Jan Burlikowski KRONIKA powiatu brzeskiego 1945-1975 TOM 5 BRZESKO 2009 © 2009 Copyright ZETO SA Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. Żadna część tej publikacji nie może być powielana, ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych, bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Na okładce: widok karty tytułowej rękopisu. Wydawca: ZETO SA 33-100 Tarnów, ul. Urszulańska 25 Przygotowanie tekstów i skanowanie zdjęć z oryginałów: ZETO SA Korekta językowa: Danuta Borowiec Opracowanie graficzne i druk: Brzeska Oficyna Wydawnicza, 32-800 Brzesko, ul. Czarnowiejska 1 ISBN 83-89364-31-X (komplet) ISBN 83-89364-36-0 (tom 5) Od Wydawców Za zgodą Urzędu Miejskiego w Brzesku – właściciela praw autorskich – przedstawiamy Państwu tom V unikalnego dzieła, jakim jest 6 tomów „Kronik Powiatu Brzeskiego” autorstwa Jana Burlikowskiego. Spodziewamy się, że zawarty w „Kronikach” materiał służyć będzie studentom i ludziom z obowiązku zajmującym się historią Ziemi Brzeskiej, ale przede wszystkim mieszkańcom Powiatu Brzeskiego, którym droga jest historia ich rodzinnych stron. Tom V „Kronik Powiatu Brzeskiego” Jana Burlikowskiego wydany został dzięki pomocy finansowej Urzędów (w kolejności alfabetycznej) GMINy BOrZęCIN, MIASTA CZChOWA, GMINy SZCZUrOWA, MIASTA WOJNICZA SłOWO WSTęPNE KRONIKARZA Do napisania tego tomu kroniki skłoniły mnie dwa budowy szkół, dróg i mostów, na regulację rzek, ważne w roku 1975 wydarzenia: obchody trzydzie- potoków i na melioracje, na elektryfikację i gazyfi- stolecia wyzwolenia Brzeska i powiatu spod krwawej kację, budowę domów strażaka i domów ludowych okupacji hitlerowskiej oraz wprowadzenie nowego a także na inne jeszcze społecznie użyteczne cele. podziału administracyjnego i zniesienie powiatu. Drugi powód napisania tomu „Brzeskie Trzydzie- Każda rocznica wyzwolenia jest w brzeskim stolecie” to zniesienie powiatów. Chciałem na kart- powiecie uroczyście obchodzona i staje się okazją do kach tego tomu ukazać osiągnięcia naszego powiatu podsumowania naszych osiągnięć i oceny przebytej także dlatego, aby wynikało z nich niezbicie, z jakim drogi. Tym bardziej taką okazją jest trzydziesta dorobkiem Ziemia Brzeska wchodzi w skład nowego rocznica. Postanowiłem przeto zebrać i opisać osiąg- województwa tarnowskiego, że okres trzydziestu nięcia powiatu w okresie powojennego trzydziesto- lat powojennych został przez nasze społeczeństwo lecia, ukazać ogromny postęp, jaki dokonał się tu należycie wykorzystany i przyniósł bogaty dorobek. we wszystkich dziedzinach naszego życia. Chcia- Materiały do tego tomu czerpałem z różnych łem przedstawić w tym także, jak powstawały nowe źródeł m.in. opracowań przewodniczącego Powia- zakłady przemysłowe, jak rozwijało się rolnictwo, towej Komisji Planowania Gospodarczego Prezy- oświata i kultura, ochrona zdrowia, jak powsta- dium PrN mgra Wacława Piechowicza. Przede wały nowe drogi i mosty, jak rozwijały się inne dzie- wszystkim zaś uzyskałem je od dyrektorów i kie- dziny naszego życia gospodarczego i społecznego. rowników zakładów pracy, instytucji i organizacji. Oprócz wszelkich nakładów finansowych i ma- Zwracając się do nich w tych sprawach, spotyka- teriałowych Państwa Ludowego, na sukcesy tego łem się zawsze z dużym zrozumieniem, życzliwoś- okresu wpłynęła też pracowitość i ofiarny trud cią i pomocą, czym byłem niejednokrotnie szczerze działaczy politycznych, administracyjnych, społecz- wzruszony. Jestem przekonany, że bez ich pomocy nych, gospodarczych, oświatowych, służby zdrowia, nie mógłbym wykonać tej pracy. Na tym miejscu nauczycieli, a także wielu tysięcy robotników i rolni- dziękuję więc im bardzo serdecznie. Dziękuję też ków. Okres trzydziestolecia to także wielki wysiłek innym osobom, które chętnie udzielały potrzeb- ludności powiatu w postaci dobrowolnych świadczeń nych mi informacji i wyjaśnień, w tym też moim pieniężnych i robocizny, a także materiałów na rzecz kolegom, sekretarzom gminnym i gromadzkim. Dziękuję też bardzo serdecznie plastyczce Zofii Czernickiej za bezinteresowne wykonanie winiet na stronach w części fotograficznej, a pla- stykowi Januszowi Pacewiczowi za wykonanie stron tytułowych „Kroniki”. Pracę swoją starałem się wykonać rzetelnie i jak najlepiej. Nie wiem tylko, czy posiadając ograniczone możliwości, potrafiłem w sposób dostatecznie właś- ciwy i wyraźny ukazać ogrom pracy włożonej przez nasze społeczeństwo, wysiłek wspomnianych dzia- łaczy, a także pomoc państwa, co w rezultacie przy- niosło naszemu powiatowi bogaty dorobek i wielkie przemiany, jakie się tu w trzydziestoleciu dokonały. Ale to już oceni przyszły Czytelnik „Kroniki”. Jan Burlikowski Działaczom i pracownikom rad narodowych i ich organów, organizacji politycznych i społecz- nych, dyrekcjom, kierownictwom i pracownikom instytucji gospodarczych i zakładów pracy, dzia- łaczom kulturalno-oświatowym, nauczycielstwu, pracownikom służby zdrowia, sołtysom, robot- nikom, rolnikom, inteligencji, naszym krajanom pracującym na odpowiedzialnych stanowiskach w kraju, tysiącom mieszkańców powiatu, tym wszystkim którzy pełniąc wzorowo swe obowiązki zawodowe i społeczne, a także realizując dobro- wolne zobowiązania produkcyjne i czyny społeczne w okresie trzydziestolecia Polski Ludowej, przy- czynili się do pomnożenia dorobku naszej pięknej Ziemi Brzeskiej – pracę tę poświęcam. Autor PRZEMySł KrONIKA POWIATU BrZESKIEGO (1945-1975) – TOM 5 Brzeskie Trzydziestolecie cyjska”, wieś nędzy, zacofania i niedostatku, znana W styczniu 1945 r. Brzesko i powiat brzeski zostały jest już dzisiaj tylko z opowiadań ludzi starszych. wyzwolone spod krwawej okupacji hitlerowskiej. Ludzie starszego i średniego pokolenia pamię- rozpoczął się nowy okres w dziejach powiatu. tają, jak wyglądał dawniej handel. Olbrzymia W warunkach nowego ustroju rozpoczęła się wytę- większość sklepów znajdowała się w rękach pry- żona praca nad budową i rozbudową przemysłu, watnych, przeważnie Żydów. Były to sklepy małe, nad podniesieniem na wyższy poziomu rolni- w których jak się pospolicie mówiło można było ctwa, oświaty, kultury, zdrowia i opieki społecznej kupić „szwarc, mydło i powidło”. Szczególnie ubo- i w ogóle wszystkich dziedzin gospodarki narodowej. gie były sklepy na wsi, najczęściej w bardzo nieod- Każdego roku styczniowe dni w powiecie brze- powiednich lokalach. Powstanie handlu spółdziel- skim stawały się okazją do podsumowania osiąg- czego w mieście i na wsi zmieniło nie do poznania nięć w minionym okresie – tym bardziej więc tę dziedzinę. Powstały nowe sklepy, zakłady gastro- taką okazją jest 30 rocznica wyzwolenia Brzeska nomiczne, piekarnie i inne obiekty zaopatrzenia i powiatu – a były one niemałe. Oto łącznie na i skupu, estetycznie urządzone i dobrze zaopa- inwestycje w okresie 30-lecia w powiecie brzeskim trzone. Jest rzeczą oczywistą, że do rozwoju han- wydatkowano kwotę 2,6 mld zł. Do tego dochodzi dlu i usług przyczynił się w znacznej mierze wzrost wartość inwestycji indywidualnych mieszkańców, zamożności i siły nabywczej mieszkańców. które trudno uchwycić pod względem wartości. Ale W dziedzinie gospodarki komunalnej i mieszka- będą to na pewno dodatkowe setki milionów zł, niowej przemiany są również ogromne. Wystarczy co świadczy też o stałym podnoszeniu zasobności porównać Brzesko przedwojenne i obecne, wieś naszego społeczeństwa. brzeską dawniej i dziś. W Brzesku wybudowano W zakresie przemysłu rozwój charakteryzuje całe dzielnice bloków mieszkalnych, uporządko- się przede wszystkim powstaniem szeregu nowych wano place i ulice, założono kwietniki i zieleńce, zakładów produkcyjnych, co w rezultacie przyniosło przybyły miastu takie urządzenia jak gaz, wodo- poważny wzrost zatrudnienia, a tym samym wchło- ciąg, kanalizacja. Wieś – ta również bardzo zmieniła nięcia przez przemysł dalszych zbędnych na wsi rąk swój wygląd. Wybudowano wiele tysięcy nowych do pracy. Wzrost zatrudnienia nastąpił także na domów mieszkalnych, murowanych, dobrze urzą- skutek podjęcia pracy przez tysiące osób z terenu dzonych, z elektrycznością, z bieżącą wodą, z ga- powiatu w zakładach pracy w okolicznych powiatach, zem przewodowym lub z butli. Duże części wsi a także w innych regionach Polski, jak np. w zakła- posiadają całkowicie nową zabudowę. Zadbane dach pracy w Tarnowie, Krakowie (Nowa huta), na otoczenia, schludne podwórka, nowe ogrodzenia Śląsku itd. Trzykrotnie prawie zwiększył zatrudnie- i ogródki kwiatowe przed domami dopełniają este- nie jedyny do 1945 r. w powiecie zakład produkcyjny tycznego wyglądu wsi brzeskiej. W sumie wszystko Browar Okocim. Dzięki temu wzrósł poziom życia to świadczy o wzroście zamożności ludności wiej- ludności powiatu, zniknęła raz na zawsze zmora bez- skiej. Do dopełnienia obrazu wsi trzeba dodać, że robocia i wynikającej z tego nędzy. wszystkie wsie, łącznie z przysiółkami, posiadają W rolnictwie przemiany są olbrzymie. Z zaco- światło elektryczne, co było największym osiągnię- fanego, mało wydajnego, ogromnie rozdrobnio- ciem tego okresu w rozwoju brzeskiej wsi. nego, rolnictwo brzeskie w wyniku zastosowania Zdrowie – to też dziedzina, w której wiele się ciągników i maszyn rolniczych POM-u (kółko- dokonało. Najważniejszym wydarzeniem w tej dzie- wych czy też właścicieli prywatnych), stało się dzinie było objęcie ludności rolniczej ubezpiecze- bardziej nowoczesne, bardziej wydajne, a mniej niem na wypadek choroby. Jeśli idzie o inwestycje pracochłonne. Na polach wiejskich pojawiły się to przede wszystkim wymienić należy rozpoczęcie nieznane dawniej traktory, siewniki zbożowe, sno- budowy szpitala powiatowego i wybudowanie w po- powiązałki,