Brodnicy oraz na zachód od ujścia Rypienicy w tzw. Kotlinie Rypienickiej (Niewiarowski 1968). wschodzie oraz dominującej Krainy Wielkopolsko-Pomorskiej (III) i Dzielnicy Pojezierza przekształcone antropogenicznie. Odsłonięte obszary wysoczyznowe, szczególnie w części Tabela 6. Rodzaje przedsięwzięć mogące znacząco oddziaływać na środowisko. Dno doliny Drwęcy zajmuje terasa zalewowa o wysokości 1–1,5 m n. p. rzeki. z licznymi Chełmińsko-Dobrzyńskiego (III.3). południowo-wschodniej oraz północno-wschodniej cechują się brakiem lokalnych, większych Lp.* Miejscowość Obiekt KOMENTARZ starorzeczami świeżymi (zawodnionymi). Strefy krawędziowe doliny Drwęcy i rynien Lasy zajmują ponad 20% powierzchni arkusza (prawie 6 000 ha) i składają się z kilku zadrzewień i narażone są na przesuszenie gleb oraz erozję wietrzną. 1. Brodnica składowisko odpadów subglacjalnych są silnie rozcięte przez dolinki o różnej genezie. Najliczniejsze są dolinki i niecki zwartych kompleksów leśnych występujących na północy i zachodzie. Całość obszaru DO MAPY SOZOLOGICZNEJ denudacyjne oraz parowy i młode rozcięcia erozyjne (Wysota 2005). U wylotu niektórych z tych zarządzana jest przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Toruniu i leży w zasięgu Degradacja lasów * numeracja zgodna z numeracją na mapie form w okolicy Słoszew, Mszana i na południe od Karbowa rozwinięte są stożki napływowe. Do terytorialnym Nadleśnictwa Brodnica na północy i części centralnej, Nadleśnictwa Golub- Lasy są trwałym i ważnym elementem szaty roślinnej, który istotnie oddziałuje na Kwalifikacja powyższych przedsięwzięć została dokonana na podstawie Rozporządzenia Rady licznych form rzeźby terenu na badanym obszarze należą równiny torfowe. Zajmują one dawne Dobrzyń na południowym-zachodzie oraz Nadleśnictwa Skrwilno na południowym-wschodzie. krajobraz obszaru. Największe kompleksy leśne występują wzdłuż rynny jeziora Bachotek, W SKALI 1:50 000 Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać dna jezior w zagłębieniach powstałych po martwym lodzie i rynnach subglacjalnych oraz dna Pod względem siedliskowym dominuje las mieszany świeży i bór mieszany świeży oraz bór Niskie i Wysokie Brodno, a także w dolinie Drwęcy w południowo-zachodniej części obszaru. Ich na środowisko (Dz. U. Nr 213, poz. 1397). ARKUSZ N-34-99-B dolin rzecznych, suchych dolin i dolinek denudacyjnych. Szczególnie rozległe równiny torfowe świeży. W dolinach rzek i strumieni występują siedliska lasów łęgowych i olsów jesionowych, stan degradacji należy do umiarkowanych, a klasy uszkodzeń drzew głównie do średnich. występują w dnie doliny Drwęcy na wschód od Brodnicy oraz w dnie rynny Rypienicy. a zabagnione obniżenia terenu zajmują olsy. Czynnikami degradującymi lasy na tym obszarze są zarówno czynniki biotyczne, abiotyczne PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Szatę roślinną opisywanego obszaru charakteryzuje nie tylko różnorodność i naturalność i antropogeniczne. Występujące lasy ze względu na swoje walory krajobrazowe i turystyczno- BRODNICA Wody powierzchniowe zbiorowisk roślinnych, ale także charakter i bogactwo flory. Flora naczyniowa liczy ponad rekreacyjne narażone są na intensywną penetrację przez człowieka i przez to na lokalne Aktywność człowieka w zakresie przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodniczego Osią hydrograficzną opisywanego obszaru jest rzeka Drwęca. Jej źródła znajdują się 950 gatunków, w tym wiele osobliwości florystycznych, jak borealne gatunki reliktowe, z których zaśmiecane. polega na właściwym wprowadzaniu podstaw przyrodniczych i proekologicznych do planowania w obrębie Wzgórz Dylewskich, a ujście do Wisły w Złotorii koło Torunia. Na rozpatrywanym aż 46 zostało objętych ochroną ścisłą, a 16 ochroną częściową (Przyroda powiatu…2008). Na przestrzennego oraz na umiejętnym stosowaniu instalacji technicznych i procesów Opracował zespół w składzie: obszarze ma ona długość 28 km i spadek 0,35‰. Szerokość doliny rzeki wynosi od około uwagę pod względem florystycznym zasługują także parki podworskie (m.in. Słoszewy, Degradacja wód powierzchniowych technologicznych ograniczających lub likwidujących procesy degradacji środowiska. Działanie Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Wojciech 0,5 km do około 3 km, a jej dno jest płaskie i mocno zabagnione. Koryto ma charakter naturalny, Karbowo), a także o powierzchni 4,8 ha park miejski w Brodnicy. Duże znaczenie przyrodnicze Na obszarze objętym arkuszem Brodnica funkcjonują 2 oczyszczalnie ścieków, człowieka w tym kierunku obejmuje więc cały szereg zabiegów, procesów, nakazów i zaleceń, natomiast dno doliny (zwłaszcza łąki) jest pocięte rowami melioracyjnymi. Ważnym elementem i krajobrazowe posiadają zadrzewienia śródpolne i przydrożne. zlokalizowane w Brodnicy i Osieku Fitowie odprowadzające oczyszczone wody także dotyczących podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców i korzystających Wysota, Bożena Pius, Arkadiusz Krawiec, Rafał Kot hydrograficznym obszaru są mokradła. Występują one na poziomie terasy zalewowej bezpośrednio i pośrednio do Drwęcy (Tabela 3). Przy rozwiniętej sieci wodociągowej obszar z walorów krajobrazowych tego obszaru licznie przybywających, głównie sezonie letnim i nadzalewowej w dolinie Drwęcy oraz w ujściowych odcinkach Skarlanki oraz Rypienicy. Klimat ten narażony jest na punktowe rzuty ścieków nieoczyszczonych, jak również na ewentualnie turystów. W dwóch miejscowościach (Brodnica i Osiek) zlokalizowano oczyszczalnie ścieków Ponadto w dolinie Drwęcy licznie występują meandry oraz starorzecza, które pełnią istotne Opisywany obszar jest położony w strefie klimatu umiarkowanie ciepłego – przejściowego, zanieczyszczenia wód podziemnych. Innym problemem są zrzuty ścieków oczyszczonych OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU komunalnych. Sieć kanalizacji sanitarno-burzowej występuje w Brodnicy, a w pozostałych funkcje retencyjne. Powyżej Brodnicy znajduje się tzw. bagienny odcinek Drwęcy, w którym który kształtowany jest na styku morskich mas powietrza znad Oceanu Atlantyckiego oraz mas do rzek i rowów charakteryzujących się niewielkim przepływem. Powoduje to pogorszenie wybranych miejscowościach arkusza jedynie sieć sanitarna (m.in. Osiek, Brzezinki, Wysokie podczas wysokich stanów wody, zwłaszcza wiosną, rzeka wylewa na płaskie dno doliny, kontynentalnych znad Europy Wschodniej, a nawet Azji. Ścieranie się tych głównych mas jakości wody w miejscu zrzutu ścieków oczyszczonych, tak jak w przypadku Rypienicy. Położenie fizycznogeograficzne Brodno, Grzybno, Bobrowo, Chojno, Małki, Słoszewy, Mszano, Stare i Nowe Świerczyny) lub tworząc ogromne rozlewiska. Podtopieniu ulega wtedy kilkaset hektarów użytków zielonych. powietrza, przemieszczanie się różnych ośrodków barycznych oraz frontów atmosferycznych jest jej brak. Na większości analizowanego obszaru gospodarka odpadami jest uregulowana, co Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne opracowanym przez Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków. Spotykane są także liczne wypływy wód podziemnych, zazwyczaj w postaci młak, wycieków, powoduje w tym rejonie dużą zmienność pogody oraz warunków klimatycznych z roku na rok. nie zmienia faktu konieczności zorganizowania kompleksowego systemu gromadzenia, Kondrackiego (2000), obszar objęty arkuszem mapy Brodnica położony jest w granicach Rodzaj Ilość [m3/d] Urządzenie Kierunek a rzadziej samych źródeł (Pius 2015). Biorąc pod uwagę podział obszaru Polski na regiony klimatyczne według Wosia (1999), Lp.* Miejscowość Zakład segregacji i wywozu odpadów. W kilku miejscach powstały zakłady utylizacji odpadów metodą podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (315) i makroregionu Pojezierze Chełmińsko- ścieków max/aktual. oczyszczające zrzutu Wśród najważniejszych dopływów Drwęcy na analizowanym obszarze należy wymienić analizowany obszar usytuowany jest w centralnej części Regionu Chełmińsko-Toruńskiego. Na recyklingu. W wybranych punktach prowadzony jest monitoring środowiska przyrodniczego Dobrzyńskie (315.1). Na opisywanym obszarze wyróżnić można cztery mezoregiony – Oczyszczalnia Skarlankę oraz Brodniczkę. Rzeki te tworzą oś hydrograficzną Pojezierza Brodnickiego. tle sąsiednich regionów klimatycznych wyróżnia się on nieco większą częstością występowania 1. Brodnica komunalne 10020/5267 kompleksowe Drwęca Miejska w oparciu o sieć krajową (m.in. Brodnica, Cielęta i Bachotek) lub regionalną. Pojezierze Chełmińskie (315.11) na północnym-zachodzie, Pojezierze Brodnickie (315.12) na Skarlanka jest prawobocznym dopływem Drwęcy o długości całkowitej około 37 km i 228 km2 dni z pogodą bardzo ciepłą z dużym zachmurzeniem. Takich dni średnio w roku jest ponad 16. Oczyszczalnia biologiczno- północy, Dolina Drwęcy (315.13) w części centralnej oraz Pojezierze Dobrzyńskie (315.14) na 2. Osiek komunalne 137/100 Rypienica zlewni. Ciek ten charakteryzuje się niewielkim spadkiem 72‰. Skarlanka wpływająca do Drwęcy Charakterystyczne są tutaj także dni przymrozkowe bardzo chłodne, z dużym zachmurzeniem Gminna mechaniczne REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO południu i południowym-wschodzie. Zasięgi poszczególnych jednostek fizycznogeograficznych pełni raczej rolę łącznika w układzie szeregu jeziora na obszarze objętym arkuszem mapy, łączy bez opadów. Na podstawie Atlasu Klimatu Polski (Lorenc 2005) można stwierdzić, iż w latach na tle sieci hydrograficznej oraz ważniejszych miejscowości przedstawia poniższa rycina. m.in. jezioro Strażym z jeziorem Bachotek. Całkowita długość odcinków jeziornych w Skarlanki 1971–2000 na tym obszarze średnie ciśnienie atmosferyczne wynosiło 1015–1016 hPa, * numeracja zgodna z numeracją na mapie Na obszarze objętym arkuszem mapy Brodnica występuje kilka miejsc, w których wynosi 60% całkowitej długości rzeki (Marszelewski 2006). Struga Brodnicka to prawy dopływ dominowały wiatry z sektora zachodniego, o dość znacznej prędkości (średnio 3,5–4,0 m/s), Rozpoznanie stanu czystości rzeki Drwęcy prowadzono w Szabdzie na stanowisku prowadzona jest rekultywacja środowiska przyrodniczego, metodą wodną (Lamkowizna Drwęcy, która podobnie jak Skarlanka tworzy system jeziorno-rzeczny i w rozpatrywanym usłonecznienie sięgało 1550–1650 godz./rok, a średnia temperatura powietrza była dość poniżej Brodnicy (Tabela 4). Stwierdzono dobry stan jej wód w zakresie fizykochemicznym, i Pokrzydowo) oraz leśną (okolice Podgórza na południe od Brodnicy). rejonie łączy jeziora: Łąki, Wysokie Brodno i Niskie Brodno. Brodniczka jest ciekiem o całkowitej wysoka i wynosiła około 8,0° C. Jest to region o niskiej sumie rocznej opadów (około 550 mm). biologicznym oraz fizykochemicznym. Stan ekologiczny oceniono także jako dobry, natomiast 2 NIEUŻYTKI długości 21,5 km i powierzchni zlewni 99,5 km . W dolnym, ujściowym odcinku odpływ odbywa Urozmaicona orografia terenu oraz zróżnicowane pokrycie szatą roślinną sprzyja formowaniu stan sanitarny jako niezadowalający. W porównaniu do lat wcześniejszych zanotowano się korytem uregulowanym. Rypienica to lewostronny dopływ Drwęcy jest, a na rozpatrywanym się lokalnych warunków topoklimatycznych. niewielką poprawę jakości wód w zakresie fizykochemicznym. Rypienica w odcinku ujściowych W kilku miejscach analizowanego obszaru, m.in. w sąsiedztwie Koziego Rogu, Tomy obszarze występuje jej ujściowy uregulowany odcinek o wyprostowanym korycie. Całkowita w 2013 roku charakteryzowała się dobrym stanem ekologicznym, o którym zadecydowały 2 Brodzkiej oraz Brzezinek występują nieużytki naturogeniczne. długość rzeki wynosi 34,4 km, a powierzchnia zlewni 327,7 km . W północno-zachodnim FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO zarówno wskaźniki biologiczne, jak i fizykochemiczne. W górnym biegu do Rypienicy fragmencie opisywanego obszaru występuje fragment górnej Lutryny – dopływu Osy, która wprowadzane są ścieki z oczyszczalni w Rypinie oraz Spółdzielni Mleczarskiej ROTR. Stan OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO przepływa przez jeziora: Chojno, Oleczno oraz Wądzyńskie. Opisywany obszar charakteryzuje się znacznym bogactwem występowania obiektów czystości tej rzeki po uruchomieniu oczyszczalni ścieków w Rypinie systematycznie ulega I STOPNIA JEGO DEGRADACJI W granicach analizowanego obszaru znajdują się 23 jeziora o powierzchni objętych ochroną prawną, które pokrywają w różnych formach przeważającą powierzchnię poprawie. Ocena jakości wody rzeki Brodniczki została przeprowadzona w 2008 roku, jej stan arkusza. Gleby chronione posiadają znaczący udział wśród gruntów ornych, a wybrane enklawy przekraczającej 1 ha (Tabela 1), z których największe to Bachotek, Wądzyńskie oraz Wysokie ekologiczny oceniono na dobry (Pius 2015). Stan środowiska przyrodniczego analizowanego obszaru objętego arkuszem Brodnica lasów chronionych otaczają głównie jeziora. i Niskie Brodno. Rozpoznanie stanu czystości oraz stanu ekologicznego jezior w ostatnich latach wynika z funkcjonowania jednego zasadniczego geoekosystemu, tj. powierzchni wysoczyznowej W zasięgu analizowanego arkusza mapy ustanowiono 47 pomników przyrody (Tabela 2), prowadzone było tylko dla tych największych (Tabela 4). Przeprowadzona ocena wskazuje na rozciętej doliną rzeki Drwęcy oraz kilkoma rynnami subglacjalnymi w otoczeniu sandrów Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne. 3 rezerwaty przyrody, 1 obszar chronionego krajobrazu (OChK), liczne użytki ekologiczne, dobry lub umiarkowany ich stan. W przypadku jezior: Chojno oraz Niskie Brodno w elementach porośniętymi lasami. W dnach rynien występują liczne jeziora, a niektóre ich fragmenty w tym jeden o znacznej powierzchni, a także przebiega przez niego granica Brodnickiego Parku Wys. Powierzchnia [ha] Głęb. Głęb. fizykochemicznych o stanie poniżej dobrego zadecydowała głównie niska przezroczystość wód. wykorzystywane są przez rzeki (np. Rypienica). Dodatkowo, na stan środowiska w centralnej Objętość Krajobrazowego oraz granice 2 obszarów Specjalnej Ochrony Siedlisk (SOO) i 1 obszaru Lp. Nazwa jeziora [m plani- 3 śred. maks. Elementy biologiczne zazwyczaj mieściły się w II klasie (Pius 2015). części obszaru ma wpływ największy ośrodek miejsko-przemysłowy – Brodnica. Degradacja IRŚ KJP AJP [tys. m ] Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO). Dodatkowo cały obszar arkusza włączony jest do tzw. n.p.m.] metr [m] [m] wymienionego geoekosystemu wynika z intensywnej gospodarki rolnej związanej m.in. Zielonych Płuc Polski, które zostały wyodrębnione w planie przestrzennego zagospodarowania Tabela 4. Stan czystości badanych cieków i jezior. 1. Bachotek 70,9 211,0 215,0 211,0 231,6 15394,2 7,2 24,3 z dobrymi i bardzo dobrymi kompleksami gleb ornych o wysokiej przydatności rolniczej. Stan kraju ze względu na szczególne znaczenie dla funkcjonowania przyrody w Polsce 2. Bartno - - - - 4,7 - - - Kategoria ekologiczny wybranych komponentów środowiska przyrodniczego, takich jak: wody 3. Czartek - - 5,7 - 4,7 - - - i występowaniu na nim wielu cennych obiektów przyrodniczych. Rzeka lub jezioro / km Punkt pomiarowo- Ocena stanu Lp. Rok podatności na powierzchniowe i podziemne, powietrze atmosferyczne, gleby i lasy jest zadawalający. 4. Głęboczek - - 5,1 - 4,7 - - - biegu rzeki kontrolny ekologicznego Tabela 2. Pomniki przyrody. degradację Większość zdiagnozowanych zagrożeń i problemów w funkcjonowaniu wynika z intensywnej 5. Góra Niewierskie (Niewierz) - - 4,2 - 4,4 - - - 1. Rypienica ujście do Drwęcy 2013 dobry - 6. Grzywinek 83,7 20,6 18,5 20,6 19,0 456,1 2,2 4,7 gospodarki i produkcji rolnej. Zlewnie rzek i jezior użytkowane intensywnie przez rolnictwo są Lp.* Lokalizacja Pomnik przyrody 2. Drwęca Szabda 2011 dobry - 7. Jeziorko - - 3,2 - 4,2 - - - szczególne narażone na zanieczyszczenia. Rozproszona zabudowa rolnicza, zazwyczaj bez 1. Pokrzydowo Aleja – lipa drobnolistna (60 szt.) 3. Brodniczka ujście do Drwęcy 2008 dobry 8. Chojeńskie (Chojno) 85,8 68,1 65,0 68,1 68,0 4755,3 6,8 19,6 4. Jezioro Bachotek - 2010 umiarkowany kanalizacji oraz zanieczyszczenia obszarowe sprawiają, że w warunkach braku izolacji wód 9. Cielęckie (Cielęta) 115,5 - 15,0 16,2 15,1 469,8 2,9 5,4 2. Pokrzydowo lipa drobnolistna podziemnych mogą dostawać się do nich znaczne ilości zanieczyszczeń. W wybranych 3. Żmijewko lipy drobnolistne 5. Jezioro Strażym - 2009 dobry 10. Czarne 94,8 10,6 8,5 10,6 9,5 622,6 5,9 13,6 miejscach występują składowiska surowców, zarówno przemysłowych, jak i rolniczych oraz 4. Czekanowo dąb szypułkowy 6. Jezioro Chojeńskie - 2012 umiarkowany 11. Kiełpińskie 84,4 44,4 50,0 44,4 50,0 2359,0 5,3 10,0 7. Jezioro Niskie Brodno - 2013 umiarkowany - składowiska paliw. Przebiegające przez opisywany obszar drogi i linie kolejowe są lokalnymi 12. Szczuckie (Szczuka) 116,1 - 23,5 24,5 23,7 1078,0 4,4 9,8 5. Wichulec dąb "Karwat" 8. Jezioro Wysokie Brodno - 2010 dobry - emitorami hałasu i źródłem zróżnicowanych zanieczyszczeń. Liczne źródła niskiej emisji gazów 13. Wądzyńskie 81,5 170,4 163,5 170,4 166,4 13270,5 7,8 34,6 6. Brzezinki buk pospolity, cypryśnik groszkowy 9. Jezioro Wądzyńskie - 2011 dobry - i pyłów stanowią jedynie miejscowe zagrożenie dla stanu środowiska. Obszar charakteryzuje się 14. Kruszyny - - 8,0 - 6,2 - - - 7. Żmijewko sosna zwyczajna 15. Łąki (Najmowo) 77,5 47,4 46,0 47,4 46,0 1357,2 2,9 6,1 8. Bachotek lipa drobnolistna * w związku z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r. znacznymi walorami krajobrazowo-przyrodniczymi czego wyrazem są licznie występujące, 16. Marek - 6,8 6,5 6,8 4,8 109,3 1,6 3,6 9. Brzezinki lipy drobnolistne w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm zróżnicowane formy ochrony przyrody, które istotnie ograniczają stopień degradacji środowiska. 17. Mielno (Jezioro Mełno) - - 7,0 - 6,5 - - - 10. Wichulec dąb (3 szt.) jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. 2014, poz. 1482), które wprowadziło zmianę klasyfikacji Obszar wykazuje zróżnicowany stopień degradacji form rzeźby terenu i budujących je formacji wskaźników jakości wód w ciekach naturalnych, jeziorach i innych zbiornikach wodnych, na mapie nie 18. Niskie Brodno 73,2 87,2 86,0 87,2 82,6 6045,7 6,9 18,2 11. Karbowo buk pospolity skał osadowych. Dotyczy to głównie doliny Drwęcy, a zwłaszcza jej stref krawędziowych oraz stosuje się symboli dotyczących jakości wód powierzchniowych w punktach pomiarowych. 19. Oleczno 82,8 29,9 31,0 29,9 28,5 1321,8 4,4 11,6 12. Wichulec dąb szypułkowy (7 szt.) obszarów eksploatacji kruszywa w rejonie Radzików Dużych. 20. Ostrów 70,9 - 12,5 13,7 14,1 397,3 2,9 9,7 13. Kruszyny Szlacheckie grusza napoleońska Degradacja wód podziemnych 21. Popek - - 6,0 - 7,1 - - - 14. Bobrowo klon pospolity Budowa geologiczna Głównym czynnikiem wywierającym wpływ na kształtowanie się chemizmu wód WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ŚRODOWISKA 22. Skrzynka - - 3,9 - 2,8 - - - 15. Bobrowo buk pospolity Jana Zumbacha Obszar arkusza Brodnica położony jest w obrębie segmentu warszawskiego synklinorium 16. Bobrowo jesion wyniosły (3 szt.) podziemnych rozpatrywanego rejonu są warunki hydrogeologiczne oraz sposób 23. Wysokie Brodno 78,4 91,0 85,0 91,0 86,3 6691,5 7,2 22,0 Analizowany obszar cechuje się dużą różnorodnością krajobrazową, w tym kościerzyńsko-puławskiego (dawniej niecka brzeżna) (Żelaźniewicz i in. 2011). Sztywne podłoże 17. Bobrowo klon pospolity, grab pospolity zagospodarowania terenu. Potencjalne ogniska zanieczyszczeń na tym obszarze związane są występowaniem wielu cennych geokomponentów. W związku z tym całość wskazań krystaliczne leży tu prawdopodobnie na głębokości ponad 4 000 m (Galon 1978, Marek 1983). IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie 18. Bobrowo dąb szypułkowy (2 szt.) z produkcją rolniczą i jej przetwórstwem. Zagrożenia wód podziemnych stanowią głównie: KJP – Katalog Jezior Polski A. Choiński (2006) dotyczących kształtowania i ochrony jego środowiska powinna zmierzać w kierunku utrzymania Powyżej skał krystalicznych zalegają osady paleozoiczne (kambr-perm), mezozoiczne (trias- 19. Grzybno dąb szypułkowy magazynowanie i wykorzystanie nawozów i środków ochrony roślin, przechowywanie AJP – Atlas Jezior Polski, praca zbiorowa pod red. J. Jańczaka (1997) jego aktualnego stanu wraz z działaniami zwiększającymi formy ochrony przyrody zarówno kreda) i kenozoiczne. Najstarsze rozpoznane geologicznie osady starszego podłoża, to skupisko 22 drzew – lipa, jesion wyniosły, grab, klon jawor, i dystrybucja produktów naftowych oraz niewłaściwa gospodarka wodno-ściekowa, np.: Jezioro Bachotek zamyka ciąg jezior położonych w rynnie Skarlanki. Jest ono klasycznym 20. Karbowo platan klonolistny, tulipanowiec amerykański, kasztanowiec, używanie ścieków poprodukcyjnych z hodowli zwierząt do nawożenia pól. Zagrożeniem dla w wymiarze przestrzennym, jak i jakościowym. Dotyczyć to powinno zarówno elementów wapienie kredy górnej, stwierdzone na rzędnej około 100 m p.p.m. w Grzybnie (Wysota 2005). buk pospolity, dąb szypułkowy jeziorem rynnowym położonym w bezpośrednim sąsiedztwie zalesionych równin sandrowych jakości wód podziemnych są także oczyszczalnie ścieków. Na analizowanym obszarze znajduje biotycznych, jak i abiotycznych w celu zachowania bio- i georóżnorodności. Ze względu na Powyżej nich zalegają osady paleogenu i neogenu, występujące w podłożu czwartorzędu na 21. Kruszynki sosna pospolita korespondujących z terasami pradoliny Drwęcy. Wzdłuż jeziora ciągną się terasy jeziorne, dominującą funkcję rolniczą na obszarach wysoczyznowych główne działania powinny zmierzać całym obszarze arkusza. Ukształtowanie podłoża czwartorzędu wykazuje znaczne deniwelacje 22. Brodnica lipa drobnolistna (2 szt.) się sieć stacji paliw (najwięcej na terenie Brodnicy), które stanowią potencjalne źródło w kierunku ochrony gleb, a także wód powierzchniowych przed szkodliwymi związkami od 68,3 m p.p.m w okolicy Słoszew do 106,0 m n.p.m. w Kretkach Dużych (Wysota 2005). świadczące o wyższym zaleganiu zwierciadła wody w porównaniu do poziomu obecnego. 23. Brodnica topola kanadyjska zanieczyszczeń. Przez obszar arkusza przebiega także wielkośrednicowy ( 820) rurociąg związanymi z intensywną gospodarką rolną. W tym celu należy podjąć przedsięwzięcia Charakterystycznym elementem jest szeroka strefa wysoko (70–100 m n.p.m.) wzniesionego Bachotek zasilany jest głównie przez Skarlankę oraz wody podziemne (Glazik 1970). Od 1995 24. Brodnica topola biała produktów naftowych Płock-Gdańsk. Jest on posadowiony na głębokości około 2,3 m i stanowi w sektorze rolnictwa i gospodarki wodnej, dotyczące m.in. okresów nawożenia i ograniczeń podłoża, która stanowi północny fragment elewacji Rypina (Lamparski 1983). Podłoże rozcięte roku wody jeziora piętrzy jaz w Tamie Brodzkiej. Jeziora Wysokie i Niskie Brodno położone są 25. Brodnica jesion wyniosły potencjalne liniowe źródło skażeń węglowodorami (Krawiec, Kotowski 2002). W centralnej oraz w ich stosowaniu, wielkości dawek i sposobów ich wprowadzania do środowiska, warunków jest przez kopalne formy dolinne o głębokości do 120 m, dobrze rozpoznane w okolicy Słoszewa w głębokiej rynnie, o wysokościach względnych dochodzących do 50 m, w ciągu rzeki 26. Cielęta dąb południowej części obszaru arkusza w miejscowościach Brodnica, Łapinóż i Podgórz znajdują 27. Brodnica wiąz polny przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowania z odciekami. Szczegółowy wykaz – rynna słoszewska i na południe od Brodnicy – rynna brodnicka (Wysota 2005, 2006). Kopalne Brodniczki. Obydwa omawiane akweny są popiętrzone a odpływ regulowany jest zastawką. się czynne bądź zrekultywowane składowiska odpadów komunalnych. W pobliżu 28. Brodnica lipa szerokolistna takich zaleceń zawarty jest w Rozporządzeniu nr 2 Dyrektora RZGW w Gdańsku (2013). Do obniżenia dolinne występują prawdopodobnie również między Brodnicą a Bachotkiem oraz Przepływowe jezioro Wądzyńskie położone w zlewni Lutryny jest dość głębokie jezioro (34,6 m) zrekultywowanego składowiska odpadów komunalnych w Podgórzu koło Brodnicy w jednym 29. Brodnica klon zwyczajny i zaznacza się w nim wyraźna stratyfikacja wód. Dno misy jeziornej jest urozmaicone, linia z piezometrów stwierdzono mineralizację wody przekraczającą 2800 mg/dm3, a stężenie równie ważnych zadań należy ochrona i przeciwdziałanie degradacji wód powierzchniowych, między Najmowem i Zbicznem. Elewacja Rypina w całości zbudowana jest z osadów 30. Brodnica kasztanowiec zwyczajny brzegowa dobrze rozwinięta, a brzegi wysokie, zwłaszcza od wschodniej strony (Pius 2015). 3 zarówno cieków, jak licznych jezior przed wysokimi stężeniami azotanów i lokalnym mioceńskich. Są to iły, mułki i piaski z wkładkami i przewarstwieniami węgla brunatnego 31. Brodnica klon zwyczajny anionów Cl – w wysokości ponad 1000 mg/dm . Tak wysoka mineralizacja i wartości stężeń Na obszarze objętym arkuszem mapy oprócz naturalnych zbiorników wodnych istnieją zaśmiecaniem. Istotne jest także uporządkowanie gospodarki ściekowej poprzez rozbudowę o miąższość 80–190 m (Wysota 2005). Występują one powszechnie w podłożu czwartorzędu 32. Brodnica platan klonolistny jonów chlorkowych, mogą być spowodowane migracją zanieczyszczeń ze starego składowiska sieci kanalizacyjnej, właściwą jej lokalizację oraz prawidłowe użytkowanie przydomowych na niemal całym obszarze. Górna ich, głównie różnej barwy iły, miejscami z wkładkami węgla także antropogeniczne, zwłaszcza w okolicach Osieka, które pełnią funkcje hodowlane. 33. Brodnica dąb szypułkowy Kopernik odpadów, które zlokalizowane jest na kierunku spływu wód podziemnych do głównego ujęcia oczyszczalni ścieków. Ważna jest także kontrola szczelności istniejących zbiorników na ścieki, brunatnego, jest miejscami zaburzona glacitektonicznie. Prawdopodobnie w dnie obniżenia 34. Brodnica lipa drobnolistna wody dla Brodnicy (Krawiec, Kotowski 2002). W próbkach wody z rejonu Szymkowa i Nowych a także prawidłowy wywóz nieczystości, co dotyczyć powinno szczególnie obiektów turystyczno- dolinnego między Najmowem a Zbicznem w północnej części arkusza Brodnica (około 40–60 m Wody podziemne 35. Chojno dąb Świerczyn występują podwyższone w stosunku do tła hydrogeochemicznego, stężenia anionów 3 3 rekreacyjnym zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników wodnych. Rozwój bazy p.p.m.) odsłaniają się paleogeńskie iły i iłowce o barwie szaro-brunatnej (tzw. iły toruńskie) Na obszarze arkusza Brodnica główne piętra wodonośne występują w utworach 36. Chojno dąb siarczanowych (około 120 mg/dm ) oraz kationów potasowych (7,816,4 mg/dm ), co może 37. Wybudowanie Michałowo lipa drobnolistna turystyczno-rekreacyjnej powinien przebiegać według ściśle określonych wytycznych z pełnym (Wysota 2005). Osady czwartorzędowe pokrywają niemal cały obszar, z wyjątkiem niewielkich czwartorzędowych i neogenu. Największy zasięg i znaczenie w zaopatrzeniu w wodę ma wskazywać na przedostawanie się zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego do czwartorzędowe piętro wodonośne. Ujęcia wód z utworów neogenu zlokalizowane są głównie w 38. Pasieki dąb szypułkowy (2 szt.) systemu krążenia wód (Krawiec, Kotowski 2002). Omawiany obszar arkusza Brodnica ma poszanowaniem walorów środowiska przyrodniczego. W celu skutecznego polepszania stanu fragmentów w dolinie Drwęcy na południowy-zachód od Brodnicy, gdzie na powierzchni 39. Niewierz lipa drobnolistna (6 szt.) centralnej i zachodniej części arkusza, a na pozostałym obszarze mają znaczenie podrzędne. zróżnicowany stopień potencjalnego zagrożenia dla środowiska wód podziemnych. Korzystne środowiska na obszarach intensywnie użytkowanych rolniczo postuluje się stałe edukowanie odsłaniają się iły i mułki mioceńskie (Wysota 2006). Największe miąższości (100–190 m) 40. Małki dąb (5 szt.), buk Największe ujęcia wód podziemnych znajdują się w Brodnicy (Ustronie), Karbowie, Mszanie, osób prowadzących działalność rolniczą oraz promowanie rolnictwa proekologicznego. Na czwartorzędu występują w kopalnych obniżeniach podłoża między Brodnicą a Bachotkiem oraz 41. Małki lipa drobnolistna warunki naturalnej ochrony wód podziemnych występują na obszarach wysoczyzn, gdzie obszarze arkusza Brodnica należy rozważyć zwiększenie ochrony składników dziedzictwa w rynnach słoszewskiej i brodnickiej. Poza kopalnymi obniżeniami miąższość osadów Pokrzydowie, Słoszewach i Szymkowie. Na omawianym obszarze nie wydzielono głównych 42. Małki dąb szypułkowy użytkowe poziomy wodonośne występują na większych głębokościach i są izolowane geologicznego, obejmujących najcenniejsze formy krajobrazu, które są świadectwem czwartorzędu wynosi zwykle 20–60 m. W profilu osadów plejstocenu występują kompleksy zbiorników wód podziemnych (GZWP) wyróżnionych w opracowaniu pod kierunkiem 43. Mszano buk nadkładem glin zwałowych. Niewielkie zagrożenie dla wód podziemnych występuje także działalności procesów geologicznych pod koniec plejstocenu i w holocenie. Do obiektów osadów glacjalnych zlodowaceń południowopolskich, środkowopolskich i zlodowacenia wisły Kleczkowskiego (1990). Na obszarze wysoczyznowym, w północnej części arkusza, główne 44. Przydatki dąb w obszarze, gdzie eksploatowane są poziomy wodonośne miocenu, które zalegają na znacznej przyrody nieożywionej, które mogłyby być przedmiotem takiej ochrony można wskazać m.in. oraz prawdopodobnie 2 serie rzeczne, interglacjalne (Wysota 2005). Najstarsze osady znaczenie użytkowe ma poziom wodonośny występujący w piaszczystych osadach zlodowaceń 45. Słoszewy dąb (4 szt.), jesion wyniosły (2 szt.), robinia akacjowa głębokości i są dobrze izolowane miąższym kompleksem osadów słaboprzepuszczalnych. rynny jezior Niskie i Wysokie Brodno, Strażymia i Bachotka, ozy Tomki i strażymski, a także plejstoceńskie – piaski i mułki rzeczne, prawdopodobnie interglacjału augustowskiego, leżą środkowopolskich na głębokości ponad 30 m. Często zalega on bezpośrednio na 46. Słoszewy buk, dąb, kasztanowiec Obszary o wysokim stopniu zagrożenia występują, głównie w dolinie Drwęcy w rejonach, gdzie 47. Opalenica dąb fragmenty dna doliny Drwęcy z licznymi meandrami, paleomeandrami i starorzeczami zwłaszcza w dnie obniżenia podłoża czwartorzędu w rejonie Karbowa i Bachotka. Miąższy (30–80 m) słaboprzepuszczalnych osadach neogenu. Miąższość użytkowego poziomu wodonośnego izolacja poziomów wodonośnych jest słaba. Wysoki stopień zagrożenia to także obszar miasta wynosi średnio 10 m, średnia wartość współczynnika filtracji 9,0 m/24h, a jego przewodność to na odcinku Szabda-Słoszewy kompleks osadów zlodowaceń południowopolskich, głównie osadów wodnolodowcowych i glin * numeracja zgodna z numeracją na mapie Brodnica, gdzie zlokalizowanych jest szereg uciążliwych dla środowiska obiektów. Bardzo 2 3 Do innych szczegółowych zadań w zakresie kształtowania i ochrony środowiska zwałowych, wypełnia kopalne obniżenia o różnej genezie (Wysota 2005). Powyżej tych osadów 90 m /24h. Wydajność potencjalna ujęć waha się w przedziale 1030 m /h i wzrasta do około wysoki stopień zagrożenia dla wód podziemnych występuje w rejonie ujęcia Ustronie oraz 3 Z licznie ustanowionych pomników przyrody ożywionej najcenniejszymi są dęby: zaliczyć można: w obniżeniach podłoża zalegają mułki, iły i piaski rzeczne, jeziorno-rzeczne i jeziorne, 50 m /h w rejonie miejscowości Karbowo na północ od Brodnicy, gdzie warunki zrekultywowanego składowiska odpadów w Podgórzu (Krawiec, Kotowski 2002). w lesie w Wichulcu (o obwodzie 620 cm), „Kopernik” w Brodnicy oraz „Karwat” na polach  zachowanie drobnych hydrotopów, wysp leśnych i zadrzewień śródpolnych przy o miąższości 20–50 m, interglacjału mazowieckiego (Wysota 2005). Kompleks osadów hydrogeologiczne są zdecydowanie lepsze (większa miąższość i przewodność warstwy w Wichulcu (Przyroda powiatu…2008). jednoczesnym tworzeniu nowych, zlodowaceń środkowopolskich ma miąższość 10–65 m. W kopalnych dolinach podścielone one wodonośnej). We wschodniej części arkusza w obszarze doliny Drwęcy można wyróżnić Degradacja powietrza atmosferycznego Na terenie Brodnickiego Parku Krajobrazowego, w granicach opisywanego arkusza  likwidację niekontrolowanych miejsc odpadów w otoczeniu wsi oraz zbiorników wodnych, są osadami interglacjału mazowieckiego, a na pozostałych obszarach leżą na osadach czwartorzędowy poziom wodonośny o swobodnym zwierciadle wód. U podnóża wysoczyzny, Na analizowanym obszarze nie występują uciążliwe przemysłowe emitory pyłów i gazów powołano rezerwaty przyrody: leśny – Jar grądowy Cielęta oraz florystyczny – Bachotek.  dbanie o zachowanie walorów turystycznych jezior i ich stref brzegowych, zlodowaceń południowopolskich lub wprost na miocenie. Kompleks ten obejmuje gliny zwałowe w części południowej doliny występują licznie wysięki i źródła. Miąższość użytkowego poziomu (Tabela 5). Do najważniejszych zinwentaryzowanych emitorów tego typu należą zakłady Pierwszy, o powierzchni 70 ha obejmuje zalesiony kręty jar erozyjny, głęboko rozcinający  zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez stopniową wymianę kotłowni oraz osady zastoiskowe i wodnolodowcowe zlodowaceń odry i warty. Lokalnie, w dolinie wodonośnego na tym obszarze wynosi najczęściej kilkanaście metrów. Średni współczynnik przemysłowe (maszyn rolniczych, mebli, materiałów higienicznych, motoryzacyjnych), a także 2 zbocze doliny Drwęcy i chroni subkontynentalny grąd występujący w kilku odmianach węglowych na gazowe. Drwęcy, osady zlodowacenia warty odsłaniają się na powierzchni lub przykryte są przez cienką filtracji przyjmuje wartości około 9,0 m/24h, a przewodnictwo wodne osiąga 150 m /24h. Średnia kotłownie, piekarnie oraz kopalnia kruszyw. W sezonie grzewczym zagrożenie dla jakości 3 zależnych od wilgotności, a także reliktową brzozę karłowatą. Celem rezerwatu Bachotek Szczegółowe wytyczne i wskazania dotyczące kształtowania i ochrony środowiska pokrywę utworów ostatniego zlodowacenia i holocenu (Wysota 2006). Kompleks osadów wydajność potencjalna studzien zazwyczaj nie przekracza 30 m /h. Użytkowy poziom środowiska stanowią źródła niskiej emisji gazów i pyłów z terenów zabudowanych. Są one (powierzchnia 22,71 ha) jest ochrona naturalnych zespołów szuwarowych, zaroślowych przyrodniczego zawarte są w opracowywanych dla gmin strategiach rozwoju, planach zlodowacenia wisły obejmuje dwie warstwy glin zwałowych, osady wodnolodowcowe wodonośny w obszarze doliny Drwęcy pozbawiony jest izolacji. Podobne warunki rozproszone na całym obszarze arkusza, a koncentrują się głównie w Brodnicy i jej i leśnych ze stanowiskiem kłoci wiechowej na obszarze bagnistej doliny Skarlanki pomiędzy gospodarki odpadami oraz programach ochrony środowiska. i zastoiskowe, a także utwory o innej genezie, o miąższości 5–50 m (Wysota 2005, 2006). hydrogeologiczne występują w dolinie Drwęcy w południowo-zachodniej części arkusza bezpośrednim otoczeniu. Głównym źródłem uciążliwych odorów na analizowanym obszarze są jeziorami Strażym i Bachotek (Rąkowski i in. 2005). Rezerwat Rzeka Drwęca powołany Powstały one podczas dwóch faz stadiału górnego tego zlodowacenia: starszej – leszczyńskiej Brodnica. Dodatkowo w tym rejonie ze względu na wysoko wyniesiony strop osadów podłoża gospodarstwa rolne, składowiska odpadów i komunalne wysypisko śmieci oraz oczyszczalnie został wzdłuż przepływającej ze wschodu na zachód arkusza – rzeki Drwęcy i obejmuje Literatura i materiały źródłowe i młodszej – poznańskiej. Rozległe powierzchnie wysoczyzn morenowych zbudowane są glin czwartorzędu można wyróżnić piętro wodonośne neogenu o znaczeniu podrzędnym. Na ścieków, natomiast źródłem hałasu są przede wszystkim liczne tartaki, turbiny wiatrowe rzekę z jej wybranymi dopływami (Rypienica) wraz z pięciometrowym pasem zieleni zwałowych, lokalnie z pokrywą piasków i głazów lodowcowych, fazy poznańskiej ostatniego południe od Brodnicy występuje wąska (około 0,5 km) kopalna forma dolinna o przebiegu N–S i zespoły turbin oraz niektóre zakłady przemysłowe. Choiński A., 2006, Katalog Jezior Polski, Wyd. Naukowe UAM, Poznań. przyległym po obu stronach do ich brzegów. Przedmiotem ustanowionej ochrony jest Galon R., Kotarbiński J., Wójcik C., 1978, Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1:200 000, arkusz zlodowacenia (Wysota 2005). Piaski i żwiry moren czołowych akumulacyjnych występują koło (Krawiec, Kotowski 2002). Oprócz dobrego rozpoznania w rejonie ujęcia Ustronie dla Brodnicy Na podstawie Raportu o stanie środowiska (2013, 2012), na obszarze analiz nie nie jest znany jej dalszy przebieg. Rynna wypełniona jest osadami piaszczystymi o miąższości środowisko wodne i siedliska wraz z tarliskami licznych gatunków ryb (Rąkowski i in. 2005). Brodnica, Inst. Geol., Warszawa. Wichulca i Najmowa. W okolicy Bobrowa, Czekanowa i Sumowa, między Mszanem a Szabdą, zanotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń dwutlenku węgla, dwutlenku azotu i pyłu Glazik R., 1970, Wody podziemne w dorzeczu Skarlanki i ich stosunek do rynien jeziornych, około 100 m i praktycznie całkowicie pozbawiona izolacji od powierzchni terenu. W obrębie Na północy arkusza, w dolinie Skarlanki oraz w jego skrajnie północno-zachodnim w rejonie Kruszyn Szlacheckich i Anielewa oraz koło Jajkowa występują piaski, mułki i iły kemów zawieszonego. Źródłem liniowych emisji zanieczyszczeń pyłowych, gazowych oraz hałasu Dokumentacja Geograficzna PAN, Warszawa fragmencie przebiega granica Brodnickiego Parku Krajobrazowego, który został utworzony oraz teras kemowych. Piaski i żwiry ozów występują na północ od jeziora Wądzyńskiego, na wysoczyzny we wschodniej części omawianego arkusza występują dwa czwartorzędowe są: droga krajowa nr 15 (Toruń – Olsztyn), drogi wojewódzkie nr 543 (Jabłonowo Pomorskie Indykiewicz P., Krasicka-Korczyńska E., 2008, Obszary NATURA 2000 w województwie kujawsko- w 1985 roku, jako pierwszy park w ówczesnym województwie toruńskim. Głównym celem zachód od jeziora Strażym i na południe od Pokrzydowa. Piaski i żwiry wodnolodowcowe budują poziomy wodonośne. Poziom górny, związany z piaszczystymi osadami zlodowacenia Wisły (na – Brodnica), nr 544 (Brodnica – Lidzbark) oraz nr 560 (Brodnica – Rypin), a także linia pomorskim, KPODR Minikowo. powstania tego obiektu chronionego było zachowanie i upowszechnianie walorów wąskie szlaki sandrowe wzdłuż rynien jeziornych. W dolinie Drwęcy rozległe obszary zajęte są głębokościach 520 m), charakteryzuje się występowaniem swobodnego, lokalnie napiętego kolejowa nr 208 (Działdowo – Chojnice). Jańczak J. (red.), 1997, Atlas jezior Polski, T.2., Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań. przyrodniczych, historycznych i kulturowych w warunkach racjonalnego i ekologicznego Kleczkowski A. S., 1990, Mapa obszarów GZWP w Polsce wymagających szczególnej ochrony przez piaski i żwiry rzeczne teras nadzalewowych oraz iły i mułki, miejscami z domieszką zwierciadła piezometrycznego. Średnia miąższość tego poziomu wynosi około 10 m, a średni współczynnik filtracji 18,0 m/24h. Średnie wartości wydajności potencjalnej na tym obszarze gospodarowania. Na obszarze parku występuje 55 jezior, łączących się w ciągi jezior oraz Tabela 5. Ważniejsze emitory przemysłowe zanieczyszczeń do atmosfery. (1:500 000), Inst. Hydrogeol. i Geolog. Inż. AGH, Kraków. piasków (mady) terasy zalewowej. Piaski eoliczne występują w niewielkich płatach na Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. wahają się w granicach 3050 m3/h. Drugi, dolny poziom międzymorenowy (w piaszczystych liczne torfowiska, a dominujące ekosystemy leśne sąsiadują z terenami użytkowanymi powierzchni wysoczyzny morenowej koło Radzików Dużych. W dnach rynien subglacjalnych, Emisja w t/rok Krawiec A., 2007, Wody podziemne Pojezierza Brodnickiego, [W:] Marszelewski W., Kozłowski L. osadach zlodowacenia warty) występuje na głębokości ponad 50 m i ma miąższość kilkunastu rolniczo. Flora parku cechuje się dużą różnorodnością i bogactwem gatunkowym. Spośród Źródło Źródło niewielkich dolin rzecznych, dolinek i niecek denudacyjnych oraz zagłębień bezodpływowych Lp.* Miejscowość Zakład gazy gazy (red.), Ochrona i zagospodarowanie dorzecza Drwęcy, Tom 1, UMK, Toruń. metrów. W zachodniej, centralnej i południowo-zachodniej części arkusza Brodnica użytkowy zinwentaryzowanych około 950 gatunków roślin naczyniowych wiele z nich podlega ochronie pyły hałasu odoru Krawiec A., Kotowski T., 2002, Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Brodnica i okresowo przepływowych powszechnie zalegają osady holoceńskie, głównie torfy, gytie i kredy z CO2 bez CO2 poziom wodonośny w osadach czwartorzędowych nie występuje. W rejonie Niewierza i Mszana całkowitej lub częściowej, a kilka z nich to gatunki reliktowe (Rąkowski i in. 2004). (285) wraz z objaśnieniami, Państwowy Instytut Geologiczny Warszawa. jeziorne, piaski i mułki jeziorne, namuły oraz piaski i gliny deluwialne (Wysota 2005, 2006). 1. Sumowo tartak - - - + - ujmowane są wody podziemne neogeńskiego piętra wodonośnego. Lokalnie wody tego piętra Na pozostałym obszarze, za wyjątkiem jego południowo-wschodnich fragmentów oraz Lamparski Z., 1983, Plejstocen i jego podłoże w północnej części środkowego Powiśla, Stud. Geol. 2. Pokrzydowo tartak - - - + - czterech wyspowych powierzchni użytkowanych rolniczo w części północnej i zachodniej Pol. 76. Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia były ujmowane w rejonie Brodnicy. Zwierciadło wód podziemnych ma charakter napięty, 3. Czekanowo gospodarstwo hodowlane - - - - + ustanowiono Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Drwęcy. Użytkami ekologicznymi, Lesemann J.-E., Piotrowski J.A., Wysota W., 2014, Genesis of the ‘glacial curvilineation’ landscape Obszar objęty arkuszem Brodnica prezentuje krajobraz młodoglacjalny, ukształtowany a poziom wodonośny jest bardzo dobrze izolowany od powierzchni terenu. W większości 4. Bobrowo gospodarstwo hodowlane - - - - + głównie w obrębie Brodnickiego Parku Krajobrazowego oraz w lasach pomiędzy jeziorami by meltwater processes under the former Scandinavian Ice Sheet, Poland, Sedimentary Geology 312. podczas recesji i zaniku lądolodu fazy poznańskiej stadiału głównego zlodowacenia wisły. studzien parametry filtracyjne osadów neogenu są niskie. Średnia wartość współczynnika filtracji 5. Grzybno PIĘTRUS zakład stolarski + - - - - Lesemann J.-E., Piotrowski J.A., Wysota W., 2010, Glacial curvilineations: subglacial landforms Niskie i Wysokie Brodno zostały objęte śródleśne bagna oraz podmokłe łąki i pastwiska, jako Rzeźba terenu jest znacznie urozmaicona i cechuje się występowaniem dużego bogactwa form osiąga 2,5 m/24h. Miąższość warstwy wodonośnej jest zmienna, i najczęściej nie przekracza 6. Brodnica Seni Sp z o.o. + + - - - produced by longitudinal vortices in meltwater flows, Geomorphology 120 (3–4). 3 pozostałości ekosystemów o istotnym znaczeniu dla zachowania unikalnych zasobów POM Ltd. Sp. z o.o. o różnej genezie (Wysota 2005). Podstawowymi jednostkami geomorfologicznymi są fragmenty 10 m, a wydajność potencjalna studzien zazwyczaj wynosi około 10 m /h. Występujące tu 7. Brodnica + + - - - Lorenc H. (red.), 2005, Atlas klimatu Polski, IMGW, Warszawa lokalnie płytsze poziomy czwartorzędowe ze względu na brak ciągłości i niewielką miąższość nie genowych i środowiskowych. Znaczną powierzchnią i różnorodnością ochrony siedlisk na Prod. Maszyn Rolniczych Mapa glebowo-rolnicza woj. toruńskiego w skali 1:100 000, IUNG w Puławach 1987. wysoczyzn morenowych Dobrzyńskiej oraz Chełmińskiej i Brodnickiej, rozdzielone doliną POM Ltd. Sp. z o.o. mają większego znaczenia użytkowego. opisywanym arkuszu cechują się obszary tzw. Specjalnej Ochrony Siedlisk (SOO) wytypowane 8. Brodnica - - - + - Marek S. (red.), 1983, Budowa geologiczna niecki warszawskiej (płockiej) i jej podłoże, Prace Drwęcy. Fragment Wysoczyzny Dobrzyńskiej na południe od doliny Drwęcy charakteryzuje się Prod. Maszyn Rolniczych w ramach sieci Natura 2000. Należą do nich – Dolina Drwęcy (PLH280001) oraz Ostoja Instytutu Geologicznego 103, Warszawa. występowaniem wysoczyzny morenowej płaskiej i falistej, położonej na wysokości 100–150 m SITS Sp. z o.o. Gleby Brodnicka (PLH040036). Natomiast Obszar Specjalnej Ochrony „Bagienna Dolina Drwęcy” 9. Brodnica + - - - - Marszelewski W., 2006, Pojezierze Brodnickie i Jezioro Bachotek, [W:] Olszewski A., Chutkowski K. n.p.m. Rozcięta ona jest na dwa mniejsze fragmenty przez głęboką (40–50 m) rynnę Prod. mebli tapicer. (red.), Drogami wędrówek i badań Profesora Rajmunda Galona, 55 Zjazd PTG, Przewodnik (PLB040002) jest ostoją ptasią o randze europejskiej na której stwierdzono m.in. 33 gatunki subglacjalną Rypienicy. Wysoczyzna morenowa na wschód od rynny Rypienicy cechuje się Zróżnicowana rzeźba terenu, utwory powierzchniowe oraz uwarunkowania klimatyczne, 10. Brodnica kotłownia + - - - - wycieczek terenowych, Toruń. zagrożone, w tym gęś białoczelną (Indykiewicz, Krasicka-Korczyńska 2008, Rąkowski i in. dużym urozmaiceniem rzeźby terenu (deniwelacje do 5 m, a lokalnie nawet większe). Znajduje mają zasadniczy wpływ na wykształcenie się charakteru pokryw glebowych i ich przydatność 11. Brodnica Fabryka Mebli STOLKAR + + - - - Matuszkiewicz J. M., 2002, Zespoły roślinne Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. 2012a, 2012b). 12. Brodnica tartak - - - + - się tu głęboka (ponad 40 m) rynna jeziora Szczuckiego, liczne zagłębienia wytopiskowe oraz rolniczą. Gleby analizowanego obszaru cechuje duża zmienność i różnorodność, co wynika Niewiarowski W., 1959, Formy polodowcowe i typy deglacjacji na Wysoczyźnie Chełmińskiej, Stud. z bogactwa krajobrazowego tego obszaru. Najlepsze gleby koncentrują się w południowej, Formy ochrony środowiska dodatkowo uzupełnia kilkanaście ujęć wód podziemnych. 13. Brodnica Szpital, kotłownia + - - - - Soc. Sci. Torunensis, Sect. C 4, 1. pojedyncze kemy (Wysota 2005). Powierzchnia wysoczyzny rozcięta jest przez liczne suche Szpital, lądowisko południowo-wschodniej i północno-zachodniej jego części. Dominują tu gleby brunatne właściwe Udokumentowane złoża kruszyw naturalnych występują w kilku wybranych obszarach, głównie 14. Brodnica - - - + - Niewiarowski W., 1968, Morfologia i rozwój pradoliny i doliny dolnej Drwęcy, Stud. Soc. Sci. doliny i dolinki denudacyjne, z których największe mają długość do 5 km i głębokość 10–30 m. śmigłowców i pseudobielicowe wykształcone na glinach i piaskach gliniastych mocnych. Należą one do w dolinie Drwęcy (na zachód od wsi Lamkowizna i Kominy) oraz na północ od Brzezinek Torunensis Sect. C 6. Wysoczyzna na zachód od rynny Rypienicy jest mniej urozmaicona (deniwelacje do 2 m). 15. Szabda tartak - - - + - a surowców skalnych w dolinie Lutryny. Niewiarowski W., 1986, Morfogeneza sandru brodnickiego na tle innych form polodowcowych Cechą charakterystyczną jest występowanie równin piasków przewianych w okolicy Radzików kompleksu pszennego dobrego oraz żytniego bardzo dobrego i dobrego. Większe kompleksy Przed. Gosp. Komun. Pojezierza Brodnickiego 16. Brodnica + - - - - , Acta Univ. Nicol. Coper., Geografia 19. Dużych. Głównym elementem morfologicznym rynny Rypienicy są terasy kemowe, szczególnie tych gleb zlokalizowane są w rejonie takich miejscowości jak: Sumowo, Czekanowo, Najmowo, Sp. z o.o. Niewiarowski W., 1987, Development of Lake Strażym (Brodnica Lake District) during Late Glacial dobrze rozwinięte po jej wschodniej stronie (Wysota 2005). Występujące na północ od doliny Zbiczno, Pokrzydowo, Świerczyny, Opalenicy. W południowej części obszaru na podłożu DEGRADACJA KOMPONETÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 17. Brodnica tartak - - - + - and Holocene, Acta Palaeobot. 27 (1). Drwęcy fragmenty wysoczyzn Chełmińskiej i Brodnickiej położone są na wysokości 100–135 m gliniastym lokalnie wykształciły się żyzne czarnoziemy należące do kompleksu zbożowo- 18. Brodnica tartak - - - + - Niewiarowski W., Henning B., 2000, Ozy Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i SW części Garbu pastewnego mocnego, m.in. w rejonie Kol. Osiek, Kretek Dużych, Gorczenicy. Znaczne obszary 19. Brodnica Polmo SA + + - - - Lubawskiego. Stopień ich przekształcenia antropogenicznego i potrzeby ochrony, Acta Univ. Nicol. n.p.m. Wysoczyzna morenowa rozczłonkowana jest na kilka mniejszych fragmentów przez Degradacja powierzchni terenu arkusza głównie wzdłuż rynien subglacjalnych zajmują powierzchnie sandrowe, które pokrywają 20. Brodnica Bromilk Sp. z o.o. + - - - - Coper., Geografia 30. równoległe do siebie głębokie (40–70 m) rynny subglacjalne o przebiegu NNW–SSE: rynnę W obszarze objętym arkuszem Brodnica powierzchnia terenu narażona jest na Niewiarowski W., Wysota W., 1986, Poziomy wysoczyznowe Wysoczyzny Brodnickiej i ich geneza, zwarte kompleksy leśne. Dotyczy to także wyższych poziomów terasowych doliny Drwęcy. 21. Brodnica piekarnia + + - - - Lutryny, rynnę jezior Niskiego i Wysokiego Brodna i rynnę jezior Strażymia i Bachotka oraz degradację naturogeniczną i uprawową głównie w strefach krawędziowych doliny Drwęcy 22. Brodnica MPWiK - - - - + Acta Univ. Nicol. Coper., Geografia 19. Jedynie niewielkie enklawy gleb wykorzystywane są tu rolniczo. Wykształcone są one na rozwinięte wzdłuż tych rynien wąskie szlaki sandrowe (Niewiarowski 1986, Niewiarowski, i rynien subglacjalnych, w mniejszym stopniu w obszarach urozmaiconej rzeźby wysoczyzny 23. Brodnica kotłownia + + - - - Pius B. 2015, Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, arkusz N-34-99-B Brodnica, podłożu piaszczysto żwirowym lub piasków słabo gliniastych i należą do kompleksów żytnich Wysota 1986, Wysota 2005). Przeważa wysoczyzna morenowa płaska, o deniwelacjach do 2 m. morenowej z formami pozytywnymi o różnej genezie (Roszko 1973). Strefami intensywnych 24. Brodnica Stolarnia - - - - + Główny Geodeta Kraju, OPGK Rzeszów. słabych i bardzo słabych, np. w okolicy Lamkowizny, Ustronia, Bachotka. W dnach dolin i rynien Vobro. Zakłady Przyroda powiatu brodnickiego, 2008, praca zbiorowa, Starostwo Powiatowe w Brodnicy, Brodnica. W północno-zachodniej części obszaru arkusza dominuje wysoczyzna morenowa falista procesów denudacyjnych są zbocza doliny Drwęcy w okolicy Karbowa, Cieląt oraz Szabdy 25. Brodnica - + - - - subglacjalnych gleby mułowo-torfowe, torfowe i murszowo-torfowe wykorzystywane są jako Produkcji Cukierniczej Raport o stanie środowiska województwa warmińsko-mazurskiego w 2011 roku, 2012, Biblioteka o deniwelacjach rzędu 2–5 m, a lokalnie więcej, z licznymi zagłębieniami powstałymi po i Mszana, a także rynny Rypienicy na północ od Osieka. Eksponowane na procesy niszczące są trwałe użytki zielone, średnie i słabe. Na opisanym obszarze stosunkowo nieduży areał zajmują elektrownia wiatrowa Monitoringu Środowiska, Olsztyn. martwym lodzie. W obniżeniu wysoczyzny morenowej o wysokości 100–105 m n.p.m. na też formy wypukłe moren czołowych, kemów i ozów. 26. Cielęta - - - + - Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku, 2013, Biblioteka gleby gruntów ornych należące do 2 do 5 i 8 klasy kompleksów przydatności rolniczej, (4 turbiny wiatrowe) zachód od rynny jezior Strażymia i Bachotek występują liczne (około 110 indywidualnych form) Do form degradacji powierzchni terenu w dolinie Drwęcy należą rozległe czynne Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz. podlegających ochronie. Skupiają się one przede wszystkim północno zachodniej, południowej 27. Mszano zakład drzewny - - - + - gliniaste wały i wydłużone, owalne pagórki, które były interpretowane jako drumliny (Wysota i nieczynne wyrobiska eksploatacji żwirów na północ od Radzików Dużych oraz nieczynne 28. Brodnica oczyszczalnia ścieków - - - - + Rąkowski G. (red.), 2005, Rezerwaty przyrody w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa. i południowo-wschodniej części analizowanego arkusza (Mapa glebowo-rolnicza…1987). 2005). Nowsze badania sugerują, że są to formy powstałe w wyniku erozji przez subglacjalne wyrobiska poeksploatacyjne w Ustroniu w południowo-zachodniej części Brodnicy 29. Brodnica Wysypisko śmieci - - - - + Rąkowski G., Smogorzewska M., Janczewska A., Wójcik J., Walczak M., Pisarski Z., 2004, Parki wody roztopowe (Lesemann i in. 2010, 2014). W obrębie fragmentów wysoczyzn morenowych i Bobrowiskach na wschód od Brodnicy. Na terenie miasta Brodnicy degradacja powierzchni elektrownia wiatrowa krajobrazowe w Polsce, IOŚ-PIB, Warszawa. Szata roślinna 30. Podgórz - - - + - Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M., 2012a, Obszary Natura 2000 w Polsce I, Obszary występuje szereg form akumulacyjnych, związanych z recesją i zanikiem lądolodu. W okolicy dokonuje się głównie w następstwie wyrównywania terenu pod zabudowę poprzez stosowanie (3 turbiny wiatrowe) Naturalne zbiorowiska roślinne omawianego obszaru wykształciły się stopniowo w okresie elektrownia wiatrowa specjalnej ochrony ptaków, IOŚ-PIB, Warszawa. Wichulca i Najmowa znajdują się wały i wzgórza moren czołowych akumulacyjnych, których nasypów i łagodzenie krawędzi doliny i teras rzecznych Drwęcy. Do licznych form degradacji 31. Cielęta - - - + - (2 turbiny wiatrowe) Rąkowski G., Walczak M., Smogorzewska M., 2012b, Obszary Natura 2000 w Polsce II, Specjalne kulminacje położone są na wysokości 120–125 m n.p.m. Formy te wyznaczają krótkotrwały późnego glacjału ostatniego zlodowacenia i w holocenie. Według geobotanicznego podziału powierzchni terenu należą również wykopy i sztuczne nasypy drogowe i kolejowe, sztuczne elektrownia wiatrowa obszary ochrony siedlisk w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa. Polski (Szafer, Zarzycki 1972) analizowany obszar leży w granicach Państwa Holarktydy, 32. Gorecznica - - - + - postój krawędzi lodowej podczas subfazy krajeńsko-wąbrzeskiej ostatniego zlodowacenia rowy w terenach podmokłych oraz fragmenty wałów ochronnych wzdłuż koryta Drwęcy w okolicy (2 turbiny wiatrowe) Roszko L., 1973, Zagrożenie erozją gleb obszaru województwa bydgoskiego ze szczególnym Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji Niżowo-Wyżynno-Środkowoeuropejskiej, Dziale Bałtyckim (Niewiarowski 1959, 1986). Liczne kemy znajdują się w okolicy Czekanowa, Bobrowa, Kryszyn, Brodnicy i Tamy Brodzkiej, a także groble w okolicy Osieka. 33. Gorecznica Zakład produkcji palet - - - + - uwzględnieniem doliny dolnej Wisły, AUNC 9. (A), Poddziale Pasa Równin Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich (A1), na pograniczu dwóch Drużyn, Szabdy i Jajkowa. Są to przeważnie okrągławe pagórki, rzadziej wały, o wysokości od Do innych form degradacji powierzchni terenu należą także liczne składowiska surowców elektrownia wiatrowa Rozporządzenie nr 2/2013 Dyrektora RZGW w Gdańsku z 24 kwietnia 2013 r. w sprawie Krain i Okręgów – Krainy Pojezierza Pomorskiego (5) i Okręgu Iławskiego (d) na północnym- 34. Szymkowo - - - + - wprowadzenie programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych, 5 do 10 m (Wysota 2005). Formy typu ozów występują na północ od jeziora Wądzyńskiego – przemysłowych, głównie w rejonie Brodnicy, paliw stałych, płynnych i gazowych oraz (2 turbiny wiatrowe) wschodzie oraz Krainy Pomorskiego Południowego Pas Przejściowego (6) i Okręgu Wysoczyzny Dziennik Urzędowy Woj. Kujawsko-Pomorskiego, poz. 1807. południowa cześć ozu Tomki, na zachód od jeziora Strażym – oz strażymski i na południe od kontrolowane składowiska odpadów komunalnych i innych. Na obszarze arkusza Bydgoskie Kopalnie Dobrzyńskiej (d) w części centralnej oraz na południu i wschodzie. 35. Radziki Duże Surowców Mineralnych. + + - - - Szafer W., Zarzycki K. (red.), 1972, Szata roślinna Polski, Tom II, PWN, Warszawa. Pokrzydowa – oz pokrzydowski (Niewiarowski 1986, 1987, Niewiarowski, Henning 2000, zinwentaryzowano w Brodnicy jedno niekontrolowane składowiska odpadów innych. Trampler T., Mąkosa K., Girżda A., Bąkowski J., Dmyterko E., 1990, Siedliskowe podstawy hodowli Zgodnie z podziałem Polski na regiony geobotaniczne zaproponowanym przez Zakład Górniczy Wysota 1982, 2005, 2006). Wzdłuż głównych rynien subglacjalnych ciągną się wąskie równiny Składowiska surowców leśnych występują na zachodnich przedmieściach Brodnicy, a rolniczych lasu, PWRiL, Warszawa. Matuszkiewicza (2002) obszar arkusza Brodnica położony jest w Dziale Mazowiecko-Poleskim 36. Łapinóz gminne skład. odpadów - - - - + sandrowe i równiny wód roztopowych, które powstały podczas młodszych postojów krawędzi m.in. w rejonie Najmowa i Kretek Dużych. Większym miejscowościach towarzyszą stacje paliw elektrownia wiatrowa Woś A., 1999, Klimat Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. (E), Krainie Chełmińsko-Dobrzyńskiej (E.1) i Okręgach – Pojezierza Chełmińskiego (E.1.3) 37. Kretki Duże - - - + - lądolodu na północ od obszaru arkusza Brodnica (Niewiarowski 1986, Wysota 2005). Równiny płynnych i gazowych oraz cmentarze. (4 turbiny wiatrowe) Wysota W., 2006, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Brodnica (285), sandrowe cechują się urozmaiconą morfologią. Występują w ich obrębie liczne zgłębienia zachodzie, Pojezierza Brodnickiego (E.1.4) na północnym-wschodzie oraz Okręgu Rypińskim 38. Radziki Duże piekarnia + + - - - PIG, Warszawa. (E.1.7) na południu i południowym-wschodzie. W dalszym podziale wyróżnić można aż siedem Wysota W., 2005, Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz wytopiskowe, a w bezpośrednim sąsiedztwie rynien również wąskie stopnie terenowe o cechach Degradacja gleb Podokręgów – Radzyński (E.1.3.a), Parteńczyński (E.1.4.a), Skarliński (E.1.4.b), Kałucki * numeracja zgodna z numeracją na mapie Brodnica (285), PIG, Warszawa. teras z osiadania. Dolina Drwęcy na obszarze arkusza ma długość 20 km i szerokość 2–5,5 km. Gleby na analizowanym obszarze są lokalnie zdegradowane. Dotyczy to głownie stref (E.1.4.c), Golubski (E.1.3.c), Zbójnowski (E.1.7.b) i Osiecko-Świedziebniański (E.1.7.a). Wysota W., 1982, Morfogeneza wschodniej części Pojezierza Brodnickiego, Praca magisterska. Arch. Jej wcięcie, licząc od powierzchni sąsiadującej wysoczyzny morenowej do dna doliny wynosi zboczowych doliny Drwęcy oraz głębokich rynien subglacjalnych (m.in. Rypienicy, jeziora Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko UMK, Toruń. Opracowana przez Tramplera i in. (1990) regionalizacja przyrodniczo-leśna, oparta na około 35–60 m. Występują tu największe kontrasty morfologiczne na terenie całego obszaru. Bachotek, Niskie i Wysokie Brodna oraz Chojno). W dnach dolin, głównie Drwęcy i Rypienicy Na obszarze objętym arkuszem Brodnica występuje inwestycja mogące szczególnie Żelaźniewicz A., Aleksandrowicz P., Buła Z., Karnowski P.H., Konon A., Oszczypko N., Ślączka A., Żaba podstawach ekologiczno-fizjograficznych, wydziela regiony o podobnych warunkach dla hodowli Regionalizacja tektoniczna Polski W dolinie Drwęcy znajdują się cztery terasy nadzalewowe: terasa pradolinna I — 20–23 m występują gleby zawodnione. Gleby występujące na obszarach wysoczyznowych są szkodliwie oddziaływać na środowisko przyrodnicze (Tabela 6). Dodatkowym J., Żytko K., 2011, , Komitet Nauk Geologicznych PAN, Wrocław. lasu. Według tego podziału obszar arkusza Brodnica leży w granicach dwóch regionów – n.p.rzeki oraz terasy II — 15–18 m, III — 6–8 m i IV — 3–5 m n. p. rzeki (Wysota 2005). Terasy intensywnie eksploatowane rolniczo i narażone na degradację naturogeniczną i uprawową. przedsięwzięciem jest linia przesyłowa ropy naftowej (rurociąg Pomorski). © Copyright by Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Wojciech Wysota, Bożena Pius, nadzalewowe najlepiej rozwinięte są w kotlinowatych rozszerzeniach doliny na terenie miasta Krainy Bałtyckiej (I) i Dzielnicy Pojezierzy Iławsko-Brodnickich (I.8) w skrajnie północnym- W rejonie Brodnicy i Pokrzydowa oraz kilku mniejszych miejscowości występują grunty Arkadiusz Krawiec, Rafał Kot, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu