Jaarverslag 2019 onderdeel Bestuursverslag Verder bouwend aan de toekomstbestendige hogeschool

www.hvhl.nl Voorwoord Voorwoord

Op onderzoeksgebied heeft de onderzoeksvisitatie plaatsgevonden van het ARC Food and Dairy op basis van het Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onderzoek. De onafhankelijke en deskundige visitatiecommissie gaf in haar oordeel Voorwoord aan dat zij bevlogen lectoren en onderzoekers heeft ontmoet die sterk verbonden zijn met de beroepspraktijk en de regio en dat zij een aantal mooie voorbeelden van relevant en waardevol onderzoek heeft mogen aanschouwen. De CoE’s, waar Van Hall Larenstein bij enkele ook penvoerder van is, zijn in 2019 opgegaan in het nieuwe CoE Groen. In het College van Bestuur CoE Groen werkt Van Hall Larenstein samen met de andere drie groene hogescholen aan maatschappelijke opgaven. Naast de aanstelling van een programma-manager en business-developers zijn de eerste onderzoeksprojecten al succes­vol van start gegaan op de thema’s duurzame plantaardige ketens, duurzame veehouderij, duurzaam bodem­ Afgelopen jaren hebben we flinke stappen gezet op weg naar een duurzame beheer en bedrijfsovername. Afgelopen jaar zijn er ook twee postdoc aanvragen gehonoreerd, waarmee we construc- hogeschool. Dit jaar zijn we voor de tweede keer op rij verblijd met de tief bijdragen aan de versterking van de kwaliteit van praktijkgericht onderzoek en aan het onderwijs van hogescholen. erkenning van ‘duurzaamste hogeschool van Nederland’ tijdens de uitreiking Om de samenwerking binnen de onderwijskolom op te zoeken en vanuit daar de aansluiting te verbeteren zijn er in het afgelopen jaar allerlei activiteiten georganiseerd. Er is gewerkt aan de ontwikkeling van twee doorstroomkeuze- van de ‘SustainaBul 2019’, de duurzaamheidsranking voor universiteiten en delen. Het doorstroomkeuzedeel Groen is, in samenwerking met het Nordwin College, in november van start gegaan hogescholen. Een hoogtepunt, maar zeker niet het enige hoogtepunt. en in 2020 gaat de eerste groep ‘Life Science’-studenten van start met hun doorstroomkeuzedeel dat samen met het MBO Life Sciences is ontwikkeld. Het nieuw opgezette studentfestival ‘Taste your future’, bedoeld voor mbo-studenten en docenten om gerichtere informatie te krijgen over wat studeren aan het hbo inhoudt, is in november door ons Tijdens de ‘Student Research Conference’, dit jaar in het teken van de SDG’s1, hebben enkele van onze studenten georganiseerd en was een doorslaand succes. hun ‘papers’ ingediend om mee te dingen naar de prijzen in de categorieën ‘Hbo-Planet’ en ‘Hbo-People’. Uiteindelijk heeft Jikke Snelder, student Animal Husbandry, de felbegeerde prijs in de categorie ‘Hbo-Planet’, gewonnen met haar De uitslag van het werkbelevingsonderzoek dat we afgelopen jaar hebben laten uitvoeren, stemt ons positief en bijdrage ‘Inbreeding versus Crossbreeding’: The Bias of Breeding Values in Dutch Dairy Cattle. In 2019 hebben onze geeft inspiratie voor de doorontwikkeling. Ruim 78% van de medewerkers heeft deelgenomen aan dit onderzoek. De opleidingen wederom AISHE2-certificaten behaald als bewijs dat duurzaamheid in ons onderwijs volop is geïnte- resultaten laten een stijgende lijn zien ten opzichte van de afgelopen jaren, met een gemiddelde tevredenheid van een greerd. Al onze hbo-bachelor en masteropleidingen hebben nu minimaal drie AISHE-sterren. De opleidingen Kust- en 7. Op de zogeheten kernverwachtingen, de onderwerpen die medewerkers zelf het meest belangrijk vinden, is de score zee­management en Milieukunde hebben zelfs vier sterren behaald. Zij behoren hiermee tot de vier opleidingen van gemiddeld een 7,3. Met alle leidinggevenden is afgesproken dat zij per opleiding en afdeling met een actieplan komen Nederland die aantoonbaar enorm hoog scoren op duurzaamheid. Veelgeprezen tijdens de beoordeling is het feit dat en dat dit gekoppeld wordt aan een hogeschoolbreed actieplan. Het is ook mooi om te zien dat de VHL Academy de SDG’s in de opleidingen verweven zitten. Ook de betrokken studenten en het feit dat studenten bij de ontwikkeling steeds meer een prominente plaats inneemt en dat medewerkers de weg naar scholing en persoonlijke ontwikkeling van de opleiding betrokken worden, oogstte veel lof. Daar zijn we trots op. opgaan. Afgelopen jaar heeft de VHL Academy 18 verschillende opleidingen, trainingen en workshops georganiseerd waar in totaal ruim 375 medewerkers aan hebben deelgenomen. Naast duurzaamheid investeren we uiteraard ook in de kwaliteit van ons onderwijs, ons onderzoek, de studieloopbaan- begeleiding en de doorstroming van mbo naar hbo. De kern van onze aandachtspunten is daarmee samen te vatten in Na ons aantreden als nieuwe college van bestuur, halverwege het jaar, hebben we vele mooie kennismakingen gehad klantgerichtheid, kwaliteitsbesef en onderwijskwaliteit. en interessante gesprekken mogen voeren, zowel intern als extern. We hebben veel mooie indrukken opgedaan en verhalen aangehoord die met trots werden verteld. Het sterkt ons beeld dat er mooie kansen voor de hogeschool Het onderwijsaanbod hebben we in 2019 verder aangescherpt. De joint-master-opleiding River Delta Development in de toekomst zijn weggelegd, nationaal en internationaal. Kansen die we kunnen pakken, mits we de organisatie is per 1 september met nieuwe instroom begonnen. De bacheloropleiding Forensisch Laboratoriumonderzoek is in doorontwikkelen naar een volgende fase. Onze ideeën daaromtrent gaan we omzetten in een nieuw strategisch plan. Leeuwarden gestart als verzelfstandiging van de gelijknamige major van Biotechnologie en is al zeer in trek bij scho­ Parallel daaraan zullen we stappen zetten in de discussie over de verdere organisatie-inrichting. Eind 2019 hebben we lieren. Voor de ad Diermanagement in Velp is de macrodoelmatigheidstoets behaald en wordt in 2020 de aanvraag onze focus al gelegd op het verbeteren van de instroom van de kwaliteit van ons onderwijs en op meer aandacht voor voor Toets Nieuwe Opleiding ingediend. De instroom voor drie opleidingen is gestopt; ad Duurzaam Bodembeheer, internationalisering, onderwijskundige ondersteuning en HR. Vanaf januari 2020 gaan we samen met de hele organi­ ad Duurzame Watertechnologie en de master Project & Process Management in the Domain of Land and Water. satie en onze stakeholders aan een nieuw instellingsplan werken waarin ruimte is voor die nieuwe ontwikkelrichting. Een richting die ook nodig is om de verbinding met de kwaliteitsafspraken te maken en te houden. Het aantal nieuwe studenten in 2019 bedraagt 1.216. Dit jaar zijn er 53 studenten minder ingestroomd in onze bachelor- opleidingen en ad’s dan in 2018. Onze masteropleidingen hebben 36 nieuwe studenten mogen verwelkomen en dat De uitbraak van Covid-19 heeft zich begin 2020 razendsnel ontwikkeld. Binnen de hogeschool zijn direct een aantal zijn 16 studenten minder dan in 2018. maatregelen genomen om de effecten van dit Covid-19-virus te bewaken en om het onderwijsproces zeker te stel- len. Met veel voldoening hebben we de transitie van fysiek naar online onderwijs mogen aanschouwen. Het college In 2019 hebben we in samenwerking met de Raad van Toezicht, de Medezeggenschapsraad, de opleidingscommissies, spreekt dan ook haar grote waardering uit naar iedereen in de organisatie die betrokken is geweest bij de activiteiten docenten, studenten uit de studieverenigingen en het management gewerkt aan het meerjarenplan voor de kwaliteits­ die genomen zijn in het kader van de Coronacrisis en naar onze studenten die hard zijn blijven doorstuderen onder afspraken 2020-2024. Vanaf het najaar 2019 zijn we bezig gegaan om het plan op basis van de aanbevelingen van deze moeilijke omstandigheden. de NVAO verder aan te scherpen. Daartoe is een nieuwe planning en werkwijze vastgesteld, met als doel om medio december 2020 een nieuw plan op te leveren. Wij danken alle medewerkers, studenten en samenwerkingspartners voor hun inzet en bijdrage in 2019. Samen gaan we in 2020 invulling geven aan ‘verder bouwend aan de toekomstbestendige hogeschool’. Wij hebben er zin in!

Jan van Iersel Kitty Kwakman 1 SDG’s = Global Goals For Sustainable Development’ (hierna: SDG’s) College van bestuur College van bestuur 2 AISHE = Auditing Instrument for Sustainability in Higher Education Van Hall Larenstein Van Hall Larenstein

2 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 3 Inhoud Inhoud

Inhoudsopgave

Voorwoord College van Bestuur 2 People 46 Student 46 Van Hall Larenstein in 2019 6 Medewerker 48 Missie, visie en ambitie 6 Maatschappelijke verbindingen met Belangrijkste kengetallen 8 externe stakeholders 57 Duurzaamheid 8 Vooruitblik 2020 12 Planet 62

Onderwijs 14 Profit 66 Profilering 14 Resultaat 2019 66 Externe ontwikkelingen in onderwijsland 14 Geconsolideerde balans 67 Het onderwijsaanbod 16 Geconsolideerde staat van baten en lasten 68 Accreditaties 17 Investeringsbeleid 69 Kwaliteit 18 Treasurybeleid 69 Examencommissie 22 Publiek en private activiteiten 69 Internationalisering 22 Declaraties vergoedingen en diensten individuele Vooropleiding studenten 24 bestuurders 70 Relevante nevenfuncties leden College van Bestuur 70 Kwaliteitsafspraken 26 Continuïteitsparagraaf en toekomstparagraaf 71 Plan kwaliteitsafspraken 26 Voortgang per thema 26 Corporate Governance 76 Reflectie medezeggenschap 28 Interne controle en risicomanagement 76 Klachtenregeling 80 Praktijkgericht onderzoek 30 Medezeggenschapsraad 81 Duurzaamheid 30 Applied Research Centres 30 Raad van Toezicht 82 Kwaliteitszorg 35 Impact praktijkgericht onderzoek 36 Bijlagen 86 Gedragscode 40 1. Indicatoren Praktijkgericht Onderzoek 86 2. Organogram 92 Ondersteunende diensten 42 3. Studentenmobiliteit Erasmus-uitwisseling 2019 93 Marketing & Communicatie 42 4. HBO-Monitor 2019 94 Student Service Centre 43 5. Beschrijving lectoraten 97 Mediatheek 44 6. Sociaal jaarverslag kengetallen 2019 106 ICT 44 7. Samenwerkingsverbanden en netwerken 107 Facilitaire Dienst 45 8. Notitie Helderheid inzake bekostiging 108 9. Keuze-indicatoren Praktijkgericht Onderzoek 109

4 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 5 Van Hall Larenstein in 2019 Van Hall Larenstein in 2019

De video laat zien dat Van Hall Larenstein een duidelijk profiel kiest, waarmee wij ons kwalitatief en inhoudelijk Van Hall Larenstein in 2019 onderscheiden van andere hogescholen.

Door de groei en ontwikkeling van de wereldwijde bevolking neemt de druk Van Hall Larenstein kent twee domeinen; ‘Delta Areas and Resources’ en ‘Food and Dairy’. Onze lectoraten en op onze aarde toe en zien wij steeds grotere noodzaak voor innovatie en opleidingen zijn binnen deze twee domeinen onderver- duurzame oplossingen. Vanuit onze missie dragen wij bij aan de ontwikkeling deeld (zie bijlage 2. Organogram). van duurzaam denkende professionals die op hun manier gaan bijdragen aan Het domein Delta Areas and Resources levert met het het oplossen van duurzaamheidsvraagstukken en aan het behoud van een initiëren, coördineren en uitvoeren van onderwijs, trai- leefbare wereld. ning en praktijkgericht onderzoek een wezenlijke bijdrage aan een duurzame benutting van delta’s en de daarbij horende ecosysteemdiensten. De aandachtsgebieden Missie, visie en ambitie zijn onder meer het (duurzaam) inrichten, benutten Onze vier kernwaarden vormen de basis voor onze “Bij alles wat we doen worden wij gedreven en beheren van water en bodemsystemen (incl. kust identiteit en helpen ons onze missie, visie en ambitie te Onze missie door de ambitie een bijdrage te leveren en zee) en het leven dat daarbij hoort (ecosystemen), verwezenlijken. Wij leiden studenten op tot ambitieuze en innovatieve aan een duurzame samenleving” de ecologische verbindingszones in de verschillende professionals en doen toegepast onderzoek om daarmee landschaps­typen van de delta en de maatschappelijke 1. Duurzaam een belangrijke bijdrage te leveren aan een duurzame en bestuurlijke processen die bepalen hoe water, bodem Bij alles wat we doen worden wij gedreven door de wereld. en de verschillende ecosysteemdiensten die daarmee ambitie een bijdrage te leveren aan een duurzame Onze ambitie samenhangen, worden benut. samenleving, waarbij de aspecten ‘people, planet and Onze visie Als groene hogeschool zorgen wij voor kwalitatief goed profit’ in evenwicht zijn; Van Hall Larenstein is een groene University of Applied onderwijs waarin duurzaamheid een belangrijke plek In het domein Food & Dairy werken we aan een duur- 2. Betrokken Sciences, wat herkenbaar is aan de inhoudelijke pro- inneemt. Door de koppeling tussen onderwijs, toegepast zame wereld met toekomstbestendige innovaties en Wij zijn betrokken bij de student, bij elkaar, bij de- orga filering van ons onderwijs en onderzoek en in onze onderzoek en het werkveld worden de onderzoeks­ businessmodellen op de aandachtsgebieden gezonde nisatie en bij onze samenwerkingspartners. Persoon- bedrijfsvoering. Vanuit onze inhoudelijke profilering op resultaten gebruikt in ons onderwijs en zijn onze studen- voeding, circulaire landbouw en schoon water. Zuivel lijk contact met studenten, collega’s en partners is het gebied van Delta Areas and Resources en Food and ten in staat om competenties te verwerven die voldoen heeft daarbij vanuit de historie en vanuit de belangen van belangrijk voor ons. Door elkaar te kennen en oprecht Dairy maken we strategische keuzes voor ons onderwijs aan de eisen van het werkveld. Wij hebben opleidingen het werkveld van de hogeschool een extra accent. De te luisteren naar een ander, kunnen we beter samen- en onderzoek. en onderzoeksthema’s die veelal uniek zijn in Nederland, onderwerpen duurzame agribusiness en milieu-impact werken. We zijn ook inhoudelijk betrokken bij de een interdisciplinair karakter hebben en altijd een bij- zijn ook opgenomen in het domein Food and Dairy. sectoren waarvoor we opleiden en onderzoek doen; Van Hall Larenstein is ook een persoonlijke hogeschool zonder vakgebied beslaan. Al onze opleidingen hebben 3. Ondernemend en wil daarom ruimte bieden aan zowel de individuele minimaal drie AISHE3-sterren. In nauwe samenwerking met de beroepspraktijk Wij zijn innovatief, we volgen wat er om ons heen student als de medewerker voor het ontwikkelen van zijn wordt vanuit beide domeinen onderwijs verzorgd en gebeurt, gaan vaak net een stap verder dan wat er talenten in een inspirerende omgeving. Onze visie en missie worden toegelicht in de volgende praktijk­gericht onderzoek uitgevoerd om enerzijds een van ons verwacht wordt en benutten kansen om onze video: duurzame benutting van de delta’s te waarborgen en doelen te realiseren. Door korte communicatielijnen In samenwerking met partners uit het werkveld leveren www.youtube.com/watch?v=BTB3quVOETQ&feature= anderzijds een schone en gezonde voedselketen te en persoonlijk contact kunnen we flexibel inspelen op we met onderzoek en kennisvalorisatie een bijdrage aan youtu.be realiseren waarbij gestreefd wordt naar het sluiten van nieuwe ontwikkelingen; innovatieve en duurzame ontwikkelingen. Met partners de kringlopen. 4. Verantwoordelijk uit een aantal landen werken we samen op het gebied Wij doen wat we zeggen en laten zien wat we doen. We van onderwijs en onderzoek en streven we ook naar zijn aanspreekbaar op de bijdrage die wij leveren aan ‘international classrooms’ op onze locaties. Als duurzame de te realiseren resultaten. hogeschool creëren we toegevoegde waarde voor al onze regionale, nationale en internationale stakeholders:

• studenten en cursisten • organisaties (bedrijven, maatschappelijke organisaties, overheden) • maatschappij • medewerkers

3 AISHE = Auditing Instrument for Sustainability in Higher Education

6 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 7 Van Hall Larenstein in 2019 Van Hall Larenstein in 2019

Belangrijkste kengetallen In 2019 studeerden 4.325 studenten4 aan Van Hall Onderstaande tabel laat de ontwikkeling van de Larenstein, exclusief masterstudenten. De instroom in studentenaantallen, aantal gediplomeerden, aantal onze bacheloropleidingen en ad’s is met 53 studenten medewerkers en de financiële situatie zien. fractioneel lager dan de instroom in 2018. De instroom in onze master ligt in 2019 op 36 studenten. Het aantal afgestudeerden in onze bachelors ligt op 695 in 2019.

2015 2016 2017 2018 2019 Studenten (totaal per 1 oktober per 4220 4239 4312 4.337 4.325 meetjaar, exclusief master) Instroom bachelor en ad 1211 1150 1239 1269 1.216 Instroom master 59 50 62 52 36 Afgestudeerden bachelor5 532 568 646 747 695 Afgestudeerden associate degree 36 41 38 41 49 Afgestudeerden master 19 50 32 50 51 Gemiddeld personeelsbestand (totaal in fte) 435 449 446 449 449 Netto resultaat (€ x 1.000) 42 321 352 708 969 Rentabiliteit 0,1% 0,6% 0,6% 1,3% 1,7% Global Goals For Sustainable Development In de categorie ‘Onderzoek’ is de maximale score toege- Vermogen in vaste activa (€ x mln.) 31,0 38,6 39,5 37,6 37,2 We verbinden onze bijdrage nadrukkelijk aan het grote kend, maar ook in de categorieën ‘Integrale Benadering’ perspectief via de ‘Global Goals For Sustainable Deve- (73), ‘Onderwijs’ (72) en ‘Bedrijfsvoering’ (71) zijn hoge Eigen vermogen (€ x mln.) 15,3 15,3 15,7 16,4 17,4 lopment’ (hierna: SDG’s). Daarom hebben we ook het bij- scores behaald. Met de totale score van 291 punten Totaal vermogen (€ x mln.) 43,9 49,2 46,6 49,5 50,7 behorende Charter getekend. Door de Verenigde Naties is de hogeschool op de 2e plaats in de ‘overall-ranking’ Solvabiliteitsratio 34,8% 31,1% 33,7% 33,1% 34,3% is deze mondiale agenda aangenomen met 17 doelstel- gekomen, met slechts 1 punt minder dan de nummer 1 in Liquide middelen (€ x mln.) 9,4 5,0 0,0 4,9 7,2 lingen om voor 2030 een einde te maken aan armoede, de ‘overall ranking’, Wageningen University & Research. Current ratio 0,66 0,54 0,39 0,68 0,75 ongelijkheid en klimaatverandering. Deze agenda kan Daarmee mag de hogeschool zich wederom de ‘duur- niet alleen door overheden gerealiseerd worden. Als zaamste hogeschool van Nederland’ noemen. groene hogeschool leveren wij ook een wezenlijke bij- Tabel 1 Belangrijkste kengetallen Van Hall Larenstein 2019 drage via onderwijs en onderzoek. In 2020 zal Van Hall Larenstein gastheer zijn van de ‘Nationale Dag voor Duurzaamheid in het Hoger Onder- 2. No hunger wijs’ (nieuwe naam is ‘Groene Peper’). Oorspronkelijk zou Eind 2019 valt het eigen vermogen € 1,0 mln. hoger uit Duurzaamheid 3. Good health and well-being ‘Groene Peper’ haar eerste editie fysiek laten plaatsvin- dan eind 2018. De solvabiliteitsratio is in 2019 geste- Duurzaamheid6 is het centrale thema voor Van Hall 4. Quality education den op de locatie Velp van onze hogeschool, maar als gen van 33,1% eind 2018 naar 34,3% eind 2019, door de Larenstein. Het is vanzelfsprekend en passend bij onze 6. Clean water and sanitation gevolg van Covid-19 gaat een aangepast, online weekpro- toename van het eigen vermogen van € 16,4 mln. eind opleidingen en onze instelling. Veel medewerkers en 11. Sustainable cities and communities gramma plaatsvinden. Het thema is ‘leren van de natuur’. 2018 naar € 17,4 mln. eind 2019. De liquide middelen zijn studenten houden zich beroepsmatig, vanuit hun studie 13. Climate action Tijdens ‘Groene Peper’ vindt ook de uitreiking van de toegenomen van € 4,9 mln. eind 2018 naar € 7,2 mln. eind en/of privé, bezig met duurzaamheid en de sub-thema’s: 14. Life below water ‘SustainaBul 2020’ plaats. 2019, waardoor de current ratio is gestegen van 0,68 naar klimaat, voedselzekerheid, schoon water en de andere 15. Life on land 0,75 eind 2019. duurzaamheidsdoelen waar de hogeschool zich direct mee heeft verbonden. Duurzaamheid werkt op die wijze SustainaBul, de duurzaamste hogeschool! verbindend en inspirerend. Dit jaar is Van Hall Larenstein wederom de hoogst genoteerde hogeschool in de ‘SustainaBul’; de ranglijst van Nederlandse universiteiten en hogescholen op het gebied van duurzaamheid. De ranglijst is geïnitieerd door studentennetwerkorganisatie Studenten van Morgen. De ranking vindt plaats op basis van vier categorieën; onder- wijs, onderzoek, bedrijfsvoering en integrale benadering. Per categorie zijn 75 punten te verdienen.

4 Bron: def. 1 oktober cijfers 2019 5 Afgestudeerden per studiejaar op peildatum 1 oktober 6 MVO’, ‘maatschappelijk verantwoord’ en ‘duurzaamheid’ zijn begrippen die vaak door elkaar worden gebruikt. Bij Van Hall Larenstein leeft de term duurzaamheid. Deze term wordt daarom nu ook gebruikt.

8 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 9 Van Hall Larenstein in 2019 Van Hall Larenstein in 2019

Student Research Conference 2019 ondersteunend personeel en het werkveld. Het keurmerk Huidige Tijdens de ‘Student Research Conference’ die dit jaar is drie jaar geldig, waarna hercertificatie plaatsvindt. Opleiding situatie in het teken staat van de SDG’s hebben vier studenten Tabel 2 geeft het overzicht van de AISHE-sterren van Kust- en zeemanagement 4 sterren van de hogeschool hun ‘papers’ ingediend om mee te de opleidingen bij Van Hall Larenstein. Op de nieuwe Milieukunde 4 sterren dingen naar de prijzen in de categorieën ‘Hbo-Planet’ en opleidingen na hebben alle hbo-bachelor en master­ ‘Hbo-People’. Alle vier zijn door de strenge selectie geko- opleidingen minimaal drie AISHE-sterren. Zowel de oplei- Bos- en natuurbeheer 3 sterren men en hebben op het hoofdpodium hun ‘paper’ mogen ding Kust- en zeemanagement als Milieukunde hebben Land- en watermanagement 3 sterren presenten. Uiteindelijk heeft Jikke Snelder, student zelfs vier sterren behaald. Zij behoren hiermee tot de International Development 3 sterren Animal Husbandry bij Van Hall Larenstein, de felbegeerde vier opleidingen van Nederland die aantoonbaar enorm Management prijs in de categorie ‘Hbo-Planet’ gewonnen met haar hoog scoren op duurzaamheid. Veelgeprezen tijdens de Diermanagement 3 sterren bijdrage ‘Inbreeding versus Crossbreeding: The Bias of beoordeling is het feit dat de SDG’s in de opleidingen ver- Management van de Leefomgeving 3 sterren Breeding Values in Dutch Dairy Cattle’. De helft van het weven zitten. Ook de betrokken studenten en het feit dat aantal genomineerden voor de felbegeerde prijzen zijn studenten bij de ontwikkeling van de opleiding betrokken Tuin- en akkerbouw 3 sterren studenten van Van Hall Larenstein. De andere drie bijdra- worden oogstte veel lof. Dier- en veehouderij 3 sterren gen gaan over: ‘Factors affecting detection probability of Green Offices Bedrijfskunde en Agribusiness 3 sterren elephant (Loxodonta Africana) carcasses in an African Green Office is een zelfsturend studentenplatform Voedingsmiddelentechnologie 3 sterren conservation area’, ‘Temporal variation in the occurrence gericht op het verduurzamen van de hogeschool. Zij Biotechnologie 3 sterren of whale and dolphin species in the Azores’ en ‘Environ- maken onderdeel uit van het internationale studenten- mental Peacebuilding in the Middle East’. netwerk Studenten voor Morgen. Bij Van Hall Larenstein Tuin- en Landschapsinrichting 3 sterren organiseren studenten ofwel zelf acties, ofwel werken Forensisch Laboratoriumonderzoek7 (nieuw)8 Initiatieven en acties ze samen met Services of opleidingen aan duurzaam- International Business9 (nieuw)8 Als ‘duurzaamste hogeschool van Nederland’ initiëren wij heidsacties. Een voorbeeld van een eigen actie is de Master Management of Development 3 sterren regelmatig activiteiten in het kader van bewustwording kledingruil die studenten uit Velp organiseren omdat van duurzaamheidsnoodzaak. de kledingindustrie kinderarbeid en milieuproblemen Master Agricultural Production 3 sterren veroorzaakt. In Leeuwarden hebben studenten mok- Chain Management Eén van deze initiatieven was in 2019 het ‘Sustainable ken uitgedeeld aan docenten, zodat docenten minder Master Innovative Dairy Chain (nieuw) Development Goal Simulatiespel’ wat door vier stu- gebruik maken van wegwerpbekertjes. Duurzaamheid speelt duidelijk een belangrijke rol door Management10 denten van International Development Management de gehele opleiding en dat is iets waar het panel erg blij Master River Delta Development (met (nieuw) georganiseerd is. Het spel werd gespeeld met ruim In 2019 hebben de kartrekkers van de Green Offices van werd. Zo waren de auditoren onder de indruk van hogeschool Rotterdam en Zeeland)11 80 deelnemers van Van Hall Larenstein, hogeschool een vergoeding gekregen voor het coördineren van de het Project Canapé, het gezamenlijke programma van Arnhem en Nijmegen, gemeente Arnhem, gemeente lokale Green Offices. Er is een functieprofiel opgesteld Milieukunde en Kust- en Zeemanagement waar meer- Tabel 2 Belangrijkste kengetallen Van Hall Larenstein 2019 Rheden en andere geïnteresseerden. De spelers had- en er zijn sollicitatiegesprekken geweest. Dit heeft zijn dere innovatieve projecten onder vallen. Dit programma den de opdracht maatschappelijke doelen voor 2030 vruchten afgeworpen: waar in 2018 geen Green Office heeft niet alleen een maatschappelijke lading binnen te halen: economische waarde scheppen, armoede in Leeuwarden was, is er nu een groep met tien enthou­ de provincie Friesland, maar ook voor de internationale bestrijden, vrijetijdsbesteding, bescherming van onze siaste studenten. In Velp is Green Office gegroeid tot partners van dit Interreg-project. De auditoren vonden de natuurlijke leefomgeving en sociale rechtvaardigheid. zeker dertig studenten. In beide Green Offices zijn thema’s zeer passend bij de duurzame ontwikkeling, zoals

Daarbij hadden de spelers - zoals in de gewone wereld studenten van diverse opleidingen actief. CO2-opslag en klimaatadaptatie. - beperkte, maar willekeurig verdeelde middelen: geld, beperkte tijd en ambities, om projecten uit te voeren. De AISHE economische ontwikkeling ging voortreffelijk, maar ging In 2019 hebben wederom veel opleidingen AISHE-certi- wel ten koste van de natuurlijke omgeving en de sociale ficaten behaald. AISHE staat voor ‘Auditing Instrument ontwikkeling, eigenlijk een aftekening van de huidige for Sustainability in Higher Education’ en is hét keurmerk ‘toestand in de wereld’. In de tweede ronde werd hierop voor duurzame opleidingen in het hoger onderwijs. gereflecteerd. De kracht van het ‘SDG’-spel werd overtui- Adviesorganisatie Hobéon audit bij Van Hall Larenstein gend zichtbaar toen de spelers bereid bleken samen te in hoeverre opleidingen voldoen aan duurzaamheids-­ werken aan een betere balans tussen de drie dimensies criteria. Het keurmerk kent vijf ontwikkelingsniveaus. van duurzaamheid; ook bij economische groei werd Vanaf ontwikkelingsniveau drie mag een organisatie grote vooruitgang geboekt in het natuurlijke en sociale het ‘Bijzonder Kenmerk Duurzaam Hoger Onderwijs’ bij 7 domein. de NVAO aanvragen. Beoordeling vindt plaats op basis Forensisch Laboratoriumonderzoek is een nieuwe opleiding, afgesplitst van Biotechnologie die wel drie AISHE-sterren heeft 8 van een zelfevaluatie, een documentanalyse en (audit) Nieuw = deze opleidingen zijn nog niet als eigen opleiding voor de AISHE-beoordeling gegaan. 9 gesprekken met het management, docenten, studenten, Nieuw = International Business is een vernieuwde opleiding 10 IDCM is net gestart en nog te kort bezig om voor AISHE-beoordeling te gaan 11 RDD is een ‘joint degree’ met hogescholen Rotterdam en Zeeland

10 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 11 Van Hall Larenstein in 2019 Van Hall Larenstein in 2019

Vooruitblik 2020 Financieel Mogelijke gevolgen Covid-19 Wij zullen het beleid en het advies van de diverse nati- De uitbraak van Covid-19 heeft zich in 2020 razendsnel onale instanties blijven volgen en zullen tegelijkertijd Organisatorisch Begrote resultaat ontwikkeld. Maatregelen die door diverse overheden zijn ons uiterste best doen om onze activiteiten zo goed en Het nieuwe college van bestuur heeft de ambitie voor De begroting van 2020 sluit met een resultaat van € 0,3 genomen om het virus in te perken hebben negatieve veilig mogelijk voort te zetten zonder daarbij de gezond- Van Hall Larenstein aangescherpt. Onze ambitie is con- mln., een rendement van 0,5%. gevolgen gehad voor de economische activiteit. Wij heid van onze medewerkers en studenten in gevaar te tinuïteit van Van Hall Larenstein. De hogeschool staat hebben een aantal maatregelen genomen om de effec- brengen. hoog in (inter)nationale rankings van de ‘Universities Investeringsbeleid ten van het Covid-19-virus te bewaken en te voorkomen, of Apllied Sciences’. De kwaliteit op zowel de expertise De begrote investeringen over 2020 bedragen € 1,5 mln. zoals veiligheids- en gezondheidsmaatregelen voor onze De financiële impact van COVID-19 is derhalve voor de terreinen van de hogeschool (opleidingen en onderzoek) Dit betreffen investeringen in inventaris en ICT voor medewerkers (zoals beperking van sociale contacten en totale baten, het resultaat en de liquiditeit op de korte als de kwaliteit van de organisatie is in de ogen van € 1,0 mln. en groot onderhoud voor € 0,5 mln. Dit betref- vanuit huis werken) en het zeker stellen van het onder- termijn zeer beperkt, daar de financieringsstromen zijn studenten, alumni en werkveld van een zeer hoog niveau. fen zowel uitbreidings- als vervangingsinvesteringen. wijsproces. gegarandeerd. Met de hiervoor genoemde (en eventuele Personeel is trots op het feit dat ze bij Van Hall Larenstein Conform de missie van de hogeschool maken de duur- andere) mogelijke financiële effecten als gevolg van werken. Alumni zijn trots op het feit gestudeerd te hebben zame en groene investeringen een belangrijk deel uit van Het onderwijs wordt sinds 12 maart 2020 online aange- COVID-19 is in de voorliggende meerjarenbegroting op onze hogeschool en blijven ook na hun studie betrokken de gerealiseerde investeringen in 2020. boden. Reguliere toetsen, die normaal op locatie worden geen rekening gehouden. bij Van Hall Larenstein. Het jaar 2020 staat dan ook in aangeboden, worden waar mogelijk aangepast zodat ook het teken van de doorontwikkeling van de organisatie en Liquiditeit deze online kunnen worden afgenomen. Het uitgangs- verdere kwaliteitsverbetering. Op meerdere fronten zullen De verwachting is dat de current ratio per 31-12-2020 punt is om waar mogelijk de kans op studievertraging te aanscherpingen plaatsvinden, zoals onder meer bij: uitkomt 0,75, een stijging van 0,07 ten opzichte van verkleinen. Bij stages en afstudeeropdrachten die door 31-12-2019. Dit is ruim boven de norm van 0,50 waarbij Covid-19 niet door kunnen gaan, wordt gezocht naar • Portfoliomanagement sprake is van een gezonde financiële positie. vervangende of aanvullende opdrachten als het niet We stellen ons een evenwichtig portfolio voor, in Het begrote saldo liquide middelen per 31-12-2020 mogelijk is om de stage of afstudeeropdracht vanuit huis Leeuwarden en Velp, met ad’s, bachelors en masters en bedraagt € 5,1 mln., ten opzichte van het saldo per verder af te maken. bieden onze studenten doorstroommogelijkheden naar 31-12-2019 van € 7,2 mln., een afname van € 2,1 mln. Deze onze eigen masters aan. afname wordt met name veroorzaakt door de verwach- Het crisisteam Covid-19 heeft een werkgroep ingesteld • International Affairs ting dat de vooruitontvangen onderzoeksgelden van voor het inventariseren en uitwerken van ‘het studeren De ‘student journey’ van internationale studenten wordt subsidieverstrekkers zullen afnemen als gevolg de en werken in de 1.5 meter school’. Uiteindelijk gaat dat gevolgd, gemonitord en georganiseerd vanuit een nieuw afname van het aantal penvoedersprojecten. Het saldo leiden tot een protocol voor opening van onze locaties. organisatieonderdeel, ‘International Affairs’. liquide middelen betreft vrij beschikbare liquide mid- Hierin is onder meer aandacht voor openstelling tij- • Onderwijskwaliteit delen van de ABN-AMRO Bank. Daarnaast is er een dens ochtenden, middagen, avonden en zaterdagen, de Versterking van opleidingsteams met ondersteuning rekening-courantkredietfaciliteit bij ABN-AMRO Bank schoonmaak, de werk- en studieplekken en looproutes. vanuit de centrale diensten met onderwijskundigen beschikbaar van € 1,0 mln., waarvan de verwachting is Een tweede werkgroep buigt zich over de organisatie van met didactische en toetsexpertise gaat leiden tot dat deze faciliteit niet zal worden aangewend. ‘online’ onderwijs en ‘online’ toetsen. verdere kwaliteitsverbetering en verhoging van student­t evredenheid.­ Solvabiliteit • Studierendement De begrote solvabiliteitsratio per 31 december 2020 Aanscherping van onze visie en strategie op studie­ bedraagt 37,2%, een toename van 2,9% ten opzichte van rendement gaat leiden tot verdere vermindering van de gerealiseerde ratio per 31 december 2019 van 34,3%. de uitval en verantwoorde studeerbaarheid en doceer- De begrote solvabiliteit van 37,2% ligt ruim hoger dan baarheid van onze studieprogramma’s. het normpercentage van 31% dat Van Hall Larenstein als • Sturingskracht op resultaten en gedrag uitgangspunt hanteert. We gaan voor volstrekte transparantie bij besluitvorming en besluitvoorbereiding waarbij het primaire proces een prominente rol heeft en de aanspreekcultuur gericht is op verbeteren en leren. • Gerichte ondersteuning van onderwijs en onderzoek door centrale diensten In samenwerking tussen onderwijsgevend en niet-­ onderwijsgevend personeel wordt in een continu proces beleid ontwikkeld, geïmplementeerd, geëvalu- eerd en verbeterd. De ondersteuning van de onderwijs- teams op het gebied van onderwijs en onderzoek wordt versterkt.

12 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 13 Onderwijs Onderwijs

Gelijke kansen in het onderwijs Studiekeuzecheck (hierna: SKC) In 2019 is gewerkt aan de ontwikkeling van een tweetal Sinds 2014 verplicht Van Hall Larenstein alle aspirant-­ Onderwijs doorstroomkeuzedelen. Het doorstroomkeuzedeel Groen studenten met een Nederlandse vooropleiding, die zich is, in samenwerking met het Nordwin College, in novem- hebben aangemeld voor een voltijd ad of een bachelor- Als groene hogeschool op twee locaties in Nederland en met een grote ber van start gegaan met een twintigtal studenten. Naar opleiding, deel te nemen aan een SKC. De SKC is een verwachting starten in 2020 de eerste ‘Life Science’-stu- digitale check op de match tussen aspirant-student en variatie aan opleidingen is onze bijdrage aan het groene domein groot, zowel denten met hun doorstroomkeuzedeel dat samen met opleiding (motivatie, vaardigheden, verwachtingen en regionaal, landelijk als internationaal. In ons onderwijs staat de implementatie het MBO Life Sciences is ontwikkeld. oriëntatie). Voor aanmeldingen van buitenlandse studen- van het onderwijsconcept en de kwaliteit centraal. ten gebruiken we, net als de meeste HO-instellingen, een De hogeschool heeft zelfstandig het studentfestival digitale vragenlijst, waardoor er geen noodzaak is voor de ‘Taste your future’ ontwikkeld. Dit festival is opgezet voor fysieke aanwezigheid van deze studenten. Profilering Externe ontwikkelingen mbo-studenten en docenten zodat zij meer informatie Van Hall Larenstein biedt opleidingen waarbij studenten in onderwijsland krijgen over wat studeren in het hbo inhoudt. De editie In 2019 hebben ruim 1.600 potentiële studenten de SKC aan de slag gaan met de belangrijke en complexe vraag- die in Leeuwarden in november is gehouden was zeer ingevuld. Met een derde van deze studenten is een aan- stukken van deze tijd. Op die wijze gaan zij een bijdrage Wet omvormen van het associate druk bezocht en krijgt zeker een vervolg. vullend gesprek gevoerd om te bekijken of de student de leveren aan een duurzame wereld. Belangrijke criteria degree-programma tot zelfstandige juiste keuze heeft gemaakt. Uit een korte evaluatie onder voor de strategische keuzes van de hogeschool in de opleiding studenten blijkt dat de SKC als nuttig en informatief is herordening van het opleidingsaanbod en differentiatie De associate degree (hierna: ad) is per 1 januari 2018 een ervaren. in het onderwijs zijn: een duidelijk profiel en aansluiting zelfstandige opleiding, los van de hbo-bachelor. Hiermee bij de nationale en internationale vraag. Bij de ontwikke- heeft het hoger onderwijs er een zelfstandig opleidings­ ling van het onderwijsaanbod is het profiel van Van Hall niveau bij, waardoor er voor studenten nog meer te “Om de studie goed te kunnen doorlopen Larenstein leidend. kiezen valt. Begin februari 2019 heeft de Algemene besteden wij nadrukkelijk aandacht aan Vergadering van de Vereniging Hogescholen de ‘Niveau de aansluiting met het voortgezet onder- Gebaseerd op deze uitgangspunten heeft Van Hall 5-beschrijving’ vastgesteld. Deze beschrijving dient als wijs (VO) en middelbaar beroepsonderwijs . Larenstein een onderwijsconcept ontwikkeld. Dit con- basis voor de verdere ontwikkeling van ad’s. Wij hanteren cept biedt een kader voor de uitvoering en de organisatie bij de doorontwikkeling van onze ad’s de vastgestelde Wij willen studenten hierbij beter onder- van het onderwijs bij Van Hall Larenstein. Het onderwijs­ beschrijving als norm. steunen met gerichte studie­loop­baan­ concept geeft ruimte aan de individuele student voor begeleiding”. het ontwikkelen van zijn talenten en professionele Stimulering hbo-masteropleidingen compe­tenties in een inspirerende omgeving. Dit komt De hogescholen die beroepsgerichte masters aanbieden tot uitdrukking in de volgende vijf punten, die kenmer- hebben zich binnen de Vereniging Hogescholen verenigd kend zijn voor alle opleidingen van Van Hall Larenstein: in het ‘Landelijk Platform Professionele Masters’. Wij nemen actief deel aan dit overleg. De Vereniging Hoge- • echte wereld centraal scholen heeft dit jaar haar strategische agenda ‘Pro- • keuzevrijheid fessionals voor morgen’ gepresenteerd. In deze agenda • diversiteit krijgen de masteropleidingen volop aandacht. Om het • up-to-date inzet van digitale middelen gelijkwaardige karakter van het hbo in het HO-stelsel te • toegepast onderzoek, internationalisering en duur- benadrukken vindt de Vereniging het noodzakelijk dat zaamheid in de eindcompetenties hogescholen hun masterportfolio kunnen uitbreiden en een derde cyclus krijgen. Deze agenda sluit daarmee De volgende hoofdstukken laten zien welke ontwikkelin- prima aan bij de ambitie van de hogeschool om haar gen in 2019 hebben plaatsgevonden op de thema’s die masterportfolio de komende jaren uit te breiden. voor ons belangrijk zijn vanuit ons profiel. Daarbij volgen wij tevens de externe ontwikkelingen die invloed hebben In 2019 hebben we het marktonderzoek naar onze op ons onderwijs en onderzoek, zodat we hier tijdig op in Engelstalige professionele masters Agricultural Produc- kunnen spelen en rekening mee kunnen houden. tion Chain Management (APCM) en Management of Development (MoD) afgerond. Met dit onderzoek hebben we meer zicht gekregen op de marktpotentie en mate van belangstelling vanuit meerdere stakeholders. Mede op basis van dit onderzoek worden deze twee master- opleidingen opnieuw tegen het licht gehouden en waar nodig anders vormgegeven. Daarnaast onderzoeken we ook het ontwikkelen van doorstroommasters.

14 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 15 Onderwijs Onderwijs

Van de vijftien bacheloropleidingen worden de vol- Accreditaties Het onderwijsaanbod gende vier opleidingen zowel in Leeuwarden als in Velp In 2019 zijn 2 bacheloropleidingen, drie ad’s en twee Van Hall Larenstein beschikt over een breed aanbod van opleidingen in het groene domein. Per ultimo 2019 kent aangeboden: Bedrijfskunde en Agribusiness, Dier- en masteropleidingen bezocht in het kader van de Van Hall Larenstein vijftien verschillende bacheloropleidingen, vijf professionele masteropleidingen en zeven Veehouderij, Management van de Leefomgeving en heraccreditatie-beoordeling.­ associate degrees (zie tabel 3). Voedingsmiddelentechnologie.­ De bacheloropleiding International Development Veranderingen in onderwijsaanbod Management en de twee post-initiële masteropleidingen Locatie Leeuwarden Locatie Velp Per september 2019 is de instroom gestopt van de Management of Development (MOD) en Agricultural Naam opleiding Vorm ISAT Naam opleiding Vorm ISAT volgende opleidingen, waarbij de zittende studenten Production Chain Management (APCM) hebben in hun opleiding nog wel kunnen afmaken (en daarom nog januari een positief oordeel van het gecombineerde extra Associate degree Associate degree opgenomen in tabel 3): uitgebreide panel ontvangen. Bij deze Engelstalige oplei- 12 Duurzaam Bodembeheer deeltijd 80070 Land- en Watermanagement deeltijd 80128 dingen is veel waardering voor het personeel; enthousi- Duurzame Watertechnologie12 deeltijd 80069 voltijd 80128 • Ad Duurzaam Bodembeheer (isat 80070) aste docenten, brede ervaring, hoogopgeleid, didactisch Melkveehouderij voltijd 80044 Tuin- en Landschapsinrichting deeltijd 80068 • Ad Duurzame Watertechnologie (isat 80069) goed en veel ervaringsuitwisseling onderling. Ook de voltijd 80068 Omgevingskunde deeltijd 80023 • Master Project & Process Management in the Domain faciliteiten krijgen waardering inclusief de mediatheek Voedingsmiddelentechnologie deeltijd 80141 of Land and Water (isat 70056) en de ict-voorzieningen, zoals de video-opnamestudio. Voedingsmiddelentechnologie deeltijd 80141 Bachelor De masteropleidingen krijgen bovendien complimenten Bachelor De opleiding International Business (IB isat 30029) is de voor het gedegen en goed georganiseerde programma Bedrijfskunde en Agribusiness voltijd 34866 Bedrijfskunde en Agribusiness voltijd 34866 conversie van de opleiding International Business and dat door de praktijkgerichtheid wezenlijke impact ople- (Agribusiness and Business Biotechnologie (samen met voltijd 34331 Management Studies (IBMS, isat 34936) na herschikking vert voor de buitenlandse studenten. De diversiteit van Administration) NHL-Stenden) van het totale aanbod in het economisch domein. IBMS de studentenpopulatie wordt daarbij effectief ingezet in Bos- en Natuurbeheer deeltijd 34221 Dier- en Veehouderij voltijd 34869 werd in gezamenlijkheid met NHL-Stenden aangeboden. het onderwijs. voltijd 34221 De zittende studenten, allen met een eerste inschrij- Diermanagement voltijd 34333 Dier- en Veehouderij voltijd 34869 ving bij NHL-Stenden, kunnen hun opleiding nog als Forensisch Laboratoriumonderzoek voltijd 39305 (Animal Husbandry) IBMS-student afmaken. De eerste lichting IB-studenten International Business voltijd 30029 International Development voltijd 34203 is in 2019 begonnen. Kust en Zeemanagement voltijd 39204 Management Management van de Leefomgeving voltijd 34859 Land- en Watermanagement deeltijd 34226 De naam van de ad Integrale Handhaving Omgevings- recht (isat 80023) is, na het positief besluit daarover van Milieukunde deeltijd 34284 voltijd 34226 de NVAO, per 1 november 2019 gewijzigd naar ad Omge- voltijd 34284 Management van de Leefomgeving voltijd 34859 vingskunde. Met deze naamgeving sluit de ad beter Tuinbouw en Akkerbouw voltijd 34868 Tuin- en Landschapsinrichting deeltijd 34220 aan bij de kenmerken van de nieuwe omgevingswet. Voedingsmiddelentechnologie voltijd 34856 voltijd 34220 De nieuwe joint degree masteropleiding River Delta Master Voedingsmiddelentechnologie voltijd 34856 Development (isat 49504) is feitelijk per 1 september (Food Technology) Innovative Dairy Chain voltijd 49290 2019 met nieuwe instroom begonnen. In deze gezamen- Management deeltijd 49290 Master lijke opleiding met HZ University of Applied Sciences River Delta Development voltijd 49504 en Hogeschool Rotterdam, starten de studenten in het De beide masteropleidingen zijn tegelijkertijd ook beoor- (samen met HZ University of eerste halfjaar in Zeeland en komen het tweede halfjaar deeld volgens de normen van de IAC/EADI (International Tabel 3 Opleidingsaanbod ultimo 2019 Applied Sciences en Hogeschool naar Velp. Accreditation Council for Global Development Studies Rotterdam) and Research). Beide opleidingen hebben deze accre- Per 1 september 2019 is, na een positieve macrodoel- ditatie behaald vanwege de “overall excellent quality Post-initiële master matigheidstoets (2018) en de Toets Nieuwe Opleiding and unique features” van deze ‘’distinctive and dynamic Agricultural Production Chain voltijd 70058 (2019), de nieuwe bacheloropleiding Forensisch Labora- programmes’’ passend bij de kenmerken van ontwik- Management toriumonderzoek (isat 39305) in Leeuwarden gestart als kelingsstudies. Voor MOD is deze accreditatie de volle Management of Development voltijd 70057 verzelfstandiging van de gelijknamige major van Biotech- periode van vijf jaar geldig; voor APCM geldt de accredi- Project- en Procesmanagement in voltijd 70056 nologie. tatie twee jaar met de mogelijkheid voor verlenging mits the Domain of Land and Water12 het brede ontwikkelingsperspectief beter is aangetoond Voor een nieuwe ad Diermanagement in Velp is de met meer aandacht voor multi- en interdisciplinariteit. macrodoelmatigheidstoets behaald en wordt in 2020 Deze erkenning op het gebied van ontwikkelingsstudies de aanvraag voor Toets Nieuwe Opleiding ingediend. De is alleen mogelijk voor masteropleidingen. Onze twee feitelijke instroom start vanaf 1 september 2021. masteropleidingen zijn de eerste beroepsgerichte (hbo-) masters met deze erkenning. 12 Instroom gestopt

16 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 17 Onderwijs Onderwijs

De bacheloropleiding Milieukunde en de hiermee ver- Voor de heraccreditatie van de opleiding International De regierolhouders Kwaliteit spelen een belangrijke Keuzegids Bachelors wante ad’s zijn in februari bezocht. Het panel heeft zowel Business (IB) zijn vrijwel alle voorbereidingen in 2019 rol bij de kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Zij De Keuzegids Bachelors baseert zich met name, net als de bacheloropleiding als de ad Integrale Handhaving gedaan. Het bezoek vindt op 6 februari 2020 plaats. analyseren de externe kwaliteitsmetingen van de betref- vorig jaar, op de NSE-score van 2018. Daarnaast belicht Omgevingsrecht (ad IHO) als voldoende beoordeeld met fende opleiding, bespreken dit in de teams en maken de Keuzegids ieder jaar een specifiek thema; in 2019 een herstelopdracht op standaard 10, toetsing. De facili- De accreditaties, volgens het uitgebreide NVAO-kader, het bespreekbaar met studenten. Tevens stimuleren ze het thema ‘haalbaarheid’. De Keuzegids heeft hiervoor teiten zijn met een goed beoordeeld. In verband met dit zijn allemaal uitgevoerd door de accreditatieorganisatie de kwaliteitscultuur, de bereidheid van mensen om te ingezoomd op een aantal specifieke NSE-vragen die te oordeel is een herstelplan op toetsing ingeleverd, waar- NQA, waarmee na het aanbestedingstraject in 2017 een bedenken wat zij als individu kunnen bijdragen aan de maken hebben met studiedruk. Ook is gebruik gemaakt door de NVAO voor beide opleidingen tot een positief raamovereenkomst is afgesloten voor de accreditaties kwaliteitsverbetering van Van Hall Larenstein. van de studiesuccescijfers en de openbare gegevens van oordeel onder voorwaarden heeft kunnen besluiten. Voor tot en met 2019. NVAO. de ad IHO is, mede op advies van het panel, goedkeuring Tevredenheid nationale studenten op de naamswijziging ontvangen. De aandachtspunten die gesignaleerd zijn op standaard De Nationale Studenten Enquête (hierna: NSE) is een De punten in de keuzegids zijn relatieve scores en 10 gaan met name over: landelijk onderzoek wat bedoeld is om de tevredenheid worden gegeven ten opzichte van andere hogescholen. De ad Duurzaam bodembeheer en ad Duurzame water- • de vertaling van het op zich heldere toetsbeleid van van studenten over de hogeschool en de opleiding te Daardoor kan het zo zijn dat je met dezelfde NSE-score technologie zijn vooral in verband met onvoldoende de hogeschool naar het toetsplan van de opleiding, meten. De belangrijkste toepassingen van de NSE-resul- toch een andere plek in deze benchmark krijgt. Het instroom niet meer voor heraccreditatie aangemeld. bijvoorbeeld wat betreft de diversiteit van toetsvormen, taten zijn het voorlichten van middelbare scholieren over specifieke thema van 2019 in combinatie met verande- het aantal toetsen, de kwaliteitsborging en in een enkel de kwaliteit van de verschillende opleidingen en kwali- ring in studiesuccescijfers bij andere hogescholen heeft Voor de opleiding Biotechnologie is de heraccreditatie geval de validiteit, teitsverbetering van het onderwijs. ervoor gezorgd dat een lichte daling zichtbaar is in de aangevraagd en is een positief besluit van de NVAO • de navolgbaarheid van de beoordelingen in brede zin, Keuzegids. Van Hall Larenstein staat dit jaar op de een ontvangen. • de rol van de examencommissie die meer proactief zou Van de NSE 2019 zijn geen resultaten voor de bekostigde na laatste plaats van de middelgrote hogescholen in kunnen opereren. hbo-bachelor opleidingen en daarmee ook niet van deze benchmark. Een aantal opleidingen scoort goed Voor alle genoemde opleidingen is bij de accreditatie- Van Hall Larenstein. Op 26 maart heeft de Vereniging in de Keuzegids: Bedrijfskunde en Agribusiness in Velp aanvraag ook het bijzonder kenmerk duurzaamheid Wij zijn daarom gestart met het nemen van de volgende Hogescholen namelijk besloten niet mee te werken en Management van de Leefomgeving in Leeuwarden aangevraagd. Deze is toegekend op grond van de aparte maatregelen: aan de NSE van 2019, vanwege een hoeveelheid aan scoren boven de 70 (van de 100) punten. beoordeling volgens het AISHE-kader door beoordelings- • extra onderwijskundige ondersteuning, met name om fouten tijdens de afnameperiode. Ook na de uitgestelde organisatie Hobéon, met een oordeel op minstens drie het toetsplan en daarmee de toetsen in relatie tot het startdatum bleek de NSE-organisatie nog niet klaar voor Keuzegids Masters sterren-niveau (van de vijf). Kust- en Zeemanagement opleidingsprofiel, consistentie in het curriculum en een de AVG-wetgeving. En tijdens de afnameperiode konden De masteropleidingen Management of Development en Milieukunde hebben heeft zelfs het vier-sterren onderbouwde diversiteit aan toetsvormen te verbete- veel studenten, waaronder ook de studenten van Van (MoD) en Agricultural Production Chain Management AISHE-oordeel gekregen. ren, Hall Larenstein, hun studie niet terugvinden in het keuze- (APCM) scoren beide hoog in de Keuzegids Masters • herziening van beoordelingsformulieren en verbreding menu van de NSE. 2019. Beide opleidingen verkrijgen het speciale kwali- De nieuwe opleiding Forensisch Laboratoriumonderzoek van het systeem van intervisie en kalibratie bij beoorde- teitszegel ‘topopleiding’: MoD krijgt 86 (van de 100) pun- heeft met goed gevolg (positief onder voorwaarden) lingen, onderwijskundig ondersteund, ten en APCM 76 (van de 100) punten. Het commentaar de Toets Nieuwe Opleiding doorlopen en het CROHO-­ • beter faciliteren van de examencommissies en toets- is lovend: er word gesproken over tevreden studenten, nummer aangevraagd (isat 39305). Doordat deze commissies, gezamenlijk ontwikkelen van een werk- keurige faciliteiten en digitale leeromgeving, de lessen opleiding feitelijk een verzelfstandiging is van de major wijze toetscommissies en verdere ontwikkeling van zijn interessant en de toetsing sluit hier goed aan op de Forensic Sciences van de opleiding Biotechnologie, borgingsagenda examencommissies. lesstof. gericht op milieu, voedsel, mens, plant en dier, kon ook standaard 11 (gerealiseerde eindkwalificaties) beoordeeld Deze maatregelen zijn en worden geleidelijk genomen worden. De formele tussentoets na drie jaar op stan- bij alle opleidingen, te beginnen bij die opleidingen waar daarden 10 en 11 is daardoor niet nodig. Helaas bleken accreditaties en verbeteracties actueel zijn. er nog wel onvolkomenheden op kwaliteitsborging door het werkveld en navolgbaarheid en herleidbaarheid bij toetsing, zodat er op deze onderwerpen voorwaarden zijn Kwaliteit geformuleerd, waar medio 2021 aan voldaan moet zijn. Van Hall Larenstein streeft naar onderwijs en onderzoek van goede kwaliteit. Iedereen die werkzaam is bij de Er waren in 2019 wel twee uitgaves van de Keuzegids: de Voor de masteropleiding Innovative Dairy Chain Manage- hogeschool draagt bij aan het realiseren hiervan. Deze Keuzegids Masters en de Keuzegids Bachelors. ment was een tussentijdse toets op standaarden 10 en kwaliteit leidt ertoe dat Van Hall Larenstein hoogwaar- 11 nodig na de Toets Nieuwe Opleiding in 2017 (volgens dige, ambitieuze en innovatieve professionals kan oplei- het uitgebreide kader voor instellingen zonder instel- den die bijdragen aan een duurzame wereld. De masters Project & Process Management (PPM) en lingstoets kwaliteitszorg). Het oordeel heeft geleid tot Innovative Dairy Chain Management (IDCM) zijn niet een herstelopdracht voor standaard 10. Dit oordeel is, meegenomen in de Keuzegids Masters 2019, omdat inclusief een herstelplan, eind december bij de NVAO hiervoor onvoldoende respons was bij de NSE in 2018 en ingediend. de Keuzegids met name gebruik maakt van de NSE bij de totstandkoming van de lijst.

18 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 19 Onderwijs Onderwijs

Tevredenheid alumni De respons van Van Hall Larenstein is niet vanuit alle In het instellingsplan 2018-2021 is de ambitie gesteld dat in 2021 het rendement op 70% ligt en de uitval op 25%. Voor De tevredenheid van alumni over hun studie bij Van Hall opleidingen even goed, omdat dit jaar vanwege privacy­ de bachelor opleidingen, die het grootste aandeel hierin hebben, zien de cijfers er als volgt uit: Larenstein wordt gemeten met behulp van de landelijke wetgeving minder contactgegevens zijn gebruikt bij het (DUO-cijfers in de eerste drie kolommen en eigen cijfers in de laatste kolom) HBO-monitor. In 2018 heeft van Van Hall Larenstein de benaderen van de alumni. De algehele respons was 36%. resultaten ontvangen van de enquête die is afgenomen In 2017 was dit 45,5%. De respons was wel hoger dan de Cohort Cohort Cohort Cohort Cohort Cohort Cohort Cohort onder alumni die in 2016-2017 zijn afgestudeerd. Deze landelijke respons (34%). Vanaf dit jaar worden de e-mail- 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 alumni geven aan dat de aansluiting van hun oplei- adressen bij afstuderen geïnventariseerd, waardoor meer 60% 59% 59% 58% 31% 27% 28% 28% ding op hun functie is verbeterd (75% ten opzichte van actuele e-mailadressen gebruikt gaan worden bij de 70% vorig jaar). Ook zien afgestudeerden van Van Hall HBO-monitor. Larenstein iets meer carrièremogelijkheden. Helaas is de Tabel 4a Trend rendement bachelor opleidingen Tabel 4b Trend uitval bachelor opleidingen werkloosheid wel gestegen. In totaal is van de achttien Studiesucces onderwerpen de tevredenheid over vijf onderwerpen Voorgaande jaren werd gebruik gemaakt van de DUO-­ Uit deze cijfers concluderen wij dat er weinig beweging zit in de rendementcijfers, en dat de uitval licht is verbeterd. gestegen, over negen onderwerpen gedaald en is de cijfers om de verschillende jaren onderling goed te Omdat de cijfers voor rendement voor cohort 2014 en uitval (cohort 2018) anders zijn berekend, is het niet mogelijk om tevredenheid over twee onderwerpen gelijk gebleven. kunnen vergelijken. DUO is gestopt met het beschikbaar een conclusie te trekken over de ontwikkelingen in de cijfers. Wat we wel concluderen is dat op grond van de laatste stellen van deze cijfers. Dit jaar hebben we een nieuwe, cijfers de de ambities uit het instellingsplan 2018-2021 niet gehaald worden. We zullen de oorzaken daarvan nader De doelstelling uit het instellingsplan “75% van de onder- eigen berekeningsmethodiek gebruikt waardoor ver- moeten analyseren maar ons ook oriënteren op de betekenis van de geringe beweging in de cijfers voor de ambities in vraagde alumni in de HBO-monitor is eind 2021 (zeer) gelijking met cijfers uit voorgaande jaren nu niet goed de toekomst. Dit maakt onderdeel uit van de plannen voor de studievoorschotmiddelen waarin we ook zullen inzetten tevreden over de studie” is nog niet gehaald. In 2018 gaf mogelijk is. De definities zijn daarbij niet veranderd, op het thema studiesucces waaronder rendement en uitval. 69% van de respondenten aan tevreden te zijn over de maar de berekeningsmethodiek wel. De verschillen in de studie. In 2017 was deze algemene tevredenheidsscore berekening van DUO en de eigen methodiek staan bij de 71%. Dit betekent een daling van 2% ten opzichte van onderstaande aspecten uitgelegd. Docentkwaliteit 2017 en een daling van 4% ten opzichte van de tevreden- Van Hall Larenstein blijft inzetten op het professionalise- • BKE en SKE heidsscore van 2016 waar deze score 73% was. ren van docenten. Er worden hoge eisen gesteld aan de Alle docenten die toetsen aanbieden en/of afnemen, lid competenties waar docenten over moeten beschikken zijn van een toetsingscommissie of een examencom- willen ze les mogen geven op de hogeschool. De docent- missie moeten een BKE hebben. Voor nieuwe docenten Cohort Rendement Uitval Switch kwaliteit wordt bepaald door het opleidingsniveau én is de BKE opgenomen in de integrale BDB-training. Voor door de didactische vaardigheden en praktijkervaring. zittende docenten blijft een training BKE de mogelijk- Bachelor Ad Bachelor Ad heid om zich te bekwamen in de nieuwe eisen op dit vt dt vt dt vt dt vt dt • Het opleidingsniveau gebied. Voorzitters en secretarissen van de examen- Cohort 2014 58% 67% 83% 33% In principe moeten alle docenten hun master hebben commissies moeten beschikken over een SKE-certifi- Cohort 2018 28% 30% 0% 0% 3,8% behaald. Veel docenten beschikken over een master caat. In 2019 zijn vijf BKE-trainingen aangeboden. Aan vanuit hun vakgebied. Docenten die dat niet hebben deze trainingen hebben 44 collega’s meegedaan. Na de kunnen een master behalen en worden daarbij onder- training volgt het certificeringstraject, dat bestaat uit Tabel 4 Studiesucces (vt = voltijd, dt = deeltijd) steund. Het percentage docenten bij de hogeschool het opstellen van een portfolio dat wordt beoordeeld. met minimaal een masterdiploma is momenteel relatief Bij positieve beoordeling krijgt men het BKE certificaat. hoog; 82% heeft een mastergraad of PhD. Uiteindelijk hebben 57 docenten in 2019 hun BKE-cer- Opmerking bij tabel • Basiskwalificatie didactische bekwaamheid tificaat gehaald. In totaal hebben 199 docenten (72,5% Rendement: van de studenten die zich ingeschreven hebben voor het tweede jaar, het percentage dat binnen vijf jaar (hierna: BDB) van alle docenten) de BKE-training gevolgd, daarvan een diploma heeft (nominaal + 1 jaar) cohort 2014. Dit cijfer betrof tot en met vorig jaar alleen de voltijd bachelor­ Om les te mogen geven moet iedere docent beschikken hebben 130 docenten (54%) ook het certificaat behaald. opleidingen, maar betreft nu de bacheloropleidingen en ad-opleidingen, zowel voltijd als deeltijd en niet de master­ over de volgende basiskwalificaties: doceren, begelei- In 2019 hebben drie docenten aan de SKE- training opleidingen. De meeste masteropleidingen van Van Hall Larenstein zijn namelijk eenjarige opleidingen. den van studenten, ontwerpen van onderwijs, toetsen deelgenomen. en professioneel docentschap. Docenten die al langer Uitval: dit betreft het percentage dat in het eerste jaar of na direct na afloop van het eerste jaar stopt met de opleiding in dienst zijn, zijn veelal didactisch bekwaam, maar vol- Het aantal docenten dat BKE, SKE en Didactiek succes- binnen Van Hall Larenstein. Dit cijfer betrof tot en met vorig jaar alleen de voltijd bachelor opleidingen, maar betreft nu doen nog niet aan de nieuwe eisen op het gebied van vol heeft afgerond: de bacheloropleidingen en ad-opleidingen, zowel voltijd als deeltijd en niet de masteropleidingen. De meeste master- toetsen (basis kwalificatie examinering, hierna: BKE). • BKE-certificaat: totaal 141 medewerkers, waarvan 57 opleidingen bij Van Hall Larenstein zijn namelijk eenjarige opleidingen. In 2019 is gestart met het aanbieden van een integrale medewerkers in 2019 behaald cursus BDB waarin ook BKE als module is opgenomen. • SKE-certificaat: totaal 6 medewerkers, waarvan 2 mede- Switch (hogeschool breed): dit betreft het percentage dat in het eerste jaar of na direct na afloop van het eerste jaar Aan de laatste opleiding didactiek (zonder BKE) hebben werkers in 2019 behaald switcht van opleiding binnen Van Hall Larenstein. Dit cijfer betrof tot en met vorig jaar alleen de voltijd bachelor­ tien deelnemers meegedaan. In 2019 zijn acht deelne- • Didactiek: totaal 251 medewerkers, waarvan 7 mede­ opleidingen, maar betreft nu de bacheloropleidingen en ad-opleidingen, zowel voltijd als deeltijd. mers (ook van eerdere trainingen) geslaagd voor het werkers in 2019 behaald eindgesprek. De eerste integrale opleiding BDB is half december gestart met dertien deelnemers.

20 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 21 Onderwijs Onderwijs

Onze aandachtspunten Internationalisering Nationaliteit De kern van onze aandachtspunten is samen te vatten in Van Hall Larenstein leidt nationale en internationale internationale klantgerichtheid, kwaliteitsbesef en onderwijskwaliteit. studenten op. Alle studenten van Van Hall Larenstein studenten Leeuwarden Leeuwarden Leeuwarden Velp Velp Totaal Het nieuwe college van bestuur heeft in haar verken- worden voorbereid op een beroepspraktijk in een Associate Bachelor Master Bachelor Master Internationale nende notitie al een aantal specifieke uitgangspunten multiculturele, internationale context en verwerven de degree studenten gedefinieerd met betrekking tot kwaliteit. Deze uitgangs- internationale competentie. Internationale studenten Europa13 137 140 277 punten worden in het nieuwe instellingsplan 2020 -2024 hadden in 2019 de keuze uit vier volledig Engelstalige komende jaar nader uitgewerkt. bachelor programma’s, vier Engelstalige Professional Afrika 1 2 30 33 masterprogramma’s (bestaande uit zeven varianten) Azië 3 2 68 4 77 en vier Engelstalige korte cursussen. In 2019 is gestart Noord- en 1 7 8 Examencommissie met de master River Delta Development samen met HZ Zuid-Amerika Bij de hogeschool zijn vijf opleidingsoverstijgende- exa University of Applied Sciences en Hogeschool Rotterdam. Oceanië mencommissies actief. Elke examencommissie wordt Onbekend 1 1 ondersteund door een ambtelijk secretaris. Een extern We laten onze studenten wennen aan de internationale lid maakt deel uit van de examencommissie. De externe context van het werkveld door meer internationale stu- Totaal 1 141 3 217 34 396 leden ondersteunen de examencommissies vooral denten te werven voor de reguliere opleidingen. Om deze onderwijskundig, bij het borgen van de kwaliteit van doelstellingen te bereiken is een ‘International Relations Tabel 5 Nationaliteiten internationale studenten Van Hall Larenstein toetsing en het eindniveau en het uitvoeren van de Officer’ actief en is een nieuw wervingsplan opgesteld en wettelijke taken. Elke examencommissie heeft, conform uitgevoerd. de eis in de WHW, een jaarverslag geschreven.. Op basis Instroom studenten 2015 2016 2017 2018 2018 van de jaarverslagen heeft het college van bestuur met Totale instroom bachelor 1.059 1.119 1.130 1.157 1.087 de voorzitter en secretaris van de afzonderlijke examen- Instroom internationale studenten bachelor 123 147 122 110 90 “Wij brengen studenten van verschillende commissies over het functioneren van de examencom- Totale instroom ad 52 94 109 112 129 missies en de kwaliteitsontwikkeling gesproken. De nationaliteiten bij elkaar in international Instroom internationale studenten ad 1 1 0 1 0 voorzitters en secretarissen van de examencommissies classrooms” voeren samen vier keer per studiejaar een Breed Overleg Totale instroom master 59 49 62 52 36 Examencommissies, een overleg met ook de ambte- Instroom internationale studenten master 59 49 60 47 36 lijk secretarissen, beleidsmedewerkers en het college van bestuur. In 2019 zijn o.a. de volgende onderwerpen Internationale studenten Tabel 6 Instroom van internationale studenten per opleidingstype besproken: procedure studieadvies, aanwijzen exami- In 2019 zijn 126 internationale studenten gestart met natoren, procedure benoemen externe leden, OER-en hun bachelor, ad of master bij Van Hall Larenstein. Uit en minoren. De voorzitters van de examencommissies 634 aanmeldingen zijn 31 studenten geselecteerd door 2015 2016 2017 2018 2019 overleggen daarnaast twee keer per studiejaar met EP-Nuffic voor een beurs voor een masteropleiding bij Chinese studenten 34 26 20 21 14 de studentendecanen. Een terugkomend thema is de Van Hall Larenstein. Duitse studenten 190 216 223 208 195 afstemming en samenwerking bij de procedure van het Indiase studenten 37 41 48 58 37 studieadvies. Spaanse studenten 1 2 2 2 5 Ethiopische studenten 15 12 13 4 0 Indonesische studenten 7 5 5 6 7 Roemeense studenten 2 3 3 6 5

Tabel 7 Totaal aantal internationale studenten naar speerpuntlanden

Beurzenprogramma’s Om internationalisering en inkomende en uitgaande mobiliteit te stimuleren neemt Van Hall Larenstein deel aan verschillende beurzenprogramma’s. Om deze beurzenprogramma’s te promoten zijn er ‘WilWegDagen’ georganiseerd en presentaties gegeven tijdens ‘Carrièredagen’. In het najaar van 2019, als onderdeel van de International Week, is een ‘International Afternoon’ georganiseerd waar onze internationale studenten hun land en cultuur presenteerden en waar voorlichting werd gegeven over studie en stage in het buitenland.

13 Exclusief studenten met een Nederlandse nationaliteit

22 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 23 Onderwijs Onderwijs

Beurzen programma Resultaat 2018-2019 Netherlands Fellowship Programme (NFP) 32 OKP-bursalen begonnen bij Van Hall Larenstein in Velp. Erasmus Plus De Ka103 inkomende mobiliteit is vrijwel gelijk gebleven in vergelijking met vorig jaar: in totaal 30 inkomende studenten t.o.v. 31 vorig jaar. Een oorzaak voor deze relatief lage aantallen ligt mogelijkerwijs in het ondui- delijke Erasmus aanbod n.a.v. de minorendiscussie bij de hogeschool. De uitgaande mobiliteit is in 2018-2019 iets gedaald van 113 uitgaande studenten naar 95 studenten. Van dit aantal zijn 49 studenten stage gaan doen met een Erasmusbeurs en zijn 46 studenten van Van Hall Laren- stein voor een minor gaan studeren in het buitenland met een Erasmus- beurs. Zweden, Noorwegen en UK zijn hierbij erg in trek. Wat betreft de inkomende studentenmobiliteit komt 18% van de studenten uit één van de speerpuntlanden, met name Spanje en Duitsland. In totaal zijn 24 studenten van de hogeschool voor uitgaande mobiliteit naar speerpunt- landen gegaan, met name voor stage doeleinden.

In 2018-2019 is 15 keer gebruik gemaakt van een vergoeding met Eras- musdocenten of stafmobiliteitsgeld. Dit is nagenoeg hetzelfde aantal ten opzichte van vorig jaar. Dit jaar is ook Ka107 subsidie toegekend voor samenwerking met Universiteiten in Indonesië en Kosovo. Vanuit Indonesië zijn 8 inkomende studenten ontvangen en vanuit Kosovo 4 inkomende studenten. Holland Scholarship 10 inkomende en 8 uitgaande studenten hebben een beurs ontvangen. VSB fonds Eén student heeft vanuit het VSB-fonds een beurs ontvangen om in het buitenland te gaan studeren na afronding van haar studie bij Van Hall Larenstein.

Tabel 8 Resultaat beurzen programma’s

Bij een aantal majors, gericht op een werkveld in de tropen, is een studie- of stageverblijf in het buitenland verplicht. Meestal is dat buiten Europa. In dat geval kan er niet van een Erasmus-beurs gebruik worden gemaakt. Behalve buiten Europa zijn er nog veel stages binnen Europa, waarbij geen Erasmus-beurs wordt aangevraagd. De daadwerkelijke mobiliteit is daarom veel groter dan het aantal Erasmus-beurzen aangeeft.

Vooropleiding studenten Op 1 oktober 2019 hebben zich 1.216 studenten ingeschreven voor het eerste jaar van een bacheloropleiding of ad. Ten opzichte van 2018 is dit fractioneel minder, -/- 4,2%.

Instroom bachelor en ad naar herkomst 2015 2016 2017 2018 2019 Mbo 288 302 392 409 408 Havo 581 571 605 591 568 Vwo 93 65 68 89 85 Buitenlands 32 30 142 131 108 Overig (onbekend) 118 182 32 49 47 Totaal 1.112 1.150 1.239 1.269 1.216

24 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 25 Kwaliteitsafspraken Kwaliteitsafspraken

Het programmamanagement voor de planvorming, De beschikbare middelen op het thema Meer en betere realisatie en monitoring van alle maatregelen voor de begeleiding van studenten zijn door de opleidingen Kwaliteitsafspraken kwaliteitsafspraken is vanaf januari 2020 ingericht. Voor vooral ingezet om meer individuele SLB-gesprekken met de verantwoording van de inzet van de studievoorschot- studenten te kunnen voeren, maar ook om gerichte aan- Met de ‘Wet studievoorschot hoger onderwijs’ is het studiefinancieringsstelsel middelen van 2019 zijn de volgende stappen gezet. Ten dacht en begeleiding te geven aan groepen studenten in het hoger onderwijs hervormd. De middelen die vrijkomen door het ver- eerste zijn, op grond van de bevindingen van de NVAO, met specifieke behoeften. Zowel studenten met studie- de door de opleidingen ingeleverde plannen over 2019 vertraging of studieproblemen, alsook langstudeerders, dwijnen van de basisbeurs worden geïnvesteerd in de kwaliteit van het hoger nader geanalyseerd. Daarbij is geconstateerd dat de jaargroepen, studenten met een functiebeperking, inter- onderwijs en het aan het onderwijs verbonden onderzoek. In dit hoofdstuk voornemens van opleidingen voor de inzet van hun nationale studenten, mbo-doorstromers of studenten die wordt beschreven hoe Van Hall Larenstein de studievoorschotmiddelen in 2019 extra uren voor studieloopbaanbegeleiding veel variatie iets extra’s willen. Daarnaast is ingezet op het ontwikke- vertoonden. En dat deze inzet niet alleen gericht was op len van nieuwe werkwijzen in SLB en op het ontwerp van heeft ingezet en welke doelen daarbij nagestreefd zijn, passend bij de koers meer en betere begeleiding maar ook op activiteiten om nieuw of extra aanbod voor studenten in het kader van van de hogeschool. studiesucces te verbeteren. Ten tweede is een format SLB. Uit gesprekken met studenten blijkt dat studenten ontworpen voor de verantwoording over de activiteiten bij de meeste opleidingen weliswaar tevreden zijn met de en inzet in 2019. In dit format werd opleidingen gevraagd SLB die ze krijgen, maar dat er met name meer maatwerk De inzet van studievoorschotmiddelen verloopt via kwali­ Omdat de toekenning van studievoorschotmiddelen aan te geven welke activiteiten al dan niet waren uitge- en aansluiting bij individuele wensen, ontwikkelbehoeften teit­safspraken, zoals vastgelegd in het sector­akkoord in de jaren vanaf 2020 afhankelijk is van een meerjarig voerd en om deze opnieuw te rangschikken onder twee en -mogelijkheden gewenst is. Hier wordt vanaf 2020 Hoger Onderwijs uit 2018. Voor Van Hall Larenstein is aan plan, is in 2019 gewerkt aan het meerjarige plan voor de doelen: ‘meer maatwerk aanbieden in SLB’ en ‘vergroten verder vorm aan gegeven. studievoorschotmiddelen in totaal bijna 17 miljoen euro kwaliteitsafspraken 2020-2024. Daartoe heeft het college studeerbaarheid van het onderwijs’. Deze twee nieuwe beschikbaar, verdeeld over de jaren 2019 tot en met 2024. van bestuur samengewerkt met de Raad van Toezicht doelen zijn eind 2019 geformuleerd in voorbereiding op Voor het thema Studiesucces zijn middelen ingezet om (hierna: RvT), de MR en de opleidingscommissies (die de planvorming vanaf 2020, na overleg met studenten activiteiten te organiseren en aan te bieden in het kader Plan kwaliteitsafspraken medezeggenschap uitoefenen op opleidingsniveau). Ook en met instemming van de MR. Voor studenten bleek van de verbetering van de aansluiting op beroep en In 2018 is met instemming van de medezeggenschap docenten, studenten uit de studieverenigingen en het het vooral van belang dat de bestaande SLB meer zou werkveld en in het kader van de verbetering van de over- gekozen om de studievoorschotmiddelen te besteden management zijn betrokken in het proces van totstand- aansluiten bij hun individuele behoeften en wensen. De gang van de opleiding naar het beroep. Ook zijn nieuwe aan twee van de zes thema’s zoals deze zijn voorgeschre- koming. Er is gezamenlijk een analyse gemaakt van de formulering van nieuwe doelen is in lijn met de adviezen curriculumonderdelen ontworpen dan wel herontworpen ven in het sectorakkoord: meer en betere begeleiding stand van zaken met betrekking tot de zes thema’s uit van de NVAO om de doelen die we als hogeschool willen en aangeboden om studeerbaarheid te vergroten. Dit van studenten en professionalisering van docenten. De het sectorakkoord en op grond hiervan zijn doelen en verwezenlijken met de inzet van de studievoorschotmid- veelal vanuit gesignaleerde studieproblemen of vanuit de middelen zijn ingezet voor twee typen maatregelen, een voornemens vastgesteld en uitgewerkt. De RvT heeft op delen verder aan te scherpen. constatering dat sommige vakken of curriculumonderde- per thema: een uitbreiding van beschikbare uren voor 12 juni 2019 goedkeuring verleend aan dit plan en de MR len lastig zijn voor studenten. De intentie is om daarmee studieloopbaanbegeleiding (hierna: SLB) voor de oplei- heeft op 1 juli 2019 instemming verleend. Met de vraag aan opleidingen om hun activiteiten de studenttevredenheid te verhogen en studievertraging dingsteams en voor de aanstelling van twee “e-coaches” achter­af te rangschikken onder de nieuwe doelen, is het te verminderen hoewel de resultaten daarvan nog niet ter ondersteuning van docenten voor de ontwikkeling Dit plan is in het najaar van 2019 beoordeeld door de mogelijk om de grote reeks aan activiteiten die opleidin- inzichtelijk zijn. van ‘blended’ onderwijsvormen. Beide maatregelen NVAO. Uit deze beoordeling bleek dat het plan nog niet gen hadden gepland, beter te ordenen en onderscheid passen bij de visie en strategie van de hogeschool, zoals aan de gestelde criteria voldeed. Dit betekent dat vanaf te maken tussen SLB- activiteiten en het vergroten van Met betrekking tot het thema Professionalisering van beschreven in het vigerende instellingsplan. het najaar 2019 gewerkt is aan het aanscherpen van het studeerbaarheid ten behoeve van het bevorderen van docenten zijn e-coaches ingezet die ondersteuning plan kwaliteitsafspraken 2020-2024 op basis van de aan- studiesucces. Hoewel beide activiteiten en thema’s hebben geboden zowel aan individuele docenten als aan Zowel de extra uren voor studieloopbaanbegeleiders, bevelingen van de NVAO. Daartoe is in de laatste periode samenhangen, bleek SLB als maatregel onvoldoende opleidingen bij de invoering van de nieuwe digitale leer- als de inzet van de e-coaches waren dusdanig succesvol van 2019 een nieuwe planning en werkwijze vastgesteld, scherp gedefinieerd en te functioneren als containerbe- omgeving Moodlerooms. Ook hebben de e-coaches cur- dat in 2019 is gekozen voor continuering van de inzet op met als doel om medio december 2020 een nieuw plan grip. Om hierin bewustwording te realiseren met het oog sussen ontwikkeld voor het gebruik van Moodlerooms en deze maatregelen, binnen deze twee thema’s. Deze keuze op te leveren ter beoordeling door de NVAO. op de nieuwe planvorming, maar ook om de vraag van voor digitale didactiek. Daarnaast hebben de e-coaches is tot stand gekomen in overleg en afstemming met de studenten om maatwerk beter te kunnen honoreren, is bijgedragen aan de ontwikkeling van een leerlijn digitale directies en de medezeggenschapsraad. De beschik- ervoor gekozen om deze weg te bewandelen. vaardigheden voor en door studenten en docenten. De bare middelen zijn naar rato van studentenaantallen Voortgang per thema implementatie van Moodlerooms is succesvol afgerond beschikbaar gesteld aan de opleidingen. Alle opleidingen Het budget t.b.v. de kwaliteitsafspraken voor 2019 was Op grond van de verantwoording over activiteiten in 2019 in september 2019. De ondersteuning van de e-coaches hebben vervolgens plannen gemaakt op welke manier € 1.414.735 ,- waarvan € 979.607,- is gerealiseerd. Dit is heeft Van Hall Larenstein op drie thema’s activiteiten ver- wordt door docenten positief gewaardeerd. en waarvoor zij de extra uren vanuit deze middelen willen veroorzaakt doordat bij het opstellen van de begroting richt: meer en betere begeleiding van studenten, studie­ inzetten. Van het beschikbare budget is circa 90% via 2019 nog niet bekend was wat de precieze omvang was succes en professionalisering van docenten. Hierna volgt opleidingsplannen ingezet door de opleidingen. van de studievoorschotmiddelen. Deze is toen inge- per thema een toelichting over 2019. schat op € 1.000.000,-. In de tweede helft van 2019 werd duidelijk dat het budget voor 2019 € 1.414.735,- bedroeg. Dat was te laat om nog effectief uit te kunnen zetten. De niet bestede middelen in 2019 worden de komende jaren besteed.

26 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 27 Kwaliteitsafspraken Kwaliteitsafspraken

Reflectie medezeggenschap Hierdoor is het niet bij alle opleidingen even inzichtelijk In het studiejaar 2018-2019 heeft de MR een voorstel waaraan de gelden zijn besteed en wat de resultaten van van het college van bestuur ontvangen met betrekking de besteding zijn. Voor wat betreft de betrokkenheid van tot de besteding van de studievoorschotmiddelen. Dit studenten constateert de MR dat acties zijn ondernomen voorstel betreft het proces om te komen tot een besluit om deze doelgroep te betrekken. Doordat de commu- over de inzet van de middelen. Het voorstel gaat over de nicatie naar deze doelgroep te wensen overliet was de besteding van één miljoen kwaliteitsgelden voor verbete- opkomst en daardoor participatie van studenten laag. Al ring van het onderwijs. In het voorstel worden vooral de met al constateert de MR dat de wil om te komen tot een doelen geformuleerd die passen bij de koers van Van Hall plan ‘besteding kwaliteitsgelden’ aanwezig is maar dat de Larenstein De MR heeft ingestemd met dit voorstel op 27 organisatie nog onvoldoende inzicht had in de omvang februari 2019. Het resultaat van het proces is dat Van Hall en complexiteit van het ontwikkelen van een dergelijk Larenstein voor 2018-2019 ervoor kiest om de gelden te plan. Omdat de kwaliteitsgelden en besteding ervan een besteden aan: ‘vak apart’ is te noemen heeft de MR recentelijk beslo- ten een aparte commissie Studievoorschotmiddelen te 1. studievoorschotmiddelen voor de opleidingsteams ten formeren. Deze jaren ziet de raad dan ook als een goede behoeve van uitbreiding van de SLB; leerschool voor de MR en de organisatie. Als verbeter- 2. de aanstelling van twee ‘e-coaches’ ter ondersteuning punten neemt de raad voor het volgende traject mee: van docenten voor de ontwikkeling van ‘blended’ onderwijsvormen (zoals het ontwikkelen en het • uniforme rapportages (ontwikkel een format); beschikbaar stellen van digitale colleges en adequate • projectmatige aanpak en adequate communicatie naar didactische vernieuwingen). alle betrokken partijen; • verhogen van studentbetrokkenheid; In zijn vergadering van 26 juni 2019 besprak de MR het • meer ‘bottom up’-participatie door betrokkenheid voorstel en heeft de raad mede gezien de uitkomsten opleidingscommissies; van de Nationale Student Enquête het college van • aangepaste facilitering MR; bestuur geadviseerd om met name bij de SLB in het • voorkomen dat het proces een grote administratieve derde en vierde studiejaar meer aandacht te besteden ‘tijger’ wordt. aan beroepsoriëntatie. Dit advies is door het college overgenomen. In de tussenliggende tijd heeft de MR zich gebogen over de vraag van het college hoe het proces van de verantwoording van de studievoorschotmiddelen is te monitoren. Dit is immers de verantwoordelijkheid van de MR. Uiteindelijk is aan het college van bestuur geadviseerd om de ‘inzet van studievoorschotmiddelen’ als een project in te richten zodat het zichtbaar wordt in de organisatie en in de begroting. Voor het studie- jaar 2018-2019 is dat niet meer mogelijk geweest. In het vervolgtraject zal het wel op de voorgestelde wijze worden ingericht. Medio oktober 2019 ontving de MR de rapportages over de inzet van de kwaliteitsgelden van de opleidingen. De MR constateert dat de rapportage niet uniform geschiedt. De rapportages verschillen in presen- tatie waardoor onderlinge vergelijking niet mogelijk is.

28 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 29 Praktijkgericht onderzoek Praktijkgericht onderzoek

Delta Areas and Resources ARC Praktijkgericht onderzoek Het ARC wil binnen de vermogensgrenzen van de hogeschool een substantiële bijdrage leveren aan kennis­ ontwikkeling en kennisoverdracht om tot een duurzame ontwikkeling van delta’s te komen. Focus: Met praktijkgericht onderzoek ondernemers, overheden en maatschappelijke organisaties ondersteunen bij Van Hall Larenstein is een kennisinstelling waar praktijkgericht onderzoek een innovaties gericht op het gedrag en welzijn van dieren en op de ontwikkeling van duurzame leefomgevingen voor prominente positie heeft. Wij voeren onderzoek uit gericht op verbetering, dieren en mensen én de vertaling van deze eisen in duurzame business modellen voor de productie van voldoende ontwikkeling en innovatie van de beroepspraktijk binnen de domeinen ‘Delta en veilige voedsel- en andere biobased-producten. Areas and Resources’ en ‘Food and Dairy’. Daarmee leveren we een bijdrage aan de ontwikkeling van een duurzame samenleving. De kerntaken van lecto­ Ontwikkelingen 2019 onderwijs en onderzoek neergezet, zoals de ontwikkeling Het ARC heeft zich in 2019 sterk geconcentreerd op van een monitoringsprogramma en onderzoek naar de raten zijn kennisontwikkeling, onderwijsontwikkeling, professionalisering van |projectmanagement en hierin de nodige verbeteringen specifieke ruimtelijke kant en belevingskant. Ook wordt docenten en kennisvalorisatie. doorgevoerd. Deze verbeteringen hebben tot effect een reeks van ontmoetingen voor debat en kennisuitwis- gehad, dat de financiële stromen beter onder controle seling opgezet. Op deze wijze bouwen we aan een keten zijn gebracht. Per 1 januari 2019 zijn de lectoraten ‘Dier- van kleinere en grotere projecten rondom dit thema. Duurzaamheid Applied Research Centres gedrag, diergezondheid en dierenwelzijn’, ‘Weidevogels’, Het voedselbos zal een blijvende faciliteit op Landgoed Door middel van onderzoek koppelen wij lokale resulta- Beide domeinen kennen een ‘Applied Research Centre’ ‘Bijen­gezondheid’, en het associate lectoraat ‘Bijen en Larenstein zijn. Dit project zal idealiter naadloos over- ten aan ‘Sustainable Development Goals’, wat naadloos (hierna: ARC). Een ARC is de overkoepelende structuur Bio­diversiteit’ overgegaan naar Delta Areas and Resources gaan in nieuwe projecten, waarmee nieuwe lagen/onder- aansluit op de missie en visie van Van Hall Larenstein. waar meerdere lectoraten toe behoren die in samenhang ARC. Ook is het lectoraat ‘Sustainable Watersystems & delen aan het voedselbos kunnen worden toegevoegd, Vanuit onze onderzoekslijnen zorgen wij voor aansluiting werken. Een ARC heeft de functie van kenniscentrum en Environmental Planning Act’ gestart in 2019. het onderzoeks- en onderwijsprogramma kan worden met de NWA, de Ontwikkelagenda Groen Onderwijs en omvat een beperkt aantal onderzoeksthema’s teneinde uitgebouwd, en het debat kan worden verbreed.. Daar- de strategische onderzoeksagenda van de Vereniging focus en massa in het onderzoek te creëren. Er zijn meerdere projecten van start gegaan in 2019, mee wordt het voedselbos onderdeel van een waaier aan Hogescholen. Daarnaast zijn we verbonden aan verschil- onder andere: nieuwe landbouwkundige strategieën. lende CoE’s die gerelateerd zijn aan het huidige Topsec- Elk ARC heeft een meerjaren contourennota, waarin de toren beleid. Onderzoeksprojecten zijn lokaal, nationaal missie, de visie en de centrale onderzoeksthema’s (drie of internationaal. De lectoraten streven verschillende tot vijf thema’s) zijn vastgelegd. De meerjaren contouren- doelen na op het gebied van landbouw en natuurbehoud, nota’s zijn getoetst bij externe, onafhankelijke partijen uit werken met herbestemming van afvalstoffen, circulaire het werkveld. Hen is gevraagd of zij de gekozen the- economie en dierenwelzijn. Ons onderzoek is geïnte- ma’s en de voorgestelde ontwikkelrichting als relevant, greerd met ons onderwijs in de twee domeinen en met actueel en toekomstbestendig ervaren. Bij de werving en onze dienstverlening. De lectoraten geven onder andere selectie van een lector en de uitwerking van de onder- kennis door via lunchlezingen, studentenprojecten en zoeksthema’s van de nieuw in te stellen lectoraten zijn de Living Labs. We zoeken telkens naar de verbinding met contourennota’s leidend. duurzaamheid en de bijdrage aan de community. Elk nieuw onderzoeksproject heeft heel bewust en expliciet Per 1 januari 2019 is Van Hall Larenstein overgestapt van een duurzame bijdrage. Onze samenwerkingspartners drie naar twee domeinen. De lectoraten van Animals and dienen niet uitsluitend financiële doelen, maar juist ook Business zijn ondergebracht bij de domeinen Delta Areas maatschappelijke doelen. Zo hebben we een behoorlijk and Resources en Food and Dairy. aantal samenwerkingsverbanden met NGO’s. Voedselbossen, een geloofwaardig nieuw, duurzaam Bodemverdichting in Noord-Nederland met agrariërs en Overzicht ARC’s, ontwikkelingen en voedselsysteem? loonwerkers (POP3) belangrijkste projecten Ons landbouwsysteem moet fundamenteel anders, of Bodemverdichting van de ondergrond is een probleem in Het overzicht van de ARC’s (bijlage 5) geeft de onder- we dat nu vanuit klimaat, energie, bodem of biodiversi- de landbouw. Ongeveer 45% van het oppervlak in Neder- zoekslijnen en de personele invulling van elke ARC weer. teit beredeneren. Voedselbossen worden door diverse land is in grotere of kleinere mate verdicht. Het project Bij de meeste projecten werken verschillende lectoren partijen gepresenteerd als een sterk alternatief, maar richt zich op het bereiken van de agrarische ondernemer vanuit de twee domeinen samen of zijn medewerkers en zijn nog niet geloofwaardig totdat er een scherper beeld via de loonwerker, zodat zij gezamenlijk de problematiek studenten vanuit verschillende domeinen betrokken. De is van bijvoorbeeld de relatie tussen opzet en aanplant, omtrent de verdichting van de bodem kunnen aanpak- projecten worden onder andere georganiseerd in Living oogst en markt. Om een bijdrage te leveren aan het regi- ken. Hierbij is beoogd een proces op gang te brengen dat Labs, waarbij transdisciplinair met verschillende stake- onale en nationale debat rond voedselbossen, wordt een leidt tot meer bewustwording over deze problematiek en holders wordt samengewerkt. Hierna volgt een overzicht voedselbos van 1 hectare, als een zogenaamde testop- meer interactie tussen loonwerker en agrariër. In het pro- van de belangrijkste activiteiten in 2019. stelling, op Landgoed Larenstein aangeplant en ingebed ject worden verschillende ‘boeren­experimenten’ opgezet in Van Hall Larenstein als organisatie te weten kantine, door agrariërs en loonwerkers. consumenten en beheer. Er wordt een programma van

30 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 31 Praktijkgericht onderzoek Praktijkgericht onderzoek

Deelnemende ondernemers krijgen zo inzicht in en Food and Dairy ARC ervaring met praktische uitvoerbaarheid, en ook in de Het ARC voert in samenwerking met het onderwijs en de beroepspraktijk, praktijkgericht onderzoek uit om een effecten van de mogelijke maatregelen tegen bodemver- schone en gezonde voedselketen te realiseren waarbij gestreefd wordt naar het sluiten van de kringlopen. Om dichting. De boerenexperimenten functioneren als basis met onderzoek en kennisvalorisatie in samenwerking met partners uit het werkveld bij te dragen aan innovatieve voor demonstratiedagen voor belangstellenden in de en duurzame ontwikkelingen werkt het ARC met drie onderzoeksthema’s: gezonde voeding, circulaire landbouw regio. Naast de demodagen zullen er winterbijeenkom- en schoon water. Hieronder zijn vier lectoraatgroepen actief: Food Technology, Food, Health and Safety (gezonde sten worden georganiseerd die meer zijn gericht op de voeding), Dairy Farming en Sustainable Agribusiness (circulaire landbouw) en Watertechnologie (schoon water). kennisverspreiding onder loonwerkers. Tezamen met een Focus: Gezonde voeding en schoon water dragen bij aan humane gezondheid en gesloten kringlopen dragen bij aan deskstudie zijn de boerenexperimenten input voor het een gezonde aarde. Focus in praktijkgericht onderzoek en opleiding en het samenwerken in kenniscentra zijn nodig opstellen van een checklist die de samenwerking tussen om de expertise op te bouwen en te borgen. Met het verbeteren van de focus worden we een meer aantrekkelijke loonwerkers en agrariërs aangaande het opheffen en partner voor de beroepspraktijk en een beter opleidingsinstituut voor studenten. voorkomen van bodemverdichting moet ondersteunen. De checklist wordt ingezet zodra de loonwerker met de agrariër om tafel gaat om het bouwplan en/of de werk- zaamheden te bespreken. Innovatieve klimaatadaptieve on-farm technologieën Ontwikkelingen 2019 (als onderdeel van een duurzaam en winstgevend model Per 1 januari zijn de lectoraten ‘Duurzame Agribusiness voor kwetsbare boeren in Indonesië) in Metropolitane Gebieden’ en het associate lectoraat De productiviteit van kleine biologische kokosnootpro- ‘Milieu-Impact van Circulaire Agro- en Foodketens’ ducenten in Kulon Progo, Indonesië is constant laag. De overgegaan naar het Food and Dairy ARC. Ook is het productiecapaciteit van productiesystemen voor ‘agro- lectoraat ‘Ethiek van disaster riskmanagement’ van start forestry’ is gelijktijdig met het inkomen van landbouwers gegaan. Het lectoraat ‘Gezonde en duurzame voeding gedaald. De afwezigheid van klimaatslimme landbouw in & welvaartziekten’ is gestopt. Het associate lectoraat combinatie met slechte landbeheerpraktijken en het ver- ‘Dairy Value Chains’ is overgaan in het lectoraat ‘Climate ergeren van extreme weersomstandigheden zijn factoren Smart Dairy Value Chains’. In maart vond de visitatie van die een schrikbarend groot aantal mensen noopt tot het ARC plaats, uitgevoerd door een onafhankelijke en zelfvoorzienende landbouw en dus armoede. Het bedrijf deskundige visitatiecommissie met ondersteuning van Aliet Green en boeren uit het district Kokap willen het tij evaluatiebureau NQA. Het ARC scoorde op alle vijf de keren en gezamenlijk profiteren van kansen die ont- criteria van het Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onder- staan door de toenemende vraag van consumenten en zoek (BKO) ‘Voldoende’. De adviezen en aanbevelingen Burgerparticipatie bij Klimaat- adaptatie (Raak Publiek) bedrijven naar alternatieve natuurlijke zoetstoffen op de van de commissie zijn vertaald in een plan van aanpak Wetterskip Fryslân, Waterschap Noorderzijlvest Diadema (Raak Pro) internationale markten. In dit toonaangevende en revo- dat onder uitvoering is, met als doel alle criteria op ‘Goed’ Door klimaatverandering worden in stedelijke gebieden Koraalriffen hebben wereldwijd te maken met veel lutionaire project worden innovatieve klimaatadaptieve te brengen. De aanbevelingen worden ook ter harte steeds vaker normen en/of acceptatiegrenzen voor bedreigingen waar lokaal maar weinig invloed op is, zoals ‘on­farm’ technologieën gepresenteerd als onderdeel van genomen door de onderzoeksgroep Delta Areas and neerslag, hitte en droogte overschreden. Gemeenten en de opwarming van de aarde en verzuring van de ocea- een duurzaam en winstgevend model voor boeren. Hier- Resources ARC. waterschappen hebben de taak om te zorgen voor een nen. Daarom is het extra belangrijk om zoveel mogelijk bij worden 4025 huishoudens in vijf dorpen ondersteund, klimaatbestendige inrichting. Samenwerking met bewo- lokale bedreigingen weg te nemen. De zee-egel Diadema dit zijn de armste en meest achtergestelde boeren, In november 2019 vond de inauguratie van de lector ners is hierbij essentieel. Om de stap naar uitvoering te antillarum helpt koraalriffen door de algen te eten die waarvan 70% vrouwen. Op basis van een eerste beoorde- Duurzame Watersystemen plaats tijdens het goedbe- kunnen maken hebben gemeenten en waterschappen het koraal overwoekeren, waardoor het rif beter kan ling zullen klimaatadaptieve ‘Good Agricultural Practices’ zochte symposium met de inaugurele rede ‘Duurzame behoefte aan inzicht in effecten op microniveau (stra- omgaan met andere bedreigingen. Het nieuwe Raak Pro worden ontwikkeld en getest. Boeren zullen worden watersystemen, samen werken aan evenwicht’. Het ARC ten/gebouwen), aan lokale ervaringen en beleving door Diadema-project heeft als doel deze herbivore zee-egel getraind in veerkrachtige landbouwmethodes, ontwik- heeft ook succesvol meegedaan aan de eerste calls van burgers en hoe burgers betrokken kunnen worden bij terug te brengen op de koraalriffen rondom Saba en St. keld en gevalideerd door participatief onderzoek op de het CoE Groen. maatregelen. Het doel van het project is om een prak- Eustatius. Om dit te bereiken werken Van Hall Larenstein, boerderij. Dit vermindert risico’s en faciliteert duurzame tisch toepasbare werkwijze te ontwikkelen voor ‘burger- STENAPA, Saba Conservation Foundation, Wageningen intensivering van de door regen gevoede productiesys- Er zijn meerdere projecten van start gegaan in 2019, participatie in klimaatadaptatie’. Het onderzoek wordt Marine Research, Wageningen University, Caribbean temen. Tevens worden verspreidingsmaterialen voor onder andere: uitgevoerd in vijf steden, waaronder Leeuwarden. Hierbij Netherlands Science Institute, University of Applied kennis­ en innovatiediffusie geleverd. Gendergevoelige worden verschillende benaderingen uit de burgerwe- Sciences HZ, ISER Caribe, Wortel Product Design en planning en ‘mainstreaming’ zijn transversale prioriteiten tenschap toegepast. Professionals en bewoners voeren Golden Rock Dive Center samen in het nieuwe Raak in het project. Een projectvoorwaarde is dat instituti- samen metingen uit (participatieve monitoring), verza- Pro Diadema project. Het vierjarige project wordt deels onele structuren met betrekking tot boeren en lokale melen in een korte periode gegevens over fysieke en gefinancierd door SIA, onderdeel van de Nederlandse stakeholders worden versterkt via capaciteitsopbouw. sociale kwetsbaarheid en werken maatregelen uit. Uit- Organisatie voor Wetenschappelijke Onderzoek (NWO) Deze interventie beoogt de inkomens, productiviteit en eindelijk leidt dit tot een praktisch toepasbare werkwijze en startte in september 2019. klimaatbestendigheid van ruim 2000 (vrouwelijke) boeren voor ‘burgerparticipatie in klimaatadaptatie’. te verbeteren. Tevens zal het project bijdragen aan het creëren van duurzame en ecologisch verantwoorde voedselketens en betere arbeidsomstandigheden.

32 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 33 Praktijkgericht onderzoek Praktijkgericht onderzoek

Kwaliteitszorg • In 2019 is de ‘Advisory Board’ tweemaal bijeengekomen. In het ‘Instellingsplan 2018—2021’ zijn drie prestatie-­ Aan de leden van de Advisory Board is in deze bijeen- indicatoren genoemd voor het onderzoek aan de hand komsten reflectie gevraagd op de toekomst van de waarvan onze lectoraten aan de slag zijn: lectoraten Food, de focus van het lectoraat Duurzaam • impact van het onderzoek conform de indicatoren Bodembeheer, het internationale karakter van het Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onderzoek 2016-2021 onderzoek in de ARC’s en de externe evaluatie van Food • koppeling onderzoek met onderwijs and Dairy ARC (zie hiervoor). De adviezen worden in de • koppeling onderzoek met Sustainable Development organisatie uitgezet en opgevolgd. De Advisory Board Goals. hecht ook grote waarde aan de Living Labs, die meer en beter in de etalage gezet mogen worden. In bijlage 9 zijn de Keuze-indicatoren Praktijkgericht • Door voorlichting en ‘feedforward’- sessies blijven we Onderzoek verder uitgewerkt, waarbij de resultaten in werken aan kwalitatief goede projectvoorstellen. Er zijn het verslagjaar 2019 zijn opgenomen. veel Kiem hbo-voorstellen toegekend waarmee veelal Duurzaam Vlees, Natuurlijk Proefveld vezelhennep (Opdracht Pantanova) verkennend onderzoek wordt gedaan. In een opvol- (SIA Praktijkkennis voor Voedsel en Groen) De zaden van vezelhennep bevatten eiwitten die licht De volgende belangrijke zaken hebben bijgedragen aan gende fase volgen dan grotere onderzoeksvoorstellen. Consumenten hechten steeds meer waarde aan voedsel verteerbaar zijn en alle essentiële aminozuren bevatten. het verder verbeteren van de kwaliteitszorg: • Afgelopen jaar zijn twee postdoc aanvragen gehono- dat duurzaam is geproduceerd en de herkenbaarheid Het zaad wordt in Nederland dan ook volop verkocht • Op 25 en 26 maart 2019 heeft de onderzoeksvisitatie reerd. Op deze wijze draagt de inzet van meer gepromo- daarvan in de winkelschappen. De afgelopen jaren is een als Superfood. Echter, de hennepeiwitten die nu in de plaatsgevonden van het Food and Dairy ARC op basis veerde docent-onderzoekers bij aan de versterking van breed scala aan keurmerken ontwikkeld gebaseerd op winkelschappen liggen worden geïmporteerd vanuit van het Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onderzoek. De de kwaliteit van praktijkgericht onderzoek en aan het diverse aspecten van duurzaamheid. Het is echter lastig Oostbloklanden als Roemenië en Oekraïne. Dat maakt onafhankelijke en deskundige visitatiecommissie heeft onderwijs van hogescholen. om thema’s als dierenwelzijn en het effect op landschap, het product een stuk minder duurzaam. Het bedrijf DCP ‘bevlogen lectoren en onderzoekers getroffen die sterk • Via de UASNL stimuleren wij een betere toegang tot natuur en biodiversiteit te combineren met een score en Pantanova heeft Van Hall Larenstein gevraagd om, in verbonden zijn met de beroepspraktijk en de regio. Het Europese netwerken en financiering. In de UASNL op klimaateffecten. Dat betekent dat deels informatie een project, onderzoek te doen naar de ideale vezelhen- ARC is er in de voorgaande jaren in geslaagd om sterke werken wij samen met 14 Nederlandse hogescholen over duurzaamheid ontbreekt en dat er conflicterende nepsoort voor teelt in Nederland, waarbij voornamelijk netwerken te bouwen om het onderzoek te steunen. aan een sterkere stem voor praktijkgericht onderzoek duurzaamheidscriteria zijn. Doel van het project is om wordt gekeken naar de uiteindelijke eiwitgehaltes in de De commissie heeft een aantal mooie voorbeelden van in Europa. Door het aanstellen van een gezamenlijke een integraal overzicht te vormen van keurmerken, zaden van vier verschillende varianten (tweehuizige) relevant en waardevol onderzoek gezien. De commissie lobbyist brengen we de meerwaarde van praktijkgericht meetmethoden en duurzaamheidscriteria voor de vee- vezelhennep. Hiertoe zijn twee proefvelden aangelegd, is van mening dat het ARC op alle facetten voldoende onderzoek onder de aandacht. houderij, percepties van consumenten en het inzichtelijk één in Oost Groningen en één in Velp. De teelt gedijt functioneert’. Daarnaast doet de commissie 14 aan- maken van de spanningsvelden daartussen. Vanuit dit uitstekend op organische mest. Bij het proefveld in bevelingen over onder meer een onderzoeksprofiel overzicht wordt een roadmap ontworpen voor door- Velp wordt ook wormencompost gebruikt die ter plekke dat scherper vanuit een externe scope mag worden ontwikkeling van bestaande keurmerken t.a.v. criteria, wordt geproduceerd met behulp van wormencontainers. geformuleerd, meer gezamenlijkheid in de beschrijving methodologie en allocatie om aansluiting te vinden bij Het project leidt het uiteindelijke tot een advies over van doelen en indicatoren, vergroting van de impact op de behoeften van verschillende doelgroepen, waaronder de ideale vezelhennepsoort voor een duurzame teelt in onderwijs en praktijk, verdere professionalisering van veehouders, consumenten en zakelijke afnemers. Daarbij Nederland, rekening houdend met uiteindelijk eiwitge- werkwijzen, organisatie en kwaliteitsborging en een worden alle sectoren binnen de vleesproducerende halte in de zaden. Bovendien geeft het project informatie goede personele capaciteit (kwalitatief en kwantitatief). veehouderij in ogenschouw genomen, waarbij er in het over ideale teeltomstandigheden. Naast het leveren van Via een concreet plan van aanpak op deze aanbevelin- bijzonder aandacht is voor duurzame productie van vlees hoogwaardige eiwitten kent vezelhennep nog andere gen worden deze adviezen recht gedaan. De bestuur- van rundvee. Uiteindelijk leidt dit tot (1) een overzichts­ toepassingen. Zo kunnen de houtachtige delen van de lijke reactie hierbij omschrijft de aandacht die vanuit tabel van keurmerken en de duurzaamheidscriteria die zij plant gebruikt worden als biobased bouwmateriaal en het centrale bestuur hieraan gegeven wordt. Begin adresseren en hun meetmethoden, (2) eerste aanbeve- zijn de vezels van de plant een duurzame grondstof voor 2020 is het evaluatierapport met bestuurlijke reactie lingen voor verrijking van keurmerken, (3) vergelijking van papier, touw en textiel. naar de CEKO gestuurd. Voor september 2020 staat de bruikbaarheid en de zeggingskracht van de verschil- de onderzoeksvisitatie van Delta Areas and Resources lende meetmethoden voor duurzaamheid in de praktijk, ARC gepland. (4) aanbevelingen voor verrijking van duurzaamheids- meting met voor de consument relevante indicatoren, (5) roadmap voor doorontwikkeling van duurzaamheids- meting, inclusief monitoring, (6) communicatiestrategie duurzaamheidsmeting, (7) een overzicht dat zakelijke afnemers en consumenten inzicht geeft in indicatoren en keurmerken (8), een best practices handboek voor onderwijs en training van studenten en medewerkers van verschillende actoren en (9) een gezamenlijke ontwikkel­ agenda voor onderwijs en training voor verschillende actoren.

34 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 35 Praktijkgericht onderzoek Praktijkgericht onderzoek

Impact praktijkgericht onderzoek Valorisatie, ofwel het toepasbaar maken en verspreiden van kennis, is de motor van maatschappelijke ontwikke- ling. Ons praktijkgericht onderzoek staat ten dienste van de maatschappij. Het onderzoek levert oplossingen of producten die bijdragen aan een duurzame verbetering van de praktijk. Naast de impact in het werkveld resul- teert praktijkgericht onderzoek ook in actueel onderwijs en professionalisering van docenten.

De samenwerking met externe partijen is voor Van Hall Larenstein een belangrijk uitgangspunt voor kennis- valorisatie. Onderzoek wordt samen met het werkveld, andere kennisinstellingen en met regionale en inter­ nationale partners uitgevoerd. Netwerken binnen en buiten de hogeschool zijn dan ook van belang bij het formuleren van relevante onderzoekslijnen op basis van kennis en de behoefte in het werkveld; omgekeerd vervullen ze een rol in het verspreiden van kennis uit onderzoek en het zichtbaar maken van de deskundigheid van de hogeschool als kenniscentrum. De resultaten van het onderzoek worden breed verspreid door publicaties, door een dragende inbreng bij symposia en congressen, door het actief zijn in de ‘social media’ en met andere informatieve activiteiten. De resultaten, het gebruik van de producten en de blijk van waardering zijn de drie crite- ria die Van Hall Larenstein hanteert op de kerntaken van de lectoren. Vanuit de onderzoekslijnen zorgen we voor aansluiting met de ‘Sustainable Development Goals’, de Nationale Wetenschapsagenda, de Ontwikkelagenda Groen Onderwijs en de strategische onderzoeksagenda van de Vereniging Hogescholen. Plaatsgebonden onder- zoek speelt zich vaak af in Living Labs.

36 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 37 Praktijkgericht onderzoek Praktijkgericht onderzoek

Onderzoeksomvang en –inzet Aantal CoE Agrodier en overige groene CoE’s Coe Groen De opbouw van onderzoeksomzet is als volgt: gepro­ Nadat per 31 december 2018 CoE Agrodier afgesloten In 2019 is het nieuwe CoE Groen gestart. In deze CoE Totaal Totaal mo- was, is in 2019 de financiële afwikkeling voor de volle werken de vier HAO‘s samen aan de maatschappelijke Realisatie Categorie aantal FTE’s veerden omvang afgerond. De eindafrekening is in 2019 geboekt. opgaven zoals geformuleerd door het ministerie van LNV, HAS hogeschool heeft op dezelfde manier de CoE’s in de SKIP, NWA, TKI’s van de topsectoren en de strategi- inkomsten Lectoren 23 4,2 23 Food en Greenports afgewikkeld. CoE Open Teelten met sche onderzoeksagenda van de Vereniging Hogescholen. 2019 Docenten, andere 296 22,0 penvoerder Aeres hogeschool liep nog door tot in 2019 Al eerder waren de doorsnijdende thema’s voor het CoE Inkomsten 1e geldstroom 934 onderzoekers en en daaraan heeft Van Hall Larenstein haar afgesproken Groen vastgesteld: e ondersteuning Inkomsten 2 geldstroom 4.846 bijdrage geleverd. Bij de financiële afwikkeling hoort ook • Resilience (veerkracht) van natuurlijke bronnen Inkomsten 3e geldstroom 1.149 Promovendi 2 1,5 de onderlinge verrekening van gezamenlijke projecten en • Digitalisering & High Tech Overig middelen voor onderzoek Studenten 460 management van de vier groene CoE’s. Dat is tot ieders • Vitaliteit van Stad & land die niet vallen onder voornoemde tevredenheid afgerond. • (Gezond) voedsel met meerwaarde categoriën 6.929 Tabel 11 Onderzoeksinzet (peildatum 31 december 2019) • Nieuwe Business modellen Kenniscentrum Natuur en Leefomgeving (hierna: KCNL) • Samenwerken en governance De stevige plek die KCNL heeft verworven is in 2019 • (Re)design Agrifood productie systemen Totaal VHL Jaar 2019 Centres of Expertise onder meer tot uiting gekomen via een symposium Urendekking projecten 6.738 In een Centre of Expertise (hierna: CoE) werken (Exponar) en een publicatie (Innovaties in Stad en Land). Door CoE Groen ontstaat er een verdiepte samenwer- Materiele kosten 988 docenten en studenten samen met ondernemers en Deze uitingen markeren de afronding van dit CoE, dat in king in de kennisketen via een hbo-kennisinfrastructuur Eigen bijdrage -4.682 wetenschappers om met praktijkgericht onderzoek een februari 2020 een eindreview ondergaat en per 31 decem- voor het groene domein. Dit vormt de backbone voor Projectomzet VHL 3.044 bijdrage te leveren aan innovaties in het werkveld en om ber 2020 afloopt. De opbrengst en doorontwikkeling gaat kennisdoorwerking in het kader van het Groenpact. De zo ook de kwaliteit van het onderwijs van hogescholen verder in CoE Groen 2.0. cross-overs tussen de vier HAO‘s vormen hier de basis. Kosten partners 3.885 te bevorderen. In de CoE’s worden in een publiek-private • KCNL Exponar In 2019 is een start gemaakt met het aanstellen van een Projectomzet totaal 6.929 constructie praktijkgericht onderzoek, onderwijs en Op de Dag van de Duurzaamheid, 10 oktober 2019, programma-manager, business-developers en structuur valorisatie in samenhang ingezet. Van Hall Larenstein vierden we vier jaar KCNL met het Exponar Groen tussen de vier HAO’s. Door het ministerie van LNV is Tabel 10 Onderzoek omzetcijfers 2019 afgerond (deels coördineert de gezamenlijke ontwikkeling van de groene Perspectief. In de ochtend was er de zeer goedbezochte hiertoe een meerjarige programmatische/thematische inclusief eigen inzet). Bedragen x € 1000,- CoE’s14 naar een gemeenschappelijk CoE Groen 2.0. Groene Kenniscarrousel voor studenten en docenten samenwerking met regie-orgaan SIA gestart, wat in een Dit nieuwe CoE Groen is het logische vervolg op de van mbo en hbo en mensen uit het werkveld. In de mid- basisfinanciering van het CoE Groen voorziet. Hierbinnen bestaande (aflopende) CoE’s Agrodier, Food, Greenports dag was er het wervelende seminar Groen Perspectief. zijn inmiddels de eerste onderzoeksprojecten succesvol Dit betekent dat in de onderzoeksomzet van € 6.929.000,-, en Open Teelten en op het Kenniscentrum Natuur en Tijdens dat semina lieten we de meest aansprekende van start gegaan op de thema’s Duurzame plantaardige aan kosten partners voor € 3.885.000,- is opgenomen. Leefomgeving. Van CoE Agrodier is Van Hall Larenstein projecten van het KCNL zien en reikten we de Student ketens, Duurzame veehouderij, Duurzaam bodembeheer Dit betreft doorgestorte subsidiegelden aan partners van penvoerder. Dit CoE is in 2019 volledig afgerond en ver- Innovatieprijs uit. Vanuit het mbo won het KCNL-project en Bedrijfsovername. onderzoeksprojecten waarvan Van Hall Larenstein pen- antwoord. Ook van KCNL is Van Hall Larenstein penvoer- ‘de groene gezonde wijk’ en vanuit het hbo won het voeder is. De onderzoeksomzet die Van Hall Larenstein der. In de andere groene CoE’s is Van Hall Larenstein een KCNL-project ‘Smooth Traffic Management’. In de expo Financiën CoE zelf heeft gerealiseerd bedraagt € 3.044.000,-. degelijke deelnemer. presenteerde het KCNL veertig projecten, die lopen of De minister en de Vereniging Hogescholen willen inmiddels zijn afgerond, met per project het mooiste blijvend inzetten op verdere profilering van de hogescho- Daarnaast participeert Van Hall Larenstein ook in drie wapenfeit, de doelen, de resultaten en de vaak boei- len, zowel ten aanzien van onderwijs als praktijkgericht CoE’s in de meer ‘grijze’ sector die goed aansluiten bij ende samenwerkingen. onderzoek. Het doel van profilering is onderwijsdiffe- het profiel en de speerpunten van de hogeschool: CoE • Innovaties in Stad en Land, publicatie KCNL oktober 2019 rentiatie en het bevorderen van zwaartepuntvorming in Bio­based Economy, CoE Watertechnology en CoE Delta- In 2019 publiceerde het KCNL ‘Innovaties in Stad en onderwijs (opleidingenaanbod) en praktijkgericht onder- technology. Land’. Vier jaar lang hebben werkveld, onderzoek en zoek (thema’s) bij hogescholen. De hiervoor beschikbare groen onderwijs, binnen het KCNL samengewerkt in profileringsmiddelen (de ‘2% middelen’) worden door Van zo’n veertig projecten. In deze publicatie is een selectie Hall Larenstein ingezet voor het vormgeven van (verdere) gepresenteerd ter inspiratie voor de versnelling van de profilering en zwaartepuntvorming door middel van CoE’s transitie naar een duurzame, natuurinclusieve samenleving. vanaf 2019.

14 www.groenecoes.nl/nl/coe/kcnl

38 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 39 Praktijkgericht onderzoek Praktijkgericht onderzoek

Van Hall Larenstein heeft in 2019 ingezet op de ontwik- Gedragscode kelng c.q. doorontwikkeling van de volgende CoE’s: Van Hall Larenstein committeert zich, naast de interne • CoE Agrodier: Van Hall Larenstein was penvoeder van algemene gedragscodes, aan de Nederlandse gedrags- dit CoE dat werd gefinancierd via LNV en is geëndigd code wetenschappelijke integriteit 2018. In de gedrags- op 31 december 2018. De 2% middelen zijn gebruikt om code wetenschappelijke integriteit (deze vervangt o.a. de nieuwe projecten op dit expertisegebied op te zetten. gedragscode praktijkgericht onderzoek voor het hbo uit • CoE Open Teelten: Van Hall Larenstein is partner in dit 2010) staan vijf principes die de grondslag vormen voor Centre of Expertise dat eind 2019 is geëindigd. de praktijk van integer onderzoek: • Kenniscentrum Natuur en Leefomgeving (CoE&CIV): • Eerlijkheid Van Hall Larenstein is penvoeder van dit kenniscentrum • Zorgvuldigheid en dat doorloopt tot eind 2019. • Transparantie • CoE Watertechnologie waarvan NHL-Stenden de • Onafhankelijkheid penvoeder is. • Verantwoordelijkheid. • CoE Delta Technology waarvan HZ University of Applied Sciences de penvoeder is. De hogeschool volgt het gezamenlijke plan van de Vereniging Hogescholen voor de implementatie van de Leergang Bouwstenen voor succesvol toegepast gedragscode. We hebben dit opgepakt met een plan van onderzoek aanpak waarin training en supervisie, onderzoekscul- Van Hall Larenstein is in 2019 voor het derde jaar partner tuur, databeheer, openbaarmaking en verspreiding en in de ‘’Leergang Bouwstenen voor succesvol toegepast ethische normstelling en procedure klachtencommissie, onderzoek’’ samen met zeven andere hogescholen staan. Door de Vereniging Hogescholen is eind 2019 een te weten: Hogeschool Windesheim, Hogeschool van handreiking Ethische toetsing en het model klachten- Amsterdam, Hogeschool van Utrecht, Haagse Hoge- regeling opgesteld. Voor de inrichting van een ethische school, Saxion Hogeschool, Hogeschool Rotterdam en de commissie die zorgdraagt voor ethische toetsing waar Hanze Hogeschool Groningen. Deze Leergang heeft tot nodig, hebben wij samenwerking met een naburige doel om senior onderzoekers van Postdoc niveau verder hogeschool gezocht. Voor de klachtencommissie en de te professionaliseren op het gebied van onderzoeksma- vertrouwenspersoon volgen wij het landelijke model en nagement, zoals het managen van onderzoekslijnen, ook samenwerking met een of meer vergelijkbare hoge- financiering, netwerk en consortiumvorming. Gedurende scholen. De eerste stappen hiertoe zijn gezet. dit jaar hebben wederom vier senior onderzoekers van Van Hall Larenstein succesvol deelgenomen aan deze leergang.

40 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 41 Ondersteunende diensten Ondersteunende diensten

Ondersteunende diensten

Van Hall Larenstein kent drie overkoepelende stafafdelingen waar verschil- lende diensten onder vallen: Beleid, Finance & Control en Services. Relevante zaken vanuit Beleid staan beschreven in hoofdstuk Onderwijs, die van Finance & Control in hoofdstuk Profit. Dit hoofdstuk beschrijft de meest relevante ont- wikkelingen en activiteiten vanuit de dienst Services die in 2019 impact hebben gehad op de hele organisatie.

Marketing & Communicatie Strategisch Marketing en Communicatieplan In 2019 zijn we doorgegaan op weg naar een meer In 2019 is het strategisch Marketing en Communicatie- duurzame communicatie, in letterlijke en figuurlijke zin. plan verder uitgerold. Het AESOP-model is gebruikt om Enkele voorbeelden zijn: inzichtelijk te maken waar kansen en mogelijkheden lig- • In de studentenwerving wordt steeds meer digitaal gen om naamsbekendheid te vergroten en het imago te gecommuniceerd, de wervingscampagne speelt zich verbeteren. Het aandeel free publicity is verder vergroot grotendeels online af en de website is leidend boven ten opzichte van het aandeel paid media. Na evaluatie de schriftelijke informatievoorziening (folders e.d.). is besloten ook de gewijzigde middelenmix te handha- Daarmee besparen we o.a. papier en wordt het aantal ven: beknopte factsheets per opleiding, aangevuld met vervoersbewegingen beperkt; een magazine vol beleving en andere aansprekende • Er is uitvoerig in- en extern gecommuniceerd over de in content. Om in de communicatie met werkveld, alumni, 2019 behaalde duurzaamheidscertificaten en de Sustai- belangenorganisaties, media en andere inhoudelijk naBul-award ‘Duurzaamste hogeschool van Nederland.’ geïnteresseerden te voorzien zijn twitter en LinkedIn als Met beide resultaten is een substantiële bijdrage gele- medium verder uitgebreid. Het Instagram-account dat verd aan de in het instellingsplan 2018-2021 verwoordde in 2018 werd aangemaakt, groeit in 2019 naar ruim 2000 ambitie om Van Hall Larenstein te positioneren als ‘de volgers, mede door de inzet van een Social Media Stu- groenste hogeschool’. dententeam. Zij vergaren content, bedenken winacties • De hogeschool was betrokken bij de organisatie van en plaatsen Insta-stories voor potentiële studenten. Het een groot aantal (vakgerichte) symposia en evenemen- Instagram-account maakt het ook voor zittende studen- ten. Duurzaamheid is daarbij een vaak terugkerend ten makkelijker om content te delen en op die manier als Onder andere Instagram, Snapchat en Facebook werden Interne communicatie thema. Zowel als inhoudelijk gespreksonderwerp, als ambassadeur te fungeren. Naast alle free publicity is de benut om potentiele studenten en ouders te interesse- In 2019 werd een forse verbeterslag gemaakt in de bijvoorbeeld bij de facilitaire kant van de organisatie wervingscampagne ingezet. Ook hier is sterk ingezet op ren. Studiekeuzeportalen werden voorzien van filmpjes interne communicatie. Er werd een nieuwe digitale (catering e.d.). Daarnaast bieden dergelijke evenemen- online, omdat de doelgroep daar specifieker te benade- van vloggers over aansprekende onderwerpen. Blogs, leer- en werkomgeving in gebruik genomen: MyHVHL. ten Van Hall Larenstein de mogelijkheid om zich te ren is, wat meer zichtbaarheid oplevert dan offline. Voor geschreven door studenten, werden ingezet om jongeren Een gepersonaliseerde portal voor alle medewerkers profileren op het thema duurzaamheid en duurzame een deel werden dezelfde kanalen ingezet als voor de te interesseren. Het scholenvoorlichtingsteam heeft en (internationale) studenten die het bestaande intra- relaties aan te knopen met relevante partijen uit het free publicity, waarbij de uitingen elkaar versterken. voorlichting gegeven op middelbare scholen en op beur- net en de beide studentnetten (NL en EN) vervangt. werkveld. zen. Ook in Duitsland zijn beurzen en scholen bezocht, Daarbij werd bewust gekozen voor een sociaal intranet, In de wervingscampagne is het begrip ‘duurzaam’ door het Duitse voorlichtingsteam. Voor de internati- dat medewerkers en studenten uitnodigt om samen te geladen met concrete voorbeelden van hoe je zelf onale werving zijn de belangrijkste studiekeuzeportals werken en kennis en inzichten te delen. M&C was (mede) daadwerkelijk een bijdrage kunt leveren. Duurzaam is gebruikt. De International Relationsofficer heeft in 2019 verantwoordelijk voor het gehele traject, van strategische daarbij vertaald naar ‘Doe iets zinnigs’, gekoppeld aan het een aantal internationale beurzen bezocht in onder meer keuzes (o.a. aanbesteding, inrichting en beheer) t/m de merkverhaal van Van Hall Larenstein. Zo staan er steeds Litouwen, Verenigd Koninkrijk, Roemenië, Bulgarije en implementatie (o.a. navigatiestructuur, contentmigratie voorbeelden uit de opleidingspraktijk centraal. Enkele Duitsland. Deze bezoeken werden ondersteund door een en adoptie). voorbeelden uit de campagne van 2019: social mediacampagne ter plaatse. Ook zijn er webinars • Is plastic soep jouw nieuwe uitdaging? en online Meet and greets georganiseerd voor geïnteres- • Zoom jij in op het redden van de bij? seerde internationale studenten. • Schrijf jij een businessplan voor afvalvrije festivals? • Maak jij een gezond energiedrankje? • Bedenk jij hoe we onze voeten droog kunnen houden?

42 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 43 Ondersteunende diensten Ondersteunende diensten

Student Service Centre Om de gebruikers te attenderen op hoe informatie Facilitaire Dienst Na invoering van het nieuwe student informatiesysteem gezocht en gevonden kan worden is actief gestuurd op (hierna: SIS) zijn stappen gezet om de onderwijs-logistieke het bieden van scriptiehulp en het geven van instructies Veiligheid processen te verbeteren. Zo is onder meer de positione- in de verschillende studiejaren over literatuuronderzoek, In 2019 is voortgeborduurd op de algemene veiligheid ring van de ‘servicepoints’ verbeterd. Studenten kunnen APA, auteursrecht e.d. van de laboratoria. De nieuwe beheerder chemicaliën met het overgrote deel van hun vragen voortaan terecht stuurt actief op de voorraadbeheersing en monitort de bij deze ‘servicepoints’. Daarnaast zijn de eerste operati- ICT aanwezige hoeveelheden. Tevens worden de gevaarlijke onele rapportages uit het SIS beschikbaar gekomen wat Naast de instandhouding van de operationele dienst­ stoffen die niet meer in gebruik zijn adequaat afgevoerd. onze onderwijscollega’s gaat ondersteunen bij het maken verlening en de ondersteuning van de studenten en Ook wordt er in nauwe samenwerking met de veiligheids- van hun analyses. medewerkers van Van Hall Larenstein heeft ICT in 2019 adviseurs goed gekeken of er op de juiste wijze wordt een aantal specifieke projecten uitgevoerd. gewerkt. Mediatheek • In het voorjaar is de nieuwe digitaal-toets-applicatie De mediatheek heeft in 2019 breed ingezet op “100% Remindo succesvol geïmplementeerd. Deze nieuwe AVG open access”. De vele onderzoeksprojecten leveren ken- applicatie is een stuk flexibeler en gebruiksvriendelijker Voldoen aan de AVG is een proces dat continue aan- nis op die onbelemmerd beschikbaar hoort te zijn voor voor zowel studenten als docenten. dacht blijft vragen binnen de organisatie. Een van de onderwijs, onderzoekers, de beroepspraktijk en de maat- • In nauwe samenwerking met docenten is de content- vereisten uit de AVG is het transparant en eenduidig schappij. Onze lectoren en onderzoekers hebben hierin migratie van het oude Blackboard naar Moodlerooms beleggen van rollen, bevoegdheden en verantwoorde- een belangrijke rol door de vele kennis-uitwisselingsmo- afgerond. lijkheden voor verwerkingen van persoonsgegevens. De menten (zoals congressen, seminars, workshops), hun • Hierop heeft ICT ook de migratie van Infogarden naar functionaris gegevensbescherming van Van Hall Laren- bijdrage aan het onderwijs (zoals gastcolleges, boeken, Moodlerooms opgepakt, die naar verwachting begin stein is werkzaam bij een grote hogeschool en is voor curriculumontwikkeling, minoren) en via professionele februari 2020 in productie zal worden opgeleverd. een deel van haar tijd gedetacheerd bij onze hogeschool. en wetenschappelijke publicaties. Van Hall Larenstein • Opvolgend op de implementatie bij de afdelingen Trai- In 2019 heeft Van Hall Larenstein voor het eerst deel- streeft naar ’100% open access’ van deze publicaties. ning & Cursussen en Marketing & Communicatie is de genomen aan de SURF Benchmark Hoger Onderwijs, implementatie van het CRM (Client Relation Manage- samen met ongeveer 50 instellingen. De benchmark is Wij gebruiken de ‘repository Greeni’ voor het ontsluiten ment) ondersteund binnen de ARC’s en de Erasmus dit jaar voor het eerst benaderd vanuit risico-inventari- van de publicaties via de website, HBO Kennisbank, partner contract administratie. CRM begint hierdoor satie. Daarbij is het normenkader van de Nederlandse Groen Kennisnet, Narcis en Google Scholar. Het afgelo- meer de rol als ‘enterprise’ relatiemanagement tool te beroepsvereniging van Accountants gehanteerd, pen jaar heeft de mediatheek regelmatig onderzoekers vervullen. gebaseerd op de relevante set maatregelen uit ISO27002. bijgestaan in het opstellen van een datamanagement- • ICT en Marketing & Communicatie hebben samen in Onder procesbegeleiding van een ‘corporate security plan en ondersteuning geboden in literatuuronderzoek. het najaar de nieuwe ‘VHL Portal MyHvl’ voor onze officer’ is de audit uitgevoerd op basis van dit maturity Daarnaast zijn aanvragen geregeld van ‘Persistent iden- studenten en medewerkers opgeleverd. model. De uitkomsten hiervan worden in 2020 gepresen- tifiers’ om de publicaties ook voor de toekomst vindbaar • De vernieuwing van de audio-/video-installaties in teerd. te houden en contracten van uitgevers beoordeeld. de school is voortgezet, mede tot tevredenheid van Op deze wijze worden onderzoeken van onze lectoren, studenten en docenten. onderzoekers en afstudeerders voor een breder publiek • ICT heeft 1 FTE-ondersteuning geleverd voor de ontsloten. Afgelopen studiejaar zijn 83 bachelor- scrip- implementatie van de AVG (Algemene Verordening ties, 45 masterscripties en 135 uitgaven van lectoraten Gegevensbescherming) binnen Van Hall Larenstein. via ‘open access’ aangeboden.

Het aanbod van databanken is verder uitgebreid. Zo zijn er in Velp 246 titels en in Leeuwarden 304 titels aan- geschaft, naast ruim 140 nieuwe E-books. Gebruikers kunnen vanaf de hogeschool maar ook vanaf hun thuis- of stageadres via een speciale thuistoegang bij al deze betaalde licenties en abonnementen.

44 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 45 People People

Welzijn en gezondheid In 2019 is verder gewerkt aan activiteiten binnen het Vanuit het actieplan Studentenwelzijn is het landelijk ‘Regionaal Ambitieplan’. Vanuit deze gelden zijn er People Netwerk Studentenwelzijn gestart waarin we via het verschillende studiekeuzeactiviteiten voor studenten decanaat participeren als hogeschool. Het studenten­ georganiseerd die bijdragen aan een bewustere studie- Van Hall Larenstein heeft de betrokkenheid van stakeholders hoog in het decanaat heeft onder meer de volgende activiteiten voor keuze. Voorbeelden hiervan zijn de Wegwijsdag voor vaandel staan. In dit hoofdstuk lichten wij toe hoe wij omgaan met onze studenten geïnitieerd: havo3 en de Oriëntatiedag voor havo4. Ook wordt er ondersteuning geboden bij profielwerkstukken. Afgelo- interne en externe stakeholders, hoe wij hen betrekken bij de hogeschool en • Yogatraining voor studenten pen jaar hebben 140 leerlingen hiervan gebruik gemaakt. welke bijdrage ze hebben geleverd. • Faalangsttraining voor studenten Om een goede aansluiting te realiseren participeert Van • E-Health-modules voor studenten met psychische Hall Larenstein in lokale vo-ho en mbo-ho netwerken en klachten decanenkringen. Daarnaast wordt er binnen de onder- In het document ‘Beleid Horizontale Dialoog’ hebben wijskolom samengewerkt op vakgebieden, zoals schei- wij beschreven hoe wij in nauwe samenwerking met “Voor studenten is het belangrijk Daarnaast krijgen alle studenten gedurende hun kunde en biologie. Dit gaat via DocentOntwikkelTeams onze medezeggenschap en externe betrokkenen vorm dat de hele school studentvriendelijk gehele studietraject studieloopbaanbegeleiding, is waarin vo- en hbo-docenten informatie uitwisselen om en inhoud geven aan onze ambities. De interne dialoog is. Dit betekent onder andere een open het studentendecanaat te allen tijde beschikbaar voor de doorstroom te verbeteren. maakt integraal onderdeel uit van onze besturings- en communicatielijn tussen docenten en uiteenlopende aspecten, is er specifieke begeleiding overlegstructuur. Onze medewerkers en studenten praten studenten, duidelijke communicatie van studenten met een functiebeperking en staat het Studieloopbaanbegeleiding mee en geven input op beleid via de medezeggenschaps- over cijfers, rooster(wijzigingen) en profileringsfonds ter beschikking. Alle studenten krijgen gedurende hun gehele studie­ raad, opleidingscommissie, hogeschool brede bijeenkom- een gebruiksvriendelijker student-, traject studieloopbaanbegeleiding (hierna: SLB). sten met de regierolhouders en examencommissies, de volg- en studenteninformatiesysteem”. Vanuit het plan kwaliteitsafspraken zijn de beschik- Hiervoor zijn onder andere studenthandleidingen, een duurzaamheidsteams, Green Offices en stakeholderbij- bare studievoorschotmiddelen op het thema ’Meer en docenthandleiding, een studievaardigheidstraining en eenkomsten rondom projecten zoals de verbouwing van “Voor onze internationale én nationale betere begeleiding van studenten’ door de opleidingen ander voorbeeldmaterialen gemaakt. SLB is student- onze huisvesting en andere specifieke thema’s. studenten werken wij aan het vooral ingezet om meer individuele SLB-gesprekken gericht en maatwerk. Om studenten goed te kunnen realiseren van een internationale met studenten te kunnen voeren, maar ook om gerichte adviseren over hun studiekeuzes, studievoortgang en Van Hall Larenstein streeft ernaar om een duurzame studieomgeving. Wij werken hierbij aandacht en begeleiding te geven aan groepen studen- loopbaanoriëntatie, zijn de SLB’ers veelal docenten van organisatie te zijn door rekening te houden met de samen met onze regionale partners in ten met specifieke behoeften. Zowel studenten met de betreffende opleiding. Bij alle gesprekken vormen wensen van studenten en medewerkers, maar ook met Arnhem Studiestad en Leeuwarden studievertraging of studieproblemen, maar ook lang­ de persoonlijke talenten, interesses, situatie en ambi- die van de beroepspraktijk, alumni en maatschappij. Wij Studiestad”. studeerders, jaargroepen, studenten met een functiebe- ties van de student het uitgangspunt. De SLB’er helpt maken hierin strategische keuzes met betrekking tot de perking, internationale studenten, mbo-doorstromers of studenten een zelfsturend vermogen te ontwikkelen. samenwerking en relaties die wij aangaan en onderhou- “Naast studiefaciliteiten zoals studenten die iets extra’s willen. Daarnaast is ingezet op Het bespreken van de studievoortgang en de loopbaan den. werkplekken en een up-to-date het ontwikkelen van nieuwe werkwijzen in SLB en op het zijn een belangrijk onderdeel ervan. In de gesprekken media­theek, die ook een belangrijke ontwerp van nieuw of extra aanbod voor studenten in het worden onder andere studenten met (studie) problemen Student onder­steunende rol levert voor ons kader van SLB. Meer informatie hierover valt te lezen in gesignaleerd en ondersteund. Per opleiding zijn er één Van Hall Larenstein voorziet in eerlijke en volledige onderzoek, bieden wij faciliteiten voor hoofdstuk Kwaliteitsafspraken van dit bestuursverslag. of meerdere regierolhouders SLB. De regierolhouders informatie voor studenten tijdens het proces van stu- studie- en studentenverenigingen.” SLB en de onderwijskundig beleidsmedewerker komen diekeuze. We zetten ons in om een goede aansluiting vier keer bij jaar bijeen om best practises uit te wisselen tussen de vorige opleiding c.q. school en de opleiding Aansluiting binnen de onderwijskolom en nieuwe ontwikkelingen te bespreken. Afgelopen jaar bij Van Hall Larenstein te faciliteren. Tijdens de studie In 2019 zijn er veel activiteiten georganiseerd om de is veel aandacht geweest voor het ondersteunen van worden studenten begeleid bij hun studieloopbaan en de samenwerking binnen de onderwijskolom op te zoeken studenten met psychische problemen. Er zijn hiervoor voorbereiding op hun werkcarrière. Studenten krijgen de en vanuit daar de aansluiting te verbeteren. Een aantal zelfhulp­modules beschikbaar gesteld en voor studieloop- mogelijkheid om tijdens hun studie actief betrokken te voorbeelden van activiteiten zijn: baanbegeleiders zijn er trainingen voor het vroegtijdig zijn bij het verbeteren van de kwaliteit van de opleiding • Presentaties decanenkringen herkennen van psychische problemen. Hierbij wordt en de ontwikkelingen binnen de hogeschool. • Studiemiddagen voor docenten van Technasiumscholen nauw samengewerkt met het decanaat. Ook is gewerkt • Organisatie van excursies/projecten voor middelbare aan het opzetten van langstudeergroepen om studenten scholieren die uitlopen beter te begeleiden. • Overzicht van aanbevolen vakken (vo-hbo) • Begeleiding bij profielwerkstukken

46 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 47 People People

Studentendecanaat Bijna de helft betreft studenten met dyslexie. Daarnaast met studie -en studentenverenigingen en zijn betrokken De studentenverenigingen Arboricultura en Quercus en Van Hall Larenstein heeft op beide locaties een studen- komen autismespectrumstoornissen (ASS) en AD(H)D bij bijeenkomsten van opleidingscommissies waar de studievereniging LaarX organiseren jaarlijks de introduc- tendecanaat. Studenten komen op eigen initiatief of veel voor. De grootste toename zit bij de categorie ‘ove- studievoorschotmiddelen geagendeerd worden. Verder tieweek in Velp. Tijdens deze introductieweek kamperen worden door hun SLB-er naar het decanaat verwezen rige beperking’, waaronder ook de psychische problemen blijven zij in contact met studenten over de voortgang de aankomende studenten van de opleidingen in Velp op bij studieproblemen, een functiebeperking of proble- vallen, zoals depressie en burn-out. van het proces. De MR heeft een studievoorschot-com- Landgoed Larenstein. De studentenverenigingen zorgen men van persoonlijke aard. De decanen geven advies missie ingesteld die direct contact onderhoud met de voor het reilen en zeilen op dit kampterrein. Daarnaast en begeleiding aan de studenten. Ook rapporteren en stuurgroep. Ook in deze commissie zijn student MR-le- organiseren zij avondactiviteiten in hun sociëteit. Studie- adviseren zij binnen de organisatie over (knelpunten in) den vertegenwoordigd. Op de portal voor medewerkers vereniging LaarX helpt mee met de organisatie van het het onderwijs en over studentaangelegenheden. en studenten is een aparte pagina gereserveerd voor de dagprogramma en zorgt voor een alternatief avondpro- studievoorschotmiddelen. Op die digitale locatie worden gramma voor degene die niet naar de sociëteit willen. In het studiejaar 2018-2019 hebben 1.101 studenten één onder andere updates geplaatst. In 2020 zal het proces Medewerkers van Van Hall Larenstein ondersteunen bij de of meermalen een gesprek gehad met een decaan; dat en de informatievoorziening over de studievoorschot- vergunningaanvraag, financiën, communicatie-uitingen en is 25% van het totaal aantal studenten. Dit percentage middelen op dezelfde manier voortgang vinden. dagelijkse beslommeringen. In Leeuwarden organiseert is iets hoger dan vorig studiejaar. De meeste gesprek- studentenvereniging Osiris de introductieweek. Ook hier ken gaan over persoonlijke zaken (48%), waaronder ook Met betrekking tot duurzaamheid hebben studenten zorgt de studentenvereniging voor een aansprekend studeren met een functiebeperking valt en over studieza- invloed vanuit de Green Office. Studenten en medewer- programma voor de nieuwe studenten, waarbij zij zorgen ken (34%) zoals studievaardigheden, studiekeuze en het kers kunnen zich aanmelden om een dag mee te lopen dat de aankomend studenten kunnen overnachten bij bindend studieadvies. De overige gesprekken gaan over Profileringsfonds met het college van bestuur. Diverse studenten en mede- zittende studenten. De studieverenigingen van Leeuwar- wet- en regelgeving (11%) en financieel (6%). Conform de afspraken in de regeling profileringsfonds werkers hebben hier gebruik van gemaakt. den helpen ook mee tijdens de opleidingendag. kunnen studenten die vertraging oplopen als gevolg van Op beide locaties hebben studiegroepen voor langstu- bijzondere omstandigheden financiële compensatie Het eerste aanspreekpunt voor vragen, opmerkingen en deerders gedraaid onder begeleiding van een decaan. krijgen uit dit fonds. In 2019 heeft Van Hall Larenstein klachten is vaak de studieloopbaanbegeleider. Binnen Medewerker Doel van deze groepen is om studenten die al lang inge- aan 56 EER-studenten financiële ondersteuning verleend Van Hall Larenstein zijn er voor studenten mogelijkheden De kwaliteit van de hogeschool wordt gevormd door schreven staan en die niet meer actief in het reguliere uit het profileringsfonds. Aan 36 EER-studenten is een om officieel bezwaar of beroep aan te tekenen, dan wel de medewerkers die bij Van Hall Larenstein werken. Zij lesprogramma meedraaien, te ondersteunen bij het weer totaalbedrag van € 91.230,- betaald. Deze financiële een klacht in te dienen. Dit loopt via een centraal loket. zorgen met hun kennis, vaardigheden en enthousiasme oppakken en afronden van hun studie. Drie studenten ondersteuning is verleend aan studenten die vertraging Ook is er op beide locaties een vertrouwenspersoon voor een aantrekkelijke leeromgeving. Van Hall Laren- van deze studiegroepen zijn inmiddels afgestudeerd door opliepen als gevolg van ziekte, een functiebeperking of beschikbaar voor studenten. stein vindt het belangrijk een werkgever te zijn die inzet deze vorm van ondersteuning. familieomstandigheden. Financiële ondersteuning in de op eigen regie en persoonlijk leiderschap van de mede- vorm van bestuursbeurzen werd in 2019 uitgekeerd aan Studenten- en studieverenigingen werker. Wij werken met resultaatverantwoordelijke teams Begeleiden van studenten met een functiebeperking 20 EER-studenten voor een totaalbedrag van Bij Van Hall Larenstein zijn op beide locaties diverse binnen de gehele hogeschool. Dit heeft als doel om de De hogeschool volgt het protocol uit de beleidsnotitie € 35.910,-. De bestuursbeurzen werden uitgekeerd voor studenten- en studieverenigingen actief. verantwoordelijkheid voor inhoudelijke ontwikkelingen in ‘Studeren met een functiebeperking’. Studenten kunnen bestuursfuncties bij de studentenverenigingen. onderwijs en onderzoek daar te leggen waar deze hoort: bij inschrijving aangeven dat ze vanwege een functie- De studieverenigingen hebben een actief netwerk met daar waar de kennis zit. Door het laag beleggen van beperking voorzieningen willen regelen. Ze worden Betrokkenheid studenten studenten, alumni en het werkveld. Een voorbeeld van verantwoordelijkheden en de daarbij horende bevoegd- vervolgens door het decanaat uitgenodigd voor een Studenten hebben op diverse manieren inspraak. Naast een studievereniging met een zeer actief netwerk is heden en middelen, zijn de teams beter in staat zelfstan- intakegesprek, waarin wordt besproken wat nodig is om de traditionele formele organen zoals de opleidings- Laarx. Zij organiseren wekelijks lezingen die gratis toe- dig te functioneren en vraagstukken zelf op te lossen. de studie goed te laten verlopen. Dit kan gaan om (tenta- commissies, de medezeggenschapsraad en het college gankelijk zijn voor derden. Tijdens een bijeenkomst over De beheer- en coördinatietaken zijn over verschillende men)voorzieningen of bijvoorbeeld om extra begeleiding van beroep hebben studenten in 2019 (en de komende de terugkeer van de wolf in Nederland zijn zelfs opnames regierolhouders binnen teams verdeeld. Dit heeft voor- van de SLB-er. Studenten met een functiebeperking jaren) ook een belangrijke invloed op de besteding van gemaakt die gebruikt zijn in een televisieaflevering van en nadelen. kunnen desgewenst ook extra ondersteuning krijgen kwaliteitsgelden. Bij de kwaliteitsafspraken gaat het om het programma Tegenlicht. Studievereniging Arbori Cul- van een studiemaatje: dit is een (vaak ouderejaars) de studievoorschotgelden die instellingen besteden tura heeft als elk jaar een kerstkaartactie gedaan waarbij In 2019 is een Quickscan uitgevoerd m.b.t. de ontwik- student die begeleiding geeft gericht op wennen aan de aan de verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. ze veel kerstkaarten schrijven aan eenzame ouderen. keling van resultaatverantwoordelijke teams. Van Hall hogeschoolomgeving, op plannen en allerlei regelzaken. Deze verbeterplannen kunnen gelden voor de gehele Larenstein wil de komende periode een kwaliteitsslag Zowel de student als het studiemaatje kunnen hiervoor instelling, maar ook voor bepaalde onderdelen daarvan In Velp is de personeelsdag dit jaar grotendeels georgani- maken door meer sturingskracht in de organisatie te studiepunten krijgen. Afgelopen jaar zijn 10 studiemaat- of voor specifieke groepen studenten. In 2019 zijn diverse seerd door de studentenverenigingen. De medewerkers brengen en wil tegelijk de sterke punten van resultaatver- jes actief geweest. In studiejaar 2018-2019 hebben zich bijeenkomsten over de studievoorschotmiddelen geor- hebben in wedstrijdverband de spellen gedaan die ook antwoordelijke teams behouden. Dit vraagt om leiding- 364 nieuwe eerstejaarsstudenten met een functiebeper- ganiseerd met opleidingen en met studenten. Daarnaast door eerstejaars studenten worden gedaan tijdens de gevenden die het voorbeeld geven, sturen op kwaliteit en king gemeld. Dat is 30% meer dan vorig studiejaar. is er een stuurgroep studievoorschotmiddelen / kwali- introductieweek. resultaat, de verbinding leggen en een team inspireren teitsafspraken opgericht met vijf leden waarvan er twee en faciliteren om zelf de verantwoordelijkheid te (kun- student zijn. Deze studenten geven terugkoppeling aan nen) nemen. de deelnemers van de studentenbijeenkomsten, praten

48 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 49 People People

50 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 51 People People

Bij Van Hall Larenstein zijn twee personeelsverenigingen Gezondheid en Welzijn Bedrijfsartsen Bedrijfsmaatschappelijk werk (hierna: BMW) actief: de PV Leeuwarden en de PV Velp. Beide verenigin- Van Hall Larenstein werkt samen met de arbodienst Zorg Voor alle medewerkers van Van Hall Larenstein bestaat gen organiseren jaarlijks meerdere activiteiten voor hun Arbo van de Zaak. De bedrijfsartsen zijn één keer per twee de mogelijkheid om gebruik te maken van BMW. In 2019 leden, waaronder excursies, workshops en een kerstborrel. Van Hall Larenstein streeft naar optimale arbeidsomstan- weken op de locatie beschikbaar voor spreekuur en over- zijn er achttien nieuwe aanmeldingen geweest bij het digheden voor zowel medewerkers als studenten. Het leg. Medewerkers kunnen altijd zelf een afspraak maken BMW. Dit is een aanzienlijke daling ten opzichte van Ontwikkeling personeelsformatie Arbobeleid is gericht op waarborging van de veiligheid en met de bedrijfsarts, ook als ze niet ziek zijn. Hiervoor is voorgaand jaar. In Leeuwarden zijn acht medewerkers In 2019 is het aantal medewerkers ten opzichte van 2018 gezondheid van medewerkers en studenten. We streven geen toestemming van de leidinggevende nodig. begeleid, hiervan zijn vier trajecten in 2019 afgerond. In licht gedaald. ook naar het voorkomen van psychosociale arbeidsbe- Velp zijn er tien medewerkers begeleid, waarvan zeven lasting. Elk kwartaal komen per locatie de Arbocommis- Sociaal Medisch Team overleggen (hierna: SMT) trajecten in 2019 zijn afgerond. De redenen voor het raad- Medewerkers 2017 2018 2019 sies bij elkaar. In het SMT bespreken leidinggevenden, bedrijfsartsen, plegen van het BWM zijn divers: verstoorde werk/privé bedrijfsmaatschappelijk werkers en HR-adviseurs de balans, werkstress of arbeidsinhoudelijke problemen Aantal medewerkers 560 565 563 Verzuim en preventie hoofdlijnen, aandachtspunten en risico’s met betrek- naast persoonlijke problemen. Het BMW is extern belegd Aantal fte 446 449 449 Het ziekteverzuim is in 2018 gedaald, maar in 2019 toch king tot het verzuim binnen de desbetreffende eenheid. bij het GIMD. weer licht gestegen. Voor die stijging is geen echte oor- In 2019 is er tien maal een SMT georganiseerd. In het De vrouw/man verdeling is (bijna) gelijk gebleven. Het zaak aan te geven. beleids-SMT worden de beleidslijnen besproken die Vertrouwenspersonen aandeel van medewerkers “55 jaar en ouder” is licht gelden voor de hele organisatie, wordt er geëvalueerd en Aandacht voor sociale veiligheid is van belang voor een gestegen. Ziekteverzuim kunnen de deelnemers het dan ook aanwezige college goede studeer- en werkomgeving. Het hebben van een ver- (excl. zwanger- van bestuur en de directeur beleid adviseren over de trouwenspersoon is een belangrijk onderdeel in ons beleid. OP/OOP schapsverlof) 2017 2018 2019 eventuele aanpassingen van het beleid met betrekking Een vertrouwenspersoon is er voor studenten en mede- Het aandeel onderwijzend personeel is in 2019 licht tot ziekteverzuim. Het beleids-SMT heeft in 2019 een werkers die meldingen of klachten hebben over ongewenst Incl. > 1 jaar 5,87 % 5,21 % 5,54% toegenomen. keer plaatsgevonden. gedrag zoals agressie en geweld, (seksuele)intimidatie, Excl. > 1 jaar 4,20 % 3,49 % 3,66% ongewenste intimiteiten, pesten en discriminatie. Personeel 2017 2018 2018 Gem. verzuimduur 31,81 32,24 40,02 Vitaliteit in dagen Van Hall Larenstein is erbij gebaat dat medewerkers In 2019 is voor het vierde jaar gewerkt met externe Ondersteunend 32,7% 32,7% 30,2% % Medewerkers 43,4 % 50,73 % 49,5% zo gezond mogelijk zijn, zowel fysiek als mentaal. De vertrouwenspersonen. Er zijn, voor zover bekend bij de Onderwijzend 67,3% 67,3% 69,8% zonder verzuim hogeschool wil zich niet alleen richten op het voorkomen vertrouwenspersonen, geen formele klachten ingediend. van zieke medewerkers, maar vooral op het bevorderen In 2019 hebben vijf medewerkers een beroep gedaan op Flexibele arbeidsovereenkomsten In 2019 is het beleid over ziekteverzuim geactualiseerd van welzijn, employability en het verminderen van werk- de vertrouwenspersonen, van wie één met een informa- Van Hall Larenstein streeft naar een verhouding tussen en is de nota ”werken aan verzuimherstel” besproken met druk. Zilveren Kruis Achmea heeft in samenwerking tievraag van procedurele aard, zodat feitelijk gesproken flexibele en vaste arbeidsovereenkomsten van 15/85 %. de MR en vastgesteld. In deze nota geven we aan hoe we met de Vereniging Hogescholen voor alle hogescholen moet worden van vier meldingen. Daarnaast kwam één door middel van het toepassen van oplossingsgericht Livvit ontwikkeld. Dit is een pakket dat bestaat uit melding van een groep studenten. Soort dienstverband verzuimbeleid het ziekteverzuim verder willen verminde- een palet van diensten om verzuim te voorkomen, de (aantallen) 2017 2018 2019 ren. Daarbij is samenwerking tussen leidinggevende en gezondheid van medewerkers te bevorderen en om zieke Het aantal meldingen van studenten is nog steeds opmer- medewerker een belangrijk uitgangspunt. medewerkers te helpen re-integreren. In 2019 zijn er bij kelijk laag. Dit was ook in voorgaande jaren het geval. Het Vaste aanstelling 469 472 476 Van Hall Larenstein preventiemaatregelen ingezet met aantal meldingen van medewerkers is in 2019 bijna gelijk Tijdelijke aanstelling 90 93 87 Het oplossingsgericht verzuimbeleid wordt gekenmerkt een totale bekostiging van € 58.920,- waarvan € 12.957,- gebleven. Wel hadden de meldingen vaker dan voorheen Totaal 559 565 563 door: eigen bijdragen van de hogeschool. In totaal hebben 96 betrekking op ‘zuivere’ ongewenste omgangsvormen, en • werken aan een lage terugkomdrempel; regelmatig medewerkers (17% van het totale medewerkersbestand) minder op zaken die op het snijvlak tussen ongewenste In 2019 is het percentage tijdelijke arbeidsovereenkom- contact tussen leidinggevende en medewerker; gebruik gemaakt van de beschikbare gezondheidsoplos- omgangsvormen en een arbeids­conflict lagen. sten licht gedaald ten opzichte van 2018 (van 16% naar • werken aan snel en doelgericht herstel; singen van Livvit; 58% van alle gezondheidsoplossingen 15,5%). Nieuwe medewerkers krijgen altijd eerst een • met aandacht, respect en interesse als basis van de waren op mentaal gebied. De belangrijkste inzet betrof tijdelijk contract aangeboden. communicatie. coaching, leefstijltrainingen, taxivervoer, bedrijfsmaat- schappelijk werk en werkplek-ergonomie (individuele Van Hall Larenstein zet geen min/max-contracten in. De In 2019 zijn alle medewerkers geïnformeerd over het werkplekonderzoeken en groepstrainingen). inzet van ZZP-ers is minimaal. Alleen indien sprake is van oplossingsgerichte verzuimbeleid en hebben leiding­ een specifiek en aanvullende expertise met een afgeba- gevenden een eerste training gevolgd m.b.t. de commu- kende opdracht wordt er een ZZP-er ingezet. Uitzend- nicatie. We streven naar een gemiddeld ziekteverzuim krachten worden ingezet bij ziek en piek. van 4% in 2022. Met de aangepaste werkwijze verwachten we dat dit zeker haalbaar is.

52 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 53 People People

Werkbeleving medewerkers Kwaliteit, ontwikkeling en scholing Aan de laatste opleiding didactiek hebben tien deel­ Herstel balans en privé/werkdruk Van Hall Larenstein wil een cultuur creëren waar nemers meegedaan. In 2019 zijn acht deelnemers (ook In dit kader zijn de volgende trainingen aangeboden: betrokken medewerkers trots deel kunnen uitmaken Professionalisering van eerdere trainingen) geslaagd voor het eindgesprek/ • Effectief omgaan met tijd; deze training bestaat uit twee van de doelstelling van de hogeschool. Medewerkers Bij de professionalisering van onze medewerkers staat portfolio; een deelnemer heeft tussentijds de hogeschool dagdelen en leert om doortastender en met energie aan die zich betrokken voelen, krijgen positieve energie (persoonlijke) ontwikkeling als mens én als professional verlaten en een deelnemer heeft in december 2019 het het werk te blijven. Aantal deelnemers: 23. en voelen zich verantwoordelijk voor hun werk. Vanaf centraal. We streven naar een professionele cultuur eindgesprek. Voor drie deelnemers die wel recht hebben • Werkplekergonomie; de workshop bestaat uit een uur 2013 vindt bij Van Hall Larenstein het tweejaarlijkse waarin onze kernwaarden (duurzaam, betrokken, onder- op een herkansing, maar nog geen eindgesprek hebben algemene voorlichting en daarna voor alle deelnemers medewerkerstevredenheidsonderzoek (hierna: nemend en verantwoordelijk) een grote rol spelen. Ook gehad, wordt een oplossing gezocht. Deze deelnemers een individueel werkplekonderzoek. Aantal deelnemers: MTO) plaats. De hogeschool maakt gebruik van het samenwerking en respect zijn aspecten die onze cultuur kunnen niet langer terecht bij de aanbieder van de oplei- twintig ‘Tevredenheid Instrument Medewerkers’, welke door kenmerken. Veel van deze aspecten komen samen in de ding omdat het contract per 12 december 2019 is beëin- • Mindfulness; de cursus bestaat uit een reeks van vier Integron speciaal voor hogescholen is ontwikkeld. resultaatverantwoordelijke teams die de basis vormen digd. De eerste integrale opleiding BDB is half december sessies van 1,5 uur. Tijdens de sessies wordt ingegaan De inzichten, kansen en verantwoordelijkheden uit van onze cultuur en structuur. gestart met dertien deelnemers. op vier verschillende pijlers. Aantal deelnemers: zestien. het recente onderzoek van 2017, zijn ingezet om de werkbeleving te verbeteren en het medewerkerspotentieel In het professionaliseringsplan 2018-2021 is benoemd Basis Kwalificatie Examinering (hierna: BKE) en Taaltrainingen te vergroten. Deze zijn in alle lagen van de organisatie welke gebieden we belangrijk vinden als het gaat om de Senior Kwalificatie Examinering (hierna: SKE) In dit kader zijn de volgende trainingen aangeboden: opgepakt, waarbij de focus ligt op de dialoog in het team. ontwikkeling van onze medewerkers. Ook de faciliteiten Alle docenten die toetsen aanbieden en/of afnemen, lid • Engels voor facilitair medewerkers die de hogeschool biedt voor het volgen van opleidingen zijn van een toetsingscommissie of een examencom- Doel van deze training is om facilitair medewerkers te In 2019 is een werkbelevingsonderzoek uitgevoerd. Ruim zijn in het professionaliseringsplan opgenomen. missie moeten een BKE hebben. Voor nieuwe docenten ondersteunen in de omgang met internationale stu- 78% van de medewerkers heeft deelgenomen aan het is de BKE opgenomen in de integrale BDB-training. Voor denten en docenten. De training biedt een goede basis onderzoek. De resultaten laten een stijgende lijn zien ten zittende docenten blijft een training BKE de mogelijkheid voor spreken in verschillende situaties en schrijven opzichte van de afgelopen jaren, met een gemiddelde Van Hall Larenstein Academy (hierna: VHL Academy) om zich te bekwamen in de nieuwe eisen op dit gebied. (e-mail contact). De training duurde acht weken van 1,5 tevredenheid van een 7. Op de zogeheten kernverwach- De VHL Academy faciliteert de ontwikkeling van onze Voorzitters en secretarissen van de examencommissie uur per les. Aantal deelnemers: tien tingen, de onderwerpen die medewerkers zelf het meest medewerkers door het gericht aanbieden van incompany moeten beschikken over een SKE-certificaat. In 2019 zijn • Engels voor ondersteunende medewerkers belangrijk vinden, is de score gemiddeld een 7,3. Met opleidingen, trainingen en workshops die zijn afgeleid vijf BKE-trainingen aangeboden. Aan deze trainingen Deze training richt zich op alle ondersteunende mede- alle leidinggevenden is afgesproken dat zij per opleiding/ van de speerpunten van het professionaliseringsplan. hebben 44 collega’s meegedaan. Na de training volgt werkers die zich willen ontwikkelen tot een B-1 of een afdeling met een actieplan komen en dat dit gekoppeld De VHL Academy bestaat uit een coördinator, een het certificeringstraject, dat bestaat uit het opstellen B-2 niveau. Er is veel ruimte voor de eigen praktijk. Gedu- wordt aan een hogeschoolbreed actieplan. HR-adviseur, een ondersteuner en een onderwijskundig van een portfolio dat wordt beoordeeld. Bij positieve rende tien weken, twee uur per les. Aantal deelnemers:­ beleidsmedewerker die allen beschikbaar zijn voor een beoordeling krijgt men het BKE certificaat. Uiteindelijk elf, die allen hun certificaat B-1 hebben behaald. deel van hun weektaak (in totaal 1,1 fte). In 2019 heeft de hebben 57 docenten in 2019 hun BKE-certificaat gehaald. • Engels voor docenten Maatschappelijk verantwoorde hogeschool VHL Academy achttien verschillende opleidingen, trai- In totaal hebben 199 docenten (72,5% van alle docenten) De training richt zich op alle aspecten van lesgeven in Van Hall Larenstein wil toegevoegde waarde leveren aan ningen en workshops georganiseerd waar in totaal 377 de BKE-training gevolgd, daarvan hebben 130 docenten het Engels. Naast de woordenschat vanuit de eigen vak- de maatschappij. De hogeschool wil een werkomgeving medewerkers aan hebben deelgenomen. Bij de opco-trai- (54%) ook het certificaat behaald. In 2019 hebben drie discipline is er ook aandacht voor presentatietechnieken. waarin alle medewerkers zich betrokken en gerespec- ningen zijn ook de deelnemende studenten meegeteld. docenten aan de SKE- training deelgenomen. De training bedraagt twee uur per week gedurende teerd voelen, ongeacht de omstandigheden. Van Hall twintig weken. De studielast bedraagt twee tot vier uur Larenstein stimuleert het binnenhalen en behouden Hieronder geven we inzicht in de verschillende opleidin- Opleidingscommissies (hierna: opco’s) per les. Aan deze training hebben vier docenten deel­ van vrouwen, medewerkers met een andere culturele gen/trainingen en workshops. De professionalisering van de opco’s is van belang om de genomen. Allen hebben hun certificaat C-1 gehaald. achtergrond en medewerkers met een arbeidsbeper- beïnvloeding en inspraak van docenten en studenten te king. Deze gedachten worden gedragen door de gehele Basiskwalificatie Didactische Bekwaamheid (hierna: BDB) borgen. Wat doet een opco en hoe kun je kwaliteit van Studieloopbaanbegeleiding organisatie, waarbij de kernwaarden leidend zijn. Van Om les te mogen geven moet iedere docent beschikken een opleiding beïnvloeden? Hoe ga je in gesprek met de Youth Mental Health First Aid (YMHFA) Hall Larenstein staat de komende periode voor een grote over de volgende basiskwalificaties: doceren, begeleiden directeur van een opleiding? Deze aspecten komen aan De training richt zich op het vergroten van de kennis over uitdaging als het gaat om de exclusiviteit van de arbeids- van studenten, ontwerpen van onderwijs, toetsen en de orde in de opco-trainingen die op beide locaties wordt de diverse psychische aandoeningen onder jongeren en organisatie. We zijn goed op weg met het realiseren van professioneel docentschap. Docenten die al langer in gegeven. In Velp wordt de training ook in het Engels ver- leert situaties beter in te schatten. Er zijn twee trainin- de doelstelling uit de banenafspraak, maar als we het dienst zijn, zijn veelal didactisch bekwaam, maar voldoen zorgd. In totaal hebben 31 opco-leden de training op een gen van vier maal 3,5 uur gegeven. Aantal deelnemers: thema gezamenlijk tot een succes willen brengen, dan nog niet aan de nieuwe eisen op het gebied van toetsen van de locaties gevolgd. zeventien. zijn we genoodzaakt om het huidige beleid nog meer (basis kwalificatie examinering). 2019 is een overgangs- aan te laten sluiten bij de werkagenda hbo. Begin 2019 jaar v.w.b. het aanbod van relevante opleidingen m.b.t. de zijn er tien medewerkers met een arbeidsbeperking aan BDB. De opleiding didactiek is in 2019 definitief afgeslo- het werk bij Van Hall Larenstein met een aanstellings-­ ten met een laatste groep deelnemers. In deze training omvang van in totaal 6,5 fte. Aan het eind van 2019 waren was de Basis Kwalificatie Examinering (BKE) niet opge- dat er nog 8 met een aanstellingsomvang van in totaal nomen. Eind 2019 is een eerste integrale opleiding BDB vijf fte. gestart (didactiek en BKE in één opleiding). De lesstof wordt hierdoor meer integraal aangeboden en bovendien bespaart het tijd voor de deelnemers.

54 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 55 People People

Onderzoek/onderwijs Inzet professionalisering jaar 2019 Ontwikkelingen CAO en school op het gebied van onderwijs, doorstroom, afgestu- Op beide locaties is de workshop sociaal wetenschap- Arbeidsvoorwaarden deerden, de arbeidsmarkt en praktijkgericht onderzoek. pelijk onderzoek in het groene domein gegeven. In In 2019 is binnen de professionalisering De kwaliteit van ons onderwijs en het opleidingsportfolio deze workshop komt het verschil tussen natuurweten­ ingezet op: CAO Hbo 2018 – 2020 bespreken wij met de werkveldadviescommissies en schappelijk en sociaalwetenschappelijk onderzoek In het voorjaar van 2018 is een principeakkoord bereikt alumni. De criteria voor leden van de werkveldadvies- Vakmatige opleidingen en congressen 412.430 aan de orde, zoals ‘wanneer gebruik je welke vorm van over een collectieve arbeidsovereenkomst. De nieuwe commissie als afgevaardigden van het werkveld zijn onderzoek; hoe bewaak en beoordeel je de kwaliteit van Professionalisering teams 107.319 CAO voor het hbo heeft een looptijd van 1 april 2018 vastgelegd in het reglement. sociaalwetenschappelijk onderzoek’. Aantal deelnemers: Didactiek 11.365 tot 31 maart 2020. De belangrijkste ontwikkelingen zijn achttien. Toetsing en examinering 94.168 loonsverhoging, aandacht voor werkdruk, meer verschei- De ‘Advisory Board’ adviseert over het totale onder- Coaching en intervisie 52.262 denheid in arbeidsovereenkomsten, professionalisering zoeksportfolio en de kwaliteit van het onderzoek. Financiën en duurzame inzetbaarheid. Daarnaast onderhoudt elke lector, docent en directeur Interne opleidingen en cursussen 3.806 • Financiële sturing (twee uur op locatie) contact met het beroepenveld met betrekking tot zijn In deze workshop komen de hoofdlijnen van de finan- Totaal 681.350 Lokaal Overleg of haar vakgebied en hebben zij een actueel beeld van ciële sturing aan de orde: jaarplanning, inkomsten, In het Lokaal Overleg bespreekt het college van de beroepspraktijk. De lectoren vragen hun externe de begroting en de vraag wanneer we verlies of winst Vanaf 2019 zijn de kosten van boeken en tijdschriften bestuur samen met de vier werknemersorganisaties opdrachtgevers regelmatig om input om een goed beeld maken. Er zijn vier workshops gegeven (drie in Leeuwar- van de mediatheek (€ 31.855,-) niet meegenomen in de (AOb, UnieNFTO, FNV, CNV) de belangrijkste te krijgen van de tevredenheid over het onderzoek. den, een in Velp) met in totaal 49 deelnemers. verantwoording van de scholingskosten. In het jaar 2018 zaken met betrekking tot de rechtspositie van • Financiële aspecten van projecten waren deze kosten nog wel meegenomen. de medewerkers. In 2019 hebben drie overleggen In deze workshop wordt enerzijds informatie verstrekt plaatsgevonden. Onderwerpen van gesprek waren over de aandachtspunten en werkwijzen van de finan­ Loopbaanbeleid de decentrale arbeidsvoorwaardenmiddelen (DAM), ciële aspecten van projecten. Deelnemers kunnen het medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO), vooraf vragen stellen die in de workshop besproken Duurzame inzetbaarheid de scholingskosten, de kwaliteitsafspraken, de kunnen worden. Er zijn drie workshops gegeven (twee in Het zijn de mensen die Van Hall Larenstein maken. organisatiestructuur, professionalisering en de Leeuwarden, een in Velp) met in totaal 41 deelnemers. Daarom is het van belang dat medewerkers nu, maar ook belangrijkste ontwikkelingen van de hogeschool. in de toekomst, duurzaam inzetbaar blijven. De regeling Maatwerk Duurzame Inzetbaarheid (opgenomen in de CAO-HBO), Op verzoek van een team organiseert de VHL Academy ofwel de DI-regeling, is bedoeld om medewerkers in de Maatschappelijke verbindingen een maatwerk workshop of training c.q. ondersteunt bij gelegenheid te stellen afspraken te maken, die hen hel- met externe stakeholders de organisatie daarvan. In 2019 zijn er vier verzoeken om pen om ook op de langere termijn het werk goed en met De hogeschool organiseert proactief een dialoog met ondersteuning gedaan: plezier te kunnen blijven doen. De dialoog over duurzame haar stakeholders en participeert in bestaande gremia Nationale en regionale samenwerking • Workshop Herkennen van burn out (twaalf deelnemers) inzetbaarheid is verankerd in de jaarlijks terugkerende met de stakeholders. Onze stakeholders zijn afkomstig De hogeschool heeft haar strategische hogeschool • Traject feedback/elkaar aanspreken (dertig deelnemers) HR gesprekkencyclus. uit het werkveld van toekomstige afgestudeerden, over- brede netwerken bepaald, waarbij zij onderscheid maakt • Training Interculturele communicatie (elf deelnemers) heid (ministerie van LNV, ministerie van EZ en ministerie tussen bestuurlijke netwerken en samenwerkingsverban- • Workshop krachtige lichaamstaal (veertien deelnemers). In 2019 heeft een kwart (23.5%) van de medewerkers de van OCW) en partners op het gebied van onderwijs, den. In bestuurlijke netwerken vindt beleidsontwikkeling DI uren opgenomen. Deze werden met name ingezet toegepast onderzoek en kenniscirculatie, zoals de NVAO. en planvorming plaats om een specifieke regio vanuit het Scholingskosten 2019 voor het bestedingsdoel: werk en privé balans. De De doelen van onze samenwerkingen zijn onder meer hoger onderwijs duurzaam te versterken. De samenwer- Vanuit de cao-afspraken reserveren we 6% van de overige medewerkers hebben aangegeven de uren te gezamenlijk onderwijs verzorgen en onderzoek doen, kingsverbanden maken het mogelijk om multidisciplinair loonsom voor professionalsering; 3% in tijd en 3% ten sparen en op een later moment in te zetten. Het gaat stimuleren van de doorstroom in de beroepskolom, reali- te werken aan ‘real life’ vraagstukken die een bijdrage behoeve van de ‘out of pocket’-kosten. De uren worden hierbij met name om het onderwijsgevende personeel. seren van een optimale aansluiting op de arbeidsmarkt, leveren aan het bereiken van onze duurzame ambities als gereserveerd in de planning. De ‘out of pocket’- kosten Er is een spaartegoed van 40.630 uur meegenomen naar bijdrage leveren aan lokale economische, sociale en hogeschool. Er zijn samenwerkingen met partners in het zijn voor 2019 begroot op € 835.980.- Onze gerealiseerde het jaar 2020. milieugerichte ontwikkelingen of activiteiten. Wij inves- beroepenveld, met toeleverende scholen, met nationale ‘out of pocket’- kosten over 2019 bedragen € 681.350,-, teren in duurzame relaties met de beroepspraktijk, onder en lokale overheden, met andere onderwijsaanbieders, dat is 82%. meer in de vorm van CoE’s, samenwerkingsconvenanten, met externe stakeholders en met internationale partners. netwerken, trainingen, cursussen, externe begeleiders in Planning basis-en professionaliseringsuren het onderwijs, beschikbaarstelling van faciliteiten en de Het basisrecht is conform de CAO vastgelegd op 3%. werkveldadviescommissies van de opleidingen. Tijdens de jaarlijkse gesprekken tussen leidinggevende Wij vinden het ook belangrijk dat externe stakeholders en medewerker legt de medewerker verantwoording tevreden zijn en zich herkennen in ons instellingsplan en af over de ingezette basisuren en worden afspraken de contourennota’s van de ARC’s. Daarom zijn regelmatig gemaakt over de in te zetten professionaliseringsuren. gesprekken gevoerd met externen. Zo is onder meer De uitputting hiervan wordt niet geregistreerd. gesproken over de samenwerking en koers van de hoge-

56 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 57 People People

Samenwerkingen zijn onder meer: Topconsortium voor Internationale samenwerking Speerpunt- Kennis en Innovatie (TKI) Agri & Food, Nationaal Regie- De speerpuntlanden van Van Hall Larenstein zijn: Brazilië, land Samenwerkingspartners Gezamenlijke activiteiten orgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA, Kennisconsor- China, Duitsland, Ethiopië, India, Indonesië, Roemenië, China China Agricultural University (CAU), Yunan Onder meer studentenuitwisseling t.b.v. Elite Cattle tium Gezonde Bodem, VNO-NCW, Nederlands Duitse Spanje en de Verenigde Staten. Het doel van de speer- Agricultural University (YAU), Sichuan Program, instroom van 2+2 studen bij International Businessclub, Hohe Schule Rhein Waal en Gemeente puntlanden is om de samenwerking in en met die landen University (SU), Tianmu Lake Polytechnic, Food & Flower, Food Science , Food Technology en Rheden. Van Hall Larenstein is ook actief betrokken in de te intensiveren op het gebied van onderwijs en onder- Jiangsu Liyang Polytechnic, New Hope Dairy IDM, samenwerking in ‘Living Labs’ en stages. regio’s Gelderland en Noord-Nederland. Onder meer via zoek. In 2019 is een herordening gemaakt in speerpunt- en Wetskills de volgende netwerken en initiatieven zet de hogeschool landen. China, Duitsland, Ethiopië, India, Indonesië en zich in om een bijdrage te leveren aan de regionale Roemenië krijgen nu meer aandacht. In onderstaande Duitsland Brandenburgisch Technische Universität en Onder meer samenwerking Forensische Weten­ ontwikkelingen in provincie Gelderland: Arnhem Studie- tabel geven we een overzicht van onze activiteiten en internationale samenwerking Project Social schappen, Erasmus Plus project Community stad, Ondernemers Kontakt Arnhem, Economic Board resultaten in deze zes speerpuntenlanden. Entrepreneurship for Local Change met Learning (samen met partners uit Duitsland, regio Arnhem-Nijmegen, Food Valley en Kennisintensief Roemenië, Duitsland, Spanje Roemenië en Estland), studenten- en Innovatief Ondernemerschap Gelderland. stafuitwisseling en integratie van project ‘Social Entrepreneurship for Local Change’ in opleiding In het Noorden van het land participeert Van Hall Management van de Leefomgeving. Larenstein onder meer in de volgende netwerken Ethiopië Borderless Netwerk Ethiopia, Aksum Onder meer acquisities projecten binnen het en samenwerkingsverbanden: MBO-HBO Overleg en Kenia University, Jimma University (Ethiopië); ‘Orange Knowledge Program’ (OKP) van Nuffic, Noord-Nederland, Leeuwarden Studiestad, Club Diplo- USIU (Kenia) en samenwerking in project stafuitwisseling, Phd-trajecten, afstudeeropdrachten, matique Fryslân, Noordelijk Landbouw Beraad, Vereni- ‘Dryland rehabilitation Axum/Mekelle stages, workshops en trainingen. ging Circulair Friesland, Dairy Valley en Agro Agenda Project Bio-sensoren in poaching’ (Kenia) Noord-Nederland. India Baramati Agricultural Development Trust Onder meer studenteninstroom via 2+2, 3+1, (ADT), PDM University, Kerala University en certificates en aanschuifonderwijs, samenwerking Wij nemen deel aan diverse overleggen met andere Maharasthra in Living labs en binnen Hortitech India Partners, hogescholen, mbo-scholen, middelbare scholen en train-the-trainer programs, stages, onderzoek universiteiten. De samenwerking met hogescholen en naar verregaande samenwerking, gezamenlijke universiteiten wordt onder meer vormgegeven binnen presentaties aan de Wereldbank in Delhi en enkele opleidingen en de samenwerking in CoE’s. Binnen de Maharasthra SMART (Wereld Bank) project het cluster opleidingen Life Sciences and Technology organisation, participaties in handelmissies. werkt Van Hall Larenstein samen met de NHL Stenden Indonesië Institut Teknologi Bandung (ITB in Bandung), Onder meer studenten- en stafuitwisseling, samen­ hogeschool. Living Lab Water Indonesia (ITB, HZ werking in Living Labs, presentaties, gastlessen, University of Applied Sciences, ea.), Institut workshops en trainingen, inventarisatie voor Pertanian Bogor, Politeknik Pertanian Negeri een ‘joint master’ Agricultural Production Chain Kupang, UNLAM Kalimantan, Sarawak Management-­Forest chains, uitbreiding voor Forestry Corporation SDN. BHD (Sarawak Sarawak ‘joint research’ project in ‘sustainable – Maleisie), Aliet Green (Yogyakarta), ICCO forestry’, stages, afstudeertrajecten en (Semarang), Ministry of Environment and studentonderzoeken, gezamenlijke project- en Forestry (MoEF), Ministry of Research and institutionele samenwerkingsvoorstellen. Higher Education (Morthe), Borderless Netwerk Indonesia Roemenië Borderless Network, Roemenie landentafel, Onder meer samenwerkingsovereenkomst Roe- Miroslava agriculture highschool, ADR en meens ministerie en ministerie van LNV m.b.t. ver- SNN in NER, USV- Suceava universiteit sterking groen onderwijs, oprichting van taskforce, samenwerking gericht op versterking van voedsel- technology onderwijs van Miroslava, samenwerking in Noord Oost Roemenië (NER) t.b.v. project ‘rural entrepreneurship’, stakeholderanalyse, afstudeerop- drachten, IDM booth camp in Noord Oost Roemenië voor 100 studenten en coaches, studentenpartici- patie in multidisciplinaire internationale teams bij Wetskills Romania.

Tabel 12 Behaalde resultaten per speerpuntland in 2019

58 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 59 People People

Alumni MKB-loket De strategie met betrekking tot alumni en -verenigingen Om de verbinding tussen onze externe stakeholders, is eind 2017 met de alumniverenigingen VVA-Larenstein zoals bedrijven, provincies en gemeentes, en de hoge- en Aristaeus opnieuw samen vastgesteld, gebaseerd school te versterken is het MKB-loket ingericht. Doel van op het bestaande alumnibeleid van de hogeschool en dit initiatief is om hen gericht de mogelijkheid te geven gericht op de voorgenomen fusie van de alumnivereni- hun vragen en praktijkissues aan ons voor te leggen gingen. De missie van Van Hall Larenstein daarbij is en en deze binnen de hogeschool te borgen. Op die wijze blijft: Het creëren, het onderhouden en het versterken kunnen we vragen uit het werkveld goed opvolgen en van langdurige en wederzijdse relaties, die waardevol begeleiden naar een verhelderend antwoord en moge- zijn voor zowel alumni en hogeschool als voor de alumni lijk zelfs komen tot succesvolle samenwerkingen en onderling. De gezamenlijke strategie omvat het bijhou- co-creatie in onderzoek, stages, werkplekken en in het den en beheren van het alumni-netwerk, een platform onderwijs. Deze wijze van samenwerking draagt bij aan voor bijscholingsaanbod, onderling contact en promotie de innovatiekracht van de regio en de versterking van het van het werkveld en opleidingen. De hogeschool con- onderwijs. In 2019 is de opzet van het MKB-loket geëva- tinueert de bijdrage aan de gezamenlijke alumnivereni- lueerd. Uit de evaluatie maken we op dat veel MKB-on- ging(en) voor het verzorgen van activiteiten die werkveld dernemingen zich met een onderzoeksvraag melden. In en alumni dichter bij de opleidingen en studenten meerdere gevallen is dan contact gelegd tussen lectoren brengen (en visa versa). Ook in 2019 waren dat onder en onderzoekers van de hogeschool en de desbetref- meer een carrièredag op elk van de locaties, excursies fende onderneming. Hieruit zijn veelal specifiekere waar ook studenten aan mee mogen doen, bemiddeling samenwerkingen ontstaan. voor gastlezingen en bijdragen op open dagen en de ver- kiezing van de alumnus van het jaar. Een alumni-mede- werker van de hogeschool is de contactpersoon voor het verder stroomlijnen van deze gezamenlijke activiteiten en het versterken van de relatie met de opleidingsactivitei- ten. De daadwerkelijke fusie van de alumniverenigingen is in 2019 nog niet gerealiseerd, maar alle voorbereidin- gen zijn getroffen om dat in 2020 te formaliseren. De dagelijkse gang van zaken bij de alumniverenigingen is wel al samengevoegd.

60 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 61 Planet Planet

Het wijzigen van het bestemmingsplan is de eerstvolgende stap. De procedure die gemiddeld een jaar Planet duurt, is inmiddels opgestart. De provincie Gelderland en de Stichting BCO leveren een financiële bijdrage. De ambitie om de groenste hogeschool te zijn betreft ook de Planet-aspecten Binnen het huidige bestemmingsplan wordt ‘Voedselbos Larenstein’ ontwikkeld door Van Hall Larenstein en van de bedrijfsvoering. Op het gebied van bedrijfsvoering ambieert de hoge- Helicon en is daarmee een eerste uitwerking van school een voorbeeld te zijn wat betreft het duurzaam beheer en de inzet van het masterplan. Het initiatief voor een duurzaam de gebouwen met een minimale voetafdruk. Een minimale voetafdruk is ook voedselsysteem op ‘Landgoed Larenstein’ komt van het lectoraat Duurzame Voedsellandschappen in Stedelijke een doelstelling in ons aanbestedings en mobiliteitsbeleid. Potmarge Regio’s. In 2019 hebben deskundigen in een geanimeerde Leeuwarden en het Duurzaam Kennislandgoed Larenstein zetten wij in om expertmeeting hun visie gegeven op het Voedselbos Agora als groen verblijfsgebied bij te dragen aan kennisontwikkeling op het gebied van duurzaamheid en Larenstein. Op 10 oktober, dag van de duurzaamheid, Voor het herontwerp van ons eigen buitenterrein hebben zijn de eerste bomen geplant door CvB-voorzitter Peter we in nauwe samenwerking met het Nordwin College om deze kennis te delen. van Dongen, Helicon Velp directeur Arjen Jaarsma en een programma van eisen opgesteld. Integrale aanslui- studentendispuut Quercus. Tijdens de aansluitende ting bij het ontwerp van de Stadstuin Potmarge staat Oogstborrel kwam de samenwerking tussen de twee voorop. De eerste fase van de uitvoering is gestart. In Van Hall Larenstein wil een belangrijke bijdrage leveren Gebiedsontwikkeling instituten goed uit de verf waarbij door studenten deze fase wordt de Agora (het plein) omgevormd tot een aan een duurzame wereld. Daarom is het van belang als Van Hall Larenstein organiseert en beheert de duurzame gemaakte hapjes werden geserveerd. Het vervolg van de groen verblijfsgebied. Parkeren wordt teruggedrongen. organisatie zelf zo duurzaam mogelijk te opereren, bij- ontwikkeling van het grondgebied Duurzaam Kennis- aanplant is in 2020. Het wordt een prettige, duurzame verblijfsruimte met voorbeeld in energieverbruik, afvalverwerking en water- landgoed Larenstein (Velp) en de Stadstuin Potmarge meer ruimte voor groen. gebruik. We vatten dit samen onder de noemer duurzame (Leeuwarden) om de natuurlijke omgeving van beide Stadstuin Potmarge Leeuwarden bedrijfsvoering. Daarbij houden we rekening met de drie vestigingen te versterken (bijvoorbeeld met bijen-, vogel- Deze ruimte bestaat uit een letterlijk speelveld in de Inkoop aspecten van duurzaamheid; people, planet en profit. In en vlindervriendelijke groenbeheer en met het afkoppelen vorm van de terreinen van de stakeholders. Doel is om De kaders voor inkoop zijn gelijk aan de kaders in 2018, het Instellingsplan 2018-2021 hebben we als doel gesteld van het regenwater naar het riool). De hogeschool doet bij elkaar over de schutting te kijken en om in gezamen- inclusief de duurzaamheidsambities. In alle aanbestedin- een totale CO₂-reductie van minimaal 10%. De visie is om dit samen met haar studenten en onderzoekers, met lijkheid (twee of meer partijen) activiteiten te ontplooien gen is duurzaamheid als gunningcriterium opgenomen. een goede balans te creëren tussen people, planet en nabijgelegen groene scholen zoals Helicon in Velp en waarbij meerdere partijen elkaar nodig hebben en ver- Er wordt volledig digitaal aanbesteed. In het afgelopen profit. Om kaders te geven hoe bijvoorbeeld duurzame Nordwin College in Leeuwarden, met de gemeentes sterken. Dus gebruik maken van elkaars terrein en ken- jaar zijn er geen afgeronde aanbestedingen en ook nog mobiliteit het beste kan worden vorm gegeven is een (Rheden en Leeuwarden) en andere externe stakeholders nis, tijd en inzet beschikbaar stellen om te innoveren. Er geen nieuwe aanbestedingen gestart. mobiliteitsbeleid opgesteld. Eén van de manieren hoe we in de omgeving. is afgesproken dat deze innovaties liggen op de thema’s: reizen beperken, terwijl we wel in verbinding zijn, is door voedsel, energie, water en welzijn/ ‘Healthy Ageing’. Ook Energie veel gebruik te maken van Skype en Video-Conference. Duurzaam Kennislandgoed Larenstein docenten en studenten zijn betrokken. Het totale elektraverbruik is in 2019 met 5,4% gedaald. Duurzaamheid met betrekking tot reizen wordt in 2020 Van Hall Larenstein en Helicon hebben de ambitie om Ook het gasverbruik is met 5,3% gedaald. In de zomer verder geconcretiseerd in een hernieuwd mobiliteitsbeleid. Landgoed Larenstein een duurzaam kennislandgoed te De inrichting wordt vormgegeven vanuit een balans van 2019 zijn 890 extra zonnepanelen op het dak van de laten zijn. De missie, visie en het bijbehorende master- tussen People, Planet en Profit. Onder leiding van een locatie in Velp gelegd. Naar verwachting zal de totale Energie-efficiëntieplan (hierna: EEP) plan van het kennislandgoed zijn vastgesteld waarbij de stuurgroep van stakeholders wordt gewerkt aan de opwekking bijna 40% van het elektriciteitsverbruik van Het EEP wordt iedere vier jaar opgesteld in het kader bijdrage aan duurzaamheid de leidraad heeft gevormd. derde fase van de Stadstuin Potmarge: het Stadslab 3.0. Velp gaan leveren. Het waterverbruik is met 11% gedaald van de MJA3 waar de hogeschool zich aan heeft gecon- In 2017 is het masterplan besproken en gedeeld met per- Ontwerpers werken in de Potmarge zone samen met en komt daarmee onder het niveau van 10.000 m3. Eind formeerd. Aan de hand van het EEP worden in jaarplan- soneel van de beide instellingen, de buurt en gemeente partijen waaronder mbo- en hbo-studenten. Daarbij zijn 2019 is in Leeuwarden een thermografische inspectie nen de energie-efficiëntiemaatregelen beschreven. In Rheden. Tevens zijn er al aanvragen voor onderzoek de beoogde resultaten onder meer: uitgevoerd om te onderzoeken of er zich nog warmte­ het najaar van 2017 is ons EEP 2017-2020 door de RVO en onderwijs op het landgoed ontvangen. De stroom- • Toegankelijkheid en levendigheid verder verbeteren. lekken in de schil bevinden. Op enkele kleine lekkages positief beoordeeld. In dit plan geven wij aan met welke lijning van aanvragen is ondergebracht bij de door de • Realiseren van gezamenlijke verantwoordelijkheid voor en tochtstroken na zijn er geen grote onregelmatigheden energiebesparende maatregelen wij in de periode 2017- stuurgroep ingestelde commissie Ruimteaanvraag op met name de groene en blauwe onderdelen van het aangetroffen. Begin 2020 zal ook In Velp een thermo­ 2020 ieder jaar 2% energie efficiëntie gaan realiseren. Landgoed Larenstein. Het definitieve ontwerp is in juli gebied. grafische inspectie worden uitgevoerd. 2018 door de stuurgroep vastgesteld. Naast experts zijn • Meerwaarde van samenwerking en belangen helder ook docenten en studenten van Tuin- en Landschapsin- krijgen. richting en Land- en Watermanagement hierbij betrok- • Een aantal concrete producten en PR-materiaal. ken. Er is een werkgroep Duurzaam Kennislandgoed • Een jaarprogramma voor de korte termijn en een lange Larenstein gestart waarin onderwijs, facilitaire dienst en termijnvisie. communicatie met elkaar aan tafel zitten. De werkgroep is betrokken bij de realisatie van het definitief ontwerp, Voor ontwikkeling van de derde fase van de stadstuin evenementen en het beheerplan. Potmarge is een bescheiden subsidie toegekend.

62 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 63 Planet Planet

We willen graag het restafvalpercentage verder reduceren. Daartoe zijn aanpassingen in het huidige afvalcontract wenselijk. Vooralsnog is het lastig gebleken om deze verbeteringen door te voeren. Desondanks is er wel een afname van 6,3% van het totale aantal kg op beide vestigingen. Vanaf 2021 zal een nieuwe contractperiode ingaan. In de nieuwe aanbesteding zal het ‘scheiden en reduceren’ van afval een belangrijke pijler zijn.

Elektriciteit kWh Gas m3 Zonne­panelen kWh Water m3 Leeuwarden 1.224.980 226.649 22.570 7.099 Velp 562.427 165.020 49.850 2.777 Totaal 1.787.407 391.669 72.420 9.876

Tabel 12 GWE-verbruik 2019

64 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 65 Profit Profit

Geconsolideerde balans Profit Na bestemming van het netto resultaat. 31-12-2019 31-12-2018 Om onze toegevoegde waarde te kunnen leveren en ook in de toekomst te ACTIVA kunnen blijven leveren, is het nodig dat we financieel gezond zijn en blijven. In dit Vaste activa hoofdstuk verantwoorden wij ons financieel beleid en de behaalde resultaten. Materiële vaste activa 34.999 34.728 Financiële vaste activa 2.170 2.894 Totaal vaste activa 37.169 37.622 Resultaat 2019 Solvabiliteit Dit betreft het resultaat van Stichting Van Hall Larenstein De solvabiliteit bedraagt per 31 december 2019 34,3% en en haar groepsmaatschappij Stichting WAC. De gecon- is met 1,2% gestegen ten opzichte van 31 december 2018. Vlottende activa solideerde jaarrekening 2019 sluit af met een positief Voorraden 181 268 resultaat van € 969.000 en is daarmee € 51.000 negatie- Het begrote solvabiliteitsratio per 31 december 2019 Vorderingen en overlopende activa 6.095 6.657 ver uitgevallen dan was begroot. bedroeg 34,5%. Dit betekent dat de gerealiseerde 0.2% Liquide middelen 7.217 4.914 lager uitvalt. Dit wordt veroorzaakt doordat het balans­ Totaal vlottende activa 13.493 11.839 Liquiditeit totaal hoger uitvalt dan was begroot. De liquiditeit uitgedrukt in de current ratio bedraagt 0,75 en ligt daarmee behoorlijk hoger dan de norm-current De solvabiliteit ligt derhalve ruim boven het interne TOTAAL ACTIVA 50.662 49.461 ratio van 0,5. Daarbij is sprake van een gezonde financiële normpercentage van 31%. positie. Hierbij wordt namelijk rekening gehouden met de PASSIVA structurele post aan vooruit ontvangen collegegelden en Eigen vermogen projectgelden. Algemene reserves 17.364 16.395 Het saldo van de liquide middelen per 31 december 2019 Bestemde reserve 0 0 bedraagt € 7,2 mln. Dit betreft een ABN-AMRO rekening Het gaat niet alleen om het behalen van Eigen vermogen 17.364 16.395 waarvan de middelen ter vrije beschikking staan. De BNG de resultaten op zich, maar ook om de depositorekening is opgenomen onder de financiële toegevoegde waarde die wordt geleverd. Voorzieningen 3.160 2.240 vaste activa. Langlopende schulden 12.121 13.444 Daarnaast is een rekening-courantkrediet van € 1,0 mln. Kortlopende schulden 18.017 17.382 beschikbaar bij ABN-AMRO Bank waarvan per balans­ TOTAAL PASSIVA 50.662 49.461 datum geen gebruik wordt gemaakt.

Bedragen x € 1000,-

66 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 67 Profit Profit

Geconsolideerde staat van baten en lasten Investeringsbeleid De onder financiële vaste activa opgenomen BNG depo- Het uitgangspunt in de meerjarenbegroting is dat de sitorekening, met een saldo van € 2,2 mln. per 31 decem- Resultaat 2019 Begroting 2019 Resultaat 2018 jaarlijkse investeringsbedragen in lijn liggen met de jaar- ber 2019, is volledig als zekerheid gesteld (openbaar lijkse afschrijvingskosten (Ideaalcomplex), met uitzon- pandrecht in de eerste rang) voor de onder de langlo- BATEN dering van de investeringen in de verbouwingen van de pende schulden opgenomen lening met de BNG. De Rijksbijdrage EZ 38.355 37.329 35.268 locaties Velp en Leeuwarden. Deze verbouwingskosten aflossing van de lening wordt ieder kwartaal rechtstreeks Overige overheidsbijdragen en subsidies 85 0 287 worden jaarlijks in de exploitatie opgevangen door het op de depositorekening in mindering gebracht tot einde College-, cursus-, les- en examengelden 9.068 8.200 9.158 wegvallen van de (externe) huur van het Forumgebouw in looptijd van de lening. Wageningen sinds 2015. Baten werk in opdracht van derden 5.995 9.659 7.017 ABN-AMRO Bank heeft een kredietfaciliteit verstrekt met Overige baten 2.961 4.003 3.234 De gerealiseerde investeringen in 2019 bedragen € 2,2 een oorspronkelijke hoofdsom van € 12,0 mln., bestaande Totaal baten 56.464 59.191 54.964 mln. Dit betreft de investeringen gebouwen € 1,1 mln. en uit een langlopende lening van € 11,0 mln. en een reke- inventaris en apparatuur € 1,1 mln. ning-courantkrediet van € 1,0 mln. Ter zekerheidsstelling e LASTEN is 1 hypotheekrecht verstrekt op het gebouw van locatie Voor 2019 was in de begroting voor € 1,0 mln. aan investe- Leeuwarden. Personeelslasten 38.924 38.716 37.524 ringen in inventaris en apparatuur opgenomen. Afschrijvingen 2.374 2.353 2.168 Huisvestingslasten 1.857 2.697 2.341 De investeringen in 2019 vallen € 1,1 mln. hoger uit dan Publiek en private activiteiten Overige lasten 12.026 13.999 11.932 is begroot doordat de kosten voor groot onderhoud De private activiteiten van Van Hall Larenstein zijn Totaal lasten 55.181 57.765 53.965 vanaf 2019 als investering in plaats van kosten worden beperkt en niet materieel. Voor zover hiervan sprake is, aangemerkt (€ 0,6 mln.) op basis van de Richtlijnen voor betreffen dit Trainingen & Cursussen, waarbij marktcon- Jaarverslaggeving. Daarnaast is er in 2019 voor € 0,5 forme tarieven worden gehanteerd. Bij de uitvoering van SALDO BATEN EN LASTEN 1.283 1.426 999 mln. geïnvesteerd in het voedingsapplicatiecentrum de onderzoeksprojecten is het uitgangspunt dat er een in Leeuwarden. Deze investering was gepland in 2019, directe inhoudelijke koppeling bestaat tussen het onder- Financiële baten en lasten -314 -406 -291 maar door vertragingen, heeft deze investering in 2020 zoeksproject en het onderwijs (de opleidingen). De finan- plaatsgevonden. ciers betreffen nagenoeg alleen subsidieverstrekkers uit het publieke domein, zoals LNV, Nuffic, Provincies, EU RESULTAAT 969 1.020 708 Conform de missie van de Hogeschool maken de duur- e.d. Bij deze subsidieverstrekkers zijn de tarieven (c.q. de zame en groene investeringen een belangrijk deel uit van grondslag ervan) in de subsidievoorwaarden vastgesteld. Belastingen 0 0 0 de gerealiseerde investeringen in 2019. Resultaat deelnemingen 0 0 60

Treasurybeleid RESULTAAT NA BELASTINGEN 969 1.020 708 Van Hall Larenstein heeft zich in 2019 gebaseerd op haar eigen Treasury statuut, waarbij de Regeling Beleggen en Resultaat aandeel van derden 0 0 0 Belenen door Instellingen voor onderwijs en onderzoek als uitgangspunt is genomen. Van Hall Larenstein streeft NETTO RESULTAAT 969 1.020 708 bij het beheer van financiële posities en financiële stro- men naar minimalisatie van de kosten en de risico’s en maximalisatie van de opbrengsten. Bedragen x € 1000,- Van Hall Larenstein heeft in 2019 gehandeld binnen de Regeling Beleggen en belenen door Instellingen voor onderwijs en onderzoek. In de tussentijdse rapportages is een toelichting gegeven op de financiële ontwikkeling van de hogeschool. Op 31 december 2019 heeft Van Hall Larenstein een lening uitstaan bij Stichting WAC die vol- doet aan de regeling. Ook de afgesloten kredietfaciliteit met ABN-AMRO Bank is conform de regeling.

68 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 69 Profit Profit

Declaraties vergoedingen en diensten individuele bestuurders Continuïteitsparagraaf en toekomstparagraaf Onderstaand een overzicht van de declaraties c.q. vergoedingen aan de bestuursleden over het verslagjaar 2019: Van Hall Larenstein heeft als rechtsvorm een stichting. In dit hoofdstuk zijn de financiële verwachtingen voor de komende vier jaren opgenomen en wordt ingegaan op de verwachte ontwikkelingen in studentenaantallen, personele Drs. P.C.A. van Drs. A.C. Keizer-­ Dr. C.H.E. Drs. J. van bezetting, huisvestingsbeleid, financieringsstructuur, mutatie van reserves en voorzieningen. bedragen x € 1 Dongen Masten­broek Kwakman Iersel Meerjarige balansen Representatiekosten 351 153 26 0 Reiskosten binnenland 119 86 1.008 1.081 Realisatie Begroting/Prognose Reiskosten buitenland 0 0 0 4.953 (bedragen x € 1.000) 31/12/2019 31/12/2020 31/12/2021 31/12/2022 31/12/2023 Congressen, cursussen 38 0 0 0 Totaal 508 239 1.034 6.034 ACTIVA Immateriële vaste activa 0 0 0 0 0 Bij dit overzicht is de handreiking verantwoording bestuurskosten en declaraties van de Vereniging Hogescholen d.d. Materiële vaste activa 34.999 33.972 33.472 32.872 31.972 30 januari 2017 als uitgangspunt genomen. Financiële vaste activa 2.170 1.460 727 0 0 Totaal vaste activa 37.169 35.432 34.199 32.872 31.972 Relevante nevenfuncties leden College van Bestuur Onderstaand een overzicht van de relevante neven­functies van de leden van het College van Bestuur. Vlottende activa Voorraden 181 250 220 220 220 Relevante nevenfuncties Vorderingen 6.095 6.700 6.700 6.700 6.700 Drs. J. van Iersel • Lid Raad van Toezicht Frion Liquide middelen 7.217 5.103 4.503 4.503 4.503 • Lid Raad van Toezicht Catent Totaal vlottende activa 13.493 12.053 11.423 11.423 11.423 • Lid Strategic Board Ageing Network Northern Netherlands • Bestuurder Simulator Training Nautisch Onderwijs • Bestuurslid Freonen Fossyl Fry Fryslan TOTAAL ACTIVA 50.662 47.485 45.622 44.295 43.395 • Gekoppeld aan functie: - Lid Bestuur (penningmeester) Stichting Steun Bosbouw en Cultuur­ PASSIVA technisch Onderwijs (BCO) Eigen vermogen - Voorzitter raad van toezicht Stichting Waterapplicatiecentrum (WAC) - Lid raad van toezicht Centre of Expertise Water Technology (CEW) Algemene reserves 17.364 17.664 17.964 18.264 18.564 - Secretaris penningmeester Stichting Kennisintensief Innovatief Eigen vermogen 17.364 17.664 17.964 18.264 18.564 Ondernemerschap Gelderland (SKIOG) Dr. C.H.E. Kwakman • Lid Bestuur Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA Voorzieningen 3.160 2.950 2.750 2.650 2.550 • Lid Bestuur Stichitng De Nieuwe Meso (vakblad voor leiderschap in het Langlopende schulden 12.121 10.799 9.476 8.150 7.550 onderwijs) Kortlopende schulden 18.017 16.072 15.432 15.231 14.731 • Gekoppeld aan functie: - Geen TOTAAL PASSIVA 50.662 47.485 45.622 44.295 43.395 Solvabiliteitsratio 34,3% 37,2% 39,4% 41,2% 42,8% Current ratio 0,75 0,75 0,74 0,75 0,78

Solvabiliteitsratio afneemt (betreft afschrijving op de verbouwingen van De verwachting is dat Van Hall Larenstein jaarlijks een de locaties Leeuwarden en Velp) en de afloop van de rendement draait van € 0,3 mln. waardoor het eigen ver- lening BNG die vanuit de deposito BNG (opgenomen mogen jaarlijks toeneemt. Voor 2020 is een rendement onder financiële vaste activa) wordt afgelost. De ver- begroot van € 0.3 mln. wachting is dat het solvabiliteitsratio zal stijgen van 34% eind 2019 naar 43% eind 2023. Van Hall Larenstein De verwachting is dat het balanstotaal jaarlijks af zal hanteert een interne norm van 31%. nemen doordat de boekwaarde van de gebouwen

70 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 71 Profit Profit

Current ratio (liquiditeit) Voorzieningen Meerjarige staat van baten en lasten De verwachting is dat deze ratio de komende jaren op Het saldo van de voorzieningen ultimo 2019 bedraagt Realisatie Begroting/Prognose het niveau van eind 2019 zal blijven, tussen 0,74 en 0,78. € 3,2 mln. en de verwachting is dat dit richting eind 2023 (bedragen x € 1.000) 31/12/2019 31/12/2020 31/12/2021 31/12/2022 31/12/2023 Van Hall Larenstein hanteert een interne norm van 0,50. zal afnemen naar € 2,6 mln. Dit betreffen de voorzie- De verwachte current ratio ligt daarmee ruim boven deze ningen voor WW/BW, WIA, jubilea, werktijdvermindering norm. senioren en duurzame inzetbaarheid. De verwachting BATEN is dat de WW/BW voorziening de komende jaren gemid- Rijksbijdrage EZ 38.355 39.902 39.900 39.900 39.900 Materiële vaste activa deld € 0,2 mln. hoger uitvalt dan eind 2019 en dat de Overige overheidsbijdragen 85 0 0 0 0 Het saldo ultimo 2019 bedraagt € 35.0 mln. Dit is inclusief WIA voorzieningen en voorziening werktijdvermindering en subsidies de verbouwingen van de locatie Leeuwarden en Velp gemiddeld € 0,6 mln. lager uitvallen dan ultimo 2019. Voor College-, cursus-, les- 9.068 8.665 8.700 8.700 8.700 voor € 14,2 mln. uit voorgaande jaren. In het meerjaren­ de duurzame inzetbaarheid is alleen een voorziening en examengelden investeringsplan voor de komende 5 jaren is jaarlijks gevormd voor de medewerkers die hebben aangegeven een bedrag van € 1,5 mln. aan vervangings- en uitbrei- gebruik te maken van sabbitical leave. Baten werk in opdracht van derden 5.995 8.596 6.400 6.400 6.400 dingsinvesteringen begroot. Dit is inclusief investeringen Overige baten 2.961 2.660 2.800 2.800 2.800 in verband met groot onderhoud van € 0,5 mln., die Langlopende schulden Totaal baten 56.464 59.823 57.800 57.800 57.800 vanaf 2019 als investering in plaats van kosten worden Hieronder zijn twee langlopende leningen begrepen met aangemerkt. De verwachting is dat de boekwaarde de een saldo ultimo 2019 van € 12,1 mln., bestaande uit BNG LASTEN komende jaren jaarlijks met gemiddeld plm. € 0.7 mln. zal € 2,2 mln. en ABN-AMRO Bank € 9,9 mln. De jaarlijkse afnemen, doordat de afschrijvingskosten hoger uitvallen aflossingsverplichting van de lening BNG bedraagt € 0,7 Personeelslasten 38.924 39.871 39.850 39.850 39.850 dan de investeringen, met name veroorzaakt door de mln. en wordt in mindering gebracht op het saldo van de Afschrijvingen 2.374 2.540 2.700 2.750 2.800 afschrijvingskosten op de verbouwingen. BNG depositorekening. De jaarlijkse aflossingsverplich- Huisvestingslasten 1.857 2.099 2.100 2.100 2.100 ting van de lening met ABN-AMRO Bank bedraagt € 0,6 Overige lasten 12.026 14.741 12.610 12.590 12.570 Financiële vaste activa mln. De verwachting is dat de komende jaren geen extra Totaal lasten 55.181 59.251 57.260 57.290 57.320 Dit betreft de depositorekening van de BNG. Dit saldo financieringsbehoefte benodigd is en dat de huidige staat niet ter vrije beschikking van Van Hall Larenstein. kredietfaciliteit van ABN-AMRO Bank ruim voldoende is Vanuit de depositorekening wordt de jaarlijkse aflos- om aan alle financiële verplichtingen te voldoen. SALDO BATEN EN LASTEN 1.283 572 540 510 480 singsverplichting van de lening BNG van € 0,7 mln. Financiële baten en lasten -314 -272 -240 -210 -180 betaald. Het kortlopend gedeelte van de deposito van Kortlopende schulden RESULTAAT 969 300 300 300 300 € 0,7 mln. is opgenomen onder de vorderingen. Eind 2022 De verwachting is dat dit saldo afneemt van € 18,0 mln. Belastingen 0 0 0 0 0 bedraagt het saldo van BNG depositorekening nihil. eind 2019 naar € 14,7 mln. eind 2023. Dit betreft met name de verwachte afname van de vooruitontvangen RESULTAAT NA BELASTINGEN 969 300 300 300 300 Vlottende activa subsidies van onderzoeksprojecten waarvan Van Hall Resultaat aandeel van derden 0 0 0 0 0 Het saldo ultimo 2019 bedraagt € 13,5 mln. en de ver- Larenstein penvoeder is. NETTO RESULTAAT 969 300 300 300 300 wachting is dat het saldo vanaf 2021 rond € 11,4 mln. zal liggen. Dit wordt met name veroorzaakt door de Rentabiliteitsratio 1,7% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% verwachte afname van het saldo van de liquide middelen van € 7,2 mln. naar € 4,5 mln. door de verwachte daling van vooruitontvangen bedragen van derden uit onder- zoeksprojecten en door afname van de overige kort­ Analyse resultaat 2019 ding van een aantal penvoedersprojecten. Vanaf 2021 lopende schulden. De geconsolideerde jaarrekening sluit af met een is de verwachting dat de ‘baten werk in opdracht van positief resultaat over 2019 van € 969.000 en is daarmee derden’ weer op het niveau van het jaar 2019 liggen. Eigen vermogen -/- € 51.000 negatiever uitgevallen dan was begroot. Voor Het begrote resultaat over 2020 bedraagt € 0,3 mln. en een nadere analyse verwijzen we naar de jaarrekening De verwachting is dat de rijksbijdrage met € 1,5 mln. zal voor de jaren daarna € 0,3 mln. Deze verwachte resulta- 2019 van Stichting Van Hall Larenstein. toenemen. Dit betreft stijging van de studentgebonden ten worden volledig toegevoegd aan het eigen vermogen. financiering, compensatie van de loonkosten op basis Er is geen bestemmingsreserve gevormd en de algemene Baten van CAO en hogere studievoorschotmiddelen. Daarte- reserve betreft alleen publieke middelen. De verwachting is dat de baten van € 56,5 mln. in 2019 genover staat de daling van de collegegelden met € 0,4 toenemen naar € 57,8 mln. in 2023, een toename van mln. als gevolg van de lagere instroom van studenten per € 1,3 mln. De verwachting is dat de ‘baten werk in 1 oktober 2019 ten opzichte van het voorgaande jaar. opdracht van derden’ in 2020 fors zal toenemen ten opzichte van 2019, met € 2,6 mln. in verband met afron-

72 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 73 Profit Profit

Studentenaantallen Huisvestingsbeleid Meerjarig kasstroomoverzicht Onderstaand het verwachte verloop van de studenten- In 2015 en 2016 zijn de locaties Velp en Leeuwarden Realisatie Begroting/Prognose aantallen voor de jaren 2019 tot en met 2023. verbouwd voor een bedrag van € 14,2 mln. Beide gebou- (bedragen x € 1.000) 2019 2020 2021 2022 2023 wen zijn in eigendom van Stichting Van Hall Larenstein. 2019 2020 2021 2022 2023 De verwachting is dat de afschrijvingslasten vanaf 2020 jaarlijks met € 0,1 mln. gaan toenemen als gevolg van OPERATIONELE ACTIVITEITEN Aantal 4.376 4.400 4.400 4.400 4.400 de investeringen in het voedingsapplicatiecentrum c.q. Resultaat boekjaar 969 300 300 300 300 studenten laboratoriumfaciliteiten en doordat kosten groot onder- (incl. Masters) Afschrijvingen materiele vaste activa 2.140 2.540 2.700 2.750 2.800 houd vanaf 2019 aangemerkt worden als investeringen Mutaties voorzieningen 920 -210 -200 -100 -100 in materiele vaste activa. De verwachting is dat het Het totaal aantal studenten per 1 oktober 2018 bedraagt jaarlijkse onderhoud op basis van het meerjarenonder- Totaal 4.029 2.630 2.800 2.950 3.000 4.376 inclusief masterstudenten. In de meerjaren­ houdsplan € 1,0 mln. bedraagt, waarvan gemiddeld € 0,6 begroting is het uitgangspunt dat de studentenaantallen mln. betrekking heeft op groot onderhoud. De komende Mutaties in werkkapitaal: jaarlijks gemiddeld rond 4.400 studenten ligt. jaren zijn geen uitbreidingsinvesteringen in de huisves- Voorraden 87 -69 30 0 0 ting gepland. De verwachting is dat de lichte stijging van Vorderingen en overlopende activa 563 -605 0 0 0 Personele lasten de studentenaantallen in 2020 binnen de huidige locaties De verwachting is dat de personele lasten, die in 2019 opgevangen kan worden. Kortlopende schulden 221 -1.945 -640 -201 -500 € 38,9 mln. bedragen, stijgen naar € 39,9 mln. in 2022. Totaal 871 -2.619 -610 -201 -500 Onderstaand een overzicht van de verwachte ontwikke- Overige lasten ling van het aantal fte’s en medewerkers van 2019 tot en De overige lasten bedragen in 2019 € 12,0 mln15. en Kasstroom operationele activiteiten 4.900 11 2.190 2.749 2.500 met 2023. nemen richting 2023 toe naar € 12,6 mln., een verwachte stijging van € 0,6 mln. De verwachte stijging betreft de Kasstroom uit investeringsactivteiten: 2019 2020 2021 2022 2023 overige lasten die stijgen met 0,6 mln. De overige lasten in 2020 bedragen € 14,7 mln., in 2019 is dit € 12,0 mln. Dit Investeringen in gebouwen en terreinen -1.619 -526 -1.000 -1.050 -900 Bestuur 11 11 11 11 11 betekent een stijging van € 2,7 mln. Dit wordt veroorzaakt (Directie) Investeringen in overige materiele vaste -938 -987 -1.200 -1.100 -1.000 door de doorbelaste kosten in onderzoeksprojecten aan activa Onder- 304 304 304 304 304 subsidieverstrekkers in verband met afronding van een Desinvesteringen in vaste activa 559 0 0 0 0 wijzend aantal grote penvoedersprojecten waardoor de materiele Kasstroom uit investeringsactivteiten: -1.998 -1.513 -2.200 -2.150 -1.900 personeel kosten en kosten partners hoger uitvallen. Vanaf 2021 is Onder- 134 134 134 134 134 de verwachting dat deze doorbelaste kosten weer op het steunend niveau van het jaar 2019 liggen. Kasstroom uit financieringsactiviteiten: personeel Nieuw opgenomen leningen 0 0 0 0 0 Totaal 449 449 449 449 449 Risicoparagraaf Aflossing langlopende leningen -1.323 -1.322 -1.323 -1.326 -600 aantal fte’s In hoofdstuk Corporate Governance is een toelichting op Mutaties financiele vaste activa 724 710 733 727 0 Totaal 563 563 563 563 563 het risicomanagement opgenomen. Kasstroom uit financieringsactiviteiten -599 -612 -590 -599 -600 aantal mede­ Overige werkers De toelichting op basis van de notitie ‘Helderheid inzake KASSTROOM 2.303 -2.114 -600 0 0 de bekostiging van het hoger onderwijs’ is opgenomen in bijlage 8. Het aantal fte’s in 2019 bedraagt 449 (563 medewerkers). MUTATIE LIQUIDE MIDDELEN De verwachting is dat het aantal fte’s in en vanaf 2020 op Saldo liquide middelen per 1 januari: hetzelfde niveau blijft. Kas 3 2 3 3 3 ABN-AMRO 4.911 7.215 5.100 4.500 4.500 Totaal 4.914 7.217 5.103 4.503 4.503

Saldo liquide middelen per 31 december: Kas 2 3 3 3 3 ABN-AMRO 7.215 5.100 4.500 4.500 4.500 Totaal 7.217 5.103 4.503 4.503 4.503

15 ± €8 mln. hiervan is vanwege penvoerdersprojecten Mutatie 2.303 -2.114 -600 0 0

In voorgaande paragrafen is al toegelicht dat de current ratio de komende jaren ruim boven de norm van 0,5 zal uitkomen. De verwachting is dat de kasstroom de komende jaren richting nihil gaat. 74 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 75 Corporate Governance Corporate Governance

Risicobeheersing 2019 De directeuren en het college van bestuur hebben per Risicomanagement is een onderdeel van de bedrijfs- risicogebied de risico’s voor Van Hall Larenstein gede- Corporate Governance voering en de P&C-cyclus van Hogeschool Van Hall finieerd op basis van de vijf hoofdrisicogebieden die de Larenstein.In 2014 zijn de hoofdlijnen van het risico- Vereniging Hogescholen heeft aangegeven: Interne controle en risicomanagement managementsysteem van Van Hall Larenstein en de • Omgevingsrisico’s. belangrijkste risico’s besproken in de audit commissie • Bedrijfsvoeringsrisico’s. De kern van kwaliteitszorg Nadat is vastgesteld waar verbetermogelijkheden zijn, van de raad van toezicht. In de daarop volgende periode • Compliance risico’s. Samen maken we kwaliteit; met de docenten, met de start het continue verbeteren volgens de PDCA-cyclus heeft Van Hall Larenstein het systeem verder uitgewerkt • Onderwijs- en onderzoeksrisico’s. medewerkers van de ondersteunende diensten en (Plan, Do, Check, Act). We hanteren een PDCA-cyclus en geïmplementeerd, passend bij de omvang en de taken • Personeelsrisico’s. met het management. De beste manier om kwaliteit te op instellingsniveau, directeurenniveau en op het niveau van de hogeschool. Het resultaat is vastgelegd in de noti- verbeteren is door met elkaar in gesprek te gaan. Op die van de opleiding, lectoraat of stafdirectie. In de uitvoering tie Risicomanagement Hogeschool Van Hall Larenstein. In totaal zijn er, verdeeld over deze vijf gebieden, 46 manier zien we waar de echte verbeterpunten liggen, van het kwaliteitszorgplan is elke medewerker verant- Het uitgangspunt is dat risicomanagement pragmatisch risico’s gedefinieerd. In 2017 is op basis van kans (dat het oftewel ‘het verhaal achter de cijfers van de kwaliteitsme- woordelijk en aanspreekbaar voor zijn of haar bijdrage moet zijn en onderdeel is van de P&C-cyclus. risico zich voor gaat doen) en impact (effect als het risico tingen’ die weer gebaseerd zijn op het ‘Instellingsplan aan het realiseren van de hogeschool brede ambities zich daadwerkelijk voordoet) een prioritering bepaald van 2018-2021’. Kwaliteitszorg is een middel en kwaliteit en kwaliteitsdoelstellingen. Het college van bestuur is In de notitie beschrijftde hogeschool: de risico’s, door het (gewogen) gemiddelde van de scores het doel. Uiteindelijk leidt deze kwaliteit ertoe dat wij eindverantwoordelijk voor de integrale kwaliteit van de • De doelstellingen van risicomanagement. op kans en impact te vermenigvuldigen. In 2019 is hier hoogwaardige, ambitieuze en innovatieve professionals hogeschool. • De uitgangspunten en organisatie van risico­ op basis van de huidige stand van zaken een update op opleiden die bijdragen aan een duurzame wereld. management. gemaakt. • De top vijftien belangrijkste risico’s van Van Hall Larenstein. Hiernaast de tien belangrijkste risico’s met daarachter de • Het risicomanagementproces. beheersmaatregelen die zijn gedefinieerd. • De vervolgstappen in de komende jaren.

Van Hall Larenstein geeft risicomanagement vorm op twee niveaus: • Strategische risico’s bij het behalen van de doelstellingen.­ • Operationele risico’s in de processen.

Strategische risico’s hebben betrekking op de visie, missie, strategie en beleid van Van Hall Larenstein. De doelstellingen van de organisatie zijn vastgelegd in het instellingsplan. In het instellingsplan zijn specifieke doelstellingen voor het onderwijs, onderzoek, financiën, ondersteunende diensten en de organisatie vastgelegd. Deze zijn uitgewerkt in verschillende kadernotities of andere beleidsnotities, waarin onder andere kritieke prestatie indicatoren zijn geformuleerd.

Algemene beheersing van risico’s gegevens van de hogeschool. De accountant adviseert Medewerkers zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit Van Hall Larenstein over de financiële situatie en de wijze in hun werk. Samen met de directeuren wordt tevens waarop deze kan worden verbeterd. Op basis van de geborgd dat de wet- en regelgeving wordt nageleefd. inbreng van de accountant worden verbeterpunten voor Verder maken we gebruik van interne en externe audits. de toekomst geformuleerd. In maart is een crisissimu- Een jaarlijkse externe audit wordt uitgevoerd door de latie geweest. Naar aanleiding van deze simulatie is een accountant. Als controle op en borging van de finan- crisismanagementplan geschreven. Dit plan is vastge- ciële gezondheid van Van Hall Larenstein analyseert steld door het college van bestuur. deze externe, onafhankelijke accountant de financiële

76 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 77 Corporate Governance Corporate Governance

Hoogst Hoogst Categorie scorende risico’s Beheersmaatregelen Categorie scorende risico’s Beheersmaatregelen Onderwijs en 1. Achterblijvende kwa- In de teams wordt, onder leiding van de regierolhouders kwaliteit, Bedrijfsvoering 4. Investering nodig • Er is een stuurgroep laboratoria waarin de risico’s worden besproken onderzoek liteit van onderwijs en gewerkt aan kwaliteitsverbetering. voor bijblijven ICT/ en acties worden uitgezet. studenttevredenheid • Er is een bottom-up notitie opgesteld over een gestandaarde laboratoria • Er is gewerkt aan ICT-projecten die komende jaren verder worden methode voor module-evaluaties. Vragen over docentkwaliteit geïmplementeerd, met name aan projecten binnen het programma maken onderdeel uit van de standaard vragenset. Verbeterplannen moving-bits-and-bytes wat loopt t/m 2020. Technisch zijn veel onder- worden voorgelegd aan het team, de opco en de leidinggevende. Elke delen in 2018 opgeleverd. module zal eens in de twee jaar geëvalueerd worden en onderdelen • Komend jaar staat in het teken van implementeren voor gebruikers van de propedeuse jaarlijks. en integratie tussen diverse systemen. • De NSE en de HBO-Monitor worden Van Hall Larenstein-breed afge- • Er zijn e-coaches aangenomen die docenten helpen bij het digita- nomen, geanalyseerd door de regierolhouders kwaliteit van de domei- liseren van het onderwijs. Deze coaches helpen onder meer bij het nen, besproken met docenten en teruggekoppeld aan studenten. maken van onderwijsfilms t.b.v. ‘flip-the-classroom’. • De regierolhouders kwaliteit van de domeinen zijn bij elkaar geko- Compliance 5. Datalekken • Er is een programma geïnstalleerd waarmee de digitale activiteiten men om kennis en ervaringen uit te wisselen in het vergroten van van medewerkers beter kunnen worden gemonitord. kwaliteit(bewustzijn) in teams. • Daarnaast is dankzij diverse AVG borgingsactiviteiten beter in kaart • De regierolhouders kwaliteit van de ondersteunende diensten gebracht waar we risico’s lopen en hoe we als hogeschool kunnen komen op regelmatige basis bij elkaar. Zij hebben onder andere handelen bij datalekken. met hun team verbeterpunten geformuleerd naar aanleiding van de Compliance 6. Werkdruk • Voortzetting van monitoring en bespreking werkdruk, MTO en ziekte­ enquêtes ‘tevredenheid ondersteunende diensten’ en ‘tevredenheid verzuim in elk managementgesprek tussen college van bestuur en internationale studenten’. directeuren. In 2019 zal een nieuwe MTO worden uitgevoerd. Onderwijs en 2. Kwaliteitsbewustzijn, In aanvulling op bovenstaande. • De ICT-tool Querio maakt zichtbaar in hoeverre mensen volgepland onderzoek kennis over PDCA en • De verbeterpunten worden opgepakt via de P&C-cyclus in de teams. zijn en ingezet in projecten. Dit maakt realistische projectplanningen bijbehorende verant- • Met de onderzoekteams zijn de KPI’s afgelopen jaar explicieter mogelijk. woordelijkheden niet uitgewerkt. Er zijn onder meer gesprekken gevoerd over de definitie • Tussen de onderwijsteams en roosteraars zijn gesprekken opgestart voldoende bij alle van de KPI’s, de operationalisatie en de manier van monitoren. Door over de voorwaarden van een ‘gezond rooster’. Zodra deze voorwaar- medewerkers alle lectoren wordt de stand van zaken actueel bijgewerkt in het den verder uitgekristalliseerd zijn, zullen deze gebruikt worden bij het programma ‘SmartSheet’. Daarnaast wordt de tevredenheid van de opstellen van de roosters. opdrachtgevers eenduidig gemeten. Compliance 7. Voldoen aan de regel- • Er is een interne audit auteursrechten geweest. Onderwijs en 3. Te weinig concurrentie­ • De start van het schooljaar stond in het teken van de kernwaarde geving met betrekking • Verbeterpunten vanuit de audit worden opgepakt. onderzoek kracht, onderscheidend ondernemerschap. In alle teams hebben de medewerkers een tot auteursrechten vermogen en imago persoonlijkheidsscan gemaakt. Deze scans zijn in teamverband Compliance 8. ICT-risico’s zoals: Zie punt datalekken. vervolgens besproken. Ook is er die dag een spreker geweest die veiligheid cybercrime medewerkers geïnspireerd heeft op het thema ondernemerschap. ICT, datalek, inzicht in • Wervingscampagne ‘doe iets zinnigs’ is gecontinueerd waarvoor in financiën/control en toenemende mate gebruik is gemaakt van ‘social media’. studievoortgang • We doen mee aan diverse landelijke en lokale initiatieven zoals de Omgeving 9. Imago, lage naams­ Zie punt 3 Concurrentiekracht. Sustainabul, Arnhem Studiestad, Leeuwarden Studiestad en Living bekendheid en onvol- Labs. doende profilering • Daarnaast vinden er programma’s plaats waarin gewerkt wordt aan waardoor minder aan- de herinrichting van de directe buitengebieden: Duurzaam Kennis- trekkelijk voor nieuwe landgoed Larenstein en de Potmarge. doelgroepen. • Marketing & Communicatie heeft een plan-van-aanpak geschreven Omgeving 10. Lagere instroom • Een nieuwe IRO (International Relations Officer) is per april 2018 hoe ze de hogeschool gaat faciliteren in het verbeteren van het nationale studenten gestart. Deze officer heeft een nieuw internationaal wervingsplan imago en de concurrentiekracht. wordt onvoldoende opgesteld, wervingsactiviteiten gelanceerd en uitgevoerd. gecompenseerd • Voor Duitsland is een speciaal wervingsplan ontwikkeld door internationale • Met India is een samenwerking opgezet waardoor in 2019 Indiase en Leven Lang Leren studenten voor een ‘certificate training’ naar de hogeschool komen. Tabel 14 Risicoprofiel en beheersmaatregelen studenten. • De banden met onder meer Indonesië zijn in 2019 opnieuw aange- haald tijdens werkbezoeken. Gezamenlijke onderwijsontwikkeling is onderdeel van projectaanvragen. • In activiteiten met speerpuntlanden worden de banden met alumni aangehaald en worden onze opleidingen gepromoot.

78 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 79 Corporate Governance Corporate Governance

Tijdens een tweedaagse sessie met het management Geschillenadviescommissie Medezeggenschapsraad Bij de besluitvorming binnen de MR staan onderstaande is het risicoprofiel besproken. Naar aanleiding van deze Studenten kunnen bezwaar indienen tegen een besluit De medezeggenschapsraad (hierna: MR) bestaat uit uitgangspunten centraal: sessie is het risicoprofiel bijgesteld en zijn er beheers- genomen op grond van de WHW en de daarop geba- gekozen medewerkers en studenten vanuit de hoge- • optimale kwaliteit van onderwijs en toegepast onderzoek; maatregelen opgesteld. De risico’s worden minimaal seerde regelingen, waartoe het college van beroep niet school en is een formele gesprekspartner van het college • optimale werkprocessen binnen de hogeschool; tweemaal per jaar besproken in de managementgesprek- bevoegd is. De Geschillenadviescommissie is bevoegd van bestuur. De MR heeft recht op informatie en heeft • een goede en veilige werk- en studiesfeer met aandacht ken. Samen wordt dan beoordeeld of de borging nog vol- advies uit te brengen aan het college van bestuur op advies- en instemmingsbevoegdheden op belangrijke voor de menselijke maat. doende is en of er andere grote risico’s bij zijn gekomen. bezwaren van studenten. In 2019 heeft de Geschillen­ onderwerpen die de hogeschool, studenten en medewer- adviescommissie zes bezwaarschriften ontvangen. In kers aangaan, zoals beschreven in het MR-Reglement, De MR vergaderde dit kalenderjaar tien keer. De verga- Klachtenregeling drie gevallen is het bezwaar gegrond verklaard, twee dat op zijn beurt gebaseerd is op de Wet op het Hoger deringen werden afwisselend gehouden in Velp, Leeu- Voor studenten en personeel zijn diverse mogelijkhe- zaken zijn minnelijk geschikt en een bezwaar is onge- Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek (hierna: warden of via Video Conference. Vergaderingen van de den om bezwaar of beroep aan te tekenen, dan wel een grond verklaard. WHW). De MR speelt een belangrijke rol bij beslissingen MR zijn in principe openbaar en zowel medewerkers als klacht in te dienen. Er is een speciaal loket beschikbaar, over voorgenomen besluiten inzake beleid en maatre- studenten kunnen plaatsnemen op de publieke tribune. waar zij een bezwaar, beroep of klacht kunnen indienen. College van Beroep voor het Hoger gelen die invloed hebben op het primaire proces. Via De MR informeert zijn achterban over aankomende Onderwijs gesprekken met medewerkers en studenten en discus- vergaderingen, zijn besluitvorming en andere belangrijke Ombudsman Het college van beroep voor het hoger onderwijs is sies met het college van bestuur levert de MR op een onderwerpen via de medewerkers- en de studenten- Medewerkers en studenten kunnen de ombudsman een externe instantie die beroepszaken behandelt van actieve en betrokken wijze een bijdrage aan een plezie- portal. Twee keer per jaar overlegt de MR met de raad inschakelen en (in)formeel een kwestie aankaarten. De studenten die het niet eens zijn met een besluit van een rige en veilige studeer- en werkomgeving en kwalitatief van toezicht, één keer in aanwezigheid en één keer in ombudsman is onafhankelijk en neutraal. Iedereen kan orgaan van een hogeschool, zoals een besluit van het goed onderwijs. afwezigheid van het college van bestuur. De agenda’s zijn of haar probleem vertrouwelijk met de ombudsman college van bestuur of een uitspraak van het college van voor deze overleggen worden in nauw overleg met elkaar bespreken. De ombudsman behandelt en beoordeelt beroep. In 2019 is er een beroepszaak geweest bij het De samenstelling en het functioneren van de MR zijn vastgesteld. Het Dagelijks Bestuur MR overlegt zo nu en klachten over onbehoorlijk gedrag en onjuiste of onbil- college van beroep voor het hoger onderwijs waarbij het overeenkomstig de wettelijke bepalingen in de WHW. In dan met vertegenwoordigers van de opleidingscommis- lijke behandeling door een persoon of organisatieonder- beroep ongegrond is verklaard. de MR zijn de geledingen van elke locatie vertegenwoor- sies. Onderwerpen van gesprek zijn de dossiers die op deel van de hogeschool. In 2019 zijn in totaal vijf kwesties digd. De MR telt zestien zetels, gelijkelijk verdeeld over beide overlegtafels aan de orde komen. aangekaart bij de ombudsman. Twee door medewerkers Adviescommissie heroverwegingen de twee locaties, Velp en Leeuwarden. Ten behoeve van en drie door studenten. Eén kwestie is opgelost middels In 2019 zijn er geen bezwaren ingediend. de continuïteit binnen de MR treedt jaarlijks de helft van Gedurende 2019 heeft de MR zijn instemming ver- een bemiddelingstraject, eén kwestie is niet-ontvankelijk de leden af en blijft de andere helft van de leden zitten. leend op diverse beleidsnotities, onder andere de verklaard en een drietal kwesties zijn na advies opgelost Commissie Bezwaar beoordelingen De vrijgekomen zetels worden ingevuld op basis van de Onderwijskalender 2020-2021, diverse Onderwijs- en door de melders zelf. Eén kwestie uit 2018 is in 2019 door In 2019 is er 1 bezwaar ingediend. Dit bezwaar is onge- resultaten van gehouden verkiezingen. Twee keer per Examenregelingen, Verplichte vrije dagen 2020, Beste- de ombudsman bemiddeld. In 2019 werden geen formele grond verklaard. studiejaar volgen de MR-leden een eendaagse training. In ding Studievoorschotmiddelen, Bestuurs- en Beheers onderzoeken door de ombudsman uitgevoerd. deze training komen onder andere vergadervaardigheden Reglement, Verzuimmanagement, Strategisch HRM-be- Bedenkingen functiewaardering en de WHW aan de orde. leid, met uitzondering van de paragraaf beoordelen en Locatie van Mede- In 2019 zijn geen bedenkingen ingediend. belonen. de kwestie werkers Studenten Totaal De MR kent vier commissies, te weten: Rechtszaken en overige bezwaren 1. Commissie Management & Organisatie De MR heeft onder voorwaarden ingestemd met Kader- Velp 1 1 2 In 2019 zijn er geen rechtszaken gevoerd. 2. Commissie Onderwijs & Onderzoek brief 2020, Meerjarenkaderstelling vanaf 2020 en Strate- Leeuwarden 1 2 3 3. Commissie Financiën gisch Marketing- en Communicatieplan. Deze thema’s Totaal 2 3 5 4. Commissie Besteding Studievoorschotmiddelen zijn onderwerp van gesprek tussen de MR en het college van bestuur. Ook de Begroting 2020 is onderwerp van College van Beroep voor de Examens De commissies spelen een belangrijke rol in de voorbe- gesprek tussen de MR en het college. Tevens onderwerp Studenten kunnen in beroep gaan tegen een beslissing reiding van de agendapunten en besluitvorming. Na over- van gesprek tussen de MR en het college zijn de dossiers van de examencommissie en examinatoren. In 2019 heeft leg met de overige raadsleden en het college van bestuur omtrent Praktijkgericht Onderzoek, Uitbesteding Repro- het college van beroep in totaal veertig beroepschriften wordt het definitieve standpunt bepaald en schriftelijk grafische diensten en Informatiebeveiligingsbeleid. De ontvangen. Het merendeel van de beroepszaken was aan het college van bestuur medegedeeld. Bij zijn oor- MR heeft niet ingestemd met de Toelatingseisen voor de gericht tegen het bindend negatief studieadvies. In iets deelsvorming en besluitvorming maakt de MR gebruik opleidingen 2020-2021. De MR heeft positief geadviseerd meer dan de helft van de beroepszaken bleek een min- van adviezen van zijn achterban en van opleidings- en ten aanzien van de Jaarrekening 2018, het Bestuursver- nelijke schikking mogelijk. Uiteindelijk heeft het college examencommissies. slag Van Hall Larenstein 2018, de profielschets nieuw elf beroepszaken gegrond verklaard en vijf ongegrond. te benoemen college van bestuur, benoeming nieuw college van bestuur en benoeming lid raad van toezicht. De studentgeleding van de raad heeft een positief advies uitgebracht ten aanzien van Prijsbeleid 2020-2021.

80 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 81 Raad van Toezicht Raad van Toezicht

Governancestructuur OOK sprak in haar vergadering van 12 juni 2019 met De raad van toezicht werkt met drie commissies: de voorzitters en secretarissen van de examencommis- Raad van Toezicht auditcommissie, de benoemingen- en remuneratiecom- sies van de vestiging in Leeuwarden. Toen besprak de missie en de commissie Onderwijs, Onderzoek en Kwali- commissie tevens het geaggregeerde jaarverslag van de De raad van toezicht van Van Hall Larenstein houdt toezicht op het bestuur van teit (OOK). Voor de raad van toezicht en zijn commissies examencommissies. Belangrijke onderwerpen voor de Van Hall Larenstein, statutair ondergebracht in de Stichting Van Hall Larenstein. zijn reglementen opgesteld. De auditcommissie voorziet commissie waren het proces en de inzet van de studie­ de raad van toezicht van advies op de financiële stukken voorschotmiddelen en de hoofdlijnen van de bevindin- Met dit verslag legt de raad verantwoording af over het op de Stichting Van Hall zoals de begroting, de kaderbrief, het bestuursverslag, gen van de visitaties van verschillende opleidingen en Larenstein uitgeoefende toezicht in 2019. De raad van toezicht houdt toezicht ten de jaarrekening, de rapportage van bevindingen en het het Applied Research Centre van het domein Food and behoeve van de kwaliteit van het onderwijs, onderzoek en de bedrijfsvoering. Hij rapport van de controlerend accountant. De commissie Dairy van de hogeschool. Dit mede aan de hand van OOK ondersteunt en adviseert de raad betreffende zijn een accreditatieoverzicht. De commissie adviseerde de ziet toe op de uitvoering van werkzaamheden en de uitoefening van bevoegd­ toezichthoudende functie op het onderwijs, onderzoek raad van toezicht over de regeling ‘Melden misstanden’ heden door het college van bestuur en staat dit college met raad ter zijde. De (inclusief kennisvalorisatie) en kwaliteit van de hoge- (voorheen de Klokkenluidersregeling) en het Beheers- en raad bewaakt dat de doelen en de kwaliteit van de hogeschool aansluiten bij school. Daarnaast bevordert de commissie de gedach- bestuursreglement. Verder kwamen de verbinding van tewisseling tussen de raad en het college van bestuur in het onderwijs en onderzoek in het kader van de meerja- de belangen van de maatschappij en het werkveld. het kader van het toezicht van de raad op voornoemde renkaderstelling aan de orde, evenals de resultaten van gebieden. de HBO-Monitor en de presentatie van de Keuzegids. De raad van toezicht was in 2019 als volgt samengesteld: De auditcommissie ontvangt elk kwartaal de financiële Mevrouw A.M.A. van Ardenne-Van der Hoeven (1950) rapportage van het voorafgaande kwartaal evenals de Werkzaamheden raad van toezicht Met ingang van 1 november 2019 statutair afgetreden als lid van de raad van toezicht. Vanaf november 2012 lid van rapportages van de managementgesprekken tussen de In 2019 vergaderde de raad van toezicht vijfmaal. De raad de raad van toezicht. Laatstelijk als lid van de commissie Onderwijs, Onderzoek en Kwaliteit (OOK), vicevoorzitter directeuren en het college van bestuur. De auditcom- van toezicht keurde onder andere de meerjarenkader- van de raad van toezicht en voorzitter van de benoemingen- en remuneratiecommissie. In 2019 was zij voorzitter van missie vergaderde viermaal. In aanwezigheid van de stelling, het bestuursverslag 2018, de jaarrekening 2018, NAK Tuinbouw. Mevrouw van Ardenne heeft de Nederlandse nationaliteit. accountant zijn de rapportage van bevindingen en het de kaderbrief 2020 en de begroting 2020 van Stichting Mevrouw dr. N. Harms (1956) accountantsverslag behandeld. Ook het controleplan Van Hall Larenstein goed. Dit onder voorbehoud van een Met ingang van 1 april 2016 benoemd tot lid van de raad van toezicht en lid van de commissie Onderwijs, Onderzoek van de accountant is behandeld. De auditcommissie positief advies dan wel instemming van de medezeggen- en Kwaliteit (OOK). Per 2 november 2016 benoemd tot voorzitter van de commissie OOK. Mevrouw Harms is voor- adviseerde de raad van toezicht de meerjarenkader- schapsraad. Daarnaast heeft de raad van toezicht het malig onderwijsdirecteur en bestuurder van de faculteit Aard- en Levenswetenschappen van de Vrije Universiteit te stelling, de kaderbrief 2020, de jaarrekening 2018 en de Beheers- en bestuursreglement goedgekeurd evenals Amsterdam. Mevrouw Harms heeft de Nederlandse nationaliteit. begroting 2020 goed te keuren. Naast het advies het de regeling ‘Melden misstanden’ (voorheen Klokken- De heer drs. M.C. Korff (1954) bestuursverslag 2018 goed te keuren, gaf de auditcom- luidersregeling). In de vergadering met het college van Lid van de raad van toezicht sinds november 2012 en voorzitter van de auditcommissie. De heer Korff is voormalig missie het expliciete advies de continuïteitsparagraaf bestuur stelde de raad van toezicht de regeling ‘Decla- voorzitter van de hoofddirectie van Alfa Accountants en Adviseurs. De heer Korff heeft de Nederlandse nationaliteit. en de daarin opgenomen meerjarenbegroting goed te ratie bestuurskosten college van bestuur’ vast. De raad De heer drs. R.H.J. Mooren (1956) keuren. In het verslagjaar is de auditcommissie tevens besprak de resultaten van het Medewerkerstevreden- Vanaf november 2012 lid van de raad van toezicht, de eerste periode als vicevoorzitter en sinds november 2016 geïnformeerd over het informatiseringsbeleid en de heidsonderzoek en werd geïnformeerd over de studie- voorzitter van de raad van toezicht en lid van de benoemingen- en remuneratiecommissie. De heer Mooren is Group reprografische dienst. voorschotmiddelen. Ook bevestigde de raad van toezicht Executive Project Services van Arcadis. De heer Mooren heeft de Nederlandse nationaliteit. dat in het kader van de Wet Normering Topinkomens De benoemingen- en remuneratiecommissie kwam (WNT) Van Hall Larenstein voor 2019 blijft ingedeeld in De heer dr. Ing. J.S.W. Ozenga (1978) diverse malen bijeen in verband met de opvolging van bezoldigingsklasse D. Sinds 1 april 2017 lid van de raad van toezicht en lid van de auditcommissie. Met ingang van 1 februari 2019 toege- het lid van het college van bestuur mevrouw Keizer-Mas- voegd aan de benoemingen- en remuneratiecommissie. Met ingang van 18 december 2019 benoemd tot vicevoor- tenbroek en voorzitter van het college van bestuur de In januari 2019 vergaderde de raad buiten aanwezigheid zitter van de raad van toezicht en voorzitter van de benoemingen- en remuneratiecommissie. De heer Ozenga is heer Van Dongen. Daarnaast vond in het kader van de van het college van bestuur over de benoemingsproce- algemeen directeur van de gemeente Heemskerk en heeft de Nederlandse nationaliteit. beoordeling van de leden van het college van bestuur dure van het college van bestuur welke procedure in de De heer drs. H.Th.M. Pieper (1962) individueel een gesprek met hen plaats met de benoe- volgende vergadering werd vastgesteld. Lid van de raad van toezicht sinds november 2012. Vanaf 1 januari 2018 lid van commissie Onderwijs, Onderzoek mingen- en remuneratiecommissie. Door het vertrek van en Kwaliteit. De heer Pieper is dijkgraaf van het Waterschap Rijn en IJssel. De heer Pieper heeft de Nederlandse beide collegeleden per september 2019 en per 1 januari In maart 2019 werden de resultaten van het onderzoek nationaliteit. 2020 kwam de commissie verschillende keren bijeen over de ontwikkeling van de resultaatverantwoorde- De heer Ir. A.K. Schaap (1958) rondom de werving en selectie van de twee nieuwe colle- lijke teams gepresenteerd door de uitvoerder van het Lid van de raad van toezicht sinds 1 november 2019. Met ingang van 18 december 2019 benoemd tot lid van de com- geleden. Verder werd in het kader van de werving van het onderzoek en werd het onderzoek in zijn aanwezigheid missie Onderwijs, Onderzoek en Kwaliteit. De heer Schaap is onafhankelijk programma-/projectleider, adviseur en nieuwe lid van de raad van toezicht, Atze Schaap, door de besproken. toezichthouder op het gebied van de zuivel. De heer Schaap heeft de Nederlandse nationaliteit. benoemingen- en remuneratiecommissie vergaderd. De commissie OOK vergaderde vijfmaal. De commissie

82 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 83 Raad van Toezicht Raad van Toezicht

De raad van toezicht benoemde met ingang van 1 Professionalisering college van bestuur Relevante nevenfuncties van de Raad van Toezicht september 2019 mevrouw dr. C.H. E (Kitty) Kwakman tot 2019 was een transitiejaar voor het college van bestuur; lid van het college van bestuur van Van Hall Larenstein. de vertrekkende en nieuwe leden van het college van Naam Relevante nevenfuncties Tevens benoemde de raad de heer J. (Jan) van Iersel met bestuur hebben via diverse discussiesessies en work- Mevrouw A.M.A. van Ardenne- • Voorzitter raad van commissarissen Zorgcombinatie Argos, Regio Waterweg ingang van 1 september 2019 tot lid en met ingang van shops van bijvoorbeeld de Vereniging Hogescholen Van der Hoeven • Lid Advisory Board Responsible Investments PGGM 1 januari 2020 tot voorzitter van het college van bestuur. nog gewerkt aan hun persoonlijke ontwikkeling en • Bestuursvoorzitter NAK tuinbouw vanaf 2017 Tijdens de vergadering in oktober benoemde de raad deskundigheidsbevordering. De nieuwe voorzitter van • Maat bij maatschap akkerbouwbedrijf Tjalma-Harms van toezicht de heer Atze Schaap tot lid van de raad van het college, Jan van Iersel, participeerde in de ‘European Mevrouw dr. N. Harms toezicht van Van Hall Larenstein. Leadership Course’: Leiderschap in Europees perspec- De heer drs. M.C. Korff • Secretaris Stichting Alfa Omega tief, een internationaal executiveprogramma dat leiders De heer drs. R.H.J. Mooren • Voorzitter Stichting WTC Arnhem-Nijmegen In oktober sprak het college van bestuur over zijn eerste verrijkt en inspireert tot creatief en innovatief inspelen • Lid commissie voor de milieueffectrapportage bevindingen als college en over mogelijke aanpassingen op veranderingen en waarbij een geïntegreerde visie op • Bestuurslid Stichting Groeneveld in de organisatie van Van Hall Larenstein. In zijn laatste besturen en ondernemen voorop staat. De heer dr. Ing. J.S.W. Ozenga • Voorzitter raad van toezicht Fries Sociaal Planbureau vergadering van het jaar besprak de raad een eerste con- • Voorzitter raad van toezicht Partoer ceptnotitie waarin de veranderingen van de organisatie Relatie met de medezeggenschapsraad • Lid projectgroep en werkgroep “Wonen” ‘It Nije Doarp Moarre-Ljussens’ zijn geschetst. De raad van toezicht overlegde in het verslagjaar twee- De heer drs. H.Th.M. Pieper • Vice voorzitter Unie van waterschappen maal met de medezeggenschapsraad. Bij beide verga- • Voorzitter raad van toezicht Saxenburgh Groep In 2019 vond geen zelfevaluatie van de raad van toezicht deringen was het college van bestuur naast de raad van • Voorzitter bestuur Stichting Wateropleiding plaats. In 2020 treden drie leden van de raad van toezicht toezicht aanwezig. Besproken onderwerpen waren onder • Voorzitter Human Capital Agenda Topsector Water statutair af. De raad zal bij het vaststellen van de nieuwe andere het door de medezeggenschapsraad voorlopig • Vice voorzitter raad van toezicht Europa decentraal profielen zijn functioneren evalueren en de uitkomsten onthouden van instemming op de meerjarenkaderstel- • Voorzitter NWB fonds hiervan meenemen bij de werving van de nieuwe leden ling, de evaluatie van de resultaatverantwoordelijke • Lid NWP bestuur van de raad. teams en de doorontwikkeling van de organisatie, de • EIP Water Steering Group member studievoorschotmiddelen en de informatievoorziening • Lid Mission Board Climate Adaptation and Societal transformation De themabijeenkomst van de raad van toezicht was aan studenten. De medezeggenschapsraad wisselde gewijd aan twee verschillende onderwerpen waarvan van gedachten met de raad van toezicht over de Applied De heer Ir. A.K. Schaap • Geen nevenfuncties bespreking in een informele setting plaats vond. De Research Centres en de verbinding met het onderwijs. onderwerpen waren voorbereid door de directeuren en adjunct-directeuren van de hogeschool. De onderwerpen Branchecode goed bestuur hogescholen betroffen de verbinding tussen onderwijs en onderzoek De raad van toezicht heeft conform het gestelde in de Het rooster van aftreden van de Raad van Toezicht en de dilemma’s die hierbij spelen en de doorontwikke- statuten van Stichting Van Hall Larenstein toegezien dat ling van de resultaatverantwoordelijke teams. de Branchecode goed bestuur hogescholen is nageleefd. Eerste benoeming Herbenoeming Lopende termijn tot In zijn decembervergadering heeft de raad van toezicht Mevrouw A.M.A. van Ardenne- 01-11-2012 01-11-2015 01-11-2019 Scholing raad van toezicht hieraan diepgaander aandacht aan geschonken. Op de Van der Hoeven De leden van de raad van toezicht hebben diverse bijeen- website van Van Hall Larenstein zijn de in de branche- 01-04-2016 31-03-2024 komsten bijgewoond over onderwerpen de leden van de code aangegeven regelingen en documenten te vinden. Mevrouw dr. N. Harms raad van toezicht aangaande. In zijn toezichthoudende rol ziet de raad van toezicht De heer drs. M.C. Korff 01-11-2012 02-11-2016 01-11-2020 erop toe dat de leden van de raad onafhankelijk zijn. Naar De heer drs. R.H.J. Mooren 01-11-2012 02-11-2016 01-11-2020 Evaluatiecyclus plannen, functioneren en zijn oordeel is de raad in zijn samenstelling onafhankelijk; De heer dr. Ing. J.S.W. Ozenga 01-04-2017 31-03-2021 beoordelen college van bestuur dit in overeenstemming met de eisen die de statuten De heer drs. H.Th.M. Pieper 01-11-2012 02-11-2016 01-11-2020 De raad van toezicht maakt via de benoemingen- en en de Branchecode goed bestuur hogescholen daaraan remuneratiecommissie jaarlijks planningsafspraken stelt. Er was geen sprake van besluitvorming waarbij De heer Ir. A.K. Schaap 01-11-2019 01-11-2023 met het college van bestuur voor het betreffende jaar. tegenstrijdige belangen van de leden van de raad van Deze afspraken worden schriftelijk vastgelegd. Het gaat toezicht aan de orde zijn geweest. daarbij om zowel kwantitatieve afspraken als om kwali- tatieve afspraken. Jaarlijks, zo ook in 2019, wordt daarop gerapporteerd. De resultaten zijn daarbij onderwerp van gesprek in de context van de beoordeling van het college van bestuur.

84 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 85 Bijlagen Bijlagen

Onderdeel Speerpunten 2019 Realisatie Bijlagen Onderzoek Aantal publicaties in (internationale) 32 bladen. Bijlage 1 Indicatoren Praktijkgericht Onderzoek Aantal publicaties in ‘peerreviewed’ 13 (internationale) bladen.

Onderdeel Speerpunten 2019 Realisatie Aantal publicaties in (internationale) 3 vakbladen waaraan studenten hebben Onderwijs Visieontwikkeling op de onderwijs- Niet gerealiseerd. bijgedragen. kundige aanpak van digitalisering voor In 2019 is besloten dit niet op deze manier verder op te zowel het reguliere onderwijs als voor pakken. Voor digitalisering in het regulier onderwijs is Aantal (internationale) presentaties, 141 ‘Leven Lang Leren’ is gereed in 2018. door de e-coaches een notitie opgesteld waarin de kaders tentoonstellingen en/of uitvoeringen van het onderwijsconcept voor digitalisering zijn uitge- in de beroepspraktijk. werkt. Dit is met opleidingsdirecties besproken. Ontvangen (internationale) prijzen en Door ARC Delta Areas and Resources zijn vier prijzen In 2018 starten er pilots gericht op Pilots hebben gedraaid bij de opleiding Diermanagement. onderscheidingen voor bijdrage aan ontvangen, waaronder: aansluiting en doelgroep specifieke Regierolhouders SLB hebben gewerkt aan SLB-ontwik- en/of innovatie van de beroepspraktijk Nominatie studenten voor Impactprijs Groen Onderwijs begeleiding. Het gehele SLB-­ keling vanuit de bestaande kaders van het SLB-beleid. (publiek en privaat). 2019; Student Manon Kortleve won tweede prijs met programma is in 2019 af. Mede gelet op discussies met studenten i.h.k.v. kwaliteits­ baanbrekend idee voor een duurzaam voedselsysteem; afspraken is aanpassing van het SLB-beleid wellicht Remco Ploeg en Rutger Diertens wonnen van Welderen noodzakelijk. Rengers scriptieprijs voor afstudeeronderzoek; Bij laatste drie geëindigd voor meest innovatieve Omgevingsvisie van Pilots om de competentie ‘onderne- Pilots zijn bij opleidingen gestart. Is geen vervolg meer waterschappen tijdens een pitch op het nationaal congres mende houding’ sterker in de opleidin- aan gegeven. omgevingsdienst november 2019 - genomineerd voor de gen op te nemen, starten bij minimaal Aan de Slag met de Omgevingswet (ADSMO) trofee. twee opleidingen. Tevredenheid opdrachtgevers over het Bij ARC Delta Areas and Resources 97% tevredenheid; Alle opleidingen hebben 3-sterren Alle hbo-bacheloropleidingen en de masters hebben uitgevoerde onderzoek en de mate bij ARC Food and Dairy 96% tevredenheid AISHE en de helft van de opleidingen 3-sterren AISHE. De opleidingen Kust- en Zeemanage- waarin de ontwikkelde producten heeft 4-sterren AISHE in 2021. ment en Milieukunde hebben 4-sterren AISHE. De nieuwe bijdragen aan de praktijk. opleidingen Forensisch Laboratoriumonderzoek, Interna- tional Business, Master Innovative Dairy Chain Manage- Aantal (vervolg)opdrachten. 5 ment en Master River Delta Development Management Inkomsten uit contracten met bedrij- 5.213K euro (samen met hogeschool Zeeland en hogeschool Rotter- ven, maatschappelijke organisaties dam) hebben (nog) geen AISHE-sterren. en publieke instellingen, inclusief trai- NSE – algemene tevredenheid is in Op 26 maart heeft de Vereniging Hogescholen besloten ningen en cursussen op onze thema’s 2021 3,9%. niet mee te werken aan de NSE van 2019. Van de NSE inclusief ‘Global Goals’. 2019 zijn er derhalve geen resultaten voor de bekostigde hbo-bachelor opleidingen. Aantal adviezen en/of modellen voor 58 Uitval in eerste jaar is in 2021 25%. Bachelor: voltijd 28%, deeltijd 30% de beroepspraktijk. Ad: voltijd 0%, deeltijd 0% Extern gefinancierde lectoren / 12 lectoren Studierendement is in 2021 70%. Bachelor: voltijd 58%, deeltijd 67% onderzoekers. (gedeeltelijk of volledig extern gefinancierd) Ad: voltijd 83%, deeltijd 33% HBO-Monitor % (zeer) tevreden is in Dit jaar is deze score 69%. 2021 75%. Aandeel internationale studenten is Het aandeel internationale studenten in 2019 is 9%. 20% in 2021.

86 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 87 Bijlagen Bijlagen

Onderdeel Speerpunten 2019 Realisatie Onderdeel Speerpunten 2019 Realisatie Onderzoek Internationale oriëntatie van het Elf projecten met internationale partners. Bijdrage leveren aan ‘Sustainable Delta Areas and Resources: onderzoek en de verbinding daarvan Twee voorbeelden: Development Goals’. Sinds mei 2019 wordt er in Smartsheet bij ieder nieuw met het onderwijs project genoteerd aan welke SDG wordt bijgedragen. De • In het associate lectoraat MICAF van Jerke de Vries projecten worden het meest toebedeeld aan de SDGs: wordt in het Interreg project Biocas gewerkt met Goal 2: Zero Hunger verschillende internationale partners. Biocas gaat over Goal 3: Good Health and Well-being het slim cascaderen van biomassa voor gebruik in Goal 4: Quality Education verschillende toepassingen, denk aan het winnen van Goal 6: Clean Water and Sanitation eiwitten uit biomassa voor toepassing in humane en Goal 11: Sustainable Cities and Communities dierlijke consumptie, het winnen van suikers en kool- Goal 13: Climate Action hydraten voor toepassing in biopolymeren of productie Goal 14: Life Below Water van energie en het winnen van nutriënten en organische Goal 15: Life on Land restmateriaal voor meststoffen in de bodem. Cascade- Goal 17: Partnerships to achieve the Goal ren betekent het slim koppelen van verschillende ketens en productietechnieken om te komen tot gehele ketens Food and Dairy: die uiteindelijk samen gaan werken. Bij dit project zijn Sinds mei 2019 wordt er in Smartsheet bij ieder nieuw verschillende docenten betrokken van de opleidingen project genoteerd aan welke SDG wordt bijgedragen. De Bedrijfskunde en Agribusiness, Milieukunde en Tuin- projecten worden het meest toebedeeld aan de SDGs: bouw en Akkerbouw. Goal 4: Quality Education Goal 6: Clean Water and Sanitation • Het lectoraat SWS van Peter van der Maas is betrokken Goal 11: Sustainable Cities and Communities bij het Interreg project CANAPE. In CANAPE wordt door Goal 12: Responsible Consumption and Production een internationaal consortium gewerkt aan duurzaam Goal 13: Climate Action gebruik van veenlandschappen. Het onderzoek van Goal 14: Life Below Water Van Hall Larenstein is opgesteld in samenspraak met het Wetterskip en richt zich vooral op laagveenplassen, De SDG’s worden gebruikt voor evaluatie, monitoring en met nadruk op de ruimtelijke variatie van de fysisch-­ communicatie. chemische water­kwaliteit in een meer. Bij dit project Toepassing van onderzoeksresultaten 14 zijn verschillende docenten betrokken van o.a. Kust- en in curriculum van opleidingen. Zeemanagement en Milieukunde. Koppeling onderwijs en onderzoek. In 95 geregistreerde bijdragen in de vorm van gastcollege of 2021 heeft elke lector een inhoudelijke minor Bij beide projecten zijn studenten betrokken die mee hel- verantwoordelijkheid voor minimaal pen met het onderzoek in de vorm van stageopdrachten 1 onderwijseenheid binnen (een) en/of module opdrachten. opleiding(en). Aantal in competitie toegekende 20 Bijdrage van lectoraten / kennis­ Docenten participeren in projecten en kenniskringen. subsidie- projecten. centra aan de professionalisering van Het lectoraat DPT bijvoorbeeld werkt aan een TKI project Internationale component in het 11 docenten. waarin een docent voor twee dagen in de week haar kennis onderzoek. vergroot door wetenschappelijk onderzoek uit te voeren. Aantal RAAK-projecten. 14 Aantal docenten in onderzoeks­ 182 (het gaat hier om (co)auteurschap projecten lectoraten. van RAAK of andere voorstellen die Aantal studenten in onderzoeks­ 314 een SIA funding beogen en die zijn projecten lectoraten tijdens ingediend) afstuderen, stage, minor of andere onderwijseenheid. Mens en De resultaatverantwoordelijke teams Als het gaat om de doorontwikkeling van de resultaat­ organisatie functioneren in 2021 conform de afge- verantwoordelijke teams willen we de komende periode sproken inrichtingsprincipes. een kwaliteitsslag maken naar meer sturing.

88 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 89 Bijlagen Bijlagen

Onderdeel Speerpunten 2019 Realisatie Onderdeel Speerpunten 2019 Realisatie Discussie over onze kernwaarden De procesvoortgang en discussie omtrent onze kern­ Financieel Realisatie integrale (kwaliteits)con- Interne auditplanning is gemaakt. start in het najaar van 2017. Op basis waarden zal worden meegenomen bij het schrijven van beleid en trole met onder andere interne audits van discussies wordt in 2019 geëvalu- het nieuwe instellingsplan. control en risicomanagement. eerd hoe invulling is gegeven aan het Solvabiliteit is 31% in 2021. 34,3% zijn van een waardegedreven organi- Liquiditeit is 0,6 in 2021. 0,75 satie en welke acties eventueel nog 4.700 studenten in 2021. Uit de 1 oktobercijfers van 2019 blijkt een studentaantal nodig zijn. van 4.376 In 2021 heeft elk team een team­ Loopt volgens planning. ontwikkelplan, met daarvan afgeleid individuele ontwikkelplannen. MTO is in 2021 een 7,0. In 2019 is het werkbelevingsonderzoek opnieuw uitge- voerd. De resultaten laten een stijgende lijn zien ten opzichte van de afgelopen jaren, met een gemiddelde tevredenheid van een 7. Op de zogeheten kernverwach- tingen, de onderwerpen die medewerkers zelf het meest belangrijk vinden, is de score gemiddeld een 7,3. Ziekteverzuim. Het ziekteverzuim is licht gestegen naar 5,2%. In 2022 streven we naar een gemiddeld ziekteverzuim-percentage van 4%. Onder­ In 2021 biedt onze digitale leer- en En (1) en (2) zijn afgerond. steunende werkomgeving een gepersonaliseerde Aan punt (3) wordt gewerkt. In verband met een beperkt diensten portal die gebruikers budget worden in 2020 (nog) geen grote ontwikkelingen 1. ‘any time, any place, any device’ verwacht. kunnen benaderen; 2. het huidige intranet en studentnet vervangt én 3. zorgt voor integratie met de de onderliggende systemen van de DLWO. Er wordt een plan opgesteld ter verbe- Gereed tering van ons imago en bekendheid. Verkleinen voetafdruk met 10% m.b.t. Het totale elektra verbruik is in 2019 met 5,4% gedaald en CO₂, Water, Afval en Energie. het totale gasverbruik is met 5,3% gedaald. Ook zijn er in de zomer 890 extra zonnepanelen in Velp gelegd, waar- door de totale opwekking naar verwachting bijna 40% van het elektriciteitsverbruik van Velp zal opleveren. Algemene tevredenheid onder Dit onderzoek is in 2019 niet uitgevoerd. Aangezien deze medewerkers over ondersteunende gelijktijdig was gepland met het MTO. diensten. Tevredenheid internationale studenten Dit onderzoek is in 2019 niet uitgevoerd. over studieomgeving en faciliteiten. Eerste van alle hogescholen bij de In 2019 is Van Hall Larenstein voor de tweede keer SustainaBul (duurzaamheidsranking uitgeroepen tot de ‘Duurzaamste Hogeschool van van Nederlandse onderwijs­ Nederland’. instellingen).

90 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 91 92 Bijlagen Bestuursverslag 2019 dat via:rechtermuisknop >Rotate Clockwise. u deze pagina roteren. InAcrobat Reader gaat Om het organogram goed te kunnen lezen kunt Bijlage 2Organogram

Raad van Toezicht

College van Bestuur

Directeur Beleid

Bestuurssecretariaat Directeur Finance & Control

Directeur Directeur Delta Areas and Resources Food and Dairy

Bestuur LS&T *

Life Sciences & Technology

* LS&T is een bestuurlijke samenwerking tussen Van Hall Larenstein en NHL Stenden Hogeschool, conform de WHW 8.1 regeling Bijage 3Studentenmobiliteit Erasmus-uitwisseling 2019 Sweden Sweden Sweden Spain Spain Portugal Norway Norway Finland Germany Germany Germany Total United Kingdom Norway Hungary Hungary Czech Republic Germany Germany France United Kingdom United Kingdom United Kingdom United Kingdom Turkey Turkey Germany Belgium Belgium Austria Country Finland Finland United Kingdom Lund University University of Gothenburg Swedish University of Agricultural Science Universidade deVigo Universidad deMurcia Politécnico eUniversitário, CRL. CESPU, CRL.-Cooperativa deEnsinoSuperior Western Norway University of AppliedSciences Inland Norway University of AppliedSciences Mikkeli University of AppliedSciences Fachhochschule Rottenburg Albert-Ludwigs Universität Freiburg Eberswalde University University of Aberdeen Norwegian University of ScienceandTechnology Kaposvár University Szent István University University of Chemistry andTechnology Prague Hochschule Bremen Universität Bayreuth Agriculture (FESIA) Fédération des Ecoles Supérieures d’Ingénieurs en Cookestown College of Agriculture, Food andRural Enterprise, Plymouth University Plymouth University SAMS University of theHighlandsandIslands Namik Kemal University Yeditepe University Hochschule Rhein-Waal, Kleve Hogeschool PXL Haute EcoleCharlemagne FH Joanneum –University of AppliedSciences Seinäjoki University of AppliedSciences Oulu University of AppliedSciences University of Aberdeen Name Institution To 13 3 2 2 1 1 1 1 1 1 Velp From 32 2 2 6 6 4 4 2 2 2 2 1 1 1 To 17 Van HallLarenstein 2 5 2 2 2 2 1 1 Leeuwarden From Bijlagen 14 5 4 2 2 1 1 1 1 1 1 1 93 Bijlagen Bijlagen

Bijlage 4 HBO-Monitor 2018 De HBO-Monitor is een landelijke enquête waarmee alumni vragen gesteld worden over hun opleiding, de kennis­ instelling en de (startende) beroepsloopbaan. De resultaten van de HBO-Monitor 2018 bevatten het oordeel van de alumni die in 2016-2017 zijn afgestudeerd.

94 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 95 Bijlagen Bijlagen

Bijlage 5 Beschrijving lectoraten Lectoraten Lectoren ARC Animals and Business Management of Forested Dr. E. Leyequién Het lectoraat zet zich in voor het vergroenen van landschap- Landscapes Abarca pen door het ontwikkelen van klimaatvriendelijk ecosysteem- beheer in deltagebieden en hun toeleverende systemen. We Lectoraten Lectoren werken toe naar een groen landschap waar het beheer en de Circular Economy and Prof. Dr. A.J.M. Smits Het lectoraat richt zich op duurzame ontwikkeling van verrijking van ecosysteemdiensten hand in hand kan gaan Water Resources dichtbevolkte delta’s. Om tot gedragen onderzoeksvragen te met de economische oogst voor mensen. Management komen werkt het lectoraat met Living Labs. Een Living Lab Oil Palm and Tropical Dr. Ir. P.J. van der Meer De missie van het associate lectoraat “oliepalm en tropische is een (open) samenwerkingsverband tussen publieke en Forests associate lector bossen” is het verduurzamen van de productie van palmolie private partijen gericht op innovaties. In deze context ligt de en andere tropische handelswaren zoals tropisch hout. onderzoeksfocus op drie kennisthema’s die cruciaal zijn bij Door een combinatie van toegepast onderzoek en onderwijs het duurzaam inrichten en beheren van (een) delta: zoeken we naar manieren om de productie van deze voor 1) nieuwe samenwerkingsvormen tussen maatschappelijke Nederland belangrijke tropische handelswaren te optimali- actoren seren, terwijl we de milieu-effecten proberen te verkleinen. 2) nieuwe businessmodellen (verwaarding) van landschaps- Een belangrijk instrument daarbij is het in kaart brengen en beheer en reststromen sturen op de ecosysteemdiensten die deze gebieden leveren. 3) Clean Tech/ Smart Engineering Sustainable River Dr. Ir. J. S. Rijke Het lectoraat richt zich met name op de vraag over hoe het Kust- en Zeemanagement Dr. P.A. Walker Duurzaam gebruik van kust- en zeegebieden vraagt om Management (HAN en Van Hall rivierengebied tegelijk veilig en aantrekkelijk kan blijven voor inzicht en kennis. Het lectoraat Kust en Zeemanagement Larenstein) mensen, bedrijven en natuur, zowel op korte termijn als in de (Coastal and Marine Management (C&MM)) verbindt de verre toekomst. Het lectoraat streeft ernaar om via praktijk- opleidingen van Van Hall Larenstein met de praktijkvragen gericht onderzoek in Living Labs bij te dragen aan het toepas- van het werkveld middels toekomstgerichte praktijkgerichte baar maken van innovaties op het gebied van nature based onderzoeksprojecten en opdrachten uit het werkveld. De solutions, asset management en rampenbeheersing. transdisciplinaire kennis over het duurzame menselijk Organisch materiaal voor Dr. V. Sechi De bodem is essentieel voor ons bestaan, evenals lucht en gebruik van het mariene milieu dat hiermee ontwikkeld, vruchtbaar en functioneel associate lector water. Het is een belangrijk onderdeel van vele ecologische wordt kan rechtstreeks ingebouwd worden in de curricula bodembeheer processen en draagt bij aan ecosysteemdiensten zoals voed- van de opleidingen. We geven ruimte voor professionalisering selproductie, waterretentie, opslag van koolstof en besten- en persoonlijke ontwikkeling van docenten en studenten. digheid van gewassen tegen ziekten en plagen. Organische Duurzaam Landschaps­ Dr. Ir. D.J. Stobbelaar Lector en kenniskring van het lectoraat Duurzaam Land- stoffen in de bodem beïnvloeden biologische, chemische beheer schapsbeheer werken samen met het werkveld aan toege- en fysische eigenschappen van de bodem en spelen dus past onderzoek, visievorming en onderwijsvernieuwing. Zo een belangrijke rol in de functionaliteit en productiviteit. Zo draagt het lectoraat bij aan landschapsbeheer waarin een kunnen organische stoffen in de bodem bodemerosie en grote natuurwaarde wordt gecombineerd met leefbaarheid overstromingen voorkomen. De achteruitgang van organi- en nieuwe verdienmodellen. sche stoffen in de bodem vormt een bedreiging voor het Duurzame Voedselland- Dr. Ir. N. van Dooren Onze voedselproductie is in toenemende mate mondiaal milieu. Bij een duurzaam bodembeheer is het cruciaal om de schappen in Stedelijke georganiseerd. Meer en meer wordt erkend dat dat niet duur- belangrijkste fysische, chemische en biologische parameters Regio’s zaam is, weinig betrokkenheid van consumenten genereert te identificeren die betrokken zijn bij de verschillende organi- en landschapsidentiteit vervlakt. Carolyn Steel met Hungry sche processen en om hun effect op de ecosysteemdienst in City en diverse beleidsstukken, waaronder in Nederland het de bodem te begrijpen. WRR-rapport Naar een voedselbeleid, vroegen in de afgelo- pen 10 jaar aandacht voor de autonomie van de nationale Het lectoraat onderzoekt het concept van circulaire econo- voedselvoorziening en de relatie met steden. Het lectoraat mie en duurzaam management in landbouwsystemen door wil met praktijkgericht onderzoek en onderwijs een bijdrage onderzoek naar het (her)gebruik van organische stoffen in de leveren aan een meer regionaal georganiseerde voedselpro- bodem voor duurzame gewasproductie, klimaatmitigatie en ductie. Het lectoraat wil inzicht verschaffen in de gevolgen waterretentie. die dit kan hebben voor het landschap, en via debat en ontwerp meesturen aan positieve uitkomsten, in samenhang met andere ruimtelijke programma’s (water, infrastructuur, wonen, ontspanning).

96 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 97 Bijlagen Bijlagen

Lectoraten Lectoren Lectoraten Lectoren Duurzaam Bodembeheer Dr. E. V. Elferink De bodem vormt letterlijk het fundament voor ons bestaan. Bijengezondheid Dr. F. Pries Dat honingbijen honing produceren is bekend, maar dat Het biedt ons vele diensten, we slaan er water in op, het heeft (Inholland en Van Hall maakt dit vernuftige insect nog niet tot de nummer drie van een zelfreinigend vermogen, we bouwen er onze huizen op en Larenstein) belangrijke landbouwdieren. Haar rol als bestuiver van veel een gezonde bodem is de basis waarop we gewassen kunnen belangrijke gewassen en wilde planten maakt dat ze onmis- verbouwen en de natuur kan floreren. En ondanks dat Delta’s baar is in (agro)ecosystemen en gesloten teeltsystemen. zoals Nederland, de meest vruchtbare en biodiverse gebie- Hommels en solitaire bijen zijn complementair in het leveren den zijn, zijn het ook de meest dicht bevolkte. Hierdoor zijn er van deze ecosysteemdienst. Het lectoraat bijengezondheid conflicterende ruimteclaims voor natuur, recreatie, waterhuis- zet zich in voor het welzijn van alle bijen; honingbijen, hom- houding, infrastructuur en wonen en is de druk op bodems mels, en solitaire bijen. om voldoende voedsel te produceren hoog. Door intensieve Bijen en Biodiversiteit Dr. A. Strijkstra Het associate lectoraat richt zich op het verbeteren van het landbouw, het gebruik van zware landbouwmachines en het associate lector landschap voor alle insecten, inclusief bijen en honingbijen. veronachtzamen van de relatie tussen grondsoort en gewas, Weidevogels dr. ir. A.G.E. Manhoudt Centraal in het lectoraat staat het in stand houden en ver- putten we de bodem uit. Dat heeft weer zijn keerzijde voor sterken van de weidevogelpopulatie en het stimuleren van de milieu, mens en dier. Er ligt daarom een grote (onderzoeks) samenwerking tussen alle relevante partijen bij de uitvoe- uitdaging om het bodembeheer economisch maar ook ring van het weidevogelbeheer. Het lectoraat zorgt voor het ecologisch weer “gezond” te maken. Dit vergt enerzijds een samenbrengen en ontsluiten van kennis t.a.v. het weidevogel- integrale aanpak en anderzijds een krachtenbundeling van beheer voor het onderwijs, het onderzoek en de praktijk. onderwijs/kennisinstellingen, bedrijven en overheden. Duurzame watersystemen Dr. ir. P. van Eijk Het lectoraat is in lijn met de ‘Blauwe Omgevingsvisie 2050’ en de omgevingswet ontwikkeld door het waterschap Vallei en Veluwe. Met deze visie in de hand gaat het waterschap, samen met partners zoals gemeenten en provincies, aan de slag om water te ver- ankeren in de plannen voor onze leefomgeving. In de ‘Blauwe Omgevingsvisie 2050’ staan grote maatschappelijke thema’s zoals de klimaatverandering, energietransitie, circulaire economie, hervorming van de landbouw, natuuropgave en verstedelijking centraal. Water is een belangrijke drager van de ruimtelijke transitieopgave van de Omgevingswet. Er is nog veel kennis en inzicht nodig in de wijze waarop duur- zame watersystemen een bijdrage leveren aan het doel van de nieuwe omgevingswet. Het lectoraat doet hier praktijk- gericht onderzoek naar. Er wordt bijvoorbeeld gekeken hoe watersystemen in omgevingsvisies, omgevingsplannen en programma’s een bijdrage kunnen leveren aan de duurzame ontwikkeling van de leefomgeving. Diergedrag, Diergezondheid Dr. ing. H. Hopster Het lectoraat is een scharnierpunt tussen kennisinstellingen, en Dierenwelzijn bedrijfsleven, onderwijs en maatschappij en stimuleert de doorontwikkeling en verbetering van dierenwelzijnsonderwijs aan groene hogescholen. Ook werkt het lectoraat op deze wijze aan haalbare en verantwoorde verbeteringen van het welzijn van dieren in de praktijk. Vanuit het lectoraat is aan- dacht voor landbouwhuisdieren, gezelschaps- en recreatie­ dieren, proefdieren, plaagdieren en dierentuindieren.

98 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 99 Bijlagen Bijlagen

ARC Food and Dairy Lectoraten Lectoren Melkveehouderij De zuivelsector bevindt zich momenteel in een ongekend Lectoraten Lectoren dynamische tijd. De wereldwijde vraag naar melk en zuivel- Duurzame Agribusiness in Dr. ir. H.P.A. Eweg In 2050 wonen zeven miljard mensen in metropolitane producten neemt in rap tempo toe, terwijl de internationale Metropolitane Gebieden gebieden. Dit vereist nieuwe strategieën voor de agrosector: zuivelmarkt steeds opener, internationaler en concurrerender duurzaam intensiveren, duurzame meerwaarde en duur- wordt. In Europa is het melkquotum verdwenen wat Neder- zaam diversifiëren. Het lectoraat vertaalt deze strategieën landse zuivelbedrijven meer mogelijkheden geeft om vanuit in innovatieve businessmodellen, ketens en netwerken. Dit de historisch sterke positie extra te profiteren van de nieuwe vereist nieuwe coalities, organisatievormen en competenties. ontwikkelingen in de markt. Daar is echter wel een onderne- Voor onderzoek en onderwijs worden regionale ‘Metropolitan mende, marktgerichte en efficiënte sector voor nodig omdat Agriculture Living Labs’ ontwikkeld. de concurrentie niet alleen op kwaliteit maar ook op prijs zal Milieu-Impact van Circu- Dr. ir. J.W. de Vries Regionale kringlopen van nutriënten en materialen zijn ken- plaatsvinden. Een hele belangrijke factor en randvoorwaarde laire Agro- en Foodketens associate lector merkend voor circulaire agro- en foodketens. Daarin worden waarbinnen deze groei moet plaatsvinden is in West-Europa (MICAF) verbindingen tussen bedrijven gezocht die ervoor zorgen dat en zeker Nederland de duurzame ontwikkeling. Internationaal de output van één proces de input voor een ander proces concurrerende melkveehouderij vraagt geavanceerde en wordt. Denk aan het verwaarden van stromen zoals eenden- voor Nederlandse begrippen grootschalige melkveehouderij kroos, maar ook bijproducten en foodwaste. Daarbij is het en een maatschappij die de sector hiervoor de ruimte wil noodzakelijk dat dit op maatschappelijk verantwoorde wijze geven. De hiervoor noodzakelijke maatschappelijke accep- gebeurd met een zo laag mogelijke milieu-impact. Vaak ken- tatie, inclusief de te gebruiken technologische ondersteu- nen businessmodellen nog geen indicatie van de expliciete ning, hangt met name af van het aantoonbaar en zichtbaar milieu-impact. Denk aan klimaatverandering, landgebruik en duurzaam opereren. Binnen het Educatieprogramma van het verbruik van fossiele energie. Het is niet vanzelfsprekend Dairy Campus richten we ons t.a.v. deze dominante ontwikke- dat circulair ondernemen leidt tot een lage(re) voetafdruk. lingen in de zuivelketen vanuit een ketenperspectief op het Dit associate lectoraat richt zich daarom op het analyseren melkveehouderij/boerderij deel hierin. Vanuit bovenstaande van de milieu-impact van circulaire agro- en food ketens ter ontwikkeling zijn twee speerpunten geformuleerd die het ondersteuning van toekomstbestendige ketens. kader vormen voor de invulling van in totaal drie lectoraten. Deze twee speerpunten zijn: ‘Licence to Compete’ voor een (inter)nationale keten- en marktgerichte (grootschalige/pro- fessionele) melkveehouderij en ‘Licence to Produce’ voor een duurzame en maatschappelijk geaccepteerde melkveehou- derij (in de Nederlandse context). Duurzame Melkveehouderij Dr. ir. W. Voskamp-­ De lector Duurzame Melkveehouderij richt zich op de nood- Harkema zaak tot verduurzaming en maatschappelijke acceptatie van de melkveehouderij waarbij de praktische vormgeving van de afspraken in de ‘Duurzame Zuivelketen’ centraal staan: Hoe kunnen we in een internationaal concurrerende markt komen tot rendabele en duurzame melkveehouderij, die tevens maatschappelijk geaccepteerd wordt? Herd Management and Dr. ir. C. Lokhorst De lector Herd Management en Smart Dairy Farming richt Smart Dairy Farming (gestopt 1 sept) zich op ‘Het verbeteren van veemanagement, door gebruik te maken van moderne technieken, de juiste prestatie indicato- ren en beslissingsondersteunende managementsystemen’. Hierbij dienen betere rendementen behaald te worden, zowel financieel als op het gebied van duurzaamheid, diergezond- heidszorg en dierenwelzijn. Climate Smart Dairy Value Dr. ir. R.M.T. Baars De lector richt zich op duurzame ketenontwikkeling. Thema’s Chains zijn: governance (aansturing, vertrouwen, beslissingen) in de zuivelketen; waardevermeerdering en verdeling in de keten; ontwikkelen van kwaliteitscontrole in de keten. De uitvoering van ketenonderzoek zal in Nederland en in de focuslanden van Van Hall Larenstein via Living Labs plaatsvinden en heeft een internationaal karakter.

100 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 101 Bijlagen Bijlagen

Lectoraten Lectoren Lectoraten Lectoren Voedseltechnologie Duurzame Watersystemen Dr. Ir. P.M.F. van der Het lectoraat richt zich op de synergie tussen techniek, Gezonde en duurzame Dr. E. Nederhof Het lectoraat richt zich op het ontwikkelen en toepassen van Maas ruimte en maatschappij die moet leiden tot de duurzame voeding & welvaartziekten kennis over benodigde voedseltransitie om welvaartsziekten ontwikkeling van watersystemen. Het lectoraat doet weten- terug te kunnen dringen. Om welvaartsziekten terug te schappelijk praktijkonderzoek naar innovatieve concepten, kunnen dringen moet allereerst onderzoek gedaan worden processen en praktische voorbeelden op verschillende naar het meest geschikte voedingspatroon voor preventie. schaalniveaus. Dit onderzoek levert kansrijke combi­naties Zodra het meest geschikte voedingspatroon geïdentificeerd op – synergie – die een bijdrage leveren aan het meer is, zal onderzocht worden welke transities nodig zijn om vasthouden en schoonhouden van water en aan de vermaat- voldoende beschikbaarheid te garanderen. schappelijking van de watertransitie. Via transdisciplinaire leerprocessen worden cross overs gemaakt met andere Er zijn vier onderzoeksthema’s geformuleerd: opleidingen, onderzoekers, overheden en ondernemers. - Citizen science Cross overs zoals met de natuuropgave, landbouw, energie - Voedingstransities in de zorg (mitigatie en adaptatie), healthy ageing en blue economy. - Gezonde werknemers Biobased Proteins Dr. E.C. de Bruin Binnen het lectoraat Biobased proteins willen we nieuwe - Duurzame producten. duurzame plantaardige productieketens ontwikkelen gericht Food Physics Dr. A.A.C.M. Oudhuis Het ontwikkelen van nieuwe concepten voor gezonde op eiwit, geschikt voor dierlijke en menselijke consumptie. voeding voor een levenslange gezondheid. Rode draad is het Het uiteindelijke doel is om zelfvoorzienende eiwitketens te vertalen van het vroegere gebruik van natuurlijke ingrediën- creëren. Naast de isolatie van eiwit uit plantaardige bronnen ten en processen naar hedendaagse technieken en inzichten m.b.v. bio-raffinage wordt ook gekeken naar andere waarde- met de focus op gezondheid bevorderende en “clean label” volle inhoudstoffen, zoals oliën, geur- en smaakstoffen en/ ingrediënten, zout en verzadigd vet reductie en “clean label” of antioxidanten. Hierdoor ontstaan nieuwe lokale waarde- processing. Aandachtsgebieden zijn 3D Food Printing en de ketens met prijzen die recht doen aan de waarde van het ontwikkeling van nieuwe ingrediënten op basis van zetmeel product en de inspanningen van de ketenpartners. en/of eiwit en 3D Food Printing. Watertechnologie Dr. ir. L. Agostinho Het lectoraat Watertechnologie zorgt voor uitvoering en Zuivelprocestechnologie Dr. ing. P. de Jong Het lectoraat richt zich op de realisatie van een up-to-date (NHL Stenden en ontwikkeling van professionele, wetenschappelijke en educa- onderzoeksomgeving die maximaal geïntegreerd is met onder- Van Hall Larenstein) tieve activiteiten die verband houden met fysisch aangedre- wijs. Aandachtsgebieden zijn technologieën en methoden die ven waterprocessen en -technologieën. Het lectoraat richt de zuivelindustrie zullen verduurzamen zoals scheidingstech- zich op fysisch gedreven watertechnologieën, met in het nologieën, minimal processing en eco-efficiency. Een belang- bijzonder aandacht voor de volgende systemen: ontzilting, rijke rol is weggelegd voor een flexibele pilot plant geschikt zandfiltratie, desinfectie, elektrohydrodynamiek toegepast op voor het evalueren van sensoren en voorspellende compu- watertechnologie en watertechnologie voor ontwikkelings- termodellen. Met name deze modellen kunnen prima worden landen. ingezet voor onderwijsdoeleinden en kennisvalorisatie. Biomimicry Dr. ing. M. Gallo Door het ontwerp van slimme materialen door de natuur Food, Health & Safety (Aeres, Inholland en geïnspireerd, onderzoekt het lectoraat duurzame oplossingen Van Hall Larenstein) voor grote maatschappelijke vragen in de agri-food sector: de Veiligheid in de voedsel- dr. M. Strikwold ERT Het lectoraat wil de chemische veiligheid in de (inter)natio- natuur beschikt over vormen en structuren die bijvoorbeeld keten associate lector nale voedselketen en het milieu verhogen door het uitvoeren kunnen inspireren tot de ontwikkeling van robots voor de van praktijkgericht onderzoek met inzet van state-of-the-art automatisering in de landbouw. Ook natuurlijke processen, technieken. De focus ligt op: voedingstoxicologie, food foren- zoals filtratie (bijvoorbeeld in mangroven), kunnen inspireren sics, water en gezondheid. tot filtratiesystemen ter verbetering van de waterkwaliteit. Duurzame en innovatieve Een tweede aandachtsgebied van het lectoraat is de ontwik- technologieën keling van een effectief, multidisciplinair ontwerpproces om de kennisuitwisseling tussen het biologische en technische domein te faciliteren en zo in de toekomst slimme materialen te ontwikkelen. Daarnaast draagt het lectoraat actief bij aan de ontwikkeling van onderwijs.

102 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 103 Bijlagen Bijlagen

Lectoraten Lectoren Bijlage 6 Sociaal jaarverslag kengetallen 2019 Kapitalen Ethiek van Dr. Ir. L. van Duijn De missie van het lectoraat Ethiek van Disaster Risk Manage- Disaster Risk Management ment (hierna: DRM) is het ontwikkelen en delen van toege- paste kennis ten behoeve van de ethische oordeelsvormings van het beroepenveld International Development Manage- ment en DRM in het bijzonder. Het lectoraat verricht praktijk- gericht onderzoek naar de pedagogiek van ethiek onderwijs binnen de specialisatie DRM. Tevens wil zij onderzoeken hoe ethiek support- processen en structuren binnen DRM gerela- teerde organisaties kunnen worden verbeterd.

Leeftijdsverdeling 2017 2018 2019 Verdeling man/vrouw 2017 2018 2019 < 25 jaar 4 5 5 Man 263 263 263 25 t/m 44 jaar 197 195 199 Vrouw 297 302 300 45 t/m 54 jaar 164 169 154 Totaal 560 565 563 55 jaar en ouder 195 196 205 Totaal 560 565 563 Soort dienstverband 2017 2018 2019 (aantallen) Vaste aanstelling 469 472 476 Tijdelijke aanstelling 90 93 87 Totaal 560 565 563

Beheersing uitkeringen na ontslag Bij beëindiging van een tijdelijk contract en in specifieke situaties kan het voorkomen dat oud-medewerkers na beëindiging recht hebben op een wettelijke werkloos- heidsuitkering (WW) en conform cao-hbo ook op een bovenwettelijke werkloosheidsuitkering (BW). Door het eigen risico-dragerschap komen beide uitkeringen ten laste van de hogeschool. Er is gekozen voor een externe Verdeling 2017 2018 2019 partner voor het begeleiden van ex-medewerkers bij het salarisschalen vinden van ander werk. We hebben een contract met Schaal 1 t/m 9 181 189 172 Randstad voor deze begeleiding. Daarnaast kan het Schaal 10 t/m 12 343 336 350 voorkomen dat een medewerker ziek uit dienst gaat. Schaal 13 en hoger 40 39 38 Qare verzorgt deze begeleiding en bewaking van de Wet Verbetering Poortwachter.

104 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 105 Bijlagen Bijlagen

In 2019 hebben 20 ex- medewerkers een uitkering Begeleiding Qare in 2019 Bijlage 7 Samenwerkingsverbanden en netwerken ontvangen. (Ziek uit dienst) : vier personen waarvan nog WW/BW-uitkering : 15 personen (waarvan geen herstel verwacht op Bestuurlijke netwerken Samenwerkingsverbanden 1 zeer kort) korte termijn Topconsortium voor Kennis en Innovatie (TKI) Agri & Food Kennisconsortium Gezonde Bodem BW-uitkering : 1 personen Begeleiding Randstad : vier personen waarvan WGA (ziekte-uitkering) : 4 personen twee in 2019 een andere Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA KCNL, Kenniscentrum Natuur en Leefomgeving baan hebben gevonden. MBO-HBO Overleg Noord Nederland Food Application Center for Technology (FACT) In 2019 is de uitkering van veertien personen beëindigd. Het aantal uitkeringen (WW/BW en WGA) is toegenomen City Deal Agendastad | Voedsel Dairy Valley Er zijn nog zeven lopende en nieuwe zaken (WW/BW) en ten opzichte van vorig jaar. Er zijn meer tijdelijke contrac- Economic Board Arnhem Nijmegen Innovatie Pact Fryslân vier ex- medewerkers met een WGA-uitkering (totaal nog ten niet verlengd, wat heeft geresulteerd in meer WW-uit- Bestuurdersoverleg HAO BERNN elf lopende zaken in verschillende categorieën over 2019). keringen. We verwachten dat deze trend zich voortzet. Groene Tafel Dairy Campus Centers of Expertise (bestuurdersoverleg) Maritime Campus Netherlands (MCN) Ondernemers Kontakt Arnhem Nederlands AgroFoodcluster Kennisintensief Innovatief Ondernemerschap Gelderland Techniekpact Smart and Sustainable Club Diplomatique Fryslân Better Wetter Noordelijk Landbouw Beraad Water Alliance Vereniging Circulair Friesland FoodTech Holland

We benoemen hieronder nog een aantal netwerken en in Velp en Leeuwarden, AOC-overleg Leeuwarden en samenwerkingsverbanden die belangrijk zijn voor de hele AOC Oost, HBO Onderwijs en ontwikkeling netwerk hogeschool, waarbij de mate van samenwerking en de (hbo-breed netwerk met onderwijskundigen), RxH, NNK doelstelling verschilt. De ARC’s en opleidingen hebben (hbo-breed netwerk op gebied van kwaliteitszorg), Stich- daarnaast nog een zeer uitgebreid netwerk in binnen- en ting Technasia, VHTO, C3, HIB (netwerk internationalise- buitenland. ringsmedewerkers), Food Valley/Bètasteunpunt, Veluwse Onderwijsgroep, kennistransfer in Noord Nederland Andere samenwerkingsverbanden zijn: gemeente Leeu- (KTNN), Technologiecentrum Noord-Nederland (TCNN) warden (duurzaamheidsalliantie), Natuurmonumenten en DUPLHO (netwerk voor duurzaamheid in het Hoger en Waterschap Rivierenland, Water Campus Leeuwarden, Onderwijs). Food Circle, Carbohydrate Competence Centre, Delta Academy, Waddenacademie, Waterapplicatiecentrum Van Hall Larenstein is ook betrokken bij landelijke en (WAC), Netwerk Noord, Bio-Economy Region of Northern regionale ontwikkelingen rondom duurzaamheid en Netherlands (BERNN) en Food Valley. MVO. Het college van bestuur, de directeuren en de lectoren nemen onder andere deel aan de netwerken Van Hall Larenstein neemt deel aan diverse overleggen Het Groene Brein, Vereniging Noorden Duurzaam, MVO met andere scholen, waaronder het LICA (Landelijk Nederland en MVO-netwerk Food & Agribusiness Informatie- en ExpertiseCentrum Aansluiting hbo), het Platformoverleg Voortgezet/Hoger Onderwijs (vo-ho)

106 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 107 Bijlagen Bijlagen

Bijlage 8 Notitie Helderheid inzake Thema 4 Bijlage 9 Keuze-indicatoren Praktijkgericht Onderzoek bekostiging Bekostiging van buitenlandse studenten In het ‘Instellingsplan 2018—2021’ zijn drie prestatie-indicatoren genoemd voor het onderzoek: impact van het onder- Door Van Hall Larenstein zijn met diverse hoger onder- zoek, indicatoren conform het Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onderzoek 2016-2021, koppeling onderzoek met onder- Inleiding wijsinstellingen in het buitenland uitwisselingscontrac- wijs en koppeling onderzoek met SDG’s. Van Hall Larenstein heeft kennis genomen ten afgesloten. Voor Europese mobiliteit doet Van Hall van de notitie ‘Helderheid in de bekostiging van het Larenstein mee aan het Erasmus-beurzenprogramma hoger onderwijs’. Onderstaand verstrekken wij de van de EU. Van Hall Larenstein heeft diverse overeen- 2021 Delta Areas and Recources ARC informatie met betrekking tot acht thema’s uit de notitie komsten met partnerinstellingen via een InterInstituti- Van Hall Helderheid. onal Agreement (IIA). Voor de 2+2-programma’s (double Thema KPI Larenstein 2019 2021 degree) buiten Europa, waarbij studenten na twee jaar Onderzoek Onderzoeksomzet 20% 2.767K Euro Thema 1 studie elders instromen in het derde jaar in Nederland, met impact Klanttevredenheid 90% (zeer) De evaluaties die zijn uitgestuurd zijn positief; 97%. 90% Uitbesteding een of meer delen onderwijsprogramma(’s) heeft Van Hall Larenstein samenwerkingsverbanden met tevreden CROHO-opleidingen aan een private organisatie een aantal instellingen in Azië. Deze 2+2-studenten wor- Aantal studenten 600 106 200 (+ kosten) den niet voor de bekostiging opgevoerd en betalen een in onderzoek Bij Van Hall Larenstein vindt geen uit­besteding van werk- kostendekkend tarief. Via deze samenwerkingsovereen- Aantal docenten 200 129 100 zaamheden plaats in de hierboven bedoelde zin. Waar komst wordt de kwaliteit van de aansluiting en instroom in onderzoek voor het verzorgen van onderwijs expertise van elders geborgd. Koppeling Verantwoorde- Iedere lector Er zijn 39 bijdrages geregistreerd waarbij alle lectoren Curriculum wordt ingehuurd, gebeurt dat incidenteel bij zusterin- met onderwijs lijkheid voor is verantwoor- een bijdrage hebben geleverd aan het onderwijs in commissie, stellingen voor hoger onderwijs of door het individueel Thema 5 lectoren binnen delijk de vorm van een gastcollege en/of minor. Dit is in de onderwijs-taken, inhuren van gastdocenten. Collegegeld niet betaald door de student zelf opleiding contourennota beschreven. Docenten participeren in minoren Van Hall Larenstein kent in 2019 een aantal studenten die projecten en kenniskringen. Thema 2 tegelijkertijd als personeelslid bij de hogeschool zijn- aan SDG Beschrijving 100% In Smartsheet wordt bij ieder nieuw project genoteerd Is in de con- bijdrage aan welke SDG wordt bijgedragen. De projecten worden touren-nota Investeren van publieke middelen in private activiteiten gesteld, of anders gezegd, personeelsleden die tevens als het meest toebedeeld aan de volgende SDG’s: ‘Zero beschreven Van Hall Larenstein besteedt middelen aan de volgende student staan ingeschreven. De namen van deze personen Hunger’, ‘Good Health and Well-being’, ‘Quality Educa- private activiteiten: zijn bekend. Het betreft onder meer student-­assistenten tion’, ‘Clean Water and Sanitation’, ‘Sustainable Cities and • studentenvoorzieningen, zoals sportvoorzieningen en en studenten met een bijbaan van geringe omvang. Geen Communities’, ‘Climate Action’, ‘Life Below Water’, ‘Life on vormingsactiviteiten; van deze personeelslidstudenten volgt in het kader van Land’en ‘Partnerships to achieve the Goal’ • studentenhuisvesting. Van Hall Larenstein heeft in opleiding en vorming van het personeel van Van Hall 2019 voor € 20.689,- (2018: € 5.349,-) bijgedragen in de Larenstein één van de initiële opleidingen van de hoge- studentenhuisvesting voor buitenlandse studenten. school. Er is dus ook geen sprake van dat de hogeschool 2021 Food and Dairy ARC Hoewel studentenhuisvesting niet tot de primaire taken voor enig personeelslid het collegegeld heeft betaald. Van Hall van de hogeschool behoort, maakt de korte verblijftijd Thema KPI Larenstein 2019 2021 van de meeste buitenlandse studenten het onmogelijk Thema 6 adequate huisvesting voor hen te vinden. Tegen deze Studenten volgen modules van opleidingen Onderzoek Onderzoeksomzet 20% 2.446K Euro met impact achtergrond heeft Van Hall Larenstein bij te dragen Dit thema is niet van toepassing op de hogeschool. Aan- Klanttevredenheid 90% (zeer) De evaluaties die zijn uitgestuurd zijn positief; 96% 90% aan de kosten voor leegstand in de exploitatie van de schuifonderwijs en losse modules worden als contract- tevreden tijdelijke huisvesting voor buitenlandse studenten. onderwijs tegen kostendekkend tarief aangeboden en Aantal studenten 600 238 250 De woonruimte wordt tegen marktconforme tarieven worden buiten het bekostigd onderwijs gehouden. in onderzoek doorberekend aan de huurders. Aantal docenten 200 53 50 Thema 7 in onderzoek Thema 3 Student volgt een andere opleiding dan waarvoor Koppeling Verantwoorde- Iedere lector Er zijn 56 bijdrages geregistreerd waarbij alle lectoren vasthouden Het verlenen van vrijstellingen ingeschreven met onderwijs lijkheid voor is verantwoor- een bijdrage hebben geleverd aan het onderwijs in lectoren binnen delijk de vorm van een gastcollege en/of minor. Docenten De eisen omtrent de vrijstellingen voor toetsen en toela- Dit thema is niet van toepassing op de hogeschool. opleiding participeren in projecten en kenniskringen. Het lectoraat ting voor de opleiding zijn vastgelegd in de Onderwijs- en DPT bijvoorbeeld werkt aan een TKI project waarin een Examenregeling (OER). De uiteindelijke besluitvorming Thema 8 docent voor twee dagen in de week haar kennis vergroot voor het al dan niet toekennen van vrijstellingen voor Bekostiging van maatwerktrajecten door wetenschappelijk onderzoek uit te voeren. toetsen berust bij de examencommissie. Voorts is de Van Hall Larenstein verzorgt geen maatwerktrajecten SDG Beschrijving 100% In Smartsheet wordt bij ieder nieuw project genoteerd examencommissie verantwoordelijk voor aanwezigheid voor bedrijven en/of organisaties in de vorm van CROHO-­ bijdrage aan welke SDG wordt bijgedragen. De projecten worden van traceerbare besluiten in individuele gevallen. opleidingen die leiden tot een diploma. Door Van Hall het meest toebedeeld aan de volgende SDG’s: ‘Quality Education’, ‘Clean Water and Sanitation’, ‘Life Below Larenstein worden wel in het kader van ‘een leven lang Water’, ‘Climate Action’, ‘Responsible Consumption and leren’ diverse cursussen en trainingen verzorgd voor Production’ en ‘Sustainable Cities and Communities’. bedrijfsleven en overheden.

108 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 109 Bijlagen

Code KPI Toelichting vanuit het ARC 2019 Code KPI Toelichting vanuit het ARC 2019 K1 Publicatie in peer-­reviewed Het gaat hier om publicaties in tijdschriften die door externe 13 O3 Product in minor of leerlijn Lesmateriaal, methodieken, concepten die in een lopende minor 15 pro- blad (minimaal drie per experts voorafgaande aan de publicatie zijn goedgekeurd. De (geen streefcijfer genoemd of leerlijn worden toegepast/gebruikt. Uitgedrukt in uren lesbe- ducten lectoraat) artikelen zijn bedoeld voor het internationale wetenschappelijk in Kwaliteitszorgplan) steding door de student. in een publiek en zijn meestal in het Engels geschreven. minor of K2 Publicatie in vakblad (mini- Het gaat hier om publicaties in tijdschriften die al dan niet door 32 leerlijn maal drie per lectoraat) externe experts voorafgaande aan de publicatie zijn goed­ O4 Onderzoeksresultaten in Onderzoeksresultaten (databestanden, ontwerpen etc.) die 14 gekeurd. Het gaat hier meestal om Nederlandstalige tijdschriften curr. / college ontwikkeld (mede) tot stand zijn gekomen door onderwijsactiviteiten. Het bedoeld voor de beroepspraktijk. (geen streefcijfer genoemd gaat hier om tabellen, ontwerpen en andere vormen van produc- K3 Participatie in RAAK project Het gaat hier om (co)auteurschap van RAAK of andere voorstel- 14 in Kwaliteitszorgplan) ten die publiceerbaar zijn. Wordt uitgedrukt in aantal (potentiële) (minimaal twee per jaar len die een SIA funding beogen en die zijn ingediend. publicaties. hogeschool-breed) O5 Bijdrage aan onderwijs: Aantoonbare bijdrage (in de vorm van teksten, beeldmateriaal 95 K4 Acquisitie extern project Het (mede)verwerven van een geheel of gedeeltelijke funding 34 college, minor, etc. (in 2021 etc.) van de onderzoeker aan het onderwijs. Uit te drukken in (minimaal twee per jaar voor een hogeschool activiteit (hetzij onderzoek/onderwijs, elke lector verantwoor- uren inclusief voorbereiding en nazorg. hogeschool-breed) training of een mix hiervan) die door een externe organisatie(s)/ delijk voor minimaal een partij(en) wordt uitgekeerd. Het gaat hier om niet-Europese onderwijs­eenheid in een aanvragen. opleiding; de gegevens zijn aangeleverd in uren) K5 Prijs innovatie beroepsprak- Hier is sprake van een prijs die uitgeloofd wordt door een aantal 4 tijk (minimaal een per jaar externe (beroeps)organisaties voor excellent onderzoek/onder- P1 Nieuwe partner niet-groene Aantoonbaar partnership van een organisatie/instelling uit de 16 hogeschool-breed) wijs/HBO activiteit. sector, samenwerking niet-groene sector aan een HBO activiteit. (geen streefcijfer genoemd K6 Publiciteit: radio, tv, krant, Een media moment in krant, TV radio etc. 70 in Kwaliteitszorgplan) etc. (geen streefcijfer in kwaliteitszorgplan P2 Nieuwe partner groene Aantoonbaar partnership aan een HBO activiteit van een organi- 44 genoemd) sector, samenwerking (geen satie/instelling uit de groene sector. streefcijfer genoemd in B1 Symposium/Conferentie: Een aantoonbaar product zoals een PPT presentatie, poster, tekst 141 Kwaliteitszorgplan) Presentatie, Paper/Poster etc. (minimaal vijf per lectoraat per jaar) B2 Advies of model voor de Het gaat hier om aantoonbare, tastbare producten (tekst, beeld, 58 beroepspraktijk (minimaal technologie) of deelname aan brainstormgroepen, interactieve vijf per lectoraat per jaar) werkprocessen etc. waarvan de inbreng evalueerbaar is door de beroepspraktijk. B3 Participatie in Europees Activiteit die geheel of gedeeltelijk wordt bekostigd door een 8 subsidie project (in mini- Europese subsidie. maal een Europees subsi- dieproject per jaar) B4 Onderzoeksproject met Aantoonbare deelname (in tekst of activiteit) aan een project 11 internationale partners (een waaraan internationale partners deelnemen. per jaar per lectoraat) B5 Vervolg - of aansluitende Een geheel of gedeeltelijk gefinancierde opdracht van een 5 opdracht (twee per ARC) externe partij waarvan de aanleiding is terug te herleiden naar een eerder uitgevoerde opdracht. O1 Student betrokken bij Het gaat hier om een afgeronde student(en)activiteit die een 314 onderzoek (600) bijdrage levert aan praktijkgericht onderzoek en die gewaardeerd kan worden met EC’s (of andere reguliere studiepunten). O2 Publicatie met studenten Aantoonbare co-productie van artikelen, publicaties, beeld­ 3 in vakblad (minimaal twee materiaal bedoeld voor de beroepspraktijk. hogeschool-breed)

110 Bestuursverslag 2019 Van Hall Larenstein 111 Agora 1 Postbus 1528 8901 BV Leeuwarden 058 284 61 00

Larensteinselaan 26a Postbus 9001 6880 GB Velp 026 369 56 95 www.hvhl.nl