiną Kawą, w Biadolinach Radłow- Nauczanie odbywało się na trzech poziomach. skich z Heleną Jakubas. Każdy poziom kończył się egzaminem, do poziomu W pracy terenowym Kołom pomagały instruk- drugiego przed komisją społeczną, a poziom trzeci, torki ds. Kół Gospodyń Wiejskich przy Zarządzie ostatni przed komisją państwową, powołaną przez Powiatowym – kolejno: Władysława Dudek, Zofia Przewodniczącego Prezydium WRN. Świadectwo Twardowska, Łucja Szczepanik, Stefania Zapiór. końcowe uprawnia do wstępu do trzyletniego Zarówno Kółka Rolnicze jak i Koła Gospodyń Technikum Rolniczego (normalnie 5 lat) i daje wiejskich spełniają w powiecie bardzo ważną rolę. uprawnienie do dziedziczenia gospodarstwa, jako Kółka Rolnicze współdziałają z Gminnymi Spół- kwalifikowanemu rolnikowi. Sprawy te w Powia- dzielniami Samopomoc Chłopska, Spółdzielniami towym Związku Kółek Rolniczych w latach 1967- Mleczarskimi, Bankiem Spółdzielczym, służbą 74 prowadziła instruktor Gabriela Pałka. zdrowia, a także ze wszystkimi innymi organiza- Absolwenci Zespołów Przysposobienia Rolni- cjami społecznymi działającymi na wsi. Celem tej czego skupiają się w Zespoły Młodego Rolnika. współpracy jest troska o intensyfikację produkcji Celem tych Zespołów jest dzielenie się doświadcze- rolnej, zaspokajanie potrzeb produkcyjnych i socjal- niami i osiągnięciami w rolnictwie. Zespoły otrzy- nych wsi, podejmowanie wspólnych przedsięwzięć mują pewną dotację na działalność kulturalno- w dziedzinie kultury, oświaty, sportu, turystyki, oświatową i turystyczno-krajoznawczą. Wycieczki zapewnienie porządku publicznego, bezpieczeń- turystyczno-krajoznawcze są tak planowane, aby stwa przeciwpożarowego, higieny i estetyki na wsi. w ich programie znajdowało się zwiedzanie przy- Przy Powiatowym Związku Kółek Rolniczych kładowego gospodarstwa rolnego lub hodowla- działają związki branżowe: nego, przeważnie Spółdzielni Produkcyjnej lub 1) Związek Hodowców Trzody Chlewnej Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Ostatnio z ośrodkiem na terenie gminy Dębno i z punk- w powiecie działa pożytecznie 13 takich Zespołów, tami na terenie całego powiatu. Działacze w tym spośród których najlepiej zespół we Wróblowicach Związku: Tadeusz Piekarz (prezes) i Aleksander (gmina Zakliczyn), którym zainteresowała się tele- Bobrowski, wizja, nagrywając tam audycję. 2) Związek Plantatorów Roślin Oleistych z ośrodkami Wesołów i Tymowa, 6. Państwowy Ośrodek Maszynowy w Dębnie 3) Związek Plantatorów Roślin Okopowych Państwowy Ośrodek Maszynowy w Dębnie powstał przeważnie w południowej części powiatu, a także w 1953 r. W szczerym polu przy szosie Dębno-Mel- w Zabawie. Działacze: Jan Ogonek z Wesołowa, sztyn wybudowano wtedy budynek warsztatów Stanisław Kowalczyk z Zabawy, naprawczych, skromny budynek administracyjny 4) Związek Hodowców Pszczół, który zrzeszał i dwa również bardzo skromne budynki mieszkalne wszystkich pszczelarzy z terenu powiatu, a w któ- dla pracowników, dla dwóch rodzin każdy. Two- rym działa Wojciech Góra z Brzeska, rzono wtedy wszystko od początku, od podstaw, bez 5) Związek Hodowców Koni z ośrodkiem w Bo- zaplecza technicznego, kwalifikowanej załogi, w wa- rzęcinie, w którym działa m.in. Franciszek Wycze- runkach prymitywnych i trudnych, a tym wszyst- sany z Borzęcina, kim brakom przeciwstawiono zapał i chęć działa- 6) Związek Hodowców Drobiu i Zwierząt nia, niejednokrotnie kosztem wielkich wyrzeczeń. Futerkowych z ośrodkiem w Brzesku, w Wojako- Był to więc czas wielkiego wysiłku i poświęcenia. wej, a punktami na terenie całego powiatu, w któ- Początkowo POM wykonywał jedynie usługi rym działali m.in. Kubala i Rybacki z Brzeska. traktorowo-maszynowe, a wartość tych usług

59 Jan Burlikowski w pierwszym roku działania, tj. w 1953 wynosiła a obecnie w Spółdzielniach Kółek Rolniczych, mon- 215 tys. zł. W 1954 r. POM rozpoczął wykonywa- taż i prowadzenie konserwacji urządzeń chłod- nie usług warsztatowych, w 1957 r. uruchomiono niczych w zlewniach i mleczarniach na terenie sprzedaż paliwa i części zamiennych. Następnie całego województwa krakowskiego, usługi wodno- w 1962 r. zorganizowano grupę instalacyjno- kanalizacyjne dla PGR z poszerzeniem tych prac montażową. Kolejnym etapem rozwoju było uru- na wieś, w których ta instytucja ma swoją siedzibę. chomienie w 1966 r. filii w Szczurowej, a w 1967 W planie POM ma takie zamierzenia, jak takiej filii w Wesołowie. W 1968 r. powołano dwie budowa przedszkola dla dzieci pracowników, międzykółkowe bazy maszynowe, a mianowicie budynku socjalnego ze stołówką i hotelikiem, w Szczurowej oraz w Wojniczu, zaś w roku następ- doprowadzenie gazu do zakładu i do mieszkań. nym taką bazę zorganizowano w Gnojniku. Dal- Państwowy Ośrodek Maszynowy w Dębnie szym etapem rozwoju POM w Dębnie było pod- wyróżnia się na terenie województwa krakowskiego jęcie w 1973 r. specjalizacji w zakresie remontów wynikami swojej pracy. Trzykrotnie we współza- kapitalnych przyczep D-81. wodnictwie przyznawano mu I miejsce w skali Działalność usługowo-produkcyjna stale wzra- wojewódzkiej, a to w latach 1962, 1968, 1972. stała. Jej wartość wynosiła w 1967 r. już 16, 4 mln Państwowy Ośrodek Maszynowy w Dębnie złotych, a w 1971 – 28, 9 mln zł. W tym czasie zatrudnia ogółem 180 pracowników oraz 30 ucz- usługi bezpośrednie dla rolnictwa zwiększyły się niów. Długo i wytrwale pracują tam: w wydziale z 13,9 mln zł. do 24 mln zł., tj. o 173%. Udział warsztatowym – Władysław Michałek, Teodor Sta- usług dla rolnictwa świadczonych przez POM chura, Antoni Płaneta, Augustyn Pałucki. W wy- wynosi 83% i jest to jeden z najwyższych wskaźni- dziale instalacyjno-montażowym – Kazimierz ków w skali wojewódzkiej. W 1974 r. wartość usług Gajda, Władysław Gargul, Zenon Gomularz, Tade- produkcyjnych świadczonych przez POM wynosiła usz Sowa, Zygmunt Janusz, Kazimierz Chamioło, już 48 mln zł. Józef Bojdo, w wydziale eksploatacji Stanisław W 1974 r. filie POM w Szczurowej i Wesołowie Kmieć i Antoni Gargul. przekazane zostały Kółkom Rolniczym dla Spół- Dyrektorzy POM kolejno – Józef Zadrużny, dzielni Kółek Rolniczych, tak samo jak Szczurowa, Michał Kostecki i od 1965 r. do chwili obecnej Sta- Wojnicz, Gnojnik. nisław Dziepak, za którego dyrektury przypada Po 1953 r., który był pierwszym rokiem działal- największy rozwój tej instytucji, tak ważnej dla ności POM, w następnych latach przeprowadzono rozwoju mechanizacji i w ogóle rolnictwa w powie- szereg inwestycji przyczyniających się do rozbu- cie brzeskim. dowy Ośrodka. I tak: – rozbudowano warsztaty naprawcze, podwaja- 7. Krakowskie Zakłady Drobiarskie w Kra- jąc powierzchnię użytkową, kowie Zakład Wylęgu Drobiu w Brzesku – wybudowano dwa budynki magazynowe na Zakład ten ma duże znaczenie dla hodowli drobiu. części zamienne i materiały masowe, Został założony w 1952 r. i mieścił się w budynku – wybudowano halę remontu przyczep, prywatnym przy placu Zwycięstwa, w 1957 r. – wybudowano na nowym placu zaplecze trans- został przeniesiony również do budynku prywat- portowe, nego przy ul. Głowackiego, obok mostu na Uszwicy. – przebudowano bazę paliw, W pierwszym budynku zainstalowano dwa apa- – wybudowano dwa budynki mieszkalne dla 12 raty wylęgowe, po 6.000 sztuk jaj każdy, tygodniowa rodzin każdy i jeden dla 4 rodzin, produkcja piskląt wynosiła 4.800 sztuk. Sezon – doprowadzono do zakładów i budynków trwał 20 tygodni. W drugim budynku prywat- mieszkalnych wodę z ujęcia na Dunajcu, nym zainstalowano już 8 aparatów o pojemności – rozbudowano budynek administracyjny, 3.600sztuk jaj każdy. Produkcja tygodniowa wyno- – wybudowano halę remontową na remont siła 9.600 piskląt przez 23 tygodnie w ciągu roku. kombajnów zbożowych i ziemniaczanych Od dnia 15 marca 1973 r. produkcja odbywa się w nowym, specjalnie wybudowanym do tego celu Państwowy Ośrodek w Dębnie wykonuje usługi budynku własnym przy ul. Starowiejskiej. Zainstalo- dla Kółek Rolniczych i indywidualnych rolników wano tam nowe typy aparatów wylęgowych KU-102 także w zakresie remontów maszyn wszystkich w liczbie 16, dające łączną produkcję tygodniową 56 rodzajów. Oczywiście wykonuje wszelkie prace tys. sztuk piskląt przez 24 tygodnie w ciągu roku. polowe, w tym także w zakresie chemizacji. Jaja do wylęgu pochodzą od kontrahentów, Inną dziedziną działalności POM jest prowadze- z którymi spisywane są odpowiednie umowy, kon- nie instalacji, tzw. małych form mechanizacji w obo- trahentami są indywidualni rolnicy. Otrzymują oni rach, fermach i zlewniach mleka. Nadto wykonuje: materiał hodowlany z różnych ośrodków hodow- budowę baz paliw płynnych w Kółkach Rolniczych, lanych na terenie kraju, np. z Gospodarstwa UJ

60 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Rząska koło Mydlnik, czy też z Gospodarstwa PAN Zwierząt, podległy bezpośrednio Wydziałowi Rol- – Góra koło Nowego Dworu. Liczba kontrahentów nictwa i Leśnictwa Prezydium WRN w Krakowie. stale wzrastała, np. w 1972 r. było ich 380, w 1975 r. Konie ze Stadniny przeszły do Janowa Podlaskiego już 1.035. Prowadzili oni fermy hodowlane na i do innych stadnin na terenie kraju. terenie całego powiatu. Jan Kural w Brzesku PZUZ Zagórzyce działał początkowo tylko na posiada fermę – 2.400 sztuk niosek, Adam Rzepa obszarze powiatu brzeskiego, później rozszerzono z Porąbki Uszewskiej i Józef Kiszka z Niedzielisk teren działania na powiaty bocheński, a następnie – tyle samo. Są to fermy największe w powiecie. nowosądecki i limanowski. Rozprowadzaniem piskląt do roku 1968 tru- Przygotowania trwały od stycznia i po przepro- dził się sam Zakład. Była to sprzedaż indywidu- wadzeniu koniecznych zmian i adaptacji, dnia 1 alna. Od 1969 r. sprzedaż była już zorganizowana. lipca 1962 r. nastąpiło oficjalne otwarcie Zakładu. Pisklęta otrzymywały Koła Gospodyń Wiejskich 1 lipca 1974 r. Zakład w Zagórzycach został połą- i one rozprowadzały je do gospodarstw indywi- czony z takim samym zakładem w Tarnowie, dualnych na swoim terenie. KGW miały jednak z tym, że dyrekcja siedzibę ustaliła w Brzesku, trudności transportowe, dlatego od 1971 r. dystry- wraz ze zmianą Zagórzyc na Brzesko. bucję prowadzi Państwowy Ośrodek Maszynowy, W początkowym okresie Zakład miał trudności który odbiera pisklęta z Zakładu i przewozi do Kół z przekonaniem rolników do tej formy unasiennia- Gospodyń Wiejskich. W 1974 zadania POM w tym nia krów, najwcześniej jednak przekonali się o po- względzie przejmują Spółdzielnie Kółek Rolni- żyteczności tej metody rolnicy powiatu brzeskiego czych i własnym transportem przewożą pisklęta i bocheńskiego, gdzie uzyskano 100% unasiennień. do KGW, które rozprowadzają je dalej do indywi- Na terenie limanowskiego i nowosądeckiego 65%. dualnych gospodarstw. W początkowym okresie Zakład posiadał 40 Ponieważ indywidualne gospodarstwa mają buhajów, w latach 1965-74 przeciętnie 60. Rasy: trudności z odchowem piskląt, do czasu aż pod- polska-czerwona, duńska czarna, nizinna czarno- rosną, odchowywane są one w tzw. zbiorowych biała, czerwono-biała, francuska charelaise, angiel- wychowalniach, prowadzonych przez KGW. ska aberdoon angus i jerney. Ostatnio zaś: czarno- Takich wychowalni w powiecie jest 24, m.in. biała, czerwono-biała, czarno-biała i charelaise. w Łysej Górze na 5.000 sztuk, w Maszkienicach Na terenie powiatu istnieją państwowe punkty na 3.000, w Porąbce Uszewskiej 3.000, w Olszy- unasienniania zwierząt w liczbie 50-60. Zakład nach 2.500, w Dołach 2.000. Są też wychowalnie prowadził w latach 1967-72 unasiennianie klaczy. w Tymowej i Iwkowej, Wojakowej. Uzyskują one W 1969 r. wykonano ten zabieg u około 300 kla- wysoki procent wychowu piskląt, wyrażający się czy. Zaniechano tego ze względów ekonomicznych liczbą 97,8. Do 1972 r. zakład prowadził wylęg i braku zainteresowania tym sposobem u właścicieli piskląt ras: leghorn, karmazyn, zielononóżka, klaczy, a także z racji innej polityki w tym zakresie new hampshire, w 1972 r. wycofano zielononóżki, w związku z przechodzeniem na mechanizację prac a wprowadzono krzyżówki podwójne. Do wychowu polowych, a tym samym ograniczenie hodowli koni. piskląt Zakład przydziela hodowcom specjalne Zakład w Zagórzycach podjął ciekawą inicja- mieszanki paszowe. tywę w zakresie unasienniania matek pszczelich. Kierownikami Zakładu byli kolejno: Bolesław Stacja, na terenie Bochni była pierwszą tego typu Baran, Franciszek Celiński, a od września 1970 w Europie. Prowadził ją dr Antoni Chwałkowski Stanisław Górski. i podlegała Wydziałowi Rolnictwa i Leśnictwa Pre- zydium WRN w Krakowie, lecz w 1972 r. została 8. Państwowy Zakład Unasienniania Zwie- z Bochni przeniesiona do Brzeska i podporządko- rząt w Zagórzycach wana Państwowemu Zakładowi Unasienniania Na krańcach Brzeska znajduje się folwarczek Zwierząt w Zagórzycach. Kierownikiem pozostał Zagórzyce, przed wojną własność barona Goetza. w dalszym ciągu dr Chwałkowski. Znajdowała się tam stadnina koni. Po wyzwoleniu Zakład przeprowadził szereg inwestycji. Wybu- stadninę tę przejęło państwo. Państwowa Stadnina dował oborę i oddał ją do użytku w 1953 r., zaś Koni należała do Zespołu PGR Okocim. Z dniem 1 w 1954 r. budynek administracyjny. Również stycznia 1967 r. nastąpiła reorganizacja i Stadnina w tym roku wybudowano dwa budynki miesz- Koni Zagórzyce przeszła pod zarząd Zespołu Chy- kalne dla pracowników, dla dwóch rodzin każdy. szów, pozostając na ograniczonym rozrachunku W 1957 r. wybudowano magazyn zbożowy, zaś gospodarczym. Od samego początku kierownikiem w latach 1962/63 wybudowano dwa budynki stadniny był fachowiec w tej dziedzinie – inż. Jan mieszkalne dla 4 rodzin każdy. W 1966 adapto- Tracz, repatriant ze Wschodu. wano jedną stację na laboratorium. W styczniu 1961 r. w miejsce Stadniny Koni Zakład cieszy się doskonałą opinią i jest licz- utworzono Państwowy Zakład Unasienniania nie odwiedzany przez fachowców krajowych i za-

61 Jan Burlikowski granicznych. Zakład zwiedzali uczeni i fachowcy Na terenie powiatu działa jeszcze 6 Banków z NRD, NRF, Rumuni, Szwajcarzy, Francuzi, Spółdzielczych. Wywodzą się one z kas Stefczyka. Duńczycy i inni. Zakład jest bowiem znany w Pol- Te banki to: Bank Spółdzielczy w Czchowie, obej- sce i wysoko oceniany. W latach 1974-75 uzyskał mujący swoim zasięgiem gminę Czchów; w Zakli- największą liczbę unasiennień w Polsce rocznie, czynie obejmujący gminę Zakliczyn; w Wojniczu a w innych latach zawsze utrzymywał się w czo- (wraz z gminą), w Szczurowej (oraz dla terenu łówce, zajmując drugie miejsce w kraju. gminy), w miejscowościach Iwkowa, Borzęcin i Za- Nic dziwnego więc, że zwiedzający uczeni zagra- bawa oraz dla ich gmin. niczni wpisywali do kroniki pochlebne opinie. Dnia Dyrektorami poszczególnych Banków są: 25 maja 1969 r. zwiedzał zakład Japończyk dr Y. Nis- Czchów – Genowefa Snajder, Zakliczyn – Włady- mikawa, prof. Uniwersytetu w Kioto, wybitny facho- sław Malski, Iwkowa – Rozalia Gutowicz, Wojnicz wiec w tej dziedzinie. W innym dniu wpisał się do – Zofia Przeklasa, Szczurowa – Władysław Cichy, kroniki prof. Charles Thibault z Uniwersytetu Pary- Borzęcin – Irena Boraca. skiego – fachowiec z dziedziny fizjologii zwierząt. Banki Spółdzielcze na terenie powiatu są samo- „Jestem zadowolony, że mogłem obejrzeć ten dzielne i podlegają bezpośrednio Centrali Spół- zakład i zobaczyłem dobrą stację i właściwą orga- dzielni Oszczędnościowo Pożyczkowych, Oddział nizację pracy. Życzę dalszych sukcesów w pracy” Wojewódzki w Krakowie. Od kilku lat jednak, – tę opinię wpisał i podpisał przedstawiciel Mini- dyrektor Banku Spółdzielczego w Brzesku jest peł- sterstwa Rolnictwa Zjednoczonej Republiki Arab- nomocnikiem CSOP dla innych banków na tere- skiej, Adel El Bana z Kairu. nie powiatu. Do jego zadań należy koordynowanie Zakład zatrudnia około 80 pracowników. Pierw- działalności wszystkich banków spółdzielczych szym dyrektorem był inż. Jan Tracz, nastepnie na terenie powiatu, przekazywanie i wyjaśnianie pełnił obowiązki dyrektora lekarz weterynarii, zarządzeń i instrukcji władz banków, zbieranie Zdzisław Kusa, potem mgr inż. Jan Bąk, obecnie i odpowiednie opracowanie zbiorczej sprawozdaw- inż. Aleksander Matras. czości, udzielanie instruktażu itp. Do najstarszych pracowników zakładu należą: Liczba członków w poszczególnych Bankach Jan Szydłowski z Jasienia, Józef Baran również Spółdzielczych wynosi: Brzesko – 5.440, Szczurowa z tej wsi, repatrianci ze Wschodu: Parańko, Wasy- – 2.569, Borzęcin – 2.098, Wojnicz – 2.069, Zakli- łek, Andrzej Kądziołko, Bronisław Wojciechowski, czyn – 2.294, Czchów – 1.884, Iwkowa – 1.260. Władysław Zawadzki. Razem w powiecie brzeskim członków spółdzielni oszczędnościowo pożyczkowych jest 17.614. 9. Spółdzielczość oszczędnościowo-pożyczkowa Ważne znaczenie w życiu wsi, a w szczególności Powiatowa Spółdzielnia Ogrodnicza w Brzesku w rozwijaniu rolnictwa posiada spółdzielczość Powiatowa Spółdzielnia Ogrodnicza w Brzesku roz- oszczędnościowo-pożyczkowa. Spółdzielczość ta poczęła swoją działalność z dniem 1 kwietnia 1958 r. prowadzi różne formy kredytowania rolnictwa, Inicjatorami powołania tej Spółdzielni byli: Stani- a oprócz tego, rachunki oszczędnościowe poszcze- sław Sady – zamieszkały w Porąbce Uszewskiej, gólnych członków. Na terenie powiatu spółdziel- Andrzej Bodzioch i Władysław Gurgul, również czość działa od chwili wyzwolenia pod nazwą z tej miejscowości, Stanisław Sikoń z Wielkiej Wsi, początkowo kas spółdzielczych, a później banków Jan Majewski z Zakliczyna, Andrzej Malina z Jur- spółdzielczych. Najlepiej rozwijał się Bank Spół- kowa, Stanisław Lechowicz z Brzeska, Adam Płaza dzielczy w Brzesku, wywodzący się od Towarzy- z Brzeska i Stanisław Węgrzyn z Dębna. Wszyscy stwa Zaliczkowego, założonego w 1874 r. Terenem są rolnikami. Spółdzielnię Ogrodniczą powołano działania obejmuje on miasto Brzesko oraz teren w ten sposób, że z podobnej Spółdzielni w Bochni, gmin Brzesko, Dębno, Szczepanów, Gnojnik – łącz- która obejmowała swoją działalnością również teren nie 30 okolicznych wsi. Teren ten zamieszkuje powiatu brzeskiego, wydzielono fundusz zasobowy około 45% całej ludności powiatu. Bank posiada 400 tys. zł. i przekazano nowo założonej Spółdzielni oddziały w Dębnie, Gnojniku, Szczepanowie oraz w Brzesku tę kwotę a także przekazano członków stały punkt kasowy przy Gminnej Spółdzielni z terenu powiatu brzeskiego w liczbie 501. Inicjato- Samopomoc Chłopska Okocim w Brzesku. Bank rom założenia własnej Spółdzielni chodziło przede ten zalicza się do najlepszych w województwie wszystkim o większe produkcyjne i materialne krakowskim, a kierował nim od początku tj. od zainteresowanie producentów warzyw i owoców na wyzwolenia do 31 stycznia 1975 r. zasłużony dzia- terenie powiatu brzeskiego. łacz społeczny – Adam Dzierwa. Od 1 stycznia Siedzibą Zarządu Spółdzielni stało się miasto 1975 r. dyrektorem Banku Spółdzielczego jest mgr Brzesko, a biura mieściły się w dwóch lokalach tj. Stanisław Maj, długoletni kierownik Wydziału Rol- przy ulicy Głowackiego 19, gdzie był zarząd i księ- nictwa i Leśnictwa Prezydium PRN w Brzesku. gowość oraz przy tej samej ulicy pod nr 29 – dział

62 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 handlowy. Z dniem 1 stycznia 1970 r. po wybudo- sklepów i dwa kioski; w Czchowie 1 sklep, w Zakli- waniu w Brzesku przy placu Żwirki i Wigury biu- czynie, Wojniczu, Łysej Górze, Borzęcinie, Szczu- rowca, jako wspólnej inwestycji z Bankiem Rol- rowej po jednym sklepie owocowo-warzywnym. nym, przeniesiono tam administrację. Na parterze Obroty w 1958 r. wynosiły w hurcie 6.211 tys. zł., umieszczono sklepy. w detalu 1 mln zł. W roku 1960 obroty hurtu wyno- W chwili utworzenia Powiatowej Spółdzielni siły 8.431 tys. zł., w detalu 1.585 tys. zł., w 1970 r. Ogrodniczej w Brzesku tj. w roku 1958 zrzeszała hurt – 22.972 tys. zł., detal 6.685 tys. zł., obroty prze- ona 501 członków, zaś stan członków na koniec twórni 4.646 tys. zł. W 1974 r.: hurt – 46.100 tys. 1974 r. zwiększył się do 2.995. zł., detal 20.162 tys. zł., w przetwórni 4.516 tys. zł. W pierwszym roku działalności spółdzielnia W okresie działalności Spółdzielni Ogrodniczej kontraktowała owoce i warzywa od 226 plantato- przeprowadzono następujące inwestycje: rów. W 1974 r. plantatorów warzyw było już 1.232, – w Brzesku przy placu Żwirki i Wigury wybu- zaś owoców 1.626. dowano biurowce na pomieszczenia biur Spół- Plantacje warzyw to – ogórki gruntowe i pod dzielni oraz trzech lokali sklepowych, szkłem, pomidory gruntowe i pod szkłem, kapu- – w Brzesku wybudowano przechowalnię owo- sta, cebula, buraki czerwone, marchew, pietruszka ców zdolną przechować 400 ton owoców i warzyw. i inne. Owoce to – jabłka, śliwy węgierki, czereśnie, Posiada ona 4 komory chłodzone oraz halę mani- truskawki, porzeczki, maliny i gruszki. pulacyjną. Przy przechowalni wybudowano wiatę W 1958 r. a więc w pierwszym roku działalności na opakowania. Spółdzielni skupiono 300 ton truskawek i 1.000 ton – sklep owocowo-warzywny w Brzesku przy ul. jabłek. W 1960 r. skupiono od plantatorów i produ- Browarnej, centów 310 ton truskawek, 773 tony jabłek i 554 – kioski owocowo-warzywne w Brzesku przy ul. tony warzyw, w tym 475 ton ogórków i 79 ton kapu- Żwirki i Wigury oraz przy stacji PKP, sty. W 1970 r. skupiono truskawek 450 ton, warzyw – sklepy owocowo-warzywne w Czchowie i Ły- 836 ton, w tym ogórków 750 ton, kapusty 86 ton, sej Górze, jabłek 2.500 ton, śliw 980 ton, czereśni 750 ton. – wybudowano dwa punkty skupu owoców W roku 1974 skupiono warzyw 2.203 tony, i warzyw w Łysej Górze i Porąbce Uszewskiej. w tym ogórków 1.650 ton, kapusty 250 ton, pomi- Spółdzielnia posiada program, według którego dorów 212 ton, cebuli 11 ton, buraków ćwikłowych planuje w roku 1980 skupić 10 tys. ton owoców 10 ton i marchwi 16 ton, inne warzywa 55 ton, i 12 tys. ton warzyw. W tym celu zakładane będą ziemniaki 85 ton i pieczarki 50 ton. Owoców sku- bloki uprawowe owoców i warzyw. Do 1974 r. piono 3.831 ton, w tym jabłka 2.176 ton, truskawki założono przez rolników indywidualnych 4 sady 180 ton, czereśni 301 ton, śliw 900 ton, porzeczek blokowe o powierzchni 45 ha łącznie, tj. w Łysej 120 ton, gruszek 60 ton, agrestu 30 ton i innych Górze, Faściszowej, Dębnie i Tymowej. Nadto owoców 64 tony. założono blok z krzewami jagodowymi w Niedź- Dostawcy owoców i jarzyn do Spółdzielni skon- wiedzy i blok szklarniowy w Zdoni. Przewiduje się centrowani są w bazach specjalistycznych. Gmina założenie w każdym roku, do 1980, dwóch bloków Wojnicz specjalizuje się w produkcji ogórków jabłoniowych, jednego bloku z drzewami owoców gruntowych, kapusty, buraka ćwikłowego oraz pestkowych, dwóch bloków z krzewami i jednego krzewów jagodowych. Gmina Dębno – produkcja bloku z warzywami. truskawek i krzewów jagodowych. Gmina Gnojnik W związku z dużym wzrostem skupu owoców – truskawki i śliwy węgierki. Gmina Iwkowa – i warzyw planuje się budowę dwóch punktów śliwy węgierki i jabłka. Gmina Zakliczyn – jabłka, skupu tj. w Czchowie i Zakliczynie oraz rozbu- czereśnie, śliwy węgierki i fasola. Gmian Borzęcin dowę przechowalni w Brzesku o dalsze 400 ton – ziemniaki, Czchów – warzywa szklarniowe oraz pojemności. Przewiduje się także budowę skle- pieczarki. pów w Borzęcinie i Szczurowej oraz uruchomienie Powiatowa Spółdzielnia Ogrodnicza w Brzesku nowych sklepów w Brzesku w blokach Spółdzielni eksportuje za granicę średnio rocznie 100 ton tru- Mieszkaniowej. skawek w stanie świeżym do Czechosłowacji, fasolę W nawiązaniu do nowego podziału admini- Jaś 60 ton/rocznie do Włoch, Francji i NRF oraz do stracyjnego kraju nastąpiła również odpowiednia 1970 r. 200 ton ogórków konserwowych i 100 ton zmiana w organizacji spółdzielczości ogrodniczej. kompotów do Czechosłowacji, NRD i Anglii. Powołano Wojewódzką Spółdzielnię Ogrodniczą Spółdzielnia posiada sezonowy Zakład Prze- w Tarnowie, zaś w byłych powiatach powstały twórstwa Owocowo-Warzywnego w Dębnie, Zakłady. Obecna więc nazwa Powiatowej Spół- powstały w 1968 r. dzielni Ogrodniczej w Brzesku brzmi obecnie Spółdzielnia posiada na terenie powiatu 16 Wojewódzka Spółdzielnia Ogrodnicza w Tarnowie, punktów sprzedaży detalicznej z tego w Brzesku, 6 Zakład w Brzesku.

63 Jan Burlikowski

Z chwilą założenia Spółdzielni Ogrodniczej i cepem są pokazowe. Ale ta kobieta w młodości w Brzesku na prezesa Zarządu wybrano Adama swojej używała tylko sierpa i jeszcze dziś doskonale Płazę, wiceprezesem został Bronisław Sumara. nim włada, wspominając przy tym, jakie dawniej Z dniem 1 lipca 1958 r. prezesem Zarządu został żniwa były ciężkie. Natomiast właścicielka pola, na Józef Stypka, który pełnił tę funkcję do 15 maja którym pracuje kombajn, nachwalić sobie nie mogła 1969 r. Z dniem 16 maja 1969 r. prezesem Zarządu takich żniw. Kronikarz miał pewne trudności w od- Spółdzielni został Andrzej Żabiński, który po reor- szukaniu na wsi sierpa i cepa. Kto dziś to używa? ganizacji został dyrektorem zakładu. Wiceprezes Bronisław Sumara pełnił tę funkcję od dnia 30 Regulacja rzek, potoków i melioracje kwietnia 1962 r. do 1 maja 1962 r.; wicepreze- Tak, jak w zakresie elektryfikacji, również w dzie- sem był też Kazimierz Mączka. Od 1 lipca 1967 dzinie regulacji rzek i potoków oraz melioracji, do 14 maja 1969 funkcję wiceprezesa pełnił Bole- pierwszeństwo w powiecie należy oddać gminie sław Rylewicz. Z dniem 15 maja 1969 r. ponownie Szczepanów, a w szczególności mieszkańcom wsi funkcję wiceprezesa powierzono Bronisławowi Bucze. Przez tę wieś przepływa niewielka rzeka Sumarze, a po reorganizacji powołany on został na Uszewka. Jej wody kilka razy do roku występo- zastępcę dyrektora ds. handlu i przetwórstwa. wały z brzegów, czyniąc duże zniszczenia na oko- Powiatowa Spółdzielnia Ogrodnicza w Brzesku licznych polach i łąkach oraz pastwiskach. Zaraz odegrała dużą rolę w gospodarczej aktywizacji więc po wojnie mieszkańcy Bucza zaczęli myśleć, powiatu, w rozwoju ogrodnictwa i warzywnictwa jakby ją ujarzmić. Przygotowali plany, które wyko- zarówno gruntowego, jak i szklarniowego, przy- nało Rejonowe Przedsiębiorstwo Robót Meliora- czyniła się do wzrostu opłacalności i dochodowości cyjnych w Bochni. W 1950 r. w oparciu o te plany gospodarstw zajmujących się uprawą warzyw, krze- rozpoczęli prace przy regulacji Uszewki. Sami, wów jegodowych, a także gospodarką sadowniczą. bez niczyjej pomocy wykonywali proste roboty Działalność tej Spółdzielni miała i ma duże znacze- ziemne, a nawet niektórzy przeszkoleni do tego nie w zaopatrywaniu ludności w warzywa i owoce. celu sprawowali nadzór nad robotami pod kie- runkiem fachowych pracowników Rejonowego Od sierpa i cepa Przedsiębiorstwa z Bochni. Woda dokuczała im do kombajna i młocarni co roku bardzo, a często dwa i trzy razy, toteż do Tak można określić drogą, jaką przeszła w ciągu pracy zabrali się raźnie i oczywiście bezpłatnie trzydziestolecia brzeska wieś. Dawniej powszech- czyli w tzw. czynie społecznym. Gmina przyszła im nie stosowanym w czasie żniw narzędziem był z zachętą i przykładem. Razem z miejscową lud- sierp. Wprawdzie postępowi rolnicy zaczęli jesz- nością przy regulacji pracowali radni gmini, soł- cze przed wojną używać kosy, a po wojnie pra- tysi innych wsi, przewodniczący GRN i sekretarz wie wszyscy rolnicy już ją używali. Ale były takie gminy, pracownicy Urzędu Gminy. Mobilizowało to kobiety, które długo jeszcze uważały, że sierp także ludność sąsiednich wiosek, szczególnie Mok- i ręczna robota przy żniwach są najlepsze. Nie- rzysk, która przyszła Buczu z pomocą. Społecznie które zboża np. proso żęto tylko sierpem. Po woj- pomagali im także pracownicy różnych instytucji nie więc używano przy żniwach tylko kos. Cepy do szczebla gminnego. Sprawa prowadzonej w ten omłotów używane były jeszcze parę lat po wojnie. sposób regulacji Uszewki nabrała wkrótce dużego Na palcach jednej ręki można było we wsi policzyć rozgłosu, stała się już sprawą powiatu, a wkrótce kieraty omłotowe, poruszane przy pomocy koni. nawet najważniejszą inwestycją tego rodzaju Oczywiście posiadali je tylko najbogatsi we wsi w województwie. gospodarze. Olbrzymia większość nadal młóciła Na teren regulacji zaczęły napływać liczne cepami. Była to badzo ciężka praca, a mimo to zaj- grupy pracowników brzeskich zakładów pracy, mowały się nią także kobiety. a także różnych zakładów pracy z innych powia- Wkrótce po wojnie zaczęto używać maszyn tów, a nawet z Krakowa. Były to tzw. niedziele omłotowych, a z chwilą zelektryfikowania wsi czynu społecznego przy regulacji Uszewki. Liczni weszły one w powszechne użycie, kiedy można pracownicy mieli możność wyjechać z miasta na było zastosować w miejsce spalinowych, motory tzw. łono natury, fizycznie popracować na świeżym elektryczne. Snopowiązałki i kosiarki, kombajny powietrzu, z korzyścią dla zdrowia i z pożytkiem zbożowe i maszyny omłotowe wyparły całkowicie dla miejscowej ludności. Pracowali prymitywnie – sierpy i cepy. Były to maszyny kółek rolniczych, łopatami, siekierami i podobnym sprzętem. Efekty ale oprócz kombajnów, które posiadają tylko kółka wprawdzie były, ale tego rodzaju prace wymagały rolnicze, inne maszyny posiadają też rolnicy indy- użycia odpowiednich maszyn. Uszewka musiała widualni. Kosy przy żniwach stosuje się jeszcze na być na całej przestrzeni pogłębiona. Toteż po małych kawałkach upraw, a także w miejscach, takim początku inwestycja ta znalazła się w planie gdzie zboże zostało powalone. Zdjęcia z sierpem inwestycyjnym i od tego czasu do pracy wprowa-

64 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Z każdym rokiem coraz więcej pokazywało się na brzeskich polach maszyn i ciągników wypierających ciężką, ręczną pracę rolników. Do prac polowych używano często ciągników własnej roboty jak te dwa ciągniki: jeden przed domem rolnika w Czchowie, a drugi przy żniwach na terenie Brzeska – Jadownik.

65 Jan Burlikowski

W czasie żniw 1974 r. po raz pierwszy na szczurowskich polach pokazał się kombajn zbożowy Bizon. Jeszcze w tym roku użyty został na terenie innych gmin.

Mechaniczne kopanie ziemniaków na terenie Bucza i Jadownik.

Każdego roku przez szereg lat na terenie Rolniczego Zakładu W pokazie i wystawie brały udział gospodarstwa państwowe, Doświadczalnego Wyższej Szkoły Rolniczej Okocim, na tzw. a także rolnicy indywidualni, w tym też z terenu naszego powiatu. Równi, odbywał się pokaz bydła ras nizinnej czarno-białej z terenu Wystawiono także płody rolne, owoce i warzywa, i drobny województwa krakowskiego, połączony z wystawą rolniczą. inwentarz hodowlany.

66 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

67 Jan Burlikowski

Gospodarstwo hodowlane z nowoczesną oborą Ruszajów Hodowla gęsi i kaczek we wsi Zaborów, gmina Szczurowa. w Gnojniku.

Gospodarstwo hodowlane z nowoczesną oborą Bolesława Duca w Jadownikach.

68 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Zakłady weterynaryjne w powiecie:

Borzęcin.

Porąbka Iwkowska.

Czchów.

Wojnicz.

Gospodarstwo Władysława Bujaka we Wróblowicach. Szczurowa.

69 Jan Burlikowski

Nowe budownictwo gospodarcze: Obok domów mieszkalnych brzeskiej wsi przybyły tysiące nowych budynków gospodarczych. Na zdjęciach takie budynki w różnych wsiach w powiecie.

Agronomówka w Szczepanowie.

70 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Agronomówka w Wojniczu. Agronomówka w Gnojniku.

Państwowy Ośrodek Maszynowy w Dębnie. Budynek administracyjny. Agronomówka w Borzęcinie.

Państwowy Ośrodek Maszynowy w Dębnie. Parking. POM. Hala remontu ciągników.

POM. Zaplecze działu transportu. Budynki mieszkalne pracowników POM.

71 Jan Burlikowski

Budynki mieszkalne pracowników POM. Filia POM w Szczurowej (Włoszyn).

Hala remontu kombajnów – w budowie. Spółdzielnia Produkcyjna w Filipowicach. Zabudowania Spółdzielni.

Spółdzielnia Produkcyjna w Filipowicach. Spichlerz.

Powiatowy Związek Kółek Rolniczych w celu popularyzacji mechanicznej obróbki ziemi urządzał konkurs orki traktorowej. Spółdzielnia Produkcyjna w Filipowicach. Chlewnia. Traktory na zbiórce.

72 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Walny Statutowy Zjazd Kółek Rolniczych w Brzesku w dniu 10 maja 1973 r.

Teren konkursowy.

Pomiary jakości wykonanej orki przez członków komisji konkursowej. Referat sprawozdawczy wygłasza prezes PZKR – Józef Szczerba.

Fragment sali obrad.

Slalom traktorowy – jeden z punktów konkursu dla traktorzystów Kółek Rolniczych. Jazda między bramkami: z przyczepą i bez przyczepy. Grupa pracowników PZKR.

73 Jan Burlikowski

Dożynki w najlepszym w powiecie Kółku Rolniczym w Bielczy.

Grupa traktorzystów Kółek Rolniczych. Siedzi inż. Kazimierz Brzeski z Wydziału Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium PRN Grupa z wieńcem dożynkowym. w Brzesku – zasłużony dla rozwoju rolnictwa w powiecie.

Spółdzielnie Kółek Rolniczych posiadają ciągniki i bogaty zestaw różnych maszyn rolniczych. Świadczą usługi w zakresie prac polowych, omłotowych, transportu rolniczego. Na zdjęciu:. Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Szczepanowie.

Występ dzieci podczas dożynek na terenie Ogródka Jordanowskiego urządzonego w Bielczy staraniem Kółka Rolniczego Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Wojniczu. dzono odpowiednie maszyny i kwalifikowanych I tak rozpoczęły się na terenie naszego powiatu pracowników. Mieszkańcy Bucza w dalszym ciągu wielkie prace regulacyjne, melioracyjne, drenar- społecznie pomagali w tych pracach, szczególnie skie itp. na które przeznaczano rocznie coraz to w prostych pracach ziemnych. większe sumy. W latach 1955-57 przy pomocy środków pań- Jeszcze w 1957 r. rozpoczęto prace przy obwa- stwowych wynoszących około 11 milionów zło- łowaniu Dunajca w okolicy Charzewic. W latach tych dokończono prace przy regulacji Uszewki następnych kontynuowano te prace w okolicy i jej dopływów, z tym iż oblicza się, że ludność dała Filipowic w innych miejscach na Dunajcu, a także pracę w postaci czynów społecznych wartości około na Wiśle w Górce i Woli Przemykowskiej popra- 30% tych nakładów. wiono wały uszkodzone w czasie powodzi. Zdreno- wano też setki hektarów gruntów. Prace meliora-

74 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Jadownikach.

Budynek Kółka Rolniczego w Bielczy. Omłoty maszynami Kółka Rolniczego na wspólnych klepiskach w Okocimiu i Brzesku.

wały z obydwu stron rzeki na obszarze całego powiatu z wyjątkiem lewej strony rzeki, w oko- licy Charzewic i Zawady Lanckorońskiej, bowiem w tym miejscu budowa wału okazała się nieopła- calna z uwagi na wielki koszt nakładów, a mały stosunkowo obszar chroniony. W ramach systemu ochrony przed powodzią obok regulacji i nowych obwałowań a także pod- niesienia i naprawy starych wałów włączone zostały i wybudowane dwie przepompownie w re- jonie Szczurowej w latach 1969-71, a to celem Spółdzielnia Kółek Rolniczych w Gnojniku. przerzutów wody ze zlewni potoku Korytnica do potoku Strumień. W ten sposób zlikwidowano nie- cyjne objęły, w latach 1969-71, 1.550 ha gruntów. mal całkowicie tak szkodliwe małe wylewy, w ciągu W roku 1959 nakłady na ten cel wyniosły już pra- roku występujące w tej okolicy po kilka razy, ale wie 8 milionów zł, a w 1960 – 9 milionów zł. W la- zalewające znaczne obszary gruntów w rejonie tach 1960-64 nakłady na melioracje, drenowanie potoków Borowa Struga w Borzęcinie, Korytnicy i zagospodarowanie wyniosły już ponad 74 miliony na terenie Szczurowej a także w rejonie innych złotych, dzięki czemu pracami melioracyjnymi, dopływów rzeki Uszewki. Te małe dopływy, uregu- drenowaniem i zagospodarowaniem użytków zie- lowane, przestały czynić wielkie szkody na pobli- lonych objęto ponad 4000ha, a regulację potoków skich gruntach. wykonano na 45 km. Nakłady na melioracje rosły Równolegle z pracami melioracyjnymi prowa- jednak dalej. Pod koniec lat 60. i w następnych, aż dzono zagospodarowanie użytków zielonych tj. do końca istnienia powiatu na cele te przeznaczono przyległych łąk i pastwisk. Polegało to na orce, nisz- w budżecie powiatowym około 30 mln zł. rocznie. czeniu starej darni i roślinności bagiennej i zastę- W okresie trzydziestolecia zabezpieczono przed powaniu jej trawami szlachetnymi. Dało to dobre powodzią całą dolinę Dunajca, gdzie wybudowano wyniki. Na przykład dzięki temu w Szczurowej

75 Jan Burlikowski

Spółdzielczość Mleczarska w powiecie Produkcja Zakładu Mleczarskiego w Zakliczynie.

Zakład Mleczarski w Zakliczynie.

Zlewnia mleka w Jadownikach.

Zlewnia mleka w Gnojniku.

76 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Zlewnia Mleka w Borzęcinie Dolnym.

Zakład Mleczarski w Przybysławicach. Zdjęcie okolicznościowe Zlewnia Mleka w Borzęcinie Górnym. Zarządu Spółdzielni Mleczarskiej w Przybysławicach, kierow- nictwa zakładu oraz pracowników z okazji pięćdziesięciolecia tej Spółdzielni.

Banie pełne mleka oczekują na transport do Zakładu Mleczarskiego. Wieś Łęki na terenie działania Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej w Szczurowej. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Szczurowej. Zakład Mleczarski w Szczurowej.

77 Jan Burlikowski

Rolniczy Zakład Doświadczalny Okocim Powiatowa Spółdzielnia Ogrodnicza w Brzesku. Akademii Rolniczej w Krakowie.

Ogólny widok zakładu z nowymi budynkami. Nowy budynek przy placu Żwirki i Wigury z pomieszczeniami na biura i sklepy.

Nowe budynki mieszkalne dla pracowników zakładu. Przechowalnia owoców przy ul. Piastowskiej.

Ogród kwiatowy i nowe szklarnie. Sklep Spółdzielni w Ośrodku wypoczynkowym Czchów-Zapora.

istniejąca tam początkowo stara mleczarnia, która skupowała dziennie 5.000 litrów mleka, później już przyjmowała 10.000 litrów mleka, a wybudowana nowa mleczarnia z początkowego skupu 30.000 litrów dziennie doszła w 1971 r. do 50.000 litrów. W okresie trzydziestolecia PRL kosztem 406 milionów złotych przeprowadzono prace regu- lacyjne i melioracyjne na terenie powiatu, których efektem jest 138, 4 km uregulowanych rzek i poto- ków, 95, 4 km wybudowanych wałów ochronnych, 5280ha zagospodarowanych użytków zielonych Storczyki – specjalność ogrodu kwiatowego i jego kierownika. oraz 18.058 ha zmeliorowanych gruntów ornych.

78 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Na znaczną skalę rozwinęło się w powiecie warzywnictwo szklarniowe, szczególnie w południowej części powiatu.

Na terenach północnych powiatu, szczególnie w gminie Szczurowa uprawiany jest kontraktowany tytoń. Na zdjęciu: Szklarnie na terenie Czchowa. suszenie tytoniu przez plantatora w Woli Przemykowskiej, gmina Szczurowa.

Szklarnia w Gnojniku.

Szklarnia w Brzesku. Zakład Wylęgu Drobiu w Brzesku.

Do najważniejszych osiągnięć w tym zakresie nianka wpadała do Dunajca. Przy każdej większej należy regulacja rzeki Uszewki i jej dopływów, powodzi musiano ewakuować w bezpieczne miejsca budowa kanału Uszwica-Uszewka, obwałowanie z wszystkich kilkudziesięciu domów zamieszkałe tam Dunajca w dolinie zakliczyńskiej, podwyższenie rodziny. W rezultacie wielkich robót regulacyjnych wałów ochronnych na Wiśle, budowa urządzeń zmieniono całkowicie koryto rzeki. Wykopano nowy nawadniających w Niedzieliskach, Strzelcach Wiel- odcinek, który zaczyna się przed wsią i w ostrym łuku kich, Zabawie i Woli Radłowskiej, a także budowa na lewo skręca wprost do Dunajca. Paleśnianka cał- przepompowni na terenie gminy Szczurowa. kowicie ominęła wieś i żadna powódź już Lusławicom Osobno należy wspomnieć o regulacji rzeki Paleś- nie grozi. W dodatku nowe koryto ujęto w system nianka. Niewielka ta rzeka, w czasie powodzi, stawała wałów ochronnych i połączono je z wałami Dunajca. się bardzo niebezpieczna. Jej dolny odcinek przepły- Wyprostowano w tym miejscu szosę do Zakliczyna, wał przez część wsi Lusławice i poniżej tej wsi Paleś- a na nowym korycie rzeki wybudowano most.

79 Jan Burlikowski

Prace przy regulacji Uszewki w Buczu. Pracują społecznie pracownicy Prezydium GRN i Gminnej Spółdzielni ze Szczepanowa.

Uregulowana rzeka Uszewka w Buczu.

Sprzęt mechaniczny przy regulacji Uszewki na terenie wsi Mokrzyska-Bucze.

Regulacja rzeki Uszewki na terenie wsi Mokrzyska – przysiółek Kosiarnia – sprzętem mechanicznym.

Rów melioracyjny na terenie wsi Zaborów.

Mechaniczne kopanie rowów drenarskich na terenie wsi Strzelce Prace drenarskie na terenie wsi Dębno – przygotowanie rurek Wielkie. drenarek.

80 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Uregulowana Kisielina na terenie wsi Zabawa w przysiółku Zdrochec. Ręczne kopanie rowków.

Prace przy drenowaniu pól. Uregulowana rzeka Kisielina w Wał-Rudzie.

Łąki nad uregulowaną rzeką Kisieliną.

Uregulowana rzeka Kisielina. Uregulowany potok Zelina, dopływ Dunajca w Jurkowie.

81 Jan Burlikowski

Prace w zakresie regulacji i melioracji wykony- a wszelkie koszty z tym związane ponosili sami wało Rejonowe Przedsiębiorstwo Robót Wodno- elektryfikujący swe zagrody rolnicy. Melioracyjnych w Bochni, a w nieco mniejszym Rolnicy powiatu brzeskiego doceniali jednak zakresie, na terenach południowych i wschod- znaczenie elektryfikacji. Po wyzwoleniu dążyli nich powiatu, również takie Przedsiębiorstwo więc usilnie do zrealizowania swoich zamiarów. z Tarnowa. Od 1950 do 1957 r. pracami kierował Chcieli posiadać energię elektryczną nie tylko do Wydział Rolnictwa i Leśnictwa Oddział Meliora- celów oświetleniowych, ale także gospodarczych. cji w Krakowie, zaś od 1958 r. taki Wydział Pre- Działania wojenne na ogół szczęśliwie omijały nasz zydium Powiatowej Rady Narodowej w Brzesku. powiat nie powodując większych zniszczeń w bu- W 1964 r. prace te przejął Powiatowy Inspektorat dynkach, z wyjątkiem wsi Biskupice Radłowskie. Wodnych Melioracji w Prezydium PRN, w 1973 r. Tam podczas kampanii wrześniowej 1939 r. znisz- przekształcony w Powiatowy Zarząd Gospodarki czeniu uległo prawie 65% budynków. Już w latach Wodnej i Melioracji. 1945-46 wieś tę odbudowano, w nowych budyn- Trzeba tu podkreślić bardzo dobrą pracę tej kach zaprowadzono równocześnie elektryczność. instytucji, bowiem nie tylko wykonywała ona Energię elektryczną uzyskano z linii elektrycznej w całości plany i przyznawała na ten cel roczne wysokiego napięcia Żabno-Marcinkowice. Dużej kredyty inwestycyjne, ale także wykorzystywała pomocy w odbudowie tej wsi i jej elektryfikacji na terenie powiatu brzeskiego kredyty z powiatu udzielił minister Jan Dąb-Kocioł. Dąbrowa Tarnowska, szczególnie w latach 1968- W latach 1945-46 zaczęły powstawać w wielu 71, w których z terenu Dąbrowy Tarnowskiej prze- miejscowościach Społeczne Komitety Elektryfika- rzucono do Brzeska około 10 milionów złotych tam cyjne. Ich zadaniem było gromadzenie środków na nie wykorzystanych. pokrycie części kosztów elektryfikacji, mobilizacja Od 1957 r., do końca, pracami tymi kierował ludności do czynów społecznych przy wykonywa- na terenie powiatu brzeskiego mgr inż. Stanisław niu prostych robót, staranie się o materiały i wyko- Łucki, kierownik Powiatowego Zarządu Gospo- nawców. Jako pierwszy powstał taki Komitet w Ły- darki Wodnej i Melioracji. Został on odznaczony sej Górze. W tej wsi już w czasie okupacji marzono Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. o elektryfikacji. Po wyzwoleniu z miejsca zabrano Wcześniej przez pewien czas kierował tymi pra- się do dzieła. W skład Komitetu weszli miejscowi cami prof. dr Jan Sądel. działacze: Antoni Kopytko jako przewodniczący, Stanisław Mleczko zastępca, Józef Gajda skarb- Elektryfikacja powiatu nik. Inicjatorem i duszą całego działania był dr I. W roku 1939 oprócz Brzeska światło elek- Franciszek Mleczko, który pracował w Warszawie, tryczne posiadał tylko Wojnicz. W okresie między- ale utrzymywał stały kontakt z rodzinną wsią, do wojennym środków państwowych na takie cele nie której zresztą wkrótce powrócił pracując dla jej było, a ubogiej ludności wiejskiej nie stać było na rozwoju społecznego i kulturalnego, podźwignięcia przeprowadzenie tak kosztownych robót. W czasie z biedy i zacofania. wojny w niektórych miejscowościach narodził się Komitet Elektryfikacyjny nawiązał kontakt pomysł elektryfikacji. Przeważnie dążyli do niej z OZET, zlecił opracowanie kosztorysu a potem właściciele młynów, którzy mieli środki, ale także zbierał pieniądze na koszty elektryfikacji. Wg kosz- duże trudności z przydziałem paliwa, węgla, ropy. torysu wypadało po 1.000 zł z morgi – bez kosztów Tak było w Przybysławicach, Marcinkowicach, instalacji wewnętrznej. Ludzie w Łysej Górze zro- Wesołowie i Borzęcinie. Tę myśl podjęli też miej- zumieli jednak, że bez światła nie ma postępu na scowi rolnicy, którzy słusznie uważali, że okupant wsi, ale też byli i tacy, którzy występowali prze- odejdzie, a światło elektryczne pozostanie. W cza- ciwko elektryfikacji, straszyli wysokimi kosztami, sie wojny więc elektryczność uzyskały wsie Mar- porażeniami prądem, piorunami, pożarami. Na cinkowice, Zdrochec, Przybysławice, kilka domów burzliwym zebraniu wiejskim, na którym przed- w Radłowie, w Zakliczynie i w Wesołowie. W Bo- stawiono zestawienie kosztów ale równocześnie rzęcinie wskutek represji okupanta, zaprzestano dobrodziejstwo prądu elektrycznego – postano- myśleć o elektryfikacji. W czasie wojny została wiono wieś zelektryfikować. Po tej uchwale Komi- też zelektryfikowana wieś Jadowniki. Tak więc, tet przystąpił do jeszcze bardziej energicznego dzia- łącznie w roku 1945 było w powiecie 6 miejscowo- łania. Podpisano umowę z dyrekcją Okręgowych ści zelektryfikowanych, łacznie z Brzeskiem, nie Zakładów Energetycznych w Tarnowie (OZET). licząc oczywiście nielicznych domów w Radłowie, Około 200 słupów sosnowych uzyskano z lasów Zakliczynie i Wesołowie. Grabna i Radłowa, drzewo wycięli i zwieźli w for- Trzeba tu podkreślić bardzo poważny wysiłek mie czynu społecznego miejscowi rolnicy. Linkę ludności, gdyż na rzecz elektryfikacji okupant po cenach przystępnych kupowano na Ziemiach nie przeznaczał żadnych środków finansowych, Zachodnich. Nieco materiału posiadał też OZET.

82 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Do prac, które rozpoczęły się w kwietniu skość położenia źródła zasilania – stacja rozdziel- 1946 r. stanęła cała wieś. Linię wysokiego napięcia cza obok Browaru. Koszt budowy sieci pokrywano ciągnięto z Dębna do Łysej Góry. Jedni kopali doły, z samoopodatkowania się w określonej wysokości inni rozwozili słupy, a jeszcze inni pod dozorem na poszczególne gospodarstwo. Komitet kupował fachowców stawiali je i umacniali. Nawet izolatory słupy sosnowe, linki, transformator, za instalacje na słupach umieszczali łysogórzanie. Jeden z nich wewnętrzne i liczniki płacili sami elektryfikujący – Andrzej Ogar, który po raz pierwszy włożył na swe domy właściciele. Koszty elektryfikacji kształ- nogi słupołazy, tak sobie upodobał ten zawód, że towały się różnie w zależności od ilości punktów został elektromontorem. świetlnych, wielkości gospodarstwa, liczby budyn- Mimo, że prace nie zostały jeszcze zakończone, ków, co wynosiło 5000-6000 zł. Prace prowadzone po raz pierwszy w Łysej Górze, pierwszą po wojnie były na rachunek prywatny. Nadzorował je elek- w powiecie żarówkę zaświecono z czerwcu 1946 tryk Bolesław Kiermasz, a pracowali tam m.in. z okazji uroczystości nadania miejscowej Szkole elektryk Stanisław Bernacki i robotnicy Marian Podstawowej imienia kuratora Jana Smolenia, Golis, Burnóg, Gicala. Słupy energetyczne impre- tutejszego krajana. Ostatecznie z początkiem gnowane były na miejscu odpowiednimi środkami. 1947 r. wieś Łysa Góra otrzymała światło elek- Prace przy wycinaniu drzew, kopaniu dołów, roz- tryczne na stałe, jako pierwsza po wojnie w powie- wózce i stawianiu słupów wykonywali w czynie cie. Osiągnęła to własnym kosztem, własną pracą społecznym mieszkańcy Okocimia. i własnym staraniem. Nie sprawdziły się przewi- Okocim otrzymał światło elektryczne w 1947 r. dywania jednego z nielicznych pesymistów, który Dokładnej daty zapalenia pierwszej żarówki już na zebraniu mówił: „pierwej mi włosy wyrosną na nikt nie pamięta, ale mieszkańcy Okocimia wspo- dłoni, zanim my elektrykę mieć będziemy. Ani za minają to i skromną uroczystość z tej okazji, z roz- sto lat się to nie stanie”. A tymczasem, stało się. rzewnieniem i wzruszeniem. Przemówił wtedy Elektryfikacja stała się zresztą początkiem dal- w serdecznych słowach sołtys Stanisław Strączek, szych wielkich przemian, jakie zaszły w tej wsi. a uczniowie miejscowej szkoły deklamowali sto- Łysa Góra była tylko przykładem, bowiem na sowne wiersze. terenie powiatu działał już w tym czasie szereg W pierwszym roku nie wszystkie domy otrzy- innych Komitetów Elektryfikacyjnych. W gminie mały światło elektryczne – pozostałe elektryfiko- Dębno działały Komitety w Maszkienicach, Woli wały się w latach następnych. Dębińskiej, Porąbce Uszewskiej, Perle, Biadoli- W Jasieniu w 1946 r. na zebraniu wiejskim nach, Dołach, Sufczynie i w Dębnie. I tu groma- postanowiono zelektryfikować wieś i wybrano do dzono słupy energetyczne, środki finansowe, przy- przeprowadzenia tych prac Komitet, w skład któ- gotowywano się do prac niefachowych. Podobnie rego weszli: Eugeniusz Utracki – kierownik szkoły było w gminie Szczepanów, gdzie w każdej wsi jako przewodniczący, mgr Kazimierz Przybyś, był Komitet Elektryfikacyjny. W gminie Wojnicz Franciszek Laska, Jan Stanisz, Jan Ropek. Zebra- najbardziej zaawansowane prace były w Ispie. nie uchwaliło też samoopodatkowanie w wysokości W Okocimiu i Jasieniu zanotowano największe 1.000 zł od hektara na pokrycie kosztów elektry- postępy. Komitety działały też w gminie Szczu- fikacji, a zebrani podjęli się w czynie społecznym rowa i Borzęcin. dokonać ścięcia i zwózki słupów, kopania dołów Skutecznie działał komitet elektryfikacyjny i ustawienia tych słupów oraz wykonania wszel- w Ispie (gmina Wojnicz). Prawda, że miał on uła- kich innych prac niefachowych. Wykonania prac twione zadania, gdyż źródło zasilania i transforma- elektryfikacyjnych podjął się prywatny wykonawca tor znajdowały się w bliskiej odległości, bo w Wojni- z Brzeska. Środki pieniężne ludności nie wystar- czu. Również i tutaj wszelkie koszty pokryte zostały czały na kosztowne prace, były pewne okresowe przez elektryfikujące się gospodarstwa. Oczywiście trudności z pokryciem zobowiązań Komitetu mieszkańcy świadczyli wszelką robociznę konną wobec wykonawcy. Członkowie Komitetu, aby i pieszą. Wieś Isep otrzymała światło elektryczne temu zaradzić, zaciągali prywatnie pożyczki ban- w roku 1948. Najbardziej aktywnymi członkami kowe, ręcząc za ich spłatę swoim majątkiem lub Społecznego Komitetu Elektryfikacyjnego byli: wielomiesięcznymi wynagrodzeniami. Delegacja Władysław Święch, Władysław Nowak, Jan Sury. wsi złożona z członków Komitetu Elektryfikacyj- W gminie Okocim, z siedzibą w Brzesku, naj- nego udała się do Warszawy, do ministra rolni- bardziej aktywnie działał Społeczny Komitet Elek- ctwa Dąb-Kocioła z przedstawieniem propozycji tryfikacyjny w Okocimiu. Powstał on w 1946 r. równoczesnego zelektryfikowania majątku Zagó- W skład weszli m.in. Józef Stus, prezes Miarki, rzyce położonego na terenie Jasienia, a należącego Stanisław Strączek, sołtys, Mieczysław Rogoziński, w tym czasie do PGR Okocim, oczywiście z odpo- kierownik szkoły, rolnicy Aleksander Bobrowski, wiednią partycypacją w kosztach. Uzyskano wtedy Stefan Tota, Józef Ropek. Zadanie ułatwiła bli- 280 tys. zł., co pozwoliło na opłacenie kosztów

83 Jan Burlikowski zakupu materiałów. Święta Bożego Narodzenia W międzyczasie na pokrycie kosztów elektryfi- 1947 r. były w Jasieniu szczególnie radosne, spę- kacji powiatu uchwałą Powiatowej Rady Narodowej dzano je bowiem już przy świetle elektrycznym. został wprowadzony na terenie powiatu 10% doda- W latach 1946-48 przygotowania do elektryfi- tek inwestycyjny do podatku gruntowego. Był on kacji daleko już były posunięte w gminach Szcze- pobierany we wszystkich gminach i odprowadzany panów, Dębno (szczególnie wieś Maszkienice w tej na specjalne konto w powiecie jako fundusz elek- gminie) oraz w gminie Borzęcin. Posiadano tam już tryfikacyjny. Celem zmniejszenia kosztów budowy po kilkaset słupów sosnowych (w gminie Szczepa- sieci elektrycznych gminy zobowiązały się dostar- nów około 1.000), które komitety przewiozły przy czyć w czynie społecznym wszelką robociznę niefa- pomocy czynów społecznych do nasycalni w Czecho- chową, wyżywić ekipy Przedsiębiorstwa Budowla- wicach-Dziedzicach, gdzie zostały zaimpregnowane. nego oraz dostarczyć kwater. Poszczególne komitety W 1948 r. nastąpiło uruchomienie zapory wod- wiejskie miały też odstąpić wszelki posiadany nej i elektrowni w Czchowie, której budowę roz- dotychczas materiał, jak słupy energetyczne itp. poczęto przed wojną. Weszła ona w skład Zespołu Wybranie Szczepanowa jako pierwszej gminy Rożnów-Czchów. Zwiększyło to perspektywy zasia- do elektryfikacji w planie powiatowym było uza- lania prądem elektryfikującego się powiatu. sadnione tym, że położony był stosunkowo blisko Powszechna inicjatywa ludności na rzecz stacji rozdzielczej prądu w Brzesku oraz w Dębnie, elektryfikacji spowodowała, że sprawę tę podjęły a także tym, że prace przygotowawcze były tam naj- władze powiatowe. Należało działalność poszcze- bardziej zaawansowane. W poszczególnych wsiach gólnych komitetów skoordynować, ułatwić pozy- czekało około 1.000 zaimpregnowanych słupów, co skiwanie materiałów i zdobywanie wykonawców. w tym czasie znaczyło już bardzo wiele. Kronikarz Co jednak najważniejsze – pomyślna dalsza elek- fakt ten podkreśla szczególnie, gdyż w później- tryfikacja wymagała opracowania planu powiato- szych latach, podczas obrad PRN, niektórzy radni wego z uwzględnieniem sieci wysokiego napięcia, z innych gmin wypominali elektryfikację Szczepa- stacji rozdzielczych i transformatorowych. Bez nowa rzekomo kosztem całego powiatu, co jednak tego nie można było myśleć o elektryfikacji wsi nie było słuszne z wyżej przytoczonych powodów. bardziej oddalonych od Brzeska, stąd tylko wsie W gminie Szczepanów działał energicznie Komi- najbliżej położone mogły otrzymać prąd. tet Elektryfikacyjny, w skład którego wchodzili: Jan W 1946 r. powstaje więc w Brzesku Powiatowy Pietrzko – wójt gminy jako przewodniczący, Tade- Komitet Elektryfikacyjny, na czele którego jako prze- usz Wałęga kierownik szkoły w Mokrzyskach, prze- wodniczący staje ówczesny przewodniczący Powiato- wodniczący Gminnej Rady Narodowej, Jan Burli- wej Rady Narodowej Stanisław Nita, rolnik ze Szczu- kowski sekretarz gminy, rolnicy Stanisław Zachara rowej, działacz ludowy, więzień Berezy Kartuskiej. z Mokrzysk i Józef Sądel z Wokowic – członkowie W skład tego Komitetu weszli też m.in. Aleksander Zarządu Gminy oraz dzielni sołtysi: Józef Cyran Kowalik, starosta powiatowy, Jan Kuliś sekretarz w Szczepanowie, Ludwik Legutko w Sterkowcu, Wydziału Powiatowego, Kazimierz Tryczyński, Jan Przybyło w Wokowicach, Józef Nieciecki w Łę- inspektor samorządowy, który też zajmował się kach, Karol Przepiórka z Przyborowa, Franciszek tymi sprawami od strony organizacyjnej i biurowej. Gałek z Mokrzysk, Władysław Matys z Bucza i Sta- Pierwszym efektem pracy Komitetu była częś- nisław Tatara z Rudy-Rysia. W poszczególnych ciowa doelektryfikacja wsi Słotwina, a w szczególności wsiach działały wiejskie Komitety Elektryfikacyjne domów przy bocznych ulicach przyległych do dzisiej- pod przewodnictwem wspomnianych sołtysów. szej ulicy Solskiego, która wcześniej została zelektry- Kronikarz pracował w tym czasie na stanowisku fikowana. Elektryfikacją nie objęto wtedy części wsi sekretarza gminy, bardzo aktywnie pracował w Ko- leżącej za terenem kolejowym oraz części Na Górkach, mitecie Elektryfikacyjnym i usilnie zabiegał o elek- które zostały zelektryfikowane znacznie później. tryfikację gminy, przedstawi więc tak sprawę elek- Komitet nawiązał współpracę ze Społecznym tryfikacji gminy Szczepanów, jak ona wyglądała. Przedsiębiorstwem Budowlanym w Krakowie, Opowiadano mi, że już w czasie okupacji projekt z którym wkrótce zawarto umowę o elektryfikację elektryfikacji wysunął inż. elektryk, Julian Czuj całego powiatu. W pierwszej fazie został opraco- z Mokrzysk. Rozważano tę sprawę, ale uboga, wynisz- wany plan sieci wysokiego napięcia, a potem SPB czona okupacją ludność gminy nie mogła sobie na to przystąpiło do opracowania planów niskiego napię- pozwolić. Po wyzwoleniu podjęto tę sprawę ponow- cia. Jako pierwszy opracowany został plan elek- nie. W 1946 r. powstały we wszystkich wsiach w gmi- tryfikacji gminy Szczepanów, a w szczególności nie Komitety Elektryfikacyjne, powstał także Komi- siedmiu z ośmiu w tej gminie wsi tj. z wyjątkiem tet Gminny. Zabrały się one energicznie do pracy. Rudy Rysia, która to wieś miała otrzymać prąd We wszystkich wsiach zorganizowano zebrania w terminie późniejszym z linii wysokiego napięcia ludności na których omawiano te sprawy. Uchwa- od strony Szczurowej. lono też samoopodatkowanie w wysokości 1.000 zł

84 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 od hektara. Oponentów nie było, wszyscy doceniali nek ze wszystkich wsi do ich przewiezienia. Oba- znaczenie elektryfikacji. Wkrótce też Komitety wiałem się tylko, aby nie wypadło to w niedzielę. zdołały zgromadzić sumy wystarczające na zakup Stało się jednak tak jak się obawiałem – awizo odpowiedniej ilości słupów. Członkowie Komitetu ze stacji Słotwina-Brzesko dostałem w niedzielę Gminnego – Józef Sądel i Stanisław Zachara razem rano. Był luty – przenikliwe zimno, obawiałem z sołtysami pojechali do najbliższych nadleśnictw się, czy wyznaczeni robotnicy przyjdą. Udałem się i dokonali zakupu na pniu znacznej ilości drzewa na stację rowerem – za chwilę przybyły tam obie sosnowego. Czynem społecznym zostało ono ścięte grupy. Do wyładowania mieliśmy pięć wagonów, w lasach biadolińskich i w okolicy Rudy-Rysia, świeżo nasyconych, ociekających mazią słupów. Do jak również czynem społecznym przewieziono je godziny 18: 00 musiały zostać wyładowane, inaczej do własnych wsi. Było to w 1946 r. O dalsze mate- groziło postojowe. Pracując ciężko, umazani po riały było jednak bardzo trudno, jeszcze trudniej uszy i zziębnięci, bez jakiegokolwiek posiłku około o wykonawców. Słupy leżały i groziło im zgnicie. godziny siedemnastej, zakończyliśmy wyładunek. Zabezpieczono je, ale czas płynął. Muszę tu dodać, że wszyscy pracowali społecznie W tym czasie dowiedziałem się, że Powiatowy bez jakiegokolwiek wynagrodzenia. Nawet o die- Komitet Elektryfikacyjny poważnie już zaawan- tach czy kosztach podróży nie było mowy. Obok sował sprawę elektryfikacji powiatu. Nawiązałem stały dwa wagony słupów dla wsi Maszkienice. kontakt z inspektorem samorządowym Kazimie- Nie zostały wyładowane. Przyszli, popatrzyli, coś rzem Tryczyńskim, przedstawiłem naszą sytuację niecoś zrobili i odeszli, toteż byłem zadowolony i uzyskałem przyrzeczenie, że elektryfikację gminy i dumny ze swoich ludzi, którzy nie zawiedli. Szczepanów postawi on pod rozwagę Komitetowi W lecie 1948 r. od inspektora Tryczyńskiego Powiatowemu. Na najbliższej sesji Gminnej Rady otrzymałem wiadomość, że do Szczepanowa przyjeż- Narodowej złożyłem sprawozdanie i wysunąłem dżają inżynierowie z SPB w sprawie elektryfikacji. wniosek o podjęcie uchwały włączającej elektryfi- Zrozumiałem, że elektryfikacja Szczepanowa w pla- kację gminy do planu powiatowego. Mój wniosek nie powiatowym jako pierwszej gminy w powiecie poparł wójt gminy Jan Pietrzko oraz przewodni- została postanowiona. Wkrótce też przyjechała czący Gminnej Rady Narodowej, Tadeusz Wałęga, grupa robotników z technikami i rozpoczęły się a także inni radni. Ale też natrafiłem niespodzie- prace. Zostali zakwaterowani w domach, wyżywie- wanie na opozycję. Radni z Wokowic i Łęk wysunęli nie zapewniła gmina. Doły pod słupy kopali miesz- obawy, czy przez włączenie do planu powiatowego, kańcy poszczególnych wsi, każdy w pobliżu swego zgromadzone z takim trudem i kosztem słupy ener- domu, pomagali też je stawiać i umacniać. Słupy getyczne, nie staną się własnością powiatu, który pod transformator w Szczepanowie oraz linie wyso- wykorzysta je do elektryfikacji na innych terenach. kiego napięcia na przestrzeni 1 km postawili w czy- Zapewniłem, że nie i powołałem się jeszcze na auto- nie społecznym pracownicy Urzędu Gminy w Szcze- rytet powszechnie szanowanych radnych: wójta panowie. Nie było kłopotu z pracą niefachową, i przewodniczącego GRN. Oponenci zostali przeko- wszyscy ją wykonywali chętnie, wiedząc, że robią to nani i uchwalili mój wniosek jednomyślnie. Uchwałę dla siebie. Pewne trudności były z przejściem przez przekazałem Wydziałowi Powiatowemu w Brzesku. tory kolejowe na stacji Słotwina-Brzesko. Ostatecz- Po raz drugi kłopot ze słupami pojawił się wtedy, nie kolej zgodziła się na przejście napowietrzne. gdy należało je przesłać do Czechowic-Dziedzic do Pod koniec prac nad siecią elektryczną rozpoczęte impregnacji. Sołtysi z Łęk i Wokowic powiadomili zostały prace przy instalacjach wewnętrznych. Koszt mnie, że mieszkańcy tych wsi nie chcą odstawić słu- tych instalacji ponosił każdy właściciel domu. Był roz- pów do stacji kolejowej, obawiając się, że nie wrócą łożony do spłaty, ratami na trzy lata. Były to więc bar- one do wsi. Prosiłem sołtysów o zwołanie zebrań dzo korzystne warunki. Żadne wcześniejsze wpłaty wiejskich i sam na nie pojechałem. Przedstawiałem nie były wymagane, ekipy monterskie posuwały się od tam sprawę elektryfikacji gorąco, przestrzegając domu do domu, instalując światło wszystkim po kolei. równocześnie, że gdy nie odstawią słupów, stracą Miałem jeden wypadek w Szczepanowie, kiedy jedyną szansę elektryfikacji swojej wsi. Powiat przyszedł do mnie pewien gospodarz prosząc mnie bowiem jest gotowy do rozpoczęcia elektryfikacji na wszystko, aby jego dom pominąć w elektryfika- naszej gminy, ale natrafiwszy na takie nieporozu- cji, gdyż nie chce jej w ogóle mieć. Byłem ogromnie mienie może, a nawet na pewno przeniesie elektry- zdziwiony, gdyż był to prawie mój sąsiad i znałem fikację do innych gmin, np. do sąsiedniego Dębna, go dobrze. Obawiał się pożaru, piorunów i czegoś gdzie też mają słupy. Poskutkowało, na drugi tam jeszcze. Przekonywałem go, jak mogłem, że źle dzień słupy zostały odwiezione do stacji kolejowej. robi, że tysiące domów instaluje elektryczność bez Z niecierpliwością oczekiwaliśmy na ich powrót. jakichkolwiek obaw i że kiedyś będzie bardzo żało- We wsiach Mokrzyska i Bucze zorganizowano wał. Nie dał się przekonać. Po kilku latach zainsta- grupy mężczyzn do wyładunku i dziesiątki furma- lował światło przez prywatną firmę, płacąc gotówką

85 Jan Burlikowski

Zapora i elektrownia wodna w Czchowie w Zespole Czchów-Rożnów.

Pierwszy dom w Szczepanowie, gdzie zabłysło światło elektryczne.

Pierwszy transformator w ramach planu elektryfikacji powiatu zbudowany w Szczepanowie.

Sieć energetyczna w Rudy-Rysiu.

Pierwsza linia energetyczna Szczepanów-Brzesko w Szczepanowie. Pralka elektryczna sprawia, że pranie staje się lżejsze i szybsze Ten odcinek linii i transformator postawili pracownicy Zarządu i może być wykonywane na podwórzu, jak na zdjęciu w Zaborowie. Gminy w czynie społecznym.

86 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Słupy energetyczne i żelazna konstrukcja służyć mogą również Ostatni transformator w ramach planu elektryfikacji powiatu bocianom do urządzenia na nich gniazda. Takich gniazd jest we wsi Jamna. kilka w powiecie. To we wsi Biskupice Melsztyńskie.

Zelektryfikowana, słomą kryta, stara chata w Mokrzyskach.

87 Jan Burlikowski

Elektryfikacja to nie tylko światło elektryczne, ale także wielkie ułatwienie w pracy gospodarczej i rolniczej. Omłoty prowadzone przy pomocy silnika elektrycznego są znacznie lżejsze i szybsze. Na zdjęciu omłoty u indywidualnego rolnika w Porąbce Uszewskiej.

Sieci energetyczne wysokiego, średniego i niskiego napięcia opasały powiat we wszystkich kierunkach.

Zakończenie elektryfikacji wsi i zapalenie pierwszej żarówki było wielkim wydarzeniem w danej wsi. Z tej okazji odbywały się uroczystości z udziałem całej wsi i zapraszanych gości. sumę wielokrotnie przewyższającą pierwotny koszt. formator, prąd lekko zasyczał, a była to najpiększa SPB, prowadząc roboty wewnętrzne instalacyjne muzyka, jaką obecni usłyszeli. Wkręcona żarówka nie opuszczało szkół i innych instytucji, wszędzie dała jasne światło. Wszyscy byli wzruszeni. Mia- je wykonując na koszt gminy czy danej instytucji. łem łzy radości w oczach, a widziałem, że inni Nadszedł wreszcie pamiętny dzień 28 czerwca też. Była to bowiem pełna satysfakcja i ukorono- 1950 r. Na miesiąc wcześniej Gminna Rada wanie wielu wysiłków i starań działaczy i tysięcy Narodowa podjęła uchwałę, że najbardziej god- mieszkańców gminy. Zdawaliśmy sobie sprawę, że nym uczczeniem Święta 1 Maja byłoby zapalenie wraz ze światłem elektrycznym płynie do gminy pierwszej żarówki. SPB przyspieszyło prace. Dnia postęp we wszystkich dziedzinach naszego życia. 28 kwietnia do późnych godzin popołudniowych Tej radosnej chwili nie doczekał wójt gminy Jan technicy sprawdzali ostateczny stan sieci. Około Pietrzko, który na podstawie niesłusznych oskar- godziny 18 wszyscy spotkali się koło transforma- żeń został wcześniej usunięty ze stanowiska. Po tora w rynku w Szczepanowie. Wraz z nimi na chwili wzruszenia przystąpiłem do kierownika zaświecenie żarówki oczekiwała spora grupa oko- robót, dziękując mu za wykonaną pracę, a potem licznych mieszkańców. Po sprawdzeniu, że wszy- serdecznie ściskałem dłoń wszystkich robotników scy robotnicy zeszli z tras i są na miejscu, na tele- SPB. Litery SPB umieszczone na transformatorze, foniczny znak nastąpiło w Brzesku włączenie sieci. oznaczały instytucję, która wykonywała prace na Po chwili technik kierujący pracami włączył trans- terenie gminy Szczepanów.

88 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Następnie poprosiłem wszystkich pracowników Przygotowania do elektryfikacji trwały także SPB na skromny poczęstunek w budynku gmin- w sąsiadującej z gminą Szczepanów gminie Borzę- nym. Tu również nastąpiło zapalenie pierwszej cin. Sprawę tę pierwsi jednak poruszyli miesz- żarówki. Zaszczyt ten odstąpiłem przybyłemu w tej kańcy Bielczy, należącej do gminy Borzęcin. Już chwili przewodniczącemu Gminnej Rady Narodo- w 1947 r. tamtejszy Komitet Elektryfikacyjny wej – Tadeuszowi Wałędze. Przekręcił on kontakt zgromadził własnymi środkami i własną pracą i w tej chwili widziałem, że on również był bardzo około 200 słupów energetycznych. W Komitecie wzruszony. Wszystko to odbyło się skromnie, bez pracowali m.in. Franciszek Pudło, Franciszek przemówień, śpiewów, deklamacji, ale wzrusza- Niedojadło, Jan Szafraniec – sołtys. Słupy ener- jąco, radośnie i serdecznie. getyczne impregnowano w Czechowicach-Dziedzi- Na drugi dzień do Wydziału Powiatowego, cach. Oczywiście wszelkie koszty i prace związane Komitetu Powiatowego PZPR, Urzędu Wojewódz- z elektryfikacją, a w szczególności z pozyskaniem kiego i do Społecznego Przedsiębiorstwa Budow- słupów, ich przewózką i ustawieniem ponosili spo- lanego wysłane zostały telegramy o tym ważnym łecznie mieszkańcy Bielczy. wydarzeniu z podziękowaniami za dobrodziejstwo Podobnie gromadzili słupy energetyczne miesz- światła elektrycznego. W dniu 1 maja na podium kańcy Borzęcina. Tu w skład Komitetu wchodzili obok transformatora przy świetle elektrycznym m.in.: Feliks Kołodziej – wójt, Józef Bratko – sekre- odbyła się ochocza zabawa taneczna. Przez chwilę tarz gminy, niezwykle czynny w tych sprawach wzięli w niej udział przybyli przedstawiciele władz Jan Jarosz – sołtys, późniejszy drugi wójt gminy powiatowych z I sekretarzem KP PZPR – Felu- – Stanisław Kordek. Przewodniczącym Komitetu siem. Taki był początek planowej elektryfikacji był Jędrzej Klisiewicz. powiatu brzeskiego i tak było z zapaleniem pierw- II. rok 1950 przyniósł istotną zmianę w sposo- szej żarówki w Szczepanowie. Oprócz tej miej- bie elektryfikacji wsi. Uchwalona została ustawa scowości światło otrzymały jeszcze w tym samym z dnia 28 czerwca 1950 r., ogłoszona w Dzienniku roku następne wsie: Bucze, Mokrzyska, Przybo- Ustaw nr 28 poz. 256 o powszechnej elektryfika- rów, Łęki, Wokowice, Sterkowiec. cji wsi i osiedli. Zgodnie z postanowieniami tej Przygotowania do elektryfikacji trwały rów- ustawy powszechna elektryfikacja wsi obejmo- nież na terenie gminy Dębno. I tutaj we wszyst- wała doprowadzenie przewodów elektrycznych kich wsiach powstały Komitety Elektryfikacyjne, napięcia użytkowego do budynków mieszkalnych które starały się o gromadzenie środków na zakup i gospodarczych oraz założenie w tych budynkach słupów energetycznych, ich zwózkę, impregnację wewnętrznego urządzenia odbiorczego. itp. Najwcześniej zelektryfikowano Łysą Górę, Powołane zostały Powiatowe Komisje Elektryfi- o czym kronikarz wspomina obszernie na samym kacyjne, których zadaniem było sprawowanie kon- początku. Pozostałe wsie zostały włączone już do troli nad powszechną elektryfikacją oraz opiniowa- planu powiatowego. Najbardziej zaawansowana nie projektów miejscowych planów elektryfikacji w przygotowaniu była wieś Maszkienice. W skład wsi i osiedli, w których zarządzono powszechną Komitetu wchodzili m.in. Józef Kubala, Jan elektryfikację. Mieszkańcy mogli być pociągani Bujak, inż. Józef Bujak, Stanisław Dadej. Prace do świadczeń osobistych i rzeczowych na cele tej rozpoczęło Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane elektryfikacji za wynagrodzeniem. Świadczeniami z Krakowa w 1949 r. Wieś otrzymała światło elek- osobistymi i rzeczowymi było wykonanie prostej tryczne w jesieni 1950 r. niekwalifikowanej pracy, dostarczenie kwater dla W pozostałych miejscowościach gminy Dębno pracowników oraz pomieszczeń na sprzęt i ma- również działały Komitety Elektryfikacyjne, zaku- teriały. Przepisami związanymi z wykonaniem pując i gromadząc przede wszystkim słupy energe- tej ustawy ustalona została wysokość opłat elek- tyczne, oczywiście tak, jak wszędzie czynem spo- tryfikacyjnych od właścicieli budynków objętych łecznym, a więc środkami własnymi i robocizną. elektryfikacją. Opłaty te wynosiły od 870 zł potem W Dębnie do najaktywniejszych członków nale- do 2.700 zł. i 5.500 zł., płatne w ciągu trzech lat, żeli: Piotr Jakubas, Andrzej Paryło, Józef Strada wyjątkowo czterech. Również ustalono przepisem – kierownik szkoły, Stanisław Chodacki, Adam stawki odpłatności za wykonanie świadczeń przez Chamioło – wójt gminy, Maria Leśniak – sekretarz mieszkańców. W praktyce w powiecie brzeskim gminy. W Woli Dębińskiej: Franciszek Pach, Tade- elektryfikujący domy początkowo mogli wykony- usz Wołek – późniejszy sekretarz gminy, Antoni wać proste roboty na poczet opłaty elektryfika- Hebda, Józef Pałka, Jan Kurek, Józef Wątroba – cyjnej, później jednak praktyki tej zaniechano na sołtys. W Porąbce Uszewskiej Władysław Mleczko rzecz pełnych wynagrodzeń za świadczenia. – sołtys, Józef Niedojadło. W Biadolinach Szla- Tak więc, prowadzone dotychczas prace przez checkich Franciszek Wołek – sołtys. Działały też Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane w sposób komitety w Sufczynie i Perle. planowy, ale w oparciu o środki ludności, czyny

89 Jan Burlikowski społeczne i wspomniany wyżej fundusz inwesty- tryfikacji przede wszystkim do wsi rozległych cyjny, kontynuowano już na innych zasadach, o rozproszonej zabudowie, gdzie siłą rzeczy koszty a mianowicie w ramach środków finansowych elektryfikacji były znacznie większe, a gdzie miej- państwa, przewidzianych w planie inwestycyjnym scowa ludność przy systemie gospodarczym nie dla każdego powiatu i z odpowiednią odpłatnością byłaby w stanie kosztów tych ponosić. Pozostawała rolników w postaci opłaty elektryfikacyjnej. sprawa elektryfikacji przysiółków, leżących na ubo- W Krakowie, w wyniku wspomnianej wyżej czu wsi. Plan państwowy nie obejmował elektryfi- ustawy o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli kacji przysiółka w odległości ponad 500 m od wsi. utworzono Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Elek- Toteż przysiółki często elektryfikowały się same tryfikacji Rolnictwa, które podjęło się prowadze- systemem gospodarczym. Niektóre z nich zelektry- nia dalszych prac elektryfikacyjnych na terenie fikowano jednak w planie państwowym w ramach powiatu brzeskiego. Prace elektryfikacyjne zostały powszechnej elektryfikacji, podczas końcowych rozłożone na szereg lat. Początkowo plan przewi- prac w powiecie, była to tzw. doelektryfikacja. dywał elektryfikację 2-3 wsi rocznie. Później jed- Początkowo w powszechnej elektryfikacji pierw- nak elektryfikowano więcej, ale rolnicy okazywali szeństwo miały wsie, gdzie istniały lub miały być dużą, zrozumiałą jednak niecierpliwość. Każdy założone spółdzielnie produkcyjne. Pierwszą zelek- chciał mieć światło, jak najprędzej. Kontynuowały tryfikowaną w ramach powszechnej elektryfikacji wsi więc swoją działalność Społeczne Komitety Elek- był Kwików, gdzie istniała Spółdzielnia Produkcyjna. tryfikacyjne, a tam gdzie ich do tej pory nie było, Wieś ta otrzymała światło elektryczne w roku 1952 r. powstawały nowe. Gromadziły one na specjalnych Wraz z elektryfikacją Kwikowa, a nawet o rok kontach bankowych społeczne środki finansowe wcześniej, bo w 1951 r. rozpoczął się drugi etap pochodzące od rolników z samoopodatkowania, elektryfikacji powiatu, w ramach powszechnej rolnicy świadczyli nieodpłatnie robociznę prostą, elektryfikacji i w systemie gospodarczym. zwózkę i rozwózkę materiałów, o które starano Przebieg elektryfikacji powiatu w latach 1951- się w rozmaity sposób, zawierano umowy z przed- 70 w Brzesku i w poszczególnych gminach wg obec- siębiorstwami elektryfikacyjnymi, w tym również nego podziału administracyjnego był następujący: z prywatnymi, na wykonanie prac elektryfika- cyjnych. Na cele elektryfikacji rolnicy zaciągali  Miasto Brzesko pożyczki bankowe. W ramach powszechnej elektryfikacji światło Obok planowej, powszechnej elektryfikacji elektryczne otrzymała w roku 1957 część miasta w planie państwowym, wytworzył się drugi spo- zwana Na Górkach, a także część wsi Słotwina (za sób tzw. system gospodarczy. Sprawa elektryfi- torem kolejowym) przyłączona do miasta w 1951 r. kacji zawsze była bardzo bliska ludności powiatu Miasto zostało całkowicie zelektryfikowane. brzeskiego, ale szczególnego rozmachu nabrała po przemianach październikowych 1956 r. Przy-  Gmina Borzęcin jęto bowiem wtedy zasadę popierania wszelkich Wieś Bielcza została zelektryfikowana w 1951 r. dobrych inicjatyw społecznych, w tym również sposobem gospodarczym. Wieś Borzęcin w 1953 r. inicjatyw w zakresie elektryfikacji wsi. Uznano w ramach powszechnej elektryfikacji. Jednakże bowiem, że dzięki tej inicjatywie szybciej nastapi w obydwu tych wsiach prace przygotowawcze elektryfikacja jako podstawa wszelkiego postępu prowadzone były jeszcze przed wprowadzeniem na wsi. W budżecie powiatu odtąd uwzględniano powszechnej elektryfikacji. Kronikarz wspomina corocznie odpowiednie sumy na cele dotacji inicja- o tym w części pierwszej. Przysiółek Waryś został tyw społecznych w zakresie elektryfikacji w wyso- zelektryfikowany w planie państwowym, pozostałe kości 25% ceny kosztorysowej. zaś przysiółki Borzęcina: Jagniówka, Borek, Czar- W ten sposób powiat brzeski w sprawach elek- nawa, Łazy, Okrajki – zostały zelektryfikowane tryfikacji był najbardziej zaawansowanym powia- w latach 1958-60 systemem gospodarczym. tem w całym województwie krakowskim, mimo iż władze wojewódzkie, pragnąc wyrównać stopień  Gmina Brzesko elektryfikacji w całym województwie, ograniczyły W roku 1969 w ramach powszechnej elektryfi- dla powiatu brzeskiego dotacje na ten cel, przy- kacji dokonano we wsiach Okocim i Jasień moder- znając większe dotacje dla powiatów opóźnionych, nizacji sieci, wybudowanej czynami społecznymi które nie wykazywały tak wielkiego zaangażowa- w 1947 r. Chodziło o przystosowanie sieci także nia, a nawet w roku 1960 wstrzymały planową do wykorzystania siły np. w Okocimiu w miejsce elektryfikację na rok. Oczywiście, że władze powia- czterech transformatorów wybudowano czterna- towe uważały takie stanowisko za niesłuszne. ście, wymieniono przewody. Podobnie w Jasieniu. Władze powiatowe prowadziły w tej sprawie Poręba Spytkowska zelektryfikowana została słuszną politykę kierowania powszechnej elek- w 1957 r. w ramach powszechnej elektryfikacji,

90 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 podobnie przysiółek Jasienia – Grądy. Natomiast zaciągali pożyczki na koszty elektryfikacji. Prezy- przysiółek Okocimia – Zalesie zelektryfikowany dium PRN pomogło finansowo przez dotacje w wy- został w 1959 r. systemem gospodarczym. O elek- sokości 25% kosztów. Wszelkie prace niefachowe tryfikacji gminy Brzesko wspomina kronikarz wykonywali sami mieszkańcy, przez co koszty w części pierwszej. Malowniczo położony przy- ogólne odpowiednio zostały zmniejszone. Z braku siółek Jadownik – Bocheniec zelektryfikowany mężczyzn w wielu wypadkach nawet kobiety z za- został systemem gospodarczym w latach 1970-71, pałem kopały doły pod słupy energetyczne. W listo- staraniem zainteresowanych mieszkańców. Do padzie 1963 r. w świetlicy Kółka Rolniczego odbyła Społecznego Komitetu Elektryfikacyjnego należeli się uroczystość zapalenia pierwszej żarówki w Jur- prawie wszyscy mieszkańcy przysiółka, pod prze- kowie. Niektóre, leżące na uboczu domy otrzymały wodnictwem Stanisława Gurgula zamieszkałego światło elektryczne w planie państwowym, w tzw. na samym szczycie malowniczego wzgórza. Ze doelektryfikacji w roku 1967. względu na małą liczbę gospodarstw i do tego bar- Leżąca po lewej stronie Dunajca, wieś Piaski dzo rozrzuconych na znacznej przestrzeni, koszty Drużków, zelektryfikowana została systemem elektryfikacji były znaczne. Koszt elektryfikacji gospodarczym w latach 1966-67. Nad elektryfi- jednego gospodarstwa wynosił kilkanaście tysięcy kacją pracował Komitet w składzie: Tadeusz Sta- złotych. Odpowiednią subwencję dał powiat, pomo- warski – przewodniczący, Józef Mikosz – zastępca, gła też Gromadzka Rada Narodowa w Jadowni- Aleksander Orłowicz, Władysław Kornaś, Andrzej kach pod przewodnictwem Bronisława Wawryki. Bocheński, Piotr Gałek. Wieś ta, rozrzucona na Wszelką robociznę niefachową wykonywali sami znacznej przestrzeni, musiała pokryć wysokie zainteresowani. koszty elektryfikacji. Jak gdzie indziej, zaciągano pożyczki bankowe, a koszty starano się pomniej-  Gmina Czchów szyć wykonywaniem wszelkiej robocizny niefacho- Poszczególne miejscowości zostały zelektryfiko- wej czynami społecznymi. Powiat udzielił dotacji wane: w wysokości 25% kosztów ogólnych. Mimo to koszt – planem państwowym w latach 1965-67 wsie elektryfikacji gospodarstwa z instalacją siły (trój- Tymowa, Złota, Biskupice Melsztyńskie, fazową) wynosił 13 – 15 tys. zł., bez siły, jedynie – systemem gospodarczym w roku 1957 r. światło przeciętnie 7.000 zł. Czchów, Jurków 1962-63, Piaski Drużków 1966- We wsi Tworkowa pracował Komitet Elektry- 67, Tworkowa 1963-64, fikacyjny w składzie Stanisław Rożkowicz – prze- – częściowo w planie państwowym, częściowo wodniczący, Władysław Średniawa, Antoni Gądek, w gospodarczym: Będzieszyna i Wytrzyszczka Józef Stawczyk, Franciszek Stawczyk, Helena w latach 1953 i 1966. Średniawa – skarbnik. Elektryfikacja przebie- W Czchowie tamtejsi mieszkańcy mieli uła- gała tu na takich samych zasadach, jak w innych twione zadanie, gdyż miejscowość ta posiada miejscowościach, gdzie zastosowano system własne lasy, skąd pozyskano drewno na słupy gospodarczy. Ze względu na znaczne koszty, część energetyczne. Zaimpregnowano je w Czechowi- gospodarstw nie przystąpiła do elektryfikacji. cach-Dziedzicach. Środki finansowe uzyskano z sa- Gospodarze mówili, że za tę sumę kupią sobie nafty moopodatkowania, prace niefachowe, w tym też i będą świecić nią do końca życia. W następnych przewóz materiałów wykonano czynami społecz- latach jednak wykonali instalacje na własny koszt. nymi. 25% kosztów elektryfikacji pokryto z dotacji Leżące obok siebie dwie małe, ale bardzo roz- powiatu. Nad elektryfikacją pracował Społeczny rzucone po wzgórzach wsie Wytrzyszczka i Będzie- Komitet Elektryfikacyjny, w skład którego weszli szyna, dostały się do planu państwowego dzięki m.in. Andrzej Chudoba, leśniczy lasów gromadz- staraniom sołtysa -Stanisława Polichta, sołtysa kich, Marcin Pośliński, Władysław Nieć, Kacper – Michała Suchanka i kierownika szkoły w Wy- Janicki, Jan Chudoba, Władysław Kaczor, Mikołaj trzyszczce – Zygmunta Jakubowskiego. Na koszt Kupiec, Czesław Górski – sekretarz gromadzki. państwa wybudowano tam linię wysokiego napię- Z inicjatywą elektryfikacji Jurkowa wystapiło cia, instalacje wewnętrzne wykonywali gospoda- miejscowe Kółko Rolnicze z prezesem Antonim rze na własny koszt. Nie wszystkie jednak gospo- Nieciem. W skład Społecznego Komitetu Elektry- darstwa w tych wsiach otrzymały wtedy światło. fikacyjnego wchodzili: Michał Piechnik jako prze- Doelektryfikacja nastąpiła w 1966 r., kiedy około wodniczący, Stanisław Osuch – skarbnik, Antoni 40 gospodarstw własnym kosztem wybudowało Nieć, Piotr Mendel – sołtys, Stanisława Osiecka sieć i wykonało instalacje wewnętrzną. – przewodnicząca KGW, Irena Kamieniarz, Miko- łaj Sroka, Adam Malina, Michał Osiecki, Marcin  Gmina Dębno Mróz. Komitet posiadał spore trudności z pozy- Elektryfikacja tej gminy przedstawia się nastę- skiwaniem materiałów. Elektryfikujący się rolnicy pująco:

91 Jan Burlikowski

– w planie państwowym zelektryfikowano wsie: Ostatecznie pomogli mieszkający na Zachodzie Doły, Niedźwiedza, Perła, Porąbka Uszewska krajanie z Jaworska, którzy wyszukali wykonawcę – systemem gospodarczym zelektryfikowano: z Wrocławia nazwiskiem Budzyn. Słupy energe- Biadoliny Szlacheckie, Dębno, Jastew, Jaworsko, tyczne zakupiono w nadleśnictwach państwowych. Łoniowa, Łysa Góra, Maszkienice, Wola Dębińska Wszelką robociznę niefachową w tym też i konną – systemem gospodarczym i częściowo w planie wykonywali mieszkańcy. Komitet zorganizował państwowym wieś Sufczyn. wyżywienie ekipy monterskiej w kolejności według Wieś Doły otrzymała światło elektryczne numerów domów. W pewnym stadium prac wyni- w 1955 r., Niedźwiedza w 1955 r., Perła w 1957 r., kły trudności z elektryfikacją przysiółka Paster- Porabka Uszewska 1955 r. niki, odległego od wsi około 1 km. Ze względu na Elektryfikująca się systemem gospodarczym wieś znaczny koszt budowy do przysiółka linii wyso- Biadoliny Szlacheckie otrzymała światło w 1958 r. kiego napięcia ludność wsi nie chciała ponosić tych Elektryfikację przeprowadzał Społeczny Komitet kosztów. Sprawę postawiono na ogólnym zebraniu Elektryfikacyjny, w skład którego wchodzili: Mak- mieszkańców wsi. Poczucie solidarności jednak symilian Niedojadło – przewodniczący, Franciszek zwyciężyło, koszt budowy linii do przysiółka został Wołek, Franciszek Pater, Tadeusz Pater, Jakub rozłożony na wszystkich mieszkańców wsi. Wołek, Józef Sowa, Franciszek Bartosz – sołtys. Elektryfikacja wsi Łysa Góra opisana została Pracę rozpoczął Komitet w 1956 r. Posiadał duże w pierwszej części na podstawie książki dra Fran- trudności w pozyskiwaniu materiałów, szczególnie ciszka Mleczki pt. „Wieś rodzinna wzywa”. przewodów elektrycznych. Drewno na słupy energe- Systemem gospodarczym tj. własnymi środkami tyczne kupowano w lasach państwowych, wysyłano ludności zelektryfikowana została wieś Maszkienice. je do impregnacji do odpowiednich zakładów w Cze- Prace elektryfikacyjne rozpoczęło tam Społeczne chowicach-Dziedzicach. Środki finansowe na elek- Przedsiębiorstwo Budowlane z Krakowa na zlece- tryfikację uzyskiwano z samoopodatkowania, a 25% nie Wydziału Powiatowego w 1949 r. Wieś posta- kosztów ogólnych pokryto z dotacji przyznanej przez rała się we własnym zakresie o słupy energetyczne. Prezydium PRN. Byli także i w tej wsi, bardzo nie- Odwożono je do stacji Słotwina-Brzesko i kierowano liczni gospodarze, którzy nie przystąpili do wspól- do nasycalni w Czechowicach-Dziedzicach. Potem nego wysiłku, tłumacząc się niebezpieczeństwem przywożono. Prace niefachowe, jak też przewóz porażeń dzieci przez prąd, wybuchu pożaru itp. słupów i materiałów wykonywali społecznie miesz- Wieś Dębno, w której znajduje się siedziba kańcy Maszkienic. Światło elektryczne zabłysło gminy, została zelektryfikowana w 1954 r. Spra- w Maszkienicach w jesieni 1950 r. Członkowie Spo- wami elektryfikacji zajmował się Społeczny Komitet łecznego Komitetu Elektryfikacyjnego w Maszkieni- Elektryfikacyjny w skład którego wchodzili: Piotr cach wymienieni zostali na początku części drugiej. Jakubas, Andrzej Paryło, Józef Strada – kierow- Wieś Sufczyn również została zelektryfikowana nik szkoły, Stanisław Chodacki, Adam Chamioło systemem gospodarczym. Otrzymała światło elek- – ówczesny wójt gminy, Maria Leśniak – sekretarz tryczne w 1957 r. Koszty ponosiła ludność, pra- gminy, Władysław Leśniak – prezez GS, Mikołaj cowano społecznie, wykonując potrzebne prace Karol, Jan Bryl, Józef Sacha. Komitet zabiegał ziemne i przy zwózce materiałów. Powiat udzielił o zgromadzenie środków finansowych pocho- dotacji w wysokości 25% kosztów. Elektryfikację dzących z samoopodatkowania się, organizował organizował Komitet w skład którego wchodzili czyny społeczne przy wszelkiego rodzaju robotach m.in. Jan Migdał, Józef Stypka, Ludwik Paradziej, niefachowych, zwózce i rozwózce materiałów itp. Stanisław Bączek. Wieś Jastew zelektryfikowana została w 1967 r. Systemem gospodarczym zelektryfikowana czynem społecznym mieszkańców wsi (system została wieś Wola Dębińska. Otrzymała światło gospodarczy). Elektryfikację przeprowadził Komi- w 1955 r. W skład Społecznego Komitetu Elektry- tet, w składzie którego pracowali społecznie: Józef fikacyjnego wchodzli m.in.: Tadeusz Wołek, Efron Duda – sołtys, Jan Sowa, Jan Kłusek, Zofia Alek- Macheta, Stanisław Kubala. Koszty pokrywała siewicz – kierowniczka szkoły. Organizowała ona miejscowa ludność, która też podobnie, jak gdzie w szkole zebrania wiejskie, zachęcała do wysiłku, indziej, świadczyła czynem społecznym wszelką starała się o dotacje. Zapobiegliwym przewodni- robociznę niefachową i konną. Powiat pośpieszył czącym Komitetu był Józef Imioło. z dotacją w wysokości 25% kosztów. Wieś Jaworsko została zelektryfikowana Również systemem gospodarczym zelektryfiko- w 1958 r. W Społecznym Komitecie Elektryfikacyj- wano Łoniową. nym pracowali: Edward Gurgul, Władysław Bury, Franciszek Baca, Maciej Turek. Jak wszystkie  Gmina Gnojnik inne komitety, tak i ten posiadał trudności z mate- Z siedmiu wsi tej gminy światło elektryczne riałami, jak również ze znalezieniem wykonawcy. w planie państwowym otrzymały trzy: Gnojnik,

92 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Uszew i Zawada Uszewska (wszystkie w 1955 r.). uchwalono więc rozłożenie na poszczególne gospo- Systemem gospodarczym tj. środkami własnymi lud- darstwa po 1.000 zł., a nadto po 800 zł. od posiada- ności zostały zelektryfikowane: Biesiadki, Gosprzy- nego przez te gospodarstwa 1 ha gruntu. Ponadto dowa, Lewniowa, Żerków. do kosztów wliczono wszelką robociznę niefa- Prace elektryfikacyjne w Biesiadkach rozpo- chową i konną, a powiat pośpieszył z dotacją 200 częto w 1957 r. Już w tym roku staraniem kie- tys.zł. Prace elektryfikacyjne rozpoczęto w jesieni rownictwa szkoły zelektryfikowano Szkołę Pod- 1957 r., w październiku 1958 r. połowa wsi otrzy- stawową. Pracami elektryfikacyjnymi kierował mała światło elektryczne. Społeczny Komitet Elektryfikacyjny, w skład Z tej okazji w szkole odbyła się uroczystość którego wchodzili m.in.: Eugeniusz Gagatek jako zapalenia pierwszej żarówki. Przybyli na nią: przewodniczący, Franciszek Myszka, Józef Myszka, przewodniczący Prezydium PRN, Tadeusz Bałys, Tadeusz Klecki. Tak jak i wszędzie, całkowite sekretarz KP PZPR, Aleksander Chrobak, sekre- koszty zostały rozłożone na poszczególne gospo- tarz PK ZSL, Mieczysław Garlicki, inż. Henryk darstwa, również ludność świadczyła wszelką robo- Składzień z OZET-u z Tarnowa i liczni miesz- ciznę niefachową pieszą i konną. Komitet posiadał kańcy Gosprzydowej. Komitet borykał się przede duże trudności materiałowe, a także były wypadki wszystkim z brakiem materiałów, o które było niechęci do elektryfikacji. Np. pewna gospodyni nie bardzo trudno. Ale największą trudnością dla chciała zezwolić na ustawienie słupa energetycz- Komitetu był rozłam, jaki nastąpił w pewnym nego na jej polu, a nawet ustawiony słup porąbała okresie we wsi. Ze 160 zadeklarowanych począt- i pocięła druty. Wszystkie te przeszkody Komitet kowo gospodarzy, pod wpływem agitacji kilku osób jednak przełamał i jak świadczy zapis w kronice przeciwko elektryfikacji, 40 wycofało się. Była to szkolnej „dnia 1 maja 1958 r. w całej wsi Biesiadki część wsi od strony Lipnicy. Wysuwali oni żądania zapłonęło po raz pierwszy światło elektryczne i za- zaprzestania elektryfikacji systemem gospodar- grały sieciowe aparaty radiowe”. Również i tej wsi czym i zaczekania na plan państwowy, jako tańszy powiat udzielił dotacji w wysokości 25% kosztów. sposób. Uroczystość zapalenia pierwszej żarówki, Prace przy społecznej elektryfikacji wsi Lew- a i wygłoszone przy tej okazji przemówienie prze- niowa rozpoczęto w jesieni 1957 r. Społeczny Komi- wodniczącego Prezydium PRN, Bałysa, którego tet Elektryfikacyjny miał przed sobą trudne zada- poinformowano o rozłamie, a także indywidualna nie, obliczony koszt elektryfikacji miał wynieść praca i przekonywanie członków Komitetu, spra- ponad 600 tys. zł., a wieś nie jest zbyt duża. Komitet wiły, że rozłam został zlikwidowany. Ostatecznie postarał się o pożyczkę krótkoterminową dla elek- w listopadzie 1959 r. pozostała część wsi otrzy- tryfikujących się gospodarzy w kwocie 100 tys. zł. mała światło elektryczne. Ale pozostało też kilku Resztę pokryto finansowymi świadczeniami rolni- takich, którzy jeszcze 10 lat czekali na elektryfika- ków zainteresowanych elektryfikacją oraz z dotacji cję. W Gosprzydowej pracował Społeczny Komitet 25% uzyskanej z powiatu. Elektryfikacyjny w składzie: Kazimierz Zaczyński Dnia 11 lutego 1959 r. nastąpiło uroczyste – przewodniczący, Michał Gondek – sekretarz, otwarcie sieci elektrycznej. Uroczystość odbyła Józef Pajor – skarbnik, Franciszek Machał, Seba- się w miejscowej szkole. Dziatwa szkolna przygo- stian Dybewicz, Marcin Górak, Jan Wójtowicz, Jan towała część artystyczną. Na uroczystość przybyli Bakalarz, Kazimierz Słonka, Józef Golec. liczni mieszkańcy wsi, z Brzeska zaś przewodni- Wieś Żerków zelektryfikowana została syste- czący Prezydium PRN, Tadeusz Bałys, sekretarz mem gospodarczym. Budowę sieci i instalacje KP PZPR, Aleksander Chrobak, a nadto komisja wykonywało przedsiębiorstwo prywatne Jana odbiorcza z Okręgowych Zakładów Energetycz- Szewczyka z Bochni. W budowie sieci po raz pierw- nych z Tarnowa z inż. Henrykiem Składzieniem. szy zastosowano słupy energetyczne, żelbetowe. W skład Społecznego Komitetu Elektryfikacyj- Były one transportowane ze stacji Brzesko-Oko- nego wchodzili m.in.: Roman Kornaś jako prze- cim furmankami aż do Żerkowa i to drogą okrężną wodniczący, Adam Cieśla, Tadeusz Kubala, Michał przez Tymową. Oczywiście prace te wykonywano Gagatek – sołtys. Komitet ten musiał pokonywać czynem społecznym, podobnie jak i wszelkie inne rozliczne trudności szczególnie z powodu braku prace niefachowe przy elektryfikacji. Mieszkańcy materiałów, w sprawie dostaw przewodów elek- świadczyli finansowo na pokrycie kosztów elek- trycznych utrzymywał kontakt z Hutą Alumi- tryfikacji. Wynosiły one na gospodarstwo 4.000- nium w Skawinie. Przeciętny koszt elektryfikacji 5.000 zł. na budowę i 2.000-4.000 zł. na instalację jednego gospodarstwa wynosił 5.000 zł. wewnętrzną w zależności od ilości punktów świet- Koszty elektryfikacji wsi Gosprzydowa obli- lnych i siły. Elektryfikujący się zaciągali pożyczki czone zostały na 860 tys. zł. Społeczny Komitet w Banku Spółdzielczym, wieś otrzymała subwencję Elektryfikacyjny miał spore trudności z uzyska- 25% kosztów z Prezydium PRN. W dniach 27-28 niem tak znacznej sumy. Na zebraniu wiejskim grudnia 1967 r. oddano sieć elektryczną do użytku.

93 Jan Burlikowski

Uroczystość zaświecenia pierwszej żarówki znaczną liczbę słupów energetycznych, jed- odbyła się w styczniu 1968 r. w miejscowej szkole. nak nie zostały one przyjęte przez wykonawcę, Przybyli na nią: przewodniczący Prezydium PRN, zostały więc sprzedane, a pieniądze zwrócono rol- Tadeusz Bałys i sekretarz KP PZPR, Gołda. Pod- nikom na opłacenie kosztów elektryfikacji. Osta- czas tej uroczystości nastapiło przekazanie dla tecznie Iwkowa została włączona do państwo- wsi telewizora ufundowanego przez Powiatowy wego planu elektryfikacji. Działalność Komitetu Komitet Przeciwalkoholowy. Młodzież szkolna ograniczała się więc do organizowania naboru przygotowała na tę uroczystość deklamacje, pieśni płatnych pracowników do robót niefachowych i tańce ludowe. Elektryfikację Żerkowa przeprowa- oraz zabezpieczenia wyżywienia dla ekipy mon- dzał Społeczny Komitet Elektryfikacyjny w skład terskiej. Zorganizowane ono było w ten sposób, którego wchodzili: Jan Mierzwa – przewodni- że pracownicy otrzymywali codziennie posiłki czący, Józef Dudek – sekretarz, Edward Kuras, kolejno w innym domu, czego zresztą miesz- Kazimierz Marecik, Kazimierz Gagatek, Ignacy kańcy skrupulatnie przestrzegali, a ambicją każ- Jewuła, Józef Batko, Teofil Koniarz. Komitet ten dej gospodyni było dobrze ich nakarmić, aby nie miał do pokonania rozliczne trudności. Jedną z ta- być gorszą od innych. Ostatecznie gmina Iwkowa kich była konieczność przeprowadzenia do wsi sieci otrzymała światło w latach 1961-62 w planie pań- wysokiego napięcia przez grunty mieszkańców wsi stwowym. Pozostałe wsie gminy Iwkowa, a więc Złota. Początkowo ci nie chcieli się na to zgodzić. Drużków Pusty, Dobrociesz, Kąty, Połom Mały, Trzeba było wiele zachodu, przekonywania i próśb, Porąbka Iwkowska otrzymały światło w planie aż wreszcie wyrazili zgodę na ustawienie słupów. państwowym w pierwszej połowie lat 60. Jedy- nie w Połomie Małym kilka gospodarstw, bardziej  Gmina Iwkowa oddalonych, zmuszonych było światło elektryczne W latach 50-tych na terenie gminy Iwkowa doprowadzić systemem gospodarczym. W całej powstały we wszystkich wsiach Komitety Elek- więc gminie Iwkowa, tylko Wojakowa przeprowa- tryfikacyjne. Jednakże trudności tam były więk- dziła elektryfikację własnym wysiłkiem. sze niż gdzie indziej, przede wszystkim z uwagi na duże rozrzucenie zabudowy i odległość do  Gmina Szczepanów nich od zasilania. Komitety krzątały się żwawo, Wszystkie wsie gminy Szczepanów, a więc: przygotowując dokumentację, starając się o słupy Szczepanów, Sterkowiec, Wokowice, Łęki, Przy- energetyczne, organizując chętnych. Najwcześniej borów, Mokrzyska, Bucze otrzymały światło elek- uporała się z tymi pracami wieś Wojakowa. Komi- tryczne w 1950 r. Przebieg elektryfikacji tej gminy tet miał duże trudności finansowe i materiałowe. opisał kronikarz w części I. Przysiółki Przybo- Linia zasilająca musiała być pociągnięta aż z od- rowa Buczyna I i II światło elektryczne uzyskały ległego Rajbrotu. Wieś rozrzucona na wzgórzach w 1958 r. systemem gospodarczym, a więc dzięki wymagała wybudowania aż 25 km sieci niskiego czynom społecznym. napięcia. Byli więc tacy, którzy nie wierzyli w po- wodzenie zamierzeń w tych warunkach. Mówili:  Gmina Szczurowa „nie będziemy ponosić tak wielkich kosztów”, Ta duża gmina zelektryfikowana została a inni, że im „prędzej włosy wyrosną na dłoni, systemem gospodarczym (Dołęga, Niedzieliska, niż tu będzie elektryka”. Były to jednak wyjątki. Pojawie, Wola Przemykowska) i w planie pań- Olbrzymia większość mieszkańców doceniała stwowym (Dąbrówka Morska w 1961 r., Górka jednak dobrodziejstwa elektryfikacji, ponosząc w 1962 r., Kopacze Wielkie i Księże Kopacze rów- ustalone koszty, świadcząc czynem społecznym nież w 1962 r., Kwików w 1952 r., Rajsko w 1958 r., robociznę niefachową, a także dając utrzymanie Rylowa w 1957 r., Rudy Rysie w 1964 r., Rząchowa ekipie pracowników wykonujących instalacje. w 1962 r., Strzelce Małe i Strzelce Wielkie w 1957 r., Ostatecznie Wojakowa otrzymała światło elek- Szczurowa w 1953 r. i Zaborów w 1952 r. tryczne w 1959 r. Przy elektryfikacji wyróżnili się Elektryfikacja w ramach powszechnej elektry- członkowie Komitetu Elektryfikacyjnego: Włady- fikacji wsi była dużym ułatwieniem dla rolników sław Klimek, Piotr Włudyka, Ludwik Jarzmik, nie tylko ze względu na niższe koszty elektryfika- Henryk Kowalczyk – kierownik szkoły, Włady- cji i dogodność opłat, ale także ze względu na zdo- sław Bodek – sołtys. bycie materiałów i pozyskanie wykonawców, które W Iwkowej w pracach Społecznego Komitetu to kłopoty spadały na Społeczne Komitety Elek- Elektryfikacyjnego wyróżnili się: Jan Turek tryfikacyjne tam, gdzie elektryfikację prowadzono – ówczesny przewodniczący GRN, Edward Sera- systemem gospodarczym. Niemniej i w tych wsiach fin – sekretarz gromadzki, Franciszek Szot – soł- działały Komitety Elektryfikacyjne, w których pra- tys, Karol Dziedzic, Jan Nakielny, Michał Bodek, cowali m.in.: Jan Giemza w Szczurowej, Franciszek Franciszek Gawełda. Komitet ten przygotował Giemza w Rudych-Rysiach, Stefan Piwowarczyk

94 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 w Strzelcach Wielkich, Roman Brewka w Strzelcach kowanie i społeczne prace przy elektryfikacji. Małych, Antoni Cierniak w Rajsku, Jan Gawełczyk Niektórzy członkowie Społecznego Komitetu w Dąbrówce Morskiej, Edward Pudełek w Górce, Elektryfikacyjnego w Woli Przemykowskiej na Stanisław Domagała w Rząchowej, Bartłomiej Woj- skutek nieuczciwości jednego z przedstawicieli cieszek w Rylowej, Franciszek Kowalczyk w Zaboro- wykonawcy uwikłani zostali w długotrwały wie, Józef Nowak i Jan Sulma w Kwikowie. W Komi- sądowy proces cywilny, a firma, proces wygraw- tecie Gromadzkim pracowali aktywnie: Bartłomiej szy, zabezpieczyła swoje pretensje na ich pry- Głąb, a później Ignacy Gargul – obydwaj przewodni- watnym majątku. czący GRN, Tadeusz Dzień – sekretarz gromadzki, Omawiając całokształt elektryfikacji gminy Mieczyław Domagała – I sekretarz KG PZPR. Szczurowa, nadmienić należy, że przysiółek Szczu- W powiecie brzeskim, pierwszą wsią elektryfiko- rowej – Brzezinki, z powodu nieujęcia go do planu waną w planie państwowym w ramach powszechnej państwowego, zelektryfikował się systemem gospo- elektryfikacji wsi, była elektryfikowana w 1952 r. darczym. We wsi Rudy-Rysie Społeczny Komitet wieś Kwików. Stało się to za sprawą powstałej tam Elektryfikacyjny powołany został jeszcze w 1946 r. Spółdzielni Produkcyjnej. Sprawa elektryfikacji Zgromadził on znaczną ilość słupów energetycz- tej wsi nie spotkała się jednak z uznaniem czę- nych, jednak na skutek trudności z budową sieci ści mieszkańców wsi, a wręcz natrafiła na opory. wysokiego napięcia, która wg planu powiatowego Część rolników wyrażała w ten sposób swoją nie- miała tam być zbudowana od strony Szczurowej, chęć do utworzonej spółdzielni, żywiąc obawy, że a nie Szczepanowa, prace Komitetu zostały zawie- poprzez elektryfikację przymusowo zostaną do niej szone. Wieś ta otrzymała prąd dopiero po osiemna- włączeni. Trzeba było dużo pracy ze strony Komi- stu latach, już w ramach powszechnej elektryfika- tetu, aby przekonać wszystkich, że ich obawy są cji i faktycznie od strony Szczurowej. bezpodstawne. Wieś Dołęga, która była elektryfikowana syste-  Gmina Wojnicz mem gospodarczym, a więc wyłącznie wysiłkiem Wojnicz, jako stolica gminy posiadał światło samych mieszkańców, otrzymała światło elek- elektryczne jeszcze w okresie międzywojennym. tryczne w 1958 r. Działaczami w Komitecie Elek- Toteż mieszkańcy wszystkich wsi należących do tryfikacyjnym byli m.in.: Franciszek Czarnik, Jan gminy z zazdrością spoglądali na Wojnicz. Niestety Paździera, Władysław Rzepka, Władysław Beksa o zainstalowaniu elektryczności w tym czasie nie – kierownik szkoły. można było nawet marzyć. Ogólna bieda, niska war- Wieś Niedzieliska uzyskała światło elektryczne tość produktów rolnych, brak zarobków, wszystko w 1958 r. Elektryfikację systemem gospodarczym to razem nie pozwalało na ponoszenie znacznych prowadził Społeczny Komitet Elektryfikacyjny, kosztów elektryfikacji. Okupacja też nie sprzyjała w skład którego wchodzili: Franciszek Kocet tym zadaniom, ale zaraz po wyzwoleniu w poszcze- – przewodniczący, Franciszek Golik, Andrzej Wró- gólnych wioskach poczęły powstawać Społeczne bel, Błażej Policht, Józef Holewa. Komitety Elektryfikacyjne, które przystąpiły do Wieś Pojawie otrzymała światło elektryczne gromadzenia środków finansowych drogą samo- w 1958 r. Systemem gospodarczym elektryfikację opodatkowania, zamawiania projektów, zawierania prowadził Komitet w składzie: Jan Mika – sołtys, umów z przedsiębiorcami, organizowania czynów Józef Golonka, Mieczysław Pawlik. W elektryfika- społecznych, zdobywania dotacji itp. Po 1950 r. cji pomagał dużo sekretarz PK ZSL, Mieczysław w ramach powszechnej elektryfikacji wsi na mocy Garlicki. Także i tu ludność przyjmowała elek- nowej ustawy, również i na terenie gminy Woj- tryfikację z entuzjazmem, chociaż zdarzały się nicz, obok elektryfikacji systemem gospodarczym, przypadki niechęci np. jeden rolnik nie pozwolił przystąpiono do prac elektryfikacyjnych w ramach zainstalować u siebie światła, strasząc też innych powszechnej elektryfikacji w planie państwowym. piorunami, pożarami i innymi nieszczęściami, Na terenie gminy Wojnicz w planie państwo- które elektryfikacja miała przynieść wsi. wym zelektryfikowano wsie: Dębina Łętowska, Wola Przemykowska była również elektryfiko- Dębina Zakrzewska, Grabno, Milówka, Więckowice. wana systemem gospodarczym. Otrzymała światło Systemem gospodarczym, a więc środkami lud- w 1958 r. Elektryfikacją kierował Społeczny ności i czynami społecznymi zelektryfikowano: Komitet Elektryfikacyjny, na czele którego stał, Biadoliny Radłowskie, Isep, Łopoń, Łukanowice, jako przewodniczący Józef Nowak, a członkami Olszyny, Sukmanie, Zakrzów. byli: Władysław Łucarz, Józef Polak, Władysław W planie państwowym i systemem gospodar- Chyłka, Jan Kowalczyk. czym zelektryfikowano Wielką Wieś. Podkreślić należy duży wysiłek Społecznych Dębina Łętowska i Dębina Zakrzewska otrzy- Komitetów Elektryfikacyjnych, które musiały mały światło w latach 1957-58, Grabno w 1961 r., zabiegać o materiały, organizować samoopodat- Milówka w 1961 r., Więckowice w 1952 r.

95 Jan Burlikowski

We wsi Biadoliny Radłowskie prace elektryfika- dzono w ramach powszechnej elektryfikacji wsi, cyjne rozpoczęte zostały w 1957 r. Prowadził je Spo- w części Wielkiej Wsi, za sprawą Spółdzielni Pro- łeczny Komitet Elektryfikacyjny, w skład którego dukcyjnej, która tam powstała. Znaczna jednak wchodzili m.in. Adolf Król, jako przewodniczący, część wsi światła nie otrzymała. Ta druga część wsi Władysław Wołek, jako zastępca przewodniczącego, oraz Sukmanie i Olszyny, elektryfikowały się syste- Bronisław Król. Przeciętny koszt elektryfikacji jed- mem gospodarczym i otrzymały światło elektryczne nego gospodarstwa wynosił około 8.000 zł. Wcho- w latach 1957-60. Podobnie, jak gdzie indziej, lud- dziły w to koszty budowy sieci i instalacji wewnętrz- ność samoopodatkowała się oraz świadczyła wszelką nej. Komitet miał duże trudności ze zdobyciem robociznę niefachową. Koszty ogólne rozkładane materiałów. Słupy energetyczne zakupywano były na poszczególne gospodarstwa. Energicznie w Gorlickiem, kierowano do impregnacji w Cze- działały tu komitety, które połączyły swoje wysiłki chowicach-Dziedzicach. Wykonawcą elektryfikacji na wspólnym staraniu się o zakup w lasach pań- było prywatne, koncesjonowane przedsiębiorstwo stwowych i zwiezienie słupów oraz o inne materiały, z Tarnowa. Na całą, raczej dużą wieś, było czte- organizowały czyny społeczne, starały się o wyko- rech gospodarzy, którzy nie włączyli się do ogólnego nawców i pomoc powiatu w formie dotacji. W komi- wysiłku wsi. Nie świadczyli ani finansowo, ani robo- tetach tych działali m.in.: Jan Żabiński, przewod- cizną. Później zrozumieli swój błąd, komitet udzielił niczący, Franciszek Kokosza, Władysław Przeklasa, zgody na włączenie ich gospodarstw do sieci, insta- Józef Zięba, wszyscy z Olszyn, Bronisław Sumara, lacje przeprowadzili na własny koszt, w sumie kosz- Władysław Woźniak i Jan Malisz z Wielkiej Wsi, towało ich to znacznie więcej. Komitet miał też do Jan Grzegórzek z Sukmania. W sprawie elektryfi- pokonania innego rodzaju trudności. Była tam taka kacji wszystkie te wsie współdziałały ze sobą. Prze- gospodyni, która nie chciała pozwolić na podstawie- ciętny koszt elektryfikacji gospodarstwa wyniósł nie słupa energetycznego na swoim polu. Posunęła 6.000 zł. Rolnicy starali się o pożyczki bankowe, się do tego, że ucięła piłą słup dokładnie w tym z budżetu powiatu otrzymano dotację w wysokości miejscu, w którym przekraczał granice jej pola 25% ogólnych kosztów. Na zmniejszenie kosztów i odrzuciła ten kawał na stronę sąsiada. Wszystkie elektryfikacji miały też wpływ czyny społeczne lud- trudności Komitet pokonywał i ostatecznie wieś ności w wykonaniu wszelkich prac niefachowych. otrzymała światło już w roku następnym, tj. w 1958 r. Wieś Zakrzów, liczącą 60 gospodarstw, zelektry- Elektryfikację wsi Isep opisał kronikarz w czę- fikowano szybko i bardzo sprawnie. Prace rozpo- ści pierwszej. Była to pierwsza wieś zelektryfiko- częto w 1957 r., a w 1958 r. wieś otrzymała światło. wana w gminie Wojnicz po wojnie i jedna z dwóch Ogólny koszt elektryfikacji tej wsi wynosił około 500 pierwszych w powiecie (1947 r.). tys. zł. Prace elektryfikacyjne prowadziło prywatne W Łoponiu Społeczny Komitet Elektryfikacyjny przedsiębiorstwo z Wrocławia. O słupy i ich impre- powstał w 1948 r. pod przewodnictwem sołtysa, gnację postarał się Komitet, inne materiały dostar- Franciszka Płanety, a później Władysława Gawroń- czył wykonawca. Zwózkę materiałów i wszelką skiego, kierownika szkoły. W skład Komitetu weszli robociznę niefachową dali sami mieszkańcy. Pra- też: Michał Lasko, Roman Senderak, który był cował tam bardzo energicznie Społeczny Komitet skarbnikiem, Jan Kłósek, Stanisław Krawczyk, Elektryfikacyjny, którego przewodniczącym był Stanisław Krawczyk syn Jana, Tadeusz Opioła. Na Antoni Mrożek, a członkami Franciszek Michałek, koszty elektryfikacji ludność uchwaliła samoopo- Stanisław Czernecki, Józef Szczupak. Komitet ten datkowanie w wysokości 300 zł od jednego hektara. tak energicznie i umiejętnie zabiegał o sprawy elek- Finansowo pomogli też rodacy z USA. Komitet tryfikacji, że postarał się o to, iż koszty finansowe postarał się o słupy energetyczne, które zakupiono pokryte zostały z funduszów państwowych, a po- w lasach czchowskich. Wszelką robociznę niefa- szczególni gospodarze ponosili tylko koszty ponad chową świadczyli miejscowi gospodarze. Elektryfi- normę wykonanych instalacji wewnętrznych. kacja w Łoponiu przeprowadzona została wysiłkiem W zelektryfikowanej wsi Łukanowice w 1959 r. mieszkańców wsi i została zakończona w 1952 r. pracował Społeczny Komitet Elektryfikacyjny, Wieś Łukanowice zelektryfikowana została w skład którego wchodzili m.in.: Stanisław w latach 1958-59 wysiłkiem jej mieszkańców, tak Węgrzyn, Kwaśniak i sołtys Brożek. w zakresie finansowym, jak też świadczeniami Elektryfikację wsi Rudka przeprowadzały dwa w pracy niefachowej. Powiat, jak wszędzie zresztą komitety: Rudka-Dół i Rudka-Góra. Współpraco- przy elektryfikacji systemem gospodarczym, przy- wały one jednak ze sobą. W ich skład wchodziły szedł z pomocą w wysokości 25% ogólnych kosztów. osoby z obu części wsi: Zofia Sciber, Piotr Gala, Działał tu Społeczny Komitet Elektryfikacyjny, Józef Chamioło – sołtys, Paweł Gacek, Przeklasa w którym pracował m.in. Stanisław Węgrzyn. Józef, Przeklasa Franciszek. Koszt elektryfikacji W gminie Wojnicz, pomijając wieś Isep, w planie był znaczny, wynosił do 12 tys. zł. na jedno gospo- państwowym najszybciej elektryfikację przeprowa- darstwo w zależności od ilości punktów świetlnych.

96 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Na koszty te gospodarze zaciągali pożyczki ban- i Palenicę w latach 1965-68. Roztoka została zelek- kowe. Wykonywali też wszelką robociznę niefa- tryfikowana w latach 1958-60, Ruda Kameralna chową. Komitet miał zadanie ułatwione ze względu w czerwcu 1970 r., Wola Stróska 1958-60, Wrób- na brak nieporozumień i zgodne działanie wszyst- lowice 1960-64. Pozostałe wsie gminy Zakliczyn kich zainteresowanych. Nieco później, do 1960 r. zelektryfikowane zostały systemem gospodarczym zelektryfikowano również czynem społecznym przy dużym organizacyjnym i finansowym wysiłku przysiółek Rudki – Zagórze. miejscowej ludności i Społecznych Komitetów. W latach 1958-60 elektryfikowano systemem We wsi Charzewice wraz z przysiółkiem Mel- gospodarczym przysiółki Grabno-Kolonia i Lasowe sztyn elektryfikację przeprowadzał Społeczny Domy. Elektryfikację prowadził Społeczny Komitet Komitet Elektryfikacyjny, w skład którego wcho- Elektryfikacyjny, w skład którego wchodzili: Piotr dzili: Józef Cichy – przewodniczący, Zygmunt Karaś, Stanisław Michałek, Władysław Urbański, Galas – skarbnik, Tadeusz Fularz, Karol Kmieć, Jan Wróbel. Józef Jewulski, Stanisław Pawlik, Andrzej Kolak, Duży przysiółek Wojnicza – Ratnawy – otrzymał Bolesław Kabat, Józef Roman. Wielką inicjatywę światło elektryczne w 1958 r., Podlesie w 1968 r. w pracy Komitetu wykazał Tadeusz Fularz. Prace Obydwa te przysiółki elektryfikowano systemem elektryfikacyjne wykonywały przedsiębiorstwa gospodarczym. prywatne, które w miejsce słupów drewnianych stosowały bardziej trwałe słupy żelbetowe. Komi-  Gmina Zabawa tet dostarczał też innych materiałów z wyjątkiem Wieś Marcinkowice, Przybysławice, Zdrochec transformatora, z nabyciem którego było sporo w gminie Zabawa zelektryfikowały się w czasie wojny, kłopotów. Ostatecznie nabyty on został przez o czym kronikarz wspomina w części pierwszej. Komitet na Śląsku za pomocą KP PZPR. Wszelką Wola Radłowska i Zabawa otrzymały światło robociznę niefachową dali mieszkańcy. Koszty elektryczne w latach 1958-60 w planie państwo- były znaczne, wynosiły około 6.000-10.000 zł. na wym w ramach powszechnej elektryfikacji wsi. jedno gospodarstwo, oprócz instalacji wewnętrz- W latach 1958-59 zelektryfikowana została nej, którą dodatkowo pokrywał każdy właściciel wieś Wał-Ruda. Elektryfikacja tej wsi odbywała się gospodarstwa. Początkowo nieco kłopotu miał systemem gospodarczym, a prowadził ją Społeczny Komitet z elektryfikacją odległego dość daleko od Komitet Elektryfikacyjny w składzie: Franciszek centrum wsi przysiółka Melsztyn, ostatecznie jed- Romian, Jan Baran, ówczesny przewodniczący nak włączono ten przysiółek do wspólnej elektryfi- GRN, Władysław Pitaś, Józef Kurtyka, Stanisław kacji i odpowiednio rozłożono koszty na całą wieś. Zaleśny, Stanisław Czarny. Komitet gromadził W ogóle działanie Komitetu było bardzo sprawne, środki finansowe pochodzące z samoopodatkowania jeśli wziąć pod uwagę, że prace rozpoczęto na ludności, organizował czyny społeczne w postaci wiosnę 1956 r. i jeszcze w tym roku na Święta wszelkiej robocizny niefachowej, rozwózkę słupów Bożego Narodzenia wieś otrzymała światło. i wszelkich materiałów, starał się o wykonawców. Wieś Faściszowa zelektryfikowana została systemem gospodarczym i otrzymała światło  Gmina Zakliczyn w 1958 r. W Komitecie pracowali intensywnie W gminie Zakliczyn, największej w powiecie, m.in. Marian Migdał i sołtys Edward Nosek. wnet po wojnie w każdej prawie wsi powstawały Wieś Kończyska otrzymała światło w 1958 r. rów- Społeczne Komitety Elektryfikacyjne. Organi- nież systemem gospodarczym. Na szczególne pod- zowały one środki finansowe i mobilizowały lud- kreślenie zasługuje działalność przewodniczącego ność do czynów społecznych. Rozpoczęcie prac tamtejszego Komitetu Elektryfikacyjnego – Michała elektryfikacyjnych opóźniało się jednak. Znaczną Budzyna. Gorliwie zajmował się on sprawami elektry- przeszkodą było ogromne rozrzucenie domów fikacji tej wsi. Organizował zebrania wiejskie, na któ- z powodu górzystego terenu i elektryfikacja rozpo- rych gorąco przemawiał za elektryfikacją, organizował częła się tu w latach 50-tych. Pierwszymi wsiami prace społeczne i samoopodatkowanie, jeździł często zelektryfikowanymi w zakliczyńskiej gminie były do Prezydium PRN, gdzie zabiegał o pomoc w naby- wsie Filipowice i Stróże w 1955 r. Wieś Filipowice ciu materiałów, uzyskaniu dotacji itp. Będąc niewi- zelektryfikowana została w planie państwowym domym, doceniał jednak, jak nikt, znaczenie światła z uwagi na powstałą tam Spółdzielnię Produkcyjną. elektrycznego i prądu w swojej wsi, chociaż sam tego Podobnie w planie państwowym zelektryfikowano światła nigdy nie miał widzieć. Na zebrania wiejskie Stróże. Nadto w gminie tej w planie państwowym prowadziła go żona, jak też towarzyszyła mu w jego w ramach powszechnej elektryfikacji wsi, zelek- wyjazdach do powiatu, gdzie usilnie zabiegał o pomoc tryfikowano Bieśnik w latach 1959-60, Borową w dotacjach i możliwościach zdobycia materiałów. w czerwcu 1970 r., Dzierżaniny w 1970 r., Gwoź- W Lusławicach, elektryfikowanych systemem dziec w latach 1961-62, Jamną w 1970 r., Olszową gospodarczym przy pomocy środków własnych

97 Jan Burlikowski ludności i czynów społecznych, pracował Komitet Ogółem na terenie powiatu zelektryfikowano Elektryfikacyjny, w skład którego wchodzili m.in. 54 wsie w planie państwowym, a 56 systemem Władysław Ratajczyk – sołtys tej wsi, Tadeusz gospodarczym. Nadto, systemem gospodarczym Tokarz, Stanisław Lasota, Jan Raciber, który był zelektryfikowano 10 przysiółków, w różnych gmi- przewodniczącym, Adam Knapik, Stanisław Kieł- nach naszego powiatu (Szczepanów, Wojnicz, basa. Materiał drzewny na słupy zakupiony został Szczurowa). w lasach chłopskich, prace elektryfikacyjne wyko- Pod względem elektryfikacji powiat brzeski nywał koncesjowany przedsiębiorca prywatny. w okresie 30 lecia wysunął się zdecydowanie na Ludność wykonywała społecznie wszelkie prace pierwsze miejsce w województwie krakowskim. niefachowe. Lusławice otrzymały światło w 1957 r. Po roku 1956 pracę nad elektryfikacją prowadziło Pięknie położona wśród porośniętych lasami 37 Komitetów Elektryfikacyjnych. Była to praca wzgórz wieś Słona otrzymała światło systemem bardzo trudna. Komitety napotykały na poważne gospodarczym w 1968 r., Wesołów tym samym przeszkody i trudności, przede wszystkim mate- sposobem w latach 1961-64. W tym czasie doelek- riałowe. Wszystkie jednak trudności Komitety tryfikowany został systemem gospodarczym Zakli- skutecznie pokonywały. Świadczy to o tym, że czyn. W skład Komitetów wchodzili m.in.: Antoni społeczeństwo powiatu zdawało sobie doskonale Galas i Władysława Kuzera w Słonej, Jan Ogonek sprawę z tego, w czym leżą główne źródła lepszego w Wesołowie, w Zakliczynie Józef Dudek, Tade- gospodarowania w rolnictwie, wyższej stopy życio- usz Kusiak, Stanisław Żabiński, członek Zarządu wej i w ogóle postępu na wsi. Dlatego odpowiedzią PZGS, cżłonek Prezydium GRN w Zakliczynie, na te istotne potrzeby wsi był wprost spontaniczny Jan Galas sekretarz gromadzki, Jan Kłósek, rolnik zryw rolników do społecznego czynu elektryfika- ze Stróż, działacz społeczny. cji, Inicjatywa ta spotkała się z pozytywną oceną Systemem gospodarczym zelektryfikowano władz powiatowych i wojewódzkich, które wyszły wsie Zdonia (1959 r.), Faliszewice (1961/62) i Za- jej naprzeciw. Władze te udzieliły też pomocy w po- wada Lanckorońska (1958-60). W skład Komite- staci dotacji w wysokości 25% kosztów elektryfika- tów wchodzili m.in.: Eugeniusz Kukulski w Zdoni, cji, w staraniach o materiały i wykonawców itp. Julian Świerczek w Faliszewicach, Franciszek Pomocy udzielali działacze polityczni, a przede Dubiel w Zawadzie Lanckorońskiej. wszystkim I sekretarze KP PZPR, mgr Eugeniusz Michoń, Ludwik Nędza, a także sekretarz PK ZSL, III. Z podsumowania tego ogromnego osiągnię- Mieczysław Garlicki. Szczególne jednak zaintereso- cia powiatu, a zarazem ogromnego wysiłku jego wanie sprawami elektryfikacji wsi okazał przewod- mieszkańców wynika, że na 110 wsi w powiecie do niczący Prezydium PRN, Tadeusz Bałys. Nierzadko roku 1945 r., 5 wsi posiadało światło elektryczne. razem z członkami poszczególnych Komitetów W roku 1950, 17 wsi, w 1955 r., 36 wsi, w 1960 r. udawał się do różnych instytucji celem pozyska- – 77 wsi, w 1965 r. – 98 wsi, w 1970 r. – 110 wsi. nia materiałów, na zebraniach wiejskich zachęcał I jeszcze dane obrazujące wzrost elektryfikacji rolników do czynów społecznych, przedstawiał w poszczególnych latach: w 1945 r. – 5 wsi, 12 wsi korzyści płynące z elektryfikacji, zabiegał u władz w latach 1945-50, 19 wsi w latach 1950-55, 41 wsi wojewódzkich o większe sumy na dotacje, przychyl- w latach 1955-60, 21 wsi w latach 1960-65, 12 wsi nie i życzliwie traktował podania o nie. Znany jest w latach 1965-70. Łatwo z tego ustalić, że najwięk- wypadek, gdy we wsi Łukanowice pewna starsza szy wzrost liczby zelektryfikowanych wsi przypadł kobieta odmawiała prawa postawienia na swoim na lata 1955-60. Są to lata po przemianach paź- gruncie transformatora, na skutek czego prace dziernikowych 1956 r., kiedy sprawom elektryfika- elektryfikacyjne uległy zahamowaniu. Wpraw- cji wsi dano tzw. zielone światło, a państwo pospie- dzie Komitet mógł wystąpić o wywłaszczenie tego szyło z pomocą elektryfikującym się systemem kawałka gruntu, ale była to na pewno droga kło- gospodarczym rolnikom, a niezależnie od tego potliwa i długa, co nie leżało w interesie całej wsi. wzmożono elektryfikację w ramach powszechnej Przewodniczący Bałys, tak ją od rana przekonywał, elektryfikacji wsi. że wieczorem ustąpiła i wyraziła zgodę na posta- Do 1950 r. wszystkie 17 wsi zelektryfikowano wienie transformatora na swoim gruncie. Powie- systemem gospodarczym: w latach 1950-55 syste- działa wprost, że „gdy przewodniczący taką potrafi mem gospodarczym zelektryfikowano 2 wsie, wykazać cierpliwość w sprawie przecież nie włas- a systemem państwowym 17, w latach 1955-60 nej, a społecznej, nie może już dłużej się opierać”. systemem gospodarczym zelektryfikowano 28 wsi, Współdziałał z przewodniczącym Bałysem a systemem państwowym 13, w latach 1960-65 w tych sprawach kierownik Wydziału Rolnictwa systemem gospodarczym zelektryfikowano 6 wsi, i Leśnictwa Prezydium PRN, mgr Stanisław Maj, a systemem państwowym 15, w latach 1965-70 a sprawy organizacyjne, biurowe, rozliczeniowe systemem gospodarczym 2 wsie, a państwowym 9. itp. związane ze społeczną i powszechną elektry-

98 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 fikacją prowadziła bardzo sumiennie i z oddaniem zakwaterowania, wyżywienie ekipy pracowników referent w tymże Wydziale, Halina Klimasowa. przedsiębiorstwa, staranie się o nabór płatnych Niezwykle cenną pomoc i życzliwość dla elek- pracowników niekwalifikowanych i wozaków do tryfikacji naszego powiatu okazali: inż. Henryk przywozu materiałów. Dodać także potrzeba rze- Składzień, dyrektor Zakłądu Energetycznego telność w pracy Społecznych Komitetów Elektry- Rejon I w Tarnowie, krajan z Wesołowa, Rokita, fikacyjnych. Przeprowadzone w powiecie kontrole zastępca dyrektora ZE, Franciszek Chrapusta przez przedstawicieli Najwyższej Izby Kontroli nie i inni pracownicy tego zakładu. wykazały żadnych uchybień. Olbrzymią zasługę w wiekim dziele elektryfi- Dnia 18 lipca 1970 r. zabłysło światło elek- kacji wsi mają członkowie Społecznych Komitetów tryczne w Jamnej i Dzierżaninach. Dwie ostatnie Elektryfikacyjnych, szczególnie zaś w tych wsiach, wsie w powiecie brzeskim otrzymały światło. Data które były elektryfikowane systemem gospodar- ta oznacza zakończenie elektryfikacji powiatu czym. Trudności materiałowe, finansowe i inne brzeskiego. W sumie wydatkowano na cele elek- związane z tak poważnym przedsięwzięciem, tryfikacji w powiecie brzeskim 121 milionów zło- które Komitety te musiały przełamywać – to ich tych, nie licząc wszelkiego rodzaju robocizny nie- chleb powszedni. A trzeba dodać, że mimo pomocy fachowej, pieszej i konnej, jaką ludność świadczyła finansowej powiatu i robocizny niefachowej wyko- dobrowolnie, a której wartość określa się dziesiąt- nywanej przez zainteresowanych, koszt elektry- kami milionów zł. Oczywiście do tego dochodzi fikacji systemem gospodarczym był większy od niewymierna w gotówce, pełna poświęcenia praca takiej inwestycji prowadzonej w planie państwo- społeczna setek członków Komitetów Elektryfika- wym w ramach powszechnej elektryfikacji wsi. cyjnych, którzy czas, trud, a często i własne środki Ludność jednak koszty te ponosiła, aby jak naj- poświęcali dla ogólnego dobra. Wielu z nich już nie prędzej doczekać się upragnionego światła elek- żyje. Czy potomni, przekręcając kontakt światła trycznego. Dodać trzeba, że także i w tych wsiach, elektrycznego będą pamiętali o ich pełnej poświę- gdzie elektryfikacja prowadzona była w ramach cenia i bezinteresowności pracy? powszechnej elektryfikacji tj. w planie państwo- Od zapalenia prowizorycznie w czerwcu 1946 r. wym, działały również Komitety Elektryfika- pierwszej żarówki po wojnie w Łysej Górze upły- cyjne, jednak nie miały one tych trosk, jakie były nęło lat 24, a od zapalenia pierwszej żarówki udziałem Komitetów Elektryfikujących systemem w planowej elektryfikacji powiatu dnia 29 kwiet- gospodarczym. Rola Komitetów przy powszechnej nia 1950 r. w Szczepanowie upłynęło lat 20. Powiat elektryfikacji polegała na staraniu się o miejsca brzeski został w całości zelektryfikowany.

99 Jan Burlikowski

100 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Handel i usługi

101 Jan Burlikowski

102 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

A. Handel produkcji rolnej i hodowlanej, a także prowadzenie Na skutek zmian gospodarczych, jakie zaszły działalności handlowej i skupu produktów rolnych w powiecie w okresie trzydziestolecia, nastąpił od członków i w ogóle od rolników. wzrost ogólnego poziomu życia oraz siły nabywczej W czerwcu 1945 r. w Brzesku, w sali kina Bałtyk, ludności. Przed handlem stanęły ważne zadania: odbyło się zebranie organizacyjne, na które przybyli zaopatrzenie ludności w potrzebne jej artykuły. liczni działacze ludowi i dawnych kółek rolniczych Z roku na rok rozwijała się więc sieć uspołecznio- z terenu powiatu. Na to pierwsze zebranie przybył nych placówek handlowych z dostosowaniem do w charakterze delegata Wojewódzkiego Związku potrzeb miasta i wsi. Wyrównują się dotychcza- Samopomocy Chłopskiej – Franciszek Kusto, rolnik sowe dysproporcje w tym zakresie. Zbudowano z powiatu bocheńskiego. Wybrano wtedy pierwszy nowe, duże domy towarowe, pawilony handlowe Zarząd Powiatowy Związku, do którego weszli i zakłady gastronomiczne, zmodernizowano szereg m.in. Jan Szpil, rolnik z Tymowej, były wójt gminy istniejących już lokali. w Czchowie, działacz ludowy, jako przewodniczący, Z ogólnej kwoty 305 milionów zł. jakie wydatko- zastępcą został Stanisław Lechowicz, działacz wano w okresie trzydziestolecia na inwestycje w re- ludowy, rolnik z Przybysławic, sekretarzem został sorcie handlu, gastronomii i usług, ponad 290 mln mgr Władysław Strzelecki, prawnik, pochodzący zł. przypada na pion PZGS Samopomoc Chłopska, z Bruśnika w powiecie tarnowskim. Członkami którego głównym zadaniem jest zaopatrzenie wsi. Zarządu wybrani zostali przedstawiciele każdej O ile w roku 1945 działalność handlową gminy m.in. Władysław Pietrzko, działacz ludowy na terenie powiatu prowadzi 346 placówek, to z gminy Szczepanów, Józef Chyliński z gminy w 1974 r. już 550 placówek, w tym 527 uspołecz- Iwkowa. W Związku Samopomocy Chłopskiej nionych. Ponadto na terenie powiatu jest obec- działali także znani w powiecie działacze ludowi: nie 36 uspołecznionych i 8 prywatnych zakładów Stanisław Dadej z Maszkienic i Stanisław Nita, gastronomicznych. więzień Berezy Kartuskiej, rolnik ze Szczurowej. Ważniejsze obiekty oddane do użytku w oma- Pierwszy Zarząd przystąpił zaraz do organizo- wianym okresie to: restauracja Krakowianka wania Zarządów Gminnych Związku, tam gdzie w Brzesku, Zamkowa w Dębnie, Jagiellonka w Za- jeszcze nie istniały oraz do przejmowania na włas- kliczynie, Zapora w Czchowie, Melsztyn w Mel- ność sklepów i w ogóle majątku byłych Kółek Rol- sztynie. Zakłady te z uwagi na rozwijający się na niczych oraz innych społecznych placówek handlo- naszym terenie ruch turystyczny przyczyniły się wych. Zarządy Gminne z kolei organizowały koła znacznie do lepszego i sprawniejszego świadczenia wiejskie Związku. usług w zakresie żywienia zbiorowego. Lata 1945-46 to lata tworzenia placówek han- Z roku na rok wzrastają obroty handlu detalicz- dlu spółdzielczego wiejskiego na terenie powiatu. nego. W 1973 r. przekroczyły one wartość miliarda W wyniku prac organizacyjnych utworzono w tym złotych. Sprzedaż w zakładach gastronomicznych czasie w ramach Związku Samopomocy Chłop- osiągnęła wartość 101 milionów zł. Jest to wyni- skiej Gminne Spółdzielnie Samopomoc Chłopska, kiem nie tylko rozwoju sieci handlowej i gastrono- jako instytucje mające zaopatrywać ludność wsi micznej, ale przede wszystkim główną przyczyną w niezbędne artykuły żywnościowe i przemysłowe jest większa chłonność rynku zbytu i stały wzrost a także kupować od rolników nadwyżki produk- dochodów ludności. tów rolnych. Zadaniem tych spółdzielni było także W naszym powiecie główną działalność han- zaopatrywanie rolników w nawozy sztuczne, mate- dlową i gastronomiczną prowadzą dwa piony: riały budowlane, opał itp. Tam, gdzie istniały sklepy Powiatowy Związek Spółdzielni Samopomoc Chłop- Kółek Rolniczych lub innych instytucji rolniczo- ska w Brzesku z dziesięcioma Gminnymi Spół- handlowych przechodziły one na własność Gmin- dzielniami w terenie oraz Powszechna Spółdzielnia nych Spółdzielni, a gdzie takich sklepów nie było, Spożywców SPOŁEM w Brzesku, która prowadzi Gminne Spółdzielnie organizowały je. Początki tę działalność wyłącznie na terenie miasta Brzeska. nie były łatwe. Zwykle zaczynało się od wyszuka- nia pomieszczenia, nie zawsze odpowiedniego, ale Rozwój i działalność w okresie 30-lecia według możliwości, do którego na początek przywie- PZGS Samopomoc Chłopska ziono worek towaru i rozpoczynała się sprzedaż. Na W pierwszych miesiącach po wyzwoleniu przy- przykład w Szczepanowie pionier spółdzielczości na stąpiono w powiecie brzeskim do organizowania tym terenie, Stanisław Borowiec otrzymał od gminy Związku Samopomocy Chłopskiej. Była to pierw- lokal sklepowy składający się z dwóch pomieszczeń sza organizacja gospodarcza utworzona po wyzwo- i rozpoczął sprzedaż dosłownie od jednego worka leniu, jeszcze przed powołaniem Powiatowej Rady towarów żywnościowych przywiezionych z Brzeska. Narodowej. Zrzeszała ona rolników, a jej celem Były też znaczne trudności kadrowe. Starano się je była pomoc rolnikom w zabiegach o podniesienie pokonać w ten sposób, że już w 1945 r. zorganizo-

103 Jan Burlikowski wano w gimnazjum w Radłowie trzymiesięczny kurs oprócz biur zarządu urządzono Dom Towarowy dla działaczy spółdzielczych, pracowników i kan- z magazynami i zapleczem. W okresie trzydziesto- dydatów na pracowników handlu spółdzielczego. lecia budynek ten został poważnie rozbudowany, W latach 1945-46 powstają na terenie powiatu a nadto obok wybudowano pawilon handlowy. Gminne Spółdzielnie Samopomoc Chłopska w Szcze- W części miasta zwanej Słotwina wybudowano panowie, w Okocimiu z siedzibą w Brzesku, w Szczu- szereg magazynów na składowanie towarów roz- rowej, w Uszwi, w Radłowie, w Wojniczu, w Dębnie, prowadzanych na teren całego powiatu, na towary w Iwkowej, w Czchowie, w Borzęcinie, w Zakliczynie masowe i na narzędzia rolnicze. – razem 11. Teren działania tych Gminnych Spół- Do bardzo poważnych inwestycji PZGS w okre- dzielni został dostosowany do istniejących wtedy gmin. sie trzydziestolecia należy budowa Przetwórni Po zorganizowaniu i okrzepnięciu Gminnych Owocowo-Warzywnej w Brzesku (na Słotwinie). Spółdzielni, w roku 1948 odbył się w Brzesku Inne inwestycje to magazyny materiałów budow- Zjazd Delegatów, wybranych w gminach przez lanych oraz budowa siedziby dla Zakładu Usług członków GS, podczas którego doszło do utworze- Remontowo-Budowlanych przy ul. Solskiego nia Powiatowego Związku Gminnych Spółdzielni w Brzesku. Dla swoich pracowników PZGS wybu- PZGS Samopomoc Chłopska i wyboru władz. Rów- dował przy placu Zwycięstwa w Brzesku dwupię- nocześnie nastapiło wyłączenie ze Związku Samo- trowy budynek mieszkalny. pomocy Chłopskiej całej działalności handlowo- PZGS jest podporządkowany Wojewódzkiemu skupowej. Związek Samopomocy Chłopskiej stał Związkowi Gminnych Spółdzielni i Centrali Rolni- się już wyłącznie organizacją zawodową rolników, czej Samopomoc Chłopska. mając za główny cel podniesienie produkcji rolnej Do najstarszych działaczy i pracowników PZGS, i hodowlanej. Związek ten przetrwał do paździer- oprócz wyżej wymienionych, wśród których wielu nika 1956 r., następnie został rozwiązany, a w jego przeszło z Miarki, należą m.in.: Władysław Karaś, miejsce zorganizowane zostały Kółka Rolnicze. mgr Józef Bujak, Stanisław Żabiński, Zofia i Kazi- Siedzibą Zarządu Powiatowego Związku Samo- mierz Kraj, Władysław Ścibior, Zygmunt Korman, pomocy Chłopskiej był budynek byłego Starostwa Stefan Sukiennik, Władysław Kuc, Henryk Świer- Powiatowego, następnie obecny budynek GS Oko- czek, Franciszek Mucek, Kazimierz Sułek, Broni- cim (na Traczu), a ostatnio budynek ZSL przy sław Śliwa, Stanisława Szulc, Tadeusz Serwatka, ulicy Głowackiego. Ostatnim prezesem Zarządu Tadeusz Duda, Stanisław Gurgul, Edward Mar- był rolnik z gminy Iwkowa, Józef Repetowski. chlewski, Stefan Marciniak, Władysław Nowak, Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni Roman Przeklasa, Władysław Numrych. Do PZGS zatrzymał nazwę Samopomoc Chłopska i zajął się przeszedł też były działacz Miarki mgr Wincenty wyłącznie organizacją sprzedaży i skupu. Do chwili Zydroń, który w tym czasie obok owocnej działal- utworzenia PZGS zaopatrzeniem handlu spółdziel- ności z PZGS organizował także Bank Spółdzielczy czego zajmowała się inna organizacja handlowa w Brzesku, a także Zakłady Mięsne w Tarnowie pod nazwą Społem w Brzesku. W Brzesku istniała i w Krakowie. też z okresu międzywojennego Spółdzielnia Rol- niczo-Handlowa pod nazwą Miarka. Prezem jej 1. Gminna Spółdzielnia Samopomoc był Józef Stus. Działaczem tej Spółdzielni był mgr Chłopska w Szczepanowie Wincenty Zydroń, późniejszy dyrektor Zakładów Pierwsza Spółdzielnia Samopomoc Chłopska Mięsnych w Krakowie, zastępca przewodniczącego w powiecie powstała właśnie w Szczepanowie. Prezydium WRN w Krakowie, a obecnie wicemini- Pionierem w tej dziedzinie był Stanisław Boro- ster Przemysłu Spożywczego i Skupu. Spółdzielnia wiec ze Szczepanowa, który już w lutym 1945 r. Miarka zapisała piękną kartę swej działalności był członkiem Związku Samopomoc Chłopska w okresie okupacji, niosąc pomoc ludności i poma- i posiadał jedną z pierwszych legitymacji tej orga- gając ruchowi oporu w naszym powiecie. Po zorga- nizacji. Pierwszą czynnością Gminnej Spółdzielni nizowaniu PZGS Miarka została przejęta przez tę w Szczepanowie było przejęcie w ramach reformy organizację handlową. reformy rolnej stawów rybnych byłego właściciela Pierwszym prezesem PZGS wybrany został Włodzimierza Łasińskiego. Z ramienia Spółdzielni Józef Stus, rolnik z Okocimia, dotychczasowy stawami tymi, położonymi na terenie gminy tj. prezes Miarki. Następnie prezesami Miarki byli: w Przyborowie i Rudy-Rysiu, administrował Władysław Balewski, Jan Dworak, Józef Grabow- początkowo inż. elektryk, Czuj z Mokrzysk, po ski, Kazimierz Lis, Władysław Zieliński, ponownie pewnym jednak czasie w administrację przejął Józef Grabowski, ostatnio Edward Barnaś. te stawy fachowiec w tych sprawach z ramienia PZGS do pracy swojej odpowiednio przysto- Związku Rybaków w Krakowie, inż. Zbigniew Mal- sował i wykorzystał budynek Miarki w Brzesku czewski. Po czterech latach stawy zostały przeka- przy ul. Obrońców Stalingradu. W budynku tym zane Państwowemu Gospodarstwu Rybnemu.

104 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Działalność handlowa Gminnej Spółdzielni 2. Gminna Spółdzielnia Samopomoc w Szczepanowie rozpoczynała się bardzo skromnie. Chłopska w Radłowie, a potem w Zabawie Wspomniany wyżej Stanisław Borowiec przywiózł Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Rad- jeden worek towaru i poprosił ówczesnego sekre- łowie powstała na bazie istniejących tam sklepów tarza gminy, Jana Burlikowskiego, o odstąpienie przedwojennej Spółdzielni Rolniczo-Handlowej, dwóch pomieszczeń w budynku pożydowskim, zaj- które znajdowały się w prawie każdej wsi. Swoją mowanym w tym czasie przez Urząd Gminy. Sekre- działalnością obejmowała teren gminy Radłów, tarz zgodził się na to i tak powstał pierwszy sklep w skład której wchodziły wsie: Radłów, Wola Rad- Spółdzielni w gminie Szczepanów i zarazem pierw- łowska, Wał-Ruda, Zabawa, Marcinkowice, Zdro- szy w powiecie. Zaopatrzeniowcem i sklepowym był chec, Przybysławice, Biskupice Radłowskie, Niwka. Stanisław Borowiec. To on, w czerwcu 1945 r., jako Pierwszym prezesem GS został Stanisław Lecho- pierwszy i jedyny uczestnik z powiatu brzeskiego, wicz, rolnik. Na tym terenie Spółdzielnia przejęła odbył w czerwcu kurs dla głównych księgowych podworskie resztówki m.in. pałac w Radłowie. Z ini- Gminnych Spółdzielni. Przystąpienie do Gmin- cjatywy i staraniem Gminnej Spółdzielni w pałacu nej Spółdzielni w Szczepanowie zaraz też zgłosiło tym zorganizowano gimnazjum prywatne na prawie Kółko Rolnicze w Wokowicach, które w tej miej- szkoły państwowej, późniejsze Liceum Ogólnokształ- scowości posiadało własny sklep. W 1946 r. przeka- cące, istniejące tam do dziś jako państwowe. Począt- zane zostały Gminnej Spółdzielni sklepy w Łękach, kowo jednak było własnością Gminnej Spółdzielni. Mokrzyskach i Sterkowcu. W pozostałych wsiach Gminna Spółdzielnia odbudowała i uruchomiła Gminna Spółdzielnia organizowała własne sklepy. w 1947 r. w Radłowie własną cegielnię, co miało dla Zebranie założycielskie Gminnej Spółdzielni tych terenów duże znaczenie gospodarcze z uwagi Samopomoc Chłopska w Szczepanowie odbyło się na zniszczenia wojenne we wrześniu 1939 r., dnia 13 sierpnia 1945 r. Statut podpisali założyciele kiedy spaleniu uległa wieś Biskupice Radłowskie, tej instytucji: Władysław Pietrzko, Jan Pietrzko, a częściowo także Radłów. W tej miejscowości GS obydwaj z Przyborowia, Jan Borowiec, Franciszek uruchomiła po odbudowaniu młyn pożydowski. Gładysz z Łęk, Jan Franczak z Przyborowia, Jan Siedziba Spółdzielni znajdowała się w domu poży- Pałach i Jan Przybyło – sołtys z Wokowic, inż. dowskim, do tego celu przystosowanym. Spółdziel- Julian Czuj z Mokrzysk, Stanisław Gibała również nia ponosiła w początkowym okresie duże straty z Mokrzysk i Stanisław Borowiec ze Szczepanowa. na skutek napadów i zaboru towarów ze sklepów, W okresie trzydziestolecia powstały na terenie jakie często w tych okolicach dokonywały grupy Gminnej Spółdzielni w Szczepanowie następujące nieujawnionego podziemia. inwestycje: W 1956 r. z terenu Gminnej Spółdzielni w Rad- – wybudowano w Szczepanowie budynek na łowie wyłączono wsie: Wola Radłowska, Wał-Ruda, pomieszczenie dla biur oraz sklepów, Marcinkowice, Zdrochec, Przybysławice, Zabawa – wybudowano oddzielny budynek w Szczepa- i utworzono dla nich Spółdzielnię z siedzibą w Za- nowie na pomieszczenie dla sklepów branżowych, bawie. Stało się to na skutek zmian w podziale – wybudowano w Szczepanowie bazę magazynową, administracyjnym powiatu i utworzenia gromad, – wykupiono z rąk prywatnych dom w sta- a w szczególności wyłączenia w 1955 r. Radłowa, nie surowym, wykończono go i adaptowano na Biskupic Radłowskich i Niwki i przyłączenia ich pomieszczenie restauracji Wrzos, do powiatu tarnowskiego. O utworzeniu Gminnej – wybudowano dwa sklepy w Przyborowie Spółdzielni dla pozostałych przy powiecie brze- według projektów typowych, skim wsi, oprócz miejscowego aktywu, bardzo – wybudowano po jednym sklepie w Buczu, zabiegały władze polityczne i administracyjne Mokrzyskach i Sterkowcu. w Brzesku. Przed utworzeniem Gminnej Spół- Spółdzielnia w Szczepanowie terenem działa- dzielni w Zabawie przedstawiciele CRS-u prze- nia obejmuje gminę Szczepanów i liczy około 1.500 prowadzili stosowne uzgodnienia i dokonali analiz członków. oraz rachunku ekonomicznego, ustalając ostatecz- Prezesami Gminnej Spółdzielni Samopomoc nie, że GS Zabawa, jakkolwiek zbyt rentowną nie Chłopska w Szczepanowie byli: Józef Grocholski będzie, to jednak strat nie będzie miała, a nawet – rolnik z Łęk jako pierwszy, potem kolejno Jan może wygospodarować pewne nadwyżki. Przybyło – rolnik z Wokowic, Stanisław Kądziołka Siedzibę GS w Zabawie zlokalizowano w prze- – robotnik z Łęk, Edward Dorczak z Krakowa, budowanych budynkach podworskich. I chociaż, Franciszek Giemza – rolnik z Rudy-Rysia, Tade- jak wyżej wspomniano, nie jest to zbyt mocna usz Koczwara i Józef Prokop – rolnicy z Mokrzysk, finansowo Spółdzielnia, to jednak i tu dokonano Tadeusz Pacura z Mokrzysk, Marian Cichostępski w okresie trzydziestu lat pewnych inwestycji, – rolnik z Uszwi, Stanisław Wójcik z Bucza, Koło- a mianowicie: dziej, Jerzy Pokorny. − wybudowano budynek sklepowy w Wał-Rudzie,

105 Jan Burlikowski

− wybudowano budynek w Woli Radłowskiej, w któ- Nadto wykonano takie inwestycje jak moderniza- rym znalazł pomieszczenie sklep i kawiarnia Wolanka, cję i powiększenie masarni z doprowadzeniem gazu, − wybudowano sklep w Brzeźnicy (przysiółek modernizacje zakładów gastronomicznych z dopro- Woli Radłowskiej), wadzeniem wody i urządzeniem zaplecza socjalnego − wybudowano dom handlowy w Przybysławicach, oraz modernizacja sklepów w starym budownictwie. − przebudowano i wyremontowano budynek pod- Dodać należy, że z własnych środków na zakupy worski w Zabawie z przeznaczeniem na restaurację, dóbr inwestycyjnych Spółdzielnia wydawała rocz- − w Zabawie wybudowano magazyn nawozowy, nie przeciętnie 700 tys. zł. zbożowy i plac spędowy wraz z urządzeniami, Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska − przebudowano i przystosowano na biura budy- w Wojniczu zatrudnia stale 150 osób, a w sezonie nek podworski, a także umieszczono w nim sklep letnim 170 osób. wielobranżowy. 4. Gminna Spółdzielnia Samopomoc Pierwszym prezesem Zarządu GS w Zabawie Chłopska Okocim z siedzibą w Brzesku był Jan Cholewa, a po nim do chwili obecnej jest Początkowo Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłop- Józef Piotrowski. Spółdzielnia liczy 820 członków. ska Okocim z siedzibą w Brzesku obejmowała swoim Ciekawostką jest gniazdo bociana na drzewie zasięgiem wsie: Okocim, Jadowniki, Jasień i Porębę rosnącym pośrodku magazynów, placu składowego Spytkowską, czyli teren ówczesnej gminy Okocim. oraz gospody. Powstała w 1946 r. Prezesem honorowym był Franci- szek Garliński, głównym księgowym Stanisław Strą- 3. Gminna Spółdzielnia Samopomoc czek, wójt gminy Okocim, a później długoletni sołtys Chłopska w Wojniczu tej wsi. Na początku Spółdzielnia posiadała jeden sklep Powstała w okresie, gdy na terenie całego powiatu w Brzesku i zatrudniała tylko trzech pracowników. organizowano we wszystkich gminach podobne insty- Pod egidą Spółdzielni, z czasem, chłopi zorganizowali tucje. Działalnością objęła teren ówczesnej gminy sklepy w Jadownikach, Okocimiu, Jasieniu oraz sklepy Wojnicz, a więc wsie: Zakrzów, Łukanowice, Łęto- branżowe w Brzesku. Środki finansowe na ich uru- wice, Biadoliny Radłowskie, Łopoń, Rudka, Grabno, chomienie i pierwszy zakup towarów pochodziły z do- Więckowice, Wielka Wieś, Milówka, Olszyny, Isep, browolnego opodatkowania członków GS. W 1950 r. Dębina Zakrzewska i miejscowość Wojnicz. Nowo została przejęta przez Spółdzielnię Hurtownia Kup- zorganizowana spółdzielnia przejęła sklep Spół- ców Polskich wraz z budynkiem przy ul. Mickiewi- dzielni Spożywców Zorza w Grabnie, sklepy Kółek cza w Brzesku. Hurtownia ta wcześniej zaopatry- Rolniczych w Wielkiej Wsi, Milówce, Olszynach wała w towary prywatne sklepy w Brzesku i okolicy. a także składnicę Kółek Rolniczych w Wojniczu. Początkowo biuro Spółdzielni mieściło się w jed- Pierwszym prezesem Spółdzielni został działacz nym pokoju na zapleczu sklepu w domu prywat- ludowy z Olszyn – Stanisław Żabiński, następnie nym Czuły przy ul. Krótkiej. Po przejęciu budynku prezesami byli: Władysław Gurgul z Wielkiej Wsi, hurtowni, przeniesiono biuro wraz z personelem do Jan Bujak z Milówki, Stanisław Talaczek z Wojni- tego budynku, a na parterze został uruchomiony cza, Władysław Toboła z Grabna, aktualnie preze- magazyn rozdzielczy towarów. sem od 1 maja 1974 r. jest Władysław Hyrc. Działa- W 1951 r. uległa likwidacji Gminna Spółdziel- czami Spółdzielni i długoletnimi pracownikami byli: nia Samopomoc Chłopska w Uszwi, a teren jej Stanisław Wojnicki, Sylwiusz Janicki, Jan Kuboń, działania tj. wsie: Uszew, Zawada Uszewska, Żer- Zofia Mucha, Józef Bączek, Anna Flądro, Franci- ków, Biesiadki, Lewniowa, Gnojnik i Gosprzydowa szek Łopatka. Najstarszym spółdzielcą jest Stani- włączono do Gminnej Spółdzielni Okocim (od tego sław Wegrzyn, rolnik z Łukanowic, przewodniczący czasu Spółdzielnia ta jest największą w powiecie pod Gromadzkiej Rady Narodowej w Wojniczu. Spół- względem terenu działania, liczby członków, obro- dzielnia liczy obecnie 1700członków. W okresie trzy- tów i majątku trwałego) wraz z całym majątkiem. dziestolecia dokonano szeregu inwestycji takich jak: Z czasem biura Zarządu GS przeniesiono do − budowa 4 magazynów towarów masowych budynku przy ul. Mickiewicza, na tzw. Tracz, który w Wojniczu, to budynek został opuszczony przez Związek Samo- − budowa punktu skupu żywca, pomocy Chłopskiej. − budowa zbiornicy jaj i skór, Oprócz działalności handlowej Spółdzielnia − budowa piekarni o zdolności wypieku 3 ton prowadziła i prowadzi skup produktów rolnych pieczywa na dobę w Wojniczu, i zwierząt, posiada punkty skupu żywca w Brzesku − budowa sklepów w Olszynach, Więckowicach, i Uszwi, z tym, że z czasem ten ostatni punkt został Biadolinach Radłowskich, Milówce, Łoponiu, Grab- przeniesiony do Gnojnika. nie, Łukanowicach, Zakrzewie, Sukmaniu i dwóch Z roku na rok, z miesiąca na miesiąc, powięk- w Wojniczu (razem 11 budynków sklepowych). szał się dorobek Spółdzielni, skupem objęte zostały

106 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 wszystkie artykuły rolnicze, jak również poszerzona Pierwszym prezesem GS, która powstała została działalność handlowa na dalsze sklepy, w 1946 r., został Stanisław Nicpoń, potem był Józef w tym też branżowe. Już w pierwszych latach ist- Mika i kolejno Franciszek Giemza, Mieczysław nienia GS Okocim prowadziła skup zboża i ziaren Domagała, Zbigniew Kasała, a obecnie Jerzy Pokorny. roślin strączkowych, przejmując na ten cel maga- Spółdzielnia liczy 3.702 członków. Terenem dzia- zyny po byłej Spółdzielni Miarka. Gminna Spół- łania Spółdzielni od początku jest gmina Szczurowa. dzielnia Okocim, największa na terenie powiatu, ma W okresie trzydziestolecia Gminna Spółdzielnia też największe osiągnięcia. Wybudowała ona i zało- w Szczurowej dokonała następujących inwestycji: żyła w okresie trzydziestolecia takie obiekty jak: – okazały i ładny Wiejski Dom Towarowy w Szczurowej, − baza magazynowa w Brzesku przy ul. Solskiego, – nowe budynki sklepowe w Zaborowie, Woli − baza magazynowa w Gnojniku, Przemykowskiej, Rudy-Rysiu, Niedzieliskach, − punkt skupu żywca w Gnojniku, Dołędze, sklep z artykułami gospodarstwa domo- − rozlewnia piwa przy ul. Mickiewicza w Brzesku, wego w Szczurowej, a także nowe sklepy w bu- − sklep z artykułami żelaznymi przy ul. Osied- dynkach wybudowanych wspólnie z OSP w Kwi- lowej w Brzesku, kowie, Woli Przemykowskiej – Natkowie, w Górce − sklepy: meblarski i spożywczy przy ul. Osied- wspólnie z OSM w Dąbrówce Morskiej w budynku lowej w Brzesku, wybudowanym wspólnie ze wspólnotą wiejską, − magazyn skupu owoców, magazyn rozdziel- – w Szczurowej wybudowano nadto magazyn czy i garaże w Brzesku, zbożowy, dwa magazyny nawozowe, magazyn − sklep specjalistyczny Rolnik w Brzesku przy i składowisko opału, ul. Mickiewicza, – piekarnię w Szczurowej, − 3 sklepy tekstylne oraz wełny i włosia w Brzesku, – budynek administracyjny na biura Spół- − sklep galanteryjny w Brzesku przy ul. Chopina, dzielni, mieszczący też gospodę w Szczurowej − restauracja Cegiełka w Jadownikach, Nadwiślanka, − budynek na pomieszczenia baru oraz skle- – przebudowano na pomieszczenie sklepów pów w Gnojniku, dawny budynek mleczarni, − piekarnia w Jadownikach, – podobnie przebudowano dawne budynki pod- − budynki sklepowe po dwa w Jadownikach, worskie w Zaborowie z pomieszczeniem na sklepy, Porębie Spytkowskiej, Gosprzydowej oraz po jed- – w Strzelcach Małych wybudowano wspólnie nym w Uszwi, Zawadzie Uszewskiej i Lewniowej. z OSP budynek, w którym umieszczono sklep, a w Rylowej podobny budynek wspólnie z Okrę- Spółdzielnia prowadzi dwa młyny gospodarcze tj. gową Spółdzielnią Mleczarską, w Brzesku na Pomianowej i w Gnojniku, kontrakta- – w Szczurowej wybudowano budynek na cję roślin i zwierząt poprzez przodowników kontrak- pomieszczenie dla sklepu radiowo-telewizyjnego, tacji w każdej wsi; Kluby Młodego Rolnika w Ja- – rozbudowano i unowocześniono masarnię downikach, w Jasieniu, w Porębie Spytkowskiej, w Szczurowej. w Okocimiu; w Lewniowej i Brzesku świetlice, Koła Gospodyń, które przy jej pomocy prowadzą kursy Najstarszymi działaczami i pracownikami GS gotowania, kroju szycia, gospodarstwa domowego itp. w Szczurowej, obok wymienionych wyżej prezesów Działacze Spółdzielni to m.in. Stanisław Strą- są m.in.: Emilia Ptak ze Szczurowej, pracuje do czek, Franciszek Bieda, Franciszek Garlicki, Antoni dziś, pierwszym pracownikiem był Tadeusz Dzień, Machowski, obecny prezes Zarządu, Tadeusz obecny sekretarz gminy, Franciszek Koza, dawny Ormiański, a także długoletni Stefan Szosta, obecny działacz Kółka Rolniczego w Strzelcach Wielkich, wiceprezes Zarządu. Do rozwoju Spółdzielni przy- Franciszek Maciejewski z Woli Przemykowskiej, czynił się główny księgowy (od 1957 r.) Jan Opiła. Michalina Janicka, Zofia Giemza i Józef Golik. Gminna Spółdzielnia Okocim z siedzibą w Brzesku Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska liczy 5.100 członków. Suma obrotów w 1974 r. wynosiła należy do grupy największych spółdzielni w powie- 216.264 tys. zł., zaś zysk w tym czasie to 2.428 tys. zł. cie brzeskim, tak co do terenu działania jak i liczby członków oraz wielkości obrotów. 5. Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Szczurowej 6. Gminna Spółdzielnia Samopomoc Również i na terenie Szczurowszczyzny Gminna Chłopska w Dębnie Spółdzielnia Samopomoc Chłopska początki wzięła Pionierami Gminnej Spółdzielni Samopomoc ze sklepów Kółek Rolniczych. Takie sklepy istniały Chłopska w Dębnie byli m.in.: Piotr Kubala, Piotr w następujących miejscowościach: dwa w Szczuro- Jakubas, Józef Sacha, Józef Fikas. Pierwszym wej, po jednym w Strzelcach Wielkich, Niedzieli- prezsem GS został Piotr Kubala, prezesami byli skach, Zaborowie i Woli Przemykowskiej. m.in.: Mytnik z Łysej Góry, Władysław Leśniak,

107 Jan Burlikowski

Jan Fulara, Efron Macheta, Józef Stypka, Fran- wano i nadbudowano o jedno piętro inny budynek ciszek Giemza z Rudy-Rysia. Aktualnie prezesem prywatny, przystosowując go do potrzeb pawilonu jest Edward Solak. handlowego, a piętro przeznaczając na pomieszcze- Gminna Spółdzielnia w Dębnie działaniem obej- nia dla biur Zarządu Spółdzielni. muje teren tej gminy, w dawnych jej granicach, Oprócz tych prac inwestycyjnych wybudowano a obecnie z przyłączoną do gminy wsią Niedźwie- w okresie trzydziestolecia jeszcze inne obiekty dza z terenu gminy Zakliczyn. spółdzielcze, a w szczególności: Wszystkie sklepy Gminnej Spółdzielni zakła- – nową piekarnię o zdolności wypieku 3 tony dane były od nowa z wyjątkiem Łoniowej, gdzie pieczywa na dobę, przejęto sklep Kółka Rolniczego. – pawilon handlowy w Bielczy, W okresie trzydziestolecia Gminna Spółdziel- – 9 sklepów różnych branż w Borzęcinie, nia przeprowadziła szereg poważnych inwestycji, – sklep w Jagniówce (przysiółek Borzęcina), takich jak: – magazyny nawozów sztucznych, paszowe – piekarni w Dębnie o wydajności 5 ton na oraz opałowe, dobę, na piętrze znajdują się biura GS, – plac spędowy wraz z odpowiednimi urządzeniami, – sklep nr 1 spożywczy w Dębnie według pro- – magazyn rozdzielczy towarów. jektu typowego, inne sklepy branżowe w Dębnie urządzone w adaptowanych do tego celu budynkach W ramach działalności kulturalno-oświatowej podworskich, GS Borzęcin prowadzi Kluby Młodego Rolnika – dwa budynki sklepowe w Sufczynie, dwa takie w Borzęcinie Górnym i Dolnym. w Łysej Górze, jeden sklep typowy w Jaworsku, Spółdzielnia liczy obecnie 2.650 członków. Tere- – jeden budynek sklepowy na terenie POM w Dębnie, nem jej działania jest gmina Borzęcin tj. Borzęcin – dwa magazyny towarów masowych oraz skład i przysiółki: Waryś, Jagniówka, Borek, wieś Bielcza. węglowy w Dębnie, Do najstarszych działaczy i pracowników – restauracja Zamkowa w Dębnie przy szosie Gminnej Spółdzielni, oprócz wymienionych wyżej E-22, z której korzystają turyści krajowi i zagra- prezesów należą m.in. Stanisław Leda, księgowy, niczni. Posiada salę konsumpcyjną regionalną, Stanisław Pudełko, jeden z założycieli, spółdzielczy ozdobioną wykładzinami ceramiki artystycznej działacz samorządowy Jan Curyło, Danuta Nowak, z Kamionki w Łysej Górze. Janina Pięta, Józef Witek, Aleksander Stasiek. GS prowadzi na swoim terenie Kluby Mło- dego Rolnika, z których najlepiej pracuje klub 8. Gminna Spółdzielnia Samopomoc w Porąbce Uszewskiej. W Łysej Górze prowadzi Chłopska w Iwkowej ośrodek Nowoczesna Gospodyni z wypożyczalnią Powstała w 1946 r. Inicjatorami utworzenia tej sprzętu gospodarstwa domowego. Ośrodek prowa- Spółdzielni byli m.in. Jan Nakielny, Andrzej Kukle- dzi kursy kroju, szycia i inne. wicz, Jan Janawa. Pierwszym prezesem wybrano Aktualnie GS Dębno liczy 2.360 członków. Osiąg- Jana Rzepeckiego, potem prezesami Zarządu byli nęła ona ostatnio obroty ponad 100 milionów złotych. Jan Szot, Edward Serafin, Jan Turek, Kazimierz Gawełda, który te obowiązki pełni również obecnie. 7. Gminna Spółdzielnia Samopomoc Początki Spółdzielni, jak wszędzie, były bardzo Chłopska w Borzęcinie skromne. Pierwszy sklep powstał w Iwkowej, prze- Zebranie założycielskie odbyło się 24 kwietnia jęty od byłego Kółka Rolniczego. Mimo, iż ta GS 1947 r. Pierwszym prezesem wybrany został Tade- należy w powiecie do jednej z najsłabszych ekono- usz Kołodziej, następnie prezesami byli Stanisław micznie, z uwagi na mały obszar działania, małą Kądziołka z Łęk i Jan Kułak z Borzęcina, który liczbę mieszkańców w gminie, górzyste tereny, duże jest aktualnie prezesem. rozdrobnienie gospodarstw i nienajlepszą glebę, Gminna Spółdzielnia przejęła istniejące tu jak też oddalone położenie od miasta powiatowego sklepy z okresu międzywojennego Spółdzielni Rol- – to jednak wykazała dużą prężność w działaniu. niczo-Handlowej Siew w Bielczy, Jedność w Borzę- Świadczą o tym liczne stosunkowo inwestycje, cinie Górnym i Kłos w Borzęcinie Dolnym. jakie przeprowadziła ona w ciągu trzydziestolecia Gminna Spółdzielnia prowadzi młyn gospo- na swoim terenie, a mianowicie: darczy w Borzęcinie, poprzednio prywatny, ale – wybudowano nową, ładnie urządzoną restau- gruntownie przez Spółdzielnię przebudowany i od- rację Belanka, która zawsze była znana z dobrze nowiony oraz odpowiednio wyposażony w nowe i smacznie przygotowanych potraw, maszyny młyńskie. Prowadzi też masarnię, dawniej – postawiono budynek administracyjny z biu- prywatną, obecnie przez Spółdzielnię powiększoną rami Spółdzielni na piętrze i magazynami na parterze, i lepiej przystosowaną oraz wyposażoną w lepsze – wybudowano budynek dla wytwórni wód urządzenia. Całkowicie odnowiono, przebudo- gazowanych oraz magazyn rozdzielczy,

108 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

– wybudowano piekarnię, i wystrojem dostosowanym do letniskowego cha- – wybudowano dom handlowy, gdzie znalazły rakteru tej miejscowości, pomieszczenie sklepy spółdzielni, – wybudowano piekarnię w Czchowie z dodat- – drugi podobny budynek wybudowano wspól- kowymi pomieszczeniami na dwa sklepy, nie z Gromadzką Radą Narodową, gdzie na parte- – wybudowano dwa budynki sklepowe w Czcho- rze również umieszczono sklepy, wie, w których znalazły pomieszczenia sklepy: spo- – wybudowano trzy nowe budynki sklepowe żywczy, obuwniczy, tekstylno-odzieżowy, w Iwkowej, – magazyny nawozowe i zbożowe, – dwa takie budynki wybudowano w Kątach, – plac składowy materiałów opałowych jeden w Wojakowej, jeden w Dobrocieszy, jeden z utwardzeniem i ogrodzeniem, w Połomiu Małym, – sklep warzywny w Czchowie-Zaporze, – zbudowano punkt skupu żywca wraz z urzą- – wytwórnię wód gazowanych w Czchowie, dzeniami, a także odpowiednie składowiska mate- – punkt skupu żywca z odpowiednimi urządzeniami, riałów opałowych. – budynek w Jurkowie z pomieszczeniem na bar Zaczęto więc od jednego sklepu w domu pry- i sklep, watnym w Iwkowej, a obecnie wszystkie sklepy na – wybudowano sklepy w Złotej i Wytrzyszczce. terenie gminy z wyjątkiem jednego w Iwkowej (ale nie tego samego), znajdują się w nowych, odpo- Działalność kulturalno-oświatową GS prowadzi wiednio wyposażonych budynkach. w Klubach Rolnika w Biskupicach Melsztyńskich Nadto, co jest bardzo ważne na tym oddalonym i Złotej. W Czchowie natomiast prowadzi Ośrodek terenie, Spółdzielnia zorganizowała wytwórnię Praktyczna Pani, w którym znajduje się wypoży- elementów betonowych, gdzie produkuje się na czalnia naczyń i wszelkiego sprzętu gospodarstwa potrzeby mieszkańców i instytucji kręgi betonowe, domowego, co ma duże znaczenie dla miejscowych pustaki, dachówkę, płyty i krawężniki chodnikowe, kobiet, pozwala bowiem zapewnić to potrzebne rury do odwodnienia itp. wyposażenie na wesela i inne rodzinne czy towa- Przy Gminnej Spółdzielni działa ośrodek Prak- rzyskie okazje. W okresie zimowym wspólnie z Ko- tyczna Pani, który prowadzi wypożyczalnię naczyń łami Gospodyń Wiejkich organizuje kursy kroju i sprzętów gospodarstwa domowego. i szycia, gotowania i pieczenia itp., a w lecie także Gminna Spółdzielnia w Iwkowej ma 1.670 konkursy np. warzywniczo-kwiatowe. członków. Najstarsi stażem pracy w Spółdzielni są m.in. Jerzy Świerczek, obecnie kierownik wytwórni 9. Gminna Spółdzielnia Samopomoc wód gazowanych, Julian Sroka, główny księgowy, Chłopska w Czchowie Teresa Mazur. W latach 1945-46, podobnie jak w innych gminach Z usług Gminnej Spółdzielni Samopomoc naszego powiatu, również na terenie Czchowa Chłopska w Czchowie korzystają tysiące turystów przystąpiono do organizowania GS. Tradycji han- i wczasowiczów, szczególnie w sezonie letnim. dlu na tym terenie nie było, nie istniały sklepy Czchów i okolice stanowią nie tylko bazę wypo- Kółek Rolniczych, względnie innych instytucji czynkowo-letniskową, ale także ważny punkt na handlowych. Inicjatorami powstania Gminnej trasie do znanych w kraju ośrodków wypoczynko- Spółdzielni w Czchowie byli miejscowi działacze wych i leczniczych. m.in. Michał Piechnik z Jurkowa, pierwszy prezes Liczba członków Spółdzielni wynosi 3.050. spółdzielni, Marcin Dycjan, były burmistrz miasta Czchowa z okresu przedwojennego, Andrzej Kotas, 10. Gminna Spółdzielnia Samopomoc kierownik miejscowej Kasy Stefczyka, Andrzej Chłopska w Zakliczynie Chudoba, leśniczy lasów gromadzkich w Czchowie, Na terenie gminy Zakliczyn istniały stosunkowo Marcin Pośliński, sekretarz gromady Czchów. duże tradycje handlu spółdzielczego. Istniały tu Wybrany na pierwszego prezesa Zarządu sklepy Spółdzielni Rolniczo-Handlowej Snop w Za- Michał Piechnik pełnił swe obowiązki około 25 kliczynie, także sklepy Kółek Rolniczych w Paleś- lat. Później prezesami byli: Marian Cichostępski, nicy, Gwoźdźcu, Bieśniku, Woli Stróskiej, Lusławi- N. Przybyłko, Michał Jeleń, Jerzy Świerczek, Jan cach. Po wyzwoleniu wszystkie te sklepy przejęte Pawlik, obecny prezes Zarządu. zostały przez Związek Samopomocy Chłopskiej, W ciągu trzydziestu lat Gminna Spółdzielnia a w roku 1948 włączone zostały do Centrali Rol- Samopomoc Chłopska w Czchowie przeprowadziła niczej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w pionie szereg inwestycji, a w szczególności: Gminnych Spółdzielni, podobnie zresztą jak na – wybudowano w Czchowie-Zaporze duży terenie powiatu i całego kraju. i ładny zakład gastronomiczny, z dużą liczbą Członkami założycielami GS w Zakliczynie i jej miejsc, funkcjonalnym rozkładem pomieszczeń pierwszymi działaczami byli m.in. Kazimierz Szy-

109 Jan Burlikowski manowicz, Cyprian Szczurek, Władysław Boczek, kursy racjonalnego żywienia, kroju i szycia i inne, Wojciech Lasota – członek Rady Nadzorczej, Wła- czynna jest wypożyczalnia sprzętów gospodarstwa dysław Migdał z Faściszowej, Władysław Rzepecki, domowego, naczyń itp., organizowane są pokazy Józef Zając, Anotni Nosek. mody. Obrót roczny Spółdzielni wynosił ostatnio Pierwszym prezesem Gminnej Spółdzielni 220 milionów złotych. Obrót na 1 pracownika w Zakliczynie został Kazimierz Jarosz z Faści- w handlu wynosił 1.450 zł. Obydwie te liczby są szowej, następnie kolejno prezesami byli: Stani- bardzo wysokie i należą do najwyższych w woje- sław Żabiński z Olszyn, Franciszek Kaczmarczyk wództwie w pionie Gminnych Spółdzielni. ze Stróż, Eugeniusz Mazgaj z Kończysk, Henryk Gminna Spółdzielnia w Zakliczynie zatrudnia Grzegorczyk z Zakliczyna, Edward Solak ze Złotej, 193 pracowników. Liczba członków wynosi 3.450. a od 1 listopada 1972 r. Mieczysław Cichy. Inni długoletni pracownicy GS to: Tadeusz 11. Wojewódzka Spółdzielnia Spożywców Tokarz, główny księgowy pracujący od roku 1945, Oddział w Brzesku Stanisław Świerkosz wiceprezes ds. handlu od W roku 1945 poza jednym sklepem Spółdzielni 1946, Stefan Majewski od 1945 r., Anna Zieliń- Miarka, przy placu Generała Karola Świerczew- ska od 1946 r., Anna Włodarczyk, Jan Bocheński, skiego, nie było innych sklepów spółdzielczych. Franciszek Zych, pracujący od 1948 r., Franci- Bezpośrednio po wyzwoleniu handel w mieście szek Beczwarczyk, dyrektor Szkoły Podstawowej pozostawał w rękach prywatnych. W nowych, w Gwoźdźcu, społeczny przewodniczący Rady zmienionych warunkach powstała więc koniecz- Nadzorczej od 1948 r., działacz Spółdzielni Zgoda ność utworzenia instytucji spółdzielczej, która w Gwoźdźcu z okresu przedwojennego. przejęłaby i tę dziedzinę. Z inicjatywy grona dzia- Gminna Spółdzielnia w Zakliczynie należy do łaczy powstała w Brzesku i zarejestrowana została jednej z największych na terenie powiatu i swoim we wrześniu 1947 r. spółdzielnia handlowa pod zasięgiem działania obejmuje teren gminy Zakli- nazwą Spółdzielnia Robotnicza Nowe Życie z od- czyn tj. 23 miejscowości. powiedzialnością i udziałami w Brzesku. Preze- W okresie trzydziestolecia przeprowadzono tu sem tej Spółdzielni został Andrzej Kazimierczyk, szereg poważnych inwestycji. Wybudowano nastę- w skład Zarządu weszli nadto Julian Bojanowski, pujące obiekty: Roman Mauer, Władysław Kurek, kasjer. Oprócz – Wiejski Dom Towarowy w Zakliczynie, wymienionych, założycielami tej Spółdzielni byli – pawilon gastronomiczny Jagiellonka w Zakliczynie, m.in. Franciszek Hojny, Józef Grabowski. – pawilon meblowy w Zakliczynie, Faktyczną działalność handlową rozpoczęła – bar Smakosz w Paleśnicy wraz ze sklepem, Spółdzielnia Nowe Życie w listopadzie 1947 r. – bar Melszyn w Melsztynie, Pierwszy sklep spożywczy założono w budynku – sklepy spożywczo-przemysłowe w Filipowi- narożnym – ul. Chopina i plac Generała Świerczew- cach, Stróżach, Wesołowie, Faściszowej, skiego, wkrótce wykupiono sklep wraz z zapasem – sklep chemiczny w Zakliczynie, towarów od Dobrzańskiego przy ul. Głowackiego, – bazę magazynową towarów masowych w Za- dzisiejsza Gosposia. W marcu 1948 r. Spółdzielnia kliczynie, Nowe Życie posiadała trzy sklepy: nr 1 przy ul. – piekarnię w Zakliczynie o zdolności przero- Głowackiego (Gosposia), gdzie kierownikiem był bowej 3,5 tony pieczywa na dobę, Stanisław Migoń, późniejszy I sekretarz KP PZPR – sklep piekarniczy w Zakliczynie, w Brzesku, tragicznie zmarły w nurtach Popradu, – sklep cukierniczo-nabiałowy w Zakliczynie, a sklepowymi: Janina Synowiec zam. Jeziorkowa, – kiosko-sklepy w Słonej, Borowej, Roztoce, Janina Golonka, Zofia Lasoń. Sklep nr 2 na rogu Woli Stróskiej, Faliszewicach, Lusławicach, ulicy Chopina i placu Świerczewskiego i sklep nr 3 – kioski w Filipowicach i w Zakliczynie (razem 5), przy placu Świerczewskiego nr 1, znany powszech- – bazę skupu żywca w Zakliczynie, nie jako sklep U Dziadka po schodach. – studnię głębinową na potrzeby Spółdzielni w Za- Biuro Spółdzielni mieściło się przy ul. Głowa- kliczynie. ckiego, potem zostało przeniesione do budynku Gminna Spółdzielnia prowadzi młyn gospodar- przy placu Generała Świerczewskiego, gdzie dziś czy w Wesołowie. Oprócz działalności handlowej znajduje się sklep rybny. prowadzi także działalność kulturalno-oświatową Początki Spółdzielni były badzo trudne. Nie i społeczną, a mianowicie cztery Kluby Młodego posiadała funduszów na zakup towarów, począt- Rolnika, a to w Lusławicach, Wróblowicach, Weso- kowo więc operowano pieniędzmi prywatnymi, łowie, Kończyskach. zanim banki udzieliły kredytów. Pierwszy kredyt W Zakliczynie prowadzony jest w specjalnie w kwocie 300 tys. zł. (stara waluta) udzieliła Spół- wybudowanym do tego celu budynku Ośrodek dzielni Kasa Spółdzielcza. Z dziennych utargów Nowoczesna Gospodyni. Organizowane są tam w sklepach spłacono zaciągnięte kredyty i starano

110 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 się o nowe. Trudną poczatkowo sytuację pogarszał obuwie, tkaniny). W 1950 r. hurtownia i sklepy jeszcze brak środków transportowych, mebli i urzą- tych instytucji przejęte zostały przez Powszechną dzeń sklepowych, nie było też przygotowanych Spółdzielnię Spożywców, bo taką nazwę w wyniku zawodowo pracowników. Trzeba jednak przyznać, kolejnej reorganizacji przejęła dotychczasowa że entuzjazm założycieli Spółdzielni i jej pierwszych Robotnicza Spółdzielnia Spożywców. W 1970 r. pracowników pozwolił przełamać występujące na zmieniona została jeszcze raz nazwa Spółdzielni, każdym kroku trudności i wyprowadzić Spółdziel- a mianowicie na Wojewódzką Spółdzielnię Spożyw- nię z finansowych i organizacyjnych trudności. ców Oddział w Brzesku i taką nazwę ma obecnie. W chwili założenia Spółdzielnia Nowe Życie liczyła We wrześniu 1972 r. Wojewódzka Spółdzielnia 16 członków, udział wynosił 300 zł. (stara waluta). Spożywców Oddział w Brzesku obchodziła więc 25- Ważnym wydarzeniem, mającym duży wpływ lecie swej działalności. Stało się to okazją do zbi- na dalszy rozwój handlu spółdzielczego w Brzesku lansowania i podsumowania osiągnięć Spółdzielni, i zaopatrzenia ludności, było połączenie z dniem 1 która z małych zaczątków urosła do poważnej stycznia 1949 r. Spółdzielni Nowe Życie z działa- instytucji handlowej. Obrazują to obroty w poszcze- jącą przy Browarze Okocim Spółdzielnią pracowni- gólnych działach działalności na koniec 1971 r. ków tego zakładu. Przejęto wtedy duży sklep przy- Wszystkie wartości wykonanych zadań są wyż- zakładowy z czteroosobową obsadą prowadzony sze od uzyskanych w 1970 r. przez tę Spółdzielnię. Spółdzielnia przy Browarze Najlepiej jednak o rozwoju spółdzielni świad- powstała po wyzwoleniu celem zaopatrzenia pra- czy liczba placówek handlowych, produkcyjnych cowników Browaru w najpotrzebniejsze artykuły i usługowych, istniejących obecnie w porównaniu codziennego użytku, przede wszystkim spożywcze. z okresem pierwszych lat działalności, a podanych Współzałożycielami spółdzielni byli: Karol Gro- na początku. W ciągu trzydziestolecia powstało chola, Jan Ignaczuk, Juliusz Korpak, Alojzy Skło- bowiem wiele sklepów, zakładów produkcyjnych, dowski, Michał Gottfried. Działacze ci weszli do gastronomicznych i usługowych. Obecnie WSS połączonej Spółdzielni, wnosząc wiele inicjatywy, posiada 57 sklepów, w tym 30 spożywczych, 27 róż- zapału i doświadczenia. nych branż, prowadzi 9 zakładów gastronomicznych Połączona Spółdzielnia otrzy- Planowany obrót Wykonanie Procent mała nową nazwę – Robotnicza Działy działalności Spółdzielnia Spożywców z od- w zł. w zł. wykonania powiedzialnością i udziałami detal 172.000 tys. 172.374 tys. 100, 2% w Brzesku. Działalnością swoją gastronomia 27.200 tys. 28.840 tys. 106, 02% objęła miasto Brzesko i nie nale- piekarnictwo 7.300 tys. 8.026 tys. 104, 06% żącą jeszcze wtedy do Brzeska, ciastkarnia 1.500 tys. 1.781 tys. 118, 73% część Okocima. Po połączeniu masarnictwo 21.100 tys. 25.712 tys. 121, 86% wybrano nowy zarząd. Prezesem wytwórnia wód gazowanych 600.000 664.000 110, 67% został Tadeusz Filip, wicepre- usługi 579.000 588.000 101, 5% zesami wybrani zostali Antoni Przybyłko i Franciszek Borkowski. Połączona Spół- z 965 miejscami konsumpcyjnymi oraz 3 kioski. dzielnia posiadała w 1949 r. już 7 sklepów, z tego Posiada 10 zakładów usługowych, jedną wytwór- 6 na terenie miasta i jeden w Okocimiu Dolnym. nię ciastek, jedną wytwórnię wód gazowanych, Wraz z upływem czasu Spółdzielni przybywały jedną wytwórnię lodów i odlewów cukierniczych. nowe placówki handlowe i usługowe. Przejęto pry- W zakresie inwestycji WSS Oddział w Brze- watną piekarnię, której właściciel, Stanisław Gaweł sku nie posiada niestety zbyt wielkich osiągnięć. został kierownikiem i pracuje do dziś, jako jeden W szczególności nie udało się do tej pory zbudować z najstarszych pracowników Spółdzielni. Założono tak potrzebnego w Brzesku dużego domu towaro- masarnię i przejęto od prywatnych właścicieli wego, w którym znalazłyby pomieszczenie sklepy sklepy rzeźniczo-masarskie, założoną fabryczkę z towarami najbardziej potrzebnymi mieszkańcom. wody sodowej przy ul. Obrońców Stalingradu. Z konieczności więc ograniczono się do zmoderni- W 1948 r. powołano w Brzesku Państwową zowania prawie wszystkich sklepów, wykładając Centralę Handlową. Utworzyła ona własną hur- na to znaczne sumy, jak np. kosztem około miliona townię towarów i założyła trzy sklepy w lokalach złotych urządzono w budynku przy dworcu auto- po inicjatywie prywatnej przy ul. Kościuszki u Gie- busowym (plac Żwirki i Wigury) bar Ekspres, ratowskiego, ul. Sobieskiego po Stanisławie Trąbie, bardzo zresztą w tym miejscu potrzebny i przyno- trzeci przy ul. Głowackiego, tam gdzie dziś mieści szący znaczne dochody. Szereg sklepów i zakładów się sklep Maraton. W tymże roku założyła jeszcze gastronomicznych otrzymało efektowne neony. Na sklep w Brzesku przy ul. Głowackiego Wspólnota modernizację i utrzymanie sklepów oraz innych Pracy. Był to sklep tzw. trójbranżowy (konfekcja, placówek WSS wydaje rocznie około 3 mln zł.

111 Jan Burlikowski

W ramach inwestycji wybudowano na terenie Praktyczna Pani świadczy następujące usługi: miasta przez WSS: – krawiectwo damskie i męskie, – piekarnię o zdolności przerobowej – w dwóch – dziewiarstwo, zmianach – 3 tony pieczywa, zlokalizowaną przy – repasacja pończoch, ul. Starowiejskiej, – endlowanie, – restaurację Krakowianka przy ul. Kościuszki, – wypożyczanie naczyń stołowych i sprzętu czynną całą dobę z uwagi na położenie przy trasie E-22, gospodarstwa domowego, – dwa sklepy przy ul. Solskiego i ul. Starowiejskiej. – wypożyczanie sprzętu sportowego, W latach 50-tych WSS przejęła w swój zarząd Pawi- – prężenie firanek, obciąganie guzików, lon okocimski, który w latach ostatnich został z wy- – naprawa zegarków. stroju myśliwskiego przerobiony na zalipiański, co nie u wszystkich bywalców zyskało uznanie. Część z nich Inna pożyteczna działalność Praktycznej Pani to wolała dawny wystrój, który ich zdaniem lepiej har- prowadzenie wszelkiego rodzaju kursów: racjonal- monizował z całością tego budynku i jego otoczeniem. nego żywienia, kroju szycia i haftów, pieczenia i go- Przy ul. Mickiewicza, w wykupionym od pry- towania oraz innych, zgodnie z zapotrzebowaniem. watnego właściciela budynku, urządzono znacznym Ośrodek Praktyczna Pani prowadzi poradnię kra- kosztem efektowną i bardzo potrzebną kawiarnię. wiecką, dziewiarską, kosmetyczną. Urządza wycieczki Opórcz wymienionych wyżej osób prezesami turystyczno-krajoznawcze na terenie Polski, organi- WSS byli jeszcze: Józef Grabowski i Władysław zuje zakup i rozprowadzanie biletów oraz zbiorowe Malik, który tę funkcję pełni obecnie. Wiceprezami oglądanie sztuk teatralnych i atrakcyjnych filmów. byli: Halina Hnatowicz, Władysław Grodkowski, Praktyczna Pani jako komórka społeczno-samo- Jan Mikuliński. Działaczami Spółdzielni byli też rządowa w ramach WSS Oddział w Brzesku rozwi- mgr Piech, Jan Borecki. nęła owocną działalność na rzecz dzieci i młodzieży. Spółdzielnia liczy obecnie 3.216 członków, siedziba Urządza imprezy z okazji Międzynarodowego mieści się w budynku przy ul. Generała Świerczew- Dnia Dziecka, noworoczne, tradycyjne już zawody skiego. Zatrudnia łącznie około 440 pracowników. latawca, organizuje i pomaga w pracy Spółdzielniom Do najstarszych stażem pracy w brzeskiej spół- Uczniowskim w szkołach średnich i podstawowych dzielczości należą m.in. Stanisław Gaweł, piekarz, na terenie miasta. Urządza spotkania z pisarzami, pracuje od początku do dziś, Franciszek Kluska, zasłużonymi ludźmi, członkami ZBOWID-u, ofice- obecnie na rencie, Aleksander Adamczyk, który rami WP itp. Organizuje odczyty na tematy poli- rozpoczął pracę w Spółdzielni przy Browarze, tyczne, gospodarcze, literackie i inne w zależności a obecnie jest kierownikiem działu detalu w brze- od zainteresowań członków, konkursy racjonalnego skiej WSS, Teresa Bach pracuje do dziś, podob- gospodarowania budżetem domowym, na najlepiej nie Józefa Świerad, następnie Janina Synowiec, pracującą placówkę kulturalno-oświatową itp. obecnie na rencie, Wanda Habryło, Mieczysław Każdego roku przygotowuje imprezę z okazji Dnia Gurgul, były główny księgowy, obecnie na rencie. Kobiet. Zajmuje się werbunkiem nowych członków Pierwszym głównym księgowym w Robotniczej Spółdzielni i w tym zakresie współpracuje z Radą Spółdzielni Spożywców był Bolesław Mikołajczyk, Spółdzielni, jak zresztą ta współpraca rozciąga się obecnie naczelnik w NBP w Brzesku. na wszystkie inne zadania zlecone Praktycznej Pani. Dzięki pracy i oddaniu sprawie wielu działaczy W realizacji swoich zadań Praktyczna Pani i pracowników, brzeska spółdzielczość z małych, współpracuje też z takimi organizacjami społecz- skromnych początków, urosła w okresie trzydziestu nymi jak Liga Kobiet, ZHP, Biblioteka Miejsko- lat do potężnej instytucji handlowej, wiele znaczą- Powiatowa, Powiatowy Dom Kultury. cej w życiu miasta i całego powiatu. Z jej punktów Długoletnią kierowniczką Ośrodka WSS Prak- sprzedaży i usług korzystają nie tylko mieszkańcy tyczna Pani jest Irena Wyszyńska. miasta, ale też ludność okolicznych wsi, a także z te- renu powiatu, szczególnie podczas dni targowych. B. Usługi 12. Ośrodek Praktyczna Pani WSS w Brzesku Oprócz działalności handlowej WSS Społem 1. Cech Rzemiosł Różnych Oddział w Brzesku rozwija także działalność usłu- Działające przed wojną na terenie powiatu cechy gową, społeczną i kulturalno-oświatową. rzemieślnicze poszczególnych branż, bezpośrednio Początkowo Praktyczna Pani miała nieść po wyzwoleniu zrzeszyły się w cechy rzemieślnicze pomoc wyłącznie członkom w zakresie usługowym. w Brzesku, Czchowie, Zakliczynie, Wojniczu, Radłowie. Stopniowo jednak rozszerzała swoją działalność Skupiały one wszystkich rzemieślników z tych miej- i wachlarz usług, a z porad zaczęły korzystać także scowości oraz najbliższej okolicy. Cechy rzemieślnicze kobiety nie zrzeszone, a potem również i mężczyźni. z biegiem lat ulegały częstej reorganizacji i zmianom.

112 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Wojewódzka Spółdzielnia Spożywców Oddział w Brzesku, dawniej Powiatowa Spółdzielnia Spożywców w pionie Społem.

Pawilon Handlowy Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Brzesku.

Restauracja Krakowianka przy ul. Kościuszki.

Wiejski Dom Handlowy PZGS w Brzesku.

Sklep WSS na Słotwinie.

Wiejski Dom Towarowy Gminnej Spółdzielni Samopomoc Piekarnia Spółdzielni Spożywców w Brzesku. Chłopska w Zakliczynie.

Restauracja Gminnej Spółdzielni Czchów-Zapora. Sklep WSS w Brzesku Słotwina.

113 Jan Burlikowski

Pijalnia mleka w pionie Spółdzielni Mleczarskiej w Czchowie-Zaporze. Sklep Gminnej Spółdzielni w Czchowie – w Złotej.

Piekarnia Gminnej Spółdzielni Okocim w Jadownikach. Sklep Gminnej Spółdzielni w Dębnie – w Sufczynie.

Sklepy i magazyny towarów masowych Gminnej Spółdzielni w Szczepanowie. Pawilon Handlowy Gminnej Spółdzielni w Zakliczynie.

Pawilon Handlowy Gminnej Spółdzielni w Zabawie – w Przybysławicach. Sklep Gminnej Spółdzielni w Szczepanowie – w Przyborowie.

114 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Restauracja Jagiellonka Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska Pawilon Handlowy Gminnej Spółdzielni Okocim w Brzesku – w Gnojniku. w Zakliczynie.

Pawilon Handlowy Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska Piekarnia Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Dębnie. w Borzęcinie.

Restauracja Belanka w Iwkowej. Bar – kawiarnia Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Uszwi.

Pawilon Handlowy Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska Budynek Zarządu Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Iwkowej. w Iwkowej.

115 Jan Burlikowski

Kawiarnia Wolanka Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska Sklep Gminnej Spółdzielni Iwkowa w Wojakowej. w Woli Radłowskiej.

Pawilon handlowy Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska Restauracja GS Brzesko – Cegiełka w Jadownikach. w Szczurowej.

Restauracja GS Dębno – Zamkowa w Dębnie. Sklep Gminnej Spółdzielni Szczepanów w Przyborowie.

Bar i sklepy GS w Zakliczynie w Paleśnicy. Sklep Gminnej Spółdzielni Gnojnik w Lewniowej.

116 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Sklep radiowo-telewizyjny PZGS w Brzesku.

Rewia mody zorganizowana przez GS Zakliczyn na rynku w Zakliczynie.

Bar Melsztyn GS Zakliczyn w Melsztynie. Dom Techniczny Rolnika PZGS w Brzesku.

Sklep GS Szczepanów w Mokrzyskach. Sklep GS w Borzęcinie Dolnym.

117 Jan Burlikowski

Sklep GS w Borzęcinie Górnym.

Przebudowany i unowocześniony młyn gospodarczy w Borzęcinie prowadzony przez Gminną Spółdzielnię.

Działalności handlowej Gminnej Spółdzielni w Zabawie przypatruje Sklep w Wojniczu Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska. się ze stoickim spokojem bocian, który bardzo dobrze się tam czuje.

Piekarnia Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Borzęcinie.

118 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Sklep Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Czchowie Sklep w Wojniczu. w zabytkowym rynku.

Piekarnia i wytwórnia wód gazowanych w Czchowie GS.

Spółdzielnia Pracy MURBET w Wojniczu.

Obrady Zjazdu Delegatów Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Wojniczu.

119 Jan Burlikowski

Zmodernizowane sklepy Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Brzesku (fot. Jan Kucia)

Sklep spożywczy samoobsługowy przy ul. Ogrodowej.

Sklep obuwniczy przy ul. Kościuszki.

Ośrodek Praktyczna Pani przy Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Brzesku – wystawa prac uczestniczek kursu kroju, szycia i robót ręcznych.

Sklep mody męskiej Elegant przy ul. Głowackiego.

Ośrodek Praktyczna Pani przy Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Brzesku: Jedna z imprez urządzanych dla dzieci Sklep artykułów chemicznych przy pl. Generała Karola Świerczewskiego. członków Spółdzielni.

120 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

W drugiej połowie lat 40-tych w miejsce Cechu sie, dzięki czemu jego koszt wyniósł 810.000 zł., Rzemieślniczego utworzono w Brzesku Cech Rzeź- a wartość oszacowana została na 1.200.000 zł. ników, Masarzy i Piekarzy. Należeli do niego wszy- W roku 1946 z fundacji członków Cech otrzy- scy tej branży rzemieślnicy z terenu całego powiatu mał sztandar, z którym występował podczas róż- brzeskiego, natomiast pozostali rzemieślnicy zostali nych uroczystości. Nawiązując do dawnych tra- włączeni do cechów branżowych w sąsiednich dycji cechowych, Cech każdego roku przeznacza powiatach. W tym czasie uległy też likwidacji cechy w budżecie kwotę 2.000 zł. dla zabezpieczenia rzemieślnicze w Czchowie, Wojniczu i Radłowie. Po zabytków Cechu znajdujących się w parafii i kul- krótkim jednak czasie Cech Rzeźników, Masarzy tywowaniu tradycji. i Piekarzy został zlikwidowany, a to na skutek prze- Pierwszej rejestracji i objęcia statystyką rze- jęcia przez państwo i handel uspołeczniony całego mieślników w powiecie dokonano w 1947 r. Częste obrotu i przerobu zwierzętami rzeźnymi. Podobnie zmiany organizacyjne, rozbicia branżowe na różne było z piekarniami, które zostały przejęte przez cechy i międzypowiatowa przynależność rzemieślni- handlowe organizacje spółdzielcze PSS i PZGS. ków sprawiły, że brak jest danych odnośnie wyników W to miejsce został utworzony w Brzesku Cech tej rejestracji. Dane z lat następnych wykazują, że Rzemiosł Metalowych i Elektrotechnicznych, który w powiecie liczby te przedstawiają się następująco: zrzeszał rzemieślników tych branż z terenu Brzeska i powiatu oraz z powiatu bocheńskiego. Zamiesz- zakłady zakłady kali na terenie powiatu brzeskiego rzemieślnicy rok rzemiosła rzemiosła razem innych branż, należeli do właściwych cechów z sie- w mieście na wsi dzibami na terenie powiatów sąsiednich. Cech ten 1955 43 189 232 utworzony w 1950 r. istniał tylko jeden rok, bo już 1960 81 246 327 w 1951 r. nastąpiła dalsza reorganizacja. W Brze- 1965 79 356 435 sku utworzony został Cech Rzemiosł Różnych, 1970 101 414 515 istniejący do dziś, do którego należą rzemieśl- 1974 113 456 569 nicy z terenu miasta i powiatu wszystkich branż. Lata do 1956 r. nie sprzyjały zbytnio rozwojowi Jak z powyższego zestawienia wynika liczba zakła- rzemiosła, dopiero na skutek przemian paździer- dów rzemieślniczych na terenie powiatu stale wzrasta. nikowych 1956 r. stworzono lepsze warunki dla Liczbę uczniów przygotowujących się w tych rozwoju rzemiosła. Przyczyniły się do tego m.in. zakładach do zawodu przedstawia tabela: ulgi podatkowe, w szczególności dla tych rzemieśl- ników, którzy kształcili w swych warsztatach ucz- zakłady zakłady niów w danym rzemiośle. W tym czasie utworzone rok rzemiosła rzemiosła razem zostało przy Cechu Zjednoczenie Gospodarcze, w mieście na wsi którego celem było zaopatrywanie rzemieślników 1955 19 17 36 w surowce i materiały. Zostało ono zlikwidowane 1960 50 41 91 w 1959 r., tj. z chwilą, gdy Cech Rzemiosł Róż- 1965 60 45 105 nych stał się członkiem Spółdzielni Rzemieślniczej 1970 49 65 114 w Tarnowie, która przejęła obowiązek zaopatry- 1974 57 60 117 wania rzemieślników. Pierwszą siedzibą Cechu Rzemiosł Różnych był Wzrasta również systematycznie liczba ucz- budynek przy ul. Ogrodowej 1, w którym obecnie niów w zakładach rzemieślniczych. mieści się Przedszkole nr 1. Budynek ten był nie- Według stanu na dzień 31 grudnia 1974 r. gdyś własnością Kasyna Mieszczańskiego w Brze- liczba, rodzaj i zatrudnienie w zakładach rzemieśl- sku i został przejęty przez Okręgowy Zarząd niczych na terenie powiatu przedstawiały się jak Cechów w Tarnowie, a następnie przekazany w tabeli. Cechowi Rzemiosł Różnych. Kolejnymi siedzibami Cechu były prywatne budynki, przy ul. Puszkina, Ogółem w powiecie brzeskim było wg stanu na a potem przy ul. Zielonej. Dnia 24 listopada 1963 r. dzień 31 grudnia 1974 r., 569 zakładów rzemieślni- Cech przeniósł się do nowego, piętrowego, włas- czych, tym 456 na wsi. Zatrudnionych w nich były nego budynku przy ul. Ogrodowej 3. Wybudowany 822 osoby, w tym 550 na wsi. Kobiet zatrudnio- on został staraniem członków Cechu, ze środków nych było 107, w tym 49 na wsi. Z liczby ogółem Izby Rzemieślniczej w Krakowie, z dochodów uzy- zatrudnionych, właścicielami, współwłaścicielami skanych ze sprzedaży własnych działek, z samo- i dzierżawcami było 576, w tym 460 na wsi, człon- opodatkowania się członków po 200 zł. oraz czy- kami rodzin 39, w tym 18 na wsi, 100 pracowni- nów społecznych członków. Budynek ten budowano ków najemnych, w tym 52 na wsi i 117 uczniów, systemem gospodarczym tj. we własnym zakre- w tym 60 na wsi.

121 Jan Burlikowski – – – – – – – – – – – – – – – – – 2 3 2 2 4 w tym wieś w tym wieś – – – – – – – – – – – – – – 2 3 4 5 3 2 4 3 uczniowie uczniowie – – – – – – – 7 5 – – – – – – – – – 1 4 1 3 wieś wieś w tym w tym – – – – – – – – – – – – – 1 5 2 3 2 1 4 5 11 najemni najemni pracownicy pracownicy – – – – – – – – – – 2 1 1 – – – – – – – – 3 wieś wieś w tym w tym – – – – – – – – – – – – – – 2 1 2 2 1 3 1 1 kobiet kobiet – – – – 2 2 4 2 6 1 9 8 4 2 1 6 2 1 2 59 26 47 wieś wieś w tym w tym 1. r zemiosło metalowe 7. r zemiosła szklarskie 3. r zemiosła precyzyjne 5. r zemiosła elektrotechniczne i elektroniczne 8 2 4 8 8 6 4 1 4 2 2 7 6 1 2 2 6 65 33 16 11 49 4. r zemiosła w zakresie środków transportowych 6. r zemiosła w zakresie materiałów budowlanych 2. r zemiosła w zakresie budowy maszyn oraz urządzeń zatrudnionych zatrudnionych – – – – 2 2 4 2 1 1 2 5 1 1 1 2 2 1 2 52 21 44 wieś wieś w tym w tym 5 2 4 4 1 1 4 1 6 6 1 2 1 5 2 1 2 2 3 54 26 46 ogółem ogółem biurowych kowalstwo szklarstwo kotlarstwo blacharstwo garncarstwo betoniarstwo gospodarczego kamieniarstwo i kryształowych pospółki i żwiru szkieł ozdobnych zegarmistrzostwo inne (cygarniczki) elektromechanika wytwarzanie szkła wytwarzanie cegły, wytwarzanie cegły, mechanika maszyn ślusarstwo usługowe dachówek, pustaków wydobywanie piasku, tele i radiomechanika mechanika pojazdowa mechanika precyzyjna blacharstwo pojazdowe lakiernictwo pojazdowe ślusarstwo produkcyjne wytwarzanie i szlifowanie

122 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 – – – – – – – – – – – – – – – 3 3 – – – – – – – 10 w tym wieś – – – – – – – – – – – – – – – 3 – – – – – – – 19 13 uczniowie – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 1 3 2 11 wieś w tym – – – – – – – – – – – – – – 1 5 3 – – – – – 2 3 11 najemni pracownicy – – – – – – – – – – – – – 1 5 5 3 – – – – – 1 2 5 wieś w tym – – – – – – – 1 1 2 2 1 6 1 1 3 – – – – – 1 2 5 25 kobiet – – – – – – – – – – 2 5 1 4 1 – – 2 6 1 6 20 14 13 111 wieś w tym 8. r zemiosła drzewne 12. r zemiosła skórzane 11. r zemiosła odzieżowe 13. r zemiosło spożywcze 9. r zemiosła papiernicze 10. r zemiosła włókiennicze 1 1 4 2 2 6 1 1 3 1 5 2 1 1 2 4 2 6 1 6 1 50 14 13 119 zatrudnionych – – – – – – – – – – 1 2 1 4 1 7 – – 6 2 6 1 6 15 90 wieś w tym 1 1 2 1 1 3 1 1 3 1 5 1 1 1 2 7 6 1 2 6 1 6 1 25 95 ogółem przemiał) stolarstwo plisowanie rymarstwo czapnictwo i parkietów kaletnictwo bednarstwo konfekcyjne i szydełkach kuśnierstwo modniarstwo kołodziejstwo koszykarstwo tartacznictwo pantoflarstwo bieliźniarstwo cholewkarstwo introligatorstwo szewstwo miarowe krawiectwo męskie wytwarzanie listew inne (wyrób kropideł) szewstwo konfekcyjne młynarstwo (usługowy szewstwo naprawkowe dziewiarstwo na drutach krawiectwo damskie lekkie: krawiectwo damskie ciężkie cerowanie, naprawa odzieży, cerowanie, naprawa odzieży, krawiectwo męskie miarowe

123 Jan Burlikowski ------– – – – 9 5 8 4 5 w tym wieś mieście. Rzemiosła - - - - - – – – 5 5 7 9 1 11 18 3 na wsi. Rzemiosła uczniowie mieście i ------– – – 1 5 1 3 2 2 wieś w tym obydwu wypadkach w tym kobiet, liczby pracowników najemnych mianowicie: Rzemiosła materiałów budowla - - - - - – – 1 6 2 4 6 3 1 11 najemni pracownicy kobiety, a kobiety, ------– 2 1 1 2 14 wieś w tym ------– 2 1 2 5 2 6 2 25 kobiet - - 7 1 4 1 2 2 3 88 21 20 23 28 20 wieś w tym 15. r zemiosła budowlane 16. r zemiosło komunalne 14. r óżne rzemiosła przemysłowe 17. r óżne rzemiosła nieprzemysłowe poszczególnych rzemiosłach są też i 7 1 2 9 9 3 2 3 21 24 43 38 40 15 102 zatrudnionych mieście, 3 na wsi; krawiectwo damskie, ciężkie konfekcyjne, 3 kobiety w - - 7 1 3 1 1 1 2 73 21 13 12 22 11 wieś w tym 7 1 1 5 7 2 4 1 2 78 21 17 18 28 22 ogółem inne sitarstwo zduństwo kamieniarstwie – 1 kobieta. Rzemiosła szklarskie – wytwarzanie szkła gospodarczego – 1 kobieta, w ciesielstwo murarstwo fryzjerstwo maglowanie i ogrzewanie cukiernictwo piekarnictwo kominiarstwo fotografowanie wytwarzanie galanterii z kości, rogu i surowców instalatorstwo sanitarne Objaśnienia do zestawienia: Różnica, jaka zachodzi pomiędzy liczbą zatrudnionych ogółem, a liczbą pracowników najemnych, wykazuje ilość zatrud Objaśnienia do zestawienia: Wśród uczniów zawodów w Objaśnienia do zestawienia: Liczby zakładów rzemieślniczych ogółem, liczby zatrudnionych ogółem, w malarstwo i tapeciarstwo instalatorstwo elektryczne miejscowych i odpadowych nionych w danym zakładzie rzemieślniczym właścicieli i członków ich rodzin. nych – w więc łącznie miasta Brzeska oraz wsi. zatrudnionych w danych zakładach rzemieślniczych oraz liczby ogółem uczniów odnoszą się do całego powiatu, a więc odzieżowe – krawiectwo męskie miarowe – 19 w nieprzemysłowe – fryzjerstwo 3 w mieście, 5 na wsi, fotografowanie 1 kobieta uczeń mieście.

124 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Pomimo oczywistego wzrostu liczby zakładów 4. Feliks Firlet – mistrz kowalski. rzemieślniczych w powiecie, występują jeszcze 5. Maria Srokowa – żona inspektora PZU, mistrz poważne braki, tak pod względem rozmieszczenia fotograf. w terenie, jak i rodzajów rzemiosła. Na przykład 6. Stanisław Szal – mistrz blacharski, obecnie na terenie gminy Borzęcin istnieje 21 zakładów Starszy Cechu. rzemieślniczych, a na terenie gminy Zakliczyn, która jest wprawdzie ludnościowo około dwukrot- Pracownikiem Cechu o najdłuższym stażu pracy nie większa, znajduje się 80 zakładów. Podobne jest Jakub Okulicki, kierownik Biura Cechu od dysproporcje istnieją jeszcze pomiędzy innymi gmi- 1 grudnia 1946 r. do 30 kwietnia 1968 r., obecnie na nami. Duże niedostatki istnieją w rodzajach rze- emeryturze. Aktualnie kierownikiem Biura od roku miosła: brak dostatecznej liczby zakładów odczuwa 1968 jest Marian Warchał, wcześniej od 11 sierpnia się dotkliwie, jeśli idzie o naprawę zmechanizowa- 1958 r., księgowy Cechu. nego sprzętu gospodarstwa domowego (elektro- Na terenie powiatu świadczą usługi w swoim mechanika), następnie w specjalności mechanika zakresie jeszcze inne instytucje, jak Spółdzielnia pojazdów w związku z szybko rosnącą liczbą pojaz- Usług Wielobranżowych Nowość, Powszechna dów samochodowych, brak dostatecznej liczny Spółdzielnia Spożywców, Powiatowy Związek warsztatów szklarskich, niedostateczna jest wciąż Gminnych Spółdzielni z Gminnymi Spółdzielniami liczba zakładów rzemieślniczych w zawodach w terenie, Kółka Rolnicze, Zakłady Radiowo-Tele- budowlanych, a w szczególności w zakresie remon- wizyjne, ELDOM, Pralnia Chemiczna, Terenowa tów budowlanych tzw. usług lokatorskich. Niedo- Obsługa Samochodów i inne. Największą jednak stateczna jest także liczba zakładów świadczących i najbardziej wszechstronną instytucją w zakresie usługi krawieckie męskie i damskie, co zmusza świadczenia usług ludności jest jestnak Cech Rze- klientów do długiego wyczekiwania na wykona- miosł Różnych, zrzeszający prywatnych rzemieślni- nie zamówionej usługi. Na cały powiat jest tylko ków i właścicieli małych zakładów przemysłowych. jeden introligator i to w starszym wieku i nikt tego zawodu się nie uczy. Nastapiło zahamowanie, 2. Wikliniarstwo w Woli Przemykowskiej a nawet regres w takich zawodach, jak: kowalstwo, Tradycje wikliniarskie Woli Przemykowskiej, wsi stolarstwo, szewstwo. I tu także brak jest uczniów. należącej do gminy Szczurowa, istnieją od ponad Rzemieślnicy w naszym powiecie, oprócz solid- stu lat. Sprzyja temu nadwiślański teren nizinny, nego wykonywania zawodu, udzielają się też na którym, szczególnie nad samą Wisłą, w obfito- w pracy społecznej. Świadczą czyny społeczne i wy- ści rośnie wiklina. Przez wiele lat miejscowi rol- konują prace społecznie użyteczne na rzecz środo- nicy wykonywali z tej wikliny różne przedmioty wiska. Na przykład rzemieślnicy z Brzeska wyko- służące do prac polowych i domowych, jak małe nali plac zabaw wraz z urządzeniami dla dzieci na koszyki i większe kosze, półkoszki na wozy konne osiedlu Ogrodowa, w Gnojniku rzemieślnicy świad- itp. Wyroby swe sprzedawali na targach i jarmar- czyli na budowę Domu Strażaka, w Zakliczynie kach w Brzesku, w Bochni i innych miejscowoś- pracowali społecznie przy budowie biurowca dla ciach, gdzie odbywały się targi. Urzędu Gminy, we wsi Księże Kopacze pracowali W 1958 r. Wojewódzkie Zakłady Wikliniarsko- przy budowie domu ludowego. Przy Cechu Rzemiosł Trzciniarskie z Krakowa przystąpiły do organizo- Różnych działa bardzo liczne Koło Ligi Obrony wania na terenie Woli Przemykowskiej zespołu do Kraju, którego członkowie biorą udział w mię- wyrobu przedmiotów z wikliny w ramach pracy dzycechowych zawodach strzeleckich. Za pracę nakładczej tzw. chałupniczej. Początkowo wyra- społeczną Cech otrzymał liczne dyplomy uznania. biano z wikliny zielonej kosze na butle, a później Cech Rzemiosł Różnych udziela pomocy róż- stopniowo przechodzono na inne wyroby, jak nym instytucjom np. każdego roku udziela pomocy meble dziecięce, stołki barowe, stoły i foteliki oraz finansowej w kwocie 6.000 zł. Powiatowemu Komi- inne meble. Obecnie produkuje się w Woli Prze- tetowi Pomocy Społecznej na rzecz ubogich, od sze- mykowskiej około 20 asortymentów z wikliny. regu lat przyznaje rocznie 5.000 zł. na rzecz budowy Surowiec dostarczają Zakłady Wikliniarskie, Centrum Zdrowia Dziecka, a ostatecznie złożył w tym oprócz wikliny okorowanej również materiał kwotę 50.000 zł. na Narodowy Fundusz Zdrowia. na wiązanie z trzciny wietnamskiej. W samej Woli Na przestrzeni trzydziestu lat Starszymi Cechu Przemykowskiej uprawą wikliny zajmuje się dwóch byli kolejno: plantatorów – jeden ma działkę 70a, drugi pół hekta- 1. Franciszek Soja – mistrz stolarski, pierwszy rową. Wyprodukowany przez siebie materiał dostar- po wyzwoleniu burmistrz miasta Brzeska, także czają do Zakładów Wikliniarskich w Krakowie. ostatni burmistrz w roku 1939. Wikliniarska produkcja chałupnicza w Woli 2. Ludwik Stasiński – mistrz stolarski. Przemykowskiej cieszy się dużym uznaniem kupu- 3. Franciszek Gabryś – mistrz rzeźniczy. jących. Większa część produkcji przeznaczona jest

125 Jan Burlikowski jednak na eksport za granicę. Meble z wikliny skiej. W dalszych latach przybywały nowe punkty wyprodukowane w Woli Przemykowskiej wysy- usługowe, jak kowalskie w Borzęcinie i Przybysła- łane są najczęściej do Anglii, Irlandii, następnie wicach, fryzjerski w Brzesku, elektroinstalacyjny, Kanady, Danii, Czechosłowacji, Szwecji, USA. instalacji wodno-kanalizacyjnych, elektromecha- Obecnie w Woli Przemykowskiej wikliniarską niczny, rymarski w Brzesku. pracę chałupniczą wykonuje 160 osób, nierzadko Do 1960 r. w strukturze branżowej usług po dwie, a czasem trzy osoby z jednego domu. Nie dominowały usługi obuwnicze, których war- trzeba dodawać, że miejscowa ludność rolnicza tość stanowiła 81% ogólnej wartości wszystkich uzyskuje w ten sposób dodatkowe dochody. świadczonych usług. W latach 1965-68 zaznacza Całością prac chałupników, rozdziałem mate- się zmniejszenie udziału usług skórzanych do riałów i odstawą wyrobów zajmuje się brygadzista, 25% ogólnej wartości usług. Wiąże się to z roz- którym przez szereg lat był Józef Rubacha, przez winięciem przez Spółdzielnię usług w innych pewien czas przewodniczący Gromadzkiej Rady dziedzinach, a także z rozwojem przemysłowym Narodowej w Woli Przemykowskiej, obecnie zaj- produkcji obuwia w skali krajowej. Wzrasta więc muje się tym jego żona. przede wszystkim wartość usług elektrotechnicz- nych, metalowych i drzewnych, która wynosi już 3. Powiatowa Spółdzielnia Pracy Usług Wie- 70% ogólnej wartości usług Spółdzielni. Rok 1969 lobranżowych Nowość w Brzesku przyniósł dalszy rozwój usług świadczonych przez W 1950 r. ówczesny kierownik Referatu Prze- Spółdzielnię. Zorganizowano wtedy usługi w za- mysłu Prezydium PRN w Brzesku Roman Saw- kresie naprawy sprzętu gospodarstwa domowego, kiewicz, rozpoczął rozmowy z rzemieślnikami, tapicerstwa, zegarmistrzostwa, remontów budow- a w szczególności z brzeskimi szewcami na temat lanych. Najmłodszym działem są usługi szklarskie, zorganizowania spółdzielni usługowej szewskiej. które Spółdzielnia świadczy od 1947 r. W tym czasie rzemiosło szewskie cierpiało na brak Spółdzielnia posiada niełatwe warunki pracy, materiałów skórzanych, tak dla wyrobu gotowych, głównie z uwagi na nieodpowiednią bazę lokalową. jak i naprawy starych butów. Przemysł obuwni- Poszczególne punkty usługowe zlokalizowano czy nie był jeszcze wystarczająco rozbudowany na w pomieszczeniach wynajętych, pozbawionych potrzeby ludności, dlatego przez założenie spół- odpowiednich urządzeń technicznych i socjalnych. dzielni miejscowi szewcy spodziewali się otrzymać Ten stan powoli poprawia się po wybudowaniu materiał do produkcji i naprawy obuwia. dwóch pawilonów usługowych w Brzesku i dwóch Po kilku nieudanych próbach dnia 10 paź- w Borzęcinie. Najważniejszą jednak inwestycją dziernika 1950 r. doszło do założenia pierwszej Spółdzielni jest nowoczesny pawilon usługowy w mieście i w powiecie Spółdzielni Usługowej. w Brzesku przy ul. Kościuszki. Został on wybudo- Przystąpiło do niej czternastu szewców z Brzeska wany w 1975 r. a w 1976 r. do tego pawilonu prze- i powiatu. Pierwsza nazwa tej Spółdzielni brzmiała niesione zostaną biura Spółdzielni oraz zakłady Spółdzielnia Szewców i Cholewkarzy w Brzesku. usługowe wielu branż, dotychczas umieszczone Po dopełnieniu formalności rejestracyjnych w budynkach prywatnych. W nowym pawilonie oraz wyszukaniu odpowiedniego lokalu Spółdziel- zlokalizowane będą nowe punkty usługowe, a mia- nia rozpoczęła działalność w dniu 1 marca 1951 r. nowicie: introligatorski i kosmetyczny. W budynku Pierwszym prezesem Spółdzielni został jeden z za- tym znajdzie się też odpowiednie zaplecze socjalne. łożycieli – mistrz szewski Piotr Przybyło. Spółdzielnia kształci dla własnych potrzeb ucz- Pierwszy zakład usługowy szewski mieścił się niów, a w szczególności w branży krawieckiej – 12, przy placu Generała Karola Świerczewskiego. stolarskiej – 3, tapicerskiej – 1, elektroinstalacyj- Nieco później punkt usługowy przeniesiono na ul. nej – 5, elektromechanicznej – 3, samochodowej Głowackiego, naprzeciw kościoła. Nastapiła orga- – 8. W sumie 32 uczniów. nizacja dalszych punktów usługowych szewskich Do końca 1974 r. Spółdzielnia zorganizowała 47 i innych. Powstał punkt szewski w Jasieniu, prze- zakładów sprofilowanych w kierunku działalności jęto zakład krawiecki Spółdzielni w Bochni, poło- przemysłowej i pozaprzemysłowej, z których 30 żony w Brzesku, jak też podobne zakłady tarnow- pracuje na terenie powiatu, a 17 na terenie miasta. skiej Spółdzielni w Wojniczu i Szczurowej. Istnieje stały wzrost zapotrzebowania na te i inne Swoją działalnością Spółdzielnia zaczęła obej- jezcze usługi, szczególnie zaś duże zapotrzebo- mować cały powiat. Powstały punkty: szewski wanie obserwuje się obecnie na usługi mechaniki i stolarski w Borzęcinie, szewskie w: Wojniczu, samochodowej, nie tylko dlatego, że coraz więk- Szczepanowie, Przyborowie, Jurkowie, Złotej, sza liczba osób posiada własne samochody, ale też Dołach, Porębie Spytkowskiej, Zabawie, Biel- dlatego, że Brzesko leży na trasie dużego ruchu czy, Paleśnicy. Do brzeskiej Spółdzielni włączono turystycznego. Również dynamicznie rozwijające zakład szewski i krawiecki Spółdzielni krakow- się budownictwo mieszkaniowe powoduje wielki

126 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 popyt na wszelkiego rodzaju usługi instalacyjne prywatnego, który był własnością pana Bacha. i to zarówno w mieście, jak i na wsi. Zakład ten pracuje od roku 1960, jako zakład spół- Dziedziną wiodącą w pracy Spółdzielni są dzielczy. Obydwa te zakłady zatrudniają łącznie usługi przemysłowe. Wykonuje je do 15 zakładów, 13 pracowników, świadczą one usługi dla ludności z których 7 pracuje w Brzesku, a reszta na terenie naszego powiatu, ale także dla powiatów tarnow- powiatu. Zakłady te swoją działalność przemy- skiego i dąbrowskiego. słową rozwijają w branżach: metalowej, mineral- Usługi chemiczne wykonywane są w zakładzie nej, drzewnej, odzieżowej, chemicznej. produkcji gumowej. Zlokalizowany on został, ze Działem, który w działalności przemysłowej względu na szkodliwe wyziewy i możliwość dalszej rozwija się najlepiej jest branża metalowa. Pre- rozbudowy, poza miastem, a to przy ul. Mickiewi- zentuje ją 9 zakładów. Dały one w 1973 r. produk- cza tuż przed mostem na Uszwicy. W międzyczasie cję wartości 3.084 zł. Dalej kolejno miejsca zaj- jednak nastapiła rozbudowa miasta i w najbliższym mują branże: odzieżowa – specjalizują się w niej 3 otoczeniu tego zakładu wybudowano osiedle blo- zakłady, drzewna – 2 zakłady, w końcu mineralna ków mieszkalnych spółdzielczych. Zakład, zatrud- i chemiczna po jednym zakładzie. niający obecnie 29 osób, założony został w 1968 r. Zakłady te zatrudniają 91 pracowników, co Jest jednym z większych zakładów Spółdzielni. stanowi 76% ogólnej liczby zatrudnionych w Spół- Oprócz osób bezpośrednio zatrudnionych w tym dzielni, w większości kobiet. zakładzie, dla jego potrzeb pracuje jeszcze 22 cha- Produkcja wszystkich zakładów Spółdzielni łupników, którzy obróbkę gumy wykonują w domu. służy potrzebom ludności miasta i powiatu, a częś- Zakład ten specjalizuje się głównie w produkcji ciowo i ludności powiatów ościennych, z wyjątkiem oponek do samochodów-zabawek, odboi do drzwi, wyrobów gumowych, które rozprowadzane są na przetykaczy, uszczelek i innych wyrobów. Jakość teren całej Polski. produkcji jest dość wysoka, popyt na nią jest duży. W zakresie rzemiosła i usług metalowych Spół- Spółdzielnia swoje wyroby prezentuje na Targach dzielnia wykonuje: usługi elektromechaniczne, Krajowych w Poznaniu, gdzie otrzymuje zamówie- mechaniki samochodowej, blacharskie, kowalsko- nia. Wysyła je do Krakowa i Warszawy. Większość ślusarskie. Te usługi należą do najlepiej rozbu- pracowników tego zakładu to kobiety, mężczyźni dowanych dziedzin działalności Spółdzielni. Ten stanowią tylko 16%. Zakład ten posiada niełatwe dział usług prowadzą zakłady: Zakład Elektrome- warunki lokalowe, co powoduje konieczność pracy chaniczny w Brzesku, Zakład Mechaniki Samo- na dwie zmiany. Pomieszczenie jest nieodpowied- chodowej w Brzesku, Zakład Blacharski w Brze- nie, maszyny bardzo stare, metody pracy z koniecz- sku, Zakład Elektromechaniczny w Zakliczynie, ności przestarzałe. Mimo takich warunków pracy Zakład Mechaniki Samochodowej w Jastwi, Zakład roczna wartość produkcji stale rośnie i kształtuje Kowalsko-Ślusarski w Olszynach. Zauważyć się na poziomie 400.000 zł. rocznie (1973 r.). należy, że szczególnie ten ostatni zakład spełnia Zakłady branży odzieżowo-włókienniczej zlo- ważną rolę, gdyż obserwuje się coraz mniej takich kalizowane są w Brzesku i Zakliczynie. W Brze- zakładów w powiecie, szereg prywatnych kuźni sku dwa: przy ul. Kościuszki i na ul. Ogrodowej. zostało w ostatnich latach zlikwidowanych. Wiąże W Zakliczynie jest jeden taki zakład. Rozwijają się to z trudnoćią w naborze młodych kadr do tego one działalność usługową. Zakłady te zatrudniają zawodu, starzy fachowcy wymierają, a młodzi do 38 pracowników, w tym 9 mężczyzn. Zakład przy tego zawodu się nie kwapią, jest on uważany za ul. Kościuszki kooperuje z Krawiecką Spółdzielnią ciężki i mało atrakcyjny. Wszystkie zakłady branży Pracy Strój w Katowicach. metalowej zatrudniają ogółem 25 pracowników. Działalność pozaprzemysłowa – Spółdzielnia Szczególne braki kadrowe odczuwa się w takich prowadzi w tym zakresie, usługi szewskie w 9 branżach, jak elektromechanika i blacharstwo. zakładach, z których 3 znajdują się w Brzesku, a 6 Branżę mineralną reprezentuje Zakład Szklar- na terenie powiatu. Wykonuje naprawę obuwia, ski. Został zlokalizowany przy ul. Ogrodowej. nie rozwija produkcji z uwagi na konkurencyjne Świadczy on takie usługi dla ludności, jak: szklenie wyroby przemysłowe w tej branży. okien, oprawa obrazów, szlifowanie szkła i odlew Liczba punktów usługowych bardzo zma- luster. Zatrudnia jedną osobę, wykwalifikowanego lała w stosunku do stanu wyjściowego. W branży czeladnika. budowlanej najlepiej rozwinięte są usługi elektroin- W branży drzewnej Spółdzielnia prowadzi tylko stalacyjne. Świadczy je aż 10 zakładów, 3 na terenie dwa rodzaje usług: stolarskie i tapicerskie. Punkt miasta, a 7 na terenie powiatu. Inne działy są mniej usług tapicerskich zlokalizowany jest w Brzesku rozbudowane: wodno-kanalizacyjny – 2 zakłady na i specjalizuje się w tapicerce samochodowo-meblo- terenie powiatu, usługi zduńskie – 2 zakłady (jeden wej. Zakład usług stolarskich specjalizuje się w sto- na terenie powiatu i jeden w mieście). Istnieje duże larce budowlanej. Przekształcił się on z zakładu zapotrzebowanie na usługi malarskie. Spółdzielnia

127 Jan Burlikowski wykonuje je dla osób prywatnych, jak też i zakła- usługi blacharskie Brzesko 1 Razem 1 dów pracy np. Zakładów Piwowarskich i Fabryki kowalsko- ślusarskie Olszyny 1 Razem 1 samochodowo- Brzesko 1, Opakowań Blaszanych. Razem 2 Rzemiosło i usługi budowlane odgywają ważną motocyklowe Jastew 1 Brzesko 2, rolę z uwagi na duży ruch budowlany, prywatny, elektromechaniczne Razem 3 spółdzielczy i państwowy. Świadczą je zakłady Zakliczyn 1 elektroinstalacyjne, wodno-kanalizacyjne, malar- stolarskie Borzęcin 1 Razem 1 skie i zduńskie. Istniejące do niedawna zakłady tapicerskie Brzesko 1 Razem 1 murarski i lakierniczy – zostały zlikwidowane, gumowe Brzesko 1 Razem 1 podobno z powodu małego zapotrzebowania na Borzęcin 1, tego rodzaju usługi. Raczej wchodzą tu w rachubę Brzesko 2, własne kalkulacje budującyh się, jak i fachowców Okocim 1, z tych dziedzin. Są to zakłady małe, zatrudniające Poręba 1 – 2 pracowników, z wyjątkiem branży elektro- szewskie Spytkowska 1, Razem 9 instalacyjnej, gdzie tego typu zakładów jest 10, Wojnicz 1, w tym 7 na terenie powiatu. Zakliczyn 1, W branży zduńskiej Spółdzielnia posiada dwa Olszowa 1, zakłady. Mają one liczne zamówienia na budowę Olszyny 1 pieców kaflowych, którym podołać nie mogą, Brzesko 2, krawieckie Razem 3 mimo, że bardzo wielu budujących się wprowadza Zakliczyn 1 ogrzewanie centralne. szklarskie Brzesko 1 Razem 1 W Brzesku istnieje spółdzielczy zakład fry- Brzesko 1, malarskie Razem 2 zjerski przy ul. Ogrodowej. Prowadzi fryzjerstwo Czchów 1 męskie i damskie, zatrudnia 2 osoby. Warunki loka- Brzesko 1, zduńskie Razem 2 lowe ma dobre. Nie przewiduje się rozbudowy tego Zakliczyn 1 zakładu, gdyż fryzjerskich punktów usługowych Brzesko 3, prywatnych jest w Brzesku dość, zaś moda nosze- Czchów 2, nia przez mężczyzn długich włosów nie sprzyja Łysa Góra 2, w tej chwili dalszemu rozwojowi tego zawodu. elektroinstalacyjne Razem 10 Zakliczyn 1, Warunki pracy i warunki socjalne pracowników Wojnicz 1, Spółdzielni są przeważnie ciężkie. Spółdzielnia Szczurowa 1 nie posiada własnej służby zdrowia, pracownicy leczeni są w tzw. otwartej ogólnej służbie zdrowia. Brzesko 1, Sanitarne i socjalne warunki pracy zmienią się Jadowniki 2, wodno-kanalizacyjne Razem 5 w sposób zasadniczy na lepsze, po przeniesieniu biur Jasień 1, Wola i zakładów usługowych do własnego pawilonu Spół- Dębińska 1 dzielni, wybudowanego ostanio przy ul. Kościuszki. Rozmieszczenie poszczególnych zakładów na fryzjerskie Brzesko 1 Razem 1 terenie powiatu i miasta przedstawia tabela: Razem 43 Wartość wykonywanych usług i produkcji przez Spółdzielnię Nowość w roku 1974 wyniosła 26.283 tys. zł. Wartość ta kształtowała się następująco dla świadczenia usług samochodowo-motocyklo- w latach: wych, następnie wybudowano stolarnię w Borzęci- – 1960 – 5.753 tys. zł., nie Górnym oraz ślusarnię w Borzęcinie Dolnym. – 1965 – 6.938 tys. zł, W związku z rozwojem Spółdzielni zaszła – 1971 – 15.668 tys. zł. potrzeba zmiany dawnej nazwy Spółdzielnia Szewców i Cholewkarzy w Brzesku na Powia- W roku 1951 członków założycieli, a zarazem tową Spółdzielnię Pracy Usług Wielobranżowych pracowników było 14, zaś w 1975 r. było już 184 Nowość w Brzesku. Nowa nazwa wyrażała nie pracowników plus 22 chałupników. tylko branżowy, ale też terytorialny rozwój Spół- W 1951 r. były początkowo dwa punkty usługowe dzielni, obejmujący cały powiat. 1 lipca 1975 r. szewskie – w roku 1975 były już 43 punkty usłu- w związku z nowym podziałem administracyjnym gowe różnych branż. Inwestycje przeprowadzone kraju i zniesieniem powiatów, Spółdzielnia otrzy- przez Spółdzielnię to przede wszystkim budowa mała nową nazwę Wojewódzka Usługowa Spół- budynku biurowo-usługowego przy ul. Kościuszki dzielnia Pracy w Tarnowie oddział w Brzesku. w Brzesku a także budowa niewielkiego wprawdzie Wybrane zostały wojewódzkie władze spółdzielni budynku do produkcji gumy oraz drugiego, obok, w Tarnowie, zaś oddziałem w Brzesku od tej pory

128 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Przodującym rzemieślnikom nagrody wręcza prezes Izby Rzemieślniczej w Krakowie – poseł Józef Raźny. Dom Rzemiosła w Brzesku.

Wyróżniającym się rzemieślnikom dyplomy uznania wręcza Cech Rzemiosł Różnych – Walne Zgromadzenie Delegatów obecny Starszy Cechu – Stanisław Szal (fot. Jan Kucia). (czwarta od lewej Maria Srokowa – Starszy Cechu).

Kuźnia w Zdoni. Kucie koni przed kuźnią w Borzęcinie.

129 Jan Burlikowski

Wikliniarstwo w Woli Przemykowskiej. Przy wyrobach z wikliny długoletni brygadzista Józef Rubacha.

Powiatowa Spółdzielnia Pracy Nowość w Brzesku – pawilon Powiatowa Spółdzielnia Pracy Nowość – różne punkty usługowe usługowy oraz biura Spółdzielni przy ul. Kościuszki. w bloku mieszkalnym przy ul. Ogrodowej w Brzesku.

Powiatowa Spółdzielnia Pracy Nowość – zakład produkcji Powiatowa Spółdzielnia Pracy Nowość – pawilon usługowy wyrobów z gumy przy ul. Mickiewicza w Brzesku. naprawy samochodów i motocykli.

Hala produkcyjna wyrobów z gumy. Załoga w większości składa się z kobiet.

130 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 kieruje nie prezes Zarządu Spółdzielni, lecz dyrek- nowe usługi w zakresie mechaniki precyzyjnej, tor oddziału podlegający Zarządowi w Tarnowie. introligatorstwa, zakład reklam i szyldów, kosme- Prezesami Spółdzielni byli kolejno: tyczny, szlifiersko-szklarski. 1. Piotr Przybyło – mistrz szewski, jeden z głów- nych założycieli Spółdzielni, który ją uruchomił 4. Spółdzielnia Pracy MURBET w Wojniczu i położył duże zasługi dla jej rozwoju. Położył pod- W 1952 r. Spółdzielnia Pracy Suromin w Tarnowie waliny pod rozwój spółdzielczości pracy w Brzesku. uruchomiła w Wojniczu zakład produkcyjny wyro- 2. Leon Rzymek – pracownik umysłowy Powia- bów betonowych. Produkowano tam dachówkę towej Komisji Planowania Gospodarczego Prezy- cementową, pustaki budowlane, krawężniki i płyty dium PRN w Brzesku. chodnikowe, ścieki wgłębione, trylinkę. Z czasem 3. Witold Łebek – pracownik umysłowy z Zakliczyna. rozszerzono produkcję na inne jeszcze wyroby jak 4. Stanisław Borowiec – pracownik umysłowy elementy stropowe, kanałowe, kręgi studzienne. ze Szczepanowa. W lipcu 1973 r. Spółdzielnia Suromin zmieniła 5. Władysław Grodkowski – pracownik umysłowy, nazwę na MURBET. Początkowo zakład w Woj- były przewodniczący Prezydium MRN w Brzesku. niczu zatrudniał około 40 pracowników, obecnie 6. Edward Gołda – nauczyciel, były sekretarz zatrudnia 25. Mimo zmniejszenia liczby zatrud- KP PZPR w Brzesku. nionych, produkcja powiększyła się, a to dlatego, 7. Józef Górski – od 1 kwietnia 1974 r. prezes że początkową pracę ręczną zastąpiono bardziej Zarządu, a od 1 lipca 1975 r. dyrektor Spółdzielni, zmechanizowaną. Kierownikiem Zakładu był który pracuje nad dalszym rozwojem Spółdzielni i do- Eugeniusz Struk, a obecnie jest Gustaw Broniek. prowadził do końca budowę pawilonu usługowego. Obok Meblo-Artyzmu, Murbet jest drugim Zamierzenia na przyszłość Spółdzielni to zakładem produkcyjnym w Wojniczu, dającym budowa pawilonu usługowego w Szczurowej w par- zatrudnienie pewnej liczbie mieszkańców i wpły- tycypacji z Urzędem Gminy i podobnie w Zakliczy- wającym na aktywność gospodarczą tej miejscowo- nie, rozwinięcie usług samochodowych, nowy dział ści. Zaspokaja też potrzeby mieszkańców i okolicy diagnostyczny, lakiernia samochodów i myjnia, na wyroby betonowe.

131 Jan Burlikowski

132 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Gospodarka komunalna i mieszkaniowa

133 Jan Burlikowski

134 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

1. Budownictwo mieszkaniowe Jednak potrzeby w zakresie mieszkań w dal- Poprawa warunków mieszkaniowych ludności szym ciągu są duże i wcale nie maleją, lecz raczej w mieście i na wsi oraz budowa urządzeń komu- potęgują się jeszcze na skutek napływu ludności ze nalnych należały do najbardziej trudnych i złożo- wsi do miasta. Zdarzają się wypadki samowolnego nych oraz bardzo kosztownych, lecz bardzo waż- zajmowania mieszkań bez przydziału, co doprowa- nych problemów pozostających do rozwiązania dza do interwencji Milicji i prokuratora. W Brzesku w latach powojennych. Wielkie zaniedbania przed notuje się wysoki wskaźnik zagęszczenia mieszkań, wojną w tej dziedzinie spotęgowane jeszcze znisz- który wynosi ponad 2 osoby na jedną izbę. W celu czeniami wojennymi to obraz zadań, jakie stanęły stopniowego rozwiązywania trudności mieszka- przed władzami powiatowymi w 1945 r. niowych zorganizowano budowę indywidualnych W tej dziedzinie w okresie trzydziestolecia nastą- domków na parcelach przydzielonych przez Prezy- piły wielkie przemiany i osiągnięcia. Budownictwo dium PRN. Udzielono pożyczek długoterminowych mieszkaniowe na wsi rozpoczęło się już w pierw- dwunastu pracownikom, przydzielając im cement, szych latach po wyzwoleniu, przybierając z roku na cegłę i deski. W ten sposób powstała tzw. kolonia rok, w miarę podnoszenia się zamożności mieszkań- nauczycielska przy ul. Piastowskiej w Brzesku. ców, coraz większe rozmiary. W pierwszym rzędzie Jeśli idzie o wieś i tu również nastąpiło znaczne przy pomocy władz powiatowych nastąpiła odbu- ożywienie budownictwa mieszkalnego i gospo- dowa budynków w Radłowie i Biskupicach Radłow- darczego, szczególnie po przemianach paździer- skich, gdzie toczyły się krwawe walki z najeźdźcą nikowych 1956 r. Wielu rolników zapragnęło mieć hitlerowskim. Budownictwo mieszkaniowe indywi- własny, wygodny domek i to pragnienienie było silną dualne w mieście początkowo rozwijało się słabiej. motywacją dla podnoszeniem produkcji rolnej, by Jeśli idzie o budownictwo komunalne mieszka- w rezultacie mogła mu ona pomóc w budowie włas- niowe, na które czekało społeczeństwo miasta, roz- nego domu. Rozwój budownictwa wymagał nie tylko poczęło się dopiero na wiosnę 1956 r. Z funduszów dużych nakładów finansowych, ale również dużej budżetu powiatowego rozpoczęto budowę pierw- ilości materiałów budowlanych. Zwiększono więc szego bloku mieszkalnego w ogrodzie byłego staro- moc produkcyjną cegielni w Jasieniu oraz doprowa- stwa. Budynek ten miał być przeznaczony dla rodzin dzono do uruchomienia nieczynnej dotąd cegielni pracowników Prezydium PRN. Fundamenty pod ten obok Browaru. Było to jednak niewystarczające. budynek kopali pracownicy Prezydium społecznie, Szczególne braki odczuwano w zaopatrzeniu w ce- po godzinach pracy. Ten jednopiętrowy budynek, głę, gdyż na wsi budowano systemem tradycyjnym o sześciu mieszkaniach, został oddany do użytku przy wykorzystaniu cegieł i pustaków betonowych. w listopadzie 1956 r. Równocześnie, obok, stawiano Władze dały więc „zielone światło” dla inicja- podobny budynek, który w grudniu przekazano do tywy produkcji materiałów budowlanych z miej- użytku, a w następnym roku, 1957 w jesieni oddano scowych surowców. Na wsi powstały więc chłopskie do użytku taki sam, trzeci budynek. Tak powstało zespoły wypału cegły, które we własnym zakre- pierwsze w Brzesku osiedle mieszkaniowe przy sie wypalały cegłę w cegielniach polowych, urzą- ul. Nowej. W tym czasie poważnym inwestorem dzanych na miejscach, gdzie były pokłady gliny. w tym zakresie były Okocimskie Zakłady Piwowar- W zespołach grupowali się rolnicy, którzy mieli sko-Słodownicze, które wybudowały sześć podob- zamiar budować się. Zespoły były wolne od wszel- nych budynków mieszkalnych przy ul. Browarnej. kich podatków, a nadto otrzymywały przydziały (od Wydawcy – Autor mija się tu z prawdą – cementu. Liczba zespołów wypału cegły rosła z każ- pierwsze osiedle mieszkaniowe w Brzesku powstało dym rokiem, tak że w 1960 r. działało w powiecie przy ul. Browarnej, poczynając od bloku przy obec- 69 takich zespołów, które wyprodukowały rocznie nej Browarnej 10, oddanego do użytku w 1951, 4 miliony sztuk cegieł. W latach 1958-60 Bank i kolejnych oddanych do użytku przed 1956 rokiem Rolny udzielił rolnikom pożyczek na budownictwo bloków przy obecnej Browarnej 12, Browarnej 8, w wysokości 16, 2 mln zł. Browarnej 6, Browarnej 4 i Browarnej 2. W chwili W 1958 r. założono w Brzesku Spółdzielnię więc oddawania pierwszego bloku przy Nowej, na Mieszkaniową Domków Jednorodzinnych, której Browarnej stało już sześć 6-cio rodzinnych bloków). prezesem został Władysław Numrych. Przystąpiła Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni ona do budowy domków na parcelach Państwo- Samopomoc Chłopska dla swoich pracowników wego Funduszu Ziemi, przydzielonych Spółdzielni wybudował dom dwupiętrowy przy pl. Zwycięstwa, na tzw. Traczu (dzisiejsza Osiedlowa). Powtało tam zaś Przedsiębiorstwo Budownictwa Terenowego z czasem osiedle spółdzielcze poszerzone o parcele jeden blok piętrowy przy ul. Kościuszki. Równo- przydzielone z gruntów Wyższej Szkoły Rolniczej. cześnie z funduszów budżetowych przeprowa- W latach 1959-60 w pionie rad narodowych dzono remonty budynków mieszkalnych w Brze- wybudowano dalsze 3 bloki mieszkalne o 81 izbach sku, Zakliczynie i Wojniczu w liczbie 56. i rozpoczęto budowę dalszych dwóch budynków.

135 Jan Burlikowski

Natomiast Browar wybudował dalsze trzy bloki i rozpoczęto budowę nowego osiedla Browarna. przy ul. Browarnej o 88 izbach. Wspomniane wyżej Powstają bloki mieszkalne przy ul. Obrońców Sta- bloki z budownictwa rad narodowych zlokalizo- lingradu, wybudowane zostają czteropiętrowe bloki wane zostały przy ul. Kościuszki, zapoczątkowując Fabryki Opakowań Blaszanych, kontynuowana tzw. osiedle mieszkaniowe. jest, chociaż w mniejszym zakresie, budowa blo- W tym czasie Spółdzielnia Mieszkaniowa ków mieszkalnych z funduszów rad narodowych. wybudowała 28 domków jednorodzinnych, z czego A oto bilans budownictwa mieszkaniowego 16 oddano do użytku. Udzielono kredytów na to w okresie trzydziestolecia: budownictwo w wysokości 2, 5 mln zł. 1. Osiedle ul. Nowa: 3 bloki piętrowe, 54 izby Równocześnie w mieście rozwijało się budow- z funduszów rad narodowych, 18 mieszkań. nictwo indywidualne, na które udzielono w la- 2. Osiedle zakładowe Browarna: 1 blok dwu- tach 1958-60 pożyczek na wysokość 8 milionów piętrowy, 8 jednopiętrowych, 69 mieszkań. zł. W tym czasie remontami objęto w mieście 100 3. Blok PZGS: dwupiętrowy przy placu Zwycię- budynków mieszkalnych. W sumie w latach 1958- stwa, z funduszów zakładowych, 18 mieszkań. 60 oddano do użytku w mieście i na wsi 2.147 izb 4. Blok przy ul. Kościuszki: dwupiętrowy, mieszkalnych. Jedynie tylko w 1960 r. na inwesty- 9 mieszkań. cje mieszkaniowe wydatkowano 3, 5 mln zł. 5. Osiedle Kościuszki: z budownictwa rad Lata 1961-65 przynoszą dalszy wzrost budowni- narodowych, 7 budynków mieszkalnych, 72 miesz- ctwa mieszkaniowego. Ze środków rad narodowych kania oraz 2 budynki z budownictwa spółdzielni, oddano do użytku w tym czasie 621 izb, z budow- 48 mieszkań. nictwa zakładowego zaś 106 izb. W ramach spół- 6. Osiedle na ul. Obrońców Stalingradu: 1 blok dzielczego budownictwa domków jednorodzinnych mieszkalny FOB i 1 spółdzielczy, 120 mieszkań. powstało 17 budynków o 55 izbach, a z budownictwa 7. Osiedla Ogrodowa: 12 budynków mieszkal- indywidualnego, kredytowanego uzyskano w powie- nych, 4 z budownictwa spółdzielczego, 261 miesz- cie 217 budynków o 195 izbach, zaś z budownictwa kań i 8 budynków z budownictwa rad narodowych, indywidualnego niekredytowanego otrzymano w su- 440 mieszkań. W budynku nr 13 na parterze 549 m2 mie 646 budynków o 1.656 izbach mieszkalnych. powierzchni użytkowej na pomieszczenia dla apteki, W tym okresie na budownictwo wydatkowano sklepu. Na tym osiedlu wybudowano przedszkole. z funduszów rad narodowych kwotę 20 mln zł.: 8. Osiedle spółdzielcze Browarna – 6 bloków 10 mln zł. w formie kredytów na budownictwo mieszkalnych, 270 mieszkań. Nadto na tym osiedlu indywidualne, 1, 1 mln zł. w postaci kredytów na wybudowano w ramach budownictwa spółdzielczego budownictwo spółdzielcze, 1, 8 mln zł. z fundu- pawilon sklepowy oraz pomieszczenia na przedszkole. szów zakładowych. Razem wybudowano 43 bloki mieszkalne W tym samym okresie kosztem 6.570 zł. prze- z 1.055 mieszkaniami. prowadzono remonty 92 budynków mieszkalnych. W okresie trzydziestolecia wybudowano też 92 Dzięki tym nakładom sytuacja mieszkaniowa budynki w ramach budownictwa spółdzielczego nieco się poprawiła, ale nawet i ten wzrost ilo- domków jednorodzinnych. ści mieszkań nie potrafił zaspokoić społecznych Biorąc pod uwagę wszelkiego rodzaju budow- potrzeb, rosnących w tempie znacznie szybszym nictwo mieszkaniowe, w tym również prywatne niż możliwości ich zaspokojenia. Lata 1966-69 na terenie Brzeska, przyjąć można, że ponad 60% to szczególnie intensywny rozwój budownictwa mieszkańców miasta mieszka w nowych domach, Spółdzielni Mieszkaniowej, chociaż obok tego wybudowanych w okresie trzydziestolecia. trwa nadal budownictwo bloków mieszkalnych Jeśli idzie o budownictwo na wsi, jedynie w Ły- z budownictwa rad narodowych. Obok osiedla sej Górze, założona tam Spółdzielnia Mieszkaniowa Kościuszki powstaje osiedle Ogrodowa. Spółdziel- wybudowała w latach 1967-71 dwa budynki miesz- cze budownictwo wkracza też na wieś – do Łysej kalne po 30 mieszkań. Natomiast bujnie rozwi- Góry. Na budowę domów indywidualni właściciele jało się budownictwo indywidualne, kredytowane otrzymują 12 mln zł. kredytów. W sumie, w mie- i poza kredytami. Począwszy od pierwszych lat po ście i na wsi, przybywa 3.152 izby. Rosną fundusze wyzwoleniu, w miarę wzrostu zasobności miesz- przeznaczone na budownictwo: z rad narodowych kańców, wieś brzeska stała się jednym wielkim pla- 16.757 zł., kredyty na budownictwo indywidualne cem budowlanym. Tak jak w Brzesku budownictwo 12.300 zł., kredyty na budownictwo spółdzielcze zmieniło obraz miasta, tak też i wieś zmieniła swój blokowe 21.003 zł. Na remonty budynków miesz- wygląd. W miejsce starych drewnianych domów kalnych wydatkowano w tych latach 6.659 zł. powstają nowe, murowane, obszerne, często pię- Lata następne, do roku 1974, to dalszy rozwój trowe domy, wyposażone w bieżącą wodę, łazienki budownictwa, przede wszystkim blokowego spół- i inne urządzenia, służące wygodzie mieszkań- dzielczego. Dokończono budowę osiedla Ogrodowa ców. Inna sprawa czy niektóre budynki harmoni-

136 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 zują z otoczeniem i czy dobrze wkomponowane są Pierwszym zarejestrowanym członkiem Spół- w krajobraz wiejski, ale to już sprawa architektów. dzielni został mieszkaniec Brzeska, Kazimierz Ćwioro. W sumie, w mieście i na wsi z budownictwa Pierwszym budynkiem Spółdzielni jest budy- rad narodowych, spółdzielczego i indywidualnego nek przy ul. Kościuszki o 18 mieszkaniach, 804 m2 uzyskano ponad 18.600 izb mieszkalnych. Więk- powierzchni, obok kina. Wybudowany on został szość z nich to budownictwo indywidualne na wsi. z funduszów Prezydium PRN i został przez Spół- Przeciętna ilość wydawanych zezwoleń na budow- dzielnię zakupiony dla członków. Nastapiła pewna nictwo indywidualne mieszkaniowe i gospodarcze przerwa, potrzebna Zarządowi do przygotowania na wsi wynosi około 900 rocznie. budowy z własnych funduszy. W latach 1965-67 Obecnie na terenie powiatu znajduje się zrealizowano 2 budowy – przy ul. Kościuszki 53 25.533 mieszkań o 69.642 izbach, w tym 61.119 oraz przy ul. Ogrodowej 42. Łącznie uzyskano dla izb znajduje się na wsi. Wskaźnik zagęszczenia na członków Spółdzielni 60 mieszkań. Wybudowano 1 izbę, który przed wojną wynosił 4 osoby, obecnie tam też kotłownię, ogrzewającą z czasem 5 budyn- uległ znacznemu obniżeniu do niecałych 1, 4. ków spółdzielczych. Od roku 1968 do 1972 zreali- zowano budowę czterech bloków mieszkalnych na Spółdzielnia Domków Jednorodzinnych osiedlu Ogrodowa, realizując w ten sposób wspól- w Brzesku nie z budownictwem rad narodowych, budowę tego W 1958 r. powstała w Brzesku Spółdzielnia osiedla. Z funduszy rad narodowych wybudowano Domków Jednorodzinnych. Jej celem była budowa na tym osiedlu 8 budynków mieszkalnych. Na tym jednorodzinnych domków dla członków. Prezy- osiedlu Spółdzielnia uzyskała 261 mieszkań. dium PRN przydzieliło na ten cel teren przy ul. W 1972 r. rozpoczęto budowę osiedla spółdziel- Mickiewicza w Brzesku na tzw. Traczu, stano- czego przy ul. Browarnej. Początkowo miały tam wiący własność Funduszu Ziemi. Sąsiedni teren powstać 3 budynki. Ostatecznie dzięki staraniom uzyskała Spółdzielnia od Gospodarstwa Doświad- Zarządu Spółdzielni wybudowano 6 bloków cztero- czalnego Wyższej Szkoły Rolniczej. piętrowych, uzyskując dla członków 270 mieszkań. Pierwszym prezesem Spółdzielni był Władysław Spółdzielnia Mieszkaniowa w Brzesku, prze- Numrych, za którego prezesowania wybudowano mianowana później na Powiatową Spółdzielnię 30 domków. Kolejnymi prezesami byli: Migoń, inż. Mieszkaniową, miała bogate zamierzenia na przy- Adam Rybacki, inż. Stanisław Pawlikowicz. Spół- szłość m.in. podjęła prace przygotowawcze do dzielnia, która uległa rozwiązaniu w 1971 r. wybu- budowy domów spółdzielczych w Szczurowej, Woj- dowała dla swych członków 52 domki. niczu, Zakliczynie. Rozpoczęła też już w 1968 r. przygotowania do budowy osiedla Jagiełły, które Spółdzielnia Mieszkaniowa w Brzesku miało powstać obok osiedla Ogrodowa i bardziej Powstała na zebraniu 21 członków założycieli na północ w kierunku ul. Piaskowej. Miały to w dniu 14 sierpnia 1962 r. Wybrano wtedy zarząd być osiedla na 5.000 mieszkańców z obszernym w składzie: Franciszek Dobrzański – przewodni- domem kultury, kinem, przedszkolem, basenem czący, Stefan Marzec – zastępca, członkowie Zofia kąpielowym, lokalami handlowymi i usługowymi, Messner, Marian Cichostępski, Krystyna Piwo- niestety tych zamierzeń dotąd nie udało się spół- warczyk. Rada Spółdzielni składała się z 7 człon- dzielni zrealizować, ani nawet rozpocząć. ków. Przewodniczącym został Michał Piotrowski, Od 1971 r. trwa budowa osiedla przy ul. Obroń- jego zastępcą Jerzy Majdyś. Inicjatorem powstania ców Stalingradu. Wybudowano tam jeden budy- Spółdzielni i jej poczynań był Franciszek Dobrzań- nek o 60 mieszkaniach, trwa budowa dalszych ski. Werbował członków, zachęcał do wstępowania sześciu. Również w budowie znajdują się dwa do Spółdzielni, organizował zebrania, w tym też budynki (pawilony): sklepowy i na cele kulturalno- przygotowywał zebranie założycielskie. Pomagał oświatowe. W przygotowaniu jest budowa na tym mu w tym ofiarnie Marian Cichostępski. osiedlu czterooddziałowego przedszkola. Franciszek Dobrzański, wybrany na pierwszego Dzięki dobrej pracy Rady i Zarządu Spółdzielni prezesa Zarządu Spółdzielni do dnia 1 września jest ona uważana za najlepszą w województwie kra- 1967 r., będąc w zasadzie pracownikiem PZGS, kowskim. Okres wyczekiwania na mieszkanie prze- swoje funkcje prezesa spełniał społecznie. Dopiero ciętnie trwa 3 lata, co jest okresem bardzo krótkim. od tego dnia do 28 lutego 1968 r. pozostawał na Ostatnio Zarząd Spółdzielni Mieszkaniowej etacie Spółdzielni. Reszta członków Zarządu pra- w Brzesku pracuje w składzie: Jerzy Majdyś – pre- cowała społecznie. Od dnia 1 marca 1968 r. do dnia zes, Stanisław Machowski i Eustachy Lewicki. dzisiejszego prezesem Zarządu jest Jerzy Majdyś. Do 1968 r. przewodniczącym Rady Spółdzielni Dzięki swym zdolnościom i energii rozwinął on był Michał Piotrowski, od 1968 r. został nim Fran- dobrze zapoczątkowaną działalność poprzednika, ciszek Dobrzański. Główną księgową, pełniącą a Spółdzielnia uzyskała imponujące efekty. wzorowo swe obowiązki od 1965 r. jest Maria Gar-

137 Jan Burlikowski

Pierwszy w Brzesku budynek mieszkalny wybudowany z funduszy Pierwsze osiedle mieszkaniowe, złożono z trzech domów rad narodowych przy ul. Głowackiego, później Nowa 1. zbudowanych z funduszu rad narodowych przy ul. Głowackiego, później Nowa 1, 3, 5.

Osiedle mieszkaniowe przy ul. Browarnej. Osiedle przy ul. Kościuszki w Brzesku.

Osiedle mieszkaniowe przy ul. Ogrodowej w Brzesku. Osiedle przy ul. Kościuszki w Brzesku.

138 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Osiedle mieszkaniowe przy ul. Browarnej po rozbudowie. Osiedle domków jednorodzinnych w Brzesku.

Olbrzymi ruch budowlany powstał na terenie całego powiatu. Domki jednorodzinne wybudowane przez Spółdzielnię Domków Budowano zarówno domy, jak i budynki gospodarcze. Oto nowe Jednorodzinnych w Brzesku przy ul. Osiedlowej. budynki mieszkalne na wsi: Bucze.

Mokrzyska. Przyborów.

Bucze. Łysa Góra.

139 Jan Burlikowski

Sterkowiec. Mokrzyska.

Uszew. Nowe domy mieszkalne w Uszwi, gmina Gnojnik.

Dom artysty plastyka Kamionki Bolesława Książka w Łysej Górze. Inny nowy dom w Łysej Górze.

Nowe domy mieszkalne w Iwkowej.

140 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Nowe domy mieszkalne w Marcinkowicach, gmina Zabawa.

Nowe domy mieszkalne w Złotej, gmina Czchów.

Nowe domy mieszkalne w Złotej, gmina Czchów. Nowe domy w Niedzieliskach.

Tzw. kolonia nauczycielska – osiedle domków jednorodzinnych Domy jednorodzinne własnościowe w Brzesku – za torem nauczycieli w Brzesku przy ul. Piastowskiej. bocznicy kolejowej okocimskiej.

141 Jan Burlikowski

Nowe domy w Mokrzyskach, gmina Szczepanów. Nowe domy w Iwkowej.

Budowa domu w Jadownikach, gmina Brzesko. Nowy dom w Iwkowej.

Nowe domy w Dębnie.

142 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Nowe domy w Jastwi, gmina Dębno. Nowe domy w Złotej, gmina Czchów.

Nowe i stare domy na wsi brzeskiej. Obok starych domów, które ulegną rozbiórce wyrastają nowe, murowane domy, dobrze wyposażone (bieżąca woda, łazienka, gaz przewodowy lub na butle, światło elektryczne).

143 Jan Burlikowski

Obok gospodarczego wypału cegły, szereg budujących na wsi przygotowuje sobie materiał budowlany we własnym zakresie, ze żwiru pochodzenia miejscowego zmieszanego z cementem wyrabia się tzw. pustaki, z których wznosić się będą mury nowego domu lub budynku gospodarczego.

Plac Generała Karola Świerczewskiego w Brzesku. Plac Kazimierza Wielkiego w Brzesku.

Nowy plac targowy przy ul. Obrońców Stalingradu. Uporządkowany Rynek w Wojniczu.

144 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Uporządkowany Rynek w Czchowie.

Prace przy układaniu rurociągu gazowego na terenie powiatu.

Zakład Zieleni Miejskiej w Brzesku – szklarnie przy ul. Solskiego. Kwiaty rosną pięknie – stwierdza kierownik zakładu Józef Bodzioch.

Fragment parku miejskiego. Kwietnik z różami i tulipanami.

145 Jan Burlikowski

Czyny społeczne mieszkańców miasta nad uporządkowaniem otoczenia budynków mieszkalnych.

Pracują społecznie pracownicy Miejskiego Przedsiębiorstwa Pracują społecznie mieszkańcy ul. Nowej. Gospodarczego.

Prace przy kanalizacji na ul. Ogrodowej i na pl. Żwirki i Wigury. dziel. Długoletni działacze Spółdzielni to ppłk. ków: Michał Hebda, Jerzy Sacha, Franciszek Rudolf Burzycki, Władysława Kunert, mgr Euge- Obóz. W 1967 r. prezesem był Wiktor Mleczko. nia Zając, Józef Pawlik, Marian Cichostępski. W późniejszych latach w skład zarządu wchodzili: Spółdzielnia Mieszkaniowa w Brzesku, która Jadwiga Florek, Stanisław Buchcic, Józef Wróbel, w 1962 r. rozpoczynała od zera, posiada dziś mają- Stanisław Topolski, Ryszard Moskwa. tek wartości 129.449 tys. zł. Jest to niewątpliwie Spółdzielnia wybudowała dwa czteropiętrowe wynik i zasługa założycieli i działaczy Spółdzielni. budynki mieszkalne, z których jeden przeznaczony został dla nauczycieli – członków Spółdzielni. Spółdzielnia Mieszkaniowa Zacisze w Łysej Górze 2. Ulice i place We wsi Łysa Góra, znanej z wielu inicjatyw spo- Miasto Brzesko posiada 38 km ulic oraz place: łecznych, Spółdzielnia o tej nazwie powstała na Generała Karola Świerczewskiego, Kazimierza zebraniu założycielskim członków w dniu 27 listo- Wielkiego, Żwirki i Wigury, Zwycięstwa i Targowy. pada 1963 r. Pierwszy zarząd składał się z człon- Place targowe znajdują się w Szczurowej, a nadto

146 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 na rynkach w Wojniczu, Zakliczynie, Czchowie. Są budowy wyniósł około 3 mln zł. Przy przebudowie to zarazem zabytkowe place stanowiące centrum tego placu wiele dniówek przepracowała młodzież danej miejscowości, z wyjątkiem Szczurowej, gdzie w ramach czynu społecznego. plac targowy jest oddzielny. W latach 60-tych przebudowano też plac Żwirki W 1945 r. miasto Brzesko nie posiadało ani jed- i Wigury, dając podłoże betonowe i nawierzchnię nego km ulicy o nawierzchni kostkowej, asfalto- bitumiczną. Z placu tego usunięto stację benzy- wej czy bitumicznej. W najlepszym wypadku była nową, którą wcześniej nieopatrznie tam posta- to nawierzchnia tłuczniowa, chociaż zdarzały się wiono, a która zagrażała bezpieczeństwu miesz- i ulice o nawierzchni gruntowej z rowami po obu kańców okolicznych domów, pasażerów dworca stronach lub po jednej. Taka była ulica Piaskowa, autobusowego PKS oraz przechodniów. Uporząd- Piastowska, Starowiejska i inne. Nie wszystkie też kowano plac Zwycięstwa, gdzie zasadzono drzewa ulice posiadały chodniki, bardzo często w czasie i krzewy oraz kwiaty i ustawiono ławki. Urzą- roztopów i słot trzeba było brnąć po kostki w wo- dzono wiele zieleńców i kwietników. Zasadzono dzie i błocie. W czasie okupacji rynek brzeski nieco wiele tysięcy krzewów róż, szczególnie w okresie, uporządkowano, a targ został przeniesiony na gdy przewodniczącym Prezydium MRN był Alek- plac Kazimierza Wielkiego, który był utwardzony sander Lewicki, który specjalnie o to dbał. Starano kamieniami, tzw. kocimi łbami. W miejscu, gdzie się utrzymać czystość miasta, do czego przyczyniło dziś znajduje się Ogród Jordanowski, znajdował się zakupienie sprzętu i maszyn, jak skrapiarki, się postój furmanek i targ wprost z wozów rozma- wozy do wywożenia śmieci itp. Turyści i goście itymi produktami rolnymi. Było to istne grzęza- chwalili Brzesko za czystość, porządek i estetyczny wisko, gdzie wozy po osie, a ludzie i zwierzęta po wygląd. Miasto nie było podobne do tego, jakie kolana grzęźli w błocie. znano z okresu przedwojennego. W 1970 r. w kon- W ciągu 30 lat w samym Brzesku dokonano kursie wojewódzkim miasto Brzesko otrzymało wiele w zakresie ulic i placów. Na ogólną licznę na 15 powiatów i 32 miasta pierwsze miejsce za 28 km jezdni – 23 km posiada nawierzchnię akcję estetyzacji i higienizacji. Akcję tę prowadziły ulepszoną tj. asfaltową lub bitumiczną. Taką władze miasta pod przewodnictwem Aleksandra nawierzchnię posiadają nie tylko wszystkie ulice Lewickiego, przewodniczącego Prezydium MRN. w obrębie dawnych granic miasta, ale też szereg Założono wiele punktów oświetlenia ulicznego, ulic nowo wybudowanych i na terenach przyłączo- zmieniając je na jarzeniowe, a następnie na rtęciowe. nych do miasta w 1951 r. Na terenie całego miasta Co się tyczy gmin, w okresie trzydziestole- położono wszędzie nowe chodniki, w latach 1958- cia, zrobiono na tym polu wiele. Uporządkowano 61 wybudowano dwa żelbetonowe mosty na Usz- place, założono trawniki i kwietniki. Wsie powiatu wicy, na ul. Mickiewicza i Okocimskiej. Intensywne brzeskiego brały udział w konkursach higienizacji prace nad stanem ulic i placów oraz estetycznym i estetyzacji, zdobywając nagrody, jak Biskupice wyglądem miasta mają miejsce szczególnie po Melsztyńskie w 1962 r. czy Łęki w 1964 r. utworzeniu Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospo- darki Komunalnej, tj. od dnia 1 stycznia 1960 r. 3. Zakład Zieleni Miejskiej Plac Generała Karola Świerczewskiego został cał- Zakład ten został utworzony w ramach Miejskiego kowicie uporządkowany, ustawiono fontannę, zasa- Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej z dniem dzono zielone obramienia z krzewów, ustawiono 1 stycznia 1960 r. Jego celem było staranie się ławki, zasadzono wiele drzew i kwiatów, tulipanów o sadzenie drzew i krzewów oraz kwiatów w mie- i róż. Plac stał się piękny, co podkreślali wiele razy ście, a także w innych miejscowościach naszego przejezdni na głównych trasach do Tarnowa, Kra- powiatu. Miał też obowiązek utrzymywania zie- kowa czy Nowego Sącza i Krynicy, prowadzących leni w mieście, w tym również parku miejskiego przez nasze miasto. Odnowiono zabytkowy posąg tj. przejętego przez miasto parku podworskiego Floriana z 1731 r. Na miejscu bagnistego placu Goetza. Również Ogród Jordanowski pozostawał targowego przy dzisiejszej ul. Uczestników Ruchu pod opieką zakładu. Oporu, dawniej Trzcianeckiej, urządzono piękny Kierownikiem zakładu został leśnik, Józef Ogród Jordanowski już w 1955 r. Badzioch. We wrześniu 1974 r. przy ul. Obrońców Stalin- Po przeszło dziesięciu latach targów w czyjej gradu, wzdłuż Ogrodu Jordanowskiego powstał gestii ma pozostać park podworski – miasta, Bro- nowy plac targowy, obszerny o bitumicznej waru czy Liceum Ogólnokształcącego – ostatecznie nawierzchni, a w międzyczasie plac Kazimierza i słusznie park przyznano miastu Brzesku. Przez Wielkiego został przebudowany na plac uroczysto- dłuższy okres czasu park nie był uporządkowany. ści i manifestacji. Powierzchnia została wyłożona Potem przy pomocy czynów społecznych i pew- kolorowymi płytami piaskowca, ustawiono obra- nych środków miejskich park uporządkowano, mowania kwietne i donice z kwiatami. Koszt prze- zrobiono aleje, ustawiono ławki, utworzono miej-

147 Jan Burlikowski sce zabaw dla dzieci. W 1974 r. zakład wybudował z Browaru długości 1.771 mb. Przez wodociąg ten trzy szklarnie, dzięki którym zaopatrzy w kwiaty przepływa dziennie niemal 11.000 m3 wody. Koszt nie tylko Brzesko, ale także inne miejscowości. budowy wodociągu wyniósł prawie 100 mln zł. Wodociąg Łukanowice – Brzesko planowany jest 4. Urządzenia komunalne jako wodociąg grupowy tj. taki, który da wodę A. Woda dla szeregu miejscowości leżących na trasie jego Brzesko cierpiało zawsze na brak dobrej wody pit- przebiegu. W 1974 r. doprowadzono wodę do Łysej nej. Przeglądając stare protokoły posiedzeń Rady Góry. I tu, jak też w innych poczynaniach przodo- Miejskiej z ubiegłego wieku można bardzo często wała Kamionka, która partycypowała w kosztach natrafić na ten problem. W wielu miejscowościach budowy w wysokości około 4 milionów zł. naszego powiatu problem wody występował rów- Na terenie powiatu wodę z wodociągów posiada nież np. w Czchowie, Szczurowej. W Brzesku prob- jeszcze Szczurowa i Iwkowa. W Szczurowej stało lem był szczególnie ostry. Studni było mało, woda się to głównie dzięki Okręgowej Spółdzielni Mle- w nich nie zawsze była dobra. Stan taki trwał cały czarskiej, która do produkcji potrzebowała dobrej czas. W chwili wyzwolenia czynnych było właści- wody. Ona też w znacznym stopniu partycypowała wie 6 studni publicznych tj. na placu Kazimierza w kosztach. Wodociąg w Szczurowej jest lokalny, Wielkiego, na ul. Zielonej, przy ul. Kościuszki, woda pochodzi ze studzien głębinowych. Natomiast obok kina, poniżej budynku Sądu Powiatowego, w Iwkowej wodociąg lokalny urządzono stara- przy ul. Głowackiego nad Uszwicą i przy łaźni niem tamtejszych mieszkańców systemem gospo- miejskiej. Uszwica stawała się coraz bardziej darczym. Woda spływa pod własnym ciśnieniem zanieczyszczona i w ogóle przestawała wchodzić z ujęcia źródeł w lesie, obok pustelni św. Urbana. w rachubę jako źródło poboru wody nawet dla celów gospodarczych. Problem braku wody stał B. Gaz się szczególnie palący wtedy, gdy w latach 50-tych Zaprowadzenie gazu w Brzesku stało się realne i później rozpoczęto budowę bloków mieszkal- z chwilą założenia idącej przez Brzesko magi- nych. Woda pitna i do celów gospodarczo-sanitar- strali gazowej wschód-zachód. W 1956 r. powstał nych była gwałtownie potrzebna. Starano się temu w Brzesku Komitet Gazyfikacji, który rozpoczął zaradzić przez kopanie studzien i instalowanie gromadzenie środków pochodzących z samoopo- hydroforni w budynkach. Tak załatwiono sprawę datkowania się mieszkańców miasta. Ogólnie z budynkami przy ul. Nowej – woda jednak z tych wysokość deklarowanych kwot wynosiła 500 zł. od studzien nadawała się tylko do celów sanitarnych, mieszkańca. Wpływy z tego źródła miały wynosić była brudna o rdzawym kolorze. 40% kosztów ogólnych. Reszta miała być pokryta Ostro ta sprawa wystąpiła przy budowie osiedla ze środków budżetowych miasta i z dotacji z bu- Kościuszki, a później osiedla Ogrodowa. Tam dżetu powiatu. Prace nad gazyfikacją natrafiły na hydrofornie nie wystarczały. W drugim kwartale dość poważne trudności ponieważ nie uzyskiwano 1969 r. doprowadzono tam wodę ze stawu Wol- spodziewanych dochodów od społeczeństwa brze- nego w Słotwinie. Było to tylko prowizoryczne skiego. Uczestnictwo ludności w ogólnych kosz- rozwiązanie, bowiem woda ze stawu nie była naj- tach wynosiło 10%. Ostatecznie jednak sieć gazową lepsza. Niektóre budynki publiczne, jak szpital, w Brzesku długości 23, 7 km oddano do eksplotacji ośrodek zdrowia, budynek Prezydium PRN posia- w maju 1961 r. Nie trzeba dodawać, w jakim stop- dały wodę z wodociągów Browaru, jednak i ten niu ułatwiło to życie mieszkańcom miasta. z powodu wzrostu produkcji piwa odczuwał brak W okresie obchodów Tysiąclecia, zaraz wody. W latach suchych dochodziło do tego, że cały w pierwszym roku, ludność wiejska podejmowała zapas wody z Uszwicy pobierał Browar, przez jaz liczne czyny społeczne dla uczczenia tego jubile- nie przepływał ani litr wody. uszu. M.in. czyny takie podejmowano także w za- Już w latach 50-tych podjęto starania o bu- kresie gazyfikacji. Szczególnie chętne były do tego dowę wodociągu. Były projekty zbudowania miejscowości leżące na trasie lub w pobliżu trasy zapory na Uszwicy na terenie Okocimia, na naj- gazociągu głównego. 33 wsie podjęły tego rodzaju wyższym wzniesieniu szosy w kierunku Nowego zobowiązania. Powołano tam Społeczne Komitety Sącza, zarzucono jednak ten projekt. Były próby Gazyfikacji, które przystąpiły do gromadzenia wiercenia studzien głębinowych, jednak i one nie środków finansowych i podjęły przygotowania do przyniosły rezultatów. Ostatecznie przyjęto pro- nieskomplikowanych prac ziemnych. Zapał był jekt ujęcia wody na Dunajcu w Łukanowicach duży, ale nie było realnych możliwości, w szczegól- i po kilku latach pracy sieć wodociągową oddano ności brak było materiałów (rur) i wykonawców. do użytku. Dnia 31 października 1973 r. Brzesko Najszybciej zrealizowano to zadanie w Łysej Górze, uzyskało dobrą wodę do picia. Do miejskiej sieci a to dzięki Zakładowi Ceramicznemu Kamionka, wodociągowej włączono jeszcze w lipcu 1967 r. sieć który udziałem około 4 mln zł. przyczynił się

148 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5 znacznie do powodzenia tego ważnego przedsię- a członkami: Stanisław Piechnik, przewodniczący wzięcia. Kamionka potrzebowała gazu do wypala- Prezydium MRN, Wojciech Góra, Józef Bachry nia wyrobów, przy wypalaniu węglem powstawały i sekretarz Prezydium MRN, Władysław Karaś. bowiem liczne braki. Oczywiście skorzystała przy tym wieś, zresztą mieszkańcy wnieśli również swój C. Elektryfikacja udział w gotówce i robociźnie niefachowej. Była to W 1945 r. w naszym powiecie światło elektryczne pierwsza wieś w powiecie, posiadająca takie urzą- posiadało tylko miasto Brzesko oraz dwie wsie: dzenie komunalne, a więc było to ważne wyda- Jadowniki i Wojnicz. Elektryfikację wsi w okre- rzenie. Podkreślił to w swoim przemówieniu pod- sie trzydziestolecia omawia kronikarz oddzielnie czas uroczystości zapalenia gazu w tej wsi w dniu w dziale o rolnictwie. Jeśli zaś idzie o Brzesko 20 września 1964 r. przewodniczący Prezydium światła elektrycznego nie posiadała ta część, która PRN – Tadeusz Bałys w następujących słowach: została w 1951 r. włączona do miasta, a w szczegól- „Zapalenie symbolicznego znicza w Łysej Górze, ności Słotwina położona za torem kolejowym i Na jako pierwszej zgazyfikowanej wsi w powiecie brze- Górkach. Staraniem miejscowej ludności oraz przy skim, to znak wkraczania na wieś dalszego postępu poparciu władz miejskich i powiatowych w latach w dziedzinie ułatwiania życia człowiekowi”. Obok 1956-57 zelektryfikowano również i tę część mia- poważnego udziału Kamionki, miejscowa ludność sta, w ramach powszechnej elektryfikacji powiatu. dała czyn społeczny wartości 1.200 tys. zł. Dotacja z budżetu powiatu na popieranie czynów społecz- D. Kanalizacja nych w tym wypadku wynosiła 600.000 zł. Kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków Brzesko W innych jednak miejscowościach prace prze- właściwie nie posiadało. Przedwojenna oczyszczal- biegały ze znacznym trudem i były przewlekłe. nia ścieków Browaru nie była czynna, a ścieki były Ostateczne uruchomienie sieci gazowej w Wojni- wpuszczane wprost do Uszwicy. Wraz ze wzrostem czu nastapiło dnia 10 maja 1971 r. Koszt tej inwe- produkcji w tym zakładzie budowa takich oczysz- stycji wynosił 3.231 tys. zł., w tym czyn społeczny czalników była wprost nagląca. Także i miasto miejscowej ludności wyraził się kwotą 1.300 tys. zł. wymagało budowy kanalizacji i oczyszczalni. Tylko Jeszcze później, bo dopiero 27 lutego 1972 r. niektóre budynki publiczne wypuszczały ścieki, ale nastapiło zapalenie znicza, a tym samym otwarcie wprost do kanałów burzowych, co było właściwie sieci gazowej w Jadownikach. Komitetem Gazyfikacji niedopuszczalne i mogło być uważane jako tymcza- kierował jako przewodniczący Kazimierz Wawryka, sowe. Wraz z rozwojem budownictwa blokowego który z dużym uporem i konsekwencją dążył do sprawa kanalizacji stawała się tym bardziej pilna. zrealizowania tych planów. Trudności były bardzo Tymczasowo ścieki z bloków schodziły do specjal- duże z powodu dużych kosztów, braku materiałów, nych, krytych zbiorników, ale bez odpływów. nieterminowego wykonawstwa itp. Ostatecznie W latach 1962-65 wybudowana została kosz- w pierwszej fazie około 180 domów otrzymało gaz. tem 26 mln zł. oczyszczalnia ścieków. Ulokowana Najbardziej prace przewlekały się w Mokrzy- została za torem kolejowym prowadzącym do Bro- skach, mimo że przewodniczący Komitetu Gazy- waru i miała służyć potrzebom tego zakładu oraz fikacyjnego – Tadeusz Koczwara, a także członek miastu Brzesku. W późniejszych latach okazała tego komitetu – sekretarz PK ZSL w Brzesku, Bole- się jednak zbyt mała, aby sprostać założeniom. sław Woda – dokładali wiele wysiłków, aby sprawę Zachodzi potrzeba jej rozbudowy, co ma kosztować tę doprowadzić do końca. Powody były takie same, 90 mln zł. Równolegle z końcowymi pracami przy jak w Jadownikach. Znaczne koszty, jakie przypa- wodociągu dla Brzeska rozpoczęto na terenie mia- dały na każde gospodarstwo pokrywała ludność, sta prace nad kanalizacją. W latach 1973-74 wybu- która wykorzystywała kredyty bankowe na ten cel. dowano kolektor przebiegający ul. Głowackiego, Uruchomienie gazociągu dla części wsi w Mokrzy- pl. Żwirki i Wigury, ul. Uczestników Ruchu Oporu, skach nastapiło w październiku 1974 r. Uroczystość pl. Kazimierza Wielkiego i ul. Ogrodową. Obecnie zapalenia znicza gazowego miała miejsce na tere- trwają prace przy budowie kanałów na innych uli- nie Szkoły Podstawowej, która też otrzymała gaz. cach. Oblicza się, że miasto odprowadzać będzie tą Pozostałe Komitety Gazyfikacji wsi, nie znajdując kanalizacją około 370 m3 ścieków rocznie. sposobów pokonania trudności finansowych i mate- riałowych, a także z braku wykonawców, nie prze- E. Inne urządzenia komunalne prowadziły swoich zamierzeń, uległy rozwiązaniu. Idąc za potrzebami mieszkańców miasta i powiatu, Uruchomiony w Brzesku Zakład Gazu Bezprze- w czerwcu 1964 r. uruchomiono w Brzesku pralnię wodowego, przez dostarczanie butli z gazem, częś- chemiczną, która była administrowana przez Miej- ciowo problem ten złagodził. skie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej do Gazyfikacją miasta Brzeska kierował Komitet, kwietnia 1974 r., potem przeszła w zarząd Pralni- którego przewodniczącym był Władysław Numrych, czej Spółdzielni Pracy w Krakowie.

149 Jan Burlikowski

Ponieważ cmentarz parafialny był już prze- Wartość sprzedaży produkcji i usług w 1960 r. wyno- pełniony, zachodziła pilna potrzeba urządzenia siła 3.500 tys. zł., w 1970 r. – 10.574 tys. zł., w 1974 r. nowego cmentarza. Na gruntach odstąpionych – 22.417 tys. zł. przez probostwo urządzono cmentarz komunalny W administracji Zakładu Gospodarki Miesz- wraz z budynkiem przedpogrzebowym i oddano do kaniowej, wchodzącego w skład Przedsiębior- użytku w czwartym kwartale 1968 r. stwa, znajdują się lokale mieszkalne powierzchni 36.893 m2, lokale użytkowe o powierzchni 4.259 m2. 5. Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Dyrektorami Przedsiębiorstwa byli: Aby sprostać potrzebom ludności w mieście − od 1 stycznia 1960 r. do 30 czerwca 1960 r. i w niektórych miejscowościach w zakresie komu- inż. Stanisław Urban, nalnym i mieszkaniowym, powołano Przedsiębior- − od 1 lipca 1960 r. do 31 grudnia 1967 r. Ryszard Stós, stwa Gospodarki Komunalnej w Brzesku, Wojni- − od 1 grudnia 1968 do 31 października 1971 r. czu, Zakliczynie, Szczurowej, Czchowie. Adam Jakubowski, Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komu- − od 1 listopada 1971 r. do 31 października nalnej w Brzesku powołane zostało z dniem 1 stycz- 1974 r. Eugeniusz Skrężyna, nia 1960 r. Przedsiębiorstwo to zostało z dniem − a od 1 listopada 1974 r. do chwili obecnej jest 1 stycznia 1975 r. przemianowane na Powiatowe dyrektorem inż. Benedykt Rajca. Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Miesz- kaniowej, któremu podporządkowane zostały Kronikarz chciałby specjalnie podkreślić działal- przedsiębiorstwa terenowe w Czchowie, Zakliczy- ność dyrektora Ryszarda Stósa, który swoim zapałem nie, Szczurowej i Wojniczu. do pracy, energią i zdolnościami podniósł na wysoki W zakres działania Miejskiego Przedsiębior- poziom działalność Przedsiębiorstwa, uporządko- stwa w Brzesku weszły zakłady branżowe: wał ulice, place i chodniki w mieście, sadził drzewa – Zakład Gazownictwa Bezprzewodowego od i krzewy, urządził kwietniki i zieleńce, poprawił 1 stycznia 1967 r. oświetlenie, a na placu Generała Karola Świerczew- – Zakład Oczyszczania Miasta od 1 stycznia 1960 r. skiego urządził miły dla oka kalendarz kwiatowy. – Zakład Zieleni Miejskiej od 1 stycznia 1960 r. Został powołany na dyrektora Powiatowego Przed- – Zakład Pogrzebowy od 1 stycznia 1963 r. siębiorstwa Remontowo-Budowlanego, na którym – Zakład Cegielni i Prefabrykatorni od 1 stycznia 1969 r. to stanowisku zastała go tragiczna śmierć w dniu – Zakład Gospodarki Mieszkaniowej od 1 stycznia 1969 r. 31 sierpnia 1968 r. Pozostawił po sobie pamięć – Służba Drogowa od 1 stycznia 1960 r. dobrego gospodarza i zdolnego, ofiarnego działacza. – Grupa Remontowo-Budowlana od 1 stycznia 1960 r. Sprawa utworzenia Zakładów Gospodarki – Łaźnia od 1 stycznia 1960 r. Komunalnej w miejscowościach Zakliczyn, Woj- nicz, Czchów i Szczurowa wiąże się z zagadnie- W międzyczasie niektóre z tych zakładów przeka- niem aktywizacji rozwoju małych miast i miaste- zane zostały innym jednostkom gospodarczym, np. czek. Odnośne przepisy prawne właściwie dotyczą Grupa Remontowo-Budowlana od 1 stycznia 1966 r. w tym zakresie jedynie Brzeska, bowiem pozostałe przeszła do Powiatowego Przedsiębiorstwa Remon- miejscowości nie są miastami, ani miasteczkami. towo-Budowlanego, Rozdzielnia Gazu Przewodo- Jednak ze względu na specjalną rolę, jaką w po- wego od 1 stycznia 1967 r. do resortu górnictwa, wiecie odgrywają, a w szczególności, że stanowią Rzeźnia Miejska od 1 września 1969 r. do PSS Brze- one pewne ośrodki gospodarcze i kulturalne, do sko, plac targowy od 1 stycznia 1971 r. do GS Okocim. których ciąży cała okolica, władze powiatowe zde- O wodociągu, gazie, cmentarzu komunalnym, cydowały, że i one obok Brzeska włączone zostaną miejskiej komunikacji samochodowej kronikarz do planu aktywizacji. Szczurowa stanowi dla oko- pisze w innym miejscu. licy na pewno taki ośrodek, szczególnie w zakresie Przedsiębiorstwo prowadzi działalność w za- gospodarki rolnej i posiada szereg instytucji zwią- kresie usług dla ludności: zanych z rolnictwem. Wojnicz to ośrodek kultu- – remontowo-budowlane i instalacyjne, ralny z rozwiniętymi placówkami handlowymi – wynajem lokali mieszkalnych i użytkowych, i usługowymi, podobnie Zakliczyn z walorami tury- – dostawa energii cieplnej, stycznymi i z licznymi zabytkami a także Czchów – oczyszczanie ulic i placów oraz usuwanie nie- o dużych walorach turystyczno-wypoczynkowych. czystości z nieruchomości, I dlatego, mając na uwadze dalsze aktywizowa- – dostawa gazu bezprzewodowego, nie tych miejscowości w określonych kierunkach, – usługi łaziennicze, przystąpiono do organizacji w Szczurowej, Czcho- – usługi pogrzebowe i cmentarne. wie, Zakliczynie i Wojniczu Zakładów Gospodarki Komunalnej, które podjęłyby zadania podobne jak

150 Kronika powiatu brzeskiego (1945-1975) – tom 5

Przedsiębiorstwo w Brzesku, oczywiście w mniej- Przedsiębiorstwo wykonało szereg obiektów, szym zakresie. W czerwcu 1967 r. obradowała m.in. jako pierwsze wybudowało budynek szkoły nad tym problemem Powiatowa Rada Narodowa, podstawowej w Łoponiu, następnie szkołę w Gnoj- w wyniku czego doszło do powołania tych zakła- niku, szkołę w Wytrzyszczce, Niedźwiedzy, Przy- dów w wymienionych miejscowościach. Posiadały borowie, domy mieszkalne przy ul. Browarnej one własny budżet i były podporządkowane Prezy- w Brzesku, stajnie w Zagórzycach, budynek pro- dium Gromadzkich Rad Narodowych w tych miej- dukcyjny Kamionki w Łysej Górze, Technikum scowościach. Z dniem 1 stycznia wyłączone zostały Ceramiczne w tej miejscowości, zakład mleczarski z tego podporządkowania i włączone do Powiato- w Zakliczynie, a po objęciu działalnością powiatu wego Przedsiębiorstwa Gospodarki, w jakie prze- bocheńskiego również cały szereg obiektów budow- kształcone zostało dotychczasowe Miejskie Przed- lanych w tym powiecie. Początkowo zatrudnie- siębiorstwo Gospodarki Komunalnej. Działalność nie wynosiło około 100 osób, w tym pracowników tych zakładów była owocna i widoczna. We wszyst- umysłowych 27. W 1955 r. zatrudnienie wzrosło do kich tych miejscowościach uporządkowano rynki, 350 osób, a w sezonie letnim do 400 osób. Wzrost ulice, założono kwietniki i trawniki, zasadzono ten dotyczył oczywiście pracowników fizycznych. wiele drzew i krzewów, urządzono nowe chodniki Dnia 6 stycznia 1964 r. około godziny osiemna- itp. W Czchowie Zakład Gospodarki Komunalnej, stej w budynku administracyjnym Przedsiębior- oprócz tego dużo wysiłku włożył w rozbudowę stwa wybuchł groźny pożar. Spalił się dach oraz ośrodka wypoczynkowego nad zaporą wodną. całe wnętrze wraz z dokumentacją. Przyczyna pożaru nie została ustalona. 6. Budowlane Przedsiębiorstwo Powiatowe W 1964 r. Budowlane Przedsiębiorstwo Powia- – Instalacyjne Przedsiębiorstwo Budowni- towe zostało podporządkowane Krakowskiemu ctwa Komunalnego Przedsiębiorstwu Budowlanemu i stało się Grupą Wzmagający się na terenie powiatu ruch budow- Robót tego Przedsiębiorstwa na teren powiatów lany w zakresie budowy szkół oraz innych obiek- Brzesko i Bochnia. W ten sposób Prezydium PRN tów państwowych, a także społecznych, potrzeba straciło własne przedsiębiorstwo, tak niezbędne kapitalnych i bieżących remontów takich budyn- do prowadzenia prac budowlanych. Wspomniane ków, spowodowały utworzenie przez Prezydium bowiem przedsiębiorstwo krakowkie zajęło się PRN z początkiem 1951 r. przedsiębiorstwa budową większych obiektów przemysłowych. budowlanego pod nazwą Budowlane Przedsię- Prezydium PRN postanowiło zaradzić temu biorstwo Powiatowe. Początkowo siedziba BPP stanowi rzeczy, powołując uchwałą nr 118/XXIV/65 mieściła się w budynku Prezydium PRN przy ul. z dnia 28 maja 1965 r., z dniem 1 lipca 1965 r. Mickiewicza 15. Pierwszy dyrektorem tego przed- nowe przedsiębiorstwo pod nazwą Powiatowe siębiorstwa został Feliks Bodzenta, były wójt Przedsiębiorstwo Remontowo-Budowlane w Brze- w Zakliczynie, mieszkaniec wsi Borowa, z zawodu sku. W 1975 r. zatem to Przedsiębiorstwo obcho- stolarz. W skład dyrekcji wchodził inż. Rudolf dziło dziesięciolecie swego istnienia. Początkowo Kuhny, jako kierownik techniczny. Na pół etatu wartość wykonywanych robót, tzn. portfel zleceń zatrudniony był Adam Dzierwa, który prowa- (zamówień) określono sumą 11 mln zł. rocznie. dził sprawy finansowe, kierownikiem kadr został Ostatnio suma ta wzrosła do 35 mln zł. Przedsię- Lucjan Popik. biorstwo zostało ulokowane przy ul. Głowackiego W pierwszym roku tzw. moc przerobowa wyno- za torem okocimskim, początkowo w barakach po siła 2.700 tys. zł. Był to więc skromny początek, przedsiębiorstwie Gazobudowa. Wkrótce na tym w drugim roku działalności przerób wynosił już placu wybudowano kosztem 14 mln zł. dwupię- 7 mln zł., w trzecim zaś 35 mln zł. Ten olbrzymi trowy budynek administracyjny oraz magazyny wzrost mocy przerobowej powstał w wyniku i place składowe materiałów budowlanych. objęcia działalnością Przedsiębiorstwa również W okresie dziesięciolecia to nowe Przedsiębior- powiatu bocheńskiego, co nastąpiło w 1953 r. stwo wykonało dla potrzeb społeczeństwa mia- Siedzibą Przedsiębiorstwa było nadal Brzesko. sta i powiatu szereg obiektów, a także remontów W 1954 r. na gruncie odstąpionym przez parafię kapitalnych i bieżących budynków mieszkalnych, przy ul. Dzierżyńskiego zbudowano nowe pomiesz- szkolnych, służby zdrowia, budynków spółdziel- czenie dla Przedsiębiorstwa, które tam przeniosło czych, zakładów produkcyjnych i usługowych, swoją siedzibę. Z początku Przedsiębiorstwo nie wykonano wiele kilometrów sieci gazowej, wodocią- miało łatwego startu. Brak było siedziby, bazy gowej i elektrycznej. Wybudowano m.in. w 1968 r. magazynowej, nie było środków transportowych, w Brzesku strażnicę dla Zawodowej Straży Pożar- a materiały budowlane dowożono wynajętymi fur- nej, w 1969 r. wyremontowano budynek Liceum mankami. Przeniesienie siedziby na ul. Dzierżyń- Ogólnokształcącego (pałac Goetza), w 1970 r. skiego znacznie poprawiło tę sytuację. zaplecze własne Przedsiębiorstwa, w 1970 r. Zakład

151 Jan Burlikowski

Doskonalenia Rzemiosła w Czchowie, w 1971 r. rało kolejne nazwy: Przedsiębiorstwo Remontowo- przeprowadzono kapitalny remont budynku Banku Budowlane Gospodarki Komunalnej, Przedsiębior- Spółdzielczego w Brzesku, wybudowano w 1971 r. stwo Budownictwa Komunalnego oraz obecną nazwę. halę produkcyjną Brzeskich Zakładów Przemysłu Dyrektorami byli kolejno: Jan Borecki, Ryszard Terenowego, w 1972 r. wybudowano Zakład Wylęgu Stós, po jego tragicznej śmierci, obowiązki dyrek- Drobiu w Brzesku, w 1973 r. Zakład Uzdatniania tora pełnił Jan Kowalczyk, potem dyrektorem Wody w Łukanowicach. W 1974 r. dokończono kosz- został Karol Grochola, a obecnie od 1 lipca 1974 r. tem 11 mln zł. kapitalny remont budynku Szpi- dyrektorem jest mgr inż. Marian Kurtyka. tala Powiatowego w Brzesku przy ul. Kościuszki, Obecnie Przedsiębiorstwo zatrudnia 146 osób, w 1971 r. wybudowano dla Spółdzielni Nowość w tym pracowników umysłowych w administracji w Brzesku budynek usługowy przy ul. Mickiewi- 30. Najstarsi pracownicy obydwu tych Przedsię- cza, w 1974 r. zlewnię mleka w Sufczynie, w latach biorstw to m.in. Stanisław Kowalczyk z Brzeska, 1974 i 1975 przeprowadzono remonty i odnowienia mistrz budowy Henryk Tyka z Jadownik, pra- elewacji szeregu budynków przy ul. Kościuszki i pl. cujący od początku, kierownik budowy, Edward Generała Karola Świerczewskiego w Brzesku. Dadej z Jadownik, Władysław Kuczek i jego syn Instalacyjne Przedsiębiorstwo Budownictwa Eugeniusz, Pasula z Poręby Spytkowskiej, Stojecki Komunalnego w czasie swego istnienia przybie- i Krzyszkowski z Brzeska.

152