Wpływ Denudacji Antropogenicznej Na Przyrosty Radialne I Anatomię Drewna Korzeni Sosny Zwyczajnej (Pinus Sylvestris L.)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU WYDZIAŁ NAUK GEOGRAFICZNYCH I GEOLOGICZNYCH INSTYTUT GEOEKOLOGII I GEOINFORMACJI Paweł Matulewski Wpływ denudacji antropogenicznej na przyrosty radialne i anatomię drewna korzeni sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.). Studium przypadku z Pojezierza Brodnickiego Praca doktorska napisana pod kierunkiem Prof. UAM dr hab. Mirosława Makohonienko oraz dr Agaty Buchwał w Zakładzie Geologii i Paleogeografii Czwartorzędu POZNAŃ 2018 „Pomóż mi zamienić słowa w barwne nici. Na krosnach czasu będę tkał nasz brodnicki dom.” Ryszard Przybylski Pracę tę dedykuję swoim wspaniałym rodzicom, za trud wychowania i bezgraniczną pomoc. Składam serdeczne podziękowania Panu Profesorowi Mirosławowi Makohonienko za okazaną życzliwość, zrozumienie, pomoc oraz cenne uwagi przekazywane w trakcie przygotowania niniejszej pracy. oraz Pani Doktor Agacie Buchwał za ogrom inspiracji, naukę dendrochronologii i bezgraniczne wsparcie. Podziękowania za bezcenne dyskusję i pomoc przy realizacji doktoratu składam: mgr Anni Zielonce, dr Dominice Wrońskiej-Wałach z Uniwersytetu Jagiellońkiego Składam wyrazy szczególnego uznania dla Dr Holgera Gärtnera z Dendro Sciencec Unit Swiss Federal Institute WSL Prof. Katarinie Čufar z Department of Wood Science and Technology Osobom z Pracownii Dendrochronologicznej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Serdecznie dziękuje również: mgr Mirosławie Malinowskiej-Limanówce i mgr Przemysławowi Szymurze z Zakładu Geomorfologii UAM Poznań. Chciałbym podziękować za pomoc, wszystkim moim przyjaciołom z Brodnicy, którzy wielokrotnie poświęcieli swój czas w trakcie badań terenowych, a w szczególności: Hani Bielickiej, Bartkowi Troczyńskiemu, Pawłowi Staniszewskiemu, Danielowi Wasilewskiemu, Rafałowi Rolińskiemu. Dziekuję Dyrekcji Nadleśnictwa Brodnica, Dyrekcji Brodnickiego Park Krajobrazowego, za umożliwienie przeprowadzenia badań, dostarczone informacje oraz materiały kartograficzne. Dziękują bliskim mi osobom za wsparcie i dobre słowo, w szczególności Mamie Krystynie, Babci Jance, Danielowi, bratu Michałowi, Gośce, Gosi S., Ani, Osce, Pawłowi, Gosi O i Mikołajowi. Specjalne podziękowania kieruję pod adresem mojego Taty Marka, za nieocenioną pomoc i wsparcie w realizacji prac terenowych. Spis treści 1. Wprowadzenie ............................................................................................. 6 2. Problem i cele pracy ..................................................................................... 8 5. Stan badań ................................................................................................ 11 5.1. Wpływ antropopresji turystycznej na środowisko geograficzne ............................. 11 5.2. Wpływ antropopresji turystycznej na szatę roślinną .......................................... 16 5.3. Metody badań wpływu antropopresji turystycznej na szatę roślinną ....................... 18 5.4. Zastosowanie analiz dendrochronologicznych w badaniach procesów geomorfologicznych ze szczególnym uwzględnieniem wpływu turystyki .................................................... 19 5.5. Zastosowanie metody dendrochronologicznej do ilościowej oceny procesów geomorfologicznych ........................................................................................ 25 6. Materiał i metody badań ................................................................................ 29 6.1. Kartowanie terenowe szlaków turystycznych .................................................. 29 6.2. Analiza dendrochronologiczna .................................................................... 30 6.2.1. Analiza dendrochronologiczna pni .......................................................... 30 6.2.2. Analiza dendrochronologiczna korzeni ..................................................... 33 6.2.3. Analiza tempa denudacji antropogenicznej na podstawie odsłonięć korzeni ........ 41 6.3. Analiza właściwości fizycznych pokrywy glebowej szlaku turystycznego .................. 41 6.4. Monitoring ruchu turystycznego .................................................................. 43 6.5. Metody inwentaryzacyjne ......................................................................... 44 6.6. Materiały archiwalne ............................................................................... 44 7. Słownik pojęć i terminów dendrochronologicznych ................................................. 46 8. Obszar badań. Pojezierze Brodnickie ................................................................. 48 8.1. Położenie fizyczno-geograficzne ................................................................. 49 8.2. Budowa geologiczna................................................................................ 50 8.3. Rzeźba terenu....................................................................................... 50 8.4. Klimat ................................................................................................ 53 8.5. Wody ................................................................................................. 53 8.6. Gleby ................................................................................................. 54 8.7. Szata roślinna ....................................................................................... 55 8.8. Stanowisko Bachotek ............................................................................... 57 9. Turystyka na Pojezierzu Brodnickim .................................................................. 62 9.1. Historia turystyki na terenie Pojezierza Brodnickiego ........................................ 62 9.2. Wpływ antropopresji turystycznej na środowisko geograficzne Pojezierza Brodnickiego 64 9.3. Wielkość i sezonowość ruchu turystycznego na stanowisku Bachotek w okresie 2014-2016 67 9.4. Dyskusja. Ruch turystyczny na Pojezierze Brodnickim. ....................................... 70 10. Analiza dendrochronologiczna pni sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) poddanej i niepoddanej presji turystycznej na stanowisku Bachotek ............................................... 71 10.1. Analiza wzoru przyrostowego sosny zwyczajnej dla dwóch stanowisk ................... 71 10.2. Analiza dendroklimatologiczna ................................................................ 72 10.3. Analiza lat wskaźnikowych ..................................................................... 74 10.4. Dyskusja wyników analizy dendrochronologicznej pni sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) poddanej i niepoddanej presji turystycznej na stanowisku Bachotek .............. 78 11. Charakterystyka korzeni odsłoniętych sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) ze szlaku turystycznego na stanowisku Bachotek .................................................................... 81 11.1. Cechy zewnętrzne korzeni odsłoniętych ..................................................... 81 11.2. Typologia drzew z odsłonięciami korzeni ze szlaku turystycznego ....................... 82 12. Analiza zmian przyrostowych i anatomicznych korzeni odsłoniętych sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) ze szlaku turystycznego na stanowisku Bachotek ................................ 85 12.1. Analiza przyrostowa korzeni odsłoniętych ................................................... 85 12.2. Lata odsłonięć korzeni .......................................................................... 85 12.3. Charakter i kierunkowość odsłonięć korzeni ................................................. 87 12.4. Uszkodzenia mechaniczne w drewnie korzeni odsłoniętych ............................... 89 12.5. Wpływ warunków termiczno-pluwialnych na odsłonięcia i uszkodzenia mechaniczne korzeni sosny zwyczajnej ................................................................................. 92 12.6. Dyskusja wyników dotyczących zmian przyrostowych i anatomicznych korzeni odsłoniętych sosny zwyczajnej poddanych denudacji antropogenicznej ........................... 94 13. Datowanie w wysokiej rozdzielczości zmian przyrostowych korzeni sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) ze szlaku turystycznego na stanowisku Bachotek .............................. 100 13.1. Analiza zmian przyrostowych wybranych korzeni odsłoniętych i zasłoniętych poddanych presji turystycznej ......................................................................... 102 13.2. Dyskusja wyników datowania w wysokiej rozdzielczości zmian przyrostowych korzeni sosny zwyczajnej poddanych denudacji antropogenicznej ......................................... 120 14. Datowanie w wysokiej rozdzielczości zmian przyrostowych i anatomicznych korzenia sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) z pojedynczym odsłonięciem wraz z analizą sąsiedniego korzenia zasłoniętego .................................................................................................. 124 14.1. Analiza zmian przyrostowych korzenia odsłoniętego i zasłoniętego ................... 124 14.2. Analiza zmian anatomicznych korzenia odsłoniętego i zasłoniętego ................... 133 14.3. Dyskusja wyników datowania w wysokiej rozdzielczości zmian przyrostowych i anatomicznych korzenia sosny zwyczajnej z pojedynczym odsłonięciem wraz z analizą sąsiedniego korzenia zasłoniętego ..................................................................... 135 15. Dendrogeomorfologiczny zapis tempa denudacji antropogenicznej na szlaku turystycznym stanowiska Bachotek ........................................................................................ 137 15.1. Wybór metody kalkulacji tempa denudacji antropogenicznej na szlaku turystycznym przy użyciu korzeni odsłoniętych ......................................................................