Skal Kaste Lys Over Statsministeren Frå Vikedal
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
2020 TORSDAG 5. NOVEMBER 17 Skal kaste lys over statsministeren frå Vikedal Jens Hundseid frå Vikedal er den einaste statsministeren frå Rogaland. Han har ingen statue etter seg fordi han melde seg inn i dårleg selskap i Nasjonal Samling i 1940. No er ein biografi under arbeid som legg vekt på andre sider av virket til ein samansett person. JON EDVARDSEN Kastevinden frå Ryfylke, er ein merkelapp som er plas- — Det som skjedde under og etter krigen er ein del av korte biografiar i diverse publikasjonar, er det lite ære- sert på politikaren i Bondepartiet. Både fordi han var historia, men det blir ikkje eit hovudspor i biografien. fulle omtalar. I Senterpartiet si jubileumsbok frå 1970 er temperamentsfull og kunne slå både mot venstre og Det som skjedde i mellomkrigstida er distriktspolitisk Hundseid beskrive som eit lemen som spyttar og fresar høgre alt etter som, med ein god porsjon harme. interessant, og det er ei linje til det som skjedde seinare mot alle. Bondesonen frå Fjellgardsvatnet var statsminister og med samarbeidet mellom dei raudgrøne partia, seier han. Bondepartiet, som skifte namn til Senterpartiet i 1959, landbruksminister i åra 1932-1933, og parlamentarisk By og land har hatt tre statsministrar, to med frynsete omdømme, leiar for Bondepartiet gjennom nesten heile det turbu- Kolstad og Hundseid, og lenge etterpå den folkekjære lente 1930-talet. Lars B. Skipevåg er leiar i Imsland, Vikedal og Sandeid Per Borten. I Senterpartiet si partihistorie er det ingen Karrieren blir derimot avslutta med eit stort fall der sogelag, og han ser fram til at det skal kome ein biografi forsøk å rehabilitere Bondepartiet si historie, og heller han blir dømt til ti års fengsel fordi han melde seg inn i om Jens Hundseid. ikkje Hundseid. Quisling sitt parti, Nasjonal Samling, Det var svært vanskeleg for og hadde samstundes ei sentral rolle Bondepartiet etter krigen på grunn som fylkesmann i Buskerud gjennom av statsministeren som vart dømd for krigsåra. landssvik. Det er dette fallet som er ettermæ- Var for svak let til Hundseid, og som har gjort det stille om han, den einaste stats- Av få, er det éi stemme som har teikna ministeren frå Rogaland så langt etter eit litt anna bilde av Jens Hundseid, 1900. og meir sympatisk enn vanleg. May- Dommen for landssvik skuggar over Brith Ohman Nielsen er historiepro- alt anna i omdømmet han har fått i fessor og har skrive Senterpartiet si ettertida. historie frå denne perioden. I soge- Eit anna bilde bladet Vindetreet i 2005 skreiv ho artikkelen «Hvem var politikeren Jens I 2023 er det 140 år sidan Hundseid Hundseid?». vart fødd, og 90 år sidan han var Der prøver ho å nyansere bildet av statsminister, og det kan vere eit pas- statsministeren frå Vikedal som ho sande år å gi ut ein biografi som får meiner er litt misforstått. Ho for- fram andre sider enn at han er den klarar Hundseid sitt fall i 1940 med einaste statsministeren i Noreg som at han vart pressa til å melde seg er dømd for landssvik, meiner bio- inn i Nasjonal Samling av Vidkun grafane Thor Geir Harestad og Jan Quisling. Ho peikar på at Hundseid Magne Arntsen. ikkje var ein sterk nok mann til å mot- Dei er lektorar ved Randaberg vida- stå. Han hadde eit direkte fiendskap til regåande skole og har tidlegare publi- Quisling som han overtok i regjeringa i sert biografiar. 1932. Sistnemnde ville kvitte seg med — Vi håpar å utgi boka i 2023 sjølv Hundseid, og Nielsen meiner politi- om vi har fleire prosjekt gåande. karen frå Vikedal førte ein personleg Hundseid er ein interessant del av belastande kamp mot både Quisling den politiske historia på 1930-talet og meir mørke krefter i Bondepartiet. og den einaste statsministeren frå Historikar Jan Magne Arntsen (t.v.) og sosiolog Thor Geir Harestad er i gang med ein Men i 1940 var han ikkje sterk nok Rogaland. Han var arkitekten bak biografi om den einaste statsministeren frå Rogaland, Jens Hundseid. lenger, ifølgje historikaren, og let seg ein grøn politikk i partihistoria, og presse både inn i NS og bli den einaste var med på kriseforliket i 1935, seier fylkesmannen som heldt fram i stillin- Thor Geir Harestad. ga si. Ifølgje Nielsen baserte landsvik- Han meiner Hundseid er ein underkommunisert poli- — Det er lett å hugse krigsåra og straffa han fekk for å dommen seg berre på den propagandagevinsten han som tikar i den partipolitiske historia. melde seg inn i Nasjonal Samling. Eg synest han er verd tidlegare statsminister, gav okkupasjonsmakta og NS. Ønskjer innspel å bli skriven om, og at det kjem fram meir enn det som Hundseid omtala seg seinare som feig. skjedde i krigsåra, seier Skipevåg. To historier Forfattarane vil gjerne ha bistand frå personar i Vikedal Medan dagens Senterparti med Vedum i spissen pustar som har noko som kan kaste lys over bakgrunnen til Ap-Støre i nakken på meiningsmålingane, har Ap nett- Artikkelforfattaren fortel om at stortingsgruppa og Hundseid. opp pussa støv av det gamle slagordet: By og land - hand regjeringsmedlemmene med ei stemme imot, valde — Vi ønskjer oss tekstar, bilde, referansar og anna. Det i hand. Det same som partiet brukte i mellomkrigstida Hundseid til statsminister. I ei anna historie, om statsmi- er verdfullt å finne den informasjonen som finst hos folk og som førte fram til forliket med Bondepartiet. nistrar i Noreg av Harald Kjølås som kom ut i 1999, blir i Vikedal og nærområdet. Det er blant anna av interesse På det tidspunktet var Hundseid parlamentarisk leiar overgangen nærmast skildra som eit kupp frå Hundseid med bilde frå skulen han gjekk på og frå Hundseid- for Bondepartiet, og han fann tonen med trønderen si side. Denne versjonen går ut på at han først gjekk til garden, seier Harestad. Nygårdsvold som kom frå industristaden Hommelvik. stortingsgruppa og sa at han hadde fått oppdraget av Han meiner Hundseid har fått for lite ære for krisefor- Bondepartiet hadde fortid som sterkt antisosialistisk, og kongen. Deretter gjekk han til kongen og sa at partiet liket mellom Bondepartiet og Det norske arbeidarparti hadde høgreekstreme sympatiar. ville ha han til statsminister. som førte Johan Nygårdsvold i statsministerstolen frå Partiet som under forgjengaren Peder Ludvig Kolstad Historieprofessor Nielsen teiknar eit bilde av ein mann 1935 til krigsutbrotet i 1940. Det er ein uvanleg lang okkuperte Aust-Grønland, sende politi og militære mot som var opptatt av småkårsfolk sin situasjon, og småbøn- periode samanlikna med dei hyppige skifta som var før arbeidarar i Menstadslaget og ikkje minst utnemnde dene som han meinte sakka akter og heldt på å bli slavar det historiske vendepunktet som førte Arbeidarpartiet til Vidkun Quisling til forsvarsminister, støtta plutseleg Ap av andre samfunnsklassar. Derifrå var det kanskje ikkje makta. Partiet var blitt det største i landet, og Hundseid som deretter dominerte norsk politikk fram til 1965, med så unaturleg at Hundseid arbeidde for eit kriseforlik med var sentral i å peike på Ap. Trass i at dei andre partia for unntak av krigsåra. Arbeidarpartiet: By og land - hand i hand. all del ville hindre Ap å danne regjering. Det er mange talar av Hundseid der ein kan finne Jens Hundseid var den skuleflinke bondesonen som synspunkt som ikkje er stovereine i dag. Samstundes er etter at han var ferdig med folkeskulen i 1900, vart sendt Det som skjedde under og etter kriseforliket ei side som viser ein samansett person. ut i verda for å gå på landbruksskule. Seinare gjekk han krigen er ein del av historia, men Frynsete omdømme på Norges Landbrukshøgskule på Ås og var både lærar og styrar på landbruksskular. Han gifta seg med ei odels- det blir ikkje eit hovudspor i biografien Det er ikkje akkurat tjukt med statsministrar frå jente, og dei slo seg ned på garden sør for Kongsberg THOR GEIR HARESTAD, BIOGRAF Vindafjord, og i staden for å få ei statue, er han meir No skal Hundseid få sin første biografi. eller mindre feia under teppet. I historiebøkene og .