Carminis Saliaris Reliquiae [Microform]

^m j*i- . .vgr- -»« CARMINIS SALIARIS ^'Jlv^-

' *' '.'' -^ ,•< RELIQVIAE

^i •'S*, .«^

'.?•'• ;/' .•*- ED. ^;-.:^. ADl

tfy •'; .-, . DUOS DE lANO EXC. ADD. .>*-:-, ^ .-^^x .^vi-^.^f-^ ^ t -,«:?? •'!'•''••^'-v' ir..- .. '«'>r»''t;.-t\ f-

% vr-. C. M. ZANDER. > n'- ***>-. ^ to,.^ . ^^•.^H^ ^-^ • .-^•:='."- ^- .->- ^

Ir;;^'':v;'=..jf-';-^-:

• ./:<.&-. ".'^ ." 4- :'-'>..-.

y; .

fe:-4^: <• >.

^- ''-:; - ^%:'

l,lt'-1 t>-v.^ <*; y .„'>.. ^: LUNDiE, TYPIS BERLINGIANIS, MBNSE HAIO MDCCCLXXXVIII. 4vr¥:J^' ;^v; - ->?M

4 \ . -'^^-'.^••"; *^''» ' •;" ,f=, .?»•;'. '.>5'.'

•;^:*- .',i\.p^.>.- '-';-"••-' -vT;..r^^.^:;y._^^-,.^- .

** -- ^v^-.;tr.v^^.^ -ir

« ..-J^^^i ;-'• ' •; '**-v .

-'"'jf^S -;?v i-'^-/.

'I,

•• r

">! '.ly\

:.:J'^. --T^l

' • ''^ ^•^^^Vi''-«'':^^-''?^'-'-s3?-^^>#'-5' ''•-•'•" - ».-;^- .- -.v ••.•-.-,..•-'»•?• i'

• • • * • ••• •* ' ...... 'i, .V*-' .*. ..%:• . V^--.^-» '...- ..2 •. . . : r. . .' .^ -.£ ; j.-;>.-a.. \ A 1

. . V 'V-

.t -.: CARMINIS SALIARIS

RELIQVIAE

ED. ADN.

DUOS DE lANO EXC. ADD.

C. M. ZANDER.

. <

LUND^, TyPIS BERLINGIANIS, MENSE MAIO MDCCCLXXXVIII.

." ^-u .•' '» , • ; •r .» -! , -. ;-n,r^ ^-> .. -•:» -i

. 1 •'?-^V..J^,.--^,':^• . •*. -,v--. .-;v..v:. !^.^^-^i- - . » .- . ,^ ,- i . .' ' - ;:(ftv;S ^ .* ;,r--^-;)

' -< /., ',

"i -f. ' *?= m^^ Carmen Saliare.

Versu& lanuli.

O Zaiil, adortese dnmial Vero™ dd patlS c5Smis es i4ne\is, Idnes. Dvonus OSrus 6s, dvonus Idnus. Veueis prom^rios pr6me ditls ewiim recdnde.

Sententia haec est: sol oriens inuade omnia! Portarum ad patulos aditus comis es ianitor, lane. Bonus Genius es, bonus lanus.

Viuis (dat. plur.), (optime) promeritus, prome dies et reconde.

Varro de L. L. VII§26. In multis uerbis in quo antiqui dicebant S, postea dicunt R, ut in carmine Saliorum sunt haec: Cozeulodori esc omnia uero adpatula coemisse iancusianes duonus ce-

ruses dunus ianus ue uet pom elios eum recum . . . [post recum reliquam eius uersus partem et qui sequuntur quattuor uersus vacuos relictos ease in F, adnotauemnt A.

Groth de M. Ter. Varronis de L. L. 11. Cod. Florentino p. 116 et A. Spengel in adnot. critica ad b. L] Festus p. 205 M. Promeriom, praecipuum, praeter caeteros meritum; et promedium, hoc est qui participat utrumque, ut medium pro indiuiso dicimus. [Pro- Corssen XVIII 736: e. Schedae meriom M. Rh. promerion FSL (i. Festinae Laeti; codicis — et nam Quaternio X Farnesiani deest; u. praef. Muelleri). promedium] scripsi: aut pro medium FSL — qui] addidi; utr. ut. m. pro] scripsi: aut pro FSL. — Haec Festi, quae sunt int«r glossas e carmine Saliari petitas^ ad hanc locum pertinere Aem. Baeh- rens FPR 30 sed non bene mutauit — Festi in * " p. ostendit, promeriom ( os) promelios. ' -^; j; • • ••^. PromediuB autem Verrio — is enim non dubium est quin unum carminis id uerbum esse — diei ;& existimauerit uisus est lanus dici ut medius qua primi et postremi (simiUter Hora- 1

:::':<>'

- -'.'*- • .'^^'ti :':.* *" '^ ' ...... dicit !-.;' tiuB Mercurium medium pacis belliqne), qua orientis et occidentis, qua anni extremi et Gauius Bassus in libro de dis lanum bifrontem ait '.. .^primi. quidem fingi (ap. Macrob. S. I. 9. 13.) quasi snperum atque inferum ianitorem. Auctor Macrobii S. 1. 9. 9. (Cornelius La- beo, ut vid.) lanum quidam eolem, inquit. demonstrari uolunt et ideo geminum quasi u-

triusque ianuae caelestis potentem. . Auctor Macrobii S. I. 13. 3. (Suetonius de anno rom., ut uidetur) lanum nominat bicipitem deum recipicientem ac prospicientem transacti anni finem Male autem ut de Verrii uel - futurique principium. Festus, solebat, disputatione excerpsit lace-V ..!.. eam contraxit cum nisi ' rando scriberet: aut promedium pro indiuiso dicimusj forte'^' ^H ' hoc quoque librarii alicuius neglegentia natum est.] .• ; ''^. '-'*^ •':;,' TertuUianus Apol. c. 10. Italiam, in qua Saturnuus — exceptus est ab lano uel lane, ut Salii uolunt. ['ut alii volunt' Corssen Btr z. It. Spr. kunde I. 1876 p. 352;

si uere tamen idem . quod ooniecit, efficitur.] j, Festi 103 M. ianitor. Paulus laneus, ^ .'"• if '.* ••,«.

Testimonium. Velius Longus p 51. 3 K., auctore usus Verrio Flacco, ut vid., Z litera mihi videtur nec aliena latino sermoni fuisse, cum inueniatur in carmine Sa- liari.

Adnotatio critica ad I.

V. 1. . . Th. I. c . . . F - C!odex Varronis (haec) .] Bergk. Op. 478: (haec) (F Florentiuus, "codex omnium parens", ut ait Ang. Mai praef. Cic. de Rep. p. XX; litteram c ortam videi'i ex praegresso haec vere monuit Bergk 1. c . Talibus uitiis F abun- dat. Velut exitus VII 34 scamillus F verbi proximi proximo adhaesit § —nuptiis pro nuptiis Camillus; § 44 iucisa salibaque F pro incisa libaque. Zaul] scripsi: Zeul a et e multa habet Groth F; exempla — litterarum in illo codice permutatarum conquisita 1. c p 88. adoriese] scripsi: odori esc F, ut videtur, Groth p. 166; odorieso cett. Haec uox adoriese Varroni fuit exemplum S litterac pro R ab antiquis dictae. — = — omnia disyllabum, u. commentar. ad Ila s. u. Leucesie. V. 2. uero] uerom, cf. POCOI-O CIL I. 45; IX 257 saec. V. -patula] nescio an sit scribendum patla, — s. 26 u. commentar. Coemis es] scripsi: coemisse F, metathesis litterae, ut X casus his F: cassuis COMueller; coemls, quod habet F, retinui; nec tamen dubium est quin primo fuerit co(g)uemis; nisi forte legere malis: cosmis: u. commentar. s. u. — ianeus] scripsi; sic Paulus Festi 103 M.: lancus.. F testeGroth, ian cus..Fte8te A. Spengel. — V. 4. ueuei*]: ue uet F, quod arbitror in archetypo fuisse veveI de t et lit-

— i. teris in cod. Flor. saepe mutatis u. C Mueller praef. p. XXII an vbveIs, e. vei- veis, ubis prius ei non diphthongum, sed uocem simplicem atque 6 et I litterarum mediam significat, sexti et septimi saeculi more; ut CILI 1271 veivont; VI 1958 veixsit. Principalis autem forma et primo in carmine Saliari positauidetur fuisse uiuois; deinde uiueis et uiues, tum etiam ueueis et ueiueis, postremo uiuis; u. comm. s. u. Dat. abl. plur. in -eis retenti plurima exempla extare nemo ignorat. Ut pro cefto habeo ueuei hoc, quod in ue uet latens indagauimus, esse pro ueueis, ita, quoniam magna

•j ofoscnritate inuolata sunt Tata" VarFOQiaaoruin de L. L. librorum, dubito utram faaec •ft 'omissae finalis corruptela profecta sit ab librario cod. F, qui multa tali^ peccaait —> '^iiJ>>f'- - nam. Groth p. 88 monet, quod mihi quoque facile apparet, ab eo cum alias terminatio- /"^!. ' nes tum s finalem esse aut aut per compendia scriptas saepissime omissam perperam ?-— -'-^.il^^ additam — an aetate a librario minus erudito et licentiae sermonis uul- ; imperatoria — garis in scribendo indulgente —s omissa sit cuius rei exempla sunt ap. Schuchardt II. 388 et Seelmann de u. lat. 362 — in hoc Voc. 44; sqq. ap. appell. p. ; an ezemplo exstet prisca illa —s finalem neglegendi licentia. Nam in eo exemplari carm. Salia- ris quod ante oculis fuit Varroni, esse potuit ueuei pro ueueis. Velut svavbi pro ^;%VAVEi8 CIL I. 1297 ProtogenesCloul[i] suauei heic, ei^ situst mimus; prior enim .Versus ut fiat hexameter sic est recitandus. addita —s ad suauei, de situst autem s et t extremis sublatis: Protogenes Clouli suaveis beic, ei, situ' mimus. Item lovEi pro I0VEI8 in speculo etr. CIL I 56 Ritschl Op. IV 110. qvqei pro qvqeis in uetusto et horrido uersu tituli Falisci C. I. L. 1979 Cuquei huc dederunt imperatoribus summis; qui uidetur esse tetrameter bacchiacus et sic recitandus: Ququeis summis. e ^%-V. huc dederunt imperatoribus (Imperatoribusquinque syllabarum, quod

^f^'- , ita delituit ut in pael. empratois etosc. embratur; quidquod quadrisyilabum impra- t- torbus legere licet i media pariter suppressa atque senatorbus S. c. de Bac. I. 196 4 u. 6. . promerios prome dius] scripsi: promelios V(ind.) b(as.) pom. ^^ ;, elios F; ubi pom- et prom- sunt confusa; cf. p(r)omerium in rel. scot. lat. cod. luxemb, * ^1>7 de quo Stowasser Stud. Vind. IX. 2. 34 sqq. Verba uera restitui ex uerbis Festi p. 205 ; . M. promerion promedium supra allatis; ex quo loco Festino apparet et prome- 1 rios et hic fuisse: PROMERIOSPROMEDIVS. uarias esse formas \^ . promedius Quas '^' lectionis Verrius fortasse opinatus est. Is cum ex doctrina Varronis non pendeat, ut C Festi Stud. latin. . demonstrarunt Mueller et *"^^' praef. p. XXIXe) Nettleship (Es- ' y.- says, Oxf. 1885) p. 212 sq., forsitan ipse uel potius eius auctor aliud exemplar car- "vel addidi est i. .. missis Saliaris ac Varro legerit; hoc potius eius auctor" propterea quod r% : quod suspicer Verrium non de ipso Saliari carmine sed de comoientariis Aelii et Cloatii i "-'' et Cincii glossas ad hoc carmen pertinentes sumpsisse. Cf. Festi annot. s. u. Manuos et Molucrum et Pescia et Salias Sed ueri simile est Varronem — :. uirgines. ipsum ' t^" nam se non modo Aelii magistri copiis usum^ sed etiam ipsum hoc carmen legisse, ui- «.' detur indicare VII. de ling. lat. § 2 — idem legisse' scripsisseque. Cod. enim F, quod alio loco exemplis ostendam, latentibus lacunis haplographiisque, si recenti licet uti uocabulo^ scatet. — enum reconde] scripsi: eura recum... F; nam u et o etiam per- «•

' ' in ut IX 86 F: L. F: Si uere »" mutantur F, nungenti nongenta Sp.; nungenta nongenta. hoc in F fuit inuersa, dicunt: ut in A ~»'. expleui verbum, scriptio quam recumde; lege agraria 25 eomductum; in leg. lul. mun. 17 damdum, 49 damdam, 58 faciumdei (sex- »/-- ies) tuemdus; u. Schneideri ind. gramm. p. 145. i'.< Ne quis credat me temere in verbis diuidendis codicis au ctoritatem spreuisse, item ^v hic, ut fiebat in locis a Varrone prolatis, praesertim latinitatis peruetustae, quam librarii non intellegerent, pleraque uerborum sunt uel perperam diuisa uelconfusa. Cu- ius rei cum paene innumerabilia sint exempla in cod. F., satis erit haec exempli causa afferre ex proximis paragraphis sumpta VII. § 28 Potoni es qui senex F: Potoni sesqui

-^:-^<^:y i\^'*en&x Tumebus; § 28 mutuam muliDam . uere F: mutua muli; nam uere Ihntqgathus; l^-' § 33 ut in amoe F: utinam ne; § 40 tumor natae F: tum ornatae.

' Ac ue illud quidem uereor ne quis me minus egisse constanter dicat quod, Flo- rentinum codicem auctoritatemque schedarum Laeti secutus, o litteram in promerios, u in duonus, Cerus, lanus, ianeus, retinuerim. Eadem enim est in iuscriptionibos in-

constantia inde a Vto saeculo. Ga. 503 retvs • qabinio • c • s • CAkAfivs • fbc • TBi Gar.^v 4?.^/ — — PAIN88C08 — PlHPVS. 538 SlkANVS 80RE8I08 EBRIOS; a V^i ^: m-

Versus louii.

DIu6m Diou6m pote" cante,

deiudm deous siiplicAte.

Sententia est haec: Caelum, louem potentem canite, deo diei supplicate.

- — Varro de lingua lat. VII § 27. e Casmena Camena factum ab eadem uoce canite, pro quo in Saliari uersu scriptum est cante hoc uersu: diuum empta cante, diuum deo supplicate.

Qu5me ton^ Leuc^sie, prai t6d tremdnte qu^t^wo^ ub^i^^Me hemiineis d^iueis, conctd" mare, m[6ntes{?), cdmpoe{?).]

est: e. te Sententia uersus secundi baec te praetremunt (i. praemetuentes tremunt) quotquot ubique sunt homines ac di.

Terentius Scaurus de orthographia p. 28 K. Cum quidam per cum, non nulli per quom: quidam etiam esse diflferentiam putant, quod praepositio quidem per c, ad- verbium autem per q debeat scribi, ut 'quom legissem' 'quom fecissem', quoniam antiqui pro hoc adverbio quome (cume libri) dicebant, ut Numa in Saliari carmine: cuine ponas Leucesiae praetexere monti quot ibet eunei (etinei) de is (de his) curo tonarem. ^''

^J^^fx 4^ '^- >/„j..:^: -.?.•.; >^^: '"^.Sdl^^r^J . .>>»>( i^'-i/li!>. f-^- ;.^,-J- « . , ?^ ^ Festas 205 M. . p. pretet tremonti praetemQnt pe. -^^ Macrob. L 15. X4 louem — lucis auctorem. unde et Lucetium Salii in carminl<- ' bu8 canuut,, :;V J -^^ ^^i;>>^ ^ ,_»^ rt . .- . 'i- .-... -' ^ . . -v' \. -y .

C* Cerus Manus. — "'.'-''"' Paulus Festi p. 122 in carmine Saliari Cerus maaus intellegitur creator bonus.

Annotatio critica ad II a. — Diuom Diouem pote] scripsi: Diuum empta F. Qaod lacunam esse statui, quod ultimum remedium in recensendo adhiberi solet, •*»'. id omnibus probare uideor et miserrima verborum condicione et ea codicis Florentini »--. proprietate quod incredibili multitudine lacunarum refertus est, idque maxime in verbis priscorum scriptorum a Varrone disputationi insertis. Velut in proximo codicis F folio quarto decimo — nam haec uerba diuum — supplicante sunt extremi tertii de- — cimi hae lacunae latent. VII § 41 maiore ratione F: maior erat, [oratjioni ASp; § 42 Apud Ennium mensas constituit idemque ancilia dicta ab ambecisi F: Apud En-

nium : Mensas constituit ancilia. — dicta ab ambecisu Laetus . | idemque | ['Ancilia']

Similem statuo h. I. esse efrorem litterarum similium semel scriptarum : 'Diuum em . . .'

pro 'Diuum [Dioa]em'. § 31 scirpo F: [uodum in] scirpo ASp. . § 33 remis F: [trabes]

remis LSp; § 39 non item F : no[mine] item ASp; § 36 fari [a] quo ut [de] poematis

B-.«.. . — LSp. poteiii] scripsi : . . pta F; de a pro e posita u. ad I u. 1 s. u. Zaul. — V. 2. F: u. su . . su . . . deiuom] scripsi: diuum commentar. deous .] scripsi: deo F; de -8 finali in F saepe omissa u. ad I u. 4 s. u. ueueis. Hoc loco eo facilius omissae 8 et u quod eaedem primae sunt litterae uocis proximae. Sed quod —s tinali omissa deo pro deous sive deos traditum est, ea non corruptela dicenda, sed uerius scripturae uulgaris licentia in ipsa enuntiatione s finalis neglegenti posita- Quod nimirum etiam ad genitiui terrainationem pertinuit. diovo est pro diovos in tit. perantiquo Praen. Herm. 19. 453 WoelfFlini Archiv III 153 Schneid. Ex. 108; coira poco^o Gar. 478 Schn. 23 pro Coiras pocolom in tit. saeculi V Hortae rep.; senatv gen. sing. CIL I 1166 inter a. 600 et 664 scr. Illam seruatam esse ineuntis sae- l quoque putauerim antiqu- '^^r.

'Vl

• ^ *j ;. ; - : : • .. •'^-V ••>•. y -îa.-V:. ,'. /:-<- ^ :'--'^,-- '^^ji^^- ,;ji^^^V:^^ ; '':/.'' ::'-:';'' ^:-^--,' V?^;-^^'*.;.. . >\ • cONDBTios CIL 1 106 HORDEONIV6 1. 302 ovô I 164; stfd uide indices Corpori I. L. et ''J-Â •> Garucii et Schneideri subieotos. . Syllogae Exemplis ' Porro quod attinet ad vocalem terminationis crediderim iam Varroni ante oca-

. los fuisse hanc iormam deo(s); o enim pro ou non raro scripta est VI et VII saeculis. Sed V:to saeculo positae vocalisproOV iunctis nullaexemplainueni praeter haec: CIL I 55 Praenestina potocEs ^osna, de quo lordan ap. Preller. Mythol.;3 I 327") et Schwei- zer-Sidler N. Ann. 123. 35, et I 1557 poBtEiiosi Illud autem coRAVERON(t) tit Praen. I. 73 fortasse est pro coiRAVERON(t); et maci8tratos acc. pl. Col. Rostr. ueram antiqnita- tem referat, necne, dubium est. Quocirca si non necessariam, at fortasse ueriorero, certe principalem hanc per -ou— scriptionem esse puto. Quamquam quod paucitas la-; facit • tinorum tanta antiquitate titulorum rem incertam, dubito an eadem fuerit apud. 43.- ' ; latinos uarietas quae inde ab antiquissimis temporibus apud Oscos (de Oscis u. Krucz- kiewicz Ann. Gymn. Austr. XXX 8 sqq.). Si polteo, quod in carmine Saliari fuisse — dicit Festus p. 205 M., sic legendum est: pro olteo quam coniecturam Havet MSL. — IV 238 fecit uel potius pro oltro, haec scriptio sexti aut septimi est urbis saeculi; prioribus scriptum esse oportuit: pro ultro aut pro oultro — ut oulsVarro L. L. V. 50 ex c. C Muelleri — sed baec ut non ad ; res, dixi, potest liquidum perduci.

Postremo nihil est quod moneam deous monosyllabum, praesertim in hoc tam

prisco carmine, nihil offendere. Quis nescit deos deo eo eos eorum diu similiaque ap. priscos saepe synizesin passa esse, ac ne Enni quidem grauitatem ab hoc genere contractionis abhorruisse?

V. 2. Suplicate] (supplicate Grotefend: in hoc carmine Ennio antiquiore melius erit consonas non geminare): supplicante F. Etdiuumpro deiuom et supplicante pro supplicate in hoc uersu^ex mala adsimilatione" scripta, utinproximo uersu diuum, cante. Huius rei exempla pauca ex multis hic profero. V. 7 inceruiceruicem F: incurui- ceruicem Aldus; et ex folio illo quarto decimo: VII § 28 amici fili F: amica fili Lae- tus; ib. § 28 dicit pusum puellam pusam F: dic tu illam pusam Turnebus; § 39 idem

- • • item F: eodem — item ASp. Mirum eius rei exemplum est CIL I 156 p vebidia :v- Q • F • NVMA pro p • vEBiDio • Q • F • NDMA. Scd rcdeo ad carmen Saliare. Primo in hoc uersu sine. dubio fuit non suplicate, sed suplacate. — Annotatio crit. ad II b. V. 1. QuOme scripsi: cuine libri Scauriani B(ernen- in sis) P(alatinus); cum e Ribbeck de particulis p. 27; quome Baehrens; cume hoc tam vetusto carmine primo esse non potuit; u. commentar. Et ne in Scauri quidem verbis proximis id quod correxi aliter quam per qu et o litteras a Scauro scriptum esse potuit, quoniam ratio eius postulat ibi poni quome. Ap. eundem p. 31, 10 K. quom - — restitueruut Usener et Wilmanns pro 'quo' in codd. tradito. tonas Leucesie]: t. Leucetie Duentzer, ponas Leucesiae BP.

V. 2. prai ted tremonte] scripsi: praetexeremonti BP; pretet tremonti FSL; prae tet tremonti Bergk Op. I 492; prae ted tremont Jordan Krit. Btr. p. 222; u. commentar. — quotquot ubeique] scripsi: quot ibet BP, nam ibet fortasse est pro ubei; neglecto etiam copulae compendio, quod non semel in libris Scaurianis factum est. Item in Plautinis codicibus saepe et pro ei ponitur; de qua re u. adn. cr.

.'*

•^.-i .' '.2 , •<*'.-. ;

Brixi.iid Plaati Mil. u. 522. Et Varro VII C L! § 21 uidettir sicScripsisse: AsiaetEu- > »; ropa i^bi (ibi F) coQcluditur mare, inter angustias facit Propontidis fauces. vbki esi- CIL 1196. 5041; 5; 1166,^; 199,4; 208,4.— qizo tibei h. 1. legit Mommsen Unt. Dial. 366.— hemuneis] Baehrens egregia emendatione: etinei B eunei P i. e. (h)euneis. Du- bium est utrwn hemoneis>>hemuQeis factura sit uoce recentiore sermonis uulgaris, cf. II* Loewe Prodrom. Schmitz Btr 49 Corssen de appellatione— 165, p. 360, p. annot., Schuchardt Vocal. 11 91 148, Seelmann de appellatione p. 214; an exemplum sit V litterae proOprisco morepositae, utTerebuniGar. 564; Flusare in tab. Furfensi saec. VII. C.I.L. I 603, 2 tatud I 193; castud facitud I 813 (saec VI); semunis C. Aru.; Petrunes Falisc. 24 Schneider. Etiam Quintilianus I 4. 16 uetera exempla Culcides et cf. Et Velius Pulixena profert; de quibus Ritschl Op. 11.493*). Longus ft. 49 K., Verrio Flacco usus: — eadem littera veteres solitos scribere auctore G-raecorum — (xaxQdg /uaxgov fiaxQi^ et confusas fuisse o et ou et u: apud nos quoque antiqui aeque confusas oet u litteras habuere. — unde in multis etiam nominibus uariae sunt scripturae, ut 'fontes 5« funtes', 'frondes frundes'. Priscianus I 26 . 35 H. multa praeterea uetustissimi etiam in ^>^ principalibus mutabant syllabis, 'gungrum' pro 'gongrum', 'cunchin' pro 'conchin' 'humi- bem' pro 'hominem' 'funtes' pro 'fontes' 'frundes' pro 'frondes' proferentes, unde Lucre- tius in tertio — 'Acherunte' pro 'Acheronte'. De ur pro or scripto Kiessling M. Rh. XXIII p. 423 ^q. Plautina exempla affert Brix ad Men. 174. Apud Umbros in uetusta Bcriptura exprimebatur per V, Buecheler in Umbricis p. 179. ''- V. 3. Concto"» mare m[ontes campoe] incerta coniectura temptaui, usus Baeh- ' r»f - »- s rensii coniectura, qui scripsit conctom mare: cum tonarem BP. --V-.

Adnot. crit. ad II c. Cerus manus de lano Consiuio dici sed non est apte potuit ; uerisimile, qui duonus Cerus dictus esset, eundem molesta repetitione in eodem carmine^atque adeo carminis parte nominatum essa Cerum manum. Quod si alii deo hoc nomen datum est, quoniam ex Geniis ipsis hominum certorum aut certorum locorum nemo nominatim suis uersibus in hoc carmine uidetur esse dictus, u. p. 14., utnon liceat eos h. I. intellegere, nemo dignior fuit loue cui hoc nomen daretur. Eum enim ueteres Itali credebant esse parentem animarum, qui procreandis hominibus interesset animumque corpori infunderet. V. C Mueller, Etrusc. III. 91. Varro ap. Aug. C. D. IV. 11 p. 160 D; Valerius Soranus ap. eundem p. VII. 16, 294. 15 D. luppiter "tamquam universalis genius" ib. VII. 13. p. 291. 10 D. Itaque inter "trecentos illos loues" sunt etiam Diuus pater Vitumnus et D. p. Sentinus Tertull. ad Nat, II. 11.; cfr Aug. C. D. VII. c. 2. sqq;et Diespater qui partum perducat ad diem Aug. C. D. IV. 11, p. 160, 27 Domb, et lupiter luuentus, luuenis, Adultus (Preller^ I. 207), cui Osci uomen dederunt "V' ;-; Diuvei Verehasiui, tab. Agn. 9. 10; quod nomen probabiliter interpretatus est Bueche- ler ap. Zvetaieflf Inscr. Osc. p. 107. lupiter Liber titulorum aliquot, de quo Preller Xv I3 195, idem sine dubio fuit ac Liber ille qui in concubitu seminis emissionem uiris . Myth. -I^ . s. cum Saturnus semen C. D. VI. c. cuius- <* conferret, (louis pater) ipsum, 2; . ap. Aug. 3; que imagini, membro uirili, Lanuuii matrem familias honestissimam palam coronam necesse erat imponere, ut placaretur pro euentibus seminum. ab agrisque fascinatio repel-

' y ' leretur. C. D. VII. c. 21. Romae Vestales ut eiusdem nu- !• Aug. uirgines fascinum, -< ' , . miuis uel Laris populi Romani imagiuem, rite ueuerabantur. Huius uumen, ut fiebat, ab

y-^-

>»-.

' '4''. '"^ •i" . ^^:^%'?J^- ', '.•:?^^.>-''^^fc'Sr3S:i.'^^ ' - ^ . ._ 1. ^ . . *

loue decursu discretum soi iuris. ^''';.. temporum magis factumqde quasi Quod cum primo ad omQem uel procreationis uel satioois laetum euentum atque ubertatem pertinere ui- sum esset, postquam cum Baccho graecorum est confusum, angustioribua terminis cir- cumscriptum. (Vini quoque deum louem primo Romanis fuisse uideri, assentior Mommseno R. G.7 I. 164). Si ro eTv/nov nominis Liberi inuenit Danielsson Stud. ital. Pauli IV. 163 sqq. et 171, interpretatio Augustini uel potius Varronis ea disputatione confirmatur. Manus adiectiuum praeter locos ab Georges lex.^ s. u. enumeratos etiam est ap. TibuUum III. 11. 9 mane geni, cape tura libens uotisque faueto. Plautus Cas. 220 U "ut te bonus Mercurius perdat" simili epitheto honoris causa utitur. Ouidius Trist V. 'f.i'- 3. 35 fer, bone Liber, opem. Uor. C. IV. 2. 38 boni diui. Pers. IL 22 Pro luppiter, o bone I*uppiter.

• m. -

Versus Martii. •

a. Pilumno^ poploS.

Festus p. 205 M. Pilumnoe poploe in carmine Saliari Romani, ueluti pilis uti assueti; uel quia praecipue pellant hostes.

b. M^murie Vftiirie. — de L. L. VI 49 Salii . . Varro § quod cantant f memurii f ueterum . si- * * auctore gnificant memoriam (asteriscos posui A Sp. pro uerbo quod in F legi nou po- fituit). Ouidius III Fastor 259 Quis mihi nunc dicet quare caelestia Martis arraa ferant Salii, Mamuriumque uocant; cf. u. 392. Paulus Festi p. 131 Mamuri Veturi qui praemii loco petiit ut suum nomen inter carmina Salii canerent. Dionysius Ant. Rom. III. 32 ManoqLov rivog drjniovQyov. c. 13 - - luba ap. Plutarchum Num. p. 135 sq. Sint, OverovQiov de Ma/uoiQiov xaTaaxedaac — Ttdaag (rorg nilTag) oîoiag tc5 de MdîovQi(^ Xeyovac /uca&bv Tcva dt' vno Ttov yeveaâc Ttjg Texvr^g îvijftrjv wd^g âliiov afta Tfj ftvQQCxij SioneQacvonevrjg. Ol de ov OveTovQiov MaîovQcov elvai cpaac tov ^doêvov, dXXd OveT€Qefi MeÔQca^,

bneQ eaTc, naXaiav fivi^fiijv.

— — ' Annot. crit. a. Pilumnoe poploe antiqua, sed non antiquissima scripturapro V pilumnoT poploi (u. commentar. ad I s. u. 'ueueis'); natura enim metri cogit esse haec ••'' uerba terminationibus disyllabis. In datinum esse declinata, quam coniecturam fecit • V- / ----•- • .

r.^-ii/i-.^ '.<••" -:.• : • , r l»ti^i- 9;sr; -/* r-^s~:^; ,'X-.r -•' •— > --* - -^ . *V-

,!"-..•

1. — U. D. ea u. commdntar. ad h. m^- y. Mommsen 230, iudico; Mamurie Veturle] scripsi: ?^_, murii ueternm F; cf. Leuceeie carm.Sal. I, filie Liu. Andr. ap. Prisc. 1305 H., Laertie Id. ap. Prisc. I 301 H. Posteriore in loco hunc uersum collocaui^ ordine praemonstrato abOuidio Fast. in. 389 "tum sic Mamurius: merces mihi gloria detur, nominaque extremo carmine nostra sonent". 'Mamtirius' Ouidius constanter, MajuoQiov Dionysius, at Propertius V2, 61 Mamurri (N. Mamflri al.libr.). Homini ouidam hoc nomen honoremque a Saliis datnm esse opiDantur ueteres quidam auctores creditque Marquardt Ant. Rom. III 420. At tales honores in homines ante principum adulationem ab Romanis conferri non solebant. Nequc \i^*... enim id quod dixi infirmatur eo quod Vergilius Salios Herculem, quem omnis Italia inde ab antiquissimis temporibus habuerit pro deo, carmine salutantes Aen. VIII. 285 sqq. inducit. Quodsi uerba illa Dionysii Ant. I. 79 tog sv Tolg nazQioig v/uvotg vuo Piojuaiiov eri xal vvv ^derat. ad carmen Saliare spectant, quod Lysander Hist. litt. p. 107 suspicatur, tamen eo efficitur, non certorum hominum, sed, quod effici uult Lysander, deorum Indigetum laudes his carminibus esse celebratas. Martis nomen esse Mamurium docent Corssen Kuhn.Ann. II. ll,Donaldson in Varroniano' 195; 197, Preller Myth. Rom.3 1335, Weissbrodt ap. Schweizer- Sidler Fleck. Ann. CXXIII 42; gravissimisque argumentis demonstrauit Usener M. Rh. XXX 209 sqq. Veturius quid significet, mihi non liquet. Incertis con- iecturis abstinere satius duco. Usener 1. c. suptiliter disseruit Veturium Mamurium fuisse veterem annum et quasi Martem decrepitum, quem pridie Idus Martias sacris ue- neratos, Idibus pepulisse Salios, ut nouo anno cederet; Usenero assentitur Preller 1. c. 360. Quod cum mihi quoque ueri simile uideatur, tamen, ut incertum, in medio relinquo. Quod si uera est sententia Useneri, difficilius etiam erit intellegere, quae uis huius nominis in carmine Saliari fuerit. Nam etiam Agoniis Martiis et Quinquatribus et a. d. IX Kal. Apr. cum arma ancilia mouerentur, Mamurio Veturio, per contumeliam, si Usenero credimus, urbe pulso, Salii inter saltandum carmina sua canebant. Aut igitur putandum nuUam iam illis diebus factam mentionem Mamuri Veturi, aut mirandum Salios eum inuocasse quem paullo ante ludibrio affecissent atque spreuissent. Nam non modo nominatum esse sed etiam inuocatum Mamurium Veturiura a Saliis carmine satis apparet ex uerbis Ouidii quae supra attuli: "Mamurium uocaut", i. e. inuocant; ut Horatius I Sat. 8. 33 Hecaten uocat altera, altera Tisiphouen; item C. I. 14. 10; 2, 25; 30, 2; 32, 16; II, 18. 14; III. 22. 3; Epod. 5. 5; Ouidius Fast. V 527; Verg. Aen. IV 680.

IV.

lunomus uersus.

Liicia, Volumna. — Varro de L. L. IX § 60 sq. qui mane natus diceretur, ut is Manius esset, qui luci, Lucius, qui post patris raortem, Postumus. E quibus quaeque (sic scripsi: 'quae' F) cum item accidissent feminis, proportione ita appellata declinarant praenomina muli- 2

:^:^/"- '

t^ -;; .V' i^ ,'\-U . , , A,,-, vy^,

'ai'-:-:v:

enim antiqna, Mania, Lucia, Postuma; uidemus enim Maniam matrem larum dici, Lu- ciam t Yolaminiam, (F, volaminam V, voluminam H) Sali^uii^^ cai^ninibus' ap-

-^ - •*- pellan . ... v Augustinus de Ciu. D. IV. 21 p. 171. 5 sq. Domb. Quid opus erat parturientiJbus inuocare Lucinam, cum, si adesset Felicitas, non solum bene parerent, sed etiam bo- nos? Quid necesse erat Opi deae commendare nascentes, deo Vaticano uagientes, deae Cuninae iacentes, deae Ruminae sugentes, deo Statilino stantes, deae Adeonae adeuntea; Abeonae abeuntes; deae Menti, ut bonum haberent mentem, deo Volumno et deae Vo" lumnae, ut bona vellent.

Adnot. crif, -'' js- Lucia, Volumnaj ita scripsi ut non in unum coniuncta essent, sed interpunctione "l:^ distinguerentur duo cognomiua eidem deae pariter adiecta. Necesse erat mutare codicis i' & Flor. lectionem, quae metro repugnaret. Nec Lucia nec Volumna, quod conieci ccllato K / Aug. loco q. supra scripsi, magis mulieres mortales, quod dicit Marquardt Ant. III 420 hic sunt, quam illa, quae proxime h. 1. dicta est, Mania matcr Larum aut Genita Mana aut Anna Perenna aut Acca La(u)rentia, nec magis Aius Locutius hominis nomen. Neque enim credendum est, quod iam dixi p. 9 annot. ad Mamurium Veturium, hominum lau-

des carminibus celebra^se Salios antiquissimos; quod ex Pauli Festini loco illo p. 3 M., quamquam est corruptum, tamen effici videtur nuUos nisi deos nominatim esse Saliari-

• ",>.-«. I bus carminibus appellatos, et diserte dicuntur Salii in honorem deorum sua carmina ce-

cinisse: Diomedes 476. 16 K; Dionysius Ant. R. III. .32; Macrobius Sat. 1. 12, 12, quo loco laus caelestium a Saliis celebrari dicitur. Macrobii auctor hoc loco fuit Suetonius de anno romano, Suetonii auctorea maxime Varro et Verrius, hi autem cura de carmine Saliari disputarent multa sumpserunt de copiis Aelii et Cioatii et fortasse Cincii, si modo eos aetate anteibat. De caelestibus autem deabus in nullam magis cadit hoc nomen Luciae quam in Lunam uel lunonem, quae etiam Lucina et Lucetia appellabatur, Martian. II. 149; fortasse etiam Lux ap. Aug. C. D. IV. 23 una erat ex numero numinum lunonis; nisi forte erat Mater Matuta. Lucinam sic interpretatur iure Plutarchus quaest rom. xal ytnvxivav xalnZaiv olnv Lucina LXXVII ''Hgnv cpaeivjjv ij qiojTiCnvoav. Cum ctt — et Lucia nominibus deae et et uoce sunt cJf< significatione / cognata graeca ytvxiog vivy.eiog cognomen Apollinis ut solis dei, et udvxeia, Diana, ut Luna, quamquam quan- titate differunt, et Lucius graece est ylevxtng, nec ignoro plurimos graecorum ea a Ai-x^ deriuata putasse. Sed luno etiara connubiis erat praeposita (de qua re cf. Prel- ler Myth.3 I 285 sqq.; 278 sqq.); itaque Matronalia, cum tempus eorum in primas Kalendas y^ noui anni incidissent — Kalendae autem lunoni, ut Lunae, erant sacrae — tamen a matro- nis maxime propter suae tutelae beneficia celebrabantur. UtDiespiter item luno Lucina .r . in dicit ^' partui praeerat. Sed non modo lucem edendis infantibus "coniuges reges", quos . sed etiam maximam infantium tutelam Martianus, operam dabant, gerebant, utetinge- , .; nia et corpora alerentur. Quamobrem si non omnia, at plurima eorum numinum quae indigitamentorum testimonio connubiis praeerant tutelamque gerebant puerorum, louis et lunonis erant numina. De loue cf. ad II c p. 7 sq. Atque ut uirorum

{' i ff^i^^^^^i^mimmi^mwf^

••• . ^^ ."•,-%»

• 11 .>.. . '• -;^^. .^Y -~;»»S-r.?. v-^- .-

erant i^enii ita matronaram lunones. Inter illas antem lonones qnae non tam matro- narum qaam puerorum gerebant curam erat dea illa ap. Ang. 1. c. Volumna, qaam dam Volamno coniuge finxisse uidentur Komani teneros animos firmantem, ut lunonem - Ossipaginam, em Arnob. ILL 30; IV. 7 Reifferscheid, quae duraret ac solidaret os- sibus infantium corpora (ef. Preller 1. c. 275 et ann.).

::m'% :';., v?:?. V.

V.. Incertae sedis versus.

Pen(n)^tas impen(n)4ta8 dgnas — e/ — o

Paulus Festi p. 211. Pennatas impennatasque agnas in Saliari carmine spi- cas significat cum aristis et alias sine aristis: agnas nouas uoluit intelligi.

-y* . A. cr. "V:-.:v 'Q ue' libror. metri causa sustuli. Nihil attinet principalem scripturam reuocandi peri- culum facere ezempli gratia sic: pinatas empinatas acnas. Cuius in hooorem hic uersus sit dictus non liquet; si de re tam lubrica incertani licet proponere coniecturam, potest spectare ad deum Robigum, de quo Varro R. R. I. 1. 6. quarto Robigum ac Floram, quibus propitiis neque robigo frumenta atque arbores corrumpit, neque non

tempestiue florent . Itaque publice Robigo feriae Robigalia, Florae ludi Floralia insti- tuti. Plin. H. N. XVin 284 D. Paulus Festi p. 267 M. Varro L. L. VI § 199. Gell. V. 12, 14. Ouidius autem deam facit Robiginem Fast. IV 907 sqq.; de qua reagitlordan ann. ad Prelieri Myth.3 II 44. Agnas cognatum est isl. ogn. suec. agn; goth. ahana pal. *Si contulit Ann. Pbil. I 35-3 latina germ. agana primus Aufrecht comp. sq ; cognata acus -eris et acus -fls ap. Colum. II. 10. 4. Brugm. Comp. I § 500; aliter Kluge Ann. Phil.

comp. XXVI 312, qui graecum tr^fyi^ cum hoc comparat. Pen(n)ata8 prisco more pro piu(n)atas a pinna (ut muri, rotae; cf. suec. fena, ags. fiun); penuae auium, quae cum pinnis his nonnumquam sunt confusae, antiquitus ct quidem iu Saliari carmine dictae suut pesnae, (primo *pet-8nae): Festus 205.

Singulae glossae carminis Saliaris ap. Festum et Varronem et Macrobium, quae conquisita ediderunt A. Lysander Hist. litt. 102 sqq. et Aem. Baehrens Frag. Poet. Lat. p. 30 sqq. et Havet de Saturnio p. 243 sqq., cum nou modo non numeros, sed ne

- loco 'k j partes quidem numerorum impleant, hoc eas praetereo, iudice euumerabo.

» -.

His subiciam uirorum doctorum, quotquot mihi cognita sunt, pericula Saliare car- mon emendandi. Agmen ducat, ut par est, losephus Scaliger.— Is append. in coniect. Varronian. p. 186 fr. primi duo uersus Saturnios posuit hos: omnia Q Dapatilia co» 'm V . ,>^ .,-?,:,,.>!•:,-;,> .>-v*- -:• ;;-;., -:: :- :;::pr-^^',i.:

' " - ' '•V.-;. '•-•"« .' ,>•"'.>; .' 4, ; .- , •?.<; uenit. sic f misse lani cusiones | Duonas ceruses Diuius lanusque Raec interpretstur: ce- dapatilia (et dapatica) opipara; comisse comedisse uel potius comesse; duonus ruses bontis Diuius et Diuianus lanus; cusiones hic uero etiam creator; —qui postea pro ministris sacrorum. Aliter p. 116. Idem coni. p. 70 fr. II a: Divum exta ' ' •^- caute, divum deo supplice cante. . ">-'.' ii his sunt uel uel Sequantur qui temporibus propiores aequales. -^ ..* / '»•," Grotefend Rud. ling. Umbr. II. 20 fr. I sic legit: Cozoiauloides eso; omina enimuerofl Ad patula' ose' misse Ianicusi6nes||Du6nu8 Cerus eset, dunque lanus vevet|| . . . melius eum

regum . . . . Sic interpretatur : Choriaulidos ero; omina enimvero ad patulas aures misere lani curiones. Bonus Cerus erit, donec lanus vivet. — Melior eorum regum . . . Idem fr. II a Divom cante Divum Dio Div. — divino. empete || supplicate. emp. impetu et de v. 37 sic fr. I — Cosam ludo sies Diintzer Lersch, versu q. Saturnio p. jj Omina vero ad comise lani du6ni8 dum lanus venit Nos patula, || cusiones Cerusis, ||

meli68um resum ... . Fr. Ila. Div6m exta cante, div6ra deo supplicante. Fr. II b (p. 35) Cume tonas m6nti Cume inde his tonarem. Fr. V Leucetie, praetexere, || (p. 37) Pennas impennatasque aguas. Interpretationem non dederunt. I. venerande sive Th. Bergk Op. 478 sqq. fr. I sic legit : a. Ozeul adosiose CSol

b. . . . omina vero ad Patulcie misse Ianit6s lanes : duonus cerus es . . . . ificlute^) || ("pre-

cationes vero admitte, Pattdcie lanitor lane: bonus creator is"). c. Duonus la-

nus auctet, p6 meli6sem recum — Fr. Ila (p. 490) Divum templa cante, divum deo tet tre- supplicate (div. templa "caelum.") Fr. Ilb. (p. 492-4) cume tonas Leucesie, prae monti tibei ciinei decstumum tonaront. II Qu6m Corssen eo libro qui inscriptus est Origines poesis Romanae his quoque fragmentis i /.. operam dedit. Eum librum uidendi mihi copia fuit nulla, ut hoc tantum pro specimine uel emendandi rationis ab eo adhibitae uel interpretandi transscribo, quod ap. Words- — e.ci- worth p. 565 ex Corsseni libri p. 56 suraptum est: cozeulo dori esu m "e^um (h. e. in id bum sacrum) in coceulum (i. ollam) dare". Quod cum uideo, mihi uenit mentem quod G. Hermann El. D. M. p. 612 de illo loco 'Cume ponas Leucesiae' et q. s. facete professus est: "nihil aliud" inquit, "dispicio quam mentionem esse urbis Luceriae". Donaldson, Varronianus^ Lond. 1860 236 fr. I. sic Chorauloidor' es 6mina, p. legit: | enim vero 'Ad ose' misse lani curi6nes Dii6nus Cerus esit lanus || patula' | || | dunqne

vevet. Fr. Ila similiter atque Grotefend. Egger, sermonis vet. rel. Paris 1843 p. 75 sqq., et Wordsworth Fragm. and Specim. Oxf. 1874 p. 564 sp. aliorum inuenta tradiderunt, sua flulla protulerunt. — lordan Btr. zur Gesch. d. lat. Spr. p. 224 fr. I . Zeul adoriesis f omniaueroad clusivius — lanus cusianus duonu' cerus es duonu' lanus es recum II patulcius || pr6meli68 »- ("adoriesis adiectiuum — *adorieusis; promelios recum optimus regum"); p.222 fr. II a co- ^" dicum lectionem dubitanter retinens diuum cante — diuum deo legit: empta — supplic4nte("diuum deo, ut dla ^edotv^)', fr. Ilb qune tonas leucetie pr4e ted tremont hemones. Havet de Saturnio p. 410 sqq. fr. I. Cozevi adoriose, f omnia vero ad; patulti

• oenus es; jancus, lan [e], es; t dun; lanus fvevet; po meliose im recum . . . ("Cpn- sivi adoriose tod; Patulti, unus es, janitor lane, es; bonus Cerus es;

.... meliorem . . . ." fr. sic: lanus* ^potissimum" , eum regum Idem lla Divum em pa cante divum deo supplicate (^Divorum eum patrem canite, divorum deo supplicate") fr.

• -'-T' ''£"^ 18 ^' >**?^,:?<%i''

>' tet ibe tet yiri '•Xlb^ Came tonas Leucetie, prai tremont H Qaot [i] sad|^8iipt tioDare. ' • •^^t- ^Cum tonas, Luceti, praetremunt te quot ibi te viri audierunt tonare^). -^^^-^^-y^^i'^ Aem. fiaehrens Fragm. poet. lat. p. 30 fr. 1: Ozeul o domine, es omniam H pa- " -< .: ;~* ter! Pattilci es ianes es\ daonds cerus es o^nus deuom re- Clo^8i| ianeus, || || promelios cum. P. 29. fr. Ila diuom parentem cante, diuom deo supplicate. Fr. Ilb quom6 tonas, LeucSsie ted tremonti ibet conctum mare. | prae quot | f hemunis, deui, ||

^^:

.V, ':

' * • '":?^.criip?&--

>^-,i '•-:»•*•••••• - - »• t •» . .''-"^^.••«••'•i'

--^. Exordium capio ab hoc loco Pauli Festini p. 3 M: "A^xamenta dicebantur carmina Saliaria quae a Saliis canebantur in uniuersos Mars, Mamor, generatim Lares et Semones inuocantur. Item Salii, cum uerbis populi romani dis Indigetibus supplicabant, fortasse appellabant Lares Praestites, de quibus Onidius V. Fastor. 129 sqq. "Praestitibus Maiae Laribus uidere Kalendae aram constitui paruaque — — signa deum causa taraen positi fuerat cognominis illis quod praestant oculis -r- omnia tuta suis. stant quoque pro nobis et praesunt moenibus urbis et sunt praeseutes auxiliumque ferunt". De iis cf. Plut. xfqp. ^/x. LI. Hi cum uniuersae urbis custodes dicantur, cura eorum ad uniuersum populum pertinere credita est. Ergo non iure hos « cum Laribus compitalibus, qui primo sui cuiusque gentis ac uiciniae di fuerunt, Ger- > /4 I. Ges. Abh. commiscuit. Camenae uniuersae inuocantur carminis Priami i; hard, 339, . 5> uersu ap. Varronem L. L. VII. § 28 ueterem, Casmenas, cascam rem uolo profari; et 'h T^ primum ('ueterem' Merula: 'ueteres' F; Casmenas est uocatiuo casu pluraliter; : cf. Ritschl de finali 117 et Salii D p. sq. Buecheler decl. ed. W. § 81). Eas etiam •«I .i • carminibus comprehendere debuerunt; quod fama erat, quam tradidit Plutarchus Num. v^ c. 13, a Numa Egeriam Camenasque in consilio habitas, cum ancilia de caelo cecidis- ^^:! sent; locumque illum cum iis quae circa essent ab eodem Camenis esse consecratum. :"u,

Si Penatibus populi romani uel dis patriis (cf. Hygin. ap. Macrob. S. III. 4. 13) v.j;-^ ) uel Indigetibus uniuersis, (hiius rei exempla dat Brisson de formulis p. 46(LXXXV) sq., Salii his locus in Axamentis attributus si Varroni quoque supplicabant, .est; praesertim s^^r credimus ap. Arnobium III. 40 Penates qui essent in intimis penetralibus caeli deos fuisse, nec eorum uumerum nec nomina sciri. Sed haec quaestio non potest solui

' •^i/\- -

:V^-';---.J

• . - V . ^ _ j 15 #'vy^/:|^ >îr?^4^V^;^v^ propter ambigaitatem nominis Penatium. Sacra quidem Penatium non nihil ad SalioC ^ pertinuisse ex eo ipso conicio quod ponunt "nonnulli" ap. Seru. ad Aen. VIII 285 ^^ hos a Dardano institutos, qui Samotbracibus dis sacra persoluerent. Cf. Plut. Num. p. 135, 8 S. Corruptus ac perturbatus locus est scboliastae P. Danielis ad Aen. II 325 "et Samothraces borum (quos Aeneas aduexit) penatium antistites suos 0) uocabant, qui postea a Komanis Salii appellati sunt, hi enim sacra Penatium curabant"; tamen hoc non ab ipso quidem esse fictum apparet quod ad hoc scholium et Varronis et Nigidii et Caesii doctrina usus est. Idem enim scboliasta sic pergit dicere: "quos tamen Penates alii ApoUinera et Neptunum uolunt; alii bastatos esse, et in regia positos tradunt. Tusci Penates Cererem Palem et Fortunam esse dicunt". Nam Nigidiusap. Macrob. III. 4. 6. penates Troianorum dicit esse Apollinem et Neptunum; hastati autem sunt illi vmviai dvo xa^tjfxevoL doqaza duilrjcpoTeg, quos templum suum habere et in aliquot templis romanis couspici Dionysius Antiq. rom. I. 67 sqq. dicit; confusi sunt saepe hi et Castor PoIIuxque, quos Varro ap. Seru. ad. Aen. III. 12 magnos deos esse dicit, eosdem Penates; Caesius denique ap. Arnob. III. 40 Fortunam et Cererem, Ge- nium louialem ac Palem penates uominat. Sed ex nulla harum rationum intellegitur cur Salii sacra Penatium curare dicantur. Ac magis ex eo talis opinio nasci potuit quod, ut Arnobius auctor est, "non defuerunt qui scriberent loueni lunonem ac Mineruam deos Penates existere"; nam hos deos Salii carminibus uenerabantur. Sed illa causa mihi uidetur probabilior— quod praeter ceteros—luppiter et lanus et Quirinus antiquis- V*s: simis temporibus ut mihi quidem uidetur praesides di ac Penates populi romani habiti sunt; quod cum ex aliis apparet tum ex eo quod his tribus dis propter spolia opima sacra fieri iubebantur, Fest. p. 189. In eorum tutela dicuntur Salii esse. Seru. ad Aen. VIII. 663 "Salios. Qui sunt in tutela louis, Martis, Quirini". Cf. Procop. Goth. I 122 o 6i xCiv êdiv 25 p. lavog ovrog itisv ^v dgxaiojv ovg drj Pioiitatoi ylcaaarj rj iiâXovv. aq>iT€Q(je nivrjTag Ex hoc quoque eius rei causam repetere possis. Cum caelestes deos Salii carminibus comprehenderent. ii qui deos duodecim Consentes pro Penatibus habebant, quam etiam sententiam protulit Varro ap. Arnob. 1. c. et Marti- anum I. 41. Eyss., Saliis curam quoque Penatium attribuebant. Certe non potuerunt primo Salii quidquam ad Samothraces deos pertinere. Scholiasta igitur Danielis rem turbauit; sed ille locus non uidetur esse integer. Utut est, nihil lucis ad hoc qnod quaerimus ex eo loco aflfertur. Sed de Axamentis haec hactenus. Siiigulis dis quibus facti a quibusque cognominati sint uersus Saliorura quaererc aeque lubricum est. Praeter ceteros deos louem lanum Quirinum a Saliis honoratos esse ueri simile est propter hoc quod proxime dixi; maxime uero Martis laudes celebrare opemque implorare oportuit eos, qui Martis essent, ut dicit Varro ap. Seru. ad VIII. 285, (ubi quod Varro de sacris Herculis dicit ad Tiburtinos Salios uidetur pertinere), et Liuius I. 20. 4, et Lucianus de Salt. 20. Quod Dionysius (u. Ant. rom. II. 70; III. 32) dicit Salios

luudes militarium deorum canere armatos, ol ^aXioi ;jo^£iTcrt Tivig elai xai v/nvrjTal

> . Ttav svottImv S^eCiv, spectat ad Martem Quirinum Pauorem Pallorem, de qua re aliter Dionysius, aliter Seruius 1. c, hic disserere mihi ad alia ac diuersa properanti nullus locus est. Verum ex certis argumentis apparet Salios Marti non modo ut bellis praee- ut ac noui anni deo sacra solemnia caele- .V posito, sed etiam ueris peregisse. Item ceteri stes quod tempestates rerumque naturam moderareutur vitaeque humanae essent rectores

»^.

mriv: • • ^rt^i^v^v r .;--" .. .•'"•:•'; V •v.-v .-^i-">S>-;"^-*i^'.

-^ canebantur. '^/ '^ atque custodes, carminibus eorum Hoc diserte affirmat L. Cincius gram- maticus, de quo u. Teuffel-Schwabe H. Litt. R*. 117. 4, ap. Macrob. S. L 12. 12. Is, cur nomen Veneris posterius esset, hoc argumentum dicit, ne in carminibus quidem Veneris laudem cdlebrari. Cincio Saliorum uUam, ut ceterorum caelestium, ("Cingio'*. tr5e(:i\' consentire dicitur a Suetonio 11.) de. Veuere etiam Varro Macrobii auctore. Fortasse -'r.X'

Veneris numen sub alio nomine in carminibus Saliorum latuit. Praeterea non modoA-^ i-^"*^ deos in carminibus esse facio ex eo caelestes Saliorum nominatos coniecturam quod ;!;'\

' illi di cum magni ac caelestes terrestribus numinibus uitae humanae agrisque colendis ', interesse crederentur, terrestres a caelestibus non ab omni parte separabantur. Certe praeter caelestes alii comprehenduntur eo quod auctore Suetonio usus (ut diss. 0. lahn M. Rh. VIIII. 629 Keil praef LIV) dicit Diomedes 476, 15 "Numara Pompilium — cum Salios iuniores aequis gressibus circulantes induceret et spondeo melo patrios placaret Indigetes".

Ad fragm. I.

V. 1. Zaul scripsi, reiecto eo qiiod traditum est zeul, quod posteriore uoce fuisset *80ul *sul. De eu > ou > u Th. Birt Mus. Rh. XXXIV. 1. sqq. Kruczkiewicz Ann. G. Austr. XXX. 1. G. in Ann. iisd. XXXI 118. lordan Krit. Beitr. — sqq Meyer p. 31. Zeul iure improbauit Schweizer-Sidler Nou Ann. CXXIII 43. Nullum certum exemplum inueni latini uocabuli cuius o per ou ex eu factum sit; nam *oupilio Opilio (upilio) non habuerat primo eu; de osco sermone sumpta (Nounies) Nonius (NuvIa)NoIa. Diuersum quod au per ou (o) ad u deductum est: naugae nogae nugae, claudus Claudius claudere clodus Clodius clodere cludus Cludius cludere, raudus raudus-

culum rodus rudus Fest. 265 Ritschl op. II. 425. Horum o ab Ou est: *bous bOs, *m6utu8 *moutus raotus, *u6utus *uoutus uotus. Zaul uero non tam uoce quam litteris dissimile recto sol. S4ul enim (uel soul) dictum esse cura scriberetur per au et cognatio stirpis et pro- prietas quaedam sermonis declarat. Europaea enim huius uocabuli forma fuit s&uel s&ul; quod minus ex graeco iudicatur, quoniam a^eliog ailiog ^AiXi,og"AXiog^'Aliog rjiXiog iqkiog aeque potest esse factum ex *avaiXiog (Curtius) atque ex *aafiXiog (Pott, Benfey); magis ex aliis linguis: goth. sauil scand. sol lit. saule; nam ex celticis formis dubito an non liceat certam in hanc partem facere coniecturam (u. cum alior. locos tum Curt. et.* 551). lam uero constat latinam fuisse uarietatem quandam easdem uoces scribendi modo per o, modo per au. Historia docet haec esse origine tripertita. Primum genus eorum quorum dictae sunt principales uoces ante latinae lingae aetatem per au et ou: auris, gr. ovg^ auricula oricula; •auis, auilla, gr. aUnoXog {xaraxQijaTi- xdig etiam alrcdXog alyiHv q 247 et all. II.): ouis gr. otg; auis auspicari ospicatur, gr. *afi-€T6g aiezig et *ofi(ov6g oiwvog. Sed quia de hoc genere singillatim perquirere est ab ratione huius annotationis et huius libelli alieaum, lectores delego ad Saussure Systemat. p. 100 sqq. Hiibschmann Systemat. p. 104 sq. Osthoflf ap. eundem p. 190. Brugmann Gr. Comp. I. p. 74. In hoc genere: saul sol. Alterum genus quorum principales uoces per o dictae sunt: Os, scr. fts Curt. et.* 375 sqq.: *au8, osculum osculari

_.. y . - >;. ' 'f^ '['^'•'

' •"" • '' ^'. '•i vaV-Vv:\..•av.-' x-v ->•"•-. •.'>s^w'«^^-T:r""::^-^v ^•^' -'

.*v -»•

^'^''Z aascalam aascolari Havet M S' L IV 238; 410; cOtes cautes Havet 1. c. . . Sed qaod dicunt Nettleship Essays p. 50 et L. Havet M S L VL 25 Faunum dictum esse quasi Fonam a fando (iam antiqui a fando, locis a Nettleship 1. c. enumeratis adden- dus est Martiani 167), minus probabile mihi uidetur quam id quod dicit Buecheler lexicon Ital. s. u., a faueado. A svor — cf. *(per-)suona per-s5na — (Apollo) Soranus (u. Quicherat lexicon poeticum); S5ra SOr-acte Her.: Sauracte Cato ap. Varronem R. R. JI. 3. 3; 'c^Pdos clodus, cf. scand. haltr, Clodius clodico, claudus Claudius claudico. r^ Tertium genus a et u principalea litteras mutat o littera: ausum ab rad. aus, unde

Aurora (Sabini ausum Paul. Fest. p. 9 M.) aurum: rustici orum Paullus 1. c; aula Plautus et Cato ex *auc8la, cf. demin. auxilla et Corss.' I 349: (Ola) olla osc. ola(?). ueteres alii aliter constituunt utrum o an au sit Probus 118. •'/?:•• Grammatici antiquius. 37 K "sunt nomina qaae o litteram et in au litteras conuertunt, ut puta lotus et lautus et cetera talia". Priscianus autem I 39. 7. H "(au) transit in o productum more antiquo, ut lotus pro lautus". (Cf. Quint. inst. I. 4. 13). Prisci moris fuit modo per au •^l scribere, modo per O, ut temporibus non possit discerni ea scribendi uarietas; nimirum casu factum atque monumentorum antiquissimorum paucitate, ut alia per au, alia per o antiquitus scripta esse uiderentur. Magna, sed indigesta exemplorum moles 6st ap. Corssenum I. 656 sqq. Plautios C. I. L. I 54, saec. V aut VI; circa eadem tempora Pisaur. Pola C. L L. L 177 Pola Falisc. 19 Schn.; Ofdius (= Aufidius) C. L L. I 287 saec. VI; OkV (= Aulus) Gar. 488. Cosae, fortasse VI saeculi propter 1 litterae formam, sed hoc minus certum de tuscis; saec. VI uidetur esse scriptum propter eandem causam Colionia in stel. Praen. I. 97, 98, sed num ex hoc genere sit, incertum est; Poldia epitaph. Praen., saec. VI fortasse, Gar. 785 Schn. 203. Cetera exempla monumentorum, quae sunt posteriora VL Saeculo, eadem sunt uarietate; tamen plura scripta per au; u. Corssen 1. c. In plautinis codicibus modo osculari, modo ausculari traditum est; "raudus uel rodus" Fest. p. 265. Est etiam, sed rarior, eiusdem uocis scriptura per ou: sequente consonanti roudus Accius in Melanippo Fest. 265, si modo lectio est

uera; uocali sequente: *ablouo (cf. lauo) abluo, *elouacrus eluacrus Stolz Gr. p. 149; ouis, quam uocem aduenticiam esse Haueto MSL VI 18 assentiri non possum. Paulus Festi 191 "f Obpuuiat, uerberat, a fpuuiendo unde et pauimenta". Legendum est pouiendo, quod uariante usu scribi potuit pro pauiendo, puuiendo non item, nam inter naugas et nugas mediae sunt nogae. Item legendum obpouiat, quod prisca uox numquam patiebatur V Jitteram sibi succedere. Proinde pariter Pauli Festi p. 70 lege: "Depouere caedere. Lucilius: palmisque misellam Depouit me". Cf. pouer puer, gr. *nafig naig Ttalg. — Quoniam igitur tribus modis eandem uocem sine ullis certis temporum discriminibus signatam esse uidimus per o et ou et au, intellegitur eam uocem litteris non satis potuisse exprimi, fuisseque et mediam earum et diphthongum. Sequitur ut a nobis scribi possit fere sic: au (ou). Rustico et cottidiano usu obtiuuit per primum quidem imperatorium saeculum et fortasse diutius. Festus 182 orata orum oricula "rustici dicebaut". Insigne exemplum memoriae prodidit Suetonius Vesp. 22 (Vespasianus) "Mestrium Florum consularem, admonitus ab eo, plaustra potius quam plostra dicenda, postero die Flaurum salutauit". Haec satis cur assentiri non Haueto uerba latina au o declarant, possim aliquot —per— scripta, per - esse MSL IV 234 Les formes ausculari nous font voir , t"'\': prolata antiquitus (Hauet que

^^w*^

• ^ .- - - ' • • -r- . \ ^ , —.• : •-. 4.». v.-' . -V- 'A .* ^ ' , w ' r--:.'^ , ^-r ...•V-^ ; -itf ';^^t*^'^ -- ''"••- **V-':^^i|f:, .

la dipthoDgue graphique AV a parfois ete employ^e a noter le phoneiQe 0). Hoc eoim . cadit in postremam aetatem uiuae uocis latinae, nec in priscam nec in mediam cadit. Finitimum huic generi est est illud genus quod a et u litteras scriptas pariter uoce reddit. Hoc idem factum esse prisco et rustico more ut au dicerent, non o ez eo in^ile- gitur quod nonnumquam a in locum au diphthongi datum est: Augustus Agustus u. I. Btr. z. lat. similiaque, Corssen' 663 sq. Schmitz Spr. 96 sqq. Ex hoc genere est -..^.V,v-

Aurelius Arellius. Sed redeo ad id quod quaeritur. Grammaticurum disciplina ac-^- 1 ,^' scribendi ratio uidetur urbani atque elegantis sermonis discrimina imitata esse eo quod scripsit: audeo: sodes; codex (caudex "antiqui": Seueca de breuitate uitae c 14. 3) caupo: copa; (ola) olla, osculari, ostrum, sol; et rursus: raucus plaudo auspicari plau- trum Diomedes 382 Priscianus I 53 (plostra leg. lul. mun. 60) aurum auriga auris.

Haec igitur etiam uoce diflferebant aliquid, et quidem sic^ credo, ut quae per a et u . litteras scriberentur, ea per easdem proferrentur, pariterque ea quae per o scriberentur ' uoce ac scriptura congruerent; neque enim quod ad antiquiorem aetatem attinet, ullum hoc in genere falsae aut inuersae scripturae indicium exstat, et uidiraus eruditam uocem ab illa au diphthongo abhorruisse. Sunt tamen litteris tradita quae scripturam

uarient: Cauda et coda, caulis (-es) et coles (-is), caurus et corus, Aulus et Olus, lautus et lotus, caupo et copo; haec discreta usu: Claudii a Suetonio nominantur homines illius gentis imperatoriae: Clodii nonnulli sunt ap. Senecam Rh. p. 297; 404; 455; 456 M.; alii Plautii, alii Plotii; Taurius CIL. I. 1555, cf. Fest. 360: Thorius. Sed plerumque ea quae hoc in genere per o scribebantur uidentur fuisse sermoni cottidiano fc: uulgarique propiora, et fortasse hic quoque uox illa rustica k\x sonabat. Quippe ple- beia uox non omni parte potuit ab erudita remoueri ac separari. Et in libris uulgaria illa tum certo consilio posita sunt, tum quod scriptores sermone magis uulgari uteban- tur. Certo consilio Cicero uulgare illud usurpans scripsit loreolam in mustaceo quaerere ad Att. V. 20. 4; idem Appium Claudium constanter dixit, at Publium Clodium. Aliter autem comparata sunt haec: pollulum Cassius ep. fam. XJI. 12. 2.; ospicatur Claudius Quadrigarius ap. Diomedem 383. 10.; eum Claudium Fronto ap. Gell. VIII. 29. 2 dicit fuisse uirum prope cottidiani sermonis; Sauracte (pro Soracte) Cato ap. Varronem I. q. d.; orlga Varro ipse R. R. II. 78; 84. Hoc uero, quidquid inter rusticam et urbanam uocem hoc in genere intererat, qualecumque crat, non plane scriptura exprimi potuisse, ex eo intellegitur, quod scriptores ut id discrimen ostende- rent, si ratio scribeudi au postulabat, rusticam ac priscam uocem per o reddebant, sin 0, per au. "Rustici Drum", Fest. p. 191; plostrum rusticum dici uidimus, aliaque nomi- nauimus; — et porro: Sauracte Cato I. q. d.; "aulas antiqui dicebant", Paulus Festi p. 23, et "aulioocia exta", "scrautum uocabatur pelliceum" Fest. 332, cf. austia Gar. 2189. Quando uulgaris illa au diphthongus in simplicem uocem conuersa sit, constitui non potest. Diomedes quidem simplicem fortasse sonum dicit 383 K "au syllaba cum commercium habet, ut cum dicimus 'claustra' et 'clostra', 'cauda' et 'coda' et similia". Planius Priscianus I 39. 8. Sed propter ea quae disputata sunt, uera diphthongus, non inuersa scriptio subesse uidetur his: craudelis GraflF. Pomp. XIX. 7 ap. Corssen de pron.' fr. XIII 1 359 et Spauri[os] (?), si uerum est, Gar. Syll. 818.; aumatium Petronius p. 109 B ed. 2.; quod suspicor esse a recto ofifiaxiov, et, quoniam item aurichalcum ap. Plautum aliosque est ab dqeixaX-Kt^ (Paulus Festi p. 9, u. annot. C Muelleri ad h. 1.),

-' . . .*- mii

dubito an non sit uerius austrum ap. Priscianuml.[. 39. 10, quod Graeci dicebant SaTQeoy^;^,^^-'SaToeoi 233 ' retinere quam auctore Haueto MSL IV austium pro eo legere. Umbri autem cnm i'' '^^- au non modo similiter ac rustici latini Plotos Fest. 238, sed etiam ote, pro ponerent "->l- toru,. u. Corssen I. 661 Buecheler Umbric. 180, utrum simplicem uocem an diphthongum dizerint ignoro. £a uero mutatione quam attulit praepositio nata est simplex uox, cum aliquid ponderis in praepositionem esset inclinatum detractumque de parte posteriore: lautus inlotus plaudo supplodo claudo occludo; cf. laedo illido, poena impune. :''0'. Hoc igitur diuersum. 1. s litterae r ab ^^r'i<''^'- V. Adoriese, quod Varroni fuit exemplum pro antiquis dictae, f'^*' 2 p. 8g. imp. praes., post adorire, ab adoriendo, id est inuade; ita, credo, dictum ut /fl^, oriendi uis in hac orientis solis uel lani patris Matutini salutatione non omnis toUe- ." retur. Donatus ad Ter. Ad. III 3. 5. hanc uim his uer- , ; quidem principalem significat ' s^t"; bis: "adoriri est quasi ad aliquem oriri, id est, exsurgere". Primo dictum est •adorle-

' tum adorlre. — so — tro 2. medii %' , 80, post adorie-se, *adorIse, postremo p. sg. imp. MSL V item conferri Zend. -za. ostendit ,i^v Speijer 188; oportet -ha, goth. Speijer esse ut Stolz Stud. ;^..* -80 factum -se, *ep80, ipse. In aliam sententiam Vindob. ?*,- IX. 2 p. 302 sqq. disputans^ etiam secundae personae terminationem nota passiui r esse f>;:, impressam contendit. Quod mihi secus uidetur; -r enim et -r (— ur) latina lingua illa nota utitur, non -re- Et consentaneum fuit et medialem im- •fr- passiui antiquam peratiui terminationem retineri, praesertim secundae personae, ubi medialis fere esset significatio, non passiua. Nulla quidem iu hoc genere passiua inueni, multa deponentia, i. e. mediali sed absolui. non signiticatione ; paucis exemplis res potest Ac primum thematica affero: *fa-so *fa-se fa-re; cf. qxxo Hom., 'loraoo', deinceps thematica: *8eque- 80 *seque-se sequere, Hom. €7tev, Pind. fiavv€v£o\ *laitaie-so *laitaie-se laetare, similiter Dores *S^aeao ^deo; oscis quibusdam thematis uocalis exstat praesentium declinatione stait seruata: sakahiter staiet stahint praes. ind. Bu^ge Stud. Ital. p. 51. *Vereie80 •-se, Terere, similiter graeci *aldeUao aidelo ii 503; *taieso *-se tuere Lucret. V 318; de hoc themate agit Curt. de uerbo P 365; is confert Herod. I 456 fie&vic}. OrTor oreris dicitur declinatione ex duabus stirpibus orTo- et ore- contaminata; item onor -iris-ex duabus stirpibus orTo- orie- et orTo-, orTe-; -Te- enim pariter atque -Te- prisco

more factum est semper -T-. Nam gen. sg. 3 declin. -Ts est non ab -ios, sed ab -es, in u. quod exstat in monumentis sec. V. et VI.; aliis, goth. aljis, latine Naeuiano ap. P. Fest. 271 est id 'alis' de u. Alex. Riese .'+ alTs, postulat metrum; ap. Catullum, quo prolegg. p. XXVII, ultimam coripiat an producat, non quit decerni. ObTcis obTcem obTcit dicuntur posteriore uoce eaque fluctuante; ap. poetas quidem sonat et Obicit i. e. obiicit et de re c. 17. De -ie- obicit; qua disputat Gellius IV. ceteris, quorum— per coutractionem I, non T, facit, u. Thurneysen de uerb. in io p: 45 sq. lam uero ne sic metiendum esse censeat cum contaminata et ;<.•- quis *adorTe-8e, quarta coniugatio permixta esset ex praesentium in -io desinentium uetere positione et denominatiuis in -To

. desinentibuB, fieri non potuit quim stirpis i produceretur, cuius longitudo facile apparet ubi se non additis illis thematis infinite '.*••• ipsum per exstat, uocalibus, utroque genere audi-re ad-ori-ri (aliter *cupT-se cupe-re), item actiuo genere audi-ui, de quo perfecti

: indicio 13 Osci ^.c-_- commemorat Mahlow a e o p. sq. Et huius coniugationis coniunctiuo modo eandem stirpis longitudinem usurpabant: putiians putiiad 50. 6. 7. 8, Zv. I. 0.

-t^':.'

^-u:'-. .'^.y.xii turumiiad 50. 9 heriiad 49. 9. Nam -ii-, id est i, ad stirpem uerbalem, non ad cou- iuuctiui terminationem pertinere facile apparebit, si contuleris deicans TB 9, i. e. dicant. V. 2. Verom ad patula coemis es ianeus, lanes sic interpretatus sum: por- aditus es ~ tarum ad patentes comis ianitor, lane (lanis). '; J^r :v-'^\^;>t-:> M Verom gen. plur., 'portarum'. Eius uocabuli positione latina fuerit rectus singulariter uerom an ueros secundae declinationis, an uera primae, eo roagis dubium est quod figuram uariant cognatae linguae. Osce enim dicitur veru(m) acc. sing. Zvet. I. 0. 80 et 81 anter tiurri XII ini veru sarinu, ab Umbris autem dicebantur pluraliter, eadem significatione qua ab Oscis singulariter, *veras feminini generis et primae declinationis, abl. veres veris verer, acc. plur. veruf. verof, u. Buecheler

Umbr. p. 221 s. u. Cognata sunt palaeoslav. vrata n. pl. porta, at-verti recludere, pri- verti, su-verti claudere, boruss. et-vere recludis Fick thes. IV 283 s. r. "var claudere tegere". Atque etiam latina uerba eadem radice exstant *ap-verio aperio, *op- verio operio, quae et cognatione sunt coniuncta et significatione conueniunt cum scr. apavarayami, apivarayami; quod uiderunt Pott E. F. I 2'2b Bopp. Gl.' 343'' Ebel KZ VI 202 (minus probabiliter Corssen haec dicta esse uult a par, et Curtius ab ar). Haec uidemus non posse cognata esse cum foribus latinis nec ducta a radice dhver dhvor dhur, uude et forum et fores: *t)uorom (Brugman Gr. comp. I p. 284) latine forum loh. Schmidt ap. Nissen de Templo p. 141, umbr. furo Buecheler lex. ital. p. IX; quibus sunt significatione similia et uoce cognata ind. dvaram, lit. dvdras palaeosl. dvoru cohors; lat. fores *forae graec. &iQ-a, goth. daur leui stirpe Brugman Curt, Stud.

IX. 394 sq. et HUbschmann Vokalsystem § 192. A J)v- enim f- est in linguis italicis, non V-; ut *fuam fam (lat. -bam) Thurneysen BB VIII p. 280 sqq; cf. etiam Kluge PBB VIII 339 Danielsson Pauli Stud. IV 165. ^

Verom ad per synaloephen communi raore legere nihil est quod dubitemus; nihil enim offendit elisa longa ultima in breui; de qua re copiose disp. M. Haupt Op. I 88 sqq. Sin uerom fuit breui paenultima, ultiraam corripit in hiatu: verom ad pat. Cf.

Hor. Epod. V 100 Esquilinae alites et aliquot Plautina, sed ualde dubia, ap. Schnei- derum Gr. I. 1. 148 et G. Hermann. el. doctr. metr. p. 207 et Lachmann ad Lucret. 194 et Beitr. 114 — aliter Ritschl de D finali 106 113 p. sqq.— Bergk p. sq; sq ; sq. al. q. 1. cf. Goetz ad Plauti Trin.^ 560 et CFW Mueller Additara. p. 76 sq. Illud quoque dubito, enuntiem patula, an, ut primo quidem dicebatur, patla; cf. Fostlus CIL I 362 — Faustulus, Catulus graece KccTlog, umbr. katles^- catuli, — osc. Patlacius Gar. 1655 — tableis Treblanus . Posterior autem pestlora, — poplom — uox hanc asperitatem quod docet Ascoli Litt. Glott. IV p. 76 sqq. alias aliter fugit; ut stlis factum est lis, stlocus locus, vetlus tura vetulus tum ueclus; cf. Ascoli

Stud. crit. p. 145 ed. gerra. Hoq loco semel moneo me Ricardo Klotz et Hermanno Usener assentiri Saturnia nierabra quater feriri primo solita essc. Sed cum nullus esse error possit, ubi postrerao ictu uersus feriatur, eura ictum non signaui nota superposita Exempli causa hoc merabrum pono: uero"" ad patula coemis es; quod sic legi debet: verom ad patla coemis es. Verora ad patula (patla). Intersertae inter attributura et regens substantiuum praepositionis nuUa exempla antiquiora Caesare dat Kuehner Graram. II p. 424 e.; sed ia Eani Heduphageticor. 9 Y, Sat. 58 M. estNestoris ad patriam; Plautina exempla dat Studemund Act. Phil. german- XXXVI p. 49 sq., et quidem 'ad' praepositionis inter- iectae p. 50;Rud. 188B Asin. 825 BDEJ Triu. 722 BCD. Verom ad pat. dictum est per prolepsin quasi 'ad portarum aditus a te pat«fac- toa' eo 'ad et hoc modo uis dei osten- ^ pro quod expectes patefaciendos'; praesens magis . Ati^4itur, quippe ubi lanus benigno numine adsit loca dicuntur patula, cetera clausa. Ni- gidius quidem Figulus ap. Macrob. I 9. 6 lanum confert cum Apolline quem QvQalov dicant exitus et introitus de Ciu. dei VII 2 ..•t quasi poteutem. Augustinus "ipse ifvv: — lanus cum puerperium concipitur, aditum aperit recipiendo semini". AuctorMa-

crobii I 9. fortasse Cornelius Labeo WTissowa de Macrob. Sat. foutibus : "lanum '.* 9, (u. p. 43) quidam solem demonstrari uolunt et ideo geminum quasi utriusque ianuaecaelestis potentem,qui exoriens aperiat diem occidens claudat: inuocarique primum cum alicui deo res diuina celebratur^ ut per eum pateat ad illum cui immo- latur accessus^ quasi preces supplicum per portas suas ad deos ipse trans- mittat". lanus igitur Patulcius dicebatur et Clusiuius, Id. ap. Macrob. 1. c. § 15. Ouidius Fast. I 117— 12.3 lanum haec dicentem facit: "quicquid ubique uides, caelum, mare, nubila^ terras: omnia sunt nostra clausa patentque manu . me penes est unum uasti custodia mundi, et ius uertendi cardinis omne meumst. — prae- sideo foribus caeli cum mitibus Horis; itredit officio luppiteripse meo". — Patula igitur p^ssiue quasi quae patefiant. Ceterum hoc loco non adiectiuum est, sed substantiuum pariter ac tum cum creuit praepositione, propatulum. Nam priscus mos abhor- ruit a genetiuo non partitiuo ex adiectiuopendenti ad hocexemplum: "acuta belli". Vide

Schmaltz IMA II Synt. § 70 ann. 2. Reisigian. Schol. ed. III . p. 553. Draeger Syntax^ I p.48. Riemann Stud. p. 102. Kuehner Gramm. II. p. 317 ann. 1 1. Haud scio annon sit alienum commemorare graec. neraXov esse non adiectiuum sed substantiuum, de quo Bugge Stud. Ital. p. 11.

V. 2. Coemis es laneus, lanes, 'comis es ianitor, lane' (lanis). Coemis, comis. Primo fuit *co-guem-is a radice g^em (veniendo), lat. uen-io. (primo *guemio Thurneysen de uerbis in -io des. 30; Osthoff de perf. 509; gm-nio Bez- zenberger BB X 72; aliter Ascoli litt. glott. III 62 sqq.). *) Cognatum est couentiouid S. C. de Bac; cuius mutationum gradus iidem: *cb-gueu-tio > co uenti^> *c5'- entio> contio et *coguem-is > *co-uem-i8 > coemis > comis.

*)Nunc uideo Henry Gramm. comp. 169 ann. 2. similiter ac me de adiectiuo comis iudicare: "comis affable =*co-uem-is rad. uem, la meme que uen dans venire''. Quod mihi pergratum est. Sed illud monendum censeo primam formam nonfuisseco-uemis; nam primo dictum esse coguemis apparetex praeposito non con-, sedco-, ut co-gnatus co(g)niti co(g)niuere Lachmannad Lucret. 136 Fleckei- 8©n M. Eh. VIII. 229 Eitschl Op. 11 449. Peruetustum igitur compositum est couentionid S. C. de Bacan.— aliter enim comparatum est in eodem monumento comuouisseet counumis i. e. couenimus C. I. L. I. 532; iUa autem con-uentus conuiua post facta quam gu- in u- mutatum erat. Neque enim a *couiria — est curia — sic Br^al M SL IV 143 8ed*cusia curia est cognatiun cum cus-(s)to-de; cf. Fickthes. 1' 51 et Grimm Myth.* 922 (Kluge thes. s. u. Hausaliter; minus probabiliter Corssen I 353). Etg-primae uocis aetate italica siv nondumerat latine uiui.ii •rr,, communi quam dicunt, sequebatur, detrita; nam qui osce dicuntur biuus, quod lat. uen- id osce est -ben-, umbr. ben-.

I^r:. ^my^^^-

' ' ' ^.^~- T"*, ->• . - ' .- '.' 'H- .-',':•'• i.> .'.'-.-..•^ -•>.?<..-/' •'^.•^•'i^'>-.^jr~ • --• ^-i^». :.• . . .> •-.>.-. .'--/i. •'.- .•'.',- .•^,- )•:,> '? J^"''.--:^..'; -.;..

- ,:^:--. :.'-:••>,•:._>'-_,-;-;. 3:<;;^^^ ^-":;^' ' '''' ' '• '"','":' ..''.' ''^ly"-' ,' W4'"^-'-^-.'^-"^'«V-t>;''^'»^--^:'4.,;--'^'-i: - • 'V ' . '4.-- .^^ ?:^ _ ; i 1l».-.-:-«^-r-^?#,»-yT:.f: •>^-_*":-'

lam uidimus metrum huiua loci de quo agitur postulare priores syllabas corripi 8i&: sine , cdemis. Haec forma dubio posterior carmine Saliari, quta tum cum Senatuscon- sultum de Bacchanalibus factum est par uox couentionid useruabat; quod genus contractionis uel elisionis — siue V consonans de- — proximae uocali insedit siue suppressa ac trita est Plauti quidem aetate non absolutum sed fieri coeptum est, quod plenae formae perfectorum apud eum multo sunt frequentiores quam ap. Terentium, ut demonstrauit En- gelbrecht Stud. Vindob. VI 216 sqq; itemque Naeuius mauolunt, Plautus mauelim ma- uellem II Diflf. Neue» 606; de perfector. formis in titulis scriptis olim disputaui G. F. p. 91. m Praeuides in lege agr. anni 643 nimirum non cogit praedes usitate non essc dictos illo tempore,prae8ertim cum leges antiquitatem scriptionisdiutius retineant. Ergo tum cum carmen Saliare factum est, hocuocubulum fuit hac forma: coguemis aut couemis; nam ut harum quoque uocum priores syllabae corripiantur nimirum metrum aequeflagitat.*) Viden- dum est igitur ut haec ratio constet sitne prima — nam de media res expedita est — syllaba natura breuis. Hoc accuratius perquirendum et haec triademonstranda. Primum, inde ab ini" tio dictum esse^co-guemis, non co-guenais; alterum, a coguemis nulla pro ductione primae syllabaefieri oportuisse c6-uemis,non cO-uemis, tertium a c6-uemi8,c6emis noncOemis. Primo fuit co-guemis, non co-guemis. Praepositionis huius, si praefigitur, tres formae, com - con - co-. Com- et c6n- uocalem corripere declarat cognata uox xof4i6g

xoivog Curt. et.' p. 544 Bersu de guttural. p. 177, et Lucilius ap. Non. 10. 31 "uiuite lurcones c6medones, uiuite uentres, et Plautus liud. 769 in exitu septenarii "in ignem c6n- Tciam," et Cicero Or. 159 "indoctus dicimus breui prima iittera, insanus producta: quibus in uerbis eae prima litterae sunt quae in sano atque felice i n producte dicitur, i« ceteris omnibus breuiter, itemque composuit cOnsueuit: — eoncrepuit: cOnfecit"; cf. Gell. 11. 17. 1 sq. et IV. 17. 6. Hertz edd. 2. et 3. Suppressa autenii nasali m et n, quae quibusdam in dictionibus erant exigu aeuocis ac paene nullius, dicebatur c6-; utnum dius (est tertius) nundius (tertius) quod ap. Plautum Loewe inuenit, postquam sub- tracta est nasalis littera, u non producta dicebatur nudius t. Ritschl N. exc. PI. p. 91. Mitto coerao et c6orTor et cohibeo, quorum priraa uocalis etiarasi prirao esset producta, taraen ante uocalem corripi potuit; sed a c6-smTte esse c6mitem probabiliter dicit Buecheler M. Rh. 241 lordan Btr. exstat in tit. XXXVI (aliter p, 132) ; cosmis, quod Dueni, antiquior forma, comes posterior; eadem ratio estinter aedis etaedes, uerris et uerresCor8senII228; forma siraul fuit iu usu: felis et feles Plautum contulit quorundatn utraque ap. etplura <'^^n\-^

I. : : Corssen c. 227 sqq,— C6smis : c6mes = C^sraenae C^menae = C^smillus C^millus. Nihil interest ad hanc rem Camenae eaedera atque Carmentes, quod negat Nettleship Essays p. 50, necne fuerint. Quaecunque co- priraa syllaba producta dicuntur productione affecta sunt se-

cundaria : c66pertus cOpertus Gellius II. 17. 7; connexus auteraconexus colligatus coligatus Gell. I.c.,connubium conubium longitudinem syllabae a sequente continua aut geminata consonanti in praecedentem uocalem transtulerunt. Quod disseruit loh. Schmidt Vocalism. I 98 sqq. detrimentum sublatae n litterae uocali nasali et longa compensari, id ei assentin non possura. Neque enira si scriptione oraissa est n, uocalis antecedens producitur, nisi

*) Quod dubito, in carmine Saliari primo dictum sit coguemeis an couemeis, aatius esse duco et non mutare coemis quod ap. Varronem traditum est, secutusque sum rationem Bitschelii, quam uerbis, Op. II 725, ad Trin' 862, et re commendaiiit. ne antiquissima quaeque emaxime captarem, nisi certo atque aequabiliter possent restitui. iis^l^cis ubi tum etiam cam insequens n soriptione addita est^ ut ex grammaticorum testimoniis ac monumentorum intellegitur, eadem uocalis est longa. Sic igitur hoc factum: •consol cSnsol (cf. Ciceronis uerba 1. c.) cosol, ut QuTnctilis Qulctilis. ConiticOni- niueo sunt non ab ipsis *coguiti *cdgniueo breui prima syllaba dictis, sed longa *cOgniti *cogniueo. Mihi enim item, ut Schmitz Btr. z. 1. Sprachk. p. 59 etMarx de 1 et C. F. syllabis positione longis p. magis dubitanter W. Mueller Nachtrage p. 42 suspicantur, uerisimile est Prisciani praeceptum I. p. 82. 7. H. de uocali producta quo- si in .'<;;;' iiindam uerborum, sequantur g et n litterae, non paenultima solum uersari; sed, quoniam alia g supprimuiit, ut antecedens uocalis longa fuisse uidatur, alia retinent:

C. I. I I. .^«ognatus cognomen cognitus (cf. KOrNlTOy G 1060 ap. Schmitz c), credo in hoc genere fuisse uarietatem uocis alia producentis, alia corripientis. Quamo- brem dubium est Plauti Bacch. 963 "cognitum ab Helena esse proditum Hecubae sed ut — etiam fortasse usitato '^*" illim ille se" legendum sifcognitum ', anpositionis geuere Plauto syl- 'V* laba producatur, an utrumque factum sit. Et haud scio an paullulum a uero aberrauerit Lachmannus quod dicit ann. ad Lucret. p. 136 "co-productum sine exceptione scribi ante — gn". Illud autem Lucili ap. Non. 268 "quid dicis? cur est factum, quod coicis istuc?" cur praepositionis uocalem produxerit, non una est ratio; prima specialis, quod i littera in huius stirpis iunctis uocabulis "gemina esse debet", qua re Sulpicius Apollinaris teste Gellio IV. 17. 12 eam in obicibus paulo uberius largiusque pronuntiabat; altera genera- lis quod i consonans et media pronuntiando geminatur; tertia quod uocalis praecedens — I. 1. — quod commemorat Schneider Gramm. 279 subsequente j consonanti medii uocabuli numquam non producitur. Deinceps hoc disputandum: a coguemis couemis, non couemis. Paucis exemplis rem non obscuram licet absoluere A *flogv-, cf. gr. qp^e/?- (loh. Schmidt ap. Bersu de

guttur. p. 7), flou- ut, comflo^jont floyio C. I. L. I. 199, fluuius, itemque fluîdus fliiidus Ribb. prol. in Verg. p. 438; *eroguom *er6uom, post eriiom, denique ertiomHavetM S * L VI p. 21; vogv- v6v-eo, cf. scri vagh-at gr. evxoinai Pott Wwb. 885 sq. Vanicek — lex. lat.* p. 262; *no(g)uidus *n6vidus nudus (*n6vidu8: nudus pr6videns: prudens); niuis. At mauolunt mauelim huius non est ex duae cousonae sunt *snigui8 generis ; quo detritae, si prior pars fuit mag-s, quocum confero op-s ap-s noc(t)-s oul-s, primoque *magsuoIo, tum mauolo^ ut *acsla, ala *tacslus talus *Ioucsua luna, aut si primo fuit mahes- uolo, cf. osc. mais = ma(h)is TB, *mahuolo, detrito ex eo spiritu gutturali factum est malo, ut *m^hior *mah;or maior, de quo disputat Ascoli Kuhn. Ann. XVII 274 sqq. Hoc autem tum etiam cum nondum ex (cf. *^hjio ahjo aio: ad-ag-ium prod-Ig-ium). g f. media uoce elisa erat uocalem proecedentem produxit: *eugueio *ougêo uêo (lat. 'êu- gueio: isl. vokvi = gr. ei^-: uo(g)eo). Sequitur ut demonstrem a c6uemis coemis dictum, non coemis. Quod nuUo ^-^^' negotio efficitur conferendo uocabula similia similiter mutata: clouaca cloaca et cluaca

^¥''4; .•-- Georg.' 8. u. Clouatio inscr. ap. Kruczkiewicz Ann. G. Austr. XXX 3 Cluuatius inscr. 13 Cluatius Cic. ad Att XII. 18. 36. 2 Wes. et Cl^^tius Hll-:: ap. Bugge Stud. Ital. p. 1; ' ' ^C'r- Gell. XVI, 12. 1 et 6 Hertz; bouum boum, souos suuos suus, flouont fluont aliaque eiusdem generis quae supra dixi, luventius CatuII. luentia Gar. 1222, auonculus ap. Plautum cum ita legitur ut primae syllabae in unam coeant, uidetur sic pronuntian- dum item sine ullo discrimine dicuntur et ^ t^,". aonculus; quantitatis simpuuium sumpuis 2*v^^.:

act. Aru., Pacouius Pacfiuius Pactiius, VitrSuius Vitruuius Vitruius; itemqne Osci etiuTam 68. 1 Zv. I. 0., eituam T. B. 19; similiter Umhri scripturam uariarunt: tuva tua luve bue; neque enim dubium est quin scripturae, non uocis varietas est, si una V scribitur pro duabus; quod maxime apparet si in uno titulo est haec uarietas, ut GIL. I 199 flouio fluuio fluio. Sin praecedit aut sequitur 0, si V consonans est omissa scriptura, utrum ad uocis discrimen ut noicia CIL. I. potius dubitandum, pertineat necne, 819, _ \ noum Horatius C. I. 31. 2 Keller, Noembres CIL. I 831; 884; 909; 924 Nuem(bre8) V I. 884. Certe iu his quidem uocabulis quae nominaui ad quantitatem syllabae omissa ^ semiuocalis nihil pertinet. Postremo quod statui, a coemi- esse comi-, id conuenire cum more sermonis. non opus est argumentis exemplisque demonstrare, praesertim cum de hac re accurate disputauerit Lachmann comment. Lucr. p. 134 sq. At, si credimus lordan et Osthoff et Pauli, comis dictum est a cosmi, quod est in titulo "Dueni". Quod si uerum est, quod posse uerum esse non negauerira, uiniirum in carmine Saliari scribi oportet h. 1.: cosmis es laneus. Sed nemo adhuc eorum qui 'cosmis' pro 'comis^ in tit. Dueni positum esse dicunt, ea interpretatione sententiam probabilem fecit. Dura est enim aposiopesis, quam durior etiam exoipit ellipsis ap. Pauli altit. Stud. I 46; "ne te — sit cui illud iutro (sc. mittat) comis uirgo (sc. te mittat)"; uero ridiculum atque , absurdum quod placet lordano Vind. serm. Regim. 1882, comem ac benignam puellam a sacris procul esse iuberi, at, credo, tristi atque asperae sacris imteresse licuit. In omnes autem mulieres, et comes et asperas, cadit quod iubet Festi locus p. 82 "hostis uinctus mulier uirgo exesto". Ac ne comitate quidem uiri, quam intellegit Osthoff M. Rh. XXXVI 486 ad grauitatem sacrorum illorum opus fuisse arbitror; accedit quod originatio Osthoffi dicentis co-smem dictum quasi con-sim-ilem non satis cum siguifi- catione illius comis conuenit. Credo locum illum sic esse interpretandum: neited endo cosmis uir cosied asted: nitatur (sic Osthoff) i. e. curet, intus comes uir una sit adstet. Sed utut ea res se habet, ueri simile mihi uidetur couemem vel comem, uoce et significatione coniunctum cum uerbo conueniendo, translate dictum primo quasi conuenientem, ut nostri dicunt tillmotesg^ende, germani entgegenkommend. Ea principalis significatio hoc loco carminis Saliaris exstat, nam uerba illa '"couemis es ianeus, lanes" hoc significent: "benigno numine ades (imperatiuo modo) lane Patulci!" Similiter Ennius ap. Cic. proBalbo 16. 36 "qui erranti comiter monstrat uiam". Comem quasi commodum primo dictum putat Pott Wwb. II. 1. 152; inde comis dicitur etiam iucundus et hospitalis, quod minime a conueniendi uerbo discrepat, quo quidem Ca- tuUus sic usus est 57. 1 sq. "pulcre conuenit improbis cinaedis, Mamurrae pathicoque Caesarique. morbosi pariter, gemelli, utrique uno in lectulo, erudituli ambo" (nam sic — interpungo). Quod autem est in codice Parisino 7690.— 175 Hildebr. nam hunc codicem H. edidit, uon 7651, u. Loewe Prodr. p. 88 "comis, particeps uel conueniens" id mihi suspectum est, et, credo, legendum sic: "comes, p. u. c". Praeterea in hoc tam antiquo carmine co(gu)emi8 aliquid de principali conueniendi significatione forsitan retinuerit. Nam sol cum omnia radiis intret, ab omnibus conspiciatur ut a nullo sit auersus, oriensque quasi omnibus uenire obuiam uideatur, non absurde ab illis qui tum erant hominibus dici potuit has terras humanosque coetus conuenire. Persius quidem in I Sat. 55 lanum Geminum ostendit a nullo esse auersum. Et Tertullianus ''i^' J>^. W.

" " ''-'-'- '-' ^ - ' ". -^" ^' li^: conueniendi aerbo de Ieqo utitar Apolbg. p.' 4^ ^Noto mioi lo^em propitium; tn, quisqais es, me conuenias, lanes, iraius ex qua uelis fronte; mihi tecum estY — — quid (sic lego: 'quia est conueniat lanus uelit' libri; lanes, cf. Tert. Apol. p. 330 M.^.*^ V. 2. lanSs i^ e.-Ianei8 a stispe lanei lani. Tres igitur sunt huius nominis stirpe»: lano- et lanei, -i et lanu-, cuius dat. lanui Fest. p. 189; gen. lanas (uicns)

Porphyr. ad Hor. Ep. I. 20. 1.; lanfl abl. inscr. 2032 Wilm.; ab hac stirpe ianu-a ianu-alis ianuarius; a stirpe lanei- ianeus pro *ianeio8. V, 3. Cerus; nam metrum postulat paenultimam produci; paululum igitur a uero aberrauit Corssen P 230, quod dicit Cerum non modo cognatione cum Cerere esse coniunctum, sed etiam eiusdem stirpis. Cerus pro Cerro, ut par est in tam antiquo carmine, nondum geminatis consonatibus. Cerrus pro Cerso umbr. Cerfe Serfe Serfer pael. Cerfum; cognata praeter Cererem latinam osc Keri Kerri pael. Cerri et Osc. kerriiai kerriijii. Cerri Cerfos dicebantur genii quidam. Keri pocolo CIL. I. 44 est Genii poculum, cf. Mommseni adn. ad h. 1. Haec ab aliis inuenta breuiter commemoro. V. Mommsen Unt. Dial. 1.33;,Buecheler Ann. Fl. 1875 338, M. Rh. 1882 644, Umbr.

98; Breal de tab. Iguu. 159 sq., MSL IV 142; Bugge Stud. Ital. 47, 51. — Corssen P473, Pott Stud. Etym.» IL l. 842 sqq; Curt. et.* 154 sq.; Paulus F. p. 122. Cerus lanus h. 1. idem dicitur qui lanus Consiuius. V. 4. Veueis. Illa a me p. 2 nominata ueixsit ueiuont pro uluont (uel ueuont) scripta esse simplicique uocali, non dipthongo, media dicta, declarant pael. biam, osc. bio uiua et eius blv- • bivus, umbr. cisterno, cisterna, stirpis formae î.- • . cognatarum linguarum, quae ab Osthoffio Morph. U. IV 166 enumerantur; Idem 1. c. IV, 72, 97 demonstrat ipsam radicem has formas induere gêi et gÎ; auctas esse has: g'Iv r ^,:- "V.v in eand. sent, Ascoli Stud. Crit. 305 et Hiibschmann 37. ' g'Tv; disp. Vokalsystem p. >» « - loh. Schmidt. Voc. II. Veueis uaria est " ('gvigv'- 286). igitur scriptura pro uiueis, '!?,.>;.•- ut ueiuont pro uiuont. Et VI. Saeculo simul atque ei non iam diphthongus fuit, sed nota soni simplicis ac medii inter e et i litteras, hic mos uidetur esse natus, ut

' * ,'•'" et E et EI scriberentur non modo eae enuntiatae erant >:• r . .» per syllabae quae per diphthongum ei, sed etiam eae quae per I; sed perpaucae sane E pro principali I habent. Pro I ab ie orto positum est E in hoc VELET S. C. de Bac. a. u. c. DLXVIII, quo nullum eius rei exemplum uidi antiquius; nam in FVET DEDET in elog. Scip. Barb. fil. circiter annum DXX (Ritschl Op. III 226) E extremae uocis fortasse scriptum est pro EI, quod, nondum diphthongo ei ab ai in i mutata, tertia persona primae antiquitus adsimulari potuerat. Et in S. C. de Bac. compromesisse' distinguendum est ab eo quod quaerimus, nam est pro 'compromessisse' i. e. 'compromTssisse', de mTtt- u. v. Groeber WA III 118 (aliter Marx enchir.); similiter mlss-; quod producta uocali pro- ferri non potuit nisi productione suppletoria, quam dicunt, mTss- mis-; cuius ezempla non sunt antiquiora Vllmo saeculo: 'ameisserunt' 'remeisserit', ex mTss- et mls- conta- rainata; item diuersi generis est 'adiese adiesent' in S. C. de B. pro 'adTTsse adTTssent', quod uidit loh. Schmidt VocaL II 345; has enim terminationes T uocalem corripere Marx enchir. p. 7 iure conicit comparando dedTsse Plaut. Amph. 761 et alia eiusd. gen. et amassem ab amavTssem, similiter dicitur -Tsti (aliter Corssen I 608, sed cf. lor-

dan Beitr. p. 27). Pro I autem louga in hoc monumento non modo E littera scripta

est, sed etiam EI: VOBEIS. In Scip. flam. elog. circiter a DC TIBE, non multo 4

-;--V'--;'

'^>^- :-^i^,^ V;^:;v- .V:--..-;. • .'•- ^^-^.^^-r^S^'.'- rr -^--.^t r?

posterius MIHE CIL I 1048, et per EI TIBEI tab. Mumm. a. DCVIII. Corssen I 782 confert umbr. pufe^ sed i nouissimam uerbi in hoc tam ambiguo et medio sono man- sisse auctores sunt Quintilianus 14. 11 et Velius Longus 49. 16 K. et Gonsentius 480 de aliis de uerbis Veli Seelmann de latina — K; cum tum agit uoce p. 199 sq. PAPE-;'}.V^ RIVS CIL I 554 a. - titulus habet etiam III VIRE - et DCXX^ qui leg. agr. IXJXLIlfSi :^^ § 89. E pro I ex ie nata scribitur etiam Caton. de agric. 141. 2. cod. b seris pro siris ex 'sieris'. Ex eodem genere est VERRE^s] Gar. 2264 pro Verries quod est a - Verrios; illa forma 'Verres' obtinuit usu. Faliscum est LEVIEI S29 b Schneid.; Prae-**- nestinum VEBIDIA C. I. L. I. 156; et priscam aetatem amasse V litterae E pro I subdere ostendit Ritschl Op. II 78 sqq. Cftur Velius Longus p. 75. 19 sq. K. et Brambach Zur Neug. d. lat. Orth. p. 124 sq. Si qua alia forte in hoc numero esse referenda uidentur, tamen ex alio genere sunt. Nesi in lege Spoletina, non nesi, cf. Pauli Stud. I 18 sq.; et ne nei nl, de quibus Ritschl diss. Op. II 622 sq., hoc ordine, quam dixi, aliud ex alio deinceps facta sunt; ne enim priucipalis forma; similiter E et I coniunctae uice E litterae productae interdum VI saeculo functae sunt in his: PLEIB. Eph. ep. 1. 1 n. 3, DE- CREIVIT 96 Schneid. Gar. 876 a DLXL, cf. lord. Btr. p. 27 sqq. Illa uero praeter- mitto, ut ab 60 quod quaerimus diuersa, in quibus est e pro ei principali, ut ameci Paul. Fest. p. 15, de quo uocabulo cf. Corssen. II 251; deuas Corniscas CIL VI 96 Saes. VI. utrum pro deiuais an diuais scriptum sit, est ambiguum; hec tit. Sc. Barb. fil. est pro heic, ut fal. he. Sermo rusticus e pro i dicere solebat etiam Ciceronis et Varronis aetate; de qua re Varro RR I 214 et Cicero de Or. III 11. 42 et Velius Longus p. 49. 20. K. comme- morant. Nam fuit Ciceronis aetate alterum genus eorum qui urbanam suauitatem leni appellatione litterarum secuti et graecorum exilitatem, ut ait Cicero, imitati, crassiora et pinguiora, ut subrustica, uitabant, cuius exemplum Cicero Catulum proponit Brut. § 259 et de Or. 1. c, alterum qui dilatandis litteris sonoque uocis agresti antiquitatem Romanam imitabantur, cuius rei exemplum fuit L. Cotta Brut. § 137 et 11. cc. Praeter hanc rusticitatem nulla huius rei exempla inueni priore parte saec. VII posteriora, — nisi haec: lera etdelerus si modo horum 6 media est a principali i, in cognatis — enim linguis exstant et lisa et leisa quod aetate Varronis nondum obsoleuerat; grammaticorum de 'lera' et 'delero' testimonia in unutn locum contulit Seelmann 1. c. p. 191 et Brambach Zur Neugest. p. 43. Perraro igitur inde a medio saeculo VII, si a rusticis quibusdam uocabulis discesseris, E pro i scriptum est; et magis nmgisque usu uenit ut EI uice i uocis productae fungeretur non modo si ab ei diphthongo nata erat, sed etiam pro I principali. Itaque in miliario Popilliano a. DCXXII est POSEI- - VEI pro POSIVEI scriptum cuius uocabuli originem Osthofi" M. U. IV 133. 143 G. d. Perf. 612 a si- autera Bb I 197 a ducit — u. (Froehde kshi-) ; praeterea exempla ap. Corssenum I 719 sq. Lucilius cum promiscuam eam scripturam ita discerneret, ut pinguius EI scriberet, exilius I, tamen ei pro i principali in meilite et meilitia, si modo ueriloquium uerum, spreto uetere, dedit Bartholomae Kuhn. Ann. XXVII 337 *mizde8 miles; peilum dubium; cetera huius generis Luciliana EI retinent antiquae uocis tradita memoria. Verum tamen non modo principum dominatu, quod ex eo quod Scaurus 19. 10 K dicit conicio, discrimen illud Lucilianum urbana quidem uoce non iam est fac-

. *, •

'H^'V. :i^^'^i.

J-.^--'>. -f ')..'.

•'^Sfe'**

tutn, sed, ne Yarjronis quidem aetate, quod ex eo apparet quod Varro Ludlii de nominatiuo re retinuit, uerbis rationem eadem -^ plurali praeceptum repudians improbauit; .,^^;; Nigidii. hominis Varroni aequalis, scripturae artificia commemorat Gellius XIII. 26. 4»'^ -v- Aliter hoc fuit temporibus VI Saeculum praecedentibus. De quibus uerius Corssen *\ - , * I 719 sqq. iudicauit quam Ritschl Op. 11. 626 ann. et 228 et Garuccius Syllog. p. 25. Quod enim prisci illi £ pro I posuisse dicuntur, id breuium uocalium permutatione ' :^'?:' uel e pro i posita et 6 producta ei diphthongi uice fungente definiendum est. Quamobrem cadit in antiquissiinum sermonem, quod perperam de uniuersa latinitate iudicat Terentianus Maurus v. 438 sqq. K, ei pro i longa non scribi nisi ante principali in corpore E subesse ratio monstret atque origo nominis. Neque enim, id quod i. - dixi, uUum exemplum saeculo VI antiquius inueni quin scriptura retineret I principale si produceretur. FECED in tit "Dueni" legitima seu "phonetica" forma est, quae scripta est per I X 8054, 2 L. Canoleios L. f. FECIT Calenos et Gar. 522 Nouios Plautios med Romai FECID. Ex his igitur colligo ueueis in Carm. Sal. non esse principalem formam, quae fortasse uiuois fuit, quod dixi p. 2; ut haec in titulis V aut VI saec. uocabula scriptura sunt antiquiore: LIVIA CIL I 177; VICTORIA Gar. 535 et 527, producta enim etiam hoc nomen dictum esse i priore, ne quis uerba Gellii IX. 6 ita interpretetur, ut eam corripi putet, forma iu titulis post VII saeculum usitata vIcto- BiA indicat, et fortasse italiana vittore vittoria, nisi lectione et doctrina adscita sunt. Sed quoniam demonstratum est ueueis cum more VI quidem saeculi congruere, hanc forman, ubi ad eam tenui codicis Florentini uestigio ductus sum, non repudiaui; quod cur ita egissem rationem reddidi p. 22*). Qua autem inconstantia ueueis eandem

uocem ultimae per ei, paenultimae per e reddit, eadem est LEVIEIS Fal. 29. 6 Schn.; et simili DECREIVIT 96 Schn. V. 4. Promerios. Per -io figuram a thematis praesentis uerbalibus adiectiua deriuata sunt uel passiua uel actiua potestate, quod breuiter commem. Paucker Woer- terbild. ed. Roensch p. 29. Promerios actiue, ut fluuius pluuius socius industrius

propitius (cf. suppet-ere) satagius ludius furia luscinius. Birt Roscheri lex. 1614 genium dictum dicit qui gigneret, et actiue Fortunam Primigeniam; aliter Plutarchus Quaest. Rom. CVI. Quemadmodum igitur socius est qui sequitur, satagius qui satagit, ita promerius qui promeretur, siue promeritus. Absolute autem et significanter pro- ' merius hoc loco dicitur quasi de nobis bene promeritus, ut non numquam promerendi uerbum pro bene promerendo. Promelios, quod ex coniectura scribit Baehrens, monstrum est uocabuli, neque enim ullum exemplum est praepositionis comparatiuo ad augendam potestatem praeiectae; diuersa sunt ea quae praepositionem positiui retinent,

" ' ?;,'' insignior ab insigni, praeclarior a praeclaro. Grotefend quod scribit melios eum regum, Bergk et Wordsworth: po meliosem recum, Baehrens: promelios deuom recum, ea constructione utuntur cuius nullum praeter ununl Vitruui certum sit exemplum ante Apuleiana quinque et unum Tertulliani, denique rara ap. Ammianum Sym- machum Sidonium; u. Kuehner Gramm. II 312 ann. 1 Draeger Synt.^ I p. 494. Quodsi lanus rex et deus est, idem qui potest dici melior regibus aut melior dis, quasi sit ex alio et non deus? Nec uero est lordan & ' genere ipse rex, ipse probabile quod legens: promelios es recum, sic interpretatur : 'optimus es regum'. Quid ergo? licet sic • promiscue superlatiui uicem comparatiuo mandare?

,»>• •; ^''•^ V. 4. Veueis, promerios. prome diQs euam reconde. Proinde dixit Hora- tius ac si hunc locum imitaretur C. Saec. 9 Alme Sol curru nitido diem qui promis ' et celas. ••:' •••••.•.-.•'. ^^'^vk V- — .'^"^t^^r Ditts acc. pl. m. dies, st. dm-, scr. dyu-, in libris uedicis masculini generis Grassmann lex. s. u.; scr. diuas, quod Bopp, Corssen aliiqne cum hoc latino uocabulo a^.-^,^ libris uedicis et latine esset •diues aut •diuos. Ut dies ita comparant, est posterius ^*^:^^:^|^ - dius significat tum diurnum spatium tum teroporis non certi. Nominatiuo caau dius: ,. „ *num dius 'nun dius sextus' Plauti Triu. u. 727 C, 'niindius sextus' ib. BD (Loewe), post -r\^i cf. 'nudius'-; Paul. Festi p. 171 Charisius 81. 28 K; 207. 20; postremo sermonis unlgaris '1'i:^^^'' licentia etiam 'nudus' Loewe N. Ann. 1S75, 536. Gen. deous carm Sal. fr. II a— -f 4', u. 5 dius aduerbialiter Plautus Merc 862 Ritscbl et haud dious, p. sqq.; Goetz, usquam ! ^ noctu neque dius, Titin. ap. Char. 207. 18 noctu diusque; cf Buecheler M. Rb. XV -i;

Ci - • 440 Ann. Phil. 1867 p. 68. Plauti Rudens prol. sq. Noctu sum in caelo clarus ; >v atque inter deos, Inter mortalis ambulo in terra dius (sic egregia coniectura legit Fr. Schoell: 'inter dius' codd.). Tales genitiui temporis, quos potius cum Cauallino Synt. § 19. II. e. partitiuos esse dixerim quam cum Sieck et Huebschmann zur Casus- lehre p. 279 possessiuos, uel similes uel comraunes quidam Ariis cum Europaeis fuerunt; haec uox cum locatiuo coniuncta etiam in .lingua scr. genetiuo casu dicitur aduerbialiter purve dyus Pott. W.wb II 1034. Cum praepositione gen. casu inter dius, interdius (Buecheler de declin. ed. W. p. 63 Bergk Btr. p. 80; aliter Bopp. Gr. IP 148 et Cor^sen II 458; Corsseni sententiam lordan, de alia uoce ageus confirmare

studet Btr. 271 sq.); perdius, unum uerbum factum e duobus, ut pernox; quae quoniam coniuncte dicuutur perdius atque pernox Gell. II. 1. 2, ambo genitiuo casu — esse existiraandum est; nox enim, ut graeca /iv§ la^, latine fors a •forts at osce — fortis , dicitur fortasse non longiori stirpi nocti-, sed breviori noct-, cf. vvxT~6g, addita genitiui-ablatiuique terminatione -s; de qua exp. Brugman A. Soc- Saxon. Sci. 1883. 189; Gr. G. § 79 G. Meyer Gr. Gr.^ p. 294 Fr. Stolz Stud. Vind. IX 207. Loca- tiuus sine suffixo casuali *diou diu, ut Uinbri manuue kastruue pro *manou en •ka- — strou en, in manu in fundo; a Latinis cum ablatiuo et cum datiuo ad quod pertinet id quod de Caesare tradidit Gellius IV. 16 — confusa et permixta est haec locatiui figura; sed locatiui significatio satis apparet cum dicimus aduentu discessu, reditu alicuius. Similiter ac Romani ortu Aurorae, Indi dicebant: Usaso vyii§tau Whitney Gr. Sanscr. § 302. Sequitur ut spernenda sit coniectura ea Ritschelii, quod N. Plautin. Exc. p. 85 hoc proponit Plauti Poen. 1199 "quae res iam diurf edepol tvam sapientiam — haec quidem abusast"; fortasse legendum est: "Quae res iam dius edepol" , nec opus esse uidetur, quod feceruut nouissimi editores, uerba transponere; nam dius aeque

' ac diu aduerbialiter poni potest; sic dius pro diu ap. Conseutium 891. 34 sqq. K "(barbarismus) per adiectionem litterae: — coperit pro operit — cottidie pro cotidie quandius pro quandiu", et quandius in tit scriptum aflfert Neue II* 675. Diu pro die positi exempla dat Nonius 98. 19; diu pro terapore Manilius in IV Astron. 823 "Mutantur sed cuncta diu uariantque per annos", et CIL I 1431 "cum diii ambulareis

tamen huc ueniundurast tibi", et Plaut. Cas. 584 "Quin etiam diu morabor"; item com- .. diu est — ut positum aliquamdiu; pro lougo tempore frequentissimum. Interdiu, , interea; eam formam imi

t " f-

^ .'U_ ^M^.^^ ^'^:-^f: 29 : ^-^ ^'e^5^^^??s^-x-r:

C. I. L. I avrt diov . . J* 857 I!€§atog KXuidiog \ Jexofwv Xi^sgvivog j ttQxiov vwvaig

. ^Ao>' uidetar esse eo est 6 . ., obi nisi errore fabrili natum eet, scriptum pro quod dium, ttt JtMfxov pro Decumi. — Nesoio an superuacaneum uideatur commemorare difititts Plaut. Prin. 685 — "ita semper omnes poetae" L. Mueller ^d Phaedrum p. 118 — ab eodem fonte, sed per suttm riaulum esse ductum. Ad u. 4. — Enom pro 'et' in tit. quoque "Dueni" — quod primi uiderunt Dressel et Buecheler — exstat; sed ego pauUo aliter, collata imagine lithographica quae a Pauli Stod. It. L data est, sic lego: Duenos med feced en manom, einom dueno inem «^ttted mano statod, quod ita interpretor: "Bonus me fecit in bonum, et bonum enim me ^no sistito". 'Ine(m)' antiqua scriptione est enim confirmandi particula, ut: id enim — ferendum esse negat et nihil enim aliaque; einom inem nullam habet offensionem quod posteriores quoque Romani dicebant et enim. Quominus 'ne' particulam negandi hic agnoscam iu causa est ordo uerboruin, de qua re disseruit Buecbeler Umbr. p. 17 L — Utobrorum et Oscor. lingua, id quod satis constat, enem eine inim eivu^i^ quod latine affirmat aut causam adnectit, copulae officio fungitur; enom ap. Umbros significat tum. 1^;"- [Quod lanum Solem interpretatus sum^ de ea re accuratius di^seram eo excursu quem primum his commentariis adiciamj. «?••

•i':^

t: Ad. fr. n. a. uersuum louiorum.

^r^^ V. 1. Dittom^ Diouem — deiuom (feous. Tribus nominibus non i^ igitur praeter consuetudinem antiquorum numina quae uenerabantur suis nominibus complectendi duo-

bus deinceps uersiculis Salii suum louem dicebant; et, quidem statim initio Diuom Diouem, i. e. Caelum louem, dignitatis praeconio ita geminabant, ut lanus Quirinus

luno Lucina Diana Lucina Oolôg ÂitoXXuiv IlaXXag l4dîjvrj gemino nomine dicebantur. Diuersi generis est cognoroen attributi loco additum, ut luppiter Lapis, I. Fulgur, I. Terminus, I. luuentus. Nec uero dubium est quin in iis louiis qui interierunt uersibus plura fuerint louis nomina. Diuom caelum, abl. sub Diuo i. e. sub loue Hor. C. I. I. 25; Stat. Theb. 11. 404; .';? Ou. Fast. m 26 (sub loue pars durat, pauci tentoria ponunt); hic in accusatiuum declinatum. Si Varroni credimus, nominatiuo singulari dictum diuom. Varro L. L. -y- V. § 166 "Hoc idem magis ostendit antiquius louis nomen; nam olim Diouis et Dies- piter dictus, id est Dies pater a quo Dei dicti qui inde, et Dies (?) et Diuum, unde '% sttb DiuOj Dius Fidius. Itaque inde eius perforatum tectum ut ea videatur Diuum, - '•*.« . id est caelum". Sed tamen uel illud, quod apud Paulum Festi p. 71 Verrius Flaccus, et eo auctore Pseudo-Asconius ad Cic. Verr. I. 51 nominat, dium uel hoc diuum ;k- quis affirmet esse uoces ueras et non a grammaticis iictas? Quamobrem quoniam ita sub Diuo dicitur ut sub loue, Diuo illud puto esse a recto Diuos, praesertira cum neutrum genus a nominibus deorum alienum fuisse videatur. Itaque Caelus, die quo Neue P416 ' et Georges s. u., non caelum, dei nomen est apud Ennium et Ciceronem et Seruium. Accedit quod Diuus pater, quasi pater caelestis — cf. epir. Jeinaw^g Hes. (de quo

. .,. , ; y^ - ,

r^, vocab. Preller I. — idem fnisse disp. Myth.' 55 annot ) niaetitr antiqnissimomm Roma- norum religionibus qui luppiter. Cuius rei exempla, sed non omnia certa, nominat Preller Myth.' I. 56. II. 213'); 141.; idemque acute conicit ex uerbis Varronis ap. Augustiuum C D VII. 3. p. 277 Domb. et Tert. ad Nat. I 10; qui loci non dabium est quin ad nomina quaedam indigitamentorum pertineant; cf. lordan ad Preller MythJ' I. 197 Ac nescio an Diuus Falacer Varronem L. L. V. 84. VII 86 — '). ipse pater ap. — cuius nominis ueriloquium temptauit Buecheler Umbr. p. 156 in numero tre- centorum illorum louis geniorum sit referendus, qui fluuii deus, quoddubitanter posuit 1 -SiV lordan ann. ad Preller M.' II 143, fuisse non potest; quod si fuisset, Falacer esset •' ';-' nomen fluuii, nullus est. Ut Diuus Pater, ita addito suo ^.'^'- qui luppiter appellabatur > cuiusque genii louialis cognomine; uelut ap. Aug. C. D. VII. 11 luppiter Rnminus, qui ab Umbris alio nomine datiuo casu dictus est Admune luue patre i. e. Diuo Patri Alimoni. Et in tab. Iguuina VI. Diuos Grabouius idera est ac luppiter Grabouius; ibi enim scriptum est et luve Grabovei buf treif fetu et Di Gra- bovie uocatiuo casu multis locis, quod scribitur etiam Dei Grabovie. Et haec hactenus de Diuo, louis nomine. Eundem louem cura diurni caeli splendore cernere uiderentur Romani, facile est ad intellegendum cur Deiuom deous i. e. deum diei hoc in carmine dixerint. Nam latinum louem aeque ac graecum et diem siue lucem diurnam et caelum suo numine complexum esse et linguarum et fabularum inuestigatores consentiunt. Romanis uero ipsis Diespiter quasi diei pater dici uidebatur, sic Varro 1. q. d.; Gellius I. 12. 5 "louis Diespiter appellatus, id est diei et lucis pater"; Suetonius de anno romano ap. Macrob. I. 15. 14 "cum louem accipiamus lucis auctorem, unde et Lucetium Salii in carminibus canunt et Cretenses Jia rrjv rjf^iqav uocant, jpsi quoque Romani Diespitrem appel- lant ut diei patrem". Augustinus Ciu. Dei IV. 23 p. 175 D. "Sicut enim apud ipsos legitur, Romani ueteres nescio quem Summanura, cui nocturna fulmina tribuebant, coluerunt magis quam louem ad queni diurna fulmina pertinerent". Paulus Festi p. 75 "Diuni fulgur appellabant diurnum, quod putabant louis, ut nocturnum Summani". Idem p. 71 "Dies dictus quod diuini sit operis siue ab loue eius, ut putabant, " rectore, qui graece Jia appellatur; siue quod aer diurnus dehiscat in candorem". •^•.. Praeter uocatiuum et nominatiuum luppiter et gen. louis et sic deinceps, haec quoque louis fuerunt noinina latina. Nominatiuus *Dius (primo*Dij[eus, ab altera autem forma Djeus graec. Zevg, latine gen. louis idemque pro nominatiuo), gen.

Dioyo(s) Herraae uol. 1884 a. p. 453, Diouis (qui etiam nominatiui uice functus est). Eae formae praeiecta 'ue-' particula faciunt VedTus Mart. Cap. II. p. 141 Eyss.; gen. et idem pro nominatiuo Vediouis Deecke Etr. Forsch. IV 69; locatiuus exstat in hocr sub Dtu (media uocali per ovvexdQOiitrjv producta); item a recto Dlus dictus est flamen DTalis. Producta autem T est nominatiuus 'DTos DTus, gen. DT (Dii): cuius abl. DTo exstat in hoc sub Dio. Id nomen Romani usurpabant cum iurarent per louis genium, quem nominabant Dium FidTum Plaut. Asin. 28, gen. DT Fidi Varro L. L. V. 52 (nam cod. Cassin. coll. a Wilmanns ap. lordan Topogr. II 5 sqq et a Keil ap.

Hauet MSL IV 236 hoc habet 'di fidi'), dat. Dio Fidio CIL. VI 567, 568. [del] 4: Denique nomin. DTuos, de qao louis nomine mentionem fecimus, quod discernendum est a deiuo deo et diuis dTs. Deriuata adiectiua dialis et diualis cum proprie

' -nr:^.

' '': xl

• X ^*--.s- -^.' •.i^:'-§K--:;r: g/:Vl

ea significarent quae uel ad louein uel ad diem et lucem pertineient, tamen a glossa-

rioraffl scriptpribus cum eo quod est 'diuinus' confusa sunt. Mai VIII p. 181 ''diualis dius^ dininus", Amplon. 249 n. 86 "diuale, diua diuino". Propius ad ueritatem accedere uidentur haec. Gloss. "Isidori" Scaligeria». p. 676 n. 50 "diale diurnum meridionale" (pro quo uidetur esse legendum "meridiale", ut graece svdiop meridiale est) et per- turbato ordine in editione Hildebrandiana cod. Par. 7690 . 360 (de quo cf. Loewe Prodr. p. 88) "diurnum, diuale". Hildebrand contulit Macrob. VII. 3. 10; item conferri opor- •*•;•' r 75. tet Paulum Festi p. .

•'v.> fCur uerba illa Macrobii: "(Janusjin carmine Saliarideorxim dens canitur'^ infaisa kuius loci carminis Saliaris interpretatione posita esse existimem, dltero excursu eorum quos his commentariis addam, accuratius exponam.]

Deiuom deous scripsi, non diuom (diuum) d., propterea quod diua singulariter dicitur pro dea et diui pluraliter a poetis pro dis quasi caelites, non usitate diuos pro deo; nom. diuos singulariter adiectiuum significat caelestem, ut de loue, et inter caelites receptura, ut Catullus 64.339 de Baccho, eademque significatione inde a diuo lulio in

imperatorios honores collatum. Sicubi igitur diuus singulariter positum est pro deo : in formula solenni "si diuo si diuae" et Liu. 7. 26; 8. 9; 25. 12, et Septimius Serenus falsa imitatione ap Ter. Maur. 1891 uoc. diue, ibi scriptura falsa et recentiore positum est pro deiuo (deiuos deiue). Deous — dious, dius, diei nomen, in gen. sg. declinatum, u. p. 28. Hoc loco per sy-

nizesin monosyllabum, ut.a Plauto usitate dicuntur deo eo diu, u. pp. 6 et 35 . — Cum esset in cod. F deo(s), quae forma quibusdam exemplis perantiquis o pro ou uel u posi- "' • \^ii ' / tae, de qua re mentionem feci p. (5., quodammodo probari uideretur, aliquamdiu dubi- taui an liceret cod. F scripturam retinere, praesertim cum auctor esset Suetonius Aug. 87 ed. Roth, eoque auctore MariusVictorinus p. 9. 4 K "diuum Augustum genitiuo casu huius domos meae per o, non ut nos per u litteram scripsisse". Sed Suetonii uerborum traditorum fides est controuersa, si Ritschelio credimus Op. IV 169 Oudendorpio teste "in optimis codicibus Suetonii" scriptum esse domuos. Quod utut est, cum lectio esset ambigua, satius esse duxi, in carmine Saliari, tam antiquo monumento latini sermonis, restituere principalem forman dious (deous). Nam hanc genitiui terminationem -ous aeque esse principalem atque illam -uos, declarant linguae cognatae cum aliae tum italicae; osce gen. sg. est catrous, umbr. trifor; de qua re egit loh. Schmidt Kuhn. Ann. XXVII 300. Id autem -ous, cum diphthongus -ou-, ut solebat, in simpli- — — cem souum coisset, factum est us. Quam terminationem ex u i s contractam esse nec Ritschelio Op. IV. 1. c. nec Buechelero declin. ed. W. p. 61 asseutior. Primum quod ne- gandum esse censet Ritschelius 1. c. ueterem linguam SENATVS forma ullo certo exemplo usam esse, id refellitur his testimoniis: C. I. L. I. 1166 de SENATV* .sententia in titulo Bellieni inter a DC et DCLXIV scripto et CIL I 1149 in titulo Corano

...... duomuires de SENATVS sententia aedem faciendam coerauere . eis-

demque . probauere; quem titulum non multo posteriorem sexto saeculo esse, du- — omuires in nominatiuum per es declinatum satis declarat; et SuUanis quidem temporibus esse anteriorem Ritschelius ipse affirmat Op. IV.. 138. Genitiuus in -uis desi- nens nullus est in titulis liberae reipublicae; genitiui in -I quartae declinationis exstant,

^H.-<: -;fere eadem aetate qua illi quiin-as desiaunt scriptirSENATIquinquiesi. 547 a;b; 549; yi99; 200; priore parte saeculi VII, et LACI I. 584 in tit. inter a . DCLXXII et DCLXXV scripto; sed haec senati laci quoniara heteroclita sunt, ut nihil pertineant 4d eas quas quaerimus ueras formas genitiui quartae declinationis, nulla eorum ratio potest Eaberi. —VOS uero antiquius, quod exstat ter scriptum in S. C. de Bac. SENATVOS et faliscum ZENATVO 17. 3 Schneide/. Verum tamen his duobus exemplis non modo non efficitur ueteres IVtae declinatiouis —OVS sed numquam genitiuum per fecisse; etiam^"*^ .:.^. inde ab omni in libris si a incertis "h.X' cum tempore latinis, paucis iisque discesscris, geni« ^: tiui huius declinationis in — Us cadant, non dubium est quin etiam autiquitus — tts urf — vJiJ^i-i^ potius ous usitatior fuerit quarta declinatione genitiui termihatio. Et in titulis anti-^%^' quissimis casu accidisse putandum est ut nuUa huius generis inter tam pauca exempla •^'!^^ — ' uetustatem ferrent. Neque enim us genitiui terminatio per contractionem uidetur essQ, ;** ^^ facta. Certe non ex — uus, quae nec antiquitus fuit genitiui terminatio nec contrahi-^r'' tur nisi interdum semone uulgari; plerumque geminatio litterae V retenta est ea qui

litteras : dem uoce quae exprimeret mortuus irriguus uacuus. Ac ne ex -iiis qui- ; dem, neque enim contrahuntur luis ruis fluis minuis, Illud enim —uis inde a prin- — — cipio debuit esse u correpto, siue factura est ex euos — ouos uos — cf. de *neuo

— • de *nouo deuuo, *seuo8 souos suos et huius libri p. 23 sq. siue ex uqs principali terminatione; cf. gr. ix^vog og^Qvog; uam dgvog Hos ilvog (Z> 318 sunt secundaria et nominatiui formam themate imitantur, uere docet G. Gr. Gr. s 341. Siue quod — Meyer — § denique — uis per awexdgo^i^v natum est, gen. uis ita est ad dat. ui, ut gen. gruis suis louis ad dat. grui sui loui. Antiqui quidem ipsi putabant — us et -uacrursus-uis et -ui inter se apta et coniuncta esse, nam Varro et Nigidius teste Gellio IV 16 patri- • um casum per — uis pariterque datiuum per — ui fecerunt; Caesar in libris analogi- cis ea quae essent huius generis sine i littera dicenda censuit ad eiusque auctoritatem se applicauit lulius Romanus ap. Charisium p. 55. 1 K. Quintilianus I. 6. 27 haeret in ambiguo.

V. 1. Pote(m) acc. sing. atributura est et illi Diouem iunctum Nom. sing. potis, inde a Catulli aetate pote^ qua cum uerbo esse' qua sine eo, similiter ac satis praedi- - catum esse solet, et iam antiquitus declinari desitum est. Verura tamen fuisse cum de- clinaretur indicio est nom. plur. potes traditus a Varrone de augurum libris L L. V 58 diui qui potes pro illo quod Samothraees &eoi dvvatoi. Inter omnes, opinor, constat hoc esse idem uocabulum quod goth. nominat -fat)s et pariacognatarum linguarum, quae dominum, maritum, praepositum significant, ut appareat ea primo significasse id quod 'potentem'. Ea uis principalis, si uere coniecturam facio, in carmine Saliari exstat, posteriorum usu et sermone pauUuium mutata est et quasi imminuta. -. ; V. 1. Cante metro cogente retinui; nec desunt exempla prisci sermonis etiam in , nasalibus litteris huic asperitati indulgentis, lam Corssen docuit mediam uocalem esse " ex his elisam: *monestrum monstrum mostrum, fenestra fenstra festra, *manu-ceps *ma-> facta esse nucipium *manusuetus *manuluuium, quae mancepsetc At *breuima *brouima ,-

brttma ex alio genere est; postquam enim colliquescens semiuocalis uocali sibi uel co- t gnatae iusedit, ea dictio coutractionem, non syncopam pas^a est. Corssenianis exem-

•'.«•'.«r.v '• n'V5 plis.sQQt quae possint addi, ut *priuigenu8 ^priuignns^ sed non\)mnia sine aliqua ambi- guitate, propterea quod non potest in uoiuersum constitui, quae scripturae omissiones ad uocem pertineant. De hoc genere Sittl, die lok. Verschiedenh. d. lat. 22 Spr. p. sqq. t?4^tt^ copiose.ut solet, disputans, iure iudicat cum miilta exempla breuis uocalis omissae scriptione, etiam praeoestina, tum omnia fere longae, tamen uoce eas uocales non suppressisse. iis iudicium ut t^f^ pPQuocirca qui legent relinquo constituant, ex quibus eorum quae enu-

. meraturus sum mediae uocales aut nasali littera non modo "r^'/.'^ praecedente sequente scrip- -p .'Ttora omissae, sed etiam appellando elisae esse uideantur. Quod par est, quoniam de 3^.'- antiquissimo carmine quaeritur, non fere descendam ad posteriorem latinitatem. Oinuor- sei S. C. de Bac. unose Pac. Non. 183. 20*unuorsum unorsum Lucret. IV\ "4 ..• *unvo(r)8e ap. - undecim contulit Lachmannus. Pescnia CILI. " 262, quocum undeoctoginta I37(r=Pe- ' ip- .8cen(n)ia?) Licnia 892 Popnia 1062 (= Pupinia), quod dicit Ritschl Op. IV 173 hoc ita i^;^^', ad similitudinem tuscae uocis scriptum esse, id argumentis non satis connrmauit. 3. 1.L. 1. 99 Gar. 640 Lamna Horatius C. II. contuli Gem. V. ^*,:^r' Gemna 2.2.; quocum DiflF. 94 umne Laeuius fr. cf. dom- /^:*: p. umbr. pelmner kumne nomner; domnio 22B,

-/_ ^ nus sermone uulgari. Si L. Muellero de Q. Enn. p. 225 credimus, Ennius sic scripsit; .? /-. "Virgnes nam sibi quisque domi Romanus habet sas", quod Vahlen 103 Virginis., auc- '*'• tore Lachmanno ad Lucret. VI 1067, qui Ter. Eun. IV. 3. 12 "uirgnem quam erae mu- ' - tat in "uirginem erae quam". Oscam uocem, non latinam refert, ut Ofdius I 1287, sic^ Nums(ius) Gar. 2017; cf. Osc. Nijumsis Zv. I. 0. 57, gen. Niumsis Zv. ibid. I et cf. illa \^ Vicesma autem CIL 187 latinam priscam uocem scriptura reddere arbitror; quae sine syncopa s et m litteras iungunt: 'dusmo in loco' ap. Festum, 'triresmos col. Rostr, 'casmillus Casmena' ap. Varron., 'cosmis' tit. "Dueni"; ergo ex syncopa non cogitur praenestinum, quod suspicatur Ritschl Op. IV 485*), esse hoc uicesma. Sumo est a *susemo *susmo, cuius perfecti principalis forraa exstat ap. Liu. Andron. 37 B su- remit pro susemit; cf. sus-cipio sus-censeo sustineo. De praenestino iIlo[Njumtoriai CIL I 122, de quo u. Sittl 1. c, et de hocnummi cuiusdam Arimn[um] i media suppressa uoce, an scriptione omissa sit dubitat Ritschl 1. c. 485 sq.; non debuit dubitare de Pro-

C I L . I si sic est saturnius Naeui Priscian. VI 232. 5 H sepnais 57, quidem legendus ap. ; "endocedit prima|Cereris puer Proserpna"; malo enim uti lectione cod. L.puer Proserpina, ::: quam reliquorum, ubi estProserpinapuer, ordinem secutus legere: prima incedit Cereris

:,. .' I Proserpina puer, quod habet duos barbarismos: primum Cerris disjUabum nullo exemplo, — nisi osca Kerriai Kerriui ad enuntiationem latinam aut !:;..'. quisforte putat aliquid pertinere,— fS' ' cerri tus, si uere id Corssen 11 . 539 a Cerere deriuauit, ad Cere rem declinandam; tum

- a Naeuio u Liuius Saucta Saturni filia re- '/.: puer producta littera, quam corripuerat: puer |

gina, ut non dicam hoc Piauti cum synizesi Prisc. VI 231. 22 H dolet hic puellus sese - V uenum diicier. Sed redeo ad cetera . Benuentod in nummo perantiquo C. I. L. .1. 19, -: cf. benficiura Ter. Eun. 149 et Phaedrus" L. Mueller ed. in . "semper p. llBquomodo i V uersu incomposito Gar. 1646, item saipisiime Gar. 559; decmus C. I. L. I 821 gr. u. VI Naeuius Bell. Pun. , 'ty- etiam Jixiuos Dittenberger Hermae 283, 296; minstratores

'"^' fr. 35 B cf. osc. sed etiam sic recitari minlstratores. Haec . (MM..), minstreis, potest ^y:: exempla tam rara ac dispersa, quae undique ex antiquioris sermonis monumentis con- ^X, quisiui, tamen confirmant id quod posuimus. Longam autem uocalem in nullo titulo .W\:: 5

•.tV->.!. '- Sr?'»,w

' - - " " " ' ^ - • "-'''" v->-/''

-^^ ^'':A ; r • • ^ ,tkri . .'•'.' •^'S^i..»" ;'''< -'„'-"" -". '** "•<. ^-ii^.-' • r-.v.-

et rtr/f".'' liberae reipablicae ita omissam inueni nt ea omissio ad appellandi asperitatem non ' :ii'". ad scripturae compendium pertinere uideretur. 'Sins' et 'sers' in c. Aruali corrapta ' - - ,^^; esse iudico, quod alio in libro exponam. ''"^'J-'^ 't ''^'^iy^' :;'-

•' f •" " *.' -. ''''- .r...''^! - , . •• « . . , . . . ^i,.. .-1

- : . -- .. ft . V. 2. Deiuom deous 8up(p)licate i. e. deo diei supplicate. Supplicandi uerbum accusatiuum regit in Digestis et ap. Ammianum. Idem Priscianus praecipit 1. XVIII p. 276. H. Datiuum inde a Plauti- aetate asciuit hoc uerbum; sed etiam prisco more* cum accusatiuo coniungi id potuisse exemplum est Incerti uersus ap. Priscian. XVIII p. 316 H. 'elatis manibus Priamus supplicat Achillem'. Similiter baec uerba, quae post datiuum, prisco sermone accusatiuum quoque regebant. Ennius teste Seruio ad Aen. X. 10 'Quis te persuasit' quod imitatus Vergilius dixit: 'hos suasit'. Plautus, qui pro illo 'a uobis peto' Curc. 148 dixit 'vos peto atque obsecro', Idem Bacch. 1143 'te condono'. Id. Amph. 257 'ignoscamus peccatum suom'. Terentius Phorm. 947 'Argen- tum quod habes condonamus te'. Id. Eun. 977 'quem praestolare'? Lucilius ap. Non p. 326 'tu qui iram indulges nimis'. — Festus p. 309 M. "sub uos placo in precibus fere cum dicitur signiiicat id quod supplico" ('supplicio' cod. Farnes.) et p. 190 "ob uos sacro in quibusdam precationibus est pro uos obsecro, ut sub uos placo pro supplico"' Cum nihil sit quod dubites quin uere Verrius hoc dixerit, putandum est primo dictum esse subplaco ab eadem stirpe leuiore, cuius sunt plac-ere et plac-idus; quod uerbum quidam ducunt a plicando nulla nec ratione nec sententia, nisi forte quis opinatur a^hoc pertinere lacerum illum serpentem ap. Verg. Aem. V 279 nixantem nodis seque in sua membra plicantem! Primo igitur sine dubio fuit in carmine Saliari subplacate vel et — potius suplacate, in codd. quidem Plautinis Terentianis constanter scribitur suppl. , non — ostendit Assimilation in d. 15. — Si subpl , quod Dorsch, Comp. p. uere, quod quidem peracute, Bugge Altit. Stud. p. 15 dicit Umbros suboco dixisse pro *subIaco

/ placo, diuom Grabouium' (Sic!).

Ad II b. louiorum uersuum.

V. 1. Quome. Cur ita legerem supra p. 6 rationem reddidi. lordan Btr. p. 118 legit qunne (uel qjjne). Uocem ficticiam! Quani ducit a "]^ka", inde 'quo', a 'quo' 'qun-ne', quod qua uia prouenisse opinetur non liquet. Certe tamne legitur ap. Fe- stum p. 359 M., non *tanne. Umbrorum autera ponne pone pune puni et oscorum pun pon a quonide probabiliter ducunt Breal tab. Ig. p. 221 et Buecheler Umbr. p. 185; sed latini sermonis antiqui lege -nd- mediae ad -nn- uenire non solent. At enim 'dispenno' 'disteunite' apud Plautum inueniri dicit Fleckeisen ep. crit. ad Ritschelium p. XII. At mira haec sunt ac singularia. Ac ne qume quidem aut cume in carmine Saliari antiquitus scriptum esse potuit. Nam quod Ritschelius Op. IV 765 negat qu- pro cu- uel quo- ante a. circiter DCXX usitatam fuisse scripturam, id monumentis titulorum satis comprobatur. Aliud est enim quod antiquitus coppa ipsum pro qu po- sitam cuias rei anum exstat tit. u. m. est, ezemplum qoi "Daeni", de qao Badchelor »^- Rb. XXXVI 236, aut pro C: 'Luqorcos' 48 Schn., 'Aquti' 176 Sclm. lam uero nec per qum nec per cum scriptam coniunctionem in titulorum monumentis exstare ante octauam . urbis saeculum ostendit Bersu Guttural. p. 43'). Inde a medio octauo saeculo qum ^^t cum usitatiora. Varronem coniunctionem scripsisse per quom, praepositionem per TOum coniecit Usener M. Rh. XXIV 103. Quod aeque incertum est atque illud quod coniecit Wilmanns de Varronis 1. gr. p. 214 a Varronis doctrina sumpta esse baec

uerba Terenti Scauri p. 29 K "per C cum aduerbium erit temporis" et q. s. . Verrium Flaccum coniunctiouem per qum (ut legitur Quint. I 7. 4, 'qum' A 'quom' Bn, ubi minus probabili mutatione et Keil et Meister 'quum'), praepositionem per cum scripsisse,

acute et probabiliter couiecturam fecit U. ener 1. c. p. 112 adn. 18. Plura de bac re gramma-

ticorum testimonia conquisita dedit Claussen Quaest. Quint. p. 370 et Brambacb Zur Neug. d. lat. Ortbogr. 223 sqq. Quome ultimam corripuisse intellegitur ex forma decurtata quom, nam -e finalis longa latino sermone corripi potuit, deponi uon facile potuit. QuHm producta esse uocali coniecturam facio ex ratione metrica, quod sic ponitur Plaut. Trin. 342 "Sed ego hoc uerbum quom illi quoidam dico, praemostro tibi"; nam hiatus post breuem monosyllabam est grauis atque insolitus; sin monosyllaba natura longa positione ante uocalem corripitur, hiatus est nec grauis et legitimus. Ergo quHme ipsum quoque fuit longa paenultima. Idem eiiicitur hac originatione, ut opinor, probabili. In linguis italicis antiquae declinationis pronominalis hoc exstat exemplum umbr. pusme a *quo-8mai datiuo casu = cui: Buecheler Umbr. p. 215; similiter colli- gitur factum a (t-a-smi aut t-a-sma) *tasme, Bopp. Gr. Comp.' II p. 146, tame Fest. p. 360, tam; *tosme *tOme (tusme Stolz Gr. lat. p. 216), tum; idg. tesmod scr. tas- mat palaeoteut. derau; idg. tosm^d goth. |>amma Burghauser de declin. nom. p. 19. Similiter idg. locat. k^osmi (aut instr k^osma) lat. *quosme quome quOm. Cf. dusmod (d addidi mefcri causa) Liu. Andr. ap. P. Fest. p. 67, dumo, *pri8mus pael. prismu 11. 1. Zv., primus; -resmos col. rostr., remus. -remis.

Leucesie. lure Schweizer-Sidler N. Ann. 128 p. 43 "Namentlich Leucesie diirfte >3,. nicht ohne weiteres wegzuraumen sein"; cf. Corssen I. 367 et Fr. Stolz Gr. lat. p. 147. De -eu- agit lordan Btr. p. 30. Eadem figura est Soresios (fortasse pro *Sorre8io8 Buecheler comm. Momms. p. 229) Praeneste Ga. 525; et Toitesiai tit. "Dueni". Ac ne gentilia quidem nomina ita figurata, de quibus lordan 1 c. p. 104 sqq., ab hoc genere segreganda esse censeo, quippe quae aut adiectiua primo fuisse aut ad formam adiectiuorum antiquitus eflficta esse uideantur. Lucetium ap. Macrobium S. I. 15. 14 po- tiu8 credendum est dici pro antiquiore Leucesio, quam Leucesie pro Lucetie; quia Lucetius, ut pluribus locis tradita, posteris magis cognita est forma. Quod si ita res 86 habet, Leucetios ap. Mar. Victorinum 12. 18 K. de carmine Saliari sumptum esse non est^-veri simile. Etiam Th. Birt M. Rh. XXXIV p. 2, qui Leucesie in c. Saliari

legit, ostendit ab boc distinguendas esse gallicas formas Leucetium et Loucetium.

Leucesie. Synizesis in thesi talis, quales hae: carm. Sal. fr. I omnia; II a deos;

Plaut. Trin. 836 otio; 839 filio 236 omnium. Catullus in graeco nomine 64. 336 Pe-

^' -fci •• - • •• - --, . cvj.:- :\ , -••-:•• ,- •,"•*'<' . \ian r>iilllB aanarnB miilfa nnnniiicifo VioKof Al.A1 Rao1fa1<1 Aia T.ai leo, cuiuB generis multa coaquisita habet Saalfeld, die Lautges. d. gr. Lehnworter p. 101 sq. — Hoc geuus coQtractiouis frequens esse in extremis colis Saturniis alia

commentatione demonstrabo. v •"'^:"ri'^v!<^

. V. 2. Tremonte scripsi, non tremonti, cum -T brevis et extrema in -e inde ab antiquissimis temporibus mutata sit, ut *mari n. sg., mare C. Sal. II b; *manT loc sg. 1:%^^ loc. ' Henry gr. comp. p. 226'), mane; *k*osmT sing. (quod magis crediderim quam esse .';= instrumentalem C. Sal. II b. — Tremont scribit lordan Btr. 222. Sic k^osma) quOme. 1 -^^ quoque erit Saturtiius uerus: prai ted tremont quotquot. Sed iniuria et contra ueram rationera lordan 1. c. p. 219 sqq. tremonti damnauit. Valde corrupta sane lectio horum uerborum Scauri libris est tradita, uerum tamen, quod et in Palatino codice et in Bernensi est 'praetexere monti' (p. 28 K) sine dubio potius putandum primo fuisse prae ted tremonte quam prae ted tremont; et in Laeti Scheda Festina (p. 205 M) pretet tremonti manifestam praebet hanc lectionera. Horum testium amborum fidem eo infirmare conatur lordan quod insimulat -i litteram finalem occulte intextam esse huic loco in Bonnensi codice (nam de Palatino tacet) inscitia librarii, Festi autem uerbis fraude Ursini a. 1581 cum Festum typis raandaret. Atqui nulla re haec tara grauia crimina comprobauit. Diffidendum est librariis et editionibus, nec tamen uerba tradita tollenda aut mutanda, nisi aut per se apparet ea falsa esse, aut grauibus argumentis corruptela conuicta est. Quod ni ita egeris, cognitioni antiquissi- mae latinitatis, praesertim cuius memoria sit rara atque tenuis, denique omne funda- mentum subtrahetur. Ac potius, si qua uox uenerandae uetustatis duorum triumue

testium non leuium consensu, quod raro fit, posteritati est prodita, modo ne repugnet indoli ac naturae sermonis, aequi bonique consulere debemus, iramo laeto animo acci- pere. Quid ergo est? Temere lordan, si demonstrari non potest Italos numquam dixisse tremonti; iure, si potest. Quod tantum abest ut possit demonstrari ut contra Bugge K. Ann. XXII 393 ualde probabilem fecerit coniecturam, cum Italis commuuis sit -nt 8 p. pl. terminatio, Volsci Osci Paeligni Umbri etiam dixerint -ns, eius uarietatis

causam fuisse quod Itali habuissent et -nt et -nti 3 p. pl. terminationes. Similiter

Schleicher Comp.* p. 668. Idera, sed diuersa ratione, dicunt Bergk Op. I. 522 et eius auctoritatem secuti Bruppacher Osk. Lautlehre p. 74 et Enderis Osk. Formenlehre p. XXVIII. Buggio assensus est G. Meyer Ann. Gy. Austr. XXXI 123, is sic statuit: "dass der Unterschied von primarem -nt und secundarem -ns in der Dialekten doch obne Zweifel eine noch auf italischen;! Boden verhandene Verschiedenheit voraussetzt, und dass man darin nicht eine Neubildung der zu -nt unterschiedslos Zusammenge- fallenen beiden Endungen sehen kann". Nihil hercle proficit lordan quod dicitp. 221: "wenn auch Bugge dieselbe (die Primarform) auf italischem Boden aus -nti entstehen lasst und sich dafiir auf 'tremonti' beruft und nur auf dieses berufen kann, so ist diese Berufung ebeu hinfallig". Vana enira levisque ("hinfallig") fides huius 'tremonti*

ita demum erit, si uana illa a lordan oblata crimina fraudis et inscitiae erunt com- . probata. Nunc autem lordan per orbem circumagitur, qui ut demonstret 'tremonti' falso scribi, negat talem uocem in latino sermone umquam fuisse, rursus ut demonstret eam numquam fuisse, dicit sic falso scribi.

x.^

.-«i-v»^

/t- Sed illa graoiora. Priinnm qaod restat obsctiritas adhac^ndn discussa illius -ns, quae terminatio unde orta sit, non satis est exploratum. Adde quod certe terminatio-

nes secundanae per omnia praesentia latina uidentur serpsisse. Quarum quae ratio . *rx» fuerit ad primariam -nti et si qua alia eiusdem generis potest indagari, ad liquidum non perductum est. Sed, quoquo modo res se habet, non licet nodum quera soluere ratione non possis, desperatione rumpere^ ut id quod a duobus auctoribus antiquis non obscure traditum sit quasi ui ac per calumniam sua sede pellas. V. 2. sc. sunt. Omissi in enuntiatis relatiuis uerbi esse -*.&' Quotquot ubeique exempla etiam in priscis poesis latinae monumentis ex^tant. Plautus in Amphitruone

. 575 '^^y>. u. 573 Loewe et Goetz resque uti facta dico; u. optas quae facta. Duriorem " *^.v uero ellipsin habet hoc antiqui precationis carminis de augurum libris a Varrone tra- V ditum L. L. V. Huic condicio- ^- 58 diui qui potes (sc. estis). generi finitimum quod '^ nalis enuntiati copula omissa est in hoc legg. XII tabb. fr. ap. Gell. XVII. 2. 10 "" > Hertz, cf. Bruns F. I. R.^ p. 16: "Post meridiem praesenti litem addicito. Si ambo esto". ; praesentes, solis occasus suprema tempestas Deiueis codicum sed haec iiix est /- scripsi uestigia secutus; forma habenda principalis. Primo fortasse fuit deiuoi (deiuoe) aut deiuos. Sed quoniam ignoro quid fuerit primum, satius esse duxi eo loco consistere quo codicum uestigia duxissent. V. ad p. 22*).

Ad fr. in., uersus Martios.

Pilumnoe poploe non potest nominatiuo casu pluraliter, quod opinatur Neue' II. p. 95, dictum esse. Nam ex uerbis Festi (p. 205 M.) et ex ipsa re satis ijitellegitur unum dici populum,' Romanura. Afri senili latini sermonis actate populos eosdem atque homines dixerunt, quod ostendit Sittl die lok. Verschiedenh. p. 108 sq., cf. Rossberg Woelffl. Arch. V. 151; Martianus 995 heroum populis pro heroum caterua. Tamen si quis ex eo coniciat antiquissiraos Romanos hoc pariter dixisse, uereor ne magna temeritate iudicandi atque adeo tarditate ingenii esse uideatur. lam uero[^pilumnoe poploe monosyllaba terminatione -oe cum metro Saturnio non satis conuenit. Neque enim licet sic uersura scandere: 'piluranoe *p6ploe', quod rauta cum r in nec facile liquida I[ aut priscis carminibus non faciunt positionem, piluranoe poploe

nec ita: ^ . . forraa, si fuit, ^ II poni potuit, pilumnoe popI5e || ., quae umquam quod incertum est, fuit recentior; certe nullum tale colon exstat inter ceteras carminis Saliaris ^ reliquias atque uix inter ceteros, quotquot posteritati proditi sunt, Saturnios; etiam

hoc: ^ • • • formae est recentioris ac cuius nullum pilumnoe poploe || ^ secundariae, est exemplum inter carm. Sal. reliquias, ut non sit ueri siraile hoc colon sic esse feri- ' endura. eiusdem coli Saturnii haec uerba esse ex "allittera- ;! Atqui 'piluranoe poploe'

- , . tione" in editione Saturniorura ,. apparet, quod exponara. ; Relinquitur ergo ut sic feriamus: piluranoe poploe aut sic: pilumnoe poplde. Illius ^i ratio . terminationis -oe disyllabae et breui ultima inueniendi nulla est neque in latina -Vv lingua neque in cognatis.

.fi.'. .-- ^•^•r-'V'.-'"--- '• ^'--' .:^^m';^^^--'irm^mw. lam aideamus de altera. Ac primum quaeritur quo casa sit. Nominatiuam plu- ralem ab hac quaestioue ob sigDificationem esse segregandum, dictum est; nec potuit in -oe cadere. Ac ne genitiui quidem haec terminatio esse potuit. Nam cum constet locatiuum in -i officio thematis desinentem, qui secunda declinatione genitiui fungitur, — uocalem, siue o siue e fuit, ea declinatione non producere, ne adsimilatione quidem quam dicunt hodie uulgo analogiam — huius ordinis nomina genitiuum in -01 facere .:h^ ' potuerunt. Restat igitur datiuus. De quo ita agemus ut themata in -ft et -e et -o >V% ' desinentia, quoniam pariliter fere declinantur, coniunctim comparemus. Ea tribus mo- .. dis in datiuum declinantur. Primum genus est locatiui nice datiui fungentis. £1. '^ avToi G. Meyer Gr. Gr.' § .350; hib. tuaith, umbr. pople, popli a *poplei aut *popIoi,

- osc. Abellanui i. e. Abellanoe, lat. terrai terrae. Num etiam populoi Mar. Victor. ^ - 12. 1 et 17. 20 K in hoc genere sit referendum, eo magis incertum est quod nescimus .' utrum disyllaba sit terminatione, an monosyllaba. Accedit quod hi loci, ut parum integri et perturbati, dubia sunt fide; illa uero 'cameloi' 'caproi' ap. eundem p. 24. 5. K nihil profecto ad rem iudicandam ualent, quod ostendunt Buecheler de declin. ed. W. § 272 et lordan Btr. p. 241 sqq. Alterum genus, quae uera et indogermanica sunt datiui terminatione. Ea terminatio ubi cum extremis iis quae dixi thematis

concreuit, hae natae sunt terminationes secundariae et monosyllabae : -aj -ej -oy, quod satis cognitum est. Gr. ^ovlai dd/aiDi D. I. 3007, auest. mil)rd,i, hibern. fiur e *uir-u pro *vir5ji, goth. daga, lith. vilkui (a vrkojt Brugman Gr. I. § 148), lat. *fidei fide *Mu- tutfij Matuta Buecheler 1. c. § 263; *duenOi duenO in tit. "Dueni" (lego enim sic: 'dueno inem', u. p. 29). Ad haec duo genera accedit in quibusdam linguis tertium eorum quae sunt figurata productius grauiusque terminatione disyllaba. Goth. gibai (-ai ex -oi, quod ex Oi, hoc autem fortasse ex al) di^yllabam huius generis terminationem contraxit; latine fidel Ennius; terral frugiferal Id. ap. Charis. 19 K. Quemadmodum scr. senayai, item lat. fidel terrai uidentur terminationein datiui geminasse. In hoc genere forsitan

referre liceat illa ap. Mar. Victorinum II. q. d.: populoi, romanoi, ut sint populoi, romanor, certe non dubito quio ex hoc genere sit id de quo agitur: pilumnOe poploe, quod uarietate scripturae posterioris est pro antiquo pilumnOI poplol. Quod possis sumere ductum esse a uetere terminatione datiui disyllaba -aie, quam credo exstare in scr. agvajia (cf. Whitney Gr. Scr. § 327, aliter Schleicher Comp.* p. 554 et Bartholomae altiran. Dial p. 95'), quod latine oportuit esse *equOie, inde equol. — Sed magis crediderim hanc datiui formam factam esse per adsimilationem uel analogiam. Cum euim essent latini datiui in -0 et -& et -e desinentes, cum essent etiam terminationes cognatae similesque quae idem significabant -al -el, consentaneum fuit eadem forma datiuum in -01 quoque declinari. Hanc enim rationem poni oportet: dat. = sg. -a, -e: dat. sg -o dat. sg. -al, -el: dat. sg. -01.

•\.-j.. .,.;" ' » ,' *

''--.l • -* - : ^ o.... - .-.....^.i, ,.:. . '^iv ./-. ::.-'..-':!- >• x'.-: .-1- *•. «^i^ . -

• - - • ..- : , '-- , ^.^^ '.,-. .-J: -j.^,:^...;ff:H--*.>^V>'-,..;^..y* V*^i£;5>^<'\'•. -^'.••< ;- ?;s-.^!r«,;>»^ -.?•--•,•--• .. : ^i'X--yf ...... ^ ?.-.-- .»

f . -.\ -^rr^-:;^^ ..-V; -'-^-^rv ...i..^^ , v.,--- ... '. . ;-,•. .vy^

• • • • - • -.' . - v-:-'^-'- ,. , '- ' '. ./,-'• ^•^»^'.-' * •- • - -, :':.'~^ ;' -'^,^

- : . S'

'<'-,

: r

Bxcursus I.

de lano Sole.

Antiquissimum de lano testimonium est Lutatii Daphnidis, qui libertus fuit Q. Catuli, eius qui a C. Mario mortem sibi ipse consciscere est coactus. Is Daphnis lanum Solem esse dixit. loann. IIII. 2. 8 Lyd. de mens. p. 52 B (p. 14 R) "OyB f4.rjv ^ovraTiog "HXiov ^lavbv uvai xb (scil. vo/ui^ei) naQa e(p ixaxiQag TriXrjg oQxeiv, dvttToXrjg iatog xai dvastog. Post eum Nigidius Figulus ap. Macrob. S. I 9. 8 latiaum lanum eundem esse uoluit atque graecum ApoUinem. Pro Sole lanum habuerunt etiam physici uel platonicae sectae uel stoicae, ut M. Messalla ap. Macrob. S I. 9. 14, cuius uerba, cum ad alterum excursum peruenero, explicabo; ut lamblichus, siue alius fuit platonicus^ cuius doctriiiam Macrobii auctor ap. Macr. S. I. 9. 16 latine reddit. Hi solem mundi rectorem esse Solem ab Ro- putabant. Inter recentiores antiquissimis— manis lanum esse habitum putant Buttmann Act. Ac. Berolin. 1816 17 p. 127 sqq. (= Mythol. II 70 sqq.), GerhardGes. Abhandl. I. 311, Preller Mythol.» 1 167 sqq. lordan Btr. p. 224. Huic sententiae finitima est eorum antiquorum qui lanum eundem esse atque Solem et Lunam dicebant et in hoc uno utrumque exprimi numen (Macrob. S. I. 9. 5). Inter recentiores Georges lex.' s. u. Boettigeri auctoritati se applicans lani bifrontis hanc duplicem esse potestatem dicit. Quod quominus probem causa est quod lanus utrumque os gerit uirile, Luna Romanis semper erat dea. Sunt qui putent lanum nihil aliud esse quam deum portarum et principiorum. In- ter antiquos nomino Ciceronem, cuius de hac re uerba sunt N. D. II § 67, inter recentiores Chr. Cauallin, lexic. s. u. et Th. Mommsen Hist. Rom.' 1. 165 ann. Huicseu-

tentiae coniunctum est quod dicit C. 0. Mueller Etr.' III p. 58 etruscum lanum qua- drifroDtem uel Caelum et romanum portarum deum inter se confusos esse in unius numinis potestatem. Chaos, ut omnium primum^ quod dicit Hesiodus Theog. 116, lanum esse, principi- orura potestate ad physicam rationem traducta, putaraut Verrius Flaccus ap. Paulum Festi p. .52 et Ouidius Fast. I lO-S. Etiam fuerunt teste Seruio ad Aeu. VII. 610, ab eundo dictum Marte Gradiuo confunderent hi ratione sane nbu ita qui lanum cum ; absurda usi sunt, quia aeque licebat existimare lanum, si erat Sol, ac Melkarth-Her- culem Marti, ueris deo, coniunctum potestate atque cognatum.

>-':

. 'i ,".- . ' <:'. :;^':. ' 'U*. •.:>'•/•"'. - .!".,'•- •-- .fvtfv--*-^^ : «••^J3^-»^',

Gauius autem Bassus aera lanum esde ^fzit -loanD. Lydus 1. c^ Ô di raiog Baaaog iv rip neqi ^Biov daifiova avrdv (scil. lavov) ilvai vofiiêi, terayinevoy inl Toi) diQog, xai di avrov rag ziav dv&Qib/iajv evxdg dvaqtigeaâi xolg xQeirzoai. Varro^ grauissimus omnium auctor, lanum esse uoluit mundum i. e. caelum, teste

Augustino de Ciu . dei VII c. 7. Inter recentiores Deecke, Etr. Forsch. II 125 8qq.,IV 24 in eandem sententiam subtiliter sqq. disputauit. V^i^^; ': '..«1'^ Restant ex recentiorum numero duae sententiae. Creuzer Symbol. II p. 883 sqq." ta- num facit annum zodiacum percurrentem. Quod uanum esse intellegitur ex eo ipso quod usque ad VII:mum urbis saeculum annorum initia iion ab lanuario.. sed a Martio mense fastis et ritibus ducebant. A Creuzeri sententia Romani quidem solemnibus non mul- > , *1^ tum distat id quod docet Nissen in egregio libro de Templo p. 228, lanum esse deum yi anni in se ipsum reuertentis et significare ipsam notionem primi et potremi, quae et con- traria et inter se relata, per omnem rerum naturam diJBfusa esse. Acute ille quidem, sed minus ad persuadendum apte, quod ne liomani quidem autiquissimi tam praesentis dei uim ita animis concipere-potueruiit ut niliil esset aliud quam ambitus uotio uui- uersa et a sensibus reraota ("diese Gottheit in ihrer formlosen Abstraktion" Nissen 1.

c. p. 229). In tanta dissensione hoc unum apparet Romauis ipsis inde ab iis temporibus quorum primi exstaut de hac re auctores, uim lani fui&se' obscuram. Quamobrem quaestio ita instituenda ut quaeraraus qualem Romani cum antiquissimi tum ea aetate quo carmen Saliare scriptum est lanum animis fiuxerint. Fragmento hoc carminis Saliaris quod primum posui adductus sum ut lanus Sol esset, quod, quantum uideo, non quit aliter intellegi; acceduut argumenta non pauca; iilia breuiter attigi, alia a Buttmanno etPrel- lero dicta sunt, alia hac disputatione sum additurus. Romanos hunc deum cum loue et Marte praeter ceteros suum ac uere latinum existimasse hoc ipsum declarat quod asses eius capite bifronti antiquitus signare solebant. Graeci autem cum multa commeuti suut ut initia religionum populi roraani humanita- tisque graeca esse uiderentur, tum laui originem quidam ad Graeciam retulerunt. Athe-

naeus XV p. 692 E; Plutarchus x£(p. xaTayQ. ^/it. XXII et XLII; graeco auctore Seru. ad Verg. Aen. VIII 357. Quid? quod Graeculus aliquis apud auct. 1. de Orig. Gent. Rom. 2. 1 eum facit Atheniensem natumque Creusa Erechthei regis filia. Spreta ac missa hac commentorura uanitate sequiraur potius famam originis latinae. Erat eninr fama uetus et communis eum fuisse antiquissimura regera Latii, quod tradunt Ouidius Fast I 241 sqq; Macrob. I. 9. 2; 18 sqq; Hyginus Protarchum Trallianum secutus ap. Macrob. S. I. 7. 19: Seru. ad Aen. VIII. 355; Auct. Org. Gent. Rom. 1. 3. sqq; 3. 7; Lactantius I. sv 13 p. 47 ed. Bip.; Plutarchus Num. c. 19 extr. 'O yaQ^lavog rotg Tidw iiaXaiolg^ eire 6ai/nwv ctVi ^aaiXelg ytvn^evog jcokirixng xai n.nivutviy.og ix tov d-rjQicodoLg xai dyQiov Xiye-

xai ^eia^aleiv zrjv diairav. Ut Graeci Graecum ita Tusci uidentur eura fecisse Tuscum, si modo Anius ille Etruscorum rex ap. Pseudo-Plutrch. uit, parali. breu. XL, cuius esset Salia filia, lanus dictus est. Quod quoniam ost ueri simile, ne noraen quidem lani tusca origiue esse potest. Cum enim C. 0. Mueller Etr. III p. 58 demonstrasset sermonem tusciim, cui Ijlittera deesset, abhorrere a uoce lani, Deecke Etr. Forsch. IV. 25 disseruit, iu monumeuto aereo illo, quod abhinc decem annos ad Placentiam inuentum est, tusca uocabula Ani et Uni esse latiue lanum et lunonem. Sed enim est de hoc no-

.. <.«•

• .i w '"" . .», '• -t*." : ;'.f :;.r- mine

.V, Ouidius Fast. I 257 rei subuertit locus '^^ rationem^quasi perturbatque. Nam qui primus Romae ita est dictus, is fuit lanus Gerainus Nuraae. Eum locura prirao portam la- nualem dictam esse auctor est Varro, quam nominat cum uetera et antiquitue tradita locorum urbanorura noraina secundum ueteres pomparum commentarios percenset, de L. L. V 165 (porta) "tertia et lanualis dicta ab lano et ideo ibi positum lani signum et ius institututn a Pompilio, ut scribit in annalibus Piso, ut sit aperta semper, nisi bellum

.*! sit nomina breuitatis causa aedibus uel sa- ^:-! -^ nusquam". Ut deorum ipsa ponereutur pro

i.:' cellis ^:iky<'> deorum ad locos significandos peruulgatus erat mos. Quod primo sic dictum erat: a Florae et ad — ef. 175. 6. — id ^: ,^?; deae Diae de qua structura KiihnerllGr. p. post ' etiam fuit a BMora, ut Varro L. L. V 158 "cliuus a Flora susus uersus ad ^^;i>;.'^^ § proximus -- ?^-.'fi)- Capitolium uetus", et ad Deam Diam act. fr. Aru. 40 Henzen; Vortumnum Horatius I. 20. 1 -:' ;^V Ep. dixit pro Vorturani sacello et similiter Vergilius de alio genere aedium: '

-; abeat" raea." ; "proximus ardet Ucalegon" et Plautus Men 1044 "utaraed pro "domo

, in libris Festum ^; ':[ lanu^ Quirinus principali significatione deus dictus est pontificum ap. 189 M. "tertia lanui marem caedito": lanus 'ji J- . spolia, Quirino agnum Quirinus porta ^^.'^V:''/ lanualis est apud Suetonium Aug. c. 22 "lauura Quirinum, serael atque iterum a 'K condita urbe ante meraoriam suara clausum in multo breuiore temporis spatio terra terclusit. Suetonius de monumento transscrip- \f*^^ marique 1 parta Quod quoniam Ancyrano

. in est j^:.y" sit, iure in hoc legitur: [lanum] Quir[inum], tametsi graeco nvXrj 'Ewdliog ibi an 0:y\ (aliter lordan Top. Rom. I 2. 346**), is dubitat utrum legat lauum Quirinum .^'. lanum Quirini). Hanc portam antiquam Horatius C. IV. 15. 9 xaTaxQrjartxdig noc&t lanum lanus solo noraine dictus est; uerius :py-\. Quirini, quamquara ipse nunquam Quirini fort. c. 9. t6 tov 'Javoii diTivXov. Eundem lanum dicit Ouidius Met. '^i^^K'- Plutarchus de rom. 785: "lano loco iuncta tenebant Naides" et 789 "nondum tamen inuia lani ora ?;1fv ; XIV "'V patentis erant". Hoc igitur loco lanus Quirinus Ouidio non tam deus quara porta, qua ' iter autera altero loco eandem rem narrat, 4' .,; Naides Sabinis nouo fonte praestruentes facit; quo ibi lano Quirinu reddidit diuinitatem ipsumque facit auxilium illud Roraanus ferentem Fast- '-- „1269: "oraque, qua poUens ope sum, fontana reclusi, sumque repentinas eiaculatus aquas"* v v: &

>:•• '^-..

.:^ .--.^Vc-V" '-,*-. ' ' • - - >'^;i^-;.K-s:;--;;- -';:-*r y^ -.,... . ^^.^-tM; ' ' . " . - *•" •• • -• • .>• .~' :•, . 'i , -"•.'k.-^ b.

Itemque laous GemiDus idem tum deustum signum dei tum portae uel aediculacum • siguo. Et quidem prirao deus. Aurelius Victor 3. 1. (Numa) portas lano Gemino ' aedificauit. Et Macrob. § I. 9 9; 15. Signum: Plinius N. H. XXXIII. 7. 33 D. "Fuisse autem statuariam artem familiarem Italiae quoque et uetustam indicant Hercules ab

sacratus — a dicatus — ita fi-> Euandro praeterea lanus Geminus Numa rege digitis : ,i^ guratis — ^^. Quo loco lanus dicatus pariter dicitur atque, ab Horatio dedicatus v " " II. Apollo (C. I. 31. 1). Denique portae geminae huius dei: Velleius Pat, 38 "tertio ; Augusto principe certae pacis argumentum lanus Geminus clausus dedit." Haec igitur nomina sunt ambigua, quod deus ipse et eius signum cum portis geminis nec mentibus satis discernebantur, nec sermoue distinguebantur. Quamobrem lanus Geminus ad forum consecratus fit ab Horatio genius fori et forensis deus et nummulariolus, ut quasi negotf- atoris personam gerat et per translationem pro tota negotiatorum turba ponatur Ep. I. 1. 53 "o ciues ciues quaerenda pecunia primumst: haec lanus summus ab imo prodocet, ad quem locum cf. Bentleii et Schuetzii adnott. et lordan Topogr. Rom. I. 2. 217 "). Nam Porphyrio ad h. 1. lanos eos qui essent in regione basilicae Pauli non uidetur finxisse uanos, quod ponit lordan, praesertim cum iam aetate Suetcnii non pauci fuerint cum per urbem tum ad forum et in foro iani, sed perperam id quod esset sua aetate ad Horatii aetatem rettuht. Cum autem nihil ad ipsam uim aut numen lani pertineat illud Horatii, sic sentio, Horatium respexisse imaginem et sacellum lani, atque etiam de ceteris in foro ianis cogitantem, omnes illos uno lano Gemino quasi sub eius essent tutela coraprehendisse; prorsus ita idera Marsyae signum — cuius imago nuper est Ro- mae inuenta — facit sentiens S. I 6. 120. Similiter Seneca c. 9. la- uiuumque Apdcol. — num dicit e loquentem qui tot causidicos per basilicas uerba facientes audiat: "lanns Pater multa diserte, quod in foro uinebat, dixit". Sed, ut paucis complectar, ita censeo: ianos ab lano dictos esse prirao. eos ubi esset consecratus, deinde id latius serpsisse ut etiam alii iani dicerentur propter similitudinera, itaque per translationem appellatiuum, ut cum dicimus: 'sub loue' uel' proprio Marto' uel 'damnosam Venerem'. Nam e contrariolanum dictum ab ianis non satis ueri simile est; quod deorum nomina, quae quidera possint intellegi unde sint, uel dicta sunt a qualitate et re uniuersa, ut Venus Herentas luuentas Pauor Pallor Mens Robigo, uel primo adjectiua fuerunt aut adiectiuorum forma efficta, ut Summanus et Siluanus et fortasse Faunus, uel nomina agentis, ut Ruminus Lucina V^eruactor, uel nomina eorum quae in rerum natura animos hominum uehementius percusserant, ut Sol Luna Fulgur. Nec uero illa quae sunt nomina rerum ab hominibus fabricatarum, ut

' pons domus securis ligo porta, deorum itera nomina fieri solebant; ergo ne ianus qui-

dera si est transitio peruia opera huraana facta, nedum numen tantum tamque sanc- • tum eo proprio unoque nomine uteretur. Accedit quod nnllura exeraplnm est, quo ool- lato efficias ianum transitionem nominari potuisse priraa positione. Neque enim non dubium est an scr. iana huc non pertineat, quod fortasse, ut dicit Schade lex. I. s. ' u„ coniunctum est cum theod. ian, si modo hoc est a rad. ie; nam, sitne, quara esse posuit • Fick. fhes. III 209 et I 729, "ia" radix ea significatione valde est incertum. Et cum latina sint ad a e aliarum tum uix in eo pauca quorum linguarum respondere uideatur, . numero inuenies quae a producant. Nara Saturnus prirao fuit Saeturnus, quod col- lato inscr. CIL. I. 48, restituendura esse Paulo Festi p. 323 et Festo p 325 animad- uertit Ritschl Op. IV. 271; quod tamen non quadrisyllabum esse censeo, sed trisyllabum 43

- Saeturnum pro Seturno (aliter Corssen Btr. z. It. Sprk. p. 313 et Fick Spracheinh. ^^ ... - d. Indog. p. 148 et loh. Schmidt, Verw. verh. d. Indog. S. p. 66, cuius sententiam sequitar Pauli altit. Stud. IV p. 50) ut saecla pro seclis, caepa pro cepa (caepa: ciput — SaeturnuA^ Saeclum: S^tus) saepio saepes pro sepe sepio; postremo hic deus dictus

. S9,turnus aut sator sata. aut aduenticia uox ":^^ .^est quemadmodum quod genuinam pepu- >^.1 '*lerat, nam tusce fuisse eum Satre auctores sunt Gerhard Ges. Abh. I. 314 et C. O.

J^,;:'^ Mueller Etr. II 57 sq. et Deecke E. F. IV 65. — Sed redeo ad lanum. Quod ad ori- " eius ut et dicta :;^; ginem nominis attinet, omittam eos qui lanum lanuarium esse putabant a in numero sunt Tertullianus Idolol. c. 15 et Coron. c. 13 et :_,.",^> lanua, quo de de c. 22 et 2. et #< Censorinus Demophilus ap. Lyd. de mens. p. 148 R., ut non dicam Ver- rium Flaccum, qui ap. Paulum Festi p. 52 lanum quasi Hianum appellari ponit, Cicero lanum ab eundo nominatum dicit N. D. II § 67. Hoc ueriloquium incertum, sed non contemnendum. Nam aeque radicis uerbalis ei leuissima forma, cum accentus omni ui

• /v- careret, in semiuocalem \ ante uocaiem mutari potuit communi lege indogermanica 'f > — cuius haud pauca exempla Osthoff M. U. t. IV protulit — atque par pronominalis

'r- radicis ei leuissima forma i, si accesserunt thematum uocales -a -o -e has formas

^'^ alias aliis reddit: in lioguis indogermanicis j|,o- ie-, ie-, jia- (et eo-, ea-) nam uanam fingit Vanicek lex. lat.^ p. 224 radicem pronominalem ja-, quae fuit numquam. Ita- que, ut a stirpe pronominali ductum est *i-a-smi iam monosyllabum (cuius tamen i syllabae uim per compositionem potest recuperare: "quonlam sordent tibi munera nostra" Verg.), item a uerbali stirpe dici potuit J-ano-s disyllabum, quasi incedens (caelo) deus, quod ad solem significandum est aptissimum. Sic Vom-Snu-s, quasi uumens, fluuius; Leu-ana quasi leuans dea, Vor-&nu-s ille ap. Horatium, quasi uorans. "Suffixum" enim -anus, quod Schnorr v. Carolsfeld Woellffl. Arch. I. 183 positionis secundariae terrainis circumscripsit, tamen fuit etiam "primarium", idque maxime prisco more, ut ab arcendo 'arc-£inus' et ea quae dixi; et quidem ad deos nominandos tum "priraahum" tum secundarium erat usui, ut Suium-anus Silu-anus Vulc-anus Patell-ana Praest-ana Vatic-&nus Leu-ana Tut-anus. Et haec hactenus de originatione ea quam fecit Cicero. " lUa aeque incerta eademque pariter notabilis etymologia quod dicunt lanum esse a Di(u)ano. Ei rei uiam praemonstrauit Nigidius Figulus teste Macrobio 1. c. eo quod dixit Dianam esse lanam; quod si contra accipias quam dixit Nigidius, ut lana sit Diana, fortasse uerum est. Nam Varro R. R. I 36. 3. "Treraellius, numquam rure audisti, inquit, octauo f lanam f lunam et crescentem et contra senescentem et quae crescente luna fieri oporteret, et tamen quaedam melius fieri post octauo *)* lanam f lunam quam ante? Pro f lanam f lunam Angelus Politianus exeunte saeculo quinto decimo inter lectiones ed. principis correctas scripsit lanam lunam. Eam lectionem recepit losephus Scaliger de uetere anno Rom. Graeu. Thes. VIII 311 et Coniectan. et p. 80. Ego puto f lunam eiciendam, ut glossam, utroque loco pro f lanam f- lunam legendum: lanam. Item ap. Tertullianum ad Nat. II c 15 p. 606 M. uidetur esse sic

A^^' et diua et lana Et ex Varronis loco ; legendum: Arquis (Lana codd.). quoniam "tlr. apparet lanam esse Lunam, coniecto, si diua Arquis arcum et portarum dea est, ut suspicatur Preller Myth.' II 220, hanc eandem esse lanam, ut lanus qui principali '.1'-' .. potestate solis fuit numen, idem est portarum. lanum autem Scaliger (Append. ad

. >.

r-i-v*..'.. - * '.fi' . •-•'V" ,>" "i^^t^^C- v;«^-- .

v?'- ./•'>^ t^r Coniect. in Varron. p. 189) a *Diuiano dictum esse ponit, ut Varro Diana a *Diaiana; nec mul^to aliter Claudius Salmasius ap. Creuzer Symbol. II 879 ab aeol. Zav. Quod 8i ita mutaueris, quod quidam fecerunt, < ut dicas lanum esse a *Djiano, tamen non magis probabile erit quam id quod dixit M. Mueller Vorles. I 485 ed. ferm. lanum eundem dictum ac scr. dyavau (caelum). Neque enim quisquam adhuc demonstrauit

dieu- dieu- fuisse hanc formam diftu- r . praeter die(u)- grauiorem indogermanicam dia(u)-; , , Zdv et Zdg nihil certi indicant, quae iure dubites an non sint principales (de quibus^^^-iAr.'. c^ Gr. Gr. aliter Curt. Corssen Btr. zur It. G. Meyer § 324, paullo Etym.' p. 616). .'J^ k. 357 coniecturam fecit lanum esse a •Divano. Sed boc Spr. p. probabiliorem ipsum ; \^ ' - quoque est incertum. Quodsi lanus primo fuit *Divanu8 *DTauus *Djanus, dictus eat ?. quasi fulgens, quod aeque in caelum atque in solem cadit. £x his igitur quae de nomiue lani disputata sunt non modo nihil efficitur cur lanus primo Sol fuisse uideatur, sed ipsam huius nominis originem esse incertum. Verum enimuero tantum profecimus ut uideamus nomeu in causa non esse quominus lanus Solem significare potuerit. lam uideamus quae ex litteris ac monumentis erui possint ad id quod quaerimus ' extricandum. . Quo nomine lanum Horatius appellauit: "lane pater seu Matutine libentius audis". id Matutini nomen vix potest dubitari quin de oriente Sole a priscis Romanis sit usurpatum. liTrollojv "EvavQog a Graecis pari nomine inuocabatur, Hesychio teste

(cf. ivavQO} uQiot. KgrjTeg Id.) et ^n. ^Etpog. Gemini lani quae propria ac principalis uis fuisse uideretur breuiter dixi p. 2;

de eo nomine mox accuratius dicam; eadem fere sententia dictus est Patulcius et ; Clusiuius, cf. p. 21 et Seru. ad Aen. VII 611 et Bergk Op. I 484; ad eandem lani potestatem pertinet ianeus, quod est ap. Paulum Festi p. 103; sic lanus dicebatur quasi caeli ianitor. Iteraque in hymno uedico X 177 Sol dicitur custos qui ultro citroque uagetur per raundos. lam Nigidius ap. Macrob. S. I. 9. 6, &vQalov et l4yviea aliter Lehrs Aufs. Nec cum lano latino comparauit (de quo paullo Pop. p. 152). ; alienum est iUos qui uocabantur a Graecis Idvrijliot, ad comparationem adhibere, quia videntur fuisse quasi Solis ministri iidemque portarum praesides, de quibus iêol oi Hesychius Idvrifjliot, inquit ttqo tmv tivXwv IdQvêvoi, et yivztjliog 6 ccvtixqv Tertullianus de Idolol. c. 15 a ianua — etiam ijXlov IdQvîivog jSto/ndg »7 &e6g. "lanum apud Graecos Apollinem d^vQoiov, et Antelios daemonas ostiorum praesides legimus". Etiam ea fabula quam de Carna, dea cardinis, narrauit Ouidius Fast. VI. 101 sqq. confirmatur quodam modo id quod posuimus lanum fuisse deum portarum et eundem Solem. (Carna pro *Cardna dicta est ut urna quernus pro *urcna *quercno; *cardne8 '.'.'• autem, quod post factum est 'cardinis', d retinuit ut similitudo per declinationem • casualem lano - aequabiliter conseruaretur). Ea cum ab amaretur, cum eum fallere, / /-^ ut ceteros, contenderet, oculus bifrontis dei effugere nonpotuit. Cui hic in mentem • - /% Solis — — non uenit omnia intuentis? sic Plinius H. N. II 13 navT ut , qui i

Hes. Hanc Carnam siue Cardeam ueteres non ab illa quae carnem . ^^< distinguebant ^ infantium "' uisceraque aleret (u. Preller Mythol.' II p. 237) Ea ut ab infantium f

. \-<'&i^ . ...^M 45

sanguine haariendo arceret striges, lani baculo ntebatur. Ouidius I. bi, X*' ^^^ "uirga- que lanalis de spina ponitur alba, qua lumen thalamis parua fenestra dabat". Obsca- rum illud quidem, sed certe ad eam rem ope lani utebalur. Cnius lani? An SoIis2 R. ftavra alraum dixit Horatius et Sophocles 0. 1425 vrfif ^daxovinxv gtXoyd quem ,.;^ avaxtog 'Hklov. Etiam Apollo erat xovQOTQ6(pog (de quo u. Preller Mythol. Graec.* ed. ^ Robert I. 1. p. 273). cum ita assentiri lanum esse caelum Quae sint^ non possum quibusdam ; aliud est enim caelum ipsum^ id est luppiter, aliud eius ianitor, id est lanus, cuius ualde uene- m rabile numen tamen dignitate louis erat iDferius. Is cottidie caeli portas permeans, — alteram ab orieute, ab occidente alteram haec occidentalis ab Homero oj 12 dicitur nvlai — et claudendo lucem mortalibus certa^ mini- ^elioto , aperiendo credebatur lege strare, ut dispensatorem louis iure eum diceres. Etiam preces hominum ad aures deorum admittere lanum, ut lanitorem mnndi, nulgo -putabant. Ovidius I Fastor. 171 sqq. "Mox ego: cur, quamuis aliorum numina placem, lane, tibi primum thura merumque fero? Ut possis aditum per me, qui limina seruo, ad quoscumque uoles, inquit, habere deos". Arnob. III. 29 et Macrob. S. I 9. 3, quos nominat Preller Mytb. Rom.^ I 169^)- Gauius Bassus ap. Lydum de raens. IIII. 2 p. 52 Bk. Itaque ei priino in omnibus sacris Romani supplicabant, (cf. Brisson de for-

mnlis c. LXXV), idque et publice: Liu. XIII. 9; Mart. X. 28. 1; Act. fr. Aru. p. 144 et Cato de c. Hor. I 16. 58 luuen. VI 386 ' Henz., V. priuatim: agric. I; 134; ep. sqq.; sqq. — (Hanc ab causam uersus lanulos in prirao loco collocaui). Etenim cum sol omnia radiis intret, facile iutellegitur cur ad omnia aditum eius benefieio patere Romani prisci putauerint. Itaque lanus Cousiuius*) uocabatur qui aditura aperiret recipiendo semini August. C. D. VII. 2. Quo factum est ut lanus priraus omnium deorum in Indigitamentis nominaretur, August. C. D. VI. 9. Praeter — uim aperieudi in sole etiam esse semina uitae quod erat consentaneum — multi existimabant. Quod dicere uidetur Macrob. I 9. 16 lanura uocant "Consiuium a con- sereudo, id est a propagine generis humani quae lano auctore conseritur". Hac potestate yovdug graecorum "HXiog a Nonno 12. 2 norainatur, et Seruius ad Aen. XI 51 y,- dicit cura nasci coeperimus nos sortiri a Sole spiritum; idem docet fusius Macrobiis ad Somn. Scip. I 19. 23. Quae tametsi physicorum fuit doctriua, tamen non ita in philosophorura argutiis uersabatur ut nuUura locura haberet in mentibus uulgi. Quin ipsa Romanorum opinio antiquissima cum aetate postreraa paganisnri hac re quodammodo consensit; nara et Salii duouura Cerura lanura uocabant, ut bonura genium uel generatorem, et Sol genius dicitur titulo Heluet. Wilraamis 2247 Soli Genio Lnirae et Orell. inscr. 324; 1928. Etenira aliqua eorum quae de dis prisci Romani non ubertate ingenii ficta exornauerant, sed acutae rationis subtilitate inuenta excogi-

2'. '

»*«'. - *) Ijxgeniosa ooniectura Haueti est scribentis 'Cozeiii' pro eo quod est in libris: "cozenl", quod primum eat harum reliquiarum uerbum. Sed Haueti coniectura duobus argumentis infirmatur. Pri- mum moneo Haueto scribendum fuisse non Cozeui, sed Cozeuie; neque enim inde a carminis Saliaris aetate contrahi potuit uocatiui terminatio. quam ne Liuius Andronicus quidem contraxit. Et ne Gonzeuie quidem probandum, quod metro repugnat. Acoedit quod adoriese solis nomen reqidrit, nam dicitur Sol oriri, Consiuius oriri non dicitur.

.\-^

','''* -";-5'. *» ^^i^ ~ - • ... . •. : •/, , •C.--^ ^Kr*«! ; ,. »_ ••- •/^ 4 . - .'* ' . . v;^ •* ,

•' rigauit". ~ : Annusne — quod dicit Creuzer Symbol. II 883 aliique lanus fuit? Et affirmare boc licet et negare. Nam uel spatiis annuis Solis uel tempestatibus anni diuiduutur. Tempestatibus diuisus annus et ad ciuilia instituta et ad sacrorum caerimonias Romae antiquitus maximi fuit momenti. Februarium mensem anni fuisse ultimum, uere tradi-

*) Cf. Roscheri de hac re diaputationem. Apollinem primo Solem fnisse arbitror; eius rei meno- ria paene oblitterata, sed non abolita erat, cum aetate Euripidis philosophorum rationibus reuocata est. Aliam de prima Apollinis potestate sententiam nunc edidit von Schroeder K. Ann. XXIX " • p. 190 sqq. .

- . . *-,• '.i^-

.^'.- .- , . -. -r':.-Tv^''>„ni ^ ' • •^r ^•''- , . ^:hi '^ • wi-Si^...... • , --^V-W; ?4 > • -^., '. 1 -4'-'-_l,.- \ v^?^*'^;^^:^:;^;;'^^ "." •f^-.J*u^-;:.^ •-. v:^^-v^;;;:,_r/^i^.,t .^««'^..'^-irv •VI • • • ^ - '3^ ''-;•'• -. .^ '-^. /.. " -.•-...•. •'•c,. <..,.:' -'-..*;»'' .^^ .J .. . •. T ;-' -^,'-.. ' -^.^. ^•.-.y*y:,--'-'r-_*.'\ y \' •'•'' / ••vy",t . dit Varro L. L. VI. 13. falso Ouidius laDuarittm et Februarium esse 34; primo sepa- >•« ratos, nere Licinius Macer Romanis inde ab Romulo, id est ab antiqnissimis temporibus, menses fuisse duodecim. Haec Unger Iw. Muelleri Antiqu. I. 2 614 sqq. et 626 exposuit. Ut Slavis ita Romanis anni principium antiquitus erat uer. Vere in illis re- ueniente — res gionibus pulcherrimo , cum cateruae iuuenum ad gerendas egredieban-

tur, initium fuit anni romani (cf. Varron. uerba L. L. VI. 34). Ei autem anno non

' ''•lanus, sed Mars, ueris deus praeerat. Quae fabulae ad hoc spectant, eas explicauit et exposuit Usener M. Rh. XXX 194 sqq. Primi consules Romanorum cur lanuario mense crearentur, causae fuerunt peculiares. lanuarius autem anni initium uerum denique inde ab saeculo Vlt. factum est, postquam solennis erat mos ut consulatus inirentur Kalendis lanuariis (u. Unger I. c. p. 644). Posterioris igitur aetatis mos atque opinio elucet ex eo quod scribit Oaidius I Fast. 63 ad Kal. lan.: "Ecce tibi faustura, Germa- nice, nuntiat annum, inque meo primus carmine lanus adest. lane biceps, anni ta- cite labentis origo". Et Statius ad Domitianum S. IV. 2. 61 "saepe annua pandas

- limina, saepe nouo lanum lictore salutes"; cf S. IV. 1. 1 sqq. Et Luxorius 352. l R. "Lucifef annorum — Sol, lane ". >K». ^ Porro annuum solis curriculum, quod circumagi uidetur, flexusque uel metas

i. e. ut alii item Romani obseruarunt. my eius solstitia, populi, antiquitus Quod apparet et ex aliis rebus et ex eo quod aliter menses crescentis lucis a lalluario ad lunium »<**-*.t.; nominati aliter ceteri a decrescentis. Mitto in Italia inuentum — sunt, —Quinctili quod est nunc est in Vaticano signum solis cum balteo siguis Zodiaci distincto (u. Rapp Roscheri Lex. Myth. p. 2002). Hoc enim tam est posteriorum temporum quam illud Valerii Flacci IV. 92 "Sol auricomis urguentibus Horis multifidum iubar et bisseno sidere textam loricam induitur". Cur huius maioris ambitus sideris, qui graece Ivxd- /?ae est dictus (Welcker Gr. Gotterl. I. 476 sqq, Lob. Phryn. 610) initium a lano dictum sit lanuarius, causa sine dubio est ea quam edidit Plutarchus xecp. xazayQ. ^Pcjft. C. "//ta rt Tov viov — — 6 19. ^lavovaQiov /a^va szovg aQxrjv Xafiâvovor^— — Novfxag (?) r^ (fvaei TtQOOtpiovaav oqxtjv eXaê rov etovg (og TTQog rjfiag. fteTa TQOTtdg x^^f*^- Qivdg ,67irjvixa tov nQooot âdlCeiv TteTiavfievog 6 rjkiog eTttaTQecpei y.al dva-

xdfiftTei TtdXiv TtQog rjfidg- yiveTai yoQ (ôQXt} Tig^ avTOig TQonov Tivd xal qwaei tov fiev de tov tov de Tov q^WTog av§ovoa XQOvov '^ftiv, fieiovoa ay.oTnv^ eyyvTeQio noivaa tcv xvQiov xal êfiova Tfjg êvOTf^g ovoiag aTtdatjg. Item ap. Statium S. IV. 1. 3 lanaa- rius est sol nouus. Apud Ausonium Ed. VIII p. 24 Peiper haec recurrit precatio coir- sulis designati pridie Kalendas lanuarias fascibus sumptis: ^lane ueni: nouus anne, ueni: renouate, ueni, Sol". lanos annos Ausonius dixit p. 195, 6 P. Ergo non ex uerbis Ausonii postremi aeui poetae uerbis, sed ex tota hoc disputatione intellegitur Ja- *V> nuarium a lanu, ut solis deo dictum. Item anno, ut certo numero spatiorum diurnorum solis i. e. dierum praepo- situs erat lanus. Eius enim rei nota fuit lanus Geminus, qui traditur a Plinio H. N. XXXIV "a Numa dicatus ita ut CCCLXV dierum nota - 33, rege digitis figuratis per ':>;: significationem anni temporis et aeui esse deum indicarent". Idem traditum est ap. Macrob. S. I 9. 10.

Quemadmodum Graeci ApoIIini Neofirjvit^ noua luna sacrum faciebant (de qua re u. Furtwangler Roscheri Lex. Myth. 424) ita Romani colebant lanum lunonium.

^-^^i' --: . "•^:^;':' > ;^xi,iv'

>W4

•'l^ .

'^^-f«?i ;/•., Macrob. I 9. 16 "(lanuin luoonium iQUOcamus) quasi non solum mensis lanuarii, sed mensium omnium ingressus tenentem; in dicione autem lunonis sunt omnes Kalendae, * - V;..' , unde et Varro libro quinto rerum diuinarum scribit lauo duodecim aras pro totidem mensibus dedicatas esse". Huius rei rationem attulit Plutarchus 1. c. c. 24 "^td ov tuvto Tviv Ti TQelg TOv (itrjvog OQXog xai TtQO&eOfuag siovaiv diaaTr]/na TJfiSQutv lafi- — — tov iv ^avovceg;"" oti Taig Tfjg oeXijvrjg diafpoQa~ig OQitovTeg x?''*'^»', etaQcav tqioI

yivojuivtjv diaqiOQalg ttjv oeXi/vrjV xaTa f.irjva Taig jiuyiaTaig' nQwrrj fuev OTi xQvnTetcti avvodov TtoiTjaaiJevrj riQog rjliov xrf. Item Roscher lex. p. 2098 ostendit Kalendas

esse solis et \unB.e avvndnr. lanus lunonius ergo est.Sol. .., lam satis attulisse uideor cur putandum sit lanum primo fuisse Solem. Haec tamen de eo opinio inde a terapore satis antiquo ex animis bomiaum effluxit. Et quemadmodum uocabula, cum nouae significationes accesserunt praeualueruotque, loco suo ac sede ea in qua primum erant coUocata, paullatim mouentur, sic lano uidetur esse factum, ut secundaria ac specialia quaedam principalem uim obscurarent. Adde quod lanus pariter atque alii di ueteres et romani magnam partem pote^tatis graeco deo cessit. Nam Apollo inde ab Hannibalis quidem bello^ cum Romani praesent&m eius opem expertos esse sese crederent, apud Romanos et auctoritate et dignitate magna floruit. Et Apollini "HXing, lano Sol, quasi alterum ac nouum numen, additus est. Sed quibuscunque causis factum est, quantam in obscuritatem numen lani temporum decursu sit deductum indicio est multitudo interpretationum; aliter exempli caussa Plutarchus xeg). xaTayQ. ^wfi. c. 41; aliter Seruius ad I. 295; VII. 607, 610; X.II. 198; aliter Augustinus C. D. VII c 8. Maxime uero hoc declarat quod Varro, homo anti- quitatis romanae peritissimus, lanum Caelum interpretatus est. Hic igitur deuenimus ad quaestionem perdifficilem. Secundum ea quae exposita sunt hanc quaestionem nunc sic ponere licet: utrum lanus principio tantum Sol fuerit, an etiam Caelus. Si etiam Caelus, Varro cum unum id uideret, tamen opinione non omniuo deceptus est. Huic quaestioni illa coniuncta est quid signiticeut geminae portae lani et imago bifrons.

Bifrontis igitur lani memoriam inde a Numae aetate repeti uidimus, Quadrifrons Faleriis Romam uenit circiter annum u. CCCCLXI. Hic lanus origin6 tusca fuerit necne ambigitur; Falerios, quamquam diu fuerunt sub imperio Etruscorum, tamen non ipsos Etruscos fuisse satis apparet ex sermone. Nec uero illud est tuscae originis signum quod C. 0. Mueller et Deecke secundum Varronis interpretationem dicunt lanum Quadrifrontem significare quattuor partes mundi; quod non tam tusca quam romana erat, si Ciceroni de diuin. II § 42 credimus, diuisio templi quadripertita. Quod autem Varro posuerat bifrontem lanum caelum bipertitum, quadrifrontem quadripertitum significare, contra id Augustinus C. D. VII. c. 8. ostendit eas diuisiones a sensibus no- stris esse remotas atque adeo ticticias. Inde uix potuit mentibus hominum datum esse principium laiii numinis concipiendi. Quodsi ea fuisset lani origo, antiquus ille deus populi romani, cui omnium rerum initia essent assignata, nihil aliud fuisset quam effi- gies disciplinae auguralis illius tam abstrusae tamque paucis cognitae. Quod non est ueri simile. Sed tamen aliquid ueri in ratione Varronis uidetur subesse. Nunc igitur

nobis propositum est ut demonstremus lani numen non esse ductum ex disciplina au^i, . gurali, sed ea inter se tamen cohaerere, et lani uel bifrontis uel quadrifrontis ofiginem

- ' .); . »->Vi

' - '^' **i^-> .>•-.' ": ,"••"*•' •?^.:> t'-'<

49 ' yi-^'^' ^W^?'^'^^-^:^ repetendam esse penitus ex intimis sensibus homintlm remm naturam et acriter perci-

et subtiliter. .., pientium interpretantium ^v, -,r f De annuo cfrculo solis mentionem fecimus. Di^mus uero cursus 8uli&, qjiem cot- .>--i- tidie intueri uidemur, luagis etiam est conspicuus. Propterea sol uigil mundi magnum uersatile templum suo lustrans lumine circum, ut ait Lucretius (IV 1434 B), ab anti-

i. e. Solis ; quissimis Romanis appellabatur lanus ianeus, ianitor mundi. ortura adueni-

j' ; ab i->.: entis diemque numinis praesentia aperientis pariter antiquissimis Romanis atque ab ^ /i aliis populis habitum esse sanctissiraum eo intellegitur quod etiam iis temporibus quo- <>-.. rum exstant litterae monumentaque ea hora quibusdain religionibus consecrabatur et :ea potissimum uel precationibus uel auspiciis erat soleunis; cuius rei exempla protulit Nissen de Templo p. 168 all. q. 11. Ortu solis Romani grauiora publica atque etiam

... .r.) interdum priuata negotia auguriis auspicabantur^ (cf. Nissen 1. c. p. 171); occasu actio- nes publicas et priuatas intermitti fas erat. Quippe termini illi sole orieote et occi- deute a natura dati esse et diurnis negotiis diuinituscoiistitutiexistimabantur. Nec uero temporura atque horarum tinibus ea religio continebatur, sed ad locos eos unde di dies hominibus promere, quo condere uidereutur, pariter pertinebat. Ad ortum quidem solis, mox ad occasum conuersi Romani et Galli precabantur. Quod cum in uita communi hominum magnam uim habuit et uetusto more obseruatum est ut ortus atque occasus solis respicerentur, tum discipliua.auguralis ab hoc principio est profecta et in hac re maxime Frontiuus 27 orbem terrarum in duas — posita. p. "aruspices partes diuiseruiit ab oriente ad occasum, quod eo sol et luna spectaret, sicut quidam architecti delubra recte in occasum spectare scripserunt, quam limitem quasi primarium prorsum appellabant et decumanum, quod ex eo omnis illa discriptio denaria erat apta. Alter uero limes kardo nominatur quod directus ad kardinem caeli est:

nam sine dubio caelem uertitur in septentrionali orbe". Et Idem p. 28. Priscam decu- mani limitis ducendi rationem tangit Hyginus p. 183 "immo contendisse feruntur ortum essfe singulis regionibus unde primum sol appareat, occasum ubi na- uissime desinat: hactenus dirigere mensuram laborauerunt". Quod nimirum in occasu et ortu simul determinandis seruari uix potuit; sed antiquus fuit mos — quod aliquot indiciis aedium atque urbium Nisseu eo quem dixi libro firmauit — ut .?"-. regiones templi a mobilibus solis ortibus, quemadmodura tempora situsque locorum fe- rebant, constituerentur^ nullo certo aut fixo orientis limite; cf. Frontiui uerba p. 31. Fuit apud Etruscos et Romanos mundi per sedecim quoque regiones diuisio, praesertim si fulgura obseruabant, Plinius H. N. II. 54. 143 "In sedecim partes in eo spectu diuisere Tusci. prima est a septentrionibus ad aequinoctialem exortum, secunda ad meridiem, tertia ad aequinoctialem occasum, quarta obtinet quod reliquum est ab occasu ad septentriones. has iterum in quaternas diuisere partes. ex quibus octo ab exortu sinistras, totidem e contrario appellauere dextras". In prima regione habitabat lanus. Martianus Capella I. 45 "nam in sedecim discerni dicitur caelum omne regiones. in quarum prima sedes habere raemorantur post ipsum louem di Consentes Penates Salus ac Lares lanus Fauores Opertanei Nocturnusque". Fides huius loci contirmatur iecore aereo Placentino, ubi Ani, i. e. lanus, primara sedem tenet (Deecke Etr. F. IV.) - ^: a septentrionibus ortus solstitialea uersus. Huius rei rationem eam quod lanus sit

V^i- . .• .. mundus dat Deecke I. c. p. 27; "^a ferner um seinen ewigen Ruhesitz im Norden das

7 y^;.- fstnie Himmeil^ewolbe kreist, nennt inn auch Varro *Oott des Himmels^ und Macro- v;:!i^ : i; bius "das Bild der ewigen Himmelsbewegung'"'. Qnod cur tam graui auctori assentiri non possira causae praeter eas quas dixi sunt hae. lanus si ipse immotus fuisset nec particep^ ambitus mundi circura suum cardinem se uertentis, in ipso cardine et polo collocaudus fuit. Aut, si ipse fuisset mundus, aeque ac luppiter sedem habuisset in omnibus roundi regionibus. Qui nec per totum caelum diffusus est, in una regione collocatus, nec in ipso cardine septentrionali, sed inter septentriones et exortus solsti-^ tiales. Etiam ex eo quod dicit ap. Macrobiura Fabius, is qui consul fuit a DCXII, sa-^ tis apparet lanum totura esse sinistrarum partium atque a diris et occidentalibus ra-j gionibus remouendum atque seiungenduni. Macrob. S. I. 16. 25 "Sed et Fabius Maxi- mus Seruilianus pontifex in libro duodecimo (iuris pontiticii) negat oportere atro die parentare, quia tunc quoque lanum louemque praefari necesse est, quos nominari atro die non oportet". Principiorum deo ptimam regionem attribui saue consentaneum fuit, praesertim cum aliorum quoque ouminum sanctitati ac beneficiis idem honor deferretur. ':*V Deorum euin) sedes maxime erant a septentrionibus. Varro 1. V epistolicarum quaes- tionum ap. Festum p. 339 M.: "A deorum sede cum in meridiem spectes ad sinistra suut partes rauudi exorientes, ad dextrara occidentes". — Sed taraen restat illa quaestio cur priraa regio ad septentriones ita fuerit ut ad exortus aestiuos et solstitiales spectaret. Hoc loco non erit alienum commemorare non modo ad ortus auspicatos Romauos, sed etiam post mediara noctem. Festus p. 348 M. [Silentio surgere aitj (sc Verrius) dicivubi qui post mediam [noctem auspijc andi causa ex lectulo suo silens surrexit et liberatus a lecto, in solido [se posuit, sejdetque ne quid eo tempore deicat ('deiciat' Farn.) [cauens donecj se in lectum reposuit"; et Gellius III 2. 10. Tum consentaueum fuit prorsuili Jimitem ad templum capiendum a primo diluculo duci, ut aestate quidem non louge abesset a regione illa prima. Sed illud grauius et ad id quod quaerimus magis pertinet quod Romani diei ciuilis initium ducebant a media nocte; de qua re u. Gell. III c. 2. Sol autem cum in circulo cottidiano currere uideretur, quia raane conspiciebatur ueniens ab oriente, meridie a partibus raeridialibus, uesperi ab occiduis, scilicet coniectabaut homines nocte media eura esse a septentrionibus primoque mane, septentrionali polo relicto, ad orientales caeli partes trans- ire. Ibi sita priraa regio taraquam propria sedes data lano, ut Solis deo, unde iter cottidianum instituere uidebatur. Quod autem hic posui, antiquos existimasse solis ambitum cottidianuni bifariam diuidi, ut unum esset spatium diurnum ab ortu ad occa^um, alterum nocturnum ab occasu ad ortum, id et per se ueri simile est et antiquorum testiraoniis firmatur. Graeci quidera antiquitus putabant uulgo illud iter nocturnura esse Oceanum. De autem hoc — per raysteriis— Orphicis quod lortasse sumptum est de libro larabhchi de dis ap. Macrobium S. I. 18. 8 memoriae proditum est: "in sacris haec religiosa arcani observatio tenetur ut Sol cum in su- pero, id est in diurno, hemisphaerio e>t, Apollo uocitetur: cum iu infero, id est uocturno, Dionysus, qui est Liber pater, habeatur". Sed haec sine dubio posterioris aetatis erat doctrina. Sciiicet ex his quae proxime dixi non licet coUigere Graecos illura inferum boiis cursum magis inclinasse ad septemtriones quara ad raeridiem. Ac potius fortasse

ad raeridiera. Strabonem 34 C xaT« naXaidv ^t" . Epliorus quidera apud t^v neQl r^— ^ioTciag do^av Aethiopes fecit ad meridiem spectantes — cf. Strabon. p. 7 C. quos ^:^mr- .:f^:?v-

61 :;:i^.^S?;^':^Y^p

uisere occidentem solem credebant, uelat Aecfaylus ap. Strabonem p. 33 C. Sed plures Graecorum sine dubio rem in medio relinquebant, ut idem profiterentur atque ille de • ' Odyasia (x 191): cJ g?iXoi, ov yag Vdfiev onrj fjiXiog (paeai^jSQorog ela' vno yalav. Nec "'-•3,; tamen desunt indicent Romanis Etruscis suam ac de hac re fuisse quae atque propriam ^-^^-^::', ] Et opinionem. inferum solis spatium per septentrionales partes mundi duci, per se 'i ^'^^^^ cousentaneum fuit, quod sol uel oriens uel occidens quo serius occidit quoque \V-,<. maturius oritur, eo propior uidetur esse septemtrionibus. Neque enim circu- ^j'4~ los aequinoctialem solstitialem brumalem ipsos inaequales aut impares animis fin- > gebant cum diuersitatem ortus atque occasus notarent. Nirairura hic non loquor de ^!^ ' i^^btiliore doctrina eorum qui diei ac noctis uicissitudinem eo nasci putabant quod sol, ['^

cum annuum et conuersiene rotantis . obliquuin cursum per Zodiacum conficeret, mundi : V^ cotidie de re disseruerunt cura alii tuin Strabo B 110 sphaerae circumferretur, qua p. ^ .;^' C et Plinius H. N. II 3.6 et 5,12 die nat. c. 8.4 et Censorinus de sqq. Etenim -'^ 4;v antiquissinia illa disciplina de caelo obseruandi et mundum regionatira discribendi ante -/ 'i. nata est Romani mediae Italiae eruditione artibus - quam ceterique populi atque Ma- .

gnae Graeciae sunt imbuti. Primo species solis ipsins itinere solitario spatia immensa •;' f caeli perlustrantis animos maxime moueret necesse erat. Notio mundi uertentis est -' -]

Dmnes Etrusci doctrinam no- - apud populos posterior. Postea uero cum Romani atque ; uam et subtiliorem de rebus caelestibus percepissent, tamen qua erant constaiitia ac x,: religione, nihil hercle mutarunt priscara disciplinam auguralem nec templi regiones - - i

est dis - mouerunt, quod esset nefas. Nam Chaldaeorum et aduenticia doctrina de per "";

I *•• duodecim sigma diuisis, quam exposuit Seruius ann. ad Verg. Georg. 33. Et di eo .

loco nominati sunt Graeci oranes aut communes Romanis cum Gracis. Sed Romani '• . '*• uiri harum rerum cum rerum tamen si periti, ipsarum conseruarent antiquitatem, qui .vl' forte causas inuestigabant rationesque exquirebant, quaedam sine dubio alii aliter '^- ' Varro ortus occasus eorum in caelo interpretabanter. quidem, quod atque quae ;^

mouerentur, conuersione mundi communi uiderentur contineri, lauum, quippe qui ortus "''f: illos occasus atque patefaceret, nominauit mundum. ^. .->•

' *'-:'. Sed ex his omnibus quae hactenus disputata sunt, hoc tantum intellegitiir facile fieri potuisse ut antiquissimi Etrusci et Romani opinionem solis nocturnuin iter ad septentriones inclinantis mentibus conciperent. Nunc uero reperto ad Placentiam iecore illoaereo — cuiusambages Deecke Etr. Forsch. IV mira sagacitate explcauit — certo testimonio confirmatur rem ita se habuis^e. lu eo enim mouumento duo descripti sunt

orbes: postica parte his uerbis usils (sol) et tivs (luna) indicatur alterum esse solis, alterum lunae. Solis autem orbis ibi descriptus est ab occasu brumali per septentriones ad exortum brumalem, ut expleat ambitus solaris cotidiani 244 ^l^, reliquum spatium, quod ibi non est descriptum, inter exortum brumalem et occasum brumalem est

• ostendit collata tabula astronomica a Thiele > . ^ 115 Va°- Romae autem, quod Deecke facta, quae adiecta est libro de Templo Nisseni p. 244, circulus minimus brumalis diei est ' 'zl 115° 46', noctisque eodem tempore 244® 14'. Descriptus est igitur in illo monumento is orbis quem solem noctu a. d. XI Kal. lan. ab occasu per septemtriones ad or- '.<•' -^f V tum percurrere Romani illi et Tusci opinabantur. Quoniam autem demonstratum est Romanos a media nocte diei initium duxisse, satis apparet quae sit ratio eius rei

^ >^ iV

-*r^K -^?:r^--^^:-': ..'<<. •<;>»... - • . ^•i' -r '....: j. • ;;i. _• »»__ initia dierum et a Martiano et in Plaoentino ^'i:'^^ »^^^f^'' ^Qod laous, qaasi auspicans templo «'/,.^.'>;^ cardini septentrionali ita appositus est ut tamen esset partium orieutaliura. ^>/:- Ne multa: nunc tandem uidemus quid sit et bifrons lanus et Quadrifrons. Bi- frontis alterum os conuersum erat ad orientem, alterum ad occidentem solem. Ouidius I Fastor. 139 "ego perspicio caelestis ianitor aulae Eoas partes Hesperiasque simur. Procopius Goth I 25. lanum Geminum, sic describit: rd ayal^a — ra fiiv aXka narca tov ifuf€gig av&Qibrnji, dmQoaioTrov di Tfp> KecfaXijv exov xal nQoatmov 9at€Q0v (up, TtQog aviaxnvxa, t6 di ereQov ftQog dvovra rjXiov ti&Qanxai. &vQat di x^^XOf^ ^

tiQ(fi TiQogumt^ eioiv. Quadrifrons autem spectabat ad mundi partes quattuor. Gauius Bassus ap. Macrob. I 9. 13 dicit lanum "quadriformen quasi uniuersa climata maies- tate complexum". Quamobrem cum lanus Geminus constaret et ex signo bicipiti et ex ,1 ur--.'--^

' geminis portis, capita significarunt alterum orientem solem uel initium dici, ^'*< alterum occidentem uel initiura noctis. De portis inter se cohaerent rationes Nigidii Figuli et Gauii Bassi et Labeonis, de quibus iam dictum est, quae hac disputatione nostra confirmantur. Quadrifrons quia nihil est aliud quam bifrons bipertitus uel potius quasi conduplicatus, unum caput significat solem matutinum ab ortu, alterum me- ridialem a meridie, tertium uespertinum ab occasu, quartum uero caput solem de media nocte ante diluculum regiones caeli ad septentriones peragrantem. Nunc denique, quoniam lanum solem primo habitum esse demonstrauimus, confirmatur quod initio posuimus primum illum uersum: "0 Zaul adoriese omnia" arte cohaerere cum proximo: "uerom ad patla coemis es laneus, lanes". Ergo perspici- tur Sol Saliis idem fuisse ac lanus. Sed tamen Augustinus, auctore, ut videtur, Varrone, Solem distinguit a lano. Au- gustinus de Ciu. Dei IV 23 p. 173 Domb. "Ut quid ergo constituit (ipse Romulus) Ro- manis deos lanum louera Martem Picum Faunum Tiberinum Herculem et siquos alios? Ut quid Titus Tatius addidit Saturnum Opem Solem Lunam Vulcanum Lncem, et quoscunque alios addidit, inter quos etiam Cluacinam". Aut igitur duo fuerunt Ro- manis Solis numina, aut idera Sol Sabinis qui Romanis lanus; ut qui Romanis Mars is Sabinis Quirinus, quae luno et Diana eadem Luna. Quod de Tatio I. q. d, Augu- stinus, idem Varro L. L. V 74 paullo aliter, ubi sic F: uouit Opi Floreue. dioioiui Saturnoque Soli Lunae Volcano et Summano, itemque Larundae Termino Qui- rino Vortumno Laribus Dianae Lucinaeque. Hi uersus Enniani sic possunt

restitui :

Vouit Opi Florai Vedioui Saturnoque Volcano Soli Lunaegt^e Cluacmaeque Summano Larundae Termino itemque Quirino Vortumno Laribus Dianae Lucinaeque. — Haupt Herm. I. 401 Opusc. III 356 non satis probabiliter primutn uersum sic legit:

"Vouit Florae Vedio loui Per a tali enim uoce et ita > Opi Saturnoque". synizesin 'Vedioui', .-• : -4^

' • contracta posteriorum natus est 'Veiouis'. 'Larunda' ut Auson. Edyll. 12 de dis 9 "Nec Ge- %^ nius domuum Larunda progenitus Lar". Addito 'Cluacinaeque' lacerum uersum resarciui, prop- . '<; ' terea Varro ut 1. d. auctor fuisse inter quod ipse, uid., ap. Augustinum q. estjillam deam if^^

•S'- 5a 4^^

ea numina qaibos Tatiti9 Romae saera^arasqae uouerefc. ^ G. 0. Maeller Btr. II 64»et Th. MommBeB Unt Dial. 351 dicunt duodecim deos illos fuisse quibns a Tatio arae dicatae sint. Qaod eo minoB ratio cogit quod 'non modo non uniuersi sed ne plures quidem singuli sunt " .-'..» :. '-'''''"-' ''' iidem qui di Consentes Tuscorum. >: , , . .; ?i Antiquum Solis teniplum fuit ad Quirini, qui ipse Sabinus fuerat deus. Nisi de Palatinis atque CoUinis Saliis memoria esset obscura et magis perturbata quam ut quidquam certi de iis coniectes, suspicarer in iis quas edidi uersuum lanulorum reliquiis traditam utriusque collegii famam inesse. Postea paulatim latinus Sol et graecus "Hliog confusi sunt. Cum lani iubari uetustas offudisset nebulam, tamen initiorum mansit deus, siue quis annum aut diem caerimoniis auspicabatur siue deorum opem implorabat; custodia mundi circumscripta est his duobus ofHciis, quae tueri eum populi romani et hominum romanorum maxime intererat, ut custos esset belli pacisque atque ut precibus uiam ad deos aperiret. Hanc enim utramque de eo famara etiam principum dominatu ob- tinuisse testes sunt illorum temporum scriptores.

'/".•

*>'

'-):

'U^-

%''' ± .t^ TJ^^.. - ^" %i^v^v.:v:^. -• ••" :• ;"y^'^--W •• A*n.. mr.^r^u-^.

• ' .^ iCi?^^-''-'.^ - . :"•,:-.•. /:".x -- • - iri _•!-'•. . ..-;--'.

-^- .-ir •

-.^^{^i-a^tfv \ * " - " - .'1L- -•

Bxcursus 11.

.Aji credendum sit Macrobio

r. .. lanum in carmine Saliari dici: "deum.deonim". rt-,^- — Quod est apud Macrobium S. I. 9. 14 lanus Saliorum quoque antiquissimis carminibus deorum deus canitur et § 16 (lanum) patrem (inuocamus^quasi deum deorum, id cum illo uersu Saliari "t diuum +deo tsupplicante" ita compa- rari solet ut ad lectionem et interpretationem eius uersus multum pertinere uideatur. Nos autem* sic statuimus: hoc Macrobi si refertur ad uersum illum Saliarem, quod nobis quoque ueri simile uideri p. 5. significauimus, in errore ppsitum esse et legendi et interpretandi. — Ut igitur ab lectione ordiamur, uerba ipsa, siue 'deum deorum' siue 'deum deo' siue, quod libris Varronianis traditum est, 'diuum deo' legas, recentiora sunt quam ut in carmine Saliari uerum locum habere possint. Quod enim dicit Varro ap. Ser- uium ad Verg. Aen. XII 139 antiquos non dixisse deos, sed diuos: "Ita respondeant cur dicant deos cum omnes antiqui dixirint diuos", id mazime comprobant antiquissima quaeque titulorum monumenta. Scilicet Varro deiuos deuos diuosque unauocecom- prehendit; quod iure. fecerit necne nihil attinet hoc loco quaerere. Tituli V et VI saeculo scripti habent haec: deiuos tit. "Dueni", deiua CIL I 175, deiuis dat. plur. I.

178, deuas dat. pl. f. I 1814; harum igitur stirpes deiu- deu-; illae autem formaedi- de- exstiterunt YII demum et VIII saeculis: dio C, I. L. I. 1426(?), dea I 1174, deae gen. 1279, dat. 1179. — At enim fortasse primo sic fuit:diuom diuo. At cur diuo

ea significatione in carmine Saliari poni non facile potuerit, p. 31 dictum est. Ac ne Deec- kio quidem assentior quod dicit E. F. IV 26 et 33 lanum a Saliis hic dici "dluom dlum", ut ab Arualibus Deam Dlam, nec legere licet deiuom deiuo; haec enim omnia, et dluom dlum et deiuom deiuo et dluom dluo metri causa reicienda sunt, quod metrum Satunium abhorret a tali uersu:

Diuom dium supplicite.

quem quinquies feriri oportet, cum cetera cola Saturnia carminis Saliaris nuUo negotio, ut reliqua cola Saturnia, quater feriantur ad hanc formam: malum dabun( Metelli, quod quoniam ultimus in ultima syllaba ictus semper est, ut non opus sit eum

signari, supra sic scripsi: deiuom deous supplicate. Et haec quidem de uerbis. 55

lam aideamas sententia nam rera ait aut ea quae in carmine Saliari esse potuerit. Atque non disputo iurene dixerit lordan Beitr. p. 222, deum deo in carmine Saliari ita dictum esse ut llomeri illud dia ^aaotv. Quod cui probet? Id enim ub 'M*^ Homero ita dictum at &edioy ^enitiuo esset casu partitionis imitatus Ennius non romana usus est sed graeca strnctura, quod quid sibi ueliet Romanorum eruditiores ex comparatione Homeri intellegerent; in Saliari carmine ex omni parte Roraano ea con- t- lat. II 283 ann. 3. ~ structio esse uix potuit. Gf. Schmalz, Synt. Iw. M. Ant. p. {'';: Nec quaero num quasi maximus uel autiquissimus 'deus deorum' honoris causit dictus sit. Velut ignotus poeta qui Ouidium imitatus est ep. VIII 45 'dux erat ille ducum'. Quid igitur? Quemadmodum lulius FJorus perinde ac si esset homo ludaeus,

. dixit I. 22. 35 "saeuitum in urbes urbemque urbium Caralim", sic Saliorum quoque anti- deus' cauitur? ^-tquissimis carminibus 'deorum Sed huius rei exempla posterioris latini- V.Jatis sunt, nullum antiquius Cicerone. V. de hoc geuere copiosara ac subtilera Hauptii disputationem Op. II. 154 sqq. Quodsi proprie dicitur ille 'deus deorum' de Saturnalibus Macrobii quasi potestate diiiina ceteros deos regens, nihilo minus alienus est a carminis Saliaris aetate. Multo -;» s . sic dici Ac ue illud lanus deorum di- . minus lanus potuit. quidem quod aDtiquissimus I citur a luuenale VI 393 et ab Herodiano 161 d^eog dQxcci-OTaTog Ttjg ^lxaXiag entxf^

'A- ^ifiog quidquam ualet ad confirmandum id quod posuit Preller Myth.' I p. 171 lanum

. 'deorum deum' esse dictum quasi omnium rerum principem auctoremque. Praetereo temporum rationem quod antiquiorum aetatuni non sunt ei scriptores qui lanum dicuut deorum antiquissimum. Mitto illud Varronis quod te&te Tertulliano ad Nat. U 12. "Varro antiquissimos deos louem lunonem et Mineruam refert"; nam magis tuscam ^ quam romanam disciplinam sapit. Sed ut posteriores quidam antiquissimuiu lauum dicerent per errorem facilem factum est. Nam lanum antiquissimum regem Latii fuisse ideo, credo, fama ferebat, quod asses eius imagine antiquitus signabantur et eius iu urbe exstabat antiquissimum signum cum sacello. Accedebat quod cum penes ' eum primordia rerum atqiie etiam procreationis humanae esse dicerentur (cf. p. 45) non dignitate, sed ordine locoque erat primus; primus inuocabatur, primo ei sacra fie- C. bant (cf. p. 45), primus a Varrone inter deos selectos norainatur ap. Aug. D. VlL 2. Denique ab introitu initium, ab initio primaquaeque lani dicebantur. ' .Eundem locum eius flamen obtinebat in flaminura accubitionibus Festus p. 185, necta- men ideo flaminem Dialem dignitate superabat, nedum maior esset pontifice maximo, qui extremus accubabat. Sed haec hactenus. "' ':M'<^' louem uero et. Grraeoi et Romani inde ab omiii tempore habuerunt pro principe et summo omnium deorum hominumque. Et Romanorum quidem antiquorum opinio 'S«.- a Varrone sic VII y 285 D: Sed cur loui . -exprimitur ap. Aug. p. praeponitur lanus? "Quoniam penes lanum", iuquit, "sunt prima, penes louem summa. Merito ergo rex oranium luppiter habetur. Prima enim uincuutur a sumrais, quia, licet praecedant tem- • pore, siimma superant dignitate". Et Seneca Nat. Quaest. II 45 "(Prisci Romani) eun- ' dem quem nos louem intellegunt, rectorera custoderaque uniuersi, animura ac spiritum •:<'". huius et artificera". ab Ennio dictus 179 V. , mundi, operis dominum Itaque luppiter .- *diuum pater atque hominura rex". Et Plautus prol. Rud. 9 "quist imperator diuora S 'S.'-

.*> - :;»

.T^: "-f-

\ .: 0^:^ d^ -^M^Â"^^^^^^^' 56 •--.;^* t^Qe hominam, luppiter", Proximos lioni^lionures apud antiquissimos Romanos non Hist. I 163 •V.' lanns occupauit, sed, quod monet Mommsen Rom^ sq., Mars. Nec tamen .''•_ quod Mommsen dicit 1. c p. 164 Martem caerimoniis sacrisque magis a priscis cultum esse quam louem^ fama aut memoria originum romanarum comprobatur. Martius enim mensis cur pfimus fuerit p. 47 dictum est. Quod si quid dignitatis Marti ordine pristino mensuum accessit, id babuit ante lanum, quod ostendit Plutarchus Num. c. 19 6 di ano xov 'lavov. ôxei 6 TiQbiTog ^lavoaQiog de f.ioi rov Maqxiov NofxSg (?) ijtoivvftoy opra Tov "yiQttog Ix rrjg TiQosdQiag fuxaatrjaai. (De "Numa" id non uere dicere Plutar- chum non est quod moneam). — louem uero unum a Romulo inuocatum in summo discrimine fama est Liu. I 10. G; 12. 4; louis iussum auibas Romam condidisse se Ro- ...A/ mulus dicens inducitur ab Liuio 1. q. proxime dixi; Numa loui assiduura sacerdotem y. eam ob causara creauisse dicitur ne sacra regiae uicis desererentur, Liu. I 20. 2. loui primum omnium templum Romae sacratura est, teste Liuio I 10. 7. Quae cuni ita sint. non arbitror assentiendum esse Mommseno 1. c. p. 167, cum templum Capitolinum quod fama est Tarquinium Superbura aedificasse uel potius aediticare c^pisse perfectum esset urbsque moenibus cincta amplioribus quasi denuo condita, tum denique loui prin- cipatum inter deos esse delatura. Eura enira principatiim luppiter optimus maximus, genius populi Romani idemque, ut apud Graceos, raundi regnator, inde ab antiquissimis temporibus obtinuit. Iteraque ia aliis Italorum pupulis. Umbri quidem Iguuini louem, ut arcis ciuitatisque praesidem, raaxirae uenerabantur et non uno nomine inuo- cabant. De eadem Oscorum opinione tradita testimonium est Diuvei Regaturei tab. Agn. Queraadmodum graecis Zavg est iêog uel 6 êog, et dicebant Zevg xai &€oi akXoi, ita ab Romanis dicebantur lupiter ceterique— di, Preller Mythol. Graec. *L 1. 108, Et Arnobius III adu, Nat, 6. p. 115 Reiflf. "modo discamus quinam isti siut diuini — quos par sit adiungi summi regis ac principis uenerationi. Saturnus, inquit, et lanus et Minerua luno ApoUo Venus Triptolemus Hercules atque alii ceteri". Quam- :K obrem tametsi nec raonumentis nec faraa nec historia comprobatur id quod dicit Doel- linger, ludenthum u. Heidenthum p. 469. § 21 in mentibus antiquorum Romanorum

fuisse speciem adumbratam dei unius et ad omnia pertinentis *), tamen louts omnia pfena uulgo putabant. Quamquam non putandum est uulgus illis temporibus louem talem animis finxisse qualera dixit Valerius Soranus ap: Aug. C. D. VII 9. "luppiter omnipotens", inquit, "regum rerumque deumque Progenitor genetrixque deum, deus unus et omnes". Postea autem principum dominatu cum religiones iudaeorum et christianorum et philosophorum inuenta raultum ualuissent ad speciem dei unius et omnipotentis mentibus hominum imprimendam, tum noraen illud "deo deorum" inditum est loui. Bello quidem M. Aureli germanico milites loui hoc uomine acclamarunt. TertuIIianus ad Scapulam c. 4. 703 M. "Marcus quoque Aurelius in germanica expeditione, Christiano- in siti illa — et . rum militum orationibus ad deum factis, imbres impetrauit. Tunc po- pulus, acclamans Deo deorum qui solus potens, in louis nomine deo nostro testi-

*) Doellinger 1. c: "einerseits geht ein monotheistischer Zug durch die Bomische Beligion; an ihrem verhiillten Anfange muss ein einziger namenloaer Gott gestanden haben, der in der Folg« ii^ den Optimus Maximus lupiter iiberging". *.W' m 57 '^^^'

monium reddidit". Cf. uerba TertuUiani 1. c.^ c. 2. 699 M. "Nos unum deum colimus, quem omnes naturaliter nostis, ad cuius fulgura et tonitrua contremiscitis, ad cuius beneficia et 'et gaudetis. Ceteros ipsos (sic lego: ipsi' Migne) putatis deos esse, quos nos ''. daemonas scimus". - .vt' His igitur quae nunc disputata sunt efficitur primum^ illum^^deum deorum" Ma- ^.

' crobii non satis conuenire cum antiquorum romanorum de dis notionibus, deinde, si dici .""potursset, non lanum, sed louem dici debuisse. ; - Restat ut •, quaeramus quae Macrobio uel potius eius auctoribus causae et initia feerint lanum ita interpretandi. Quod ut perspiciatur plane, res nobis est repetenda altins. lani uis ac potestas quo magis erat obscuritate inuoluta eo magis commentis physicorum locum dedit. Itaque quem penes esse dicerentur primordia uitae bumanae >*•S concipiendae rerumque agendarum initia, eum ceterarum quoque rerum auctorem . fecerunt posteriorum argutiae. Et huius rei gradus quidam atque incrementa cernun- 3- tur. Nam quod Hesiodus dicit Theog. 116 iJTOi juiv TtQiotioTa xaog^ id arreptum Cice- roniana aetate et post eam physici Romani ad lanum, ut principiorum deum transtulerunt, ut idem diceretur atque xaoi;. Verrius Flaccus ap. Paulum Festi p. 52 "Chaos appellat Hesiodus confusam quandam ab initio unitatem, hiantem patentemque in profundum — — Unde lanus detracta aspiratione ideo quod fuerit omnium primus, cui primo supplicabant ueluti parenti, et a quo rerum omnium putabant initium". Verrio igitur nondum fuit lanus ille "rerum sator", quem postea eum dixerunt non modo philosophi, sed etiam poetae. Martialis X 28. 1. Serenus ap. Ter. Maur. p. 382 K 1893 "lane pater, lane tuens, diue biceps biformis, o cate rerum sator, o principium deorum". Ac ne Varro quidem eius doctrinae auctor uominandus. Is cum multa non * modo ad Cleanthis lucernam, sed etiam ad Zenonis et Chrysippi lucubrauit, tum fabri- catorem mundi et rectorem et quasi animum dixit louem, qui primam illam molem ex quattuor elementis constructam et compactam impleat et moueat, quam molem lanum Ouidius — incertum utrum Varrone an Verrio, homine aequali, auctore — nominat. Ouidius I Fast. 103 sqq. lanum sic disserentem inducit: "me Chaos antiqui — nam sum res prisca — uocabant: aspice quam longi temporis acta canam, lucidus hic aer et, quae tria corpora restant, ignis aquae tellus, unus aceruus erat, ut semel haec rerum secessit lite suarum inque nouas abiit massa soluta domos: flamma petit altum, propior locus aera cepit, sederunt medio terra fretumque solo, tunc ego qui fueram globiis et sine imagine moles, in faciem redii dignaque membra deo". Cf schol. ad Hesiod. 116. 477 220 ovv tcc xai Theog. (p. Flach) 17 elg oroixeia diaxQioig diaxd)Qr)Cig, xdog. Varro non modo primordia mundi, sed quodammodo mundum ipsum lani nomine comprehendit ap. Aug. C. D, VII. 7, sed uim eflfectricem causasque eorum quae fierent in mundo loui tribuit, Aug. C. D. VII. 9. Vergilius hanc doctrinam secutus louem dicit is? per omnia pertinere. Verg. Georg. IV 221 "deum namque ire per omnes terrasque

' tractusque maris caelumque profundum". Cf. Aug. C. D. IV c. 11. Quem autem primum illud de lano rerum satore abstrusum nec tam in persona certa dei quam in ' '^^' notione infinita principii locatum docuisse, in litteris memoria exstat, is fuit M. Messalla augur, is qui consul fuit a. DCCI. Hic, teste Macrobio I. 9. 14, de lano ita incipit: "qui cuncta fingit eademque regit, aquae terraeque uim ac naturam grauem atque 8

."•(V:,

' . ' ':• ? ". .••«.v-i,

.* . . Sc^^-.^-.-^>;^'^^^^^- -:^-' 68

•^•t ^proDam in profundum dilabentem, ignis atque animae leuem in immensum sublime '^^''' fngieutem copulauit circumdato caelo: quae uis caeli maxima duas uires dispares P / colligauit". In his cum alia philosophorum inuenta tum stoica quaedam secutus ept. f % '. Stoicum quod dicit de elementorum discidio; de quo Zeno schol. Hes. Theog. 115(475) xov y^ xard axxttit.riOiv, arjQ xaxd dvddoatv, t6 de X€7iT0i.i€qig dsQog yiyove tcvq. Cum autem lanum noua ratione faceret haec discreta ordinataque caeli orbe continentem, ad lanum transtuht id quod de Sole caelum circumfundente terris tradiderat Ghryr tujv iv sippus in physicis ap. Diog. Laert. VII 81. 152 Tfjg di yeviaeutg avTwv (id est, aiTiov ' deQi yivofxiviov) yivea&ai, zov ^Xiov i^aTnitpvTa ra viqit^. Quod quomodo factum i * sit Hes. tov tov - exponitur scholio ad Theog. 119 Xiyet (Hesiodus Tartara) diqa Trp> yrjv -.l Kat to elvai 6i tovTov iXdaaovog eig nXeiova -''''-^- TtegiixovTa neQi avTrjv. eixog e^ vyQOV -y V: «»* tov oyxov diaxeoftevov xal aTf.ut/if.ievov TeTaQdx^oi, f*iXQi- ^d^rj TqXtov. T(5re ydQ T(p ^Xi(p avfxjiaQexTeiveTai^ oiaTteQ T(p nvQaxTcj&ivTi aidrjQ^p t6 tivq. Et quod lanus r^-m a Messalla, quasi vovg dtjiuiovQyog, omnia fingere et regere dicitur, hoc ipsum nescio an de lano, ut solis deo, dixerit. Solem a Cleanthe habitum esse mundi principalem auctores sunt Anon. Ps.-Censorinus p. 76. 1 Jahn et Diog. Laertius VII 139. Similiter Cicero de R. P. VI § 17 "Sol, dux et princeps et moderator luminum reliquorum,

mens mundi et temperatio". Et Plinius N. H. II 6. 13 "eorum (i. e. siderum) medius sol fertur ampHssima magnitudine ac potestate, nec temporum modo terrarumque, sed siderum etiam ipsorum caelique rector. Hunc esse mundi totius animum ac planius mentem, hunc principale naturae regimen ac numen credere decet opera eius aestiman- tem". Quid? artifices et poetae nonne Soli gubemacula muudi detulerunt? Est in museo Neap. imago Solis orbem caeli tenentis, Rapp Mythol. Roscheri p. 2024. Ouidius Metam. I 769 "hoc, qui temperat orbem, Sole". Ad hoc solis munus spectat graecus ille ritus, cuius mentionem facit Athenaeus XV p. 693 E na^d di Toig "EkXrjaiv pi Tuiv olvov ^vovreg T(p 'HXii^, dig cprjai WvXaQxog iv Tfj i^ \aTOQiCjv, /uiXi anivdovaiv, ov (piQOvreg Toig jSto/uoig, deiv Xiyovreg tov to SXa avvixovra xal dtaxQaTOvvTa &e6v xai dei tov elvai In neQtnoXevovTa xbafiov dXXdTQtov /iii^d^rjg. transcursu commemoro Indos quoque uetustissimos Solem fecisse terras et caeli orbem continentem. R. Ved. t X 149 "Sauitar terram uinculis constrictam tirmiter continuit, firmiter caelum in mundo vasto sine fulcris (askambhane). Apud posteriores Romanos uel externae religiones uel doctrina quorundam philosophorum tantum naluit ut essent qui Solem putarent esse louem, ut luppiter Optimus Sol inscr, 97 Wilmanns, uel regem omnium, ut Dominus Sol 271 W. Anthol. 387 R haec sunt in laudem Solis u. 41 — scripta sq.: "Sol facies mundi caelique uolubile templum Sol Liber, Sol alma Ceres, Sol luppiter ipse". .Etiam Plutarchus, homo Platonicus, 'Ptafiatx. c. 19 p. 92 W solem appellat tov xai xiQiov fjyefidva Trjg ^evarT^g oiaiag dndarjg. Et is Platonicus cuius doctrinam Macrobii auctor secutus est ipse testatur se lanum et Solem eundem putare ap. Macrob. S. I. 17. 42 "Sol umoribus exsiccatis ad progenerandum omnibus praebuit causam, ut ait Orpheus naTQog exovTu voov xai initpQOva ^ovXrjv unde nos quoque lanum patrem uocamus, solem sub hac appellatione uene- '% rantes.

*,J<;-

' ,

.-.i^Sv.'-: 59 '4^ -;>i'. :•!>., .^'i,'Ky ^i^i-AS-vi .i Nanc igitar tandem peraenimas ad eam locam ande dispiciamas rationem eias

-^ quod quaeritur. ^ /;, Nam Macrobius cam S. I. c. 17—23 tum ea quae de lano S. I. 9 §§ 1—16 ^adidit, quod demonstrauit Wissowa de Macrob. Saturn. fontibus p. 43^ librum aliquem trans- auctorem secutus erat ut seripsit quem qui scripserat philosophum platonicum, Augu- >. '•.!. stinos Gonfess. VIII c. 3 memoriae prodidit Marium VictoriDum libros platonicos in ti. latinum transtulisse, et temporis ratione ueri simile est eum auctorem fuisse lam- blichum, qui librum neQi &£0}v scripsit, quem autem Macrobius transscripserit, eum docet Wissowa fuisse Cornelium Labeonem^ quem Arnobium de quibusdam habuisse

demonstrauit Kettner de Cornelio 14 . Certe ille is^z auctorem Labeone p. sqq. quisquis platonicum de dis librum latine retractauit uertitque latine, homo fuit, ut uere dicit Wissowa p. 28, argutiis theologicis imbutus omnibusque neoplatonicorum, quos uocant, et Etruscorum arcanis doctrinis deditus, sed ita ut a solidiore doctrina videatur abhorruisse. Quod autem Macrobii auctor lanum deum deoruiu interpretatur, id conuenit atque congruit cum doctrina et aliorum qui tiim eraut Platonicorum et lamblichi qui,

ut docet Zeller die Philosophie der Griechen III. 2. p. 696 sq., innumerabilem multi- tudinem deorum Solis qui idem Caelus esset, summae diuinitati subiecit, Solemque illum superiorem, cuius imago esset hic sol quem uideremus, eundem esse dixit atque louem et Serapim; eamque doctrinam, de lamblichi libro ftSQi ^£c3>' sumptam, multis •V- V uerbis oratione IV 132 sqq. lulianus exposuit. Ei autem rationi nemo hercle Roma- norum deorum aptior fuit lano, qui cum propria potestate Sol esset, idem, sententia Varronis quidem, tam grauis auctoris, mundum numine complecteretur. Qua re lanus -*.• Platonico illi "deus deorum" factus est • idemque luppiter. ;*

•i:.. ' ">^."'' .• .^^'i

^^1:

.•<; »-. • ••.'>

.-»-^ ". ^^.^'^. ,'

• *• . •^^^V*,^\*»., . - 3 «''^.•••'' ;'•.'- - "-): - ••IV'*..? ^'.^.^r.^S:

* * ' . ^ ••; , -i

''*• tVf*.- Addenda.

Ad p. 22. Cur cosini8(-es) casmillus Cismena fiant comes camillus C^- mena, et porro *quosme quome, dusmos dumus, resmos rSmos, causa, nisi in disparibus sita est praecedentium uocalium quantitatibus, uidetur ea fuisse quod mediae uoces aliae aliter per syllabas diuidebantur pronuntiando: itaque res-mos re*-mos, retnos c; Cd-sniena Ca-'mena, Cdmena. Est forma huius generis, de quo disputatio mea in act. soc. pbil. Lundeosis hoc anno edetur. Similiter in uerborum intercapedine s prima alterius uerbi habetur nullius instar momenti ad quantitatem. Lucretius IV de R. N. 846 molli^ strata; VI 943 mentibus stillant; Ouidius II 6. 61 hebetare smaragdos. De eo genere exponit L. Mueller DRM p. 317 sqq. Hoc uero prisca uoce pertinuit etiam ad quaedam interiora. Plautus in Persa 76 "ubi sint magi-stratus quos curare oporteat". Idem in Aul. 71 "ue-scio pol quae hominem intemperiae tenent". Ab *obs-tendendo o-stenderem dixit Terentius Phorm. 793.

Ad p. 20. De re metrica cum ceterorum Saturniorum tum Saliarium post paullo disputabo. Hic igitur hoc tantum affirmo, quod nemo non uidet, eos quos edidi Saturnios ad recitandum esse faciles et factos legibus communibus metri Saturnii. Nam esse etiam Saturnios sine anacrusi, commentatione ea quam dixi multis exemplis si cui uideatur la. 2. Verom ad es demonstrabo. Quod pStla coemis || laneus lanes paullo difficilior ad recitandum, exempli causa ad comparationem affero hos simillimos, alterum Naeui de bello Poenico ap. Priscianum I 234 K Magnam domum ditem alterum de Caecilii C. I. L. I 1006 Hoc decoremque || uexarant; sepulcro est factum monumentum Marco Caicilio. Prius hemistichium hemistichio || priori huic de tabula Regilli ap. Caes. Bassum p. 10. 13 K pariter et aequaliter respoudet: duello dTrlmendo magno ||. -^ Ad p. 20, patula patla. Cf. C. I. L. I 1431, cuius tituli est uersus sic scriptus: "cum diu ambulareis tamen hoc ueniundumst tibi", sic recitandus: cum diu amJblareis, tamen hoc veniundumst tibi".

Ad p. 32 sq., cante. Cf. etiam ea huius generis exempla quae attulit Hauet MSL IV 231.

^ '^K

^rrr>''r ^.- y.' .

•!'-^ •*

• .- 3

>!.-.... K- :^-M'nS i -. 1 .- t. Ofe'

*•. -Vi". '-'..• -:/• 62

> - •- - i -•^^T^^..' ',,. • 'j. '•.''''•: -ic l^ lo. 2.; 36 - V lo. a 34. praitremotUe p. Bqq. *8Upplicate 2| |>. •priuidoes Feat. 205; — ? pro (oltro) p. 6. foi lo. » 2. r^^^^'--'V^i

la. 4. b* ; > ^ome tonas lo. 1, . >j-k

b. -. promenemat Fest. 205. ?ubeique lo. 2; 6 sq. ' p. '.'- Ii-:<^> la. la. promerios 4; p. 27. uero(m) gen. pl. (— portarum) 1; p. 20. prospices Feat. 205. Veturie Ma. b.; p. 9. --«?•; jt«^^ lo. b 1; p. 34 sq. ueueis la. 4.; p, 19 sq. lo. b. 6 — ? ?qitoCqitot 2; p. ; reeonde la. 4; p. 3. Volumna lu.; p. 10 sq. ;^.^-|' ,. *Saeturnus Fest. Zaul la. 1 16 325 ('SateumuB' cod.Fam.); ; p. sqq.

-K. . p. 42.

?<-" >. . ^^--^; .- • n. Index emendationum et rei criticae. •• '^ • ^-*' .-- :> :..^* ii;.-.....».^ Catullus 57. 6, 7; p. 24. TertuIIianus Apol. p. 436 M.; p, 25. * . .- . '•*• -i^ ' Festns p. 70 e. u. 17. ad Nat. H c. 15 p. 606 M.; p. 43- r»*': •T: . -• fdepuuere; p. •;/ „ „ 205. 19 M.; 1 ad c. 2 p. 699 M.; , -...^\''-. p. sq. „ Scap. 15 57, M ,, „ M.; p. 6 (f polteo). p. ~ et Dueni" 1 24. -,, „ „ „ ,, ; 8 sq. p. 37 sq. Tit, 19. Scbneider; p. '.'ijf^^'.- p, (pil. poploe). 19. 3 Schn.; p. 29.

: ^^*^ • • ' 8. u. 11. Varro I 36. 3 r -^ -• -, „ p. 211 M. pennatas; p. R. R. ; p. 43. 348 M. 8. u. 8ilentio 50. Varro L. L. V 52. ,, „ surgere ; p. 74; p. Paulus Feeti p. 3. s. u. axaraenta; p. 14. „ VI 49; p. 8.

^^^•^"'- 91 8. u. 17. 7. „ ,., p. „ Vn 21; >!?" ,'. fobpuniat; p. p. Glossarium Hildebrandi 1 ^v.. •. p. 175; p. 24. „ 26; p. sqq. "Isidori" 676 n. 31. 61 ;''*. ^;»- -.• „ p. 50; p. „ „ 27; p. (t ianitos). - • > v,7 • NaeuiuB PriBcian. VI. 4 et 5 V'. /' ap. 232. 5 H..; p. 33. ,, „ 27; p. sqq.

Piautus Poen. 1199; p. 28. „ „ 28; p. 14. kr-"'- - PriBcianus I. 39. 10 K.; p. 19. „ IX 60; p. 9. sqq. !'' 4*// • '8 -r ''•'«» ».• TerentiuB ScauruB p. 28 E. p. 4 et 6 sq.

^^•^'- m. Index Rerum. :-i^te .'-

Axamenta p. 14. 25. — ianus 42-P-44. — iam 43. — (J^-A :<\ -' lanus, * •,-".-'••"•^ - fh/ •,: .. Saliare — Garmen p. 14 sq. mSlo p. 23, — pennae et pinnae 11. quome, : '^^m- etiam 34 — Saeturnus 42. — Etymologia (u. Ind. I.). quom sqq. Satumus •: iiV' -~ V.- Arellius 18, sol 16 esio 35. — sumo 33. fc^ .•.' • Aurelins, p, saul, sqq. p. Cama p. 44, — clodus claudus p. 17. — supplico p. 34. — cOmis 21 — Declinatio. ^-.'^s--::;/ *coguemis sqq. c6-8mT(t)s • r !# ,^ ' >* 22 et ' comes 24 (60). — deinos et diuos p. 1. D. nominum, :-t . — 31. — DTuoB Juppiter 29 sq, — DTos dat. sg. secandae declinationis -01, -Oe 37 sqq. — p. Juppiter 30, ~ DTus — Juppiter 30. — gen. sg, qnartae decl. -ous -Qs; -uos -uns; <^f dialis et dinalis 30 sq. — *diou ditl et ditls *-ues -uis 31 sq. 28. enim 2. D. uerborum. -^ (inem) 29. laneios laneus 63

IV. «To ' Penates 14 thema pfaesentium eoniag. (Te 0>:'^ ^^i*:-y].:<^:iiP~ " -le -16 19 i li. et) sq. -•;^ v^/^?. -^:, Bobigus ;' >!-;^. ' 2 p. sg. imp. pass. •-so -ae iS*^' \: Sol. Philosophorum de 8ole conunenta

3 p. pl. prftes. act. (-T) -e 36,"" . 58. S. Genius 45, 46.

'' #;> Geminata deorum nomina '- Meiriea. 29. ^ •?v:':^ Scripturae priscae uarietaies. synjzeBis p. 35. — percugsionum nume- -s finalis tum tum omissa 5. -. » scripta 2 sq., ', — solutae > rp% b4t. theses 60. ^.- et — au o et ou &a 16 sqq. : /.' Mtfthologia. -as et -o8 promiscue 4. deus" et 7. — et ou — ^Beorutn p. 54 sqq. o u p. 6. e etl ;.'5 Bqq.'. lanus. lanus Sol. 39 sqq. Syntaxis prisci sermonis.

lanas romanus deus p. 40. — quateuus praepositio inter attributum et substaiir> annus putandus sit. 46 sqq. — lanus et tiuum media 20 sq. ianus 40—44. — lanus initiator 53— 55. — accnsatiuus datiuo pro 34. .^4 lanns in prima templi regione collocatus 49 copula enuntiati secundarii omissa 37.

' sqq. — postremo cum love confusus 58. — Voces mutatae.

lanns Geminns 41 sq., 51 sq. — I. Quirinus com- con- c6- 21*), 22 sqq. — ' 41, 53. Patulcius et Qusiuius p. 21. consonantes detritae ut praecedentes uo- — Matutinus 44. — ianeus 45. — Consi- cales non producantur: -s- 22; 60; -u- 22; uias 45. — Patricius 46. — lunonius 47. -g- 23; -V- 23. — 52. — "rerum sator" 57. elisae vocales ant Quadrifrons 48, «equente praecedente ."?;

' — "Chaos" 57. nasali 32 sqq. 60. -^

. rjf. — ' lana 43. proiluctio secundaria sequentibus g et n 23.- '> ! «^%*.'. — I. 55 I. Cerus manus }, >i h et i con- luppiter sqq. ,f •i# Liber 7. sonanti 23.

-v?-. luno Lucia 10. I. Volumna 10 sq. eu>-ou>.u; ou>o 16.

,1/- ' .^". ' . > , -

-> ---- ns^-c^r • . • : s ir -yv-i

^ . W:¥: • j. .

'V •:: c v^j:'^x -'^ - • - '} '^":- -^: ".^^^" ^^ . ry^- ''*'>. ^:- 4v.^.' -- • '^-f. v - '^ttt- .-.•^"

"-, '.".'^•^^,.'-- ^' . '-•. . '*ii''.,- »'-" -"••

*:. -r'-fV:^.-"i «

.-.i'tii2»'.' •V- .».-

*.Ki:i^^' •- -t. -St;-^; • :>-'/'^^J. - , * <.. ^^**. , •^::>> » • *

-..'•iiitf.:'-:^.^*' .' - •i-^ .«.•^. '.'? .'--.•Jr-'^^ ' ;. ' . • -v *^^i . .• '

•. -"' - - ;«-',X-'^' . «..<.'.,-. . ' ' V 1 V

Corrigenda.

?. 2 ue ^;'?:;:^^'^'.''

' " »* 'i' -«f^ . */ ,' -''» v^ <•" ^;r 4 '''*-'-r/ •f^"-:'

' ^.•r"-. v-v..

«i;. .:,-...> \. ^; . rr-: v>/ ^•-

1 r V Tv •>

tWy^^

^ •. ^ '::. ^iK'-:

^^-;''-^ i^. - *' • • .-•?• /> -.,• 'v -^V

*|:^-. j. f-

• - • .^^^->f

.^'.-^.'

;*;?^ - .'^. -.' » - .v^l^;:: ?H-v.' •• '*^ . -^.

- V*- r - »i- ,

';..-v?^

• ^^ • •„ .^r>'^ , , .„•: , ':>. ^" '. -.1*

' ^•t .-(>:.; ..>', -^f. .:*