Gmina Zbiczno

Strategia Rozwoju Gminy Zbiczno

na lata 2016-2020

przygotowana przez

ul. Petera Mansfelda 4 NIP: 781-179-27-48 60-855 Poznań REGON: 300464078 tel. +48 61 665 78 00 KRS: 0000270485 fax +48 61 665 78 09 Kapitał zakładowy: 6.330.010,20 zł [email protected]

1. WSTĘP ...... 8

1.1. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA STRATEGII GMINY ZBICZNO...... 9

1.2. METODYKA PRAC NAD STRATEGIĄ ...... 10

1.3. MIEJSCE DOKUMENTU WŚRÓD DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH ...... 12

2. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO GOSPODARCZEJ GMINY ZBICZNO – ANALIZA JAKOŚĆI ŻYCIA ...... 15

2.1 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO ...... 16

2.1.1. RYS HISTORYCZNY...... 16

2.1.2. POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA I SIEĆ OSADNICZA ...... 20

2.1.3. ZASOBY NATURALNE I WARUNKI PRZYRODNICZE GMINY ...... 24

2.1.4. WALORY KULTUROWE GMINY ...... 34

2.2. SFERA SPOŁECZNA ...... 39

2.2.1. DEMOGRAFIA ...... 39

2.2.2. RYNEK PRACY ...... 43

2.2.2.1 BEZROBOCIE ...... 43

2.2.3. UCZESTNICTWO W KULTURZE ...... 45

2.2.4. MIESZKALNICTWO ...... 45

2.3. SFERA GOSPODARCZA ...... 47

2.3.1. ROLNICTWO ...... 47

2.3.2. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ ...... 48

2.4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 50

2.4.1. KOMUNIKACJA ...... 50

2.4.2. INFRASTRUKTURA WODNO-KANALIZACYJNA ...... 51

2.4.2.1 SIEĆ WODOCIĄGOWA ...... 51

2.4.2.2 SIEĆ KANALIZACYJNA ...... 52

2.4.3. GOSPODARKA ODPADAMI ...... 53

2.4.4. INFRASTRUKTURA ELEKTROENERGETYCZNA I GAZOWA ...... 54

2.4.4.1 SIEĆ ELEKTROENERGETYCZNA ...... 54

2.4.4.2 SIEĆ GAZOWA ...... 54

2.4.5. INFRASTRUKTURA TELEKOMUNIKACYJNA ...... 54

2.4.6. ENERGIA ODNAWIALNA ...... 54

2.5. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA ...... 55

2.5.1. EDUKACJA ...... 55

2.5.2. KULTURA ...... 56

2.5.3. SPORT ...... 58

2.5.4. OCHRONA ZDROWIA I OPIEKA SPOŁECZNA ...... 60

2.5.4.1 OCHRONA ZDROWIA ...... 60

2.5.4.2 POMOC SPOŁECZNA ...... 60

2.5.5. BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE ...... 62

2.6. OCENA ROZWOJU GMINY PRZEZ MIESZKAŃCÓW ...... 63

2.7. MOŻLIWOŚCI INWESTYCYJNE GMINY ...... 65

3. ANALIZA STRATEGICZNA GMINY ZBICZNO ...... 66

3.1. BILANS STRATEGICZNY GMINY ZBICZNO ...... 67

3.1.1. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ ...... 67

3.1.2. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA ...... 68

3.1.3. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO ...... 70

3.2. ANALIZA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO GMINY ZBICZNO ...... 71

3.2.1. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ ... 72

3.2.2. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA ...... 73

3.2.3. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO...... 74

4. WYBÓR STRATEGII GMINY ZBICZNO ...... 76

4.1. ZASADY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY ZBICZNO ...... 77

4.2. ANALIZA SWOT/TOWS GMINY ZBICZNO ...... 78

4.2.1. KONSULTACJE SPOŁECZNE ...... 78

4.2.2. ANALIZA SWOT GMINY ZBICZNO NA PODSTAWIE PRZEPROWADZONYCH KONSULTACJI SPOŁECZNYCH ...... 79

4.2.3. ANALIZA SWOT GMINY ZBICZNO (ILOŚCIOWA) ...... 81

4.3. WIZJA ROZWOJU GMINY ZBICZNO ...... 86

5. CELE STRATEGICZNE I PROGRAMY OPERACYJNE GMINY ZBICZNO ...... 87

5.1. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL „WZMOCNIENIE POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO” 88

5.2. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL „POPRAWA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I SPOŁECZNEJ” ...... 92

5.3. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL „MĄDRZY, ZDROWI I AKTYWNI MIESZKAŃCY”...... 98

5.4. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL „WZMACNIANIE WALORÓW TURYSTYCZNO- WYPOCZYNKOWYCH” ...... 103

6. STRATEGIA GMINY ZBICZNO A INNE DOKUMENTY STRATEGICZNE ...... 106

6.1. STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2020, DŁUGOOKRESOWA STRATEGII ROZWOJU KRAJU POLSKA 2030 ...... 107

6.2. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO DO ROKU 2020 ...... 107

6.3. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO- POMORSKIEGO NA LATA 2014-2020 ...... 108

6.4. STRATEGIA ROZWOJU POWIATU BRODNICKIEGO - PROJEKT ...... 108

6.5. STRATEGIA ROZWOJU BRODNICKIEGO OBSZARU FUNKCJONALNEGO NA LATA 2014-2020 ...... 109

6.6. PROGRAM ROZWOJU DORZECZA RZEKI DRWĘCY – STOWARZYSZENIE MIAST, GMIN I POWIATÓW DORZECZA RZEKI DRWĘCY ...... 109

7. WDRAŻANIE STRATEGII...... 110

7.1. METODY ZARZĄDZANIA I MONITOROWANIA STRATEGII ROZWOJU GMINY ZBICZNO NA LATA 2016-2020 ...... 111

7.2. SPOSOBY INICJOWANIA WSPÓŁPRACY MIĘDZY SEKTOREM PUBLICZNYM, PRYWATNYM I ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI ...... 111

7.3. PUBLIC RELATIONS STRATEGII GMINY ZBICZNO ...... 111 5

8. ZAŁĄCZNIKI ...... 113

SPIS TABEL 128

SPIS RYSUNKÓW ...... 130

SPIS WYKRESÓW ...... 131

SŁOWNIK UŻYTYCH POJĘĆ I SKRÓTÓW

Cel strategiczny cel, jaki gmina chce osiągnąć w perspektywie czasowej niniejszego dokumentu;

Bank Danych Lokalnych – źródło internetowe prowadzone przez Główny Urząd BDL Statystyczny

Gmina Gmina Zbiczno

JST jednostka samorządu terytorialnego

MSP mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa

NFOSIGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

opis działań kierunkowych i zasad postępowania w określonej dziedzinie, które Polityka branżowa posłużą do realizacji celów

określenie wagi konkretnego celu operacyjnego powodującego potrzebę jego Priorytet realizacji przed innymi

zbiór zadań (ew. projektów) wskazujący przedmiot podejmowanych działań, Program jednostkę organizacyjna odpowiedzialna za ich wykonanie i nadzór oraz wskaźniki oceny stopnia osiągnięcia wyznaczonych celów

TIK Technologie informacyjno-komunikacyjne

Ustawa o finansach ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. 2009 nr 157 poz. publicznych 1240 z późniejszymi zmianami)

Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu o dochodach jednostek terytorialnego (Dz.U. 2003 nr 203 poz. 1966 z późniejszymi zmianami) samorządu terytorialnego

WFOSIGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Wizja gminy wyobrażenie przyszłego, pożądanego stanu JST

WPF wieloletnia prognoza finansowa – zgodna z ustawą o finansach publicznych

Wskaźnik narzędzie pomiaru osiągnięcia celu lub realizacji programów, projektów i zadań

podstawowa jednostka realizacyjna służąca osiąganiu wyznaczonych celów, Zadanie wskazująca przedmiot zadania, osobę odpowiedzialna za wykonanie i nadzór, harmonogram realizacji, koszt realizacji i źródła finansowania

wartości i przesłanki określające politykę branżowa, będące podstawa Zasady do wyznaczania kierunków podejmowanych w ramach jej działań

rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje integracja działań ekonomicznych, społecznych oraz przyrodniczych w celu utrzymania trwałości jego Zrównoważony rozwój rezultatów oraz możliwości zaspokajania potrzeb poszczególnych społeczności współczesnego i przyszłych pokoleń

1. WSTĘP

1.1. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA STRATEGII GMINY ZBICZNO

Strategia Gminy Zbiczno opierać się będzie na szeregu konkretnych celów, których osiągnięcie będzie prowadzić do wymaganego efektu. Cele te łącznie będą składać się na uzupełniający się plan rozwoju Gminy. Na przyszłość niebagatelny wpływ ma szczegółowe planowanie oraz przestrzeganie i realizowanie wytycznych zaprezentowanych w niniejszym dokumencie. Jasne cele, które są efektem pracy wielu zaangażowanych ludzi pozwalają na jak najdoskonalszą realizację założeń. Tworzenie strategii, wdrażanie z dokładnym określeniem warunków, na jakich mają się odbywać poszczególne zadania oraz zaangażowanie ludzi do tworzenia wspólnego dobra sprawi, że gmina stanie się jeszcze lepszym środowiskiem dla jej mieszkańców.

Każda z gmin jest inna. Strategia, z uwagi na swoją specyfikę, przygotowywana jest ze szczególną starannością, uwypuklając największe regionalne wartości wyróżniające daną gminę spośród innych. Uniwersalny model strategii nie jest dobrym rozwiązaniem dla niedużego obszaru, w którym dynamika zmian jest bardzo widoczna.

W związku z powyższym dobra strategia powinna zawierać następujące cechy:

• unikalność - musi być specyficzna dla danego środowiska,

• rzetelność - musi być oparta o opinię społeczną, aby miała realne wsparcie; jednocześnie powinna być też „wbudowana” w otoczenie (krajowe i unijne),

• użyteczność - musi przetwarzać dalekosiężne cele w konkretne zadania wykonywane w ramach kolejnych budżetów,

• aktualność - musi być okresowo weryfikowana.

Istotnym pytaniem, na które trzeba sobie odpowiedzieć tworząc strategie jest zawsze, jaki przyjąć horyzont czasowy? W niniejszej strategii postanowiono posiłkować się okresami programowania przyjętymi w Unii Europejskiej i przyjęto perspektywę do roku 2020.

Najważniejszym pytaniem pozostaje zatem:

W jakim miejscu chcemy być za pięć lat?

Dlaczego warto posiadać strategię rozwoju? Strategia jest dokumentem nakreślającym główne cele i kierunki przyszłego rozwoju gminy, uwzględniającym potrzeby społeczności lokalnej. Strategia winna być realizowana poprzez przygotowanie nowych i modyfikowanie już prowadzonych działań na terenie gminy. Działania te porządkuje się w programy odpowiadające celom strategicznym.

1.2. METODYKA PRAC NAD STRATEGIĄ

Przy tworzeniu niniejszego dokumentu postanowiono posłużyć się metodą partycypacyjno- ekspercką. W części partycypacyjnej przeprowadzono ankietę dostępną dla wszystkich mieszkańców (szczegóły w załącznikach 8 i 9). Wypełniło ją 273 mieszkańców, a wyniki omówione zostały w rozdziale 2.6. Uzyskano także informacje od osób skupionych w już istniejących organizacjach i zrzeszeniach, ponadto zapytano mieszkańców o zdanie poprzez Rady Sołeckie. Oczywiście ważną rolę odegrali radni Gminy. Wykorzystano także wiedzę i doświadczenie pracowników Urzędu Gminy. Głównymi autorami wskazań kierunków rozwoju są zatem mieszkańcy. Rola ekspercka, pełniona przez firmę Remedis SA polegała na moderowaniu spotkań, porządkowaniu zadań i celów wskazanych przez uczestników procesu, uzupełnienie tychże, na zintegrowanej analizie sytuacji Gminy, porównaniu uzyskanej w ten sposób strategii do innych, obowiązujących dokumentów (własnych Gminy, sąsiadów, innych dokumentów powiatowych, wojewódzkich, krajowych i unijnych) dotyczących Gminy Zbiczno.

Po wstępnym przygotowaniu strategii dokument był ponownie poddany szerokim konsultacjom społecznym, tak, aby finalnie przygotowana strategia była szeroko akceptowaną wizją rozwoju Gminy.

Tworząc zamierzenia strategii kierowano się następującymi przesłankami:

 władze lokalne chcą pełnić rolę aktywnego inspiratora i koordynatora działań w gminie,

 współpraca różnych środowisk lokalnych może przynieść wiele dodatkowych korzyści niemożliwych do osiągnięcia indywidualnie,  gmina chce być otwarta na kontakty zewnętrzne widząc w nich źródło rozwoju i innowacji,  poprawa jakości życia mieszkańców całej gminy związana jest z poprawą sytuacji gospodarczej. Prace nad strategią składały się z następujących elementów: I. Określenie stanu aktualnego: Diagnoza obejmuje przegląd najważniejszych elementów struktury społeczno- gospodarczej gminy. Szczególny nacisk położono na omówienie następujących zagadnień:  sytuacji demograficznej i społecznej,  stanu infrastruktury technicznej, w szczególności spraw infrastruktury telekomunikacyjnej, energetycznej i gazowniczej, kanalizacji, gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami, infrastruktury drogowej,  stanu infrastruktury społecznej, w szczególności bazy materialnej oświaty i wychowania, zagadnień pomocy społecznej, służby zdrowia, kultury oraz sportu i rekreacji,  sytuacji gospodarczej,  problematyki przestrzennej i mieszkaniowej. II. Określenie potencjału rozwojowego. III. Zagregowana analiza możliwości rozwoju Gminy Zbiczno. IV. Wizja Rozwoju. V. Określenie Programów Strategii Gminy. VI. Koordynacja strategii z innymi dokumentami strategicznymi. VII. Określenie zasad monitorowania i aktualizacji strategii. VIII. Przygotowanie i przedłożenie Radzie Gminy projektu Strategii. W oparciu o powyższą metodę wyznaczone zostały kierunki rozwoju Gminy. Przygotowana Strategia Rozwoju Gminy Zbiczno obejmuje perspektywę do roku 2020. Na poziomie szczegółowym zadanie to przejęte jest przez dokumenty operacyjne.

Oprócz wiedzy i doświadczenia zespołu pracującego nad tworzeniem strategii kierowano się zasadą wykorzystania dotychczasowych prac i propozycji zgłaszanych w Gminie. Innymi źródłami informacji były dokumenty strategiczne jednostek nadrzędnych:

I. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020. II. Strategia rozwoju województwa kujawsko-pomorskiego do roku 2020 – Plan modernizacji 2020+. III. Strategia Rozwoju Powiatu Brodnickiego na lata 2014-2022. IV. Strategia Rozwoju Brodnickiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020. V. Program Rozwoju Dorzecza Rzeki Drwęcy – Stowarzyszenie Miast, Gmin i Powiatów Dorzecza Drwęcy. oraz dokumenty Gminy Zbiczno:

I. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Zbiczno. II. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2012-2020.

Również korzystano ze stron internetowych podmiotów mieszczących się na terenie Gminy i danych statystycznych. Podczas spotkań związanych z pracą nad strategią zbierano informacje od przedstawicieli różnych środowisk Gminy, które następnie wykorzystano podczas przygotowywania niniejszego opracowania.

1.3. MIEJSCE DOKUMENTU WŚRÓD DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH

Schematycznie miejsce Strategii pośród innych podstawowych dokumentów dotyczących rozwoju jest następujące:

STRATEGIA ROZWOJU

WOJEWÓDZTWA DOKUMENTY KUJAWSKO - POMORSKIEGO STARTEGICZNE KRAJOWE I UNIJNE STRATEGIA ROZWOJU POWIATU BRODNICKIEGO

WPF

BUDŻET

„Strategia Rozwoju Gminy Zbiczno na lata 2016-2020” jest centralnym dokumentem strategicznym Gminy. Jednak nie funkcjonuje samodzielnie. Immanentnymi składnikami strategii są strategie branżowe – np. „Strategia rozwiązywania problemów społecznych” czy też plany zagospodarowania przestrzennego.

Podstawowym dokumentem operacyjnym, służącym realizacji strategii jest obowiązująca wieloletnia prognoza finansowa (WPF), uchwalana przez Radę Gminy. WPF pozwala na śledzenie postępów w realizacji strategii.

Ze względu na naturalną potrzebę tworzenia dokumentów o charakterze strategicznym dla różnych obszarów aktywności przyjęto zasadę otwartości niniejszego dokumentu. Zmiany, uzupełnienia i modyfikacje polegać będą mogły zarówno na poprawianiu wprost dokumentu bazowego, jak i na dołączaniu innych dokumentów, jako uzupełnień strategii.

Ogólnie dokumenty dotyczące rozwoju strategicznego gminy podzielić można na dwa obszary:

Dokumenty kierunkowe:

STRATEGIA – dokument nadrzędny względem innych aktów prawa miejscowego,

POLITYKI BRANŻOWE – opisy działań kierunkowych i zasad postępowania, szczegółowe dla poszczególnych branż (np. Plan Zagospodarowania Przestrzennego).

Dokumenty realizacyjne:

PLANY/PROGRAMY – zespoły projektów i zadań w określonej branży; mogą zawierać montaż finansowy,

PROJEKTY – zespoły powiązanych zadań realizowanych na podstawie harmonogramów, ze wskazanymi źródłami finansowania i wskaźnikami osiągania celów,

ZADANIA – podstawowe jednostki realizacyjne, wskazujące: przedmiot zadania, osoby odpowiedzialne za wykonanie i osoby nadzorujące, termin rozpoczęcia i zakończenia realizacji zadania, sposoby realizacji, kwoty środków finansowych przeznaczonych na zadanie, sposób odbioru poprawności wykonania zadania, wskaźniki oceny osiągania celów.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że oprócz dokumentów wewnętrznych – stworzonych wewnątrz jednostki samorządowej (lub dla niej obligatoryjnych, mimo innego pochodzenia) – istnieć mogą inne, zewnętrzne dokumenty dotyczące strategii, które JST chce akceptować, mimo iż nie są obowiązujące od strony formalnej.

STRATEGIA ROZWOJU GMINY ZBICZNO MA CHARAKTER OTWARTY

2. DIAGNOZA SYTUACJI SPOŁECZNO GOSPODARCZEJ GMINY ZBICZNO – ANALIZA JAKOŚĆI ŻYCIA

2.1 PRZESTRZEŃ I ŚRODOWISKO

2.1.1. RYS HISTORYCZNY

Tereny dzisiejszej gminy Zbiczno jeszcze przed utworzeniem państwa polskiego zostały zasiedlone przez ludność słowiańską. Kresowe położenie obszaru zasiedlanego przez Słowian, zwanego później ziemią michałowską sprawiało, że co najmniej od X wieku należał on do bardzo niespokojnych. Na tym terenie i w jego sąsiedztwie ścierały się bowiem interesy początkowo plemienne, potem państwowe Słowian i Bałtów (do Bałtów zaliczamy Litwinów i Łotyszy oraz wymarłe plemiona Prusów, Jaćwingów i Kurów).

W XI wieku okolice te należały do wczesnopiastowskiej monarchii Bolesława Chrobrego. Stało się tak w wyniku ekspansji piastowskiej na teren Mazowsza. Poczynając od 1075 roku władzę kościelną sprawował tutaj biskup płocki. W 1216 roku powstało tu biskupstwo pruskie zajmujące się chrystianizacją pogan. W 1228 ziemia chełmińska, a więc także gmina Zbiczno, została przez Księcia Konrada Mazowieckiego, nadana Krzyżakom.

Rysunek 1 Ziemia chełmińska z Ziemią lubawską i Ziemią michałowską w pocz. XV w. (źródło: https://pl.wikipedia.org)

W 1243 roku diecezja pruska została podzielona. Wyodrębniono diecezję chełmińską z siedzibą w Chełmży. Po zakończeniu, zwieńczonej II pokojem toruńskim, wojny trzynastoletniej do Polski wróciła ziemia chełmińska wraz z Toruniem. Ponadto Krzyżacy zrzekli się ziemi michałowskiej i biskupstwa chełmińskiego. Nowe ziemie zostały podzielone na trzy województwa – między innymi utworzono województwo chełmińskie. W 1469 roku wprowadzono sądy grodzkie i ziemskie, upodabniając ustrój Prus do Korony. Pierwszy rozbiór Polski przyniósł kolejne zmiany. Ziemie gminy zostały włączone do Prus. W 1807 roku na mocy konwencji elbląskiej zawartej 10 września między Francją a Prusami, stanowiącej uzupełnienie traktatu tylżyckiego, ziemia michałowska została włączona do Księstwa Warszawskiego. Ponowna aneksja tych ziem przez Prusy nastąpiła w 1815 roku i zapoczątkowała trwającą przeszło sto lat niewolę niemiecką.

Ziemie te zostały wyzwolone przez wojska generała Józefa Hallera i powróciły do Polski w styczniu 1920 roku. Wtedy też powołano do życia powiat brodnicki. Wchodził on w skład województwa pomorskiego z siedzibą w Toruniu.

Gdy w 1939 roku hitlerowskie Niemcy napadły na nasz kraj, tereny gminy Zbiczno już pierwszego dnia znalazły się w zasięgu działań wojennych. Wyzwolenie przyszło wraz z wojskami II Frontu Białoruskiego w dniach 21-23 stycznia 1945 roku.1

Historia gminy Zbiczno to także historia miejscowości2 wchodzących obecnie w jej skład.

 ZBICZNO – wieś znana pod nazwami „Bickschen”, „Busne”, „Stibitz”, „Stybicz”. Wzmiankowana była już w 1361 roku jako wieś czynszowa na prawie chełmińskim należąca do komtura brodnickiego. W czasie wojny głodowej w latach 1414-1418 wieś poniosła duże straty. W 1428 roku nastąpiła ponowna lokacja na prawie chełmińskim. Po wojnie trzynastoletniej Zbiczno zostało włączone w skład Państwa Polskiego. Administracyjnie, jako wieś królewska – do województwa chełmińskiego, powiatu i klucza brodnickiego. W 1527 Zygmunt I potwierdził posiadanie przez parafię Świętego Ducha w Brodnicy gruntów w Zbicznie. Parafia ta miała również prawo do połowu ryb na jeziorze na własne potrzeby, a także była miejscem oddawania dziesięciny. Od 1535 roku Zbiczno stanowiło w dużej części własność królewską pod nazwą Sbyczno. Po I rozbiorze Polski Zbiczno dostało się pod panowanie pruskie i łącznie z przysiółkami stanowiło obszar 4000 mórg. Do ciekawostek należy zaliczyć fakt, że na półwyspie

1 Źródło: Stefan Bilski, Region Brodnicki – historia, zabytki, krajobraz, Toruń 1985 2 Źródło: http://www.zbiczno.pl 17

jeziora Zbiczno zwanym Gwizdała wydobywano i wypalano wapno w dwóch piecach. W 1806 roku powstała w Zbicznie szkoła ludowa 3-klasowa. Obecnie wieś jest siedzibą władz gminy Zbiczno i największą miejscowością w gminie,  Bachotek – miejscowość nad jeziorem Bachotek. Wzmiankowana po raz pierwszy w dokumencie komturii brodnickiej z 1446 roku. W czasie wojen szwedzkich w XVII wieku całkowicie zniszczona. W 1895 roku majątek przejął Bank Rolny i nastąpiła jego parcelacja,  Brzezinki – dziś wieś sołecka po raz pierwszy wzmiankowana w roku 1676 jako Birkneck, własność gdańszczanina Gottfrieda Moller. W 1895 roku urodził się tutaj Franciszek Koprowski, major WP, „cichociemny” ps. „Dąb”, „Konar”, dowódca Armii Krajowej na Wileńszczyźnie a także reprezentant Polski na IX Igrzyskach Olimpijskich w Amsterdamie w pięcioboju nowoczesnym,  Ciche – jako wieś Stillwalde-Ciche po raz pierwszy wzmiankowana w 1700 roku. Bardzo rozwinięte było tu plecionkarstwo (z wikliny i korzeni) oraz garncarstwo. Wieś sołecka,  Czystebłota – po raz pierwszy pojawia się w dokumencie z 1738 roku jako Czysteblott. Dziś wieś sołecka, istniał tu kiedyś przytułek dla starców,  Gaj-Grzmięca – kolejna wieś sołecka, położona jest na północny zachód od jeziora Strażym. Po raz pierwszy napomknięto o niej w dokumentach w 1738 roku,  Grzmięca – wieś istniała już w XIV wieku, nazywana była Russuchinmole. Była własnością Zakonu Krzyżackiego. W XVI wieku stanowiła własność królewską a później przeszła we władanie Starostwa Brodnickiego,  Lipowiec – znajduje się na wschodnim krańcu gminy. Kiedyś nazywana Lipowietz- Rumunki, była osiedlem królewskim o trzech gospodarstwach (1738 rok). W 1884 była już wsią włościańską liczącą 521 mórg obszaru. Dziś wieś sołecka,  Najmowo – pierwsze wzmianki pochodzą z XIV wieku, wieś znana wtedy jako majątek szlachecki o nazwie Neymau lub Neyme. W 1535 roku była to wieś królewska pod nadzorem Starosty Działyńskiego. W czasie najazdów szwedzkich została całkowicie zniszczona. W 1886 roku urodził się tutaj Stanisław Ossowski – członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu, uczestnik wojny polsko-sowieckiej w 1920 roku. Zdemobilizowany w 1921 roku w randze majora. W latach 1922-1927 poseł na Sejm Stronnictwa Rolniczego,

 Pokrzydowo – obok Zbiczna największa dziś miejscowość gminy, sołectwo. W latach 1437-1438 była to kościelna wieś czynszowa Zakonu Krzyżackiego. Znana była pod nazwą Gottetelar (Pole Bogów). Podczas wojny króla Władysława Jagiełły z Krzyżakami miejscowość poniosła duże straty. Przez te tereny ciągnęły wojska krzyżackie z Brodnicy pod Kurzętnik. W 1535 roku wieś nazywała się już Coprzydowo i stanowiła własność królewską z karczmą i kowalem. Od roku 1567 roku używa się dzisiejszej nazwy Pokrzydowo, a rok później właścicielem zostaje Albrecht Uzydowski. Wojny szwedzkie oczywiście spustoszyły miejscowość podobnie jak większość wsi w dzisiejszej gminie Zbiczno. Po pierwszym rozbiorze wieś trafiła pod pruskie panowanie i nastąpiła jej ponowna kolonizacja. W 1816 roku powstała szkoła,  Sosno – po raz pierwszy wzmiankowane w dokumentach z 1407 roku jako Sossenaw, Susnaw lub Sustnaw. Leży na południe od jeziora Sosno. Była własnością rycerską w komturstwie brodnickim,  Sumowo – dziś wieś sołecka. Znana już w 1423 roku jako Grose Summaw. W 1526 roku nazywała się Maius Sommowo i stanowiła własność rycerską w komturstwie brodnickim,  Sumówko – jako Klein Summaw lub Summe znane już w roku 1414. Wieś stanowiła majątek rycerski w komturstwie brodnickim. Później kilkukrotnie zmieniali się właściciele miejscowości. Byli nimi między innymi Jan z Wichulca i Wojciech Sumowski. Od 1700 roku używa się aktualnej nazwy Sumówko. Na początku XIX wieku otworzono we wsi szkołę, znajdowała się tu również fabryka krochmalu i mleczarnia. Dziś jest jedną z wsi sołeckich,  Szramowo – znajduje się we wschodniej części gminy, w dolinie Drwęcy. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1418 roku jako majątek kościelny z obowiązkiem zaciągu wojennego. Wieś nazywano wtedy Schamendorf, a jej właścicielem był Mikołaj Gutenberg. Majątkiem prywatnym była do 1887 roku, w międzyczasie jej właścicielem był Stanisław Szmard i jego synowie,  Tomki – znajdują się na zachodnim skraju gminy, w przeszłości znane jako Thomen, Tommen, Tomken. W XVI wieku wieś stanowiła własność szlachecką w powiecie michałowskim, parafia Lembark. W 1903 roku powstała tu szkoła rolnicza (później przeniesiono ją do Brodnicy),

 Zastawie – dziś wieś sołecka, wzmiankowana po raz pierwszy w 1738 roku jako Zastawien. Do roku 1859 stanowiła osadę rybacką,  Żmijewko – leży na zachód od jeziora Wysokie Brodno. Dokumenty po raz pierwszy wspominają o nim w 1361 roku jako Klein Smeyaw. Inne nazwy, które pojawiły się przez wieki to Cleyne Smiau, Czacken Smeyaw, Parwa Smygewko, Smyowa Parwa, Kleyn Smiewka. W roku 1570 wieś położona była w powiecie michałowskim, parafia Żmijewo, a jej właścicielem był Wojciech Żmijewski. Dziś jest wsią sołecką,  Żmijewo – pierwszy raz pojawia się w dokumencie osadniczym z 1298 roku. Wieś nazywała się wówczas Szmygowo. Od XIV wieku używano nazw Gross Smeyaw, Smyow lub Zmyow. W miejscowości znajduje się kościół zbudowany w I połowie XIV wieku przez katolików.

Herb gminy Zbiczno został ustalony mocą Uchwały Rady Gminy 20 listopada 1995 roku. Przedstawia on skierowaną w lewą stronę sylwetkę orła bielika z głową zwróconą w prawą stronę, siedzącego na podstawie w żółtym kolorze. W tle wydzielone są poziome pasy różnej szerokości w kolorze żółtym, zielonym, białym i niebieskim. Każdy z nich ma dla mieszkańców gminy symboliczne znaczenie:

 Kolor żółty – symbolizuje dojrzewające zboża podkreślając rolniczy charakter gminy, jednocześnie ciepło bijące z niego oznacza optymizm w spojrzeniu na przyszłość,  Kolor zielony – gmina jest jedną z gmin o największej lesistości w województwie,  Kolor biały – symbolizuje czystość ekologiczną czyli jeden ze strategicznych celów gminy,  Kolor niebieski – symbolizuje wody, których na terenie gminy jest bardzo dużo (jeziora, rzeki) oraz kolor czystego nieba.

Autorem projektu jest Ryszard Wojtkiewicz3.

2.1.2. POŁOŻENIE, POWIERZCHNIA I SIEĆ OSADNICZA

Gmina Zbiczno położona jest na terenie województwa kujawsko-pomorskiego (do 1998 roku w województwie toruńskim). Znajduje się w północnej części powiatu brodnickiego. Graniczy od południa z miastem Brodnica, z gminą Brodnica i Bobrowo, od południowego wschodu z gminą Brzozie, od zachodu z gminą Jabłonowo Pomorskie, a od północy z gminami Biskupiec i Kurzętnik – położonymi w województwie warmińsko-mazurskim.

3 Źródło: http://www.zbiczno.pl 20

Rysunek 2 Gmina Zbiczno na mapie powiatu brodnickiego (źródło: http://pl.wikipedia.org/)

Gmina zajmuje powierzchnię 134 km2 (13.377 ha) co stanowi 12,88% powierzchni powiatu i 0,74% powierzchni województwa. W 2014 roku zamieszkana była przez 4.857 osób (6,19% ludności powiatu). Siedzibą władz gminy jest miejscowość Zbiczno.

Nowe Miasto Lubawskie 28 Grudziądz 61

ZBICZNO

Toruń 73 Brodnica 9

Rysunek 3 Odległość [km] Zbiczna od niektórych, większych miejscowości

Rysunek 4 Mapa gminy Zbiczno (źródło: http://pl.wikipedia.org/)

Sieć osadniczą Gminy Zbiczno tworzy 37 miejscowości położonych na obszarze 12 sołectw. Przedstawia je poniższa tabela.

TABELA 1 SIEĆ OSADNICZA W GMINIE ZBICZNO (31 GRUDNIA 2014 R.) % OGÓŁU LP. SOŁECTWO LICZBA MIESZKAŃCÓW GMINY Gmina Zbiczno 4.857 100 1 Brzezinki 225 4,63 2 Ciche 384 7,91 3 Czystebłota 63 1,29 4 Gaj-Grzmięca 87 1,79 5 Lipowiec 133 2,73 6 Najmowo 434 8,93 7 Pokrzydowo 919 18,92 8 Sumowo 285 5,86 9 Sumówko 165 3,39 10 Zastawie 116 2,38 11 Zbiczno 983 20,23 12 Żmijewko 189 3,89 % OGÓŁU POZOSTAŁE MIEJSCOWOŚCI LICZBA MIESZKAŃCÓW GMINY 13 Bachotek 44 0,90 14 Głowin 2 0,04

15 Godziszka 25 0,51 16 Grabiny 4 0,08 17 Grzmięca 75 1,54 18 Kaługa 1 0,02 19 Karaś 7 0,14 20 Koń 12 0,24 21 Ładnówko 103 2,12 22 Ławy Drwęczne 0 0,00 23 Mieliwo 1 0,02 24 Robotno 10 0,21 25 Robotno-Fitowo 57 1,17 26 Rosochy 2 0,04 27 Równica 37 0,76 28 Ryte Błota 5 0,10 29 Sosno 42 0,86 30 Staw 6 0,12 31 Strzemiuszczek 23 0,47 32 Szramowo 133 2,73 33 Tęgowiec 6 0,12 34 Tomki 130 2,67 35 Wysokie Brodno 6 0,12 36 Zarośle 10 0,20 37 Żmijewo 121 2,49 Źródło: Urząd Gminy Zbiczno

Jedna osada, mianowicie Ławy Drwęczne, jest na chwilę obecną niezamieszkana.

Rysunek 5 Podział gminy Zbiczno na sołectwa (źródło: http://www.zbiczno.pl)

Sieć osadniczą gminy tworzą głównie miejscowości bardzo małe (do 150 mieszkańców):  Wsie duże (ponad 500 mieszkańców) – Pokrzydowo, Zbiczno,  Wsie średnie (300 – 500 mieszkańców) – Ciche, Najmowo,  Wsie małe (150 – 300 mieszkańców) – Brzezinki, Sumowo, Sumówko, Żmijewko,  Wsie bardzo małe (do 150 mieszkańców) – Bachotek, Czystebłota, Gaj-Grzmięca, Głowin, Godziszka, Grabiny, Grzmięca, Kaługa, Karaś, Koń, Lipowiec, Ładnówko, Mieliwo, Robotno, Robotno-Fitowo, Rosochy, Równica, Ryte Błota, Sosno, Staw, Strzemiuszczek, Szramowo, Tęgowiec, Tomki, Wysokie Brodno, Zarośle, Zastawie, Żmiejewo.

2.1.3. ZASOBY NATURALNE I WARUNKI PRZYRODNICZE GMINY

Według podziału fizyczno-geograficznego opracowanego przez Jerzego Kondrackiego4 Gmina Zbiczno leży w obrębie prowincji Niż Środkowopolski, podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie, w makroregionie Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie i w granicach mezoregionu Pojezierze Brodnickie.

4 Kondracki J. 2013: Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 24

Cały obszar gminy Zbiczno charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą młodoglacjalną, która jest wynikiem ostatniego zlodowacenia. Znajdziemy tutaj wysoczyzny, sandry oraz wklęsłe rynny polodowcowe i doliny rzeczne. Najwyższy punkt gminy to 138,3 m. n.p.m., znajduje się on w północno-wschodniej części gminy. Powierzchnię wysoczyzny morenowej urozmaicają pojedyncze pagórki morenowe oraz płytkie rynny i zagłębienia bezodpływowe. Środkową część gminy przecinają, biegnące z północnego zachodu na południowy wschód, głębokie i długie rynny polodowcowe, wypełnione licznymi jeziorami. Na wschodzie gminy wysoczyzna morenowa opada stromą krawędzią ku pradolinie Drwęcy, biegnącej tu niemal prosto z północy na południe. Na płaskim i szerokim dnie doliny występują liczne meandry i starorzecza Drwęcy. Urozmaicona rzeźba terenu sprzyja bogactwu wód powierzchniowych. Właśnie Drwęca jest najważniejszą rzeką tego obszaru i niemal cała powierzchnia gminy Zbiczno leży w jej zlewni (przede wszystkim przez jej dopływy: Skarlankę i Strugę Brodnicką).5

GLEBY

Urozmaicona rzeźba terenu i zróżnicowana litologia osadów powierzchniowych są odpowiedzialne za wykształcenie różnych typów gleb na obszarze gminy. Na sandrach występują gleby bielicowe. Obejmują one obszar zajęty przez lasy w północnej części gminy pomiędzy jeziorami: Głowińskim, Mieliwo, Ciche i Sosno, na zachód od jeziora Strażym, w okolicy miejscowości Tomki i jezior: Leśnego Dużego i Małego oraz środkowej zlewni Skarlanki. Z kolei na wysoczyznach występują gleby brunatne kwaśne i wyługowane. Położone są głównie we wschodniej części gminy, w okolicach miejscowości Bachotek i Pokrzydowo, na północ od jeziora Stawek aż po wieś Lipowiec, okolice wsi Ciche, Zbiczno, Żmijewko, Sumówko. Gleby brunatne właściwe znajdziemy w rejonie wsi Brzezinki, Najmowo, Sumowo i Pokrzydowo. Najżyźniejsze gleby czyli czarne ziemie możemy spotkać niedaleko wsi Ciche, Sumówko oraz w dolinie Drwęcy, w rejonie Szramowa. Wzdłuż brzegów jezior: Sumówko, Zbiczno, Ciche i Stawek, w rejonie wsi Koń, Zbiczno, Tomki, Sumowo i Sumówko, a także w dnie rynny Skarlanki i Cichówki oraz dolinie Drwęcy występują gleby torfowe, murszowo-torfowe i mułowo-torfowe.6

5 Źródło: http://www.zbiczno.pl 6 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zbiczno 25

TABELA 2 POWIERZCHNIA GEODEZYJNA GRUNTÓW W GMINIE ZBICZNO LP. UŻYTKI ROLNE POWIERZCHNIA [ha]

Obszar gminy 13.377 1 Użytki rolne razem 5.420 2 Użytki rolne – grunty orne 4.715 3 Użytki rolne – sady 27 4 Użytki rolne – łąki trwałe 301 5 Użytki rolne – pastwiska trwałe 236 6 Lasy i grunty leśne 5.826 7 Pozostałe grunty 2.131 Źródło: Bank Danych Lokalnych

Ponad 40% obszaru gminy stanowią użytki rolne. Dzięki bardzo dobrym uwarunkowaniom środowiska w gminie istnieją sprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa.

Pod względem bonitacyjnym można stwierdzić, że grunty na terenie gminy charakteryzują się dobrą przydatnością rolniczą. Gleby na obszarze gminy Zbiczno:

 Klasa bonitacyjna IIIa – 1% powierzchni gruntów ornych,  Klasa bonitacyjna IIIb – 10,9% powierzchni gruntów ornych,  Klasa bonitacyjna IVa – 38% powierzchni gruntów ornych,  Klasa bonitacyjna IVb – 18,7% powierzchni gruntów ornych,  Klasa bonitacyjna V i VI - 29% powierzchni gruntów ornych,  Klasa bonitacyjna VIz – 2,3% powierzchni gruntów ornych.

Pod użytkami zielonymi dominują klas V (44,8%) i IV (37,7%).

Przydatność rolniczą gleb określają również kompleksy rolne, o różnej przydatności rolniczej:

 Kompleks żytni bardzo dobry – 26,8%,  Kompleks żytni dobry – 26,4%,  Kompleks żytni słaby – 22,2%,  Kompleks żytni bardzo słaby – 11,7%  Kompleksy pszenne łączni – 10,2%,  Kompleks zbożowo pastewny mocny – 1%.

SUROWCE NATURALNE

Obszar gminy Zbiczno jest mało zasobny w surowce naturalne. Znajduje się tutaj sześć odkrywek kruszywa, w tym cztery odkrywki piaszczyste i dwie odkrywki piaszczyste z pospółką. W okolicach wsi Ciche i Koń znajduje się odkrywka kruszywa w postaci piasków średnioziarnistych i utworów piaszczysto-żwirowych. W okolicach wsi Szramowo znajdowało się złoże piaszczysto-żwirowe o zasobach eksploatacyjnych 136,8 tys. m3. Zakończono już eksploatację i teren jest poddawany procesom rekultywacyjnym. Na terenie gminy wydzielonych zostało sześć perspektywicznych miejsc występowania kredy jeziornej: „Ciche”, „Rytebłota”, „Bachotek”, „Bachotek I”, „Bachotek II”, i „Pokrzydowo”. Również na obszarze gminy można znaleźć dwa udokumentowane złoża kopalin (kruszywa naturalnego) Żmijewko- Brzezinki I i Żmijewko I.

WODY

Przeważająca część obszaru gminy Zbiczno znajduje się w dorzeczu rzeki Drwęcy: w zlewni Skarlanki i Strugi Brodnickiej. Niewielki fragment gminy, znajdujący się w jej północno- zachodniej i południowo-zachodniej części znajduje się w dorzeczu rzeki Osy – zlewni Lutryny. Głównymi ciekami wodnymi na tych obszarach są rzeki:

 Drwęca – płynie przez teren gminy na długości 7 km i stanowi jej wschodnią granicę,  Skarlanka – 37,1 km na terenie gminy, średni spadek 0,72‰, jedna z najczystszych rzek regionu,  Cichówka – ciek wodny długości 9,6 km, prawoboczny dopływ Skarlanki,  Struga Brodnicka zwana też Brodniczanką – długość rzeki to 21,5 km, średni spadek 0,98‰.

Prawdziwym bogactwem gminy są jeziora. Znajduje się ich tutaj około 40. Razem zajmują powierzchnię ok 1.220 ha czyli prawie 10% powierzchni całkowitej gminy.

TABELA 3 JEZIORA NA TERENIE GMINY ZBICZNO POWIERZCHNIA GŁĘBOKOŚĆ LP. NAZWA [ha] MAKSYMALNA [m]

1 Bachotek * 211,0 24,3 2 Bartno 4,0 b.d. 3 Ciche 110,8 13,4 4 Czortek 5,7 b.d.

5 Dębno 59,5 15,9 6 Głowińskie 130,5 18,5 7 Jeziorki 1,2 b.d. 8 Kochanka 3,5 b.d. 9 Kurzyny 16,9 b.d. 10 Leśne Duże 14,0 b.d 11 Ładnówko 1,1 b.d. 12 Łąki-Tabuła 47,4 6,1 13 Łąkorz* 161,8 11,6 14 Mieliwo 80,9 9,4 15 Niskie Brodno 87,2 18,2 16 Okonek 3,4 5,5 17 Okonek 2 4,1 b.d. 18 Partęczyny Małe 33,6 6,5 19 Partęczyny Wielkie * 323,9 b.d. 20 Pokrzydowo 1,7 b.d. 21 Popek 7,2 b.d. 22 Retno 24,1 22,1 23 Robotno 49,5 45,6 24 Skrzynka 1,0 b.d. 25 Sosno 187,8 13,4 26 Staw 14,0 b.d. 27 Strażym 73,4 9,0 28 Stręszek 2,5 7,1 29 Strzemiuszczek 25,8 2,3 30 Sumówko Pn. b.d. 68,0 31 Sumówko Pd. b.d. 32 Szafarnia 13,9 b.d. 33 Szramowo 13,0 6,0 34 Tęgowiec 8,3 b.d. 35 Tomaszek (Karaś) 4,2 b.d. 36 Trzciniak 14,0 b.d. 37 Wysokie Brodno* 91,0 22,0 38 Zbiczno 128,9 41,6 *w gminie częściowo znajduje się tylko linia brzegowa tych jezior Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zbiczno

Rysunek 6 Jezioro Zbiczno (źródło: https://pl.wikipedia.org)

PRZYRODA

Uwzględniając pierwszorzędne wartości przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe gminy Zbiczno, w jej obrębie, utworzono zróżnicowane formy ochrony przyrody:  Brodnicki Park Krajobrazowy – został utworzony w 1985 roku, jest naturalną osłoną rezerwatów przyrody oraz terenem badań naukowych. W 1997 i 2005 roku został powiększony i dziś zajmuje powierzchnię 8.001 ha co stanowi 59,8% powierzchni gminy. Zajmuje centralną część Pojezierza Brodnickiego. Na terenie Parku znajduje się około 45 jezior. Wody parku należą do najczystszych w regionie. Występują tu lasy borowe (bory mieszane świeże i bory świeże), lasy mieszane świeże i lasy liściaste z bukiem. Można tu znaleźć lipy, dęby, klony, łęgi olszowe, olsze szare, jesiony wyniosłe, jawory, topole, czy wierzby,  Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Drwęcy – podstawowym zadaniem ochrony obszarów chronionego krajobrazu jest zachowanie możliwie niezmienionej, atrakcyjnej formy, walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych dla różnej działalności człowieka,  Obszar Natura 2000 Ostoja Brodnicka – składa się z pięciu części, największa obejmuje obszar rzeki Skarlanki wraz z jeziorami. Pozostałe to kompleksy bagiennych lasów w okolicach wsi Tomki, oraz rynna jezior Mieliwo i Sosno. W jej skład wchodzą również rezerwaty przyrody „Retno” i „Bagno Mostki”. Obszar ważny z punku widzenia bioróżnorodności,

 Obszar Natura 2000 Dolina Drwęcy – znajduje się w granicach dwóch województw: kujawsko-pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Jest to korytarz ekologiczny między Doliną Wisły a Pojezierzem Mazurskim,  Rezerwat Przyrody „Mieliwo” – utworzony w 1958 roku, położony jest w dużym kompleksie leśnym z dominacją lasów liściastych. Zajmuje powierzchnię 11,73 ha. Rosną tu około dwustuletnie okazy buków, dębów i sosen,  Rezerwat Przyrody „Retno” – utworzony w 1981 roku. Zajmuje powierzchnię 33,60 ha. Chroni lasy liściaste znajdujące się na południowo-zachodniej stronie jeziora Retno,  Rezerwat Przyrody „Okonek” – zajmuje powierzchnię 9,04 ha i został utworzony w 1963 roku. Jego głównym przedmiotem ochrony jest zarastające jezioro, otoczone naturalnym torfowiskiem mszarnym,  Rezerwat Przyrody „Stręszek” – jego powierzchnia to 4,46 ha i nadano mu formę prawną w 1963 roku. Obejmuje jezioro Stręszek i otaczające go torfowiska,  Rezerwat Przyrody „Bagno Mostki” – zawiązany w 1996 roku, obejmuje duży kompleks torfowisk przejściowych i fragmentami wysokich. Jest miejscem bytowania ptaków i ssaków,  Rezerwat Przyrody „Bachotek” – rozciąga się wzdłuż lewego brzegu Skarlanki. Zajmuje powierzchnię 22,71 ha i powstał w 1984 roku,  Rezerwat Przyrody „Rzeka Drwęca” – utworzony w 1961 roku, jego powierzchnia na terenie powiatu brodnickiego to 199,40 ha. Obejmuje wody Drwęcy i kilku jej dopływów. Chroni środowisko bytowania m. in. łososia, troci, pstrąga i certy.7

Ponadto na terenie gminy Zbiczno możemy znaleźć kilkanaście pomników przyrody. Ich zestawienie prezentuje tabela 4.

TABELA 4 POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY ZBICZNO ROK LP. NAZWA LOKALIZACJA ZATWIERDZENIA 1 Głaz narzutowy Szramowo 1955 2 Jałowiec Lipowiec 1994 3 Jałowiec Lipowiec 1994 Dwa zrośnięte dęby 4 Kaługa 1998 szypułkowe 5 Aleja lipowa Pokrzydowo 1998 6 Lipa drobnolistna Pokrzydowo 1985 7 Dwie lipy Żmijewko 1988

7 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zbiczno 30

8 Dąb Brzezinki 1987 9 Dwa żywotniki zachodnie Koń b.d. 10 Dąb szypułkowy Ciche 1993 11 Dąb Zarośle 1955 12 Dąb Zarośle 1955 13 Dąb Zbiczno – leśnictwo 1995 14 Dąb Zbiczno – leśnictwo 1995 15 Dąb Zarośle 1995 16 Dąb Gaj-Grzmięca 1955 17 Dwa dęby Tomki – park 1957 18 Dwie lipy i świerk Tomki – park 1957 Aleja drzew pomnikowych: 14 19 Zbiczno – leśnictwo 1988 jaworów, 8 klonów, 9 lip i 2 dęby Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zbiczno

Rysunek 7 Dwa żywotniki przed leśniczówką Rosochy (źródło: http://mapa.nocowanie.pl/ autor - Anbien)

Kolejnymi formami ochrony przyrody, które można znaleźć na obszarze gminy są użytki ekologiczne czyli pozostałości ekosystemów mające znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej . Utworzono ich tutaj aż 40. Przybliża je tabela 5.

TABELA 5 UŻYTKI EKOLOGICZNE NA TERENIE GMINY ZBICZNO RODZAJ UŻYTKU POWIERZCHNIA ROK LP. LOKALIZACJA EKOLOGICZNEGO [ha] ZATWIERDZENIA 1 Bagno Ciche 1,69 2004 2 Bagno Jezioro Sosno 1,48 2004 3 Bagno Jezioro Dębno 3,61 2004 4 Bagno Sumówko 0,51 2004 5 Bagno Jezioro Sosno 1,13 2004 6 Bagno Jezioro Robotno 5,70 2004 7 Bagno Jezioro Ciche 2,84 2004 8 Bagno Jezioro Dębno 0,98 2004 9 Bagno Jezioro Dębno 5,28 2004 10 Bagno Jezioro Dębno 0,40 2004 11 Bagno Rytebłota 0,48 2004 12 Bagno Rytebłota 2,11 1996 13 Bagno Jezioro Dębno 1,22 2004 14 Bagno Jezioro Dębno 0,25 2004 Bagno Jezioro 15 8,13 2004 Strzemiuszczek 16 Bagno Jezioro Zbiczno 10,73 2004 17 Płaskowizna Grabiny 0,40 1996 18 Bagno Gaj-Grzmięca 0,58 2004 19 Bagno Gaj-Grzmięca 2,97 2004 20 Bagno Gaj-Grzmięca 0,28 2004 21 Bagno Gaj-Grzmięca 0,91 2004 22 Bagno Gaj-Grzmięca 0,32 2004 23 Bagno Zbiczno 0,56 2004 24 Bagno Gaj-Grzmięca 0,65 2004 25 Bagno Kąciki 60,04 2004 26 Bagno Gaj-Grzmięca 0,25 2004 Bagno porośnięte 27 Pokrzydowo 0,66 2004 wierzbą 28 Bagno Pokrzydowo 1,00 2004 Bagno porośnięte 29 Pokrzydowo 1,27 2004 olchą Bagno porośnięte 30 Pokrzydowo 0,70 2004 olchą Bagno porośnięte 31 Pokrzydowo 1,27 2004 brzozą, olchą Bagno porośnięte 32 Pokrzydowo 4,82 2004 wierzbą, bzem Bagno porośnięte 33 Pokrzydowo 0,43 2004 wierzbą 34 Bagno Pokrzydowo 0,49 2004 Bagno porośnięte 35 Pokrzydowo 0,89 2004 wierzbą Bagno porośnięte 36 Pokrzydowo 7,36 2004 olchą, wierzbą 32

Bagno porośnięte 37 Pokrzydowo 0,30 2004 olchą, wierzbą Bagno porośnięte 38 brzozą, olchą, Żmijewo 0,79 2004 kruszyną Bagno porośnięte 39 brzozą, olchą, Żmijewo 2,44 2004 wierzbą, kruszyną Bagno porośnięte 40 Żmijewo 0,95 2004 olchą, wierzbą Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zbiczno

Tereny gminy Zbiczno znajdują się w granicach obszaru „Zielone Płuca Polski”. Idea ZPP zakłada integrację ochrony środowiska z rozwojem gospodarczym i postępem cywilizacyjnym. Podstawą delimitacji tych terenów były jedne z najcenniejszych w kraju i Europie systemy ekologiczne. Obszar ten znajduje się w północno-wschodniej części kraju, a jego powierzchnia wynosi 63.234 km², co stanowi 20,2% powierzchni Polski. Na tym terenie mieszka około 4 mln ludzi, co stanowi około 10% ludności kraju. Administracyjnie obszar ZPP położony jest na terenie pięciu województw: warmińsko-mazurskiego (115 gmin),podlaskiego (118 gmin), północno-wschodniej części mazowieckiego (114 gmin) oraz części pomorskiego (6 gmin) i kujawsko-pomorskiego (33 gminy). Ogółem teren Zielonych Płuc Polski obejmuje 379 gmin oraz 57 powiatów.

Rysunek 8 Zielone Płuca Polski (źródło: http://www.emazury.com/)

Dodatkowym atutem dla przyrody gminy Zbiczno jest jej położenie na terenie wyznaczonych w 2005 roku korytarzy ekologicznych. Pełnią one funkcję ponadlokalnych krajowych ciągów ekologicznych i są najważniejszym w regionie komponentem ogólnokrajowej sieci obszarów uznanych za kluczowe dla ochrony przyrody w Polsce8.

2.1.4. WALORY KULTUROWE GMINY

Gmina Zbiczno została obdarzona przez naturę ogromnym bogactwem. Dzięki czystemu powietrzu i nieskażonej glebie doskonałe warunki do wypoczynku znajdą tu zarówno amatorzy turystyki pobytowej zainteresowani zbieraniem owoców lasu jak również zwolennicy turystyki wędrownej, na których czekają ciekawe zabytki oraz szlaki pieszej, rowerowej, kajakowej czy konnej wędrówki. Wszystko dzięki znakomitemu położeniu gminy wśród rozległych kompleksów leśnych, jezior i bogatych form geomorfologicznych. Gmina posiada bardzo dobrą bazę noclegową. Znajdują się tutaj ośrodki wypoczynkowe położone nad jeziorami, gospodarstwa agroturystyczne oraz pola namiotowe.

Na terenie gminy znajdują się zabytki architektury sakralnej i świeckiej. Do rejestru zabytków wpisane są następujące obiekty :

8 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zbiczno 34

 Pokrzydowo: - zespół kościoła parafialnego pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP: kościół wybudowany w latach 1864-1866, cmentarz przykościelny z II połowy XIX wieku oraz ogrodzenie kościoła i cmentarza z 1866 roku, - grodzisko, - grodzisko wczesnośredniowieczne,

Rysunek 9 Kościół w Pokrzydowie (źródło: http://www.parafiapokrzydowo.pl/)

 Tomki: - park z II połowy XIX wieku, - zespół dworsko-parkowy: dwór i budynek obory z początku XIX wieku,

Rysunek 10 Dwór w Tomkach (źródło: http://www.polskiezabytki.pl/ autor: Andrzej M)

 Żmijewo: - kościół parafialny pod wezwaniem świętego Jakuba Apostoła z I połowy XIV wieku,  Żmijewko: - grodzisko wczesnośredniowieczne.

Rysunek 11 Kościół w Żmijewie (źródło: http://www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl/autor A. Urbański)

Poza budowlami oficjalnie wpisanymi do rejestru zabytków, na terenie gminy, znajduje się jeszcze wiele innych wartych obejrzenia obiektów wpisanych między innymi do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków.

 Bachotek: - park dworski z 1911 roku, - cmentarz – miejsce pamięci narodowej 1939-1945,  Brzezinki: - park dworski z XIX wieku, - gorzelnia z pocz. XX wieku,  Ciche: - cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku,  Gaj-Grzmięca: - Młyn wodny wraz z halą traka z początku XX wieku,  Najmowo: - pałac z przełomu XIX i XX wieku, - park dworski z 1911 roku, - gorzelnia i młyn z przełomu XIX i XX wieku,

Rysunek 12 pałac w Najmowie (źródło: http://www.polskaniezwykla.pl/)  Sosno: - dwór z przełomu XIX i XX wieku, - park dworski z końca XIX wieku.

Na terenie gminy Zbiczno znajduje się kilka ścieżek dydaktyczno-przyrodniczych mających na celu poznanie części przyrody i historii tych okolic: 37

 Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna „Bobrowiska” – jest to ścieżka piesza o długości około 4 km i prowadząca wzdłuż zachodniego brzegu rzeki Skarlanki,  Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna do rezerwatu leśnego „Retno” – to ścieżka rowerowa o długości 10 km rozpoczynająca się w Grzmięcy,  Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna do rezerwatu „Bachotek” – jest to trasa kajakowa rozpoczynająca się nad brzegiem jeziora Strażym w Grzmięcy, jej długość to około 4,5 km w jedną stronę,  Przyrodniczo-leśna ścieżka dydaktyczna „Grabiny-Łąkorz” – ścieżka o długości 4 km, rozpoczyna się w Grabinie,  Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna „Zarośle” – trasa o długości 4 km, położona na terenie leśnictwa Zarośle,  Ścieżka dydaktyczna „Historia rybactwa śródlądowego na terenie Gminy Zbiczno” – jest to ciąg pieszo-rowerowy na terenie bagienno-łąkowym w Zbicznie.

Ponadto przez gminę przebiega wiele szlaków turystycznych. Osoby, które wybierają się w te rejony mogą również skorzystać z bogatej oferty spływów kajakowych:

 Szlak żółty – jest fragmentem szlaku europejskiego łączącego Niemcy i Litwę, prowadzi od Torunia wzdłuż doliny Drwęcy, przez teren pojezierza brodnickiego do Radomna,  Szlak niebieski – łączy Brodnicę i Ostrowite, ma długość 29 kilometrów i przebiega wzdłuż jezior rynny Brodniczanki,  Szlak zielony – jego długość wynosi 56 kilometrów, łączy Górznieńsko-Lidzbarski i Brodnicki park krajobrazowy,  Szlak niebieski im. Romana Sołtysińskiego – rozpoczyna się nad jeziorem Bachotek i prowadzi aż do Górzna. Jego łączna długość to 44 kilometry,  Szlak rowerowy zielony Toruń - Radomno – przebiega przez Jedwabno - Golub-Dobrzyń - Radziki Duże - Brodnica - Bachotek - Wielkie Partęczyny - Ciche - Łąkorz - Skarlin - Lękarty - Gryźliny. Jego długość wynosi 150 kilometrów,  Odcinek Polskiej Drogi św. Jakuba – przebiega wzdłuż drogi gminnej Szramowo – Ławy Drwęczne,  Szlak Strugi Brodnickiej – jest to szlak kajakowy o długości 24 kilometrów,  Spływ kajakowy Kanałami i Skarlanką z jeziora Łąkorz do Tamy Brodzkiej, trasa o długości 19,8 km od jeziora Łąkorz do ujścia do rzeki Drwęcy,

 Spływ kajakowy od jeziora Ciche do jeziora Strażym, trasa długości 8,8 km,  Szlak Drwęcy o przebiegu Ostróda – Nowe Miasto Lubawski – Brodnica – Golub- Dobrzyń – Toruń,  Szlak Brodnicki o przebiegu Bachotek – Łąkorz – Brodnica i długości około 55 km.

2.2. SFERA SPOŁECZNA

2.2.1. DEMOGRAFIA

Sytuacja demograficzna idealnie odzwierciedla typową gminę wiejską. W 2014 roku Gminę zamieszkiwało 4.777 osób, w tym 2.444 mężczyzn oraz 2.333 kobiet. Mężczyźni mają nieznaczną przewagę liczebną nad kobietami (51,16%). Należy więc stwierdzić, że podział wg. płci jest niezwykle równomierny, nie tylko w roku 2014 ale także na przestrzeni wielu lat.

Wykres 1 Stosunek liczby kobiet i mężczyzn w gminie 6000

5000

4000

3000

2000

1000

0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

ogółem mężczyźni kobiety

Źródło: Bank Danych Lokalnych Szczegółowe dane przedstawia tabela 6.

TABELA 6 LICZBA MIESZKAŃCÓW GMINY ZBICZNO W LATACH 2005-2014 STRUKTURA WG PŁCI 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 4.480 4.497 4.528 4.544 4.588 4.698 4.712 4.708 4.749 4.777 Mężczyźni 2.270 2.283 2.302 2.293 2.325 2.407 2.417 2.424 2.427 2.444 Mężczyźni 50,66 50,76 50,83 50,46 50,67 51,23 51,29 51,48 51,10 51,16 [%] Kobiety 2.210 2.214 2.226 2.251 2.263 2.291 2.295 2.284 2.322 2.333 Kobiety [%] 49,34 49,24 49,17 49,54 49,33 48,77 48,71 48,52 48,90 48,84 Źródło: Bank Danych Lokalnych

Gęstość zaludnienia w Gminie Zbiczno systematycznie rośnie, co prezentuje poniższy wykres, który wykazuje stałą wzrostową dynamikę. Jeżeli uwzględni się dotychczasowe trendy migracji wewnętrznych i ich dodatnie saldo, a także dodatni przyrost naturalny to Gmina Zbiczno w dalszym ciągu może wykazywać wzrost liczby mieszkańców. Według informacji z Banku Danych Lokalnych gęstość zaludnienia w gminie w 2014 roku wynosiła 36 osoby na kilometr kwadratowy.

Wykres 2 Gęstość zaludnienia w gminie na 1 km2 gęstość zaludnienia 36,5

35,5

34,5

33,5

33 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Źródło: Bank Danych Lokalnych Gęstość zaludnienia gminy na tle powiatu i województwa prezentuje tabela 7.

TABELA 7 GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA GMINY NA TLE WOJEWÓDZTWA I POWIATU LUDNOŚĆ NA 1 km2 JEDNOSTKA TERYTORIALNA 2012 2013 2014 Województwo kujawsko-pomorskie 117 116 116 Powiat brodnicki 75 75 75 Gmina Zbiczno 35 36 36 Źródło: Bank Danych Lokalnych Na wykresie 3 doskonale widać, że z wyjątkiem roku 2011 i 2012, utrzymuje się w gminie nadwyżka zameldowań w stosunku do liczby wymeldowań.

Wykres 3 Migracje mieszkańców Gminy Zbiczno

wymeldowania

120 zameldowania 100 80 60 40 20 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Źródło: Bank Danych Lokalnych W ciągu ostatnich 10 lat tylko 3 razy notowano ujemne saldo migracji.

Wykres 4 Saldo migracji mieszkańców Gminy Zbiczno saldo migracji 34 14 13 -3 6 8 21 23 2005 2006 2007 2008 2009 2010 -11 2011 -13 2012 2013 2014

Źródło: Bank Danych Lokalnych W latach 2010, 2013 i 2014 zauważyć można napływ na tereny gminy, przede wszystkim, ludności miejskiej. Jest to związane z procesem suburbanizacji miasta Brodnica, która posiada niedobór terenów pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną. W latach 2011 i 2012 nastąpił, z kolei, odpływ ludności głównie do miast (prawdopodobnie do pobliskiej Brodnicy), a także

do innych miejscowości wiejskich (26 osób). Taki stan rzeczy spowodowany może być dobrym połączeniem komunikacyjnym i bliskością dużych ośrodków miejskich (przede wszystkim miasto Brodnica, Toruń, Grudziądz), będących miejscem zatrudnienia i nauki mieszkańców gminy.

Struktura ludności według wieku jest bardzo nierówna z uwagi na kolejne niże i wyże demograficzne. Umieralność w gminie od lat utrzymuje się na podobnym poziomie, co jakiś czas wykazując niewielkie wahania. Podobnie sprawa wygląda ze wskaźnikiem urodzeń. Odnotowana liczba urodzeń żywych na terenie Gminy w roku 2014 to 49, natomiast zgonów zanotowano 38.

TABELA 8 URODZENIA ŻYWE, ZGONY I PRZYROST NATURALNY W GMINIE ZBICZNO OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY

2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Urodzenia 56 48 49 35 20 25 21 28 24 żywe Zgony 58 40 38 31 27 17 27 13 21 Przyrost -2 8 11 4 -7 8 -6 15 3 naturalny Źródło: Bank Danych Lokalnych

Przyrost naturalny w gminie Zbiczno jest dodatni (podobnie jak w powiecie brodnickim i województwie kujawsko-pomorskim) i wynosi 11.

Rysunek 13 Przyrost naturalny w Polsce, województwie kujawsko-pomorskim, powiecie brodnickim i gminie Zbiczno w 2014 roku

Struktura wiekowa ludności Gminy Zbiczno prezentuje się w następujący sposób:

TABELA 9 LICZBA OSÓB W WIEKU PRZEDPRODUKCYJNYM, PRODUKCYJNYM I POPRODUKCYJNYM OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY WIEK 2013 2014 2013 2014 2013 2014 Przedprodukcyjny 968 959 522 515 446 444 Produkcyjny 3.065 3.066 1.672 1.683 1.393 1.383 Poprodukcyjny 716 752 233 246 486 506 Źródło: Bank Danych Lokalnych

W ostatnich latach wzrastała liczba osób w wieku produkcyjnym – co jest sytuacją ekonomicznie pożądaną. Jednakże, w tym samym czasie, zauważalny jest spadek liczby osób w wieku przedprodukcyjnym oraz systematyczny wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Te informacje oraz fakt, że w przyszłości grupa osób w wieku poprodukcyjnym będzie licznie zasilana przez grono osób znajdujących się aktualnie w wieku produkcyjnym, świadczy o tym, że prognozy demograficzne dla Gminy Zbiczno wyglądają mało korzystnie. Jest to sytuacja identyczna z sytuacją kraju. Z pewnością powyższe tendencje będą wymagały przystosowania usług społecznych do potrzeb seniorów.

Wykres 5 Liczba ludności gminy wg ekonomicznych grup wieku na terenie gminy Zbiczno w latach 2005-2014

3042 3038 3051 3065 3066 2803 2841 2868 2893 2927

1060 1028 1027 1024 1026 1013 1019 985 968 959 752 617 628 633 627 635 643 655 672 716

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ludność w wieku przedprodukcyjnym ludność w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym

Źródło: Bank Danych Lokalnych 2.2.2. RYNEK PRACY

2.2.2.1 BEZROBOCIE

Bezrobocie czyli zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów stale towarzyszy gospodarce rynkowej. Niestety w gminie Zbiczno bezrobocie dotyka szerokie kręgi społeczne. W 2014 roku w Gminie Zbiczno pozostawało zarejestrowanych 292 bezrobotnych. Wśród bezrobotnych większą liczebnie grupą były kobiety. Należy dodać, że poziom bezrobocia odnotowany w statystykach instytucji rynku pracy może być różny od rzeczywistej liczby informującej o osobach pozostających bez pracy.

Wykres 6 Bezrobotni rejestrowani na obszarze Gminy w latach 2012-2014 400

350

300

250

ogółem 200 mężczyźni kobiety 150

100

0 2012 2013 2014

Źródło: Bank Danych Lokalnych

Na rynku pracy duże znaczenie mają kwalifikacje zawodowe i wykształcenie przyszłych pracowników. Umiejętności zawodowe oraz czynniki osobowościowe są głównymi kryteriami stosowanymi przy rekrutacji. Na terenie gminy Zbiczno największy odsetek osób bezrobotnych w latach 2010-2014 stanowili mieszkańcy posiadający wykształcenie zasadnicze zawodowe, gimnazjalne i niższe oraz policealne i średnie zawodowe. Najmniejszy odsetek osób bezrobotnych stanowili mieszkańcy posiadający wykształcenie wyższe oraz średnie ogólnokształcące. Powyższy wykres pokazuje, że w ostatnim roku bezrobocie wyraźnie spadło. Wciąż jednak to kobiety znacznie przeważają wśród osób pozostających bez pracy. Stanowiły one w 2014 roku ponad 65% ogółu bezrobotnych w gminie. Stosunek bezrobotnych kobiet do bezrobotnych mężczyzn wynosił 191/101. Pozytywnym jest fakt, że liczba bezrobotnych na przestrzeni ostatnich lat uległa zmniejszeniu, biorąc pod uwagę również to, że liczba ludności gminy wzrosła.

Stopa bezrobocia w gminie Zbiczno w latach 2012-2014, w stosunku do stopy bezrobocia rejestrowanej w kraju, województwie i powiecie były dużo niższa. W ostatnim roku stopa bezrobocia w gminie spadła i na 31 grudnia 2014 roku wynosiła 9,5%.

TABELA 10 STOPA BEZROBOCIA W POWIECIE, WOJEWÓDZTWIE I KRAJU W LATACH 2012-2014 STOPA STOPA STOPA BEZROBOCIA W STOPA BEZROBOCIA BEZROBOCIA ROK WOJEWÓDZTWIE BEZROBOCIA W GMINIE W POWIECIE KUJAWSKO- W POLSCE ZBICZNO BRODNICKIM POMORSKIM 2014 9,5% 13,6% 15,7% 11,5% 2013 12,3% 15,7% 18,2% 13,4% 2012 10,8% 15,1% 18,1% 13,4% Źródło: Bank Danych Lokalnych 2.2.3. UCZESTNICTWO W KULTURZE

Poniżej przedstawiony jest plan ważniejszych imprez kulturalnych i sportowych organizowanych na terenie Gminy Zbiczno.

TABELA 11 PLAN WAŻNIEJSZYCH IMPREZ KULTURALNYCH I SPORTOWYCH W GMINIE ZBICZNO PLAN WAŻNIEJSZYCH IMPREZ KULTURALNYCH I SPORTOWYCH  Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, STYCZEŃ  Przegląd kolęd i pastorałek. MARZEC  Dzień Kobiet. KWIECIEŃ  Rajd rowerowy na rozpoczęcie sezonu.  Wyścig Kolarski, MAJ  Mecze Piłki Nożnej,  Przegląd Piosenki Romantycznej.  Dzień Dziecka – festyn, CZERWIEC  Rajd rowerowy po pojezierzu brodnickim.  Festyny rodzinne, LIPIEC  Impreza Country,  Triathlon. SIERPIEŃ  Dożynki Gminne. WRZESIEŃ  Rajd pieszy.  Rajd rowerowy na zakończenie sezonu PAŹDZIERNIK letniego. LISTOPAD  Turniej Tenisa Stołowego. GRUDZIEŃ  Mikołajkowe zawody sportowe. Źródło: Urząd Gminy Zbiczno 2.2.4. MIESZKALNICTWO

Zasoby mieszkaniowe to ogół mieszkań zamieszkanych i niezamieszkanych znajdujących się w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych. Do zasobów mieszkaniowych nie zalicza się obiektów zbiorowego zamieszkania (tj. hoteli pracowniczych, domów studenckich, burs i internatów, domów pomocy społecznej), pomieszczeń prowizorycznych oraz obiektów

ruchomych (tzn. barakowozów, wagonów kolejowych, barek i statków)9. W Gminie Zbiczno zasoby mieszkaniowe kształtują się w następujący sposób:

TABELA 12 ZASOBY MIESZKANIOWE GMINY W ROKU 2013 PRZECIĘTNA LICZBA POWIERZCHNIA POWIERZCHNIA ROK MIESZKAŃ UŻYTKOWA UŻYTKOWA 1 KOMUNALNYCH MIESZKAŃ [m2] MIESZKANIA [m2] 2013 16 736 46,00 Źródło: Bank Danych Lokalnych

Lokale mieszkalne, stanowiące zasoby Gminy Zbiczno, położone są w miejscowościach Najmowo, Sumowo, Sumówko i Zbiczno.

Na terenie Gminy znajduje się 2.195 mieszkań, które składają się na około 2.038 budynków mieszkalnych. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w 2013 roku wynosiła 94,3 m2.

TABELA 13 STRUKTURA MIESZKAŃ W GMINIE W LATACH 2011-2013 PRZECIĘTNA PRZECIĘTNA POWIERZCHNIA POWIERZCHNIA LICZBA LICZBA POWIERZCHNIA ROK UŻYTKOWA UŻYTKOWA MIESZKAŃ IZB UŻYTKOWA 1 MIESZKAŃ [m2] MIESZKANIA NA MIESZKANIA [m2] 1 OSOBĘ [m2] 2013 1.612 6.556 134.472 83,4 28,3 2012 1.597 6.473 132.540 83,0 28,2 2011 1.576 6.357 129.717 82,3 27,5 Źródło: Bank Danych Lokalnych

Dodatki mieszkaniowe, czyli forma pomocy świadczona przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, wypłacane są gospodarstwom domowym, które ze względu na trudną sytuację ekonomiczną, nie są w stanie pokrywać kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania.

TABELA 14 DODATKI MIESZKANIOWE PRZYZNANE PRZEZ GMINĘ ZBICZNO W LATACH 2010-2013 LICZBA WARTOŚĆ PRZYZNANYCH PRZYZNANYCH ROK DODATKÓW DODATKÓW MIESZKANIOWYCH MIESZKANIOWYCH [zł] 2013 414 66.347 2012 395 61.054 2011 441 66.683 Źródło: Bank Danych Lokalnych

9 Źródło: Gospodarka Mieszkaniowa w 2014 roku, GUS – Warszawa, październik 2015 46

2.3. SFERA GOSPODARCZA

Ze względu na położenie i charakterystykę gminy Zbiczno mieszkańcy utrzymują się głównie z rolnictwa oraz drobnych usług, często związanych z obsługą ruchu turystycznego.

2.3.1. ROLNICTWO

W Gminie Zbiczno użytki rolne zajmują łącznie powierzchnię 5.420 ha, z czego 4.715 ha to grunty orne, sady 27 ha, łąki i pastwiska 537 ha. Na obszarze Gminy znajdują się 803 gospodarstwa rolne. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosi 6,7 ha. Gospodarstwa o areale do 10 ha stanowią ponad 81% ogólnej ilości gospodarstw. Świadczy to o dużym rozdrobnieniu gospodarstw rolnych, co przy turystyczno-krajoznawczym charakterze gminy jest zjawiskiem tolerowanym.

TABELA 15 POWIERZCHNIA GOSPODARSTW ROLNYCH W GMINIE ZBICZNO DZIAŁKI GOSPODARSTWA ROLNE DO 1 ha OGÓŁEM 1-5 ha 5-10 ha POWYŻEJ 10 ha WŁĄCZNIE 4.565,99 ha 31,45 ha 445,38 ha 643,10 ha 3.446,06 ha Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010)

TABELA 16 LICZBA GOSPODARSTW ROLNYCH W GMINIE ZBICZNO (2014 R.) DZIAŁKI GOSPODARSTWA ROLNE DO 1 ha OGÓŁEM 1-5 ha 5-10 ha POWYŻEJ 10 ha WŁĄCZNIE 803 32 502 119 150 Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zbiczno

Strukturę najważniejszych upraw przedstawia tabela 17.

TABELA 17 STRUKTURA PRODUKCJI ROLNEJ POWIERZCHNIA RODZAJ UPRAW UPRAW [ha] Ogółem 3.449,78 Zboża ogółem 2.655,57 Kukurydza na ziarno 152,92 Ziemniaki 71,79 Uprawy przemysłowe 405,69 Rzepak i rzepik 376,09 Strączkowe jadalne i na ziarno 15,46 Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010)

Część uzyskiwanych plonów jest wykorzystywana jako pasze. Także produkcja zwierzęca ma bezpośredni wpływ na rodzaj upraw (oprócz jakości gleb). Dominującymi kierunkiami produkcji zwierzęcej na terenie gminy są tucz trzody chlewnej oraz hodowla bydła i drobiu.

TABELA 18 POGŁOWIE ZWIERZĄT GOSPODARSKICH ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE LICZBA [szt.] Bydło ogółem 1.851 Trzoda chlewna ogółem 7.864 Konie 25 Drób ogółem 18.241 Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010)

Ogólna ilość stosowanych nawozów mineralnych w Gminie Zbiczno jest wyższa niż średnia dla Polski i województwa kujawsko-pomorskiego, oraz nieznacznie niższa niż średnia dla powiatu brodnickiego. Jeżeli chodzi o nawozy wapniowe w gminie Zbiczno zużywa się ich średnio więcej niż w powiecie, województwie i kraju. Gleby gminy Zbiczno charakteryzują się dużym zakwaszeniem. Odczyn kwaśny posiada 26% użytków rolnych, lekko kwaśny 32%. Konieczność i potrzeba wapnowania występuje na 29% powierzchni użytków rolnych w gminie.

TABELA 19 ZUŻYCIE NAWOZÓW MINERALNYCH I WAPNIOWYCH W ROKU 2010 ZUŻYCIE NAWOZÓW NA 1 ha JEDNOSTKA TERYTORIALNA UŻYTKÓW ROLNYCH [kg/ha] MINERALNE WAPNIOWE POLSKA 114,6 38,2 WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO- 153,9 47,2 POMORSKIE POWIAT BRODNICKI 157,1 60,1 GMINA ZBICZNO 154,6 83,9 Źródło: Bank Danych Lokalnych (Powszechny Spis Rolny 2010)

2.3.2. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

W Gminie Zbiczno liczba funkcjonujących podmiotów gospodarczych, na przestrzeni lat, systematycznie rośnie. Tylko w ostatnim roku ilość funkcjonujących przedsiębiorstw nie zmieniła się. Działają one głównie w takich sekcjach, jak: budownictwo (74), handel i usługi w zakresie napraw (70) oraz przetwórstwo przemysłowe (27).

TABELA 20 PODMIOTY GOSPODARCZE W GMINIE W LATACH 2011-2014 LICZBA PODMIOTÓW LICZBA PODMIOTÓW LICZBA PODMIOTÓW ROK W SEKTORZE W SEKTORZE GOSPODARCZYCH PUBLICZNYM PRYWATNYM 2014 326 14 312 2013 326 14 312 2012 329 14 315 2011 315 12 303 Źródło: Bank Danych Lokalnych, Urząd Gminy Zbiczno

Szczegółowe dane przedstawia tabela 21.

TABELA 21 PODMIOTY GOSPODARCZE W GMINIE W POSZCZEGÓLNYCH SEKCJACH POLSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI (PKD) W 2013 I 2014 ROKU 2013 2014 SEKCJA SEKTOR SEKTOR SEKTOR SEKTOR PUBLICZNY PRYWATNY PUBLICZNY PRYWATNY Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo 0 30 0 24 i rybactwo (A) Górnictwo i wydobywanie(B) 0 2 0 2 Przetwórstwo przemysłowe (C) 0 29 0 27 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, 0 1 0 0 gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (D) Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność 1 2 1 2 związana z rekultywacją (E) Budownictwo (F) 0 75 0 74 Handel hurtowy i detaliczny: naprawa pojazdów samochodowych, włączając 0 66 0 70 motocykle (G) Transport i gospodarka magazynowa 0 7 0 9 (H) Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 0 9 0 10 gastronomicznymi (I) Informacja i komunikacja (J) 0 8 0 6 Działalność finansowa 0 7 0 5 i ubezpieczeniowa (K) Działalność związana z obsługą rynku 0 4 0 4 nieruchomości (L) Działalność profesjonalna, naukowa 0 15 0 16 i techniczna (M) Działalność w zakresie usług administrowania i działalność 0 12 0 13 wspierająca (N) Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe 2 4 2 4 zabezpieczenia społeczne (O)

Edukacja (P) 8 0 8 1 Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 1 13 1 13 (Q) Działalność związana z kulturą, 2 6 2 6 rozrywką i rekreacją (R) Pozostała działalność (S,T,U) 0 22 0 26 Źródło: Bank Danych Lokalnych

Według danych Urzędu Gminy Zbiczno na koniec 2014 roku w rejestrze REGON było zarejestrowanych 326 podmiotów gospodarczych. Do najważniejszych w gminie należą:

 KONCPASZ Henryk Dembek – Pokrzydowo,  FARMER Punkt Handlowy Małgorzata Szóstakowska – Zbiczno,  PUH „ESTERA” Estera Wilkanowska – Zbiczno,  Wytwórnia Makaronu BIO Aleksandra Babalska – Pokrzydowo,  Publiczny Transport Ciężarowy Mariusz Jakubowski – Ciche,  „EKO-PAK” Zakład Produkcji Opakowań z Tektury – Ciche.

2.4. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

2.4.1. KOMUNIKACJA

Atutem gminy jest dobrze rozwinięta struktura przestrzenna dróg. Znajdują się one w bezpośrednim sąsiedztwie szlaku drogi krajowej nr 15, wiodącego z Trzebnicy, przez Gniezno, Inowrocław, Toruń, Brodnicę aż do Ostródy. Podstawowy układ komunikacyjny gminy Zbiczno wyznaczają drogi powiatowe, uzupełnione siecią dróg gminnych.

Podstawowy układ dróg tworzą:

 Droga powiatowa nr 1803 C: Ciche – granica województwa,  Droga powiatowa nr 1805 C: granica województwa – Zbiczno – Brodnica,  Droga powiatowa nr 1812 C: Pokrzydowo – Bachotek,  Droga powiatowa nr 1813 C: Żmijewo – Karbowo,  Droga powiatowa nr 1817 C: Górale – Zbiczno,  Droga powiatowa nr 1825 C: Bobrowo – Zbiczno – Jajkowo,  Drogi gminne o łącznej długości ponad 105 kilometrów.

W południowo-zachodniej części gminy przebiega linia kolejowa nr 208 relacji Działdowo- Chojnice. Jest to linia kolejowa jednotorowa niezelektryfikowana. Na odcinku Brodnica- Jabłonowo Pomorskie, w Najmowie, znajduje się osobowa stacja kolejowa.

2.4.2. INFRASTRUKTURA WODNO-KANALIZACYJNA

2.4.2.1 SIEĆ WODOCIĄGOWA

Długość czynnej sieci wodociągowej w Gminie w 2013 roku wynosiła ponad 90 km bez przyłączy. Liczba przyłączy wynosiła 1.430 sztuk. Pobór wody w 2013 roku kształtował się na poziomie 143,2 dam3. Woda dostarczana mieszkańcom do spożycia spełnia wszelkie wymogi sanitarne i ogólnie oceniana jest jako dobra. Z sieci wodociągowej korzysta 86,5% mieszkańców. Pozostali korzystają z własnych ujęć – studni.

TABELA 22 CHARAKTERYSTYKA SIECI WODOCIĄDOCIĄGOWEJ ZUŻYCIE WODY W DŁUGOŚĆ ILOŚĆ POŁĄCZEŃ LUDNOŚĆ WODA DOSTARCZONA GOSPODARSTWACH CZYNNEJ SIECI PROWADZĄCYCH DO KORZYSTAJĄCA ROK GOSPODARSTWOM DOMOWYCH NA ROZDZIELCZEJ BUDYNKÓW Z SIECI DOMOWYM [dam3] JEDNEGO [km] MIESZKALNYCH [szt.] WODOCIĄGOWEJ MIESZKAŃCA [m3] 2013 90,5 1.430 143,2 4.110 30,4 2012 89,3 1.425 135,3 4.073 28,8 2011 89,3 1.420 133,9 1.073 28,5 2010 89,3 1.148 137,6 3.939 29,3 Źródło: Bank Danych Lokalnych

W gminie Zbiczno znajduje się 26 ujęć wód podziemnych. Głównymi źródłami zaopatrzenia w wodę gminy są zasoby wód podziemnych (poziom plejstoceński), które czerpane są z ośmiu ujęć zlokalizowanych w miejscowościach: Ciche, Gaj-Grzmięca, Pokrzydowo, Zbiczno.

TABELA 23 STACJE UZDATNIANIA WODY NA TERENIE GMINY ZBICZNO NAZWA STACJI MIEJSCOWOŚCI ZASILANE LP. UZDATNIANIA Z POSZCZEGÓLNYCH STACJI WODY 1. Ujęcie wody Ciche, Ładnówko, Robotno-Fitowo, w Cichem 2. Ujęcie wody w Gaj- Gaj-Grzmięca, Strzemiuszczek Grzmięca 3. Ujęcie wody Lipowiec, Pokrzydowo, Szramowo, w Pokrzydowie Równica, Zastawie 4. Brzezinki, Godziszka, Najmowo, Tomki, Ujęcie wody Sosno, Sumowo, Sumówko, Zarośle, w Zbicznie Zbiczno, Żmijewko, Żmijewo Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Zbiczno

Średnie roczne zużycie wody na jednego mieszkańca wynosi 30,4 m3. Na przestrzeni ostatnich lat wartość ta ulegała nieznacznym wahaniom.

Rysunek 14 Zużycie wody [m3] w Polsce, województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie brodnickim i gminie Zbiczno w 2013 r. (źródło: Bank Danych Lokalnych) 2.4.2.2 SIEĆ KANALIZACYJNA

Gminna sieć kanalizacyjna ma długość 37,7 km i jest dostępna tylko dla 36% mieszkańców (2013 rok).

TABELA 24 SIEĆ KANALIZACYJNA W GMINIE ZBICZNO LUDNOŚĆ DŁUGOŚĆ ILOŚĆ POŁĄCZEŃ LUDNOŚĆ ŚCIEKI KORZYSTAJĄCA CZYNNEJ SIECI PROWADZĄCYCH DO KORZYSTAJĄCA ROK ODPROWADZONE Z SIECI KANALIZACYJ BUDYNKÓW Z SIECI [dam3] KANALIZACYJNEJ NEJ [km] MIESZKALNYCH [szt.] KANALIZACYJNEJ [%] 2013 37,7 413 50 1.710 36,01 2012 37,7 412 47 1.691 35,91 2011 37,7 409 68 1.684 35,73 2010 37,7 409 72 1.632 34,74 Źródło: Bank Danych Lokalnych

W system kanalizacyjny wyposażone są następujące miejscowości:  Bachotek,  Brzezinki,  Gaj-Grzmięca,  Grzmięca,  Najmowo,  Pokrzydowo,  Wysokie Brodno,  Zbiczno,  Żmijewko,  Żmijewo. Ścieki sanitarne w pozostałych miejscowościach gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych (szamba). W 2013 roku na terenie gminy znajdowało się ich 960 oraz 25 przydomowych oczyszczalni ścieków. Funkcjonuje tu również jedna stacja zlewna nieczystości ciekłych.

Gmina Zbiczno nie posiada własnej oczyszczalni ścieków. Z tego powodu ścieki komunalne z terenu gminy są odprowadzane do oczyszczalni w Brodnicy. Jest ona zarządzana przez Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Brodnicy. Jej przepustowość wynosi 7.500 m3/dobę.

2.4.3. GOSPODARKA ODPADAMI

W związku z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, na terenie całej Polski, od dnia 1 lipca 2013 r., obowiązują nowe zasady odbioru odpadów. Zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy gmina została zobowiązana do objęcia nowym system gospodarowania odpadami komunalnymi wszystkich właścicieli nieruchomości zamieszkałych i opcjonalnie nieruchomości niezamieszkałych. Wybór przedsiębiorcy odbierającego odpady komunalne dokonywany jest w drodze przetargu.

Odbiór odpadów komunalnych z nieruchomości zamieszkałych i nieruchomości zabudowanych budynkami letniskowymi lub innych nieruchomości wykorzystywanych na cele rekreacyjno- wypoczynkowe, na terenie gminy Zbiczno, realizowany jest przez:

 Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych i Mieszkaniowych „EKOSYSTEM” Spółka z o.o. z siedzibą w Wąbrzeźnie.

W myśl ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości, obowiązany jest do przekazywania zmieszanych odpadów komunalnych oraz odpadów zielonych bezpośrednio do regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych.

Odpady zebrane z terenu gminy Zbiczno wywożone są na składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne w miejscowości Niedźwiedź w gminie Dębowa Łąka, w powiecie wąbrzeskim. Łączna powierzchnia tego wysypiska to 17,94 ha.

TABELA 25 ZMIESZANE ODPADY ZEBRANE W CIĄGU ROKU10 ILOŚĆ ODPADÓW ROK ZEBRANYCH W CIĄGU ROKU [Mg] 2013 563,55 2012 601,60 2011 334,28 Źródło: Bank Danych Lokalnych

10 Zmieszane odpady komunalne to odpady zebrane w ciągu roku bez odpadów zebranych selektywnie i wyselekcjonowanych z frakcji suchej 53

2.4.4. INFRASTRUKTURA ELEKTROENERGETYCZNA I GAZOWA

2.4.4.1 SIEĆ ELEKTROENERGETYCZNA

Gmina Zbiczno jest całkowicie zelektryfikowana. Źródło jej zasilania stanowią stacje GPZ 110/15 kV:  GPZ Brodnica Grunwald,  GPZ Brodnica Podgórz,  GPZ Jabłonowo. Na terenie gminy znajdują się także odcinki elektroenergetycznej linii wysokiego napięcia 110 kV relacji GPZ Jabłonowo – GPZ Brodnica Grunwald. Ponadto porozmieszczane są elementy sieci w postaci:  Napowietrznych i wnętrzowych stacji transformatorowych 15/0,4 kV,  Napowietrznych i kablowych linii elektroenergetycznych SN 15 kV i nN 0,4 kV służących do zasilania w energię elektryczną odbiorców na terenie gminy.

2.4.4.2 SIEĆ GAZOWA

Na terenie gminy Zbiczno nie ma czynnej sieci gazowej zaopatrującej mieszkańców w gaz. Na całym obszarze wykorzystywane są butle z gazem propan-butan.

Nie przewiduje się budowy sieci gazowej.

2.4.5. INFRASTRUKTURA TELEKOMUNIKACYJNA

Gmina Zbiczno należy do gmin o dobrze rozwiniętej sieci telefonicznej. W dziedzinie telefonii komórkowej dostępne są usługi głównych operatorów rynku (Orange, Play, Plus, T-Mobile).

Sprawnie funkcjonujące połączenia telefoniczne i ich powszechna dostępność są znaczącymi czynnikami rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. Są czynnikiem stymulującym gminną ofertę inwestycyjna, jak również podnoszą poziom standardu życia mieszkańców.

2.4.6. ENERGIA ODNAWIALNA

Na rzece Skarlance, w miejscowości Grzmięca, znajduje się mała elektrownia wodna. Jej moc produkcyjna wynosi 30 KW. W Grzmięcy, w Ośrodku Zarybieniowym PZW działa również wolnostojąca instalacja fotowoltaiczna. Na terenie gminy brak jest innych form odnawialnych źródeł energii takich jak: pompy ciepła, elektrownie wiatrowe czy biogazownie.

2.5. INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

2.5.1. EDUKACJA

Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego odpowiada za utrzymanie i rozwój bazy materialnej szkół i placówek oświatowych. Odpowiedzialność ta dotyczy wymiaru ekonomicznego oraz rozciąga się również na sferę zobowiązań wobec społeczności Gminy w zakresie tworzenia systemu edukacyjnego, który stworzy szanse osobistego rozwoju młodzieży, a środowisku zapewni cywilizacyjny awans. Gmina Zbiczno dąży do tworzenia takich warunków funkcjonowania szkół i placówek oświatowo–wychowawczych, które zapewniają powszechność, celowość oraz wysoką jakość systemu edukacyjnego. Aktualnie funkcjonująca sieć szkół i przedszkoli zapewnia właściwe warunki do realizacji zadań oświatowych w Gminie. Obiekty oświatowe, ich wyposażenie (pracownie komputerowe, sale gimnastyczne), a także odpowiednie kwalifikacje nauczycieli są przedmiotem dokładnej analizy władz Gminy. Wyraźnie widać także podejmowane działania wychowawcze, ukierunkowane na kształtowanie pożądanych społecznie postaw i właściwy rozwój osobowości młodego pokolenia. Strategia rozwoju systemu edukacji oparta została na próbie budowania demograficznego ładu w środowisku lokalnym poprzez dialog rodziców, nauczycieli i władz Gminy, podejmowanie prawidłowych decyzji dotyczących bazy materialnej, służącej kształceniu, opiece i wychowaniu oraz racjonalnego wykorzystania środków finansowych przeznaczonych na ten cel.

Samorządowe placówki oświatowe znajdujące się na terenie Gminy:

 Zespół Szkół w Zbicznie – przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum,  Zespół Szkół w Pokrzydowie – przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum.

TABELA 26 LICZBA UCZNIÓW W GMINIE ZBICZNO W LATACH 2006-2014 ROK SUMA 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 PLACÓWKA 2014 SZKOŁA 355 334 313 306 299 288 290 295 314 PODSTAWOWA 448 GIMNAZJUM 222 223 199 190 180 172 156 146 134

Prognozy demograficzne wskazują na ogólna tendencje zmniejszania się liczby uczniów w gimnazjach. Trend ten ma charakter stały, zgodny z ogólnymi trendami demograficznymi

w Polsce. Należy jednak zwrócić uwagę, że w przypadku uczniów szkół podstawowych ich liczba od 2013 roku wzrasta. Jest to dobry prognostyk na przyszłość.

TABELA 27 LICZBA MIEJSC I DZIECI W PRZEDSZKOLACH W GMINIE ZBICZNO

ROK 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

MIEJSCA 85 85 85 85 98 115 115 122 122 DZIECI 86 82 83 80 92 112 115 122 123 Źródło: Bank Danych Lokalnych

Można zauważyć, że liczba dzieci w przedszkolach systematycznie rośnie.

Wykres 7 Liczba dzieci w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach na terenie gminy Zbiczno

400

350

300

250

200

150

100

0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Szkoły podstawowe Gminazja Przedszkola

Źródło: Bank Danych Lokalnych 2.5.2. KULTURA

Na terenie gminy swoją działalność prowadzi Gminny Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Zbicznie. Dysponuje on ośmioma świetlicami znajdującymi się w Brzezinkach, Cichem, Lipowcu, Najmowie, Pokrzydowie, Sumowie, Sumówku i Zbicznie. Do podstawowych zadań Ośrodka należą:  Edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę,  Animacja amatorskiego ruchu artystycznego,  Współpraca i wymiana kulturalna z innymi placówkami kultury,

 Propagowanie zdrowego i aktywnego wypoczynku poprzez organizację imprez społecznych,  Organizacja rajdów pieszych i rowerowych, uprawianie turystyki oraz poznawanie dziedzictwa kultury i tradycji polskiej,  Opracowanie i realizacja programów sportowo-rekreacyjnych w placówkach kultury,  Realizacja innych zadań wynikających z potrzeb społecznych w zakresie kultury, oświaty, sportu i rekreacji.

Rysunek 15 Świetlica w Pokrzydowie (źródło: http://www.goksirzbiczno.ubf.pl)

Największe imprezy organizowane przez GOKSiR to:  Dni Gminy Zbiczno,  Festiwal Reggae Rock,  Zlot Motocyklowy,  Dożynki Gminno-Parafialne.

Ponadto odbywa się tutaj Festiwal Piosenki Romantycznej oraz liczne festyny rodzinne i sportowe. Prowadzona jest również kronika wydarzeń kulturalnych gminy. Na terenie gminy funkcjonuje kilka zespołów wokalnych oraz działa wiele kół zainteresowań:  Zespół wokalno-instrumentalnych „Wesołe Kumoszki”,  Zespół wokalny „Pokrzydowianki”,  Koło plastyczne w Pokrzydowie,  Tenis stołowy w Zbicznie i Najmowie,  Koła Gospodyń Wiejskich.

Aktywność mieszkańców Gminy przejawia się również poprzez korzystanie z materiałów Gminnej Biblioteki Publicznej znajdującej się w miejscowości Zbiczno oraz jej filii w Cichem, Pokrzydowie i Sumowie.

TABELA 28 PLACÓWKI KULTURALNE W GMINIE WYPOŻYCZENIA BIBLIOTEKI I CZYTELNICY ROK PRACOWNICY KSIĘGOZBIÓR KSIĘGOZBIORU FILIE W CIĄGU ROKU NA ZEWNĄTRZ 2013 4 8 32.718 676 16.863 2012 4 5 32.147 688 16.135 2011 4 5 31.771 711 14.819 2010 4 5 31.847 693 14.871 Źródło: Bank Danych Lokalnych

Na terenie gminy Zbiczno działają następujące stowarzyszenia:  Stowarzyszenie „Zgodnie z Naturą i Tradycją” ze Zbiczna,  Stowarzyszenie „Rozwoju Wsi Pokrzydowo i Okolic” z Pokrzydowa,  Stowarzyszenie „Dla dawnych odmian i ras” z Pokrzydowa,  Kujawsko-Pomorskie Stowarzyszenie Producentów Ekologicznych EKOŁAN z Pokrzydowa,  Stowarzyszenie Rozwoju Regionu „Bądźmy razem” z Sumowa,  Towarzystwo „Przyjaciół Gminy Zbiczno”.

2.5.3. SPORT

Na infrastrukturę sportową gminy składają się sale gimnastyczne, boiska przyszkolne, place zabaw:  Zespół Szkół w Zbicznie: - sala gimnastyczna, - pełnowymiarowe boisko o nawierzchni trawiastej do gry w piłkę nożną, - boisko wielofunkcyjne z kostki betonowej do gry w koszykówkę, piłkę ręczną tenisa ziemnego i siatkówkę.  Zespół Szkół w Pokrzydowie: - sala gimnastyczna, - pełnowymiarowe boisko o nawierzchni trawiastej do gry w piłkę nożną, - boisko o nawierzchni trawiastej do gry w piłkę nożną różnych typów i piłkę ręczną, - boisko o nawierzchni poliuretanowej do gry w koszykówkę, siatkówkę, tenisa ziemnego, badmintona, piłkę ręczną, piłkę nożną, 58

- boisko o nawierzchni piaskowej do siatkówki plażowej, - sześciotorowa bieżnia o nawierzchni żużlowo-klincowej, - wielofunkcyjna skocznia z rozbiegiem do skoku w dal i skoku wzwyż  Brzezinki: - boisko o nawierzchni trawiastej do gry w piłkę nożną, - boisko do gry w siatkówkę plażową, - wielofunkcyjne boisko o nawierzchni EPDM do gry w koszykówkę, siatkówkę i tenisa ziemnego,  Lipowiec: - boisko o nawierzchni trawiastej do gry w piłkę nożną, - boisko do gry w siatkówkę plażową,  Najmowo: - boisko o nawierzchni trawiastej do gry w piłkę nożną,  Place zabaw w miejscowościach: Brzezinki, Ciche, Lipowiec, Najmowo, Pokrzydowo, Sumowo, Sumówko, Zbiczno, Żmijewo.

Przy Zespole Szkół w Zbicznie wybudowana została hala sportowo-widowiskowa.

Rysunek 16 Budowa Hali Sportowej w Zbicznie (źródło: http://goksirzbiczno.ubf.pl)

Od 2007 roku w Zbicznie funkcjonuje Ludowy Zespół Sportowy Zbiczno. Jest to klub piłki nożnej. W sezonie 2014/2015 występował w toruńskiej B klasie.

2.5.4. OCHRONA ZDROWIA I OPIEKA SPOŁECZNA

2.5.4.1 OCHRONA ZDROWIA

Na terenie gminy Zbiczno funkcjonują:  Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Ośrodek Zdrowia” Zbiczno – znajduje się w nim poradnie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej dla dzieci i dorosłych, gabinet pielęgniarki i położnej środowiskowej. Wykonuje się tutaj podstawowe badania laboratoryjne i EKG, mieści się tu również punkt pobrań i punkt szczepień,  Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Ośrodek Zdrowia” w Pokrzydowie – dysponuje on poradnią lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, medycyny rodzinnej, gabinetem pielęgniarki środowiskowej i rodzinnej, położnej, gabinetem medycyny szkolnej, gabinetem profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej dla dzieci, punktem szczepień, gabinetem zabiegowym i gabinetem diagnostyczno-zabiegowym,  Gabinet Stomatologiczny. Dostęp do lekarzy specjalistów i szpitali zapewniają pobliskie miasta: Brodnica, Nowe Miasto Lubawskie, Toruń czy Grudziądz.

W Zbicznie i Pokrzydowie działają punkty apteczne.

2.5.4.2 POMOC SPOŁECZNA

Pomoc społeczna umożliwia przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych tym, którzy nie są w stanie sami ich pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Wspiera ich w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest także zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym poprzez podejmowanie działań zmierzających do usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

W ramach instytucji samorządowych zajmujących się problematyką społeczną działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Zbicznie. Ośrodek realizuje zadania wynikające z ustawy o pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych, m.in. koordynuje rozwiązania problemów społecznych w Gminie. Jego oferta skierowana jest do mieszkańców Gminy Zbiczno, którzy znajdują się w trudnej sytuacji materialno-bytowej i zdrowotnej. W wykonywaniu zadań 60

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej współdziała z różnymi podmiotami, m.in. z organami wykonawczymi gminy i sołectw, innymi jednostkami organizacyjnymi gminy, służbą zdrowia, policją, kuratorami sądowymi oraz instytucjami zajmującymi się pomocą społeczną.

TABELA 29 WYKAZ GOSPODARSTW DOMOWYCH I OSÓB KORZYSTAJĄCYCH Z POMOCY SPOŁECZNEJ ROK LICZBA OSÓB LICZBA RODZIN OSOBY I RODZINY, KTÓRYM UDZIELONO POMOCY I WSPARCIA 2013 471 258 2012 607 255 2011 634 256 OSOBY I RODZINY, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE 2013 212 200 2012 203 188 2011 218 202 OSOBY I RODZINY, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIA NIEPIENIĘŻNE 2013 259 140 2012 262 143 2011 259 138 Źródło: Bank Danych Lokalnych

Gospodarstwom domowym, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania, wypłacane są dodatki mieszkaniowe. Jest to forma pomocy świadczona przez Gminę, a realizowana przez GOPS w Zbicznie. W latach 2011-2013 najczęściej udzielanymi mieszkańcom Gminy formami wsparcia były pomoc finansowa i rzeczowa, głównie w postaci zasiłków celowych i w naturze, zasiłków stałych, okresowych oraz posiłku. Liczba rodzin korzystająca z pomocy społecznej ma tendencje zniżkową. Według GOPS najważniejszym problemem społecznym w gminie jest problem bezrobocia. Następnym problemem społecznym, z którym ciężko poradzić sobie we własnym zakresie jest fakt bycia niepełnosprawnym oraz ubóstwo.

W związku z nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z 1 sierpnia 2010 roku powołano w gminie Zespół Interdyscyplinarny. Zadaniem takiego zespołu jest między innymi diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, następnie podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w celach zapobiegawczych, bądź podejmowanie interwencji w środowisku dotkniętym patologią. Konieczne jest opracowywanie i realizacja indywidualnych planów pomocy i inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc, a następnie monitorowanie sytuacji w ich rodzinach. Zespół Interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. W skład grup roboczych wchodzą przedstawiciele: jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnej komisji

rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty, ochrony zdrowia. W skład grup roboczych wchodzą także kuratorzy sądowi oraz przedstawiciele innych podmiotów, specjaliści w dziedzinie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

2.5.5. BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE

Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym również zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, reguluje ustawa o samorządzie gminnym, która traktuje powyższe jako zadania własne Gminy.

Do zapewnienia bezpieczeństwa publicznego zobowiązane są wszystkie organy władzy i administracji państwowej, szczególnie instytucje wyspecjalizowane w zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego, jak np. Policja, Państwowa Straż Pożarna, które w realizacji swoich zadań wspierane są przez jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych.

Swój wkład w poprawę efektywności działania ww. służb mają władze Gminy, które wspierają 4 jednostki OSP.

 OSP w Zbicznie – 37 członków,  OSP w Pokrzydowie – 79 członków,  OSP w Sumowie – 33 członków,  OSP w Cichem – 20 członków.

Celem zapewnienia realizacji zadań wynikających z ustawy o ochronie przeciwpożarowej co roku w budżecie Gminy zapewnia się środki finansowe z przeznaczeniem na utrzymanie jednostek OSP i utrzymanie ich gotowości bojowej, zakupy sprzętu przeciwpożarowego, wyszkolenie i prowadzenie remontów baz lokalowych. OSP Zbiczno i OSP Pokrzydowo należą do Krajowego Systemu Ratownictwa Gaśniczego. Takie jednostki dotowane są dodatkowo z budżetu państwa.

Komisariat Policji mieści się w Brodnicy. Teren działania komisariatu obejmuje całą gminę. W 2014 roku według danych Komendy Powiatowej Policji z Brodnicy najczęstszymi zdarzeniami kwalifikowanymi jako przestępstwo, na terenie gminy Zbiczno, były kradzieże. Z punktu widzenia interwencji policji najczęstszym zdarzeniem są kolizje samochodowe.

W celu zwiększenia bezpieczeństwa w Gminie wdrożony został system SISMS stanowiący profesjonalny system dla Jednostek Samorządów Terytorialnych służący do bezpośredniego ostrzegania i informowania mieszkańców. W 2014 roku na terenie powiatu brodnickiego, wykryto 1.060 przestępstw o różnym charakterze. Wskaźnik wykrywalności sprawców wynosi 79,0%. TABELA 30 STATYSTYKA PRZESTĘPSTW NA TERENIE POWIATU BRODNICKIEGO 2013 2014 Przestępstwa ogółem 1.270 1.060 Przestępstwa o charakterze kryminalnym 587 512 Przestępstwa o charakterze gospodarczym 217 295 Przestępstwa drogowe 371 199 Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu 46 26 Przestępstwa przeciwko mieniu 566 431 Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw – 81,2 79,0 ogółem [%] Źródło: Bank Danych Lokalnych

W 2013 roku na trasach powiatu brodnickiego odnotowano 48 wypadków drogowych, w których śmierć poniosło 14 osób a 57 zostało rannych.

2.6. OCENA ROZWOJU GMINY PRZEZ MIESZKAŃCÓW

Włodarze gminy Zbiczno przeprowadzili ankietę, której część była poświęcona ocenie dotychczasowych osiągnięć Gminy (ankieta i zestawienie wyników dostępne w załączniku, oryginały dostępne w Urzędzie Gminy). Ankietę wypełniły 273 osoby (na łączną liczbę mieszkańców poniżej 5 tysięcy oznacza odpowiedzi ponad 10% dorosłych mieszkańców. Oceny potwierdzają dobre dotychczasowe zarządzanie Gminą.

Wykres 8 Ogólna ocena rozwoju Gminy przez mieszkańców gminy Zbiczno Czy uważa Pan/Pani, że:

120 100 100

80 61 55 60 51

20 15

0 Gmina rozwija się Kondycja Gminy Kondycja Gminy Rozwój Gminy Nie interesuję się w bardzo dobrym jest dobra i jest zła i oceniam rozwojem Gminy kierunku stabilna niestabilna negatywnie

Źródło: Urząd Gminy Zbiczno

Poniżej, na wykresie 9 pokazano wyniki oceny mieszkańców dla różnych obszarów aktywności gminy w skali od 1 do 5 (maksymalna ocena). Wyniki ankiety można ocenić jako korzystne dla władz Gminy. Oczywiście, oczekiwania inwestycyjne zawsze są większe niż możliwości, natomiast we wszystkich pozostałych obszarach przeważają oceny pozytywne.

Wykres 9 Wyniki oceny działań Gminy przez mieszkańców gminy Zbiczno Ocena działania Gminy Zbiczno 120 104 103 100 100 86 87 86 8181 79 80 72 72 74 80 71 67 62 66 60 54 55 52 53 55 51 46 42 44 4444 46 3637 31 35 31 33 40 28 29 27 25 25 19 22 21 20 13 10 0

1 pkt 2 pkt 3 pkt 4 pkt 5 pkt

Źródło: Urząd Gminy Zbiczno 64

2.7. MOŻLIWOŚCI INWESTYCYJNE GMINY

Jednocześnie z przygotowaniem Strategii Rozwoju opracowany został Plan Rozwoju Lokalnego i Plan Finansowy. Dzięki temu możliwa jest ocena potrzeb i możliwości inwestycyjnych gminy Zbiczno.

3. ANALIZA STRATEGICZNA GMINY ZBICZNO

3.1. BILANS STRATEGICZNY GMINY ZBICZNO

W celu sformułowania Strategii Rozwoju Gminy Zbiczno dokonano bilansu strategicznego Gminy. Bilans strategiczny polega na systematycznej, wielokryterialnej analizie podmiotu. Podstawą prac były dwa dokumenty: I. Ustawa o samorządzie gminnym określająca zadania własne gminy. II. Agenda 21 określająca zasady zrównoważonego rozwoju. W oparciu o te dwa źródła określono listę czynników sukcesu podzielonych na trzy grupy. Następnie w ramach każdej grupy określono wagi poszczególnych czynników (sumujące się do 100%) i oceniono każdy z czynników w skali 1-3 (1 – czynnik na słabym stopniu rozwoju, 2 – średnim, 3 – dobrze rozwinięty). Wartość wynikająca z iloczynu wagi i oceny dała wynik poszczególnych cech.

3.1.1. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ W tabeli 31 przedstawiono bilans w obszarze „rozwoju społeczności lokalnej”.

TABELA 31 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA OCENA WARTOŚĆ I/1 ludność 10% 2 0,20 I/2 bezrobocie (miejsca pracy) 15% 1 0,15 edukacja (dostosowanie do potrzeb I/3 10% 2 0,20 aktualnych i przyszłych) I/4 ochrona zdrowia i opieka społeczna 10% 2 0,20 I/5 budżet 10% 2 0,20 I/6 współpraca z otoczeniem 10% 3 0,30 I/7 kultura 10% 2 0,20 I/8 sport i rekreacja 15% 3 0,45 I/9 bezpieczeństwo publiczne 10% 2 0,20 Źródło: Analiza Remedis SA

Omówienie cech analizowanych w bilansie:

I/1 ludność – w sposób zagregowany określono sytuację ludnościową, I/2 bezrobocie (miejsca pracy) – określono stan bezrobocia, I/3 edukacja – oceniono stan i dostosowanie systemu edukacji w Gminie Zbiczno do potrzeb aktualnych i przyszłych, I/4 ochrona zdrowia i opieka społeczna – oceniono stan opieki zdrowotnej i społecznej, I/5 budżet – w sposób zagregowany oceniono zarówno wielkość budżetu jak i jego możliwości,

I/6 współpraca z otoczeniem – oceniono zarówno współpracę wewnętrzną – z sąsiednimi gminami, w ramach powiatu jak i województwa, a także zewnętrzną – w ramach Unii Europejskiej, I/7 kultura – oceniono zaplecze kulturalne, I/8 sport i rekreacja – oceniono istniejące zaplecze sportowo-rekreacyjne, I/9 bezpieczeństwo publiczne – oceniono bezpieczeństwo mieszkańców, w pełnym zakresie – uznano bezpieczeństwo pożarowe, publiczne a także zagrożenia katastrofami. Dla określenia pozycji strategicznej Gminy Zbiczno w obszarze rozwoju społeczności lokalnej zestawiono cechy wg rosnącej wartości i przedstawiono na wykresie 10.

Wykres 10 Bilans strategiczny w obszarze rozwoju społeczności lokalnej

0,50

0,40

0,30

0,20

0,10

0,00

Źródło: Analiza Remedis SA

Powyższy wykres pokazuje, że największymi atutami Gminy Zbiczno jest współpraca z otoczeniem i rozwój rekreacji.

3.1.2. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA Tabelaryczne zestawienie cech, ich wag, oceny i wartości w tym obszarze prezentuje tabela 32.

TABELA 32 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU STANU ŚRODOWISKA LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA OCENA WARTOŚĆ II/1 położenie gminy 10% 3 0,30 II/2 lasy/tereny zielone 20% 3 0,60 II/3 kruszywa/kopaliny 10% 2 0,20 68

II/4 zasoby wodne 20% 3 0,60 II/5 zagospodarowanie przestrzenne 10% 2 0,20 II/6 gleby (bonitacja) 10% 2 0,20 II/7 atmosfera 10% 3 0,30 II/8 brak obszarów zagrożonych 10% 2 0,20 Źródło: Analiza Remedis SA

Omówienie pozycji:

II/1 położenie, lokalizacja gminy ma istotne znaczenie dla możliwości rozwojowych, II/2 lasy/tereny zielone – gmina Zbiczno jest zalesiona w około 43% (lesistość Polski 2013 – 29,4%). Lasy są bardzo ważnym zasobem gminy II/3 kruszywa/kopaliny – oceniono poziom ilości kopalin w gminie, II/4 zasoby wodne – gmina posiada bardzo bogate zasoby wodne (w szczególności jeziora), II/5 zagospodarowanie przestrzenne, oceniono stan formalny (uchwalone plany itp.), II/6 gleby (bonitacja) – gmina Zbiczno ma dobre gleby, II/7 atmosfera – brak źródeł zanieczyszczeń powoduje bardzo dobry stan atmosfery, II/8 obszary zagrożone – położenie gminy jest pod tym względem dobre.

Podobnie jak w poprzednim obszarze dokonano sortowania cech i zaprezentowano je w postaci wykresu. Wykres 11 Bilans strategiczny w obszarze stanu środowiska

0,60

0,50

0,40

0,30

0,20

0,10

0,00

Źródło: Analiza Remedis SA

Wykres ilustruje, iż Gmina Zbiczno ma doskonały potencjał w zakresie wykorzystania zasobów wodnych (w szczególności jezior) i lasów.

3.1.3. BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO Zestawienie cech bilansu zgodnie z przyjętą metodyką zawiera tabela 33.

TABELA 33 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA OCENA WARTOŚĆ infrastruktura III/1 mieszkalnictwo 5% 2 0,10 III/2 sieć komunikacyjna 5% 1 0,05 III/3 komunikacja publiczna 15% 1 0,15 III/4 sieć wodociągowa 10% 3 0,30 sieć kanalizacyjna i gospodarka III/5 10% 1 0,10 odpadami III/6 sieć energetyczna 5% 3 0,15 ekonomia III/7 usługi i przetwórstwo 10% 2 0,20 III/8 turystyka i rekreacja 15% 3 0,45 III/9 handel, transport i magazynowanie 10% 2 0,20 III/10 budownictwo 5% 2 0,10 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo III/11 10% 2 0,20 i rybactwo Źródło: Analiza Remedis SA

Omówienie opisanych cech:

III/1 mieszkalnictwo – zgodnie ze specyfiką gmin wiejskich ma niewielkie znaczenie, III/2 sieć komunikacyjna – w Gminie Zbiczno stan sieci oceniono jako niewystarczający, poprawy wymagają zwłaszcza połączenia lokalne pomiędzy niektórymi miejscowościami, III/3 komunikacja publiczna – połączenia pomiędzy miejscowościami są dobre, problemy pojawiają się w przypadku mniejszych miejscowości, III/4 sieć wodociągowa – Gmina jest prawie w pełni zwodociągowana, III/5 sieć kanalizacyjna i gospodarka odpadami – stan skanalizowania jest niski, III/6 sieć energetyczna – w gminach wiejskich energetyka nie jest kluczowym wyzwaniem, III/7 usługi i przetwórstwo – poziom rozwoju jest średni, III/8 turystyka – poziom rozwoju jest wysoki, III/9 handel, transport i magazynowanie - cecha w sposób zagregowany, rozwój handlu detalicznego należy ocenić jako zadowalający, natomiast magazynowanie i transport traktowane jako zaplecze dla rozwoju gospodarczego jest słabo rozwinięte,

III/10 budownictwo – poziom rozwoju budownictwa, III/11 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – poziom rozwoju rolnictwa jest wysoki.

Prezentacja cech i ich wartości na wykresie 10 pokazuje, że atutem Gminy jest prawie pełne jej zwodociągowanie oraz rozwój usług związanych turystyką i rekreacją. Podstawą do dalszego rozwoju jest jednak dalsza rozbudowa sieci kanalizacyjnej i komunikacyjnej. Wykres 12 Bilans strategiczny w obszarze rozwoju gospodarczego

0,45

0,40

0,35

0,30

0,25

0,20

0,15

0,10

0,05

0,00

Źródło: Analiza Remedis SA

3.2. ANALIZA POTENCJAŁU ROZWOJOWEGO GMINY ZBICZNO

Dokonując bilansu strategicznego oceniono stan aktualny Gminy Zbiczno. W celu określenia możliwości rozwojowych dokonano analizy potencjału rozwojowego dla poszczególnych cech w sposób następujący: Do każdej cechy dołączono kolumnę z opisaną „możliwością zmiany” danej cechy w skali: 0 – brak możliwości zmiany, 1 – niewielka możliwość zmiany, 2 – duża możliwość zmiany. Niektóre cechy, dla których nie ma możliwości zmiany (wartość 0) pominięto w analizie.

Ponadto wprowadzono drugą zmienną, którą jest możliwość finansowania rozwoju spoza budżetu Gminy. W przypadku tej zmiennej wartość 1 – oznacza niewielkie możliwości, 2 – pewne możliwości i 3 – duże możliwości zewnętrznego finansowania niekomercyjnego. Brane były pod uwagę takie formy pozyskania środków jak: środki z Unii Europejskiej, partnerstwo publiczno – prywatne i możliwość pozyskania inwestorów. Wskaźnik potencjału rozwojowego poszczególnych gmin określa wzór:

Wpr = Wc x Mz x Mf gdzie:

Wpr – wskaźnik potencjału rozwojowego,

Wc – waga cechy (z bilansu strategicznego),

Mz – możliwości zmian,

Mf – możliwości finansowania.

3.2.1. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ

Tabelaryczne zestawienie prezentuje tabela 34:

TABELA 34 BILANS STRATEGICZNY – POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA Wpr I/1 ludność 10% 0,00 I/2 bezrobocie (miejsca pracy) 15% 0,30 edukacja (dostosowanie do potrzeb I/3 10% 0,80 aktualnych i przyszłych) I/4 ochrona zdrowia i opieka społeczna 10% 0,80 I/5 budżet 10% 0,80 I/6 współpraca z otoczeniem 10% 2,70 I/7 kultura 10% 1,80 I/8 sport i rekreacja 15% 4,05 I/9 bezpieczeństwo publiczne 10% 0,80 Źródło: Analiza Remedis SA

Omówienie poszczególnych cech znajduje się pod tabelą 31. Aby pokazać największe możliwości zaprezentowano potencjał w postaci wykresu 12. Wykres prezentuje wyraźnie, że największy potencjał rozwojowy Gminy Zbiczno zawarty jest w możliwości oparcia się o kulturę, współpracę z otoczeniem i przede wszystkim rozwój sportu i rekreacji.

Wykres 13 Bilans strategiczny – potencjał rozwojowy w obszarze rozwoju społeczności lokalnej

miejsca pracy

0,30 edukacja (dostosowanie do potrzeb aktualnych i przyszłych) 0,80 0,80 0,80 ochrona zdrowia i opieka społeczna 0,80 budżet 4,05

2,70 współpraca z otoczeniem

1,80 kultura

sport i rekreacja

bezpieczeństwo publiczne

Źródło: Analiza Remedis SA 3.2.2. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA Ze względu na niewielką zależność od aktywnych działań w tym obszarze oceniono tylko kilka cech. Analizę przedstawiono w tabeli 35.

TABELA 35 BILANS STRATEGICZNY – POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA Wpr II/1 położenie gminy 10% 0,00 II/2 lasy/tereny zielone 20% 1,80 II/3 kruszywa/kopaliny 10% 0,80 II/4 zasoby wodne 20% 1,80 II/5 zagospodarowanie przestrzenne 10% 0,80 II/6 gleby (bonitacja) 10% 0,80 II/7 atmosfera 10% 1,20 II/8 brak obszarów zagrożonych 10% 0,80 Źródło: Analiza Remedis SA

Omówienie cech znajduje się pod tabelą 32. Podobnie zaprezentowano potencjał obszaru na wykresie 14.

Wykres 14 Bilans strategiczny – potencjał rozwojowy w obszarze rozwoju społeczności lokalnej

lasy/ tereny zielone

kruszywa/ kopaliny 0,80 1,80 1,20 zasoby wodne

0,80 0,80 zagospodarowanie przestrzenne 0,80 1,80 gleby/ (bonitacja)

atmosfera

brak obszarów zagrożonych

Źródło: Analiza Remedis SA Największy potencjał rozwojowy Gminy Zbiczno w obszarze środowiskowym tkwi w możliwościach wykorzystania lasów i zasobów wodnych.

3.2.3. POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO Rozwój gospodarczy jest najważniejszy dla wzrostu dobrobytu mieszkańców. Zarówno bezpośredni skutek (spadek bezrobocia) jak i pośredni (wzrost wpływów z podatków) powoduje, że rozwój tego obszaru ma zwielokrotniony wpływ na rozwój Gminy. Prezentacje potencjału rozwojowego zawarto w tabeli 36. TABELA 36 BILANS STRATEGICZNY – POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO LP ROZWÓJ SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ WAGA Wpr infrastruktura III/1 mieszkalnictwo 5% 0,20 III/2 sieć komunikacyjna 5% 0,05 III/3 komunikacja publiczna 15% 0,30 III/4 sieć wodociągowa 10% 0,60 sieć kanalizacyjna i gospodarka III/5 10% 0,10 odpadami III/6 sieć energetyczna 5% 0,30 ekonomia III/7 usługi i przetwórstwo 10% 1,20

III/8 turystyka i rekreacja 15% 1,35 III/9 handel, transport i magazynowanie 10% 0,60 III/10 budownictwo 5% 0,20 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i III/11 10% 0,80 rybactwo Źródło: Analiza Remedis SA Omówienie cech znajduje się pod tabelą 33. Graficzna prezentacja potencjału rozwojowego zaprezentowana została na wykresie 15.

Wykres 15 Bilans strategiczny – potencjał rozwojowy w zakresie rozwoju gospodarczego mieszkalnictwo

sieć komunikacyjna

komunikacja publiczna 0,05 0,30 0,80 0,20 sieć wodociągowa 0,60 0,20 0,10 0,60 sieć kanalizacyjna i gospodarka 0,30 odpadami sieć energetyczna 1,20 1,35 usługi i przetwórstwo

turystyka i rekreacja

handel, transport i magazynowanie budownictwo

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

Źródło: Analiza Remedis SA

Wykres pokazuje, że największy potencjał rozwojowy Gminy Zbiczno to rozwój usług i przetwórstwa, rozwój rolnictwa poprzez wykorzystanie sprzyjających warunków i przede wszystkim dalszy rozwój turystyki i rekreacji.

4. WYBÓR STRATEGII GMINY ZBICZNO

4.1. ZASADY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY ZBICZNO

Zrównoważony rozwój ma służyć mieszkańcom. Oznacza to, że władze gminy nie mogą dążyć do realizacji dowolnych celów cząstkowych, ale jedynie takich, które są zgodne z celami strategicznymi.

Zrównoważenie rozwoju oznacza (zgodnie z Agendą 21), iż dokonując alokacji środków budżetowych, w tym inwestycyjnych i dokonując wyboru kierunków rozwoju powinno dążyć się do równoważenia celów: społecznych, ekologicznych i rozwoju przestrzennego.

W warunkach samorządu granice między tymi obszarami są bardzo często nieostre. Należy więc wyodrębnić działania pod kątem głównych kierunków strategicznych, tj. niwelowania słabych stron (aspekt społeczny) oraz służących długookresowemu rozwojowi (np. inwestycje wnoszące nową jakość w życie społeczno-gospodarcze, służące budowaniu silnej gospodarczo jednostki samorządowej – wzmacniającej akcent gospodarczy).

Zasady budowania pozycji konkurencyjnej i rozwoju społecznego gminy:

1. Zasada selektywnego tworzenia korzyści zewnętrznych w powiązaniu z polityką koncentracji na wybranych dziedzinach rozwoju to taki dobór inwestycji, które dają efekt mnożnikowy: nie tylko dochodowy, ale także zatrudnienia i demograficzny. 2. Zasada budowy przewagi konkurencyjnej dla nowych sektorów – przewidywanie kierunków rozwoju gospodarki; wykorzystanie nowoczesnych sektorów gospodarki. 3. Zasada równoważenia rozwoju – niwelowania słabych i wzmacniania silnych stron gminy – w praktyce oznaczająca konieczność równoważenia interesów społecznych, gospodarczych, przestrzennych i środowiskowych. 4. Zasada ochrony wartości przyrody i kultury jako środowiska życia mieszkańców. 5. Zasada uspołeczniania procesów podejmowania decyzji – poprzez prowadzenie szerokich konsultacji ze społecznością lokalną dotyczących obecnego i przyszłego funkcjonowania gminy. 6. Zasada przejrzystości i jawności, przy powszechnym dostępie do informacji. 7. Zasada koncentracji środków. 8. Zasada subsydiarności – oddawania zadań do wykonania podmiotom gwarantującym ich wykonanie w sposób rzetelny i ekonomiczny.

9. Zasada przystępności – prowadzenia własnej polityki informacyjnej zrozumiałej dla społeczności lokalnej. Przy pracach nad niniejszą strategią wzięto pod uwagę specyfikę gminy Zbiczno. Niemniej wymienione wyżej zasady zostały wykorzystane przy budowie niniejszej Strategii, aby działania ukierunkowane na dalszy rozwój społeczny i budowanie mocnej pozycji konkurencyjnej gminy w regionie były spójne i przynosiły trwałe efekty.

4.2. ANALIZA SWOT/TOWS GMINY ZBICZNO

4.2.1. KONSULTACJE SPOŁECZNE Prace nad strategią realizowane były metodą partycypacyjno-ekspercką. Na wszystkich etapach prac stosowano maksymalizację efektu partycypacji poprzez wielokrotne konsultacje społeczne. Podczas prac na Strategią wyróżnić można cztery podstawowe etapy konsultacji:

1. Konsultacje wstępne, oparte o zebrania wiejskie. 2. Konsultacje robocze w trakcie prac zespołu nad przygotowaniem dokumentu (skład Zespołu jest podany w załączniku nr 5). 3. Konsultacje końcowe polegające na poddaniu projektu dokumentu ocenie społecznej. 4. Przyjęcie Strategii Rozwoju Gminy Zbiczno przez Radę Gminy.

Podczas konsultacji uzyskano bardzo wiele wartościowych wniosków. Układały się w pewien wyraźny obraz potrzeb mieszkańców i stały się podstawą przygotowanych w niniejszej Strategii Celów Strategicznych, Programów i Działań. Należy zauważyć, że Strategia ze swej istoty jest dokumentem o dużej skali ogólności, dlatego prezentuje złożone wnioski bez szczegółowego umiejscowienia. Ponadto należy zaznaczyć, że wnioski wybiegające poza ustawowe możliwości działania samorządu gminnego nie mogą zostać uwzględnione w Strategii, natomiast są cenną informacją dla władz Gminy pozwalającą prowadzić działania wspierające potrzeby mieszkańców.

Dużym wyzwaniem są też potrzeby dotyczące obszarów objętych jurysdykcją innych podmiotów samorządowych (drogi i inwestycje w pasie drogowym dróg ponadgminnych). Tu też możliwości działania Gminy są ograniczone, a partycypacja w kosztach oznacza wydatek bez podniesienia majątku Gminy.

Pominięto wnioski dotyczące innych, aktualnych programów realizowanych w Gminie.

Oryginały wniosków złożonych w ramach konsultacji społecznych są dostępne w Urzędzie Gminy.

4.2.2. ANALIZA SWOT GMINY ZBICZNO NA PODSTAWIE PRZEPROWADZONYCH KONSULTACJI SPOŁECZNYCH Analiza SWOT (jakościowa) została sporządzona na podstawie informacji uzyskanych od uczestników konsultacji społecznych. Respondenci wypełnili protokoły (załączniki nr 7 i 8 – szablony) wyrażające ich opinie dotyczące sytuacji w Gminie Zbiczno. W tabeli 37 zamieszczono zestawienie silnych i słabych stron oraz możliwości i zagrożeń.

TABELA 37 ANALIZA SWOT GMINY ZBICZNO (JAKOŚCIOWA) MOCNE STRONY SŁABE STRONY  dobre warunki do osadnictwa  zły stan nawierzchni dróg, i wypoczynku ze względu na  niewiele dróg o nawierzchni położenie geograficzne, asfaltowej, zasoby przyrodnicze, lasy,  niezadowalający stan hydroforni, jeziora, czyste powietrze,  brak zbiorników retencyjnych  dobrze rozwinięta sieć  częściowo przestarzałe azbestowe komunikacyjna dróg gminnych sieci wodociągowe, i powiatowych,  braki w systemie kanalizacyjnym –  zmodernizowana baza kolektory, oczyszczalnie oświatowa, przyzagrodowe,  dobrze rozwinięta baza  zróżnicowane rolnictwo, sportowo – rekreacyjno –  brak ścieżek rowerowych, kulturalna - wypoczynkowa  brak oferty obsługi ruchu (świetlice, biblioteki, ścieżki turystycznego, edukacyjne, place zabaw,  niewystarczająco agroturystyka), boiska, zagospodarowane plaże gminne,  potencjał w zakresie rozwoju  brak mieszkań komunalnych bazy turystyczno – i socjalnych, rekreacyjnej, szlaków  brak ofert pracy – niewielka oferta turystycznych, w zakresie aktywizacji  stowarzyszenia – bezrobotnych i absolwentów, funkcjonujące na terenie  starzenie się społeczeństwa, gminy.  brak terenów komunalnych pod  gospodarstwa ekologiczne inwestycje,  brak dobrze rozwiniętej komunikacji zbiorowej,  wykształcenie mieszkańców nieadekwatne do potrzeb lokalnego rynku pracy, brak infrastruktury towarzyszącej

turystyce wodnej.

SZANSE ZAGROŻENIA  promocja gminy,  zahamowanie rozwoju w wyniku  budowa ścieżek pieszo – ograniczeń wynikających rowerowych, z ustanowienia obszarów  modernizacja stacji chronionych, uzdatniania wody, rozbudowa  brak modernizacji infrastruktury i modernizacja sieci kanalizacyjnej, wodociągowej,  brak modernizacji infrastruktury  rozbudowa sieci wodociągowej, kanalizacyjnych  migracje młodych wykształconych i przydomowych oczyszczalni ludzi do miast, ścieków,  emigracje zarobkowe za granicę,  budownictwo mieszkaniowe  brak ofert pracy, jedno i wielorodzinne,  brak oddolnych inicjatyw  rozbudowa bazy turystycznej, społecznych - społeczeństwo  wykorzystanie potencjału „roszczeniowe” intelektualnego mieszkańców,  brak terenów komunalnych pod  współpracowanie rozwój, z organizacjami  brak dbałości o przestrzeń pozarządowymi publiczną, prywatną i wizerunek i stowarzyszeniami, gminy,  tworzenie dogodnych  niekorzystne warunki do rozwoju warunków do rozwoju - działalności gospodarczej, przyjazne prawo miejscowe,  prawo miejscowe.  działanie na rzecz poprawy stanu czystości środowiska naturalnego i obszarów zabudowanych. Źródło: opracowanie Remedia S.A. na podstawie przeprowadzonych konsultacji społecznych

Jakościowa analiza SWOT pokazuje, że Gmina Zbiczno rozwija się i powinna rozwijać się dalej w oparciu o swoje korzystne położenie. Należy pamiętać o tym, że gmina Zbiczno graniczy z terenami o dużej aktywności gospodarczej (np. Brodnica) i powinna wykorzystywać potencjał położenia. Dobra sieć komunikacyjna może pomóc w poszukiwaniach zarówno turystów, inwestorów jak i osób zainteresowanych osadnictwem w czystej i pięknej okolicy. W świetle starzenia się społeczeństwa ten kierunek może być interesującą możliwością rozwoju. Niemniej realizacja tego celu wymaga konsekwentnego wzmacniania dotychczasowych działań, takich jak poprawa stanu infrastruktury (wodociągi, kanalizacja, jakość dróg), dbałość o infrastrukturę turystyczno-wypoczynkową. Propagowanie ekologicznych form rolnictwa doskonale wpisuje się w obraz Gminy zachęcającej do osiedlenia się w niej. Ponadto, aby wzmocnić możliwości finansowe realizacji przedsięwzięć należy szukać możliwości wsparcia dla budżetu poprzez

środki zewnętrzne. Oczywiście wśród zewnętrznych najważniejszą opcją jest maksymalne wykorzystanie środków bezzwrotnych, głównie z UE (warto zwrócić uwagę także na tzw. Fundusze Norweskie, oraz środki krajowe, zwłaszcza w obszarze infrastruktury technicznej). Trzeba też poszukiwać możliwości realizacji wybranych zadań w inny sposób, np. w formule partnerstwa publiczno-prywatnego. Dotyczy to zwłaszcza inwestycji związanych z przygotowaniem terenów inwestycyjnych.

Warto przy tym podkreślić, że poprawa stanu infrastruktury zarówno technicznej jak i społecznej będzie silnym czynnikiem wzrostu, zarówno wewnętrznego jak i opartego o imigrację.

4.2.3. ANALIZA SWOT GMINY ZBICZNO (ILOŚCIOWA) Ze względu na charakter gminy a zwłaszcza jej gospodarki powinno się wyodrębnić obszary dające największy efekt rozwojowy. Taka analiza pociąga za sobą poważne wyzwania w obszarze metodycznym, zwłaszcza przy analityce o charakterze ilościowym. W pierwszym kroku tej analizy w oparciu o wcześniej dokonany bilans strategiczny zestawiono ilościową analizę SWOT Gminy Zbiczno.

TABELA 38 ANALIZA SWOT GMINY ZBICZNO Mocne strony Słabe strony  Współpraca z otoczeniem,  Miejsca pracy,  Sport i rekreacja,  Stan sieci komunikacyjnej,  Lasy/Tereny zielone,  Sieć kanalizacyjna.  Zasoby wodne,  Sieć wodociągowa,  Turystyka i rekreacja. Szanse Zagrożenia  Współpraca z otoczeniem,  Ludność,  Sport i rekreacja,  Bezrobocie,  Lasy/Tereny zielone,  Stan sieci komunikacyjnej,  Zasoby wodne,  Sieć kanalizacyjna.  Usługi i przetwórstwo,  Turystyka i rekreacja,  Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Źródło: opracowanie Remedia S.A. na podstawie materiałów Gminy.

Dla celów analizy przedstawionej powyżej zastosowano zintegrowaną metodykę analizy SWOT-TOWS opracowaną w Remedis S.A. Opiera się ona o zmodyfikowany, klasyczny podział na obszary wewnątrz i na zewnątrz analizowanego podmiotu, a te na obszar statyczny – silne

i słabe strony – i dynamiczny – możliwości i zagrożenia. W analizie do oceny wartościowej wykorzystano zarówno informacje od uczestników procesu prac nad strategią jak i ocenę ekspercką. Tabela zamieszczona powyżej obejmuje SWOT w ujęciu ilościowym. Dodatkowo w oparciu o istniejące dokumenty strategiczne wyższego rzędu (głównie Strategię Rozwoju Kraju 2020) przyjęto, że nie nastąpią żadne gwałtowne zmiany makrogospodarcze, istotne zmiany polityki rolnej bądź podatkowej, które miałyby fundamentalny wpływ na sytuację gminy. Analizy SWOT/TOWS – służą do badania relacji pomiędzy atutami i słabościami gminy, a szansami i zagrożeniami mogącymi pojawić się w otoczeniu głównie w celu dokonania wyboru najwłaściwszego wariantu strategii. Analiza SWOT służy ocenie sił i słabości gminy w kontekście możliwości i zagrożeń – jest więc spojrzeniem „od sytuacji dzisiejszej w przyszłą”, natomiast TOWS jest analizą możliwości i zagrożeń przyszłości w kontekście silnych i słabych stron gminy. Analiza SWOT/TOWS, po uprzednim zdefiniowaniu listy czynników oraz ich ocenie opiera się na następujących zasadach: 1. Badaniu podlegają relacje pomiędzy silnymi i słabymi stronami, a możliwościami i zagrożeniami, przy czym: a) W analizie SWOT istnienie interakcji stwierdza się odpowiadając na następujące pytania:

 czy zdefiniowane silne strony pozwolą wykorzystać możliwości, które mogą się zdarzyć?  czy zidentyfikowane słabości nie pozwolą na wykorzystanie pojawiających się możliwości?  czy zidentyfikowane silne strony pozwolą na przezwyciężenie możliwych zagrożeń?  czy zidentyfikowane słabe strony wzmocnią siłę oddziaływania potencjalnych zagrożeń? b) W analizie TOWS występowanie relacji określa się odpowiadając na pytania:

 czy zagrożenia osłabią zidentyfikowane silne strony?  czy możliwości spotęgują posiadane silne strony?  czy zagrożenia spotęgują występujące słabości?  czy potencjalne możliwości pozwolą przezwyciężyć istniejące słabe strony?

2. Dla każdego z wyspecyfikowanych powyżej pytań buduje się odpowiednią tablicę, za pomocą której bada się relacje pomiędzy parami czynników, przypisując istniejącemu silnemu powiązaniu cyfrą „2”, słabej „1”, nieistniejącej „0”. 82

3. Otrzymane sumy powiązań (poziome i pionowe) podlegają przemnożeniu przez wartość odpowiedniego czynnika, określonego w bilansie strategicznym, tworząc poziome i pionowe wartości interakcji a ich suma łączną wartość interakcji. 4. Zestawienie wartości interakcji dla poszczególnych par czynników stanowi wskazówkę do wyboru najkorzystniejszego wariantu strategii. Różne warianty strategii różnią się metodyką ich wdrażania, dostosowaną do ich charakteru, określoną dwoma podstawowymi czynnikami:

 Wielkością potrzebnych środków na realizację strategii (i/lub poziomem ryzyka finansowego budżetu),  Intensywnością zmian (zakres programów, harmonogram przedsięwzięć itp.).

Na wykresie 16 przedstawiono zintegrowaną analizę SWOT w ujęciu ilościowym dla Gminy Zbiczno (pełne macierze zawarte są w rozdziale załączniki na końcu dokumentu).

Wykres 16 SWOT Gminy Zbiczno

SWOT

120,00

100,00

80,00

60,00

40,00

20,00 Zagrożenia

0,00 Szanse Atuty

Słabości

Źródło: analiza Remedis S.A.

Zgodnie z przyjętą metodyką dokonano analizy TOWS, przedstawionej na wykresie 17 (pełne macierze zawarte są w rozdziale Załączniki na końcu dokumentu).

Wykres 17 TOWS Gminy Zbiczno

TOWS 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00

10,00 Słabości 0,00

Szanse Atuty

Zagrożenia

Źródło: Analiza Remedia S.A.

Zgodnie z przyjętą metodyką i dla zredukowania efektu nieproporcjonalności wag przy prowadzeniu analizy SWOT opracowano także zestawieniową analizę SWOT + TOWS. Jej wynik prezentuje wykres 18.

Wykres 18 SWOT/TOWS Gminy Zbiczno

SWOT+TOWS

200 180 160 140 120 100 80 60 40

20 Zagrożenia 0

Atuty Szanse

Słabości

Źródło: Analiza Remedia S.A.

To sugeruje wybór strategii agresywnej, zwanej też „maksi-maksi”. Należy wykorzystywać pojawiające się szanse przy pomocy posiadanych silnych stron. Druga w kolejności relacja to powiązanie między silnymi stronami a zagrożeniami. Taka sytuacja wskazuje, że wsparciem dla strategii agresywnej winna być strategia przygotowawczo-ofensywna (zwana też strategią „mini-maksi”). To oznacza w pierwszej fazie minimalizację słabych stron, a następnie na ofensywnym wykorzystaniu szans pojawiających się w otoczeniu. Z tego wynika, że strategia Gminy Zbiczo powinna skoncentrować się na wykorzystaniu szans: - w dalszym rozwoju rolnictwa, w szerokim rozumieniu, nie tylko jako produkcji towarowej, ale tworzenia miejsc pracy przyjaznych rolnikom i innym osobom zaangażowanym w produkcję, w rozwój otoczenia rolnictwa. Przez otoczenie rozumieć należy z jednej strony część związaną z produkcją (obsługa, skup, przetwórstwo itp.), a z drugiej strony z otoczeniem społecznym (kulturą, rekreacją, nauczaniem itp.). Działania te mają tworzyć spójną, przyjazną infrastrukturę sprzyjającą rozwojowi rolnictwa i ludzi w nim zatrudnionych, - w dalszym rozwoju turystyki i rekreacji wykorzystując bardzo dobre położenie gminy i warunki przyrodnicze, szczególnie wody powierzchniowe i lasy. Działania te z jednej strony mogą przysporzyć dodatkowych źródeł dochodu gospodarstwom (np. poprzez rozwój agroturystyki), a z drugiej służyć mieszkańcom Gminy, - pojedyncza gmina jest zbyt mała, aby sprostać wyzwaniom XXI wieku, dlatego ważnym elementem służącym rozwojowi jest współpraca z otoczeniem. Należy wykorzystać położenie gminy Zbiczno w sąsiedztwie miasta Brodnica czyli dużego ośrodka gospodarczo- ekonomicznego. W ramach strategii przygotowawczo-ofensywnej warto zająć się redukcją pojawiających się zagrożeń. Zagadnienie dobrej komunikacji, zarówno w zakresie dróg jak i komunikacji publicznej winno być przedmiotem troski władz gminnych. Należy dalej rozbudowywać sieć kanalizacyjną w Gminie. Najciekawszym wyzwaniem zdaje się problem demografii. Niemniej warto pamiętać, że w skali pojedynczej gminy rozwiązaniem może być nie tylko rozwój wewnętrzny. Do gminy dającej dobre warunki życia będą przybywać nowi mieszkańcy z zewnątrz. Taka migracja może pomóc w rozwiązywaniu problemów demograficznych. Dlatego należy przygotować możliwości osadnicze – np. poprzez uzbrojenie terenów i właściwe przygotowanie planów zagospodarowania przestrzennego.

4.3. WIZJA ROZWOJU GMINY ZBICZNO

Przy określeniu strategii dla Gminy Zbiczno sformułowano wizje i pola rozwoju strategicznego Gminy.

Gmina Zbiczno - przyjazna dla rozwoju przedsiębiorczości, atrakcyjna turystycznie, dbająca o środowisko naturalne. Gmina, w której warto odpoczywać, mieszkać i inwestować

Poprawa stanu Wzmacnianie Wzmocnienie Mądrzy, zdrowi infrastruktury walorów potencjału technicznej aktywni turystyczno- gospodarczego i społecznej mieszkańcy wypoczynkowych

Realizacja wszystkich celów strategicznych powinna odbywać się w oparciu o ekologię, właściwe finanse oraz istniejącą bazę (zaplecze), a efektem powinien być wpływ na powstanie nowych miejsc pracy, spadek bezrobocia i rozwój społeczno-ekonomiczny Gminy.

5. CELE STRATEGICZNE I PROGRAMY OPERACYJNE GMINY ZBICZNO

Szczególna rola samorządu terytorialnego została zarysowana przez Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej w artykule 163, który stanowi, że samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Podstawowym celem działania samorządu jest osiągniecie zrównoważonego rozwoju regionu, który prowadzi do poprawy jakości życia lokalnej społeczności. Na podstawie analiz określono kierunki rozwoju, a następnie wyłoniono główne programy strategiczne. W skład programów wchodzą zarówno działania inwestycyjne jak i nie będące inwestycjami. W obszarach inwestycyjnych planowanie operacyjne zostanie zaprezentowane w kolejnych dokumentach Gminy o charakterze operacyjnym (przede wszystkim w Wieloletniej Prognozie Finansowej). Poniżej przedstawiono karty programów strategicznych Gminy Zbiczno.

5.1. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL „WZMOCNIENIE POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO”

TABELA 39 CEL STRATEGICZNY 1 CEL STRATEGICZNY 1 WZMOCNIENIE POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO Program operacyjny Stworzenie stref aktywności gospodarczej poprzez kompleksowe 1.1 przygotowanie terenów pod inwestycje Działanie 1.1.1 Uzbrojenie terenów inwestycyjnych Opis Działania Uzbrojenie wszystkich terenów przeznaczonych pod inwestycje Potencjalne źródło Środki własne, środki unijne finansowania Miernik oceny Liczba i powierzchnia uzbrojonych działek Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Uregulowanie sytuacji prawnej działek przeznaczonych pod Działanie 1.1.2 inwestycje Rozwiązanie problemów związanych z sytuacją prawną terenów Opis Działania przeznaczonych pod inwestycje, zakup gruntów pod inwestycje Potencjalne źródło Środki własne finansowania Miernik oceny Liczba rozwiązanych problemów, zakupione grunty Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Zapewnienie sprawnego połączenia komunikacyjnego Działanie 1.1.3 z terenami inwestycyjnymi Opis Działania Modernizacja i budowa dróg dojazdowych Potencjalne źródło Środki własne, środki unijne, środki powiatowe finansowania Miernik oceny Długość wybudowanych i zmodernizowanych dróg Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno

Stworzenie pakietu preferencyjnego dla przedsiębiorców Działanie 1.1.4 i inwestorów Analiza i wykorzystanie aktualnych, pozostających w kompetencji Opis Działania samorządu możliwości działania (np. zwolnienie z podatku od nieruchomości) Potencjalne źródło Środki własne finansowania Miernik oceny Liczba pozyskanych inwestorów, rozpoczętych inwestycji Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.1.5 Promocja terenów inwestycyjnych Opis Działania Reklama w mediach, lobbing wśród przedsiębiorców Potencjalne źródło Środki własne finansowania Miernik oceny Liczba pozyskanych przedsiębiorców, rozpoczętych inwestycji Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Dostosowanie produkcji rolniczej, rybackiej oraz przetwórstwa 1.2 do funkcjonowania w standardach międzynarodowych Działanie 1.2.1 Wspieranie innowacyjnych technologii Współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego Opis Działania i organizacjami rolniczymi prowadzenie szkoleń i popularyzacja rozwoju rolnictwa i usług Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba nowych przedsiębiorstw, miejsc pracy Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.2.2 Tworzenie i rozwój inkubatorów przetwórstwa lokalnego Wspieranie, partnerstwo oraz współpraca z osobami Opis Działania zainteresowanymi przetwórstwem lokalnym Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba wytworzonych produktów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.2.3 Budowa dróg dojazdowych do pól Budowa dróg dojazdowych do pól sukcesywnie w poszczególnych Opis Działania sołectwach Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Liczba kilometrów nowych dróg Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Propagowanie ekologicznych upraw rolnych z możliwością Działanie 1.2.4 wystawiania płodów rolnych na imprezach okolicznościowych Promocja sprzedaży produktów rolnych podczas jarmarków, Opis Działania dożynek na terenie gminy, powiatu i poza jego granicami. 89

Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, środki prywatne finansowania Liczba producentów zdrowej żywności, ilość oferowanych Miernik oceny produktów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.2.5 Pomaganie w ukierunkowywaniu produkcji rolnej Opis Działania Stworzenie programów pomocowych, organizacja szkoleń Potencjalne źródło Środki gminne finansowania Miernik oceny Liczba programów, szkoleń Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Wykluczenie stosowania technologii niebezpiecznych dla Działanie 1.2.6 środowiska Propagowanie proekologicznych postaw poprzez szkolenia, Opis Działania informowanie, o szkodliwych zabiegach agrolotniczych i używania środków chemicznych na terenach przybrzeżnych jezior Potencjalne źródło Środki własne, unijne, prywatne finansowania Miernik oceny Liczna przeprowadzonych szkoleń Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.2.7 Ograniczenie zagrożeń dla środowiska Gromadzenie nawozów organicznych wyłącznie na izolowanych Opis Działania płytach gnojowych, zabezpieczonych przed przesiąkaniem odcieków do gruntu Potencjalne źródło Środki własne, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba zabezpieczonych terenów Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Wsparcie dla rozwoju istniejących przedsiębiorstw 1.3 Stworzenie i wdrażanie programów pomocowych dla Działanie 1.3.1 przedsiębiorców Wspieranie tworzenia programów pomocowych, informowanie Opis Działania przedsiębiorców Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba wdrożonych programów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.3.2 Wspieranie organizacji bezpłatnych szkoleń dla przedsiębiorców Udostępnienie lokali, informowanie przedsiębiorców o możliwych Opis Działania szkoleniach Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, środki prywatne finansowania 90

Miernik oceny Liczba zorganizowanych szkoleń Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.3.3 Wspieranie lokalnych porozumień rolników/przedsiębiorców Rozpoznanie i zaproszenie do współpracy działających organizacji Opis Działania rolniczych i przedsiębiorców Potencjalne źródło Środki gminne finansowania Miernik oceny Liczba spotkań, efekty współpracy Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.3.4 Wspieranie włączenia społecznego Pomoc w otwieraniu działalności gospodarczej osobom Opis Działania zagrożonym wyłączeniem społecznym Potencjalne źródło Środki unijne, wojewódzkie, środki gminne finansowania Miernik oceny Spadek liczby osób bezrobotnych i zagrożonych wyłączeniem Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 1.3.5 Wspieranie przedsiębiorstw proinnowacyjnych Opracowywanie i wdrażanie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu umiędzynarodowienia, wspieranie Opis Działania tworzenia i poszerzania zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produktów i usług Potencjalne źródło Środki unijne, wojewódzkie, środki gminne finansowania Liczba przedsiębiorstw spełniających wymogi WRPO+ w tym Miernik oceny zakresie Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Źródło: Analiza Remedis SA, Urząd Gminy Zbiczno

5.2. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL „POPRAWA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I SPOŁECZNEJ”

TABELA 40 CEL STRATEGICZNY 2 CEL STRATEGICZNY 2 POPRAWA STANU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ I SPOŁECZNEJ Program operacyjny Rozbudowa i modernizacja infrastruktury drogowej 2.1 Działanie 2.1.1 Budowa dróg gminnych Opis Działania Budowa dróg pomiędzy poszczególnymi miejscowościami Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Liczba kilometrów wybudowanych dróg Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.1.2 Modernizacja dróg Naprawa i modernizacja istniejących odcinków drogowych, położenie nakładek bitumicznych na przygotowane do tego odcinki dróg: Opis Działania  Zbiczno-Sosno,  Sumowo-Sumówko,  Pokrzydowo-Lipowiec. Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Liczba kilometrów zmodernizowanych dróg Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Udrożnienie przepustów oraz budowa i modernizacja rowów Działanie 2.1.3 przydrożnych Opis Działania Przygotowanie planów i modernizacja infrastruktury Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Liczba kilometrów zmodernizowanych i nowych rowów, liczba Miernik oceny udrożnionych przepustów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Modernizacja starych i budowa nowych obwodów Działanie 2.1.5 oświetleniowych Objęcie pracami związanymi z objęciem oświetleniem ulicznym Opis Działania wszystkich odcinków dróg gdzie występują zabudowania Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy, środki prywatne finansowania Miernik oceny Ilość kilometrów oświetlonych dróg Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.1.6 Podnoszenie bezpieczeństwa dróg

W zależności od potrzeb miejscowych dbałość o właściwe Opis Działania oznakowanie, wprowadzanie progów i szykan spowalniających, budowa chodników Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy i powiatu finansowania Miernik oceny Liczba rozwiązanych problemów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.1.7 Budowa i modernizacja chodników Budowa i modernizacja chodników na osiedlach i przy drogach:  Sumowo centrum,  Sumowo-Sumówko,  Pokrzydowo-Lipowiec,  Zbiczno-Sosno, Opis Działania  Zbiczno-Foluszek,  Pokrzydowo kierunek Jajkowo,  Grzmięca  Sumowo – kierunek centrum,  Ciche – kierunek centrum. Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy i powiatu finansowania Miernik oceny Liczba kilometrów nowych i zmodernizowanych chodników Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Rozbudowa sieci kanalizacyjnych i deszczowych 2.2 Działanie 2.2.1 Dalsza rozbudowa systemu kanalizacyjnego gminy Rozbudowa kanalizacji, ośrodek Rytebłota, centrum Zbiczna i w Opis Działania kierunku miejscowości Sosno Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Liczba mieszkańców korzystających z kanalizacji Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.2.2 Budowa przydomowych i zbiorczych oczyszczalni ścieków Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków wynikających Opis Działania z planów skanalizowania gminy Potencjalne źródło Środki unijne, środki gminne, środki Wojewódzkiego Funduszu finansowania Ochrony Środowiska Miernik oceny Liczba nowych przydomowych oczyszczalni ścieków Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Poprawa wyposażenia zabudowy zlokalizowanej w sąsiedztwie Działanie 2.2.3 jezior w odpowiednie urządzenia sanitarne Wyposażenia zabudowy zlokalizowanej w sąsiedztwie jezior Opis Działania w odpowiednie urządzenia sanitarne, zebranie środków, stworzenie planów

Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Liczba wybudowanych instalacji sanitarnych Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.2.4 Budowa i modernizacja przepompowni Modernizacja i budowa przepompowni Zbiczno-szkoła i Caritas, Opis Działania Biofiltry w Żmijewie Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Liczba wybudowanych i zmodernizowanych przepompowni Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Rozbudowa i modernizacja sieci wodociągowej i hydroforni 2.3 Działanie 2.3.1 Rozbudowa i modernizacja istniejące sieci wodociągowej Modernizacja istniejące sieci wodociągowej, organizacja środków finansowych, budowa sieci:  Gaj-Grzmięca i Strzemiuszczek, Opis Działania  Szramowo,  Żmijewko Pozostałe kierunki w trybie ciągłym Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Zmodernizowane i wybudowane odcinki sieci Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.3.2 Rozbudowa i modernizacja hydroforni Hydrofornia Gaj-Grzmięca – Istnieje projekt, rozpoczęcie budowy i modernizacji ujęcia i zbiornika retencyjnego w Pokrzydowie, Opis Działania Budowa zbiornika retencyjnego SUW Zbiczno Modernizacja SUW i budowa nowego ujęcia w Cichem Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Zmodernizowane i wybudowane hydrofornie Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Wyposażenie sołectw w niezbędną infrastrukturę rekreacyjno- 2.4 sportową Działanie 2.4.1 Budowa i przebudowa boisk sportowych Budowa i przebudowa boisk, przystosowanie boisk do gry w piłkę nożną, ręczną, koszykówkę, tenisa itp. z zapleczem Opis Działania  budowa boiska w Cichem,  ogrodzenie boiska w Najmowie. Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, unijne finansowania Miernik oceny Liczba odbywających się zajęć, liczna nowych boisk Termin realizacji 2016-2020 94

Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.4.2 Wybudowanie placów zabaw i siłowni na powietrzu Wybudowanie placów zabaw oraz miejsc ze sprzętem do ćwiczeń Opis Działania oraz ich doposażenie w poszczególnych sołectwach, budowa placu zabaw przy szkole w Pokrzydowie Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, środki unijne finansowania Ilość wybudowanych elementów infrastruktury, liczba osób Miernik oceny korzystających z niej Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Budowa nowych i modernizacja istniejących ścieżek Działanie 2.4.3 rowerowych Zaprojektowanie ścieżek i ich budowa oraz modernizacja istniejących  Zbiczno-Żmijewko-Lisa Młyn-Niskie Brodno-Brodnica, Opis Działania  Zbiczno-Grzmięca-Pokrzydowo-Jajkowo,  Pokrzydowo-PTTK-Stepol-Mariany-kierunek Tama Brodzka,  Zbiczno-Ciche kierunek Partęczyny-Gaj Grzmięca. Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, środki unijne finansowania Miernik oceny Ilość kilometrów wybudowanych ścieżek Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Rozwój bazy szkolnej oraz przyszkolnej 2.5 Działanie 2.5.1 Budowa świetlic szkolnych i modernizacja istniejących Opis Działania Przygotowanie planów, modernizacja Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, unijne finansowania Liczba zmodernizowanych placówek, liczba dzieci z nich Miernik oceny korzystających Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.5.2 Budowa sal komputerowych z dostępem do Internetu Stworzenie planów, pozyskanie środków finansowych, budowa, Opis Działania wyposażenie sal w komputery z dostępem do Internetu Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, unijne finansowania Miernik oceny Liczba sal komputerowych, liczba dzieci z nich korzystających Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.5.3 Remonty szkół i przedszkoli Adaptacja poddasza budynku przedszkola w Zbicznie, Opis Działania przebudowa sali gimnastycznej na salę audytoryjną w szkole w Zbicznie,

Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, unijne finansowania Miernik oceny Zakończenie remontów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Dostosowanie Domów Ludowych i świetlic środowiskowych do 2.6 aktualnych wymogów Modernizacja i rozbudowa Domów Ludowych i świetlic Działanie 2.6.1 środowiskowych w Gminie Przygotowanie planów, zebranie funduszy, ewentualny wykup gruntów, przeprowadzenie robót budowlanych, Opis Działania termomodernizacja:  Świetlicy w Najmowie i Pokrzydowie. Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, unijne finansowania Miernik oceny Liczba mieszkańców korzystających z oferty Domów Ludowych Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Zachowanie i ochrona dziedzictwa naturalnego i kulturowego 2.7 Działanie 2.7.1 Rewitalizacja zabytkowych parków na terenie Gminy Poprawa zdrowotności drzewostanu, wykonanie nowych ścieżek, Opis Działania ławek, oświetlenia oraz obiektów małej architektury Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, unijne finansowania Liczba osób korzystających z parków, liczba kilometrów Miernik oceny wybudowanych ścieżek, liczba postawionych ławek, liczba nowych obiektów małej architektury Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.7.2 Rewitalizacja obiektów zabytkowych na terenie Gminy Zorganizowanie finansowania, wybór wykonawców i obiektów Opis Działania najbardziej potrzebujących modernizacji Potencjalne źródło Środki własne, krajowe, unijne, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba zmodernizowanych obiektów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Wspieranie tworzenia i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł 2.8 odnawialnych oraz wspieranie zarządzania energią Działanie 2.8.1 Rozwój fotowoltaiki, energii wiatrowej i pochodzącej z biomasy Rozpoznanie lokalnych możliwości, rozpoznanie możliwości Opis Działania finansowania, wspieranie działań edukacyjnych w zakresie programu Potencjalne źródło Środki unijne, wojewódzkie, gminne, prywatne finansowania Liczba zrealizowanych działań edukacyjnych i liczba Miernik oceny zrealizowanych projektów 96

Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.8.2 Wspieranie inteligentnego zarządzania energią Modernizacja obiektów publicznych w celu zastosowania Opis Działania nowoczesnych rozwiązań Potencjalne źródło Środki unijne, wojewódzkie, gminne, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba zrealizowanych projektów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Poprawa zagospodarowania przestrzeni publicznej 2.9 Unormowanie zasad związanych z zaopatrzeniem zabudowy Działanie 2.9.1 w media, szczególnie gospodarki wodno-kanalizacyjnej Stworzenie planów, zasad, wprowadzenie ich życie, ustanowienie Opis Działania odpowiednich stref ochronnych od zbiorników wodnych Potencjalne źródło Środki gminne finansowania Miernik oceny Unormowane zasady Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Ograniczenie możliwości lokalizacji tymczasowych obiektów Działanie 2.9.2 budowlanych Stworzenie zasad lokalizacji dopuszczających jedynie zaplecze Opis Działania prowadzenia robót budowlanych Potencjalne źródło Środki własne finansowania Miernik oceny Liczba tymczasowych obiektów budowlanych Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 2.9.3 Odpowiednia realizacja obiektów małej architektury Realizacja obiektów małej architektury, wiat przystankowych ogrodzeń nieruchomości oraz innych elementów realizowanych Opis Działania w przestrzeni publicznej aby kolorystyką oraz rodzajem użytych materiałów komponowały się z otoczeniem, Potencjalne źródło Środki własne finansowania Miernik oceny Liczba zrealizowanych obiektów Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Źródło: Analiza Remedis SA, Urząd Gminy Zbiczno

5.3. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL „MĄDRZY, ZDROWI I AKTYWNI MIESZKAŃCY”

TABELA 41 CEL STRATEGICZNY 3 CEL STRATEGICZNY 3 MĄDRZY, ZDROWI I AKTYWNI MIESZKAŃCY Program operacyjny Zaspokojenie potrzeb rekreacyjnych i wypoczynkowych dzieci 3.1 i młodzieży Organizowanie różnych form letniego wypoczynku dla dzieci Działanie 3.1.1 i młodzieży Opis Działania Przekazywanie środków, pomoc w organizacji imprez, konkursów Potencjalne źródło Środki unijne, środki gminne, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba uczestników Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Współpraca z klubami sportowymi, zrzeszającymi osoby Działanie 3.1.2 uprawiające różne dyscypliny sportu Ciągła współpraca jednostek podległych Urzędowi Gminy Opis Działania z klubami działającymi i mogącymi działać na terenie Gminy Potencjalne źródło Środki krajowe, środki unijne, budżet gminy, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba wydarzeń sportowych Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Zaspokojenie potrzeb kulturalnych mieszkańców Gminy 3.2 Działanie 3.2.1 Aktywne instytucje kultury Opracowanie programu działania instytucji kultury jako centrum Opis Działania kultury i rozrywki, organizowanie koncertów, wystaw, odczytów, imprez artystycznych i rozrywkowych Potencjalne źródło Środki krajowe, środki unijne, budżet gminy, środki prywatne, finansowania środki partnerów Miernik oceny Stopień realizacji programu Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.2.2 Kultywowanie i promocja tradycji Wspieranie wszelkich działań przypominających i utrwalających tradycje lokalne. Formy to np.: organizacja konkursów Opis Działania artystycznych o charakterze lokalnym, wspieranie tworzenia wystaw, zespołów kultywujących lokalną twórczość, poszukiwanie partnerów Potencjalne źródło Środki krajowe, środki unijne, budżet gminy, środki partnerów finansowania Miernik oceny Liczba wydarzeń Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno

Program operacyjny Dbałość o wysoki poziom bezpieczeństwa społecznego 3.3 Działanie 3.3.1 Zapewnienie nowoczesnego sprzętu dla OSP Opis Działania Zakup sprzętu specjalistycznego Potencjalne źródło Środki unijne, środki krajowe, budżet gminy finansowania Miernik oceny Wartość dostarczonego do OSP sprzętu Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Aktywne i zdrowe starzenie się 3.4 Stworzenie punktu dziennej opieki dla osób starszych Działanie 3.4.1 i niepełnosprawnych Prowadzenie zajęć rehabilitacyjnych, zapewnienie ludziom aktywnego spędzania czasu, prowadzenie terapii zajęciowych, Opis Działania uruchomienie idei wolontariatu wśród mieszkańców, zapewnienie konsultacji i porad Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne i krajowe finansowania Liczba osób korzystających z pomocy, liczba wolontariuszy, Miernik oceny stworzenie punktu dziennej opieki Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Kształtowanie i promocja aktywnych postaw na rzecz zdrowego Działanie 3.4.2 i aktywnego stylu życia Opis Działania Zajęcia rekreacyjne, kulturalne, spotkania integracyjne Potencjalne źródło Środki krajowe, środki unijne, budżet Gminy, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba aktywnych uczestników Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Rozwiązywanie problemów zdrowotnych i społecznych 3.5 mieszkańców Gminy Zbiczno Działanie 3.5.1 Poszerzenie oferty socjoterapeutycznej Pomoc w znalezieniu odpowiedniego miejsca, pozyskanie Opis Działania środków, zatrudnienie fachowców (pedagog, psycholog, terapeuta, logopeda, instruktorzy, trenerzy) Potencjalne źródło Środki unijne, środki krajowe, środki gminne finansowania Miernik oceny Liczba osób korzystających z porad, liczba udzielonych porad Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.5.2 Profilaktyka zdrowotna Profilaktyka zmierzająca do zmniejszenia ilości chorób Opis Działania reumatycznych, alergicznych, onkologicznych, psychiatrycznych, wad postawy, wymowy itd. Potencjalne źródło Środki unijne, środki krajowe, środki gminne, środki prywatne finansowania

Miernik oceny Liczba osób objętych działaniami profilaktycznymi Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Wspieranie i ukierunkowywanie osób i rodzin do prawidłowego Działanie 3.5.3 funkcjonowania w społeczeństwie Pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężaniu trudnych sytuacji oraz wspieranie osób i rodzin w podnoszeniu poziomu i jakości Opis Działania życia poprzez podjęcie działań zalecanych przez GOPS w Gminie (Lista działań zgodna z Gminną Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych) Potencjalne źródło Środki unijne, środki krajowe, środki gminne, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba osób i rodzin, którym pomoc została udzielona Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno, GOPS Działanie 3.5.4 System przeciwdziałania społecznym skutkom bezrobocia Wspieranie osób i rodzin borykających się z problemem bezrobocia oraz zapobieganie zjawisku dziedziczenia bezrobocia Opis Działania poprzez działania zawarte w Gminnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych) Potencjalne źródło Środki unijne, środki krajowe, środki gminne, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba osób bezrobotnych (czy się zmniejsza) Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno, GOPS Program operacyjny Stworzenie programów doszkalających 3.6 Stworzenie programów doszkalających w zakresie obsługi Działanie 3.6.1 nowoczesnych urządzeń, Internetu, walka z wykluczeniem społecznym Opis działania Zakup programów, przeszkolenie osób Potencjalne źródło Środki gminne, krajowe, powiatowe, unijne finansowania Miernik oceny Liczba osób korzystających ze szkoleń Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.6.2 Rozwój infrastruktury społeczeństwa informacyjnego Opis działania Upowszechnienie dostępu mieszkańców do usług elektronicznych Potencjalne źródło Środki krajowe, środki unijne, budżet Gminy, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba osób korzystających z komunikacji elektronicznej Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Zapewnienie dostępu do sieci szerokopasmowej na terenie Działanie 3.6.3 Gminy Stworzenie projektu, znalezienie środków na budowę lokalnej Opis działania sieci w oparciu o istniejące węzły

100

Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, wojewódzkie, gminne, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba osób korzystających z szerokopasmowego Internetu Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.6.4 Wspieranie rozwoju e-społeczeństwa Wspieranie wprowadzania rozwiązań TIK dla e-administracji, Opis działania e-uczenia się, e-włączenia społecznego, e-kultury i e-zdrowia Potencjalne źródło Środki gminne, krajowe, powiatowe, unijne finansowania Miernik oceny Liczba prowadzonych projektów Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Poprawa jakości w obszarze edukacji i oświaty 3.7 Działanie 3.7.1 Zajęcia z zakresu profilaktyki i udzielania pierwszej pomocy Szkolenia z zakresu podstaw udzielania pierwszej pomocy Opis działania i zdrowego stylu życia Potencjalne źródło Środki unijne, krajowe, budżet Gminy, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba przeszkolonej młodzieży Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.7.2 Wspieranie lokalnych inicjatyw na rzecz edukacji przez całe życie Wyrównanie dostępu do uczenia się przez całe życie Opis działania o charakterze formalnym, nieformalnym, poza formalnym, wszystkich grup wiekowych Potencjalne źródło Środki zewnętrzne, budżet gminy finansowania Miernik oceny Rozpoczęcie działań Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Program operacyjny Działania prośrodowiskowe, w tym redukujące niską emisję 3.8 Kompleksowa termomodernizacja budynków użyteczności Działanie 3.8.1 publicznej Przygotowanie wymaganych dokumentów do przeprowadzenia Opis działania termomodernizacji budynków; wykonanie prac Potencjalne źródło Środki unijne, środki krajowe, budżet gminy finansowania Liczba budynków objętych termomodernizacją, osiągnięte Miernik oceny oszczędności energii Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.8.2 Promocja postaw ekologicznych Opis działania Szkolenia, warsztaty, inicjatywy społeczne, działania medialne Potencjalne źródło Środki unijne, środki krajowe, budżet gminy, środki prywatne finansowania 101

Miernik oceny Liczba podjętych kampanii informacyjnych, liczba zajęć Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.8.3 Prowadzenie zalesień Zalesianie gleb o słabej bonitacji, mało przydatnych do innych Opis działania celów, zalesianie gruntów najmniej przydatnych dla rolnictwa Potencjalne źródło Środki unijne, środki krajowe, budżet gminy, środki prywatne finansowania Miernik oceny Liczba zalesionych ha Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.8.4 Zamykanie i rekultywacja dzikich wysypisk Zamykanie i rekultywacja zniszczonych przez zaśmiecanie Opis działania terenów Potencjalne źródło Środki własne, powiatowe, unijne finansowania Liczba zlikwidowanych dzikich wysypisk, liczba dzikich wysypisk Miernik oceny (zmniejszająca się) Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Prowadzenie selektywnej zbiórki odpadów i tworzenie punktów Działanie 3.8.5 gromadzenia odpadów Organizowanie zbiórki, tworzenie punktów, odbiór odpadów Opis działania wielkogabarytowych Potencjalne źródło Środki własne, powiatowe, unijne finansowania Miernik oceny Liczba punktów zbiórki i gromadzenia odpadów Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 3.8.6 Rekultywacja stawów w Pokrzydowie i Najmowie Opis działania Rekultywacja stawów w Pokrzydowie i Najmowie Potencjalne źródło Środki własne, powiatowe, unijne finansowania Miernik oceny Zrekultywowane stawy Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Źródło: Analiza Remedis SA, Gmina Zbiczno

102

5.4. PROGRAMY REALIZUJĄCE CEL „WZMACNIANIE WALORÓW TURYSTYCZNO-WYPOCZYNKOWYCH”

TABELA 42 CEL STRATEGICZNY 4 CEL STRATEGICZNY 3 WZMACNIANIE WALORÓW TURYSTYCZNO-WYPOCZYNKOWYCH Program operacyjny Wzmacnianie walorów turystyczno-wypoczynkowych 4.1 Działanie 4.1.1 Promocja i rozwój agroturystyki Działania medialne, w tym w mediach elektronicznych, szkolenia, Opis Działania pomoc w przekształcaniu istniejących gospodarstw rolnych w gospodarstwa agroturystyczne Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania Ilość informacji wytworzonych/opublikowanych przez Miernik oceny pracowników Urzędu Gminy, liczba szkoleń Termin realizacji W sposób ciągły Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Poprawa stanu technicznego istniejącej bazy sportowo- Działanie 4.1.2 turystycznej Budowa plaż publicznych oraz wypożyczalni sprzętu Opis Działania turystycznego Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba nowych plaż publicznych, liczba wypożyczalni Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 4.1.3 Rozwój turystyki zdrowotnej Wykorzystanie istniejącego potencjału przyrodniczego, otwarcie Opis Działania obiektów typu SPA Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba nowych turystów, liczba obiektów typu SPA Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 4.1.4 Aktywizacja turystyki wędkarskiej Odpowiednie zagospodarowanie terenów przyjeziornych i Opis Działania prowadzenie odpowiedniej gospodarki rybackiej Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba nowych turystów, Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 4.1.5 Zagospodarowanie szlaków turystyki wodnej Wyeksponowanie walorów przyrodniczych, edukacja ekologiczna, Opis Działania przystosowanie szlaków dla różnych odbiorców (np. dzieci) Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania

103

Miernik oceny Liczba nowych turystów, Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 4.1.6 Zagospodarowanie szlaków turystycznych Wyeksponowanie walorów przyrodniczych, edukacja ekologiczna, Opis Działania przystosowanie szlaków dla różnych odbiorców (np. dzieci) Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba nowych turystów, Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 4.1.7 Stałe poszerzanie i unowocześnianie bazy noclegowej Podnoszenie standardów jakościowych bazy noclegowej, Opis Działania organizacja szkoleń, ułatwienia dla przedsiębiorców Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba nowych miejsc noclegowych Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 4.1.8 Ochrona brzegów jezior Ochrona brzegów jezior przed nadmiernym ich Opis Działania zagospodarowaniem, stworzenie planów ujednolicających i ograniczających zabudowę Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba chronionych jezior Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Zwiększenie działań mających na celu ochronę przyrody Działanie 4.1.9 w okresie letnim Działania edukacyjne, zwiększenie liczby pojemników do Opis Działania gromadzenia odpadów na brzegach jezior, kempingach, polach namiotowych Potencjalne źródło Środki gminne finansowania Liczba nowych pojemników, spotkań edukacyjnych z właścicielami Miernik oceny ośrodków wypoczynkowych Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Działanie 4.1.10 Zagospodarowanie plaż gminnych Zagospodarowanie plaż gminnych i budowa infrastruktury Opis Działania towarzyszącej Potencjalne źródło Środki gminne, środki unijne, krajowe, prywatne finansowania Miernik oceny Liczba zagospodarowanych plaż, wybudowana infrastruktura Termin realizacji 2016-2020 Koordynator Urząd Gminy Zbiczno Źródło: Analiza Remedis SA, Gmina Zbiczno 104

Warto dodać, że wymienione powyżej zadania nie są wartościowane ze względu na skutki dla jak największej części mieszkańców. Takie hierarchizowanie należy zrealizować każdorazowo decydując o przyznaniu środków na realizację w ramach kolejnego budżetu i kolejnego WPF-u. Niemniej w praktyce należy się spodziewać, że podstawowym czynnikiem priorytetyzującym zadania będzie możliwość pozyskania dofinansowania bezzwrotnego. To bowiem pozwoli na swoiste podnoszenie możliwości budżetowych i maksymalizacji wartościowej zrealizowanych na rzecz mieszkańców działań.

105

6. STRATEGIA GMINY ZBICZNO A INNE DOKUMENTY STRATEGICZNE

W niniejszym rozdziale dokonano prezentacji Strategii Rozwoju Gminy Zbiczno w latach 2016 – 2020 na tle innych dokumentów strategicznych – przede wszystkim Strategii Rozwoju Kraju 2020 i Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju Polska 2030, Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego oraz Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko- Pomorskiego na lata 2014-2020. Analiza wykazuje zbieżność strategii Gminy z dokumentami strategicznymi wyższego szczebla dotyczącymi Gminy.

6.1. STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2020, DŁUGOOKRESOWA STRATEGII ROZWOJU KRAJU POLSKA 2030

Ze względu na korzystną sytuację w zakresie edukacji, opieki zdrowotnej i społecznej Strategia Rozwoju Gminy Zbiczno nie poświęca tym zagadnieniom zbyt wiele uwagi. Natomiast wykazuje pełną zbieżność z dokumentami o charakterze krajowym, które wskazują konieczność zrównoważonego rozwoju rolnictwa i leśnictwa. Strategia rozwija tematykę nowoczesności w produkcji rolnej i rozwoju przetwórstwa rolnego. Ponadto poświęca wiele uwagi zmianie pojęcia „wiejskości”, w tym w znacznej mierze konieczności uzupełnienia dotychczasowej produkcji rolnej innymi działaniami.

6.2. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO DO ROKU 2020

Spójność dokumentów strategicznych Gminy wymaga połączenia celów Strategii z dokumentem nadrzędnym, jakim jest strategia województwa. Spójność ta realizowana jest na poziomie celów strategicznych obu dokumentów, które przekładają się dalej na konkretne zadania inwestycyjne.

Strategia Rozwoju Gminy Zbiczno poprzez wykonanie zaplanowanych programów rozwojowych, realizować będzie trzy z czterech priorytetów wyznaczonych w Strategii Rozwoju Województwa Kujawsko-Pomorskiego do roku 2020 o nazwach:

 Konkurencyjna gospodarka,  Modernizacja przestrzeni wsi i miast,  Nowoczesne społeczeństwo.

107

6.3. REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO NA LATA 2014-2020

Programy operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Zbiczno są zbieżne z priorytetami inwestycyjnymi wszystkich osi priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 o nazwach:

 Wzmocnienie innowacyjności i konkurencyjności gospodarki regionu,  Cyfrowy region,  Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna w regionie,  Region przyjazny środowisku,  Spójność wewnętrzna i dostępność zewnętrzna regionu,  Solidarne społeczeństwo i konkurencyjne kadry,  Rozwój lokalnych kierowany przez społeczność,  Aktywni na rynku pracy,  Solidarne społeczeństwo,  Innowacyjna edukacja,  Rozwój lokalny kierowany przez społeczność,  Pomoc techniczna.

6.4. STRATEGIA ROZWOJU POWIATU BRODNICKIEGO - PROJEKT

Projekt Strategii Rozwoju Powiatu Brodnickiego zawiera następujący cel strategiczny w ramach ładu gospodarczego, społecznego i przestrzennego, do którego bezpośrednio odnoszą się programy zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Zbiczno na lata 2016-2020:

Powiat przyjazny ludziom, gospodarce i środowisku.

Cel ten będzie realizowany poprzez następujące cele cząstkowe:

 Wysoki standard ochrony zdrowia mieszkańców,  Dobry stan infrastruktury technicznej,  Powiat atrakcyjny dla mieszkańców i ludzi młodych,  Bezpieczny powiat,

108

 Partnerska i spójna współpraca samorządów, organizacji pozarządowych i innych instytucji.

Strategia Rozwoju Gminy Zbiczno na lata 2016-2020 odpowiada celom cząstkowym przyjętym przez powiat.

6.5. STRATEGIA ROZWOJU BRODNICKIEGO OBSZARU FUNKCJONALNEGO NA LATA 2014-2020

Strategia Rozwoju Gminy Zbiczno na lata 2016-2020 jest również zgodna z koncepcjami zawartymi w Strategii Rozwoju Brodnickiego Obszaru Funkcjonalnego na lata 2014-2020, której wizja będzie urzeczywistniana poprzez następujące cele strategiczne:

 Poprawa funkcjonalności przestrzennej Brodnickiego Obszaru Funkcjonalnego,  Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej Brodnickiego Obszaru Funkcjonalnego,  Poprawa atrakcyjności zamieszkania w Brodnickim Obszarze Funkcjonalnym.

6.6. PROGRAM ROZWOJU DORZECZA RZEKI DRWĘCY – STOWARZYSZENIE MIAST, GMIN I POWIATÓW DORZECZA RZEKI DRWĘCY

Założenia Programu Rozwoju Dorzecza Rzeki Drwęcy przygotowanego dla Stowarzyszenia Miast, Gmin i Powiatów Dorzecza Rzeki Drwęcy zostały określone poprzez jeden cel strategiczny:

Wszechstronny i zrównoważony rozwój obszarów dorzecza rzeki Drwęcy.

Cel ten jest realizowany poprzez cele cząstkowe:

 Dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna,  Przedsiębiorcze społeczeństwo,  Rozwinięta turystyka,  Czyste i zachowane naturalne środowisko.

Strategia Rozwoju Gminy Zbiczno na lata 2016-2020 odpowiada celom cząstkowym przyjętym przez Stowarzyszenie.

109

7. WDRAŻANIE STRATEGII

7.1. METODY ZARZĄDZANIA I MONITOROWANIA STRATEGII ROZWOJU GMINY ZBICZNO NA LATA 2016-2020

Strategia jest dokumentem planowania długookresowego, który stanowi podstawę do precyzowania rozwojowych przedsięwzięć społecznych i gospodarczych. Władze Gminy Zbiczno podjęły decyzję o przygotowaniu wynikającego ze Strategii Rozwoju Planu Rozwoju Lokalnego. W związku z tym, zasady zarządzania i monitorowania wskaźników opisane są w Planie Rozwoju Lokalnego.

7.2. SPOSOBY INICJOWANIA WSPÓŁPRACY MIĘDZY SEKTOREM PUBLICZNYM, PRYWATNYM I ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI

Do zadań Gminy należy współpraca i wspieranie wybranych przedsięwzięć organizacji pozarządowych działających na jej terenie. Sposób przygotowania i monitorowania strategii i innych dokumentów związanych z rozwojem Gminy gwarantuje włączenie organizacji pozarządowych i sektora prywatnego we współpracę z sektorem publicznym. Dodatkowo należy wspomnieć, że skład Rady Gminy będącej szeroką reprezentacją mieszkańców Gminy sprzyja łączeniu różnych środowisk w aktywności na rzecz Gminy. Bezpośrednio w zgłaszaniu i przy opracowywaniu zadań biorą czynny udział organizacje pozarządowe oraz społeczeństwo zarówno poprzez włączanie się bezpośrednie jak i poprzez swoich przedstawicieli w Radzie Gminy.

Gmina inicjuje współpracę z instytucjami sektora publicznego i lokalnymi przedsiębiorstwami sektora prywatnego poprzez organizowanie wspólnych spotkań dla przedstawicieli tych jednostek.

7.3. PUBLIC RELATIONS STRATEGII GMINY ZBICZNO

Władze Gminy przykładają szczególną uwagę do przekazywania społeczności lokalnej rzeczowej i wyczerpującej informacji na temat realizacji Strategii. Public Relations, którego zadaniem jest upowszechnianie zamierzeń Strategii i dokumentów związanych pośród

111

przyszłych beneficjentów (w tym zwłaszcza mieszkańców), jednostek podległych i innych podmiotów odbywa się poprzez trzy formy komunikacji:

 serwisy internetowe – będące szybkim i ogólnodostępnym źródłem informacji o aktualnych działaniach i stanowiące dla opinii publicznej kompleksowe źródło informacji o założeniach i osiągnięciach strategii,  współpracę z mediami – działania wykorzystujące współpracę z prasą, radiem, telewizja o zasięgu lokalnym będą kluczowym elementem przy realizacji Strategii i dokumentów związanych,  bezpośrednie działania informacyjno – promocyjne Wójta Gminy. Podstawowym celem działań związanych z Public Relations Strategii jest dotarcie do jak najszerszej grupy odbiorców końcowych działań podejmowanych w ramach Strategii, a więc do mieszkańców Gminy, przedsiębiorców lokalnych, organizacji społecznych. Informowanie społeczności lokalnej o realizacji Strategii Gminy odbywać się będzie w sposób pośredni – medialny, jak i bezpośredni – interaktywny. Pośrednio informacje zamieszczane będą w lokalnej prasie, na stronie internetowej Gminy, w materiałach i broszurach promocyjnych i informacyjnych.

112

8. ZAŁĄCZNIKI

1. Dokumenty strategiczne Gminy powiązane ze strategią rozwoju

 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Zbiczno,  Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych 2012-2020.

Aktualne dokumenty strategiczne są dostępne na stronach internetowych Gminy.

114

2. Macierz analizy SWOT Gminy Zbiczno

otoczeniem

ereny zielone ereny

lnictwo,leśnictwo, łowiectwo

OT rybactwo

Cecha bilansowana

Współpraca z Sport rekreacja i Lasy/T Zasobywodne przetwórstwo i Usługi Turystyka i rekreacja Ro i suma Ludność Bezrobocie komunikacyjna Sieć kanalizacyjna Sieć suma SW wartość 2,70 4,05 1,80 1,80 1,20 1,35 0,80 0,00 0,30 0,05 0,10 Współpraca z otoczeniem 2,70 0 2 2 2 2 2 2 32,40 1 1 1 1 10,80 Sport i rekreacja 4,05 1 0 2 2 1 2 0 32,40 1 1 1 1 16,20 Lasy/Tereny zielone 1,80 1 2 0 1 1 2 1 14,40 1 1 1 0 5,40 Zasoby wodne 1,80 1 2 1 0 1 2 1 14,40 1 1 1 0 5,40 Sieć wodociągowa 0,60 1 1 1 1 1 1 1 4,20 1 1 1 0 1,80 Turystyka i rekreacja 1,35 1 2 1 1 1 0 1 9,45 1 2 1 1 6,75 107,25 46,35 Miejsca pracy 0,30 1 1 0 0 1 1 1 1,50 2 0 1 1 1,20 Sieć komunikacyjna 0,05 2 2 1 1 2 2 1 0,55 2 2 0 1 0,25 Sieć kanalizacyjna 0,10 1 1 0 0 1 1 1 0,50 1 1 1 0 0,30 2,55 1,75

115

3. Macierz analizy TOWS Gminy Zbiczno

Cecha bilansowana

SW Współpraca z otoczeniem Sport rekreacja i Lasy/Terenyzielone Zasobywodne Sieć wodociągowa Turystyka i rekreacja suma Miejsca pracy komunikacyjna Sieć kanalizacyjna Sieć suma OT wartość 2,70 4,05 1,80 1,80 0,60 1,35 0,30 0,05 0,10 Współpraca z otoczeniem 2,70 0 2 1 1 1 2 18,90 2 1 1 10,80 Sport i rekreacja 4,05 2 0 1 1 1 2 28,35 1 1 1 12,15 Lasy/Tereny zielone 1,80 1 2 0 1 1 2 12,60 1 1 0 3,60 Zasoby wodne 1,80 1 2 1 0 1 2 12,60 1 1 0 3,60 Usługi i przetwórstwo 1,20 2 1 0 0 1 1 6,00 2 1 1 4,80 Turystyka i rekreacja 1,35 2 2 1 1 1 0 9,45 2 1 1 5,40 Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 0,80 2 1 1 1 0 1 4,80 2 1 1 3,20 92,70 43,55 Ludność 0,00 2 2 1 1 1 2 0,00 2 2 2 0,00 Bezrobocie 0,30 2 2 1 1 1 2 2,70 0 1 1 0,60 Sieć komunikacyjna 0,05 2 1 1 1 1 2 0,40 2 0 1 0,15 Sieć kanalizacyjna 0,10 1 1 0 0 1 2 0,50 1 1 0 0,20 3,60 0,95

116

4. Lista organizacji zaproszonych do konsultacji Strategii: 5. Radni Gminy Zbiczno, 6. Sołtysi Gminy Zbiczno, Zaproszenie do konsultacji zostało skierowane do ogółu mieszkańców poprzez: - zamieszczenie na stronie internetowej Gminy i podmiotów powiązanych, - zamieszczenie na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy.

Wzór ankiety składanej w ramach konsultacji został - kolportowany do sołectw, - wyłożony w UG Zbiczno.

117

5. Zespół Remedis SA  Krzysztof Nowak – Prezes Zarządu  Krzysztof Mrowicki – Dyrektor  Marcin Wyszogrodzki – Dyrektor ds. Sektora Publicznego  Bartosz Baranowski – Specjalista ds. Sektora Publicznego  Natalia Lis – Specjalistka ds. Metodyki i Badań

118

6. Analiza SWOT – szablon

119

7. Cele, programy, działania – szablon

120

8. Ankieta rozprowadzona wśród mieszkańców Gminy – szablon.

121

122

123

9. Zbiorcze wyniki ankiety rozprowadzonej wśród mieszkańców Gminy.

Razem Brzezinki Ciche Czystebłota Gaj-Grzmięca Najmowo Lipowiec Pokrzydowo Sumowo Sumówko Zastawie Zbiczno Żmijewko 1. Metryczka Płeć Kobieta 150 9 14 6 2 3 4 28 20 9 8 40 7 Mężczyzna 123 7 4 4 9 10 3 24 17 9 7 22 7 Wiek 18-25 lat 44 1 4 2 0 1 0 8 10 1 3 10 4 26-35 lat 64 4 2 1 0 5 1 15 11 5 2 15 3 36-45 lat 45 3 3 1 4 3 0 8 2 6 2 12 1 46-55 lat 53 4 5 1 2 1 3 12 4 4 1 12 4 56-65 lat 49 2 4 2 5 3 3 9 10 0 3 7 1 >65 lat 25 1 2 3 1 0 0 6 0 3 4 4 1 Wykształcenie Podstawowe 29 4 0 4 2 1 1 6 3 4 2 2 0 Gimnazjalne 4 0 2 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 Zasadnicze zawodowe 71 6 6 3 6 4 5 6 12 4 5 10 4 Średnie 114 6 11 3 3 5 1 17 17 5 6 32 8 wyższe 61 1 1 0 1 3 0 23 6 5 0 18 3 2. Jak długo Od urodzenia 139 8 6 8 7 7 5 30 17 6 6 27 12 Pan/Pani mieszka w Krócej niż 3 lata 10 1 1 0 0 0 0 4 0 2 0 1 1 gminie 10 lat 33 3 5 0 1 1 0 6 6 3 3 5 0 Zbiczno 20 lat 19 1 1 0 1 1 0 2 2 1 5 5 0 Dłużej niż 20 lat 74 4 7 2 3 4 3 8 13 4 0 24 2 3. Czy uważa Gmina rozwija się w Pan/Pani że: bardzo dobrym kierunku 51 4 2 2 3 3 4 7 7 4 3 10 2 Kondycja Gminy jest dobra i stabilna 100 2 9 6 6 4 3 19 5 6 3 28 9 Kondycja Gminy jest zła i niestabilna 61 6 5 2 1 2 0 10 13 5 3 13 1 Rozwój Gminy oceniam negatywnie 55 4 4 0 2 3 1 14 10 2 5 9 1

124

Nie interesuję się rozwojem Gminy 15 1 1 0 0 1 0 3 3 1 1 2 2 4. Według Pana/Pani jaki Społeczny 85 7 7 2 2 2 3 13 16 5 2 23 3 rozwój jest najbardziej potrzebny w Gospodarczy 121 8 8 7 7 8 3 24 9 11 9 24 3 naszej Gminie? Przestrzenny 70 1 3 1 2 2 1 16 13 2 3 14 12 5. Proszę Inwestycje ocenić 1 46 4 3 0 3 4 0 11 11 1 0 7 2 działanie 2 62 3 6 3 0 2 0 13 13 4 4 14 0 Gminy pod względem 3 86 3 5 5 4 3 2 20 9 5 7 15 8 realizacji 4 54 2 5 1 5 1 1 7 4 5 4 14 5 zadań w 5 13 0 0 1 0 1 3 1 0 1 0 6 0 różnych Ochrona środowiska, płaszczyznach ekologia 1 19 1 1 0 0 2 0 6 7 1 0 1 0 wstawiając liczbę 2 42 1 5 3 3 2 1 10 4 2 0 11 0 punktów od 1 3 72 6 2 1 3 4 2 19 7 6 2 15 5 do 5 gdzie 1 to 4 104 2 12 4 4 4 3 12 18 6 10 20 9 najniższa ocena a 5 5 28 2 0 2 1 0 1 4 2 1 3 11 1 najwyższa. Edukacja pozycja 1 29 3 4 0 0 4 0 1 8 2 2 5 0 2 31 2 1 2 0 1 0 3 2 4 1 9 6 3 72 3 2 3 6 2 3 18 9 3 1 15 7 4 103 5 12 2 5 4 1 28 10 4 9 21 2 5 22 0 0 3 1 0 2 2 8 0 2 4 0 Transport 1 87 8 3 3 5 3 3 21 16 7 4 13 1 2 55 5 4 3 1 1 0 12 4 6 4 11 4 3 71 0 7 3 2 3 3 12 5 4 5 19 8 4 52 0 5 1 3 5 0 8 14 1 2 11 2 5 10 0 0 1 1 0 1 1 1 0 0 5 0

125

Kultura 1 35 2 1 3 0 4 0 5 11 3 0 6 0 2 44 5 2 2 1 1 1 10 4 3 1 13 1 3 81 3 4 1 5 4 1 25 14 8 1 14 1 4 81 0 9 2 5 3 1 8 8 2 8 22 13 5 21 0 1 2 1 0 3 4 2 0 5 3 0 Rekreacja 1 44 2 3 2 1 5 0 3 13 2 0 13 0 2 44 3 7 1 0 1 0 9 6 2 0 13 2 3 53 2 7 1 5 4 1 15 6 3 1 5 3 4 67 3 1 3 5 0 1 13 13 4 6 12 6 5 55 4 1 4 1 1 4 11 1 3 8 13 4 Opieka zdrowotna 1 31 5 0 3 1 3 0 4 12 0 0 3 0 2 27 1 2 2 3 1 0 5 2 2 1 8 0 3 66 4 6 4 2 5 1 10 6 5 7 15 1 4 100 1 11 1 5 2 3 19 15 5 5 21 12 5 46 0 0 0 1 1 3 16 7 4 2 10 2 Administracja publiczna 1 36 4 2 3 2 2 1 7 9 0 1 5 0 2 37 3 3 5 1 1 0 7 5 2 4 6 0 3 79 1 7 1 5 4 1 20 10 5 2 14 9 4 86 3 4 1 4 4 3 15 12 7 6 21 6 5 25 0 3 0 0 0 1 4 2 2 2 11 0 Opieka społeczna 1 33 6 3 5 0 2 0 3 9 1 1 3 0 2 51 4 4 2 5 3 0 15 8 3 1 6 0 3 74 1 5 2 1 4 1 15 10 7 5 16 7 4 80 1 4 1 5 2 4 15 11 3 8 22 4 5 25 0 2 0 1 0 1 5 0 2 0 10 4 6. Z 10 poniżej wymienionych Rozbudowa i modernizacja 79 2 1 4 11 1 1 19 9 4 5 16 6 126

propozycji Infrastruktury proszę wodociągowej wskazać maksymalnie Rozbudowa i 3, które modernizacja według infrastruktury Pana/Pani kanalizacyjnej 71 3 4 4 2 2 3 9 12 3 5 15 9 powinny być Rozbudowa i priorytetowe modernizacja do realizacji w infrastruktury drogowej perspektywie ( w tym drogi lat 2016-2020. wewnętrzne i chodniki) 168 6 14 7 7 5 1 36 25 11 12 35 9 Budowa ścieżek rowerowych 124 9 10 1 5 7 2 21 23 5 4 26 11 Rozbudowa i modernizacja bazy sportowej 35 6 3 1 1 1 1 4 7 1 1 7 2 Rozbudowa i modernizacja mieszkań komunalnych i socjalnych 43 2 6 6 1 2 3 4 4 1 0 14 0 Modernizacja obiektów kultury (świetlice gminne) 80 7 8 3 1 5 3 15 12 14 1 11 0 Modernizacja bazy oświatowej 37 4 4 2 1 0 0 3 5 4 3 10 1 Zakup gruntów pod inwestycje gminne 21 1 1 0 0 1 2 4 1 1 2 7 1 Działanie na rzecz poprawy stanu gminnych zbiorników wodnych (stawy, kąpieliska) 121 5 3 2 6 7 5 30 10 8 11 28 6

127

SPIS TABEL

TABELA 1 SIEĆ OSADNICZA W GMINIE ZBICZNO (31 GRUDNIA 2014 R.) ...... 22 TABELA 2 POWIERZCHNIA GEODEZYJNA GRUNTÓW W GMINIE ZBICZNO ...... 26 TABELA 3 JEZIORA NA TERENIE GMINY ZBICZNO ...... 27 TABELA 4 POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY ZBICZNO ...... 30 TABELA 5 UŻYTKI EKOLOGICZNE NA TERENIE GMINY ZBICZNO ...... 32 TABELA 6 LICZBA MIESZKAŃCÓW GMINY ZBICZNO W LATACH 2005-2014 ...... 40 TABELA 7 GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA GMINY NA TLE WOJEWÓDZTWA I POWIATU ...... 41 TABELA 8 URODZENIA ŻYWE, ZGONY I PRZYROST NATURALNY W GMINIE ZBICZNO ...... 42 TABELA 9 LICZBA OSÓB W WIEKU PRZEDPRODUKCYJNYM, PRODUKCYJNYM I POPRODUKCYJNYM ...... 42 TABELA 10 STOPA BEZROBOCIA W POWIECIE, WOJEWÓDZTWIE I KRAJU W LATACH 2012-2014 ...... 45 TABELA 11 PLAN WAŻNIEJSZYCH IMPREZ KULTURALNYCH I SPORTOWYCH W GMINIE ZBICZNO ...... 45 TABELA 12 ZASOBY MIESZKANIOWE GMINY W ROKU 2013 ...... 46 TABELA 13 STRUKTURA MIESZKAŃ W GMINIE W LATACH 2011-2013 ...... 46 TABELA 14 DODATKI MIESZKANIOWE PRZYZNANE PRZEZ GMINĘ ZBICZNO W LATACH 2010- 2013 ...... 46 TABELA 15 POWIERZCHNIA GOSPODARSTW ROLNYCH W GMINIE ZBICZNO ...... 47 TABELA 16 LICZBA GOSPODARSTW ROLNYCH W GMINIE ZBICZNO (2014 R.) ...... 47 TABELA 17 STRUKTURA PRODUKCJI ROLNEJ ...... 47 TABELA 18 POGŁOWIE ZWIERZĄT GOSPODARSKICH ...... 48 TABELA 19 ZUŻYCIE NAWOZÓW MINERALNYCH I WAPNIOWYCH W ROKU 2010 ...... 48 TABELA 20 PODMIOTY GOSPODARCZE W GMINIE W LATACH 2011-2014 ...... 49 TABELA 21 PODMIOTY GOSPODARCZE W GMINIE W POSZCZEGÓLNYCH SEKCJACH POLSKIEJ KLASYFIKACJI DZIAŁALNOŚCI (PKD) W 2013 I 2014 ROKU...... 49 TABELA 22 CHARAKTERYSTYKA SIECI WODOCIĄDOCIĄGOWEJ ...... 51 TABELA 23 STACJE UZDATNIANIA WODY NA TERENIE GMINY ZBICZNO ...... 51 TABELA 24 SIEĆ KANALIZACYJNA W GMINIE ZBICZNO ...... 52 TABELA 25 ZMIESZANE ODPADY ZEBRANE W CIĄGU ROKU ...... 53

128

TABELA 26 LICZBA UCZNIÓW W GMINIE ZBICZNO W LATACH 2006-2014 ...... 55 TABELA 27 LICZBA MIEJSC I DZIECI W PRZEDSZKOLACH W GMINIE ZBICZNO ...... 56 TABELA 28 PLACÓWKI KULTURALNE W GMINIE ...... 58 TABELA 29 WYKAZ GOSPODARSTW DOMOWYCH I OSÓB KORZYSTAJĄCYCH Z POMOCY SPOŁECZNEJ ...... 61 TABELA 30 STATYSTYKA PRZESTĘPSTW NA TERENIE POWIATU BRODNICKIEGO ...... 63 TABELA 31 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ ...... 67 TABELA 32 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU STANU ŚRODOWISKA ...... 68 TABELA 33 BILANS STRATEGICZNY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO ...... 70 TABELA 34 BILANS STRATEGICZNY – POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ ...... 72 TABELA 35 BILANS STRATEGICZNY – POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE STANU ŚRODOWISKA ...... 73 TABELA 36 BILANS STRATEGICZNY – POTENCJAŁ ROZWOJOWY W OBSZARZE ROZWOJU GOSPODARCZEGO ...... 74 TABELA 37 ANALIZA SWOT GMINY ZBICZNO (JAKOŚCIOWA) ...... 79 TABELA 38 ANALIZA SWOT GMINY ZBICZNO ...... 81 TABELA 39 CEL STRATEGICZNY 1 ...... 88 TABELA 40 CEL STRATEGICZNY 2 ...... 92 TABELA 41 CEL STRATEGICZNY 3 ...... 98 TABELA 42 CEL STRATEGICZNY 4 ...... 103

129

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1 Ziemia chełmińska z Ziemią lubawską i Ziemią michałowską w pocz. XV w. (źródło: https://pl.wikipedia.org) ...... 16 Rysunek 2 Gmina Zbiczno na mapie powiatu brodnickiego (źródło: http://pl.wikipedia.org/). 21 Rysunek 3 Odległość [km] Zbiczna od niektórych, większych miejscowości ...... 21 Rysunek 4 Mapa gminy Zbiczno (źródło: http://pl.wikipedia.org/) ...... 22 Rysunek 5 Podział gminy Zbiczno na sołectwa (źródło: http://www.zbiczno.pl) ...... 24 Rysunek 6 Jezioro Zbiczno (źródło: https://pl.wikipedia.org) ...... 29 Rysunek 7 Dwa żywotniki przed leśniczówką Rosochy (źródło: http://mapa.nocowanie.pl/ autor - Anbien) ...... 31 Rysunek 8 Zielone Płuca Polski (źródło: http://www.emazury.com/) ...... 34 Rysunek 9 Kościół w Pokrzydowie (źródło: http://www.parafiapokrzydowo.pl/) ...... 35 Rysunek 10 Dwór w Tomkach (źródło: http://www.polskiezabytki.pl/ autor: Andrzej M) ...... 36 Rysunek 11 Kościół w Żmijewie (źródło: http://www.nasze.kujawsko-pomorskie.pl/autor A. Urbański) ...... 36 Rysunek 12 pałac w Najmowie (źródło: http://www.polskaniezwykla.pl/) ...... 37 Rysunek 13 Przyrost naturalny w Polsce, województwie kujawsko-pomorskim, powiecie brodnickim i gminie Zbiczno w 2014 roku ...... 42 Rysunek 14 Zużycie wody [m3] w Polsce, województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie brodnickim i gminie Zbiczno w 2013 r. (źródło: Bank Danych Lokalnych) ...... 52 Rysunek 15 Świetlica w Pokrzydowie (źródło: http://www.goksirzbiczno.ubf.pl)...... 57 Rysunek 16 Budowa Hali Sportowej w Zbicznie (źródło: http://goksirzbiczno.ubf.pl) ...... 59

130

SPIS WYKRESÓW

Wykres 1 Stosunek liczby kobiet i mężczyzn w gminie ...... 39 Wykres 2 Gęstość zaludnienia w gminie na 1 km2 ...... 40 Wykres 3 Migracje mieszkańców Gminy Zbiczno ...... 41 Wykres 4 Saldo migracji mieszkańców Gminy Zbiczno ...... 41 Wykres 5 Liczba ludności gminy wg ekonomicznych grup wieku na terenie gminy Zbiczno w latach 2005-2014 ...... 43 Wykres 6 Bezrobotni rejestrowani na obszarze Gminy w latach 2012-2014 ...... 44 Wykres 7 Liczba dzieci w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach na terenie gminy Zbiczno ...... 56 Wykres 8 Ogólna ocena rozwoju Gminy przez mieszkańców gminy Zbiczno ...... 64 Wykres 9 Wyniki oceny działań Gminy przez mieszkańców gminy Zbiczno ...... 64 Wykres 10 Bilans strategiczny w obszarze rozwoju społeczności lokalnej ...... 68 Wykres 11 Bilans strategiczny w obszarze stanu środowiska ...... 69 Wykres 12 Bilans strategiczny w obszarze rozwoju gospodarczego ...... 71 Wykres 13 Bilans strategiczny – potencjał rozwojowy w obszarze rozwoju społeczności lokalnej...... 73 Wykres 14 Bilans strategiczny – potencjał rozwojowy w obszarze rozwoju społeczności lokalnej...... 74 Wykres 15 Bilans strategiczny – potencjał rozwojowy w zakresie rozwoju gospodarczego ..... 75 Wykres 16 SWOT Gminy Zbiczno...... 83 Wykres 17 TOWS Gminy Zbiczno...... 84 Wykres 18 SWOT/TOWS Gminy Zbiczno ...... 84

131